f
stringlengths 53
99
| o
int64 491
1.77B
| s
int64 3.56k
3.36M
| rs
int64 6.19k
4.5M
| u
stringlengths 13
414
| c
stringclasses 9
values | ts
timestamp[s]date 2012-05-01 15:48:16
2024-12-14 23:54:31
| de
stringclasses 13
values | crawl_id
stringclasses 58
values | lang
listlengths 3
3
| prob
listlengths 3
3
| text
stringlengths 3.53k
970k
| xml
stringlengths 135
971k
⌀ | html_lang
listlengths 1
12
⌀ | cluster_size
int64 1
3.34k
| seg_langs
listlengths 10
1.7k
| id
stringlengths 32
32
| filter
stringclasses 1
value | pii
listlengths 0
61
| doc_scores
listlengths 10
10
| web-register
dict |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00309-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 67,321,156
| 24,460
| 82,504
|
http://docplayer.pl/3000738-14-min-3-sek-14-min-3-sek-22-min-3-sek-21-min-6-sek-21-min-49-sek-ranking-najbardziej-zakorkowanych-miast-w-polsce-rmf-fm-luty-2014-r.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:55:27
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 TRANSPORT
2
3 TRANSPORT DLA LUDZI MIESZKAMY W NAJBARDZIEJ ZAKORKOWANYM MIEŚCIE W POLSCE Poruszanie się po mieście w Krakowie nie należy do przyjemności. Niestety jak wynika z ostatniego rankingu radia RMF, nasze miasto jest najbardziej zakorkowane w kraju. ŚREDNI DZIENNY CZAS SPĘDZANY W KORKACH Gdańsk Katowice 14 min. 3 sek. 14 min. 3 sek. Łódź Warszawa Poznań Wrocław Kraków 18 min. 20 min. 43 sek. 21 min. 6 sek. 21 min. 49 sek. 22 min. 3 sek. Ranking najbardziej zakorkowanych miast w Polsce, RMF FM, luty 2014 r. Nic dziwnego mając do wyboru autobus czy tramwaj, który jest często zatłoczony, nie zawsze czysty, rzadko punktualny, a do tego razem z autami stoi w korkach, krakowianie, jadąc do pracy, na zakupy czy do kina, decydują się najczęściej na własny samochód. Wskaźnik motoryzacji w naszym mieście czyli liczba aut przypadająca na 1000 mieszkańców (absolutnie wszystkich, wliczając nawet niemowlęta), jest bardzo wysoki to aż 521 samochodów i cały czas rośnie. Większość TRANSPORT 3
4 z nich codziennie wyjeżdża na krakowskie ulice stąd korki, ale też więcej spalin, czyli większy smog. Wciąż też niewielu krakowian decyduje się na przesiadkę z auta na rower. Ścieżek rowerowych jest stanowczo za mało, więc nie da się bezpiecznie i komfortowo poruszać na rowerze po całym mieście. LICZBA AUT NA 1000 MIESZKAŃCÓW Kopenhaga 228 Berlin 328 Wiedeń 390 Kraków 521 Zarówno polskie, jak i europejskie metropolie robią wszystko, żeby jak najwięcej mieszkańców rezygnowało z poruszania się po mieście własnym samochodem i wybierało transport publiczny i robią to z dobrym skutkiem. Jak wynika z raportu Kompleksowe Badania Ruchu w Krakowie z roku 2013, również krakowianie byliby skłonni wymienić samochód na transport publiczny ale pod dwoma warunkami. Prawie 40% mieszkańców naszego miasta zrezygnowałoby z auta na rzecz tramwaju albo autobusu, gdyby podróż MPK była szybsza. Tyle samo przesiadłoby się do komunikacji miejskiej, gdyby mieli możliwość darmowego parkowania swojego auta poza Śródmieściem. Jest raport, są jasne i czytelne wnioski. Dlaczego więc władze Krakowa sobie z tym nie radzą? Dlaczego w naszym mieście ciągle jeździ się fatalnie, a korki są największe w Polsce? PO PIERWSZE, polityka inwestycyjna miasta jest źle prowadzona. Za dużo z budżetu miasta wydaje się na ogromne inwestycje, służące garstce ludzi, a w efekcie za mało na poprawę komfortu życia zwykłych mieszkańców czyli między innymi na transport. Te inwestycje transportowe, na które wystarcza pieniędzy, są często źle zaplanowane. Przykładem może być korkująca się wiecznie Aleja Powstania Warszawskiego, czyli zmodernizowana w roku 2008 ulica łącząca ronda Mogilskie i Grzegórzeckie. Liczbę pasów ruchu zaplanowano przed 6 laty na wtedy, nie biorąc pod uwagę, że w kolejnych latach na ulicach miasta będzie przybywać aut. Inny przykład to terminal 4
5 autobusowy przy skrzyżowaniu ulic Wielickiej i Powstańców Wielkopolskich, który po oddaniu do użytku miesiącami stał pusty. A kosztował 7 milionów złotych. PO DRUGIE, słabo działa w Krakowie transport publiczny. Opóźnienia tramwajów i autobusów są codziennością. Rozkłady jazdy nie są dostosowane do potrzeb i tzw. potoków pasażerskich przykładem może być linia 20, jeżdżąca z Małego Płaszowa na Cichy Kącik. Tramwaje w godzinach szczytu jeżdżą co 10 minut, ale i tak już z pętli tramwaj wyjeżdża wypełniony po brzegi, a na przystanku zostaje sporo osób, które się do niego nie zmieściły. Z każdym kolejnym przystankiem jest tylko gorzej. Takich absurdów jest więcej. Świetnym przykładem może być trzymanie nowych, niskopodłogowych tramwajów w zajezdniach. W wakacje, ze względu na mniejszą częstotliwość kursów, część z nich nie była potrzebna na trasach więc można było stare, wysłużone tramwaje wymienić tymczasowo na te nowe. Urzędnicy ZIKiT-u nie zdecydowali się jednak na taką wymianę tłumacząc, że pasażerowie mogliby się przyzwyczaić do lepszej klasy pojazdów na swoich liniach. A nowe tramwaje stały bezczynnie w zajezdni. PO TRZECIE, krakowskiej infrastrukturze drogowej i komunikacyjnej daleko do doskonałości. I nie chodzi tylko o brak domkniętych obwodnic, dzięki którym można by wyprowadzić ruch z centrum miasta. Chodzi przede wszystkim o takie drobiazgi, jak fatalna jakość nawierzchni, źle ustawione światła uliczne, za mało bus-pasów czy brak parkingów na obrzeżach miasta. W efekcie mamy największe w Polsce korki, w których solidarnie z samochodami osobowymi stoją miejskie autobusy, a nieraz i tramwaje. Nic więc dziwnego, że dla wielu osób transport publiczny po prostu nie jest żadną alternatywą. Obecne władze miasta ewidentnie nie radzą sobie z likwidacją korków w mieście i zapewnieniem krakowianom realnej alternatywy dla podróżowania własnym autem: czyli szybkiej, wygodnej i czystej komunikacji miejskiej. Zamiast najpierw naprawić to, co funkcjonuje w mieście źle, pieniądze wydawane są na monstrualne inwestycje, a krakowianie są mamieni wizją metra. A ta ostatnia to pieśń przyszłości, na którą miasta na razie nie stać. TRANSPORT 5
6 Jakie proponujemy rozwiązania? To proste. Nasze działania oprzemy na dwóch filarach: poprawieniu funkcjonowania tego, co już jest, czyli istniejącego systemu transportu publicznego, oraz wprowadzeniu szeregu rozwiązań, które pozwolą na upłynnienie ruchu w mieście. Efektem będzie mniej aut na ulicach, bo wielu krakowian zrezygnuje z jazdy własnymi samochodami na rzecz komunikacji miejskiej albo roweru, i likwidacja korków. 6
7 TRANSPORT PUBLICZNY DLA LUDZI Transport publiczny stanie się szybki, wygodny i czysty. A przede wszystkim będzie DARMOWY. Ci, którzy płacą w Krakowie podatki, dorzucają się do miejskiego budżetu. Nie powinni więc kupując bilety MPK podwójnie płacić za dobrodziejstwa, które oferuje im miasto. Będą mieli prawo jeździć krakowskimi autobusami i tramwajami BEZ BILETU. Karta Krakowianina. Taką kartę, z rocznym terminem ważności, otrzyma każdy, kto udowodni, że opłacił podatek dochodowy w mieście czyli przyniesie do urzędu swój roczny PIT. Z KK będzie można jeździć bez biletu ale nie tylko. Płacący podatki w Krakowie będą mieli również tańszy dostęp do innych usług, oferowanych przez instytucje finansowane z budżetu miasta czyli z ich podatków. Tańszy będzie przede wszystkim dostęp do kultury bilety do teatrów, muzeów czy filharmonii oraz zajęcia w miejskich domach kultury. Posiadacze Karty będą również za darmo korzystać z miejskiej sieci wypożyczalni rowerów. Kartę Krakowianina otrzymają też studenci, pod warunkiem, że zarejestrują się w krakowskim urzędzie skarbowym, a także dzieci rodziców płacących w mieście podatki. Priorytet: transport szynowy. Tramwaje są szybsze i nie generują spalin. Dlatego w pierwszej kolejności będziemy inwestować w budowę nowych linii tramwajowych, wykorzystując do tego maksymalnie środki z Unii Europejskiej. Ale zmienimy także funkcjonowanie MPK na obecnie działających liniach. Po pierwsze, Krakowski Szybki Tramwaj stanie się naprawdę szybki. Aby taki był, musiałby osiągać średnią prędkość TRANSPORT 7
8 24 km/h ale to się jak dotąd nie udało. Średnia prędkość wszystkich tramwajów w Krakowie to zaledwie 18,9 km/h. Dla porównania w Częstochowie czy Gorzowie Wielkopolskim udało się przekroczyć 20 km/h. Zwiększenie średniej prędkości będzie możliwe dzięki wydzielonym torowiskom, wprowadzeniu absolutnego pierwszeństwa dla tramwajów przed wszystkimi innymi pojazdami (takie rozwiązanie sprawdziło się już we Wrocławiu, gdzie światła uliczne reagują na zamontowaną w pojazdach elektronikę i zmieniają się na zielone, gdy tramwaj zbliża się do skrzyżowania) oraz kursom nie co kwadrans czy pół godziny, ale co 5 minut. Modernizacja torowisk. Wybrzuszone w upale szyny tramwajowe są krakowską specjalnością. W żadnym innym mieście w Polsce tak często się to nie zdarza. Jak twierdzą eksperci, problem nie tkwi w wysokich temperaturach nie są przecież wyższe, niż w innych polskich miastach ale w wadach samych torowisk. Przyczyną są oszczędności. Remonty torów tramwajowych prowadzone są tylko w ostateczności, na szybko i jak najtaniej. Zmienimy to. Przeprowadzimy kompleksową modernizację istniejących już torowisk dzięki czemu skończą się krakowskie patologie: wybrzuszenia szyn i wykolejenia tramwajów. Przy okazji wyciszymy także torowiska, żeby przejeżdżające rano tramwaje nie budziły mieszkańców. Nowe linie autobusowe Nie wszędzie możliwa jest budowa linii tramwajowej. A w Krakowie jak grzyby po deszczu powstają osiedla, które nie są w żaden sposób połączone komunikacją publiczną z resztą miasta. Znakomitym przykładem jest osiedle Gotyk, pomiędzy ulicami Felińskiego i Meiera. Jego mieszkańcy przez dobre kilka lat czekali na uruchomienie linii autobusowej, którą mogliby dojechać do centrum miasta. Udało się to dopiero po 10 latach od wydania pozwolenia na budowę również dzięki mojej interwencji. Takie sytuacje nie mogą mieć miejsca. Wszędzie tam, gdzie będą pojawiać się nowe budynki wielorodzinne, uruchomienie połączenia MPK będzie priorytetem. A wcześniej zapewnimy dostęp do komunikacji publicznej istniejącym już osiedlom, które dzisiaj ciągle są pozbawione tej możliwości. Takich miejsc jest niestety w Krakowie wiele linii MPK nie mogą się doczekać na przykład mieszkańcy Bodzowa. 8
9 Szybsza wymiana taboru. Postawimy na bardziej ekologiczne, komfortowe i wyposażone w klimatyzację pojazdy dla MPK zarówno tramwaje, jak i autobusy, które w szybszym tempie będą wymieniane na elektryczne i niskoemisyjne. Tu również maksymalnie wykorzystamy dotacje unijne. Rozbudowa systemu bus-pasów. Nowe powstaną wszędzie tam, gdzie to możliwe czyli gdzie się zmieszczą na przykład przy Wielickiej czy Nowohuckiej. Ale to nie wszystko. Wprowadzimy także nowe rozwiązania, wzorując się na doświadczeniach miast amerykańskich. Na ulicach, gdzie możliwe jest wybudowanie tylko jednego dodatkowego pasa dla autobusów, stworzymy je, ale będą miały zmienny kierunek ruchu, uzależniony od pory dnia. Przykładem może być tutaj ulica Czarnowiejska, gdzie miejskie autobusy permanentnie stoją w korkach z samochodami. Powstanie tam jeden bus-pas, którym rano autobusy będą jeździć od ul. Piastowskiej w kierunku Alei, a popołudniu odwrotnie. Dodatkowym rozwiązaniem będzie doraźne wydzielanie bus-pasów w godzinach szczytu na jezdniach czteropasmowych, na których nie ma absolutnie żadnej możliwości wydzielenia dodatkowej jezdni. Taka sytuacja ma miejsce na przykład na wiadukcie na trasie Alei Słowackiego nad torami kolejowymi w pobliżu Dworca Głównego. Mimo stworzenia bus-pasów przed i za wiaduktem, Aleje i tak się korkują ze względu na wąskie gardło na wiadukcie. Dlatego tam i w podobnych miejscach, na przykład na moście Dębnickim czasowo, w godzinach szczytu, w zależności od tego, w jakim kierunku będzie się tworzył korek, jeden z pasów ruchu będzie przeznaczony wyłącznie na bus-pas. I będą mogły z niego korzystać miejskie autobusy ale nie tylko one, ponieważ zwiększymy liczbę użytkowników bus-pasów, o czym za chwilę. Nowy system tworzenia rozkładów jazdy. Będziemy w sposób ciągły, na bieżąco analizować obłożenie wszystkich istniejących linii tramwajowych i autobusowych i natychmiast reagować zmianami rozkładowymi. Badana będzie liczba pasażerów na poszczególnych odcinkach tras o różnych porach dnia. Dzięki tym danym możliwe będzie wprowadzenie dwóch zasad: minimum przesiadek oraz nie więcej, niż 5 minut na przystanku. W efekcie przejazd z punktu A do punktu B stanie się możliwie najszybszy i będzie wymagał możliwie najmniejszej liczby przesiadek. Budując nowy system TRANSPORT 9
10 tworzenia rozkładów jazdy, posłużymy się najnowocześniejszymi rozwiązaniami informatycznymi, które umożliwią natychmiastową reakcję na potrzeby pasażerów system będzie modyfikowany na bieżąco. Nowy system informacji pasażerskiej. Dzisiaj elektroniczne tablice na przystankach (i nie na wszystkich) podają czas przyjazdu najbliższych kilku pojazdów. Niestety, często te informacje są kompletnie nieprzydatne bo nie informują, kiedy rzeczywiście podjedzie nasz tramwaj, tylko kiedy powinien się pojawić zgodnie z rozkładem jazdy. Zmienimy to. Dzięki wbudowaniu niewielkich urządzeń nadawczo-odbiorczych system będzie reagował z wyprzedzeniem na nadjeżdżający tramwaj, dzięki czemu czas podawany na tablicach będzie rzeczywistym, a nie życzeniowym czasem przyjazdu. Dodatkowo stworzymy specjalną aplikację mobilną na telefony komórkowe, która umożliwi nie tylko sprawdzenie, kiedy na konkretny przystanek podjedzie nasz tramwaj, ale także, dzięki wykorzystaniu technologii GPS, pozwoli śledzić na ekranie komórki, jak porusza się po swojej trasie. W ten sposób już na przystanku, planując sobie bardziej skomplikowaną i wymagającą przesiadek trasę, pasażerom będzie łatwiej zaplanować ją optymalnie czyli wybrać najszybszą opcję. Pasażerowie współdecydują. Nikt lepiej, niż sami użytkownicy, nie wie, jak coś działa i co trzeba zmienić, żeby działało lepiej. Będziemy maksymalnie wykorzystywać tę wiedzę. Za pośrednictwem nowej, interaktywnej platformy internetowej każdy pasażer będzie mógł mieć wpływ na funkcjonowanie transportu publicznego w mieście przedstawiając swoje uwagi i propozycje zmian. Będziemy także regularnie przeprowadzać badania satysfakcji klienta z funkcjonowania MPK. Aby takie badania były możliwie najbardziej obiektywne, przygotuje je, przeprowadzi i opracuje wyniki zewnętrzna firma, wyłoniona w konkursie. Transport nocny. Rozwiniemy to, co w Krakowie kuleje czyli możliwość przemieszczania się po mieście i w aglomeracji komunikacją publiczną w nocy. Dziś miejski transport nocny zdecydowanie nie zaspokaja potrzeb mieszkańców. W przypadku nocnych powrotów z centrum do podkrakowskich miejscowości sytuacja jest niemalże beznadziejna 10
11 tylko 4 linie autobusowe, kursujące, w zależności od trasy, od 1 do 6 razy w nocy. To stanowczo za mało. Radykalnie zwiększymy częstotliwość kursowania nocnych autobusów będą jeździć co pół godziny między 23.00, a 5.00 rano. Podwoimy także liczbę linii dodając linie dojeżdżające do Wielkiej Wsi, Michałowic, Luborzycy i Wyciąży. Ale komunikacja nocna słabo działa również w samym mieście a tu potrzeby są największe. Podobnie jak w przypadku komunikacji aglomeracyjnej, także w tym przypadku zwiększymy częstotliwość kursów co pół godziny od do jest będzie Liczba kursów komunikacji nocnej w Krakowie Wygodniejsze i bezpieczniejsze przystanki. Część krakowskich przystanków nie pozostawia wiele do życzenia są duże, przestronne, oświetlone i zadaszone, wyposażone w ławki i kosze na śmieci. Ale niestety nie wszystkie. Zmienimy to. Zmodernizujemy przystanki i punkty przesiadkowe w mieście. Zbudujemy zadaszenia nad wszystkimi tymi, gdzie jest największy ruch pasażerski. Oświetlimy absolutnie wszystkie, żeby stały się bezpieczniejsze. Tam, gdzie będzie to możliwe, zezwolimy na ozdobienie wiat przez krakowskich artystów i graficiarzy. Wykonawców takich mini dzieł sztuki wyłonimy w internetowym konkursie, w którym jurorami będą mieszkańcy zagłosować będzie mógł każdy krakowianin. TRANSPORT 11
12 Pozyskiwanie dodatkowych środków na transport. Bilet MPK, podobnie jak bilet parkingowy w strefie, można wykorzystać do pozyskiwania środków od reklamodawców. Udostępnimy w przetargach tę powierzchnię jako reklamową dzięki czemu pozyskamy dodatkowe środki do budżetu. 12
13 UPŁYNNIENIE RUCHU W MIEŚCIE Najlepszym sposobem na rozładowanie korków w Krakowie jest zachęcenie jak największej liczby krakowian do rezygnacji z samochodu na rzecz innych środków transportu. Ale to nie wszystko. Konieczne są również inne rozwiązania, dzięki którym po krakowskich ulicach będzie można się przemieszczać szybciej, bezpieczniej i wygodniej. Inteligentne światła uliczne. Niemal każdy krakowski taksówkarz zapytany o przyczyny korków na jednym z pierwszych miejsc wymieni źle działającą sygnalizację świetlną w mieście. Rzekomo inteligentny system świateł ulicznych nie sprawdza się. A to między innymi dzięki usprawnieniu tego systemu problem korków znacznie zmniejszyła Warszawa która długo przodowała w korkowych rankingach, w których dziś pierwsze miejsce zajmuje Kraków. Krakowianie zasługują na najlepszych fachowców i takich zatrudnimy w krakowskim ZIKiT-cie. Na podstawie szczegółowych analiz ruchu stworzą prawdziwy inteligentny system świateł ulicznych z priorytetem dla komunikacji miejskiej, ale też z zielonymi falami dla samochodów osobowych. Kompleksowy przegląd skrzyżowań. Drugim zadaniem zatrudnionych w ZIKiT-cie fachowców będzie kompleksowy przegląd krakowskich skrzyżowań pod kątem sensowności stosowania sygnalizacji świetlnej. Jak pokazuje doświadczenie, są miejsca w Krakowie, gdzie korki zlikwidowało po prostu wyłączenie świateł. Przykładem może być skrzyżowanie pod Pocztą Główną czy przy Dworcu u zbiegu ulic Basztowej, Westerplatte, Lubicz i Pawiej. Takich miejsc, gdzie w sposób bezpieczny i bez szkody dla pieszych można na stałe albo tylko nocą wyłączyć sygnalizację, jest w mieście więcej. TRANSPORT 13
14 Sekundniki. To liczniki czasu, umieszczone przy sygnalizatorach świetlnych, które odmierzają czas do zmiany koloru światła. 43 Dzięki temu samochody na zielonym ruszają bez zbędnej zwłoki co zwiększa przepustowość skrzyżowań. Przez krótki okres czasu taki sekundnik z powodzeniem działał na skrzyżowaniu ulic Czarnowiejskiej i Piastowskiej. Zamontujemy te urządzenia na wszystkich działających w Krakowie sygnalizatorach. Poprawa jakości nawierzchni. Czasem, mimo że nie ma korków, nie można jechać z dozwoloną prędkością, tylko trzeba zwolnić do km/h. Koleiny i dziury w drodze stwarzają zbyt duże ryzyko. I to nie tylko dla kierowców aut, ale także dla motocyklistów czy rowerzystów. Ci ostatni, by omijać dziury przy krawędzi jezdni, muszą jechać jej środkiem a za nimi tworzy się kolumna wolno jadących aut. Dlatego jednym z pierwszych zadań, jakie sobie postawimy, będzie doprowadzenie nawierzchni krakowskich ulic do standardów europejskich. Nie będziemy inwestować w doraźne łatanie dziur, tylko w całościową wymianę asfaltu. Takie remonty będą prowadzone szybko również nocą. Więcej ulic jednokierunkowych. Ruch na wąskich, zastawionych parkującymi samochodami ulicach staje się znacznie bardziej płynny, jeśli dozwolony jest tylko w jednym kierunku. Dlatego będziemy stosować to rozwiązanie, zwłaszcza w centrum miasta, żeby zlikwidować zatory w ruchu. 14
15 Bus-pasy nie tylko dla autobusów. Jedną z bardziej sensownych decyzji władz Krakowa w ostatnim czasie było zezwolenie motocyklistom na poruszanie się po bus-pasach. Dzięki temu na ulicach wielopasmowych nie muszą oni slalomem omijać samochodów, tylko bezpiecznie i szybko przemieszczają sią wydzielonym pasem ruchu. Zwiększymy katalog pojazdów, którym wolno będzie jeździć bus pasami. Po pierwsze, udostępnimy je pojazdom elektrycznym, promując w ten sposób ekologiczny transport. Krakowianom będzie się po prostu opłacało wymieniać auta na nieemitujące spalin pojazdy napędzane prądem. Dużą nowością będzie również otwarcie bus-pasów dla samochodów 3+ czyli tych, w których jadą co najmniej trzy osoby. To skłoni mieszkańców do wspólnych dojazdów, na przykład do pracy. Na takim rozwiązaniu skorzystają wszyscy ci jadący bus-pasem, bo dojadą do celu szybciej, ale również pozostali kierowcy, bo na ulice wyjadą dwa auta mniej, co będzie sprzyjało zmniejszeniu korków. Takie rozwiązanie sprawdziło się już w Oslo. Miejska platforma car-poolingowa. Jak wynika z raportu Kompleksowe Badania Ruchu w Krakowie, aż w 60% samochodów poruszających się po mieście jedzie tylko jedna osoba kierowca. W efekcie samochodów jest na ulicach więcej, niż gdyby krakowianie częściej wspólnie podróżowali. Platforma car-poolingowa to nowość, która pomoże im umawiać się na wspólne przejazdy. Car-pooling jest popularny zagranicą, coraz więcej zwolenników ma także w Polsce. Polega na oferowaniu przejazdów i korzystaniu z wolnych miejsc w samochodach. Dzięki takiej podróży i kierowca, i pasażerowie oszczędzają a w naszym mieście oszczędzą nie tylko pieniądze, ale również czas, bo jeśli w jednym samochodzie pojadą co najmniej trzy osoby będą mogły jechać szybciej bus-pasem. TRANSPORT 15
16 Bezkolizyjne przejścia dla pieszych. Pasy na Czarnowiejskiej w pobliżu AGH stały się słynne dzięki radnym dzielnicy. Studenci AGH byli obwiniani nie tylko o korkowanie ulicy, ale nawet o zwiększanie smogu bo zatrzymujące się co rusz przed przejściem dla pieszych samochody emitują przecież spaliny. Rzeczywiście, ruch pieszy w tym rejonie jest bardzo natężony. Ale to nie wina studentów, tylko urzędniczej bezmyślności. Takie miejsca wymagają stworzenia bezkolizyjnych przejść dla pieszych. Mogą to być przejścia podziemne, ale i nadziemne kładki - i te ostatnie będziemy preferować, nie rezygnując całkowicie z pierwszych. Drobne, ale przydatne rozwiązania. Postawimy również na mniejsze, ale potrzebne udogodnienia. Należy do nich na przykład przegląd pętli indukcyjnych na krakowskich skrzyżowaniach. Wiele z nich nie widzi mniejszych pojazdów, czyli motocykli i rowerów. Kiedy podjeżdżają do świateł, nie powodują przełączenia ich na zielone. Dlatego zwiększymy ich czułość, a tam, gdzie nie będzie to możliwe, zrezygnujemy z pętli na rzecz innych rozwiązań. Innym pomysłem jest obniżenie krakowskich krawężników w wielu miejscach są tak wysokie, że najechanie na nie kołem samochodu grozi jego uszkodzeniem. Zastosujemy także sprawdzone w innych krajach rozwiązanie, polegające na wyróżnianiu innym kolorem krawężnika przy tych ulicach, gdzie parkowanie jest niedozwolone. Dzięki temu nawet jeśli kierowca przeoczy znak z zakazem parkowania, w każdym miejscu ulicy będzie wiedział, czy może zaparkować swój pojazd legalnie. 16
17 EKOLOGICZNY TRANSPORT Tego, że krakowskie powietrze jest fatalne, nikomu nie trzeba mówić. Oddychamy najgorszym powietrzem w Polsce i jednym z najgorszych w Europie. Główną winę za to ponosi dym z pieców węglowych ale samochodowe spaliny to również spora cegiełka w produkcji smogu. Dlatego ekologia będzie niezmiernie ważnym elementem polityki transportowej miasta. Ekologiczny tabor. Przyspieszymy proces wymiany autobusów komunikacji miejskiej na pojazdy elektryczne. Taki tabor będzie nie tylko ekologiczny, bo nie będzie emitować spalin, ale także tańszy w eksploatacji i znacznie bardziej cichy. Promocja pojazdów elektrycznych. Udostępnimy dla nich bus-pasy, a także zadbamy o infrastrukturę umożliwiającą ładowanie elektrycznych aut. Wprowadzimy wymóg utworzenia stacji ładującej na nowo budowanych stacjach benzynowych oraz będziemy zachęcać właścicieli już istniejących stacji do ich stworzenia. Zezwolimy na bezpłatne tankowanie w miejskich punktach, tych należących do MPK czy Straży Miejskiej. Innymi udogodnieniami dla właścicieli aut napędzanych prądem będzie również możliwość wjazdu do ścisłego centrum miasta oraz darmowe parkowanie w strefie. Promocja transportu publicznego. Poprawie jakości powietrza w Krakowie posłuży również szereg opisanych wcześniej rozwiązań, których cel jest jeden: nakłonienie jak największej liczby mieszkańców naszego miasta do rezygnacji z samochodu na rzecz komunikacji publicznej. Każdy samochód mniej na ulicach Krakowa to odrobinę mniej spalin. TRANSPORT 17
18 KRAKÓW DLA ROWERÓW Jazda na rowerze po Krakowie to nadal w większości dzielnic Krakowa sport ekstremalny. Liczba osób, które przez cały rok dojeżdżają do pracy na rowerze, jest wciąż mała, bo zamiast wygodnej i bezpiecznej ścieżki rowerowej miasto ma im do zaoferowania niebezpieczne ulice czy pourywane ścieżki. Brakuje ścieżek, a jazda po ulicach takich jak Zakopiańska, Nowohucka czy Opolska jest po prostu niebezpieczna. Największy problem jest z południem Krakowa południowe dzielnice wciąż nie doczekały się połączenia rowerowego z resztą miasta. Istniejące ścieżki też pozostawiają wiele do życzenia zdarzają się absurdy takie, jak droga rowerowa wiodąca donikąd, kończąca się schodami, nagle zakręcająca albo zwężająca się tak, że rowerzyści nie mają szans się minąć. Ścieżek jest mało, bo na ścieżki w Krakowie nie wydaje się pieniędzy. Dla obecnych władz Krakowa rower jako środek transportu nie jest priorytetem. W roku 2013 wybudowano niecałe 4 km ścieżek rowerowych bo w budżecie zapisano na ten cel tylko 2 miliony złotych. A przecież w tegorocznym referendum krakowianie jasno opowiedzieli się za budową ścieżek zagłosowało za nimi 85% mieszkańców. Drugim krakowskim problemem jest KMK Bike czyli miejska sieć wypożyczalni rowerów. Coś, co świetnie się sprawdza w Warszawie czy Wrocławiu, w Krakowie działa poniżej oczekiwań i możliwości. Dlaczego? Bo stacji z rowerami do wypożyczenia jest na tak duże miasto za mało. Mimo olbrzymiego zainteresowania mieszkańców tą usługą tempo rozbudowy systemu samoobsługowej wypożyczalni rowerów miejskich jest mizerne. Efektem tych zaniedbań i niedoinwestowania jest też fakt, że koszty przypadające na 1 rower są wyższe, niż gdzie indziej. A przecież rower jest zdrowy, ekologiczny i tani. Władzom miasta powinno zależeć na tym, żeby jak najwięcej mieszkańców przesiadało się na rower. To zmniejszyłoby korki i smog. W roku 2009 Kraków podpisał tzw. Kartę Brukselską, zawierającą m.in. zobowiązanie, że do roku 2020 transport rowerowy będzie stanowił 20% całej komunikacji w mieście. Kartę podpisał też wtedy na przykład Gdańsk. W tej chwili ruch rowerowy to 3-4% komunikacji w Krakowie. W Gdańsku, dzięki temu, że inwestowano w infrastrukturę dla rowerzystów, udało się ten udział zwiększyć do 10% - z 2% w roku 2009! Władze Gdańska udowodniły, że to da się zrobić. Kraków jak zwykle zaspał. 18
19 Ścieżki rowerowe i ułatwienia dla rowerów. Zbudujemy więcej ścieżek rowerowych. Zwiększając nakłady budżetowe, przyspieszymy budowę nowych ścieżek w Krakowie, tak, żeby w ciągu 4 lat połączyły one wszystkie krakowskie dzielnice. Oprócz tego będziemy też inwestować w inne ułatwienia drogowe dla rowerzystów. Stworzymy w Krakowie śluzy rowerowe, czyli specjalne miejsca dla rowerzystów na skrzyżowaniach. Dzięki nim rowerzysta dojeżdża na skrzyżowanie swoim, wydzielonym pasem (ścieżką rowerową) i ustawia się przed samochodami, czekając na zielone światło. W ten sposób jest lepiej widoczny przez kierowców i nie musi się przeciskać między samochodami. W miastach zachodnioeuropejskich śluzy rowerowe są standardem i wyraźnie poprawiają bezpieczeństwo rowerzystów. Stworzymy więcej kontrapasów rowerowych, które umożliwiają rowerzystom poruszanie się w obu kierunkach na drogach jednokierunkowych, a tym samym udostępnimy bezpieczną alternatywę dla zatłoczonych arterii, takich jak Aleje Trzech Wieszczów, Opolska, Wielicka, Zakopiańska czy Armii Krajowej. Wprowadzimy w Krakowie blue cycle crossings błękitne skrzyżowania rowerowe. To rozwiązanie polega na malowaniu na niebiesko dróg rowerowych na skrzyżowaniach i rondach. Dzięki temu trasa rowerzystów jest i dla nich, i dla kierowców aut doskonale widoczna i nie zajeżdżają sobie nawzajem drogi. Dużym ułatwieniem będzie również tworzenie ściętych albo wtopionych krawężników w tej chwili w wielu miejscach pokonanie krawężnika na przykład na skrzyżowaniach ścieżki z jezdnią wymaga od mniej wprawnych rowerzystów nawet zejścia z roweru. Mniejsze, ale ważne inwestycje. W Krakowie za mało jest parkingów rowerowych. Stworzymy ich znacznie więcej, m.in. w punktach przesiadkowych, przy miejskich parkingach, również tych Park&Ride, i przy dworcach kolejowych. Kradzież rowerów jest wciąż krakowską plagą, dlatego część parkingów będzie strzeżona. Bardzo przydatne dla rowerzystów ale nie tylko będą też samoobsługowe stacje naprawy rowerów. Są to ogólnodostępne miejsca, w których można znaleźć wszystkie narzędzia do naprawy roweru, także dopompować koła nie tylko rowerowe, ale i np. w dziecięcym wózku. Pierwsza taka stacja powstała już w Krakowie w pobliżu dworca autobusowego. Postawimy je przy stacjach z rowerami do wypożyczenia i większych parkingach rowerowych. TRANSPORT 19
20 Zwiększymy także istotnie możliwość przewożenia roweru środkami komunikacji miejskiej, przede wszystkim doposażymy większość krakowskich autobusów w uchwyty do transportu rowerów. Przystosowane do przewozu rowerów będą również, wzorem Wrocławia, wszystkie nowo zamawiane tramwaje. Podejmiemy działania, aby także pociągi Szybkiej Kolei Aglomeracyjnej miały miejsce do przewozu rowerów, a taryfa przewozowa była przyjazna dla rowerzystów. Miejskie wypożyczalnie rowerów. Krakowski system stacji był pierwszym w Polsce. Tegoroczne uruchomienie nowych stacji z rowerami do wypożyczenia udowodniło, że ta usługa jest niezwykle potrzebna w mieście. Podczas gdy w innych miastach wypożyczalnie rozwijają się i funkcjonują świetnie, w Krakowie system wciąż działa poniżej oczekiwań i możliwości a do tego jest kosztowny. Dodatkowym problemem krakowskiego systemu są powodujące chaos ciągłe zmiany operatorów. Podczas gdy w innych miastach kontrakty z firmami obsługującymi wypożyczalnie podpisuje się na kilka lat (wtedy firmie to się opłaca), Kraków ostatnią umowę podpisał tylko na rok. Złe jest również finansowanie wypożyczalni w Krakowie całość wpływów zabiera operator, w Warszawie gdzie sieć najlepiej funkcjonuje trafiają one bezpośrednio do miejskiego budżetu, a operator otrzymuje stałą kwotę wynikającą z umowy z miastem. Zmienimy zasady funkcjonowania systemu. Kontrakty z operatorem podpisywane będą na okresy kilkuletnie, ze stałą umowną kwotą za obsługę, a całość wpływów z wypożyczalni trafi do budżetu miasta. Przede wszystkim jednak liczbę rowerów zwiększymy do 1500, a ilość stacji z obecnych 29 do 120. Spełnimy również zapomnianą obietnicę, jaką miasto dało krakowianom: płacący podatki w Krakowie czyli posiadacze Karty Krakowianina będą korzystać z miejskich rowerów za darmo. Prorowerowa polityka miejska. Rozwój transportu rowerowego będzie przez władze miasta wreszcie traktowany jako jeden z priorytetów. Stworzymy modę na rower będziemy promować transport rowerowy jako tani, zdrowy i ekologiczny sposób poruszania się po mieście. 20
21 Większe pieniądze. Zwiększymy środki budżetowe na infrastrukturę rowerową do 20 milionów złotych rocznie (w tym roku to niespełna 5 milionów, w miliony złotych). Kraków jest w tej chwili w ogonie największych polskich miast, jeśli chodzi o wydatki na ścieżki rowerowe. WYDATKI NA ŚCIEŻKI ROWEROWE W PRZELICZENIU NA JEDNEGO MIESZKAŃCA (2014) Łódź Szczecin Gdańsk Wrocław Warszawa Kraków 28,97 zł 22,00 zł 18,48 zł 14,58 zł 11,71 zł 6,25 zł W przeliczeniu na jednego mieszkańca nasze miasto wydaje na rowery niewiele ponad 6 złotych. We Wrocławiu to 14,5 zł, w Gdańsku 18,5 zł, a w Łodzi aż 29 zł. Dzięki zwiększeniu budżetu na infrastrukturę rowerową w cztery lata połączymy ścieżkami rowerowymi wszystkie dzielnice Krakowa, a poruszanie się po mieście na rowerze stanie się znacznie bezpieczniejsze. W ten sposób każdy mieszkaniec naszego miasta będzie miał realną alternatywę w wyborze środka transportu. Jazda na rowerze w Krakowie stanie się przyjemnością nie tylko dla zapaleńców, ale także dla matek z dziećmi, kurierów rowerowych czy osób starszych. W 4 LATA: 80 MILIONÓW ZŁOTYCH NA INFRASTRUKTURĘ ROWEROWĄ TRANSPORT 21
|
<doc fingerprint="1ae6ddf80f3d7a4e">
<main>
<div>
<p>1 TRANSPORT</p>
<p>2 </p>
<p>3 TRANSPORT DLA LUDZI MIESZKAMY W NAJBARDZIEJ ZAKORKOWANYM MIEŚCIE W POLSCE Poruszanie się po mieście w Krakowie nie należy do przyjemności. Niestety jak wynika z ostatniego rankingu radia RMF, nasze miasto jest najbardziej zakorkowane w kraju. ŚREDNI DZIENNY CZAS SPĘDZANY W KORKACH Gdańsk Katowice 14 min. 3 sek. 14 min. 3 sek. Łódź Warszawa Poznań Wrocław Kraków 18 min. 20 min. 43 sek. 21 min. 6 sek. 21 min. 49 sek. 22 min. 3 sek. Ranking najbardziej zakorkowanych miast w Polsce, RMF FM, luty 2014 r. Nic dziwnego mając do wyboru autobus czy tramwaj, który jest często zatłoczony, nie zawsze czysty, rzadko punktualny, a do tego razem z autami stoi w korkach, krakowianie, jadąc do pracy, na zakupy czy do kina, decydują się najczęściej na własny samochód. Wskaźnik motoryzacji w naszym mieście czyli liczba aut przypadająca na 1000 mieszkańców (absolutnie wszystkich, wliczając nawet niemowlęta), jest bardzo wysoki to aż 521 samochodów i cały czas rośnie. Większość TRANSPORT 3</p>
<p>4 z nich codziennie wyjeżdża na krakowskie ulice stąd korki, ale też więcej spalin, czyli większy smog. Wciąż też niewielu krakowian decyduje się na przesiadkę z auta na rower. Ścieżek rowerowych jest stanowczo za mało, więc nie da się bezpiecznie i komfortowo poruszać na rowerze po całym mieście. LICZBA AUT NA 1000 MIESZKAŃCÓW Kopenhaga 228 Berlin 328 Wiedeń 390 Kraków 521 Zarówno polskie, jak i europejskie metropolie robią wszystko, żeby jak najwięcej mieszkańców rezygnowało z poruszania się po mieście własnym samochodem i wybierało transport publiczny i robią to z dobrym skutkiem. Jak wynika z raportu Kompleksowe Badania Ruchu w Krakowie z roku 2013, również krakowianie byliby skłonni wymienić samochód na transport publiczny ale pod dwoma warunkami. Prawie 40% mieszkańców naszego miasta zrezygnowałoby z auta na rzecz tramwaju albo autobusu, gdyby podróż MPK była szybsza. Tyle samo przesiadłoby się do komunikacji miejskiej, gdyby mieli możliwość darmowego parkowania swojego auta poza Śródmieściem. Jest raport, są jasne i czytelne wnioski. Dlaczego więc władze Krakowa sobie z tym nie radzą? Dlaczego w naszym mieście ciągle jeździ się fatalnie, a korki są największe w Polsce? PO PIERWSZE, polityka inwestycyjna miasta jest źle prowadzona. Za dużo z budżetu miasta wydaje się na ogromne inwestycje, służące garstce ludzi, a w efekcie za mało na poprawę komfortu życia zwykłych mieszkańców czyli między innymi na transport. Te inwestycje transportowe, na które wystarcza pieniędzy, są często źle zaplanowane. Przykładem może być korkująca się wiecznie Aleja Powstania Warszawskiego, czyli zmodernizowana w roku 2008 ulica łącząca ronda Mogilskie i Grzegórzeckie. Liczbę pasów ruchu zaplanowano przed 6 laty na wtedy, nie biorąc pod uwagę, że w kolejnych latach na ulicach miasta będzie przybywać aut. Inny przykład to terminal 4</p>
<p>5 autobusowy przy skrzyżowaniu ulic Wielickiej i Powstańców Wielkopolskich, który po oddaniu do użytku miesiącami stał pusty. A kosztował 7 milionów złotych. PO DRUGIE, słabo działa w Krakowie transport publiczny. Opóźnienia tramwajów i autobusów są codziennością. Rozkłady jazdy nie są dostosowane do potrzeb i tzw. potoków pasażerskich przykładem może być linia 20, jeżdżąca z Małego Płaszowa na Cichy Kącik. Tramwaje w godzinach szczytu jeżdżą co 10 minut, ale i tak już z pętli tramwaj wyjeżdża wypełniony po brzegi, a na przystanku zostaje sporo osób, które się do niego nie zmieściły. Z każdym kolejnym przystankiem jest tylko gorzej. Takich absurdów jest więcej. Świetnym przykładem może być trzymanie nowych, niskopodłogowych tramwajów w zajezdniach. W wakacje, ze względu na mniejszą częstotliwość kursów, część z nich nie była potrzebna na trasach więc można było stare, wysłużone tramwaje wymienić tymczasowo na te nowe. Urzędnicy ZIKiT-u nie zdecydowali się jednak na taką wymianę tłumacząc, że pasażerowie mogliby się przyzwyczaić do lepszej klasy pojazdów na swoich liniach. A nowe tramwaje stały bezczynnie w zajezdni. PO TRZECIE, krakowskiej infrastrukturze drogowej i komunikacyjnej daleko do doskonałości. I nie chodzi tylko o brak domkniętych obwodnic, dzięki którym można by wyprowadzić ruch z centrum miasta. Chodzi przede wszystkim o takie drobiazgi, jak fatalna jakość nawierzchni, źle ustawione światła uliczne, za mało bus-pasów czy brak parkingów na obrzeżach miasta. W efekcie mamy największe w Polsce korki, w których solidarnie z samochodami osobowymi stoją miejskie autobusy, a nieraz i tramwaje. Nic więc dziwnego, że dla wielu osób transport publiczny po prostu nie jest żadną alternatywą. Obecne władze miasta ewidentnie nie radzą sobie z likwidacją korków w mieście i zapewnieniem krakowianom realnej alternatywy dla podróżowania własnym autem: czyli szybkiej, wygodnej i czystej komunikacji miejskiej. Zamiast najpierw naprawić to, co funkcjonuje w mieście źle, pieniądze wydawane są na monstrualne inwestycje, a krakowianie są mamieni wizją metra. A ta ostatnia to pieśń przyszłości, na którą miasta na razie nie stać. TRANSPORT 5</p>
<p>6 Jakie proponujemy rozwiązania? To proste. Nasze działania oprzemy na dwóch filarach: poprawieniu funkcjonowania tego, co już jest, czyli istniejącego systemu transportu publicznego, oraz wprowadzeniu szeregu rozwiązań, które pozwolą na upłynnienie ruchu w mieście. Efektem będzie mniej aut na ulicach, bo wielu krakowian zrezygnuje z jazdy własnymi samochodami na rzecz komunikacji miejskiej albo roweru, i likwidacja korków. 6</p>
<p>7 TRANSPORT PUBLICZNY DLA LUDZI Transport publiczny stanie się szybki, wygodny i czysty. A przede wszystkim będzie DARMOWY. Ci, którzy płacą w Krakowie podatki, dorzucają się do miejskiego budżetu. Nie powinni więc kupując bilety MPK podwójnie płacić za dobrodziejstwa, które oferuje im miasto. Będą mieli prawo jeździć krakowskimi autobusami i tramwajami BEZ BILETU. Karta Krakowianina. Taką kartę, z rocznym terminem ważności, otrzyma każdy, kto udowodni, że opłacił podatek dochodowy w mieście czyli przyniesie do urzędu swój roczny PIT. Z KK będzie można jeździć bez biletu ale nie tylko. Płacący podatki w Krakowie będą mieli również tańszy dostęp do innych usług, oferowanych przez instytucje finansowane z budżetu miasta czyli z ich podatków. Tańszy będzie przede wszystkim dostęp do kultury bilety do teatrów, muzeów czy filharmonii oraz zajęcia w miejskich domach kultury. Posiadacze Karty będą również za darmo korzystać z miejskiej sieci wypożyczalni rowerów. Kartę Krakowianina otrzymają też studenci, pod warunkiem, że zarejestrują się w krakowskim urzędzie skarbowym, a także dzieci rodziców płacących w mieście podatki. Priorytet: transport szynowy. Tramwaje są szybsze i nie generują spalin. Dlatego w pierwszej kolejności będziemy inwestować w budowę nowych linii tramwajowych, wykorzystując do tego maksymalnie środki z Unii Europejskiej. Ale zmienimy także funkcjonowanie MPK na obecnie działających liniach. Po pierwsze, Krakowski Szybki Tramwaj stanie się naprawdę szybki. Aby taki był, musiałby osiągać średnią prędkość TRANSPORT 7</p>
<p>8 24 km/h ale to się jak dotąd nie udało. Średnia prędkość wszystkich tramwajów w Krakowie to zaledwie 18,9 km/h. Dla porównania w Częstochowie czy Gorzowie Wielkopolskim udało się przekroczyć 20 km/h. Zwiększenie średniej prędkości będzie możliwe dzięki wydzielonym torowiskom, wprowadzeniu absolutnego pierwszeństwa dla tramwajów przed wszystkimi innymi pojazdami (takie rozwiązanie sprawdziło się już we Wrocławiu, gdzie światła uliczne reagują na zamontowaną w pojazdach elektronikę i zmieniają się na zielone, gdy tramwaj zbliża się do skrzyżowania) oraz kursom nie co kwadrans czy pół godziny, ale co 5 minut. Modernizacja torowisk. Wybrzuszone w upale szyny tramwajowe są krakowską specjalnością. W żadnym innym mieście w Polsce tak często się to nie zdarza. Jak twierdzą eksperci, problem nie tkwi w wysokich temperaturach nie są przecież wyższe, niż w innych polskich miastach ale w wadach samych torowisk. Przyczyną są oszczędności. Remonty torów tramwajowych prowadzone są tylko w ostateczności, na szybko i jak najtaniej. Zmienimy to. Przeprowadzimy kompleksową modernizację istniejących już torowisk dzięki czemu skończą się krakowskie patologie: wybrzuszenia szyn i wykolejenia tramwajów. Przy okazji wyciszymy także torowiska, żeby przejeżdżające rano tramwaje nie budziły mieszkańców. Nowe linie autobusowe Nie wszędzie możliwa jest budowa linii tramwajowej. A w Krakowie jak grzyby po deszczu powstają osiedla, które nie są w żaden sposób połączone komunikacją publiczną z resztą miasta. Znakomitym przykładem jest osiedle Gotyk, pomiędzy ulicami Felińskiego i Meiera. Jego mieszkańcy przez dobre kilka lat czekali na uruchomienie linii autobusowej, którą mogliby dojechać do centrum miasta. Udało się to dopiero po 10 latach od wydania pozwolenia na budowę również dzięki mojej interwencji. Takie sytuacje nie mogą mieć miejsca. Wszędzie tam, gdzie będą pojawiać się nowe budynki wielorodzinne, uruchomienie połączenia MPK będzie priorytetem. A wcześniej zapewnimy dostęp do komunikacji publicznej istniejącym już osiedlom, które dzisiaj ciągle są pozbawione tej możliwości. Takich miejsc jest niestety w Krakowie wiele linii MPK nie mogą się doczekać na przykład mieszkańcy Bodzowa. 8</p>
<p>9 Szybsza wymiana taboru. Postawimy na bardziej ekologiczne, komfortowe i wyposażone w klimatyzację pojazdy dla MPK zarówno tramwaje, jak i autobusy, które w szybszym tempie będą wymieniane na elektryczne i niskoemisyjne. Tu również maksymalnie wykorzystamy dotacje unijne. Rozbudowa systemu bus-pasów. Nowe powstaną wszędzie tam, gdzie to możliwe czyli gdzie się zmieszczą na przykład przy Wielickiej czy Nowohuckiej. Ale to nie wszystko. Wprowadzimy także nowe rozwiązania, wzorując się na doświadczeniach miast amerykańskich. Na ulicach, gdzie możliwe jest wybudowanie tylko jednego dodatkowego pasa dla autobusów, stworzymy je, ale będą miały zmienny kierunek ruchu, uzależniony od pory dnia. Przykładem może być tutaj ulica Czarnowiejska, gdzie miejskie autobusy permanentnie stoją w korkach z samochodami. Powstanie tam jeden bus-pas, którym rano autobusy będą jeździć od ul. Piastowskiej w kierunku Alei, a popołudniu odwrotnie. Dodatkowym rozwiązaniem będzie doraźne wydzielanie bus-pasów w godzinach szczytu na jezdniach czteropasmowych, na których nie ma absolutnie żadnej możliwości wydzielenia dodatkowej jezdni. Taka sytuacja ma miejsce na przykład na wiadukcie na trasie Alei Słowackiego nad torami kolejowymi w pobliżu Dworca Głównego. Mimo stworzenia bus-pasów przed i za wiaduktem, Aleje i tak się korkują ze względu na wąskie gardło na wiadukcie. Dlatego tam i w podobnych miejscach, na przykład na moście Dębnickim czasowo, w godzinach szczytu, w zależności od tego, w jakim kierunku będzie się tworzył korek, jeden z pasów ruchu będzie przeznaczony wyłącznie na bus-pas. I będą mogły z niego korzystać miejskie autobusy ale nie tylko one, ponieważ zwiększymy liczbę użytkowników bus-pasów, o czym za chwilę. Nowy system tworzenia rozkładów jazdy. Będziemy w sposób ciągły, na bieżąco analizować obłożenie wszystkich istniejących linii tramwajowych i autobusowych i natychmiast reagować zmianami rozkładowymi. Badana będzie liczba pasażerów na poszczególnych odcinkach tras o różnych porach dnia. Dzięki tym danym możliwe będzie wprowadzenie dwóch zasad: minimum przesiadek oraz nie więcej, niż 5 minut na przystanku. W efekcie przejazd z punktu A do punktu B stanie się możliwie najszybszy i będzie wymagał możliwie najmniejszej liczby przesiadek. Budując nowy system TRANSPORT 9</p>
<p>10 tworzenia rozkładów jazdy, posłużymy się najnowocześniejszymi rozwiązaniami informatycznymi, które umożliwią natychmiastową reakcję na potrzeby pasażerów system będzie modyfikowany na bieżąco. Nowy system informacji pasażerskiej. Dzisiaj elektroniczne tablice na przystankach (i nie na wszystkich) podają czas przyjazdu najbliższych kilku pojazdów. Niestety, często te informacje są kompletnie nieprzydatne bo nie informują, kiedy rzeczywiście podjedzie nasz tramwaj, tylko kiedy powinien się pojawić zgodnie z rozkładem jazdy. Zmienimy to. Dzięki wbudowaniu niewielkich urządzeń nadawczo-odbiorczych system będzie reagował z wyprzedzeniem na nadjeżdżający tramwaj, dzięki czemu czas podawany na tablicach będzie rzeczywistym, a nie życzeniowym czasem przyjazdu. Dodatkowo stworzymy specjalną aplikację mobilną na telefony komórkowe, która umożliwi nie tylko sprawdzenie, kiedy na konkretny przystanek podjedzie nasz tramwaj, ale także, dzięki wykorzystaniu technologii GPS, pozwoli śledzić na ekranie komórki, jak porusza się po swojej trasie. W ten sposób już na przystanku, planując sobie bardziej skomplikowaną i wymagającą przesiadek trasę, pasażerom będzie łatwiej zaplanować ją optymalnie czyli wybrać najszybszą opcję. Pasażerowie współdecydują. Nikt lepiej, niż sami użytkownicy, nie wie, jak coś działa i co trzeba zmienić, żeby działało lepiej. Będziemy maksymalnie wykorzystywać tę wiedzę. Za pośrednictwem nowej, interaktywnej platformy internetowej każdy pasażer będzie mógł mieć wpływ na funkcjonowanie transportu publicznego w mieście przedstawiając swoje uwagi i propozycje zmian. Będziemy także regularnie przeprowadzać badania satysfakcji klienta z funkcjonowania MPK. Aby takie badania były możliwie najbardziej obiektywne, przygotuje je, przeprowadzi i opracuje wyniki zewnętrzna firma, wyłoniona w konkursie. Transport nocny. Rozwiniemy to, co w Krakowie kuleje czyli możliwość przemieszczania się po mieście i w aglomeracji komunikacją publiczną w nocy. Dziś miejski transport nocny zdecydowanie nie zaspokaja potrzeb mieszkańców. W przypadku nocnych powrotów z centrum do podkrakowskich miejscowości sytuacja jest niemalże beznadziejna 10</p>
<p>11 tylko 4 linie autobusowe, kursujące, w zależności od trasy, od 1 do 6 razy w nocy. To stanowczo za mało. Radykalnie zwiększymy częstotliwość kursowania nocnych autobusów będą jeździć co pół godziny między 23.00, a 5.00 rano. Podwoimy także liczbę linii dodając linie dojeżdżające do Wielkiej Wsi, Michałowic, Luborzycy i Wyciąży. Ale komunikacja nocna słabo działa również w samym mieście a tu potrzeby są największe. Podobnie jak w przypadku komunikacji aglomeracyjnej, także w tym przypadku zwiększymy częstotliwość kursów co pół godziny od do jest będzie Liczba kursów komunikacji nocnej w Krakowie Wygodniejsze i bezpieczniejsze przystanki. Część krakowskich przystanków nie pozostawia wiele do życzenia są duże, przestronne, oświetlone i zadaszone, wyposażone w ławki i kosze na śmieci. Ale niestety nie wszystkie. Zmienimy to. Zmodernizujemy przystanki i punkty przesiadkowe w mieście. Zbudujemy zadaszenia nad wszystkimi tymi, gdzie jest największy ruch pasażerski. Oświetlimy absolutnie wszystkie, żeby stały się bezpieczniejsze. Tam, gdzie będzie to możliwe, zezwolimy na ozdobienie wiat przez krakowskich artystów i graficiarzy. Wykonawców takich mini dzieł sztuki wyłonimy w internetowym konkursie, w którym jurorami będą mieszkańcy zagłosować będzie mógł każdy krakowianin. TRANSPORT 11</p>
<p>12 Pozyskiwanie dodatkowych środków na transport. Bilet MPK, podobnie jak bilet parkingowy w strefie, można wykorzystać do pozyskiwania środków od reklamodawców. Udostępnimy w przetargach tę powierzchnię jako reklamową dzięki czemu pozyskamy dodatkowe środki do budżetu. 12</p>
<p>13 UPŁYNNIENIE RUCHU W MIEŚCIE Najlepszym sposobem na rozładowanie korków w Krakowie jest zachęcenie jak największej liczby krakowian do rezygnacji z samochodu na rzecz innych środków transportu. Ale to nie wszystko. Konieczne są również inne rozwiązania, dzięki którym po krakowskich ulicach będzie można się przemieszczać szybciej, bezpieczniej i wygodniej. Inteligentne światła uliczne. Niemal każdy krakowski taksówkarz zapytany o przyczyny korków na jednym z pierwszych miejsc wymieni źle działającą sygnalizację świetlną w mieście. Rzekomo inteligentny system świateł ulicznych nie sprawdza się. A to między innymi dzięki usprawnieniu tego systemu problem korków znacznie zmniejszyła Warszawa która długo przodowała w korkowych rankingach, w których dziś pierwsze miejsce zajmuje Kraków. Krakowianie zasługują na najlepszych fachowców i takich zatrudnimy w krakowskim ZIKiT-cie. Na podstawie szczegółowych analiz ruchu stworzą prawdziwy inteligentny system świateł ulicznych z priorytetem dla komunikacji miejskiej, ale też z zielonymi falami dla samochodów osobowych. Kompleksowy przegląd skrzyżowań. Drugim zadaniem zatrudnionych w ZIKiT-cie fachowców będzie kompleksowy przegląd krakowskich skrzyżowań pod kątem sensowności stosowania sygnalizacji świetlnej. Jak pokazuje doświadczenie, są miejsca w Krakowie, gdzie korki zlikwidowało po prostu wyłączenie świateł. Przykładem może być skrzyżowanie pod Pocztą Główną czy przy Dworcu u zbiegu ulic Basztowej, Westerplatte, Lubicz i Pawiej. Takich miejsc, gdzie w sposób bezpieczny i bez szkody dla pieszych można na stałe albo tylko nocą wyłączyć sygnalizację, jest w mieście więcej. TRANSPORT 13</p>
<p>14 Sekundniki. To liczniki czasu, umieszczone przy sygnalizatorach świetlnych, które odmierzają czas do zmiany koloru światła. 43 Dzięki temu samochody na zielonym ruszają bez zbędnej zwłoki co zwiększa przepustowość skrzyżowań. Przez krótki okres czasu taki sekundnik z powodzeniem działał na skrzyżowaniu ulic Czarnowiejskiej i Piastowskiej. Zamontujemy te urządzenia na wszystkich działających w Krakowie sygnalizatorach. Poprawa jakości nawierzchni. Czasem, mimo że nie ma korków, nie można jechać z dozwoloną prędkością, tylko trzeba zwolnić do km/h. Koleiny i dziury w drodze stwarzają zbyt duże ryzyko. I to nie tylko dla kierowców aut, ale także dla motocyklistów czy rowerzystów. Ci ostatni, by omijać dziury przy krawędzi jezdni, muszą jechać jej środkiem a za nimi tworzy się kolumna wolno jadących aut. Dlatego jednym z pierwszych zadań, jakie sobie postawimy, będzie doprowadzenie nawierzchni krakowskich ulic do standardów europejskich. Nie będziemy inwestować w doraźne łatanie dziur, tylko w całościową wymianę asfaltu. Takie remonty będą prowadzone szybko również nocą. Więcej ulic jednokierunkowych. Ruch na wąskich, zastawionych parkującymi samochodami ulicach staje się znacznie bardziej płynny, jeśli dozwolony jest tylko w jednym kierunku. Dlatego będziemy stosować to rozwiązanie, zwłaszcza w centrum miasta, żeby zlikwidować zatory w ruchu. 14</p>
<p>15 Bus-pasy nie tylko dla autobusów. Jedną z bardziej sensownych decyzji władz Krakowa w ostatnim czasie było zezwolenie motocyklistom na poruszanie się po bus-pasach. Dzięki temu na ulicach wielopasmowych nie muszą oni slalomem omijać samochodów, tylko bezpiecznie i szybko przemieszczają sią wydzielonym pasem ruchu. Zwiększymy katalog pojazdów, którym wolno będzie jeździć bus pasami. Po pierwsze, udostępnimy je pojazdom elektrycznym, promując w ten sposób ekologiczny transport. Krakowianom będzie się po prostu opłacało wymieniać auta na nieemitujące spalin pojazdy napędzane prądem. Dużą nowością będzie również otwarcie bus-pasów dla samochodów 3+ czyli tych, w których jadą co najmniej trzy osoby. To skłoni mieszkańców do wspólnych dojazdów, na przykład do pracy. Na takim rozwiązaniu skorzystają wszyscy ci jadący bus-pasem, bo dojadą do celu szybciej, ale również pozostali kierowcy, bo na ulice wyjadą dwa auta mniej, co będzie sprzyjało zmniejszeniu korków. Takie rozwiązanie sprawdziło się już w Oslo. Miejska platforma car-poolingowa. Jak wynika z raportu Kompleksowe Badania Ruchu w Krakowie, aż w 60% samochodów poruszających się po mieście jedzie tylko jedna osoba kierowca. W efekcie samochodów jest na ulicach więcej, niż gdyby krakowianie częściej wspólnie podróżowali. Platforma car-poolingowa to nowość, która pomoże im umawiać się na wspólne przejazdy. Car-pooling jest popularny zagranicą, coraz więcej zwolenników ma także w Polsce. Polega na oferowaniu przejazdów i korzystaniu z wolnych miejsc w samochodach. Dzięki takiej podróży i kierowca, i pasażerowie oszczędzają a w naszym mieście oszczędzą nie tylko pieniądze, ale również czas, bo jeśli w jednym samochodzie pojadą co najmniej trzy osoby będą mogły jechać szybciej bus-pasem. TRANSPORT 15</p>
<p>16 Bezkolizyjne przejścia dla pieszych. Pasy na Czarnowiejskiej w pobliżu AGH stały się słynne dzięki radnym dzielnicy. Studenci AGH byli obwiniani nie tylko o korkowanie ulicy, ale nawet o zwiększanie smogu bo zatrzymujące się co rusz przed przejściem dla pieszych samochody emitują przecież spaliny. Rzeczywiście, ruch pieszy w tym rejonie jest bardzo natężony. Ale to nie wina studentów, tylko urzędniczej bezmyślności. Takie miejsca wymagają stworzenia bezkolizyjnych przejść dla pieszych. Mogą to być przejścia podziemne, ale i nadziemne kładki - i te ostatnie będziemy preferować, nie rezygnując całkowicie z pierwszych. Drobne, ale przydatne rozwiązania. Postawimy również na mniejsze, ale potrzebne udogodnienia. Należy do nich na przykład przegląd pętli indukcyjnych na krakowskich skrzyżowaniach. Wiele z nich nie widzi mniejszych pojazdów, czyli motocykli i rowerów. Kiedy podjeżdżają do świateł, nie powodują przełączenia ich na zielone. Dlatego zwiększymy ich czułość, a tam, gdzie nie będzie to możliwe, zrezygnujemy z pętli na rzecz innych rozwiązań. Innym pomysłem jest obniżenie krakowskich krawężników w wielu miejscach są tak wysokie, że najechanie na nie kołem samochodu grozi jego uszkodzeniem. Zastosujemy także sprawdzone w innych krajach rozwiązanie, polegające na wyróżnianiu innym kolorem krawężnika przy tych ulicach, gdzie parkowanie jest niedozwolone. Dzięki temu nawet jeśli kierowca przeoczy znak z zakazem parkowania, w każdym miejscu ulicy będzie wiedział, czy może zaparkować swój pojazd legalnie. 16</p>
<p>17 EKOLOGICZNY TRANSPORT Tego, że krakowskie powietrze jest fatalne, nikomu nie trzeba mówić. Oddychamy najgorszym powietrzem w Polsce i jednym z najgorszych w Europie. Główną winę za to ponosi dym z pieców węglowych ale samochodowe spaliny to również spora cegiełka w produkcji smogu. Dlatego ekologia będzie niezmiernie ważnym elementem polityki transportowej miasta. Ekologiczny tabor. Przyspieszymy proces wymiany autobusów komunikacji miejskiej na pojazdy elektryczne. Taki tabor będzie nie tylko ekologiczny, bo nie będzie emitować spalin, ale także tańszy w eksploatacji i znacznie bardziej cichy. Promocja pojazdów elektrycznych. Udostępnimy dla nich bus-pasy, a także zadbamy o infrastrukturę umożliwiającą ładowanie elektrycznych aut. Wprowadzimy wymóg utworzenia stacji ładującej na nowo budowanych stacjach benzynowych oraz będziemy zachęcać właścicieli już istniejących stacji do ich stworzenia. Zezwolimy na bezpłatne tankowanie w miejskich punktach, tych należących do MPK czy Straży Miejskiej. Innymi udogodnieniami dla właścicieli aut napędzanych prądem będzie również możliwość wjazdu do ścisłego centrum miasta oraz darmowe parkowanie w strefie. Promocja transportu publicznego. Poprawie jakości powietrza w Krakowie posłuży również szereg opisanych wcześniej rozwiązań, których cel jest jeden: nakłonienie jak największej liczby mieszkańców naszego miasta do rezygnacji z samochodu na rzecz komunikacji publicznej. Każdy samochód mniej na ulicach Krakowa to odrobinę mniej spalin. TRANSPORT 17</p>
<p>18 KRAKÓW DLA ROWERÓW Jazda na rowerze po Krakowie to nadal w większości dzielnic Krakowa sport ekstremalny. Liczba osób, które przez cały rok dojeżdżają do pracy na rowerze, jest wciąż mała, bo zamiast wygodnej i bezpiecznej ścieżki rowerowej miasto ma im do zaoferowania niebezpieczne ulice czy pourywane ścieżki. Brakuje ścieżek, a jazda po ulicach takich jak Zakopiańska, Nowohucka czy Opolska jest po prostu niebezpieczna. Największy problem jest z południem Krakowa południowe dzielnice wciąż nie doczekały się połączenia rowerowego z resztą miasta. Istniejące ścieżki też pozostawiają wiele do życzenia zdarzają się absurdy takie, jak droga rowerowa wiodąca donikąd, kończąca się schodami, nagle zakręcająca albo zwężająca się tak, że rowerzyści nie mają szans się minąć. Ścieżek jest mało, bo na ścieżki w Krakowie nie wydaje się pieniędzy. Dla obecnych władz Krakowa rower jako środek transportu nie jest priorytetem. W roku 2013 wybudowano niecałe 4 km ścieżek rowerowych bo w budżecie zapisano na ten cel tylko 2 miliony złotych. A przecież w tegorocznym referendum krakowianie jasno opowiedzieli się za budową ścieżek zagłosowało za nimi 85% mieszkańców. Drugim krakowskim problemem jest KMK Bike czyli miejska sieć wypożyczalni rowerów. Coś, co świetnie się sprawdza w Warszawie czy Wrocławiu, w Krakowie działa poniżej oczekiwań i możliwości. Dlaczego? Bo stacji z rowerami do wypożyczenia jest na tak duże miasto za mało. Mimo olbrzymiego zainteresowania mieszkańców tą usługą tempo rozbudowy systemu samoobsługowej wypożyczalni rowerów miejskich jest mizerne. Efektem tych zaniedbań i niedoinwestowania jest też fakt, że koszty przypadające na 1 rower są wyższe, niż gdzie indziej. A przecież rower jest zdrowy, ekologiczny i tani. Władzom miasta powinno zależeć na tym, żeby jak najwięcej mieszkańców przesiadało się na rower. To zmniejszyłoby korki i smog. W roku 2009 Kraków podpisał tzw. Kartę Brukselską, zawierającą m.in. zobowiązanie, że do roku 2020 transport rowerowy będzie stanowił 20% całej komunikacji w mieście. Kartę podpisał też wtedy na przykład Gdańsk. W tej chwili ruch rowerowy to 3-4% komunikacji w Krakowie. W Gdańsku, dzięki temu, że inwestowano w infrastrukturę dla rowerzystów, udało się ten udział zwiększyć do 10% - z 2% w roku 2009! Władze Gdańska udowodniły, że to da się zrobić. Kraków jak zwykle zaspał. 18</p>
<p>19 Ścieżki rowerowe i ułatwienia dla rowerów. Zbudujemy więcej ścieżek rowerowych. Zwiększając nakłady budżetowe, przyspieszymy budowę nowych ścieżek w Krakowie, tak, żeby w ciągu 4 lat połączyły one wszystkie krakowskie dzielnice. Oprócz tego będziemy też inwestować w inne ułatwienia drogowe dla rowerzystów. Stworzymy w Krakowie śluzy rowerowe, czyli specjalne miejsca dla rowerzystów na skrzyżowaniach. Dzięki nim rowerzysta dojeżdża na skrzyżowanie swoim, wydzielonym pasem (ścieżką rowerową) i ustawia się przed samochodami, czekając na zielone światło. W ten sposób jest lepiej widoczny przez kierowców i nie musi się przeciskać między samochodami. W miastach zachodnioeuropejskich śluzy rowerowe są standardem i wyraźnie poprawiają bezpieczeństwo rowerzystów. Stworzymy więcej kontrapasów rowerowych, które umożliwiają rowerzystom poruszanie się w obu kierunkach na drogach jednokierunkowych, a tym samym udostępnimy bezpieczną alternatywę dla zatłoczonych arterii, takich jak Aleje Trzech Wieszczów, Opolska, Wielicka, Zakopiańska czy Armii Krajowej. Wprowadzimy w Krakowie blue cycle crossings błękitne skrzyżowania rowerowe. To rozwiązanie polega na malowaniu na niebiesko dróg rowerowych na skrzyżowaniach i rondach. Dzięki temu trasa rowerzystów jest i dla nich, i dla kierowców aut doskonale widoczna i nie zajeżdżają sobie nawzajem drogi. Dużym ułatwieniem będzie również tworzenie ściętych albo wtopionych krawężników w tej chwili w wielu miejscach pokonanie krawężnika na przykład na skrzyżowaniach ścieżki z jezdnią wymaga od mniej wprawnych rowerzystów nawet zejścia z roweru. Mniejsze, ale ważne inwestycje. W Krakowie za mało jest parkingów rowerowych. Stworzymy ich znacznie więcej, m.in. w punktach przesiadkowych, przy miejskich parkingach, również tych Park&Ride, i przy dworcach kolejowych. Kradzież rowerów jest wciąż krakowską plagą, dlatego część parkingów będzie strzeżona. Bardzo przydatne dla rowerzystów ale nie tylko będą też samoobsługowe stacje naprawy rowerów. Są to ogólnodostępne miejsca, w których można znaleźć wszystkie narzędzia do naprawy roweru, także dopompować koła nie tylko rowerowe, ale i np. w dziecięcym wózku. Pierwsza taka stacja powstała już w Krakowie w pobliżu dworca autobusowego. Postawimy je przy stacjach z rowerami do wypożyczenia i większych parkingach rowerowych. TRANSPORT 19</p>
<p>20 Zwiększymy także istotnie możliwość przewożenia roweru środkami komunikacji miejskiej, przede wszystkim doposażymy większość krakowskich autobusów w uchwyty do transportu rowerów. Przystosowane do przewozu rowerów będą również, wzorem Wrocławia, wszystkie nowo zamawiane tramwaje. Podejmiemy działania, aby także pociągi Szybkiej Kolei Aglomeracyjnej miały miejsce do przewozu rowerów, a taryfa przewozowa była przyjazna dla rowerzystów. Miejskie wypożyczalnie rowerów. Krakowski system stacji był pierwszym w Polsce. Tegoroczne uruchomienie nowych stacji z rowerami do wypożyczenia udowodniło, że ta usługa jest niezwykle potrzebna w mieście. Podczas gdy w innych miastach wypożyczalnie rozwijają się i funkcjonują świetnie, w Krakowie system wciąż działa poniżej oczekiwań i możliwości a do tego jest kosztowny. Dodatkowym problemem krakowskiego systemu są powodujące chaos ciągłe zmiany operatorów. Podczas gdy w innych miastach kontrakty z firmami obsługującymi wypożyczalnie podpisuje się na kilka lat (wtedy firmie to się opłaca), Kraków ostatnią umowę podpisał tylko na rok. Złe jest również finansowanie wypożyczalni w Krakowie całość wpływów zabiera operator, w Warszawie gdzie sieć najlepiej funkcjonuje trafiają one bezpośrednio do miejskiego budżetu, a operator otrzymuje stałą kwotę wynikającą z umowy z miastem. Zmienimy zasady funkcjonowania systemu. Kontrakty z operatorem podpisywane będą na okresy kilkuletnie, ze stałą umowną kwotą za obsługę, a całość wpływów z wypożyczalni trafi do budżetu miasta. Przede wszystkim jednak liczbę rowerów zwiększymy do 1500, a ilość stacji z obecnych 29 do 120. Spełnimy również zapomnianą obietnicę, jaką miasto dało krakowianom: płacący podatki w Krakowie czyli posiadacze Karty Krakowianina będą korzystać z miejskich rowerów za darmo. Prorowerowa polityka miejska. Rozwój transportu rowerowego będzie przez władze miasta wreszcie traktowany jako jeden z priorytetów. Stworzymy modę na rower będziemy promować transport rowerowy jako tani, zdrowy i ekologiczny sposób poruszania się po mieście. 20</p>
<p>21 Większe pieniądze. Zwiększymy środki budżetowe na infrastrukturę rowerową do 20 milionów złotych rocznie (w tym roku to niespełna 5 milionów, w miliony złotych). Kraków jest w tej chwili w ogonie największych polskich miast, jeśli chodzi o wydatki na ścieżki rowerowe. WYDATKI NA ŚCIEŻKI ROWEROWE W PRZELICZENIU NA JEDNEGO MIESZKAŃCA (2014) Łódź Szczecin Gdańsk Wrocław Warszawa Kraków 28,97 zł 22,00 zł 18,48 zł 14,58 zł 11,71 zł 6,25 zł W przeliczeniu na jednego mieszkańca nasze miasto wydaje na rowery niewiele ponad 6 złotych. We Wrocławiu to 14,5 zł, w Gdańsku 18,5 zł, a w Łodzi aż 29 zł. Dzięki zwiększeniu budżetu na infrastrukturę rowerową w cztery lata połączymy ścieżkami rowerowymi wszystkie dzielnice Krakowa, a poruszanie się po mieście na rowerze stanie się znacznie bezpieczniejsze. W ten sposób każdy mieszkaniec naszego miasta będzie miał realną alternatywę w wyborze środka transportu. Jazda na rowerze w Krakowie stanie się przyjemnością nie tylko dla zapaleńców, ale także dla matek z dziećmi, kurierów rowerowych czy osób starszych. W 4 LATA: 80 MILIONÓW ZŁOTYCH NA INFRASTRUKTURĘ ROWEROWĄ TRANSPORT 21</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"uzb_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
f00834ff91d724ba8728fc45cb4cefd1
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.039,
"LY": 0.063,
"SP": 0.071,
"ID": 0.038,
"NA": 0.346,
"HI": 0.066,
"IN": 0.59,
"OP": 0.145,
"IP": 0.301,
"it": 0.074,
"ne": 0.195,
"sr": 0.039,
"nb": 0.131,
"re": 0.036,
"en": 0.048,
"ra": 0.136,
"dtp": 0.263,
"fi": 0.058,
"lt": 0.067,
"rv": 0.063,
"ob": 0.114,
"rs": 0.057,
"av": 0.079,
"ds": 0.113,
"ed": 0.1
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00291-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 72,189,073
| 19,687
| 82,578
|
http://docplayer.pl/2412713-Specyfikacja-istotnych-warunkow-zamowienia-remont-budynku-mieszkalnego-wielorodzinnego-przy-ul-witosa-1-plac-powstancow-warszawy-2-w-pile.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:45:17
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"slk_Latn",
"szl_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego Remont budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. Witosa 1, Plac Powstańców Warszawy 2 w Pile. 1) Nazwa i adres Zamawiającego: a) Zamawiający Wspólnota Mieszkaniowa Witosa 1, Plac Powstańców Warszawy 2 w Pile z siedzibą w Pile przy ul. Sikorskiego 82a. b) Postępowanie nie będzie prowadzone na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. Prawo Zamówień Publicznych. Podstawa Prawna art.4.8 wyżej wymienionej ustawy. c) Niniejsze postępowanie zostało ogłoszone w dniu 10 lipca 2015r. w siedzibie Zamawiającego oraz na stronie internetowej: d) Adres Zamawiającego: Piła, ul. Sikorskiego 82a e) Godziny pracy Zamawiającego: od poniedziałku do piątku w godz f) Wszelkie zapytania proszę składać pisemnie w sekretariacie lub przesyłać pocztą na adres wskazany powyżej. Zamawiający dopuszcza możliwość korzystania z poczty elektronicznej: 1
2 2) Zasady udzielenia zamówienia: Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego prowadzone jest w trybie przetargu nieograniczonego, z zachowaniem formy pisemnej w języku polskim. 3) Opis przedmiotu zamówienia: Przedmiotem zamówienia jest: Remont budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. Witosa 1, Plac Powstańców Warszawy 2 w Pile w zakresie: remont i docieplenie elewacji budynku. Szczegółowy zakres prac zawarty jest w kosztorysie ofertowym stanowiącym załącznik do SIWZ oraz opublikowanym na stronie internetowej: Kod według CPV: CPV: roboty budowlane roboty remontowe i renowacyjne 4) Termin wykonania zamówienia: 30 października 2015r. 5) Opis części zamówienia: Zamawiający nie dopuszcza składania ofert częściowych. 6) Informacja o przewidywanych zamówieniach uzupełniających Zamawiający nie przewiduje udzielenia zamówień uzupełniających. 7) Opis sposobu przedstawiania ofert wariantowych: Zamawiający nie dopuszcza możliwości złożenia oferty wariantowej. 8) Zaliczki: Zamawiający nie przewiduje udzielenia zaliczek na poczet wykonania zamówienia. 9) Podwykonawcy: Zamawiający dopuszcza udział podwykonawców w realizacji zamówienia. Zamawiający wymaga wskazania przez Wykonawcę w ofercie części zamówienia, której wykonanie zamierza powierzyć podwykonawcom. 10) Ograniczenia w sprawie wykonawców zatrudniających osoby niepełnosprawne: Zamawiający nie ogranicza możliwości ubiegania się o zamówienie tylko dla wykonawców, u których ponad 50% pracowników stanowią osoby niepełnosprawne. 2
3 11) Warunki udziału w postępowaniu oraz opis sposobu dokonywania oceny spełniania tych warunków: a) posiadanie wiedzy i doświadczenia wymóg: dwa zamówienia roboty budowlane związane z dociepleniem budynków mieszkalnych wielorodzinnych o wartości nie mniejszej niż ,00 zł brutto każda. Ocena spełniania warunku wg zasady: spełnia/nie spełnia, b) posiadanie osób zdolnych do wykonania zamówienia wymóg: posiadania przez kierownika budowy uprawnień budowlanych w specjalności konstrukcyjno-budowlanej, przynależność do branżowej izby inżynierów budownictwa i posiadanie wymaganego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej. Ocena spełniania warunku wg zasady: spełnia/nie spełnia, c) sytuacja ekonomiczna i finansowa 1. wymóg: wykazanie posiadanych środków finansowych lub zdolność kredytową w wysokości nie mniejszej niż ,00 zł. W przypadku złożenia oferty wspólnej należy wykazać spełnienie warunku łącznie; 2.wymóg: ubezpieczenie Wykonawcy od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia w wysokości min ,00 zł. Ocena spełniania warunków wg zasady: spełnia/nie spełnia. Zamawiający nie dopuszcza możliwości korzystania przez Wykonawcę z wiedzy, doświadczenia, potencjału technicznego oraz zdolności finansowej innych podmiotów. 12) Informacja o oświadczeniach i dokumentach, jakie mają dostarczyć Wykonawcy w celu potwierdzenia spełniania warunków udziału w postępowaniu oraz nie podlegania wykluczeniu. W zakresie wykazania spełniania przez wykonawcę warunków, oprócz oświadczenia o spełnianiu warunków udziału w postępowaniu, należy przedłożyć: a) wykaz robót budowlanych w zakresie niezbędnym do wykazania spełniania warunku wiedzy i doświadczenia, wykonanych w okresie ostatnich pięciu lat przed upływem terminu składania ofert albo wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu, a jeżeli okres prowadzenia działalności jest krótszy w tym okresie, z podaniem ich rodzaju i wartości, daty i miejsca wykonania oraz załączeniem dokumentu potwierdzającego, że roboty zostały wykonane zgodnie z zasadami sztuki budowlanej i prawidłowo ukończone załącznik Nr 6 do SIWZ, b) wykaz osób, które będą uczestniczyć w wykonywaniu zamówienia, w szczególności odpowiedzialnych za świadczenie usług, kontrolę jakości lub kierowanie robotami budowlanymi, wraz z informacjami na temat ich kwalifikacji zawodowych, doświadczenia i wykształcenia niezbędnych do wykonania zamówienia, a także zakresu wykonywanych przez nie czynności, oraz informacją o podstawie do dysponowania tymi osobami. załącznik Nr 5 do SIWZ, c) informację banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, w których wykonawca posiada rachunek, potwierdzającą wysokość posiadanych środków finansowych lub zdolność 3
4 kredytową wykonawcy, wystawioną nie wcześniej niż 3 miesiące przed upływem terminu składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia albo składania ofert wymóg w wysokości nie mniejszej niż ,00 zł. d) opłaconą polisę, a w przypadku jej braku inny dokument potwierdzający, że wykonawca jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia wymóg: min. wartość ubezpieczenia ,00 zł. e) listę podmiotów należących do tej samej grupy kapitałowej, albo informację o tym, że nie należy do grupy kapitałowej. W zakresie potwierdzenia nie podlegania wykluczeniu, należy przedłożyć: e) oświadczenie o braku podstaw do wykluczenia załącznik Nr 3 do SIWZ, f) aktualny odpis z właściwego rejestru, jeżeli odrębne przepisy wymagają wpisu do rejestru, w celu wykazania braku podstaw do wykluczenia wystawiony nie wcześniej niż 6 miesięcy przed upływem terminu składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia albo składania ofert, a w stosunku do osób fizycznych oświadczenie, g) aktualne zaświadczenie właściwego naczelnika urzędu skarbowego potwierdzające, że wykonawca nie zalega z opłacaniem podatków lub zaświadczenie, że uzyskał przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie lub rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu wystawione nie wcześniej niż 3 miesiące przed upływem terminu składania ofert, h) aktualne zaświadczenie właściwego oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego potwierdzające, że wykonawca nie zalega z opłacaniem składek na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne, lub zaświadczenie, że uzyskał przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie lub rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu wystawione nie wcześniej niż 3 miesiące przed upływem terminu składania ofert, 13) Dokumenty podmiotów zagranicznych Jeżeli wykonawca ma siedzibę lub miejsce zamieszkania poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przedkłada dokument wystawiony w kraju, w którym ma siedzibę lub miejsce zamieszkania potwierdzający, że: a) Nie otwarto jego likwidacji ani nie ogłoszono upadłości wystawiony nie wcześniej niż 6 miesięcy przed upływem terminu składania ofert, b) Nie zalega z uiszczeniem podatków, opłat, składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne albo że uzyskał przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie lub rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu wystawiony nie wcześniej niż 3 miesiące przed upływem terminu składania ofert, 4
5 c) Nie orzeczono wobec niego zakazu ubiegania się o zamówienie wystawiony nie wcześniej niż 6 miesięcy przed upływem terminu składania ofert, oraz zaświadczenie właściwego organu sądowego lub administracyjnego miejsca zamieszkania albo zamieszkania osoby, której dokumenty dotyczą wystawione nie wcześniej niż 6 miesięcy przed upływem terminu składania ofert albo oświadczenie złożone przed notariuszem, właściwym organem sądowym, administracyjnym albo organem samorządu zawodowego lub gospodarczego odpowiednio miejsca zamieszkania osoby lub kraju, w którym wykonawca ma siedzibę lub miejsce zamieszkania, jeżeli w miejscu zamieszkania osoby lub kraju, w którym wykonawca ma siedzibę lub miejsce zamieszkania, nie wydaje się takiego zaświadczenia. 14) Inne dokumenty: a) Formularz ofertowy druk załącznik Nr 1 do SIWZ, b) Wypełniony kosztorys ofertowy w wersji pełnej, c) Dowód wpłacenia / wniesienia wadium, d) Oświadczenie w sprawie podwykonawców druk - załącznik Nr 7 do SIWZ, e) Zaakceptowany wzór umowy załącznik Nr 8 do SIWZ. 15) Z postępowania o udzielenie zamówienia wyklucza się: a) Wykonawców, w stosunku do których otwarto likwidację lub których upadłość ogłoszono, z wyjątkiem wykonawców, którzy po ogłoszeniu upadłości zawarli układ zatwierdzony prawomocnym postanowieniem sądu, jeżeli układ nie przewiduje zaspokojenia wierzycieli przez likwidację majątku upadłego, b) Zamawiający wyklucza z postępowania o udzielenie zamówienia wykonawcę, który w okresie 3 lat przed wszczęciem postępowania, w sposób zawiniony poważnie naruszył obowiązki zawodowe, w szczególności, gdy wykonawca w wyniku zamierzonego działania lub rażącego niedbalstwa nie wykonał lub nienależycie wykonał zamówienie, co zamawiający jest w stanie wykazać za pomocą dowolnych środków dowodowych, jeżeli zamawiający przewidział taką możliwość wykluczenia wykonawcy w ogłoszeniu o zamówieniu, w specyfikacji istotnych warunków zamówienia lub w zaproszeniu do negocjacji. Zamawiający nie wyklucza z postępowania o udzielenie zamówienia wykonawcy, który udowodni, że przyjął konkretne środki techniczne, organizacyjne i kadrowe, które mają zapobiec zawinionemu i poważnemu naruszeniu obowiązków zawodowych w przyszłości oraz naprawił szkody powstałe w wyniku naruszenia obowiązków zawodowych lub zobowiązał się do ich naprawienia. c) Wykonawców, którzy zalegają z uiszczeniem podatków, opłat lub składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne, z wyjątkiem przypadków gdy uzyskali oni przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie, rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonywania decyzji właściwego organu. d) Osoby fizyczne, które prawomocnie skazano za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, przestępstwo przeciwko środowisku, przestępstwo 5
6 przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, a także za przestępstwo skarbowe lub przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, e) Spółki jawne, których wspólnika prawomocnie skazano za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, przestępstwo przeciwko środowisku, przestępstwo przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, a także za przestępstwo skarbowe lub przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, f) Spółki partnerskie, których partnera lub członka zarządu prawomocnie skazano za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, przestępstwo przeciwko środowisku, przestępstwo przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, a także za przestępstwo skarbowe lub przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, g) Spółki komandytowe oraz spółki komandytowo-akcyjne, których komplementariusza prawomocnie skazano za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, przestępstwo przeciwko środowisku, przestępstwo przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, a także za przestępstwo skarbowe lub przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, h) Osoby prawne, których urzędującego członka organu zarządzającego prawomocnie skazano za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, przestępstwo przeciwko środowisku, przestępstwo przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, a także za przestępstwo skarbowe lub przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, i) Podmioty zbiorowe, wobec których sąd orzekł zakaz ubiegania się o zamówienia, na podstawie przepisów o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, j) Wykonawców będących osobami fizycznymi, które prawomocnie skazano za przestępstwo, o którym mowa w art. 9 lub 10 ustawy z dnia 15 czerwca 2012r o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. poz. 769) przez okres 1 roku od dnia uprawomocnienia się wyroku, 6
7 k) Wykonawców będących spółką jawną, spółka partnerską, spółką komandytową, spółką komandytowo-akcyjną lub osobą prawną, których odpowiednio wspólnika, partnera, członka zarządu, komplementariusza lub urzędującego członka organu zarządzającego prawomocnie skazano za przestępstwo, o którym mowa w art. 9 lub 10 ustawy z dnia 15 czerwca 2012r o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres 1 roku od dnia uprawomocnienia się wyroku, l) Wykonawców, którzy wykonywali bezpośrednio czynności związane z przygotowaniem prowadzonego z wyłączeniem czynności wykonywanych podczas dialogu technicznego lub posługiwali się w celu sporządzenia oferty osobami uczestniczącymi w dokonywaniu tych czynności, chyba że udział tych wykonawców w postępowaniu nie utrudni uczciwej konkurencji m) Wykonawców, którzy nie wnieśli wadium do upływu terminu składania ofert, na przedłużony okres związania ofertą lub nie zgodzili się na przedłużenie okresu związania ofertą, n) Wykonawców, którzy złożyli nieprawidłowe informacje mające wpływ lub mogące mieć wpływ na wynik prowadzonego postępowania, o) Wykonawców, którzy nie wykazali spełnienia warunków udziału w postępowaniu, p) Wykonawców, którzy należąc do tej samej grupy kapitałowej, w rozumieniu ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 z późn. zmianami), złożyli odrębne oferty lub wnioski o dopuszczenie do udziału w tym samym postępowaniu, chyba że wykażą, że istniejące między nimi powiązania nie prowadzą do zachwiania uczciwej konkurencji pomiędzy wykonawcami w postępowaniu o udzielenie zamówienia. Ofertę Wykonawcy wykluczonego uznaje się za odrzuconą. Ocena potwierdzenia nie podlegania wykluczeniu na podstawie art. 24. ust 1 ustawy Prawo Zamówień Publicznych wg zasady: spełnia/nie spełnia. 16) Dokumenty wymagane przed zawarciem umowy od Wykonawcy, którego oferta zostanie wybrana jako najkorzystniejsza: Wniesienie zabezpieczenia należytego wykonania umowy oraz zabezpieczenia roszczeń z tytułu rękojmi za wady w formie i wysokości przewidzianej w pkt. 25) SIWZ, 17) Informacja o sposobie porozumiewania się Zamawiającego z wykonawcami oraz przekazywanie oświadczeń i dokumentów: Zapytania dotyczące zapisów specyfikacji istotnych warunków zamówienia należy składać pisemnie w sekretariacie lub przesyłać pocztą na adres wskazany pkt. 1) SIWZ. Zamawiający dopuszcza możliwość korzystania z poczty elektronicznej: Pytania powinny być opatrzone nazwą stawiającego je Wykonawcy. Zamawiający udzieli wyjaśnień na stronie internetowej - niezwłocznie - jednak nie później niż na 6 dni przed upływem terminu 7
8 składania ofert pod warunkiem, że wniosek o wyjaśnienie treści specyfikacji wpłynął do Zamawiającego nie później niż do końca dnia, w którym upływa połowa wyznaczonego terminu składania ofert. Jeżeli wniosek o wyjaśnienie treści SIWZ wpłynął po terminie składania wniosku lub dotyczy udzielonych wyjaśnień, Zamawiający może udzielić wyjaśnień albo pozostawi wniosek bez rozpatrzenia. Przedłużenie terminu składania ofert nie wpływa na bieg terminu składania wniosku. 18) Osobami uprawnionymi do kontaktów z wykonawcą są: Kierownik Działu Technicznego Sławomir Żebrowski w siedzibie Zamawiającego pok. Nr 12 telefon (0-67) wew ) Wymagania dotyczące wadium: Wadium w wysokości 6 000,00 zł (słownie: sześć tysięcy złotych 00/100) należy wnieść przed upływem terminu składania ofert w formie: pieniądzu na rachunek bankowy Zamawiającego w Banku Pocztowym Nr Za datę i godzinę wniesienia wadium w pieniądzu liczy się datę i godzinę wpływu pieniędzy na konto Zamawiającego do oferty należy dołączyć kserokopię dowodu wpłaty), poręczeniach bankowych, poręczeniach spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, z tym, że poręczenie kasy jest zawsze poręczeniem pieniężnym, gwarancjach bankowych, gwarancjach ubezpieczeniowych, poręczeniach udzielanych przez podmioty, o których mowa w art. 6b ust. 5 pkt. 2 ustawy z dnia 9 listopada 2000r. o utworzeniu Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (Dz. U. Nr 109, poz z późn. zmianami). Jeżeli wadium wnoszone będzie w poręczeniach lub gwarancjach w treści tych dokumentów musi znaleźć się oświadczenie gwaranta (poręczyciela), w którym zobowiązuje się on do bezwarunkowej wpłaty kwoty wadium na pierwsze żądanie zawierające oświadczenie, iż zaszła jedna z przesłanek wymienionych w art. 46 ust. 5 ustawy. Okres ważności wadium nie może być krótszy niż okres związania ofertą. oryginał dokumentu należy złożyć w siedzibie Wspólnoty pok. Nr 16 sekretariat, do oferty należy dołączyć kserokopię dokumentu. Zwrot lub zatrzymanie wadium przetargowego nastąpi zgodnie z art. 46 ustawy Prawo Zamówień Publicznych. 20) Termin związania ofertą: Składający ofertę pozostaje nią związany przez okres 30 dni od daty ostatecznego terminu składania ofert. Wykonawca samodzielnie lub na wniosek Zamawiającego może przedłużyć termin związania ofertą, z tym że Zamawiający może tylko raz, co najmniej na 3 dni przed upływem terminu związania ofertą zwrócić się do Wykonawców o wyrażenie zgody na przedłużenie tego terminu o oznaczony okres, nie dłuższy jednak niż 60 dni. Odmowa wyrażenia ww. zgody nie powoduje utraty wadium. Przedłużenie terminu związania ofertą jest dopuszczalne tylko z jednoczesnym przedłużeniem okresu ważności wadium albo, jeżeli nie jest to możliwe, z wniesieniem nowego wadium na przedłużony okres związania ofertą. Jeżeli przedłużenie terminu związania ofertą dokonywane jest po wyborze oferty najkorzystniejszej, obowiązek wniesienia nowego wadium lub jego przedłużenia dotyczy jedynie 8
9 Wykonawcy, którego oferta została wybrana jako najkorzystniejsza. Bieg terminu związania ofertą rozpoczyna się wraz z upływem terminu składania ofert. 21) Koszt przygotowania SIWZ i opis sposobu przygotowania oferty : Wszelkie koszty związane ze sporządzeniem oraz złożeniem oferty ponosi Wykonawca, niezależnie od wyniku postępowania. Koszt uzyskania specyfikacji istotnych warunków zamówienia wynosi 0,25zł brutto / stronę A4. W przypadku chęci zakupu projektu technicznego w formie papierowej - kosztem dokumentacji jest koszt skopiowania + ewentualne koszty przekazania (przesyłka pocztowa za zaliczeniem pocztowym). Wydanie (wysłanie za zaliczeniem pocztowym) SIWZ oraz kopii dokumentacji nastąpi po okazaniu (przesłaniu) dowodu wpłaty należności na konto w Banku Gospodarstwa Krajowego Nr Oferent zamieści ofertę w wewnętrznej i zewnętrznej kopercie, które będą zaadresowane na Zamawiającego oraz będą posiadać oznaczenia: Oferta przetargowa na zadanie: Remont budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. Witosa 1, Plac Powstańców Warszawy 2 w Pile. Poza oznaczeniami podanymi powyżej, koperta wewnętrzna będzie posiadać nazwę i adres Oferenta (w przypadku oferty wspólnej nazwę i adres lidera), aby można było odesłać ofertę w przypadku stwierdzenia złożenia jej po upływie terminu składania ofert. W przypadku ofert przesyłanych pocztą decyduje data i godzina wpływu oferty do Zamawiającego. Oferent może wprowadzić zmiany lub wycofać złożoną przez siebie ofertę pod warunkiem, że Zamawiający otrzyma pisemne powiadomienie o wprowadzeniu zmian lub wycofaniu przed upływem terminu do składania ofert. Powiadomienie o wprowadzeniu zmian lub wycofaniu oferty zostanie przygotowane, opieczętowane i oznaczone zgodnie z ww. postanowieniami, a wewnętrzna i zewnętrzna koperta będzie dodatkowo oznaczona określeniami ZMIANA lub WYCOFANIE. Oferent nie może wycofać oferty i wprowadzić zmian w ofercie po upływie terminu składania ofert. Każdy Wykonawca może złożyć tylko jedną ofertę obejmującą całość przedmiotu zamówienia. Treść oferty musi odpowiadać treści specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Ofertę sporządza się w języku polskim, czytelną i trwałą techniką z zachowaniem formy pisemnej pod rygorem nieważności. Zamawiający nie wyraża zgody na złożenie oferty w postaci elektronicznej. Ceny w ofercie mają być wyrażone cyfrowo i słownie. Zamawiający nie dopuszcza możliwości rozliczenia z Wykonawcą w walucie obcej, a jedynie w złotych polskich. Oferta ma być podpisana przez umocowanego przedstawiciela lub przedstawicieli wykonawcy, upoważnionego do zaciągania w imieniu wykonawcy zobowiązań finansowych zgodnie z wpisem o reprezentacji w stosownym dokumencie uprawniającym do występowania w obrocie prawnym lub udzielonym pełnomocnictwem przy zastosowaniu imiennych pieczątek. Gdy ofertę podpisuje osoba, która nie jest wymieniona w dokumencie stwierdzającym uprawnienia firmy do występowania w obrocie prawnym, do oferty musi być dołączone na piśmie stosowne pełnomocnictwo podpisane przez osoby upoważnione do reprezentowania firmy. Pełnomocnictwo ma być wystawione w oryginale lub czytelnej kserokopii poświadczonej notarialnie w ciągu 6 miesięcy liczonych wstecz od wyznaczonego przez Zamawiającego terminu składania ofert. Wszelkie miejsca w ofercie, w których oferent naniósł zmiany, muszą być parafowane przez osobę 9
10 podpisującą ofertę. Oferta musi zawierać wszystkie oświadczenia, dokumenty i załączniki. Zaleca się aby kompletna oferta łącznie z załącznikami miała ponumerowane kartki. Jeżeli w załączniku zabraknie miejsca, należy dołączyć dodatkowe strony, zamieszczając na nich wymagane załącznikiem wzorcowym informacje. Jeżeli pytanie postawione w załączniku nie dotyczy oferenta, należy wpisać nie dotyczy. Oferta może zawierać informacje stanowiące tajemnicę Wykonawcy, których ujawnienie naruszałoby jego ważne interesy handlowe oraz zasady uczciwej konkurencji zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy prawo zamówień publicznych. Takie konkretnie określone informacje mają znajdować się na wyodrębnionych kartach oferty nie spiętych z całością oferty. Zaleca się aby kartki te były ponumerowane. Zszyta zasadnicza część oferty nie obejmująca tak wyodrębnionych kartek będzie częścią jawną oferty. Kartki tworzące część jawną oferty mają być także, ale odrębnie spięte. Oferty nie podpisane, niezgodne z ustawą lub takie których treść nie odpowiada treści SIWZ zostaną odrzucone bez dalszego rozpatrywania. 22) Miejsce i termin składania i otwierania ofert : Zamkniętą kopertę zawierającą ofertę należy złożyć w siedzibie Zamawiającego przy ul. Sikorskiego 82a w Pile sekretariat - pokój Nr 16 do dnia 31 lipca 2015r. godz. 10:00 Otwarcie ofert nastąpi w dniu 31 lipca 2015r roku o godz. 10:15 w siedzibie zamawiającego przy ul. Sikorskiego 82 a w sali konferencyjnej pokój Nr ) Kryteria oceny ofert : Wybór najkorzystniejszej oferty dokonany zostanie na podstawie kryteriów wyboru określonych w specyfikacji istotnych warunków zamówienia (art.91 Pzp), tj. cena - waga 100% oraz uzyskaniu najwyższej ilości punktów przy zastosowaniu wzoru: wartość najniższej oferty x 10 pkt. wartość złożonej oferty Obliczenia dokonywane będą z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku. 24) Wymagania dotyczące zabezpieczenia należytego wykonania umowy : Wykonawca wniesie, najpóźniej w dniu podpisania umowy zabezpieczenie należytego jej wykonania w wysokości 5% wartości całkowitej podanej w ofercie, na okres od dnia podpisania umowy do 30 października 2015r. oraz zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi za wady wynikające z umowy w wysokości 30% zabezpieczenia należytego wykonania umowy na okres: 60 miesięcy od dnia 30 października 2015r. Zabezpieczenie należytego wykonania umowy oraz zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi za wady mogą być wnoszone według wyboru Wykonawcy w jednej lub kilku następujących formach: pieniądzu, poręczeniach bankowych lub poręczeniach spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, z tym że zobowiązanie kasy jest zawsze zobowiązaniem pieniężnym, gwarancjach bankowych, gwarancjach ubezpieczeniowych, poręczeniach udzielanych przez podmioty, o których mowa w art. 6b ust 5 pkt. 2 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. 10
11 Zabezpieczenie w formie pieniądza winno być wniesione na konto bankowe w Banku Pocztowym Nr W pozostałych wymienionych formach winno być wniesione w siedzibie Zamawiającego najpóźniej w dniu podpisania umowy. W przypadku wniesienia wadium w pieniądzu wykonawca może wyrazić zgodę na zaliczenie kwoty wadium na poczet zabezpieczenia. W przypadku zabezpieczenia należytego wykonania umowy w formie poręczenia bankowego, gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, poręczeniach udzielanych przez podmioty, o których mowa w art. 6b ust 5 pkt. 2 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, wniesiony dokument winien zawierać uwagę, że pod warunkiem braku roszczeń Zamawiającego, zwolnienie części kwoty zabezpieczenia gwarantującej zgodne z ustawą wykonanie robót (70%) nastąpi po 30 dniach od daty dokonania odbioru końcowego i uznania zamawiającego za należycie wykonane, a w części pozostałej (30%) jako zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi za wady najpóźniej w 15 dniu po upływie okresu rękojmi za wady. Niedopuszczalne jest w treści poręczenia wprowadzanie jakichkolwiek warunków ograniczających Zamawiającemu wypłacenie zabezpieczenia. W przypadku zmiany terminu zakończenia robót, wykonawca jest zobowiązany dostosować wniesione zabezpieczenie do rzeczywistych terminów realizacji przedmiotu zamówienia. 25) Kary umowne : Obowiązującą formą odszkodowania z tytułu nie wykonania lub nienależytego wykonania przedmiotu umowy są kary umowne w następujących wypadkach i wysokościach: a) za zwłokę do 10 dni w wykonaniu robót w wysokości 2,0% wynagrodzenia brutto za przedmiot umowy w stosunku do terminu określonego w 2 umowy oraz 0,20% wynagrodzenia brutto za każdy następny dzień, b) za zwłokę w usunięciu wad stwierdzonych przy odbiorze w wysokości 0,20% wynagrodzenia brutto za przedmiot umowy za każdy dzień zwłoki liczonej od dnia dokonania odbioru lub od terminu umownego zakończenia robót o którym mowa w 2 umowy, jeżeli odbiór nastąpił przed tym terminem. c) za odstąpienie od umowy przez jedną ze stron z przyczyn zależnych od Wykonawcy w wysokości 15% wynagrodzenia brutto. Zamawiający płaci Wykonawcy kary umowne w terminie 7 dni za odstąpienie od umowy z przyczyn zależnych od Zamawiającego w wysokości 15% wynagrodzenia brutto. Zamawiającemu przysługuje prawo do dochodzenia odszkodowania przewyższającego karę umowną do wysokości rzeczywiście poniesionej szkody. Zamawiający ma prawo do potrącenia kar umownych z wynagrodzenia wykonawcy. 26) Zmiany zawartej umowy : Wszelkie zmiany umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności. Zamawiającemu przysługuje prawo do zmiany istotnych postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty na podstawie której dokonano wyboru Wykonawcy w szczególności gdy: 11
12 1. Zamawiający podejmie decyzję o odstąpieniu od wykonania części robót zbędnych do wykonania przedmiotu umowy zgodnie ze sztuką budowlaną i wiedzą techniczną, a wynikających np. z technologii robót, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy; 2. wystąpi konieczność wykonania zamówienia dodatkowego a jego realizacja będzie miała wpływ na termin wykonania przedmiotu niniejszej umowy; 3. dokonano zmiany w dokumentacji projektowej nie powodujące istotnego zwiększenia wynagrodzenia wykonawcy oraz nie wykraczają one poza zakres zamówienia podstawowego przewidzianego w projekcie budowlanym; 4. wystąpią nieprzewidziane warunki realizacji, np. gdy nastąpi odkrycie nie zinwentaryzowanych obiektów i elementów instalacji podziemnej; 5. wystąpi konieczność zmiany kierownika budowy lub inspektorów nadzorujących wykonanie zadania; 6. nastąpi wydanie zakazu prowadzenia prac przez organ administracji publicznej o ile nie wynikło to z przyczyn, za które Wykonawca ponosi odpowiedzialność; 7. zmianie ulegnie stawka podatku VAT na roboty, stanowiące przedmiot umowy. 26) Środki odwoławcze : Wykonawcy, uczestnikowi postępowania przetargowego przysługuje odwołanie wyłącznie wobec wyboru oferty najkorzystniejszej. Odwołanie wnosi się do Zarządu Wspólnoty Mieszkaniowej w formie pisemnej w terminie 3 dni od dnia ogłoszenia wyboru oferty najkorzystniejszej. 28) Zasady udostępniania dokumentów : Uczestnicy postępowania mają prawo wglądu do treści protokołu oraz ofert w trakcie prowadzonego postępowania z wyjątkiem dokumentów stanowiących załączniki do protokołu (jawne po zakończeniu postępowania) oraz stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa w rozumieniu przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i dokumentów lub informacji zastrzeżonych przez uczestników postępowania. Udostępnienie, o którym mowa wyżej odbywać się będzie wg poniższych zasad: Zamawiający udostępnia wskazane dokumenty po złożeniu pisemnego wniosku, Zamawiający wyznacza termin, miejsce oraz zakres udostępnionych dokumentów, Zamawiający wyznaczy członka komisji, w którego obecności udostępnione zostaną dokumenty, Zamawiający umożliwi kopiowanie dokumentów odpłatnie, cena za 1 stronę 0,25zł. Udostępnienie może mieć miejsce wyłącznie w siedzibie Zamawiającego oraz w czasie godzin jego urzędowania. 29) Ogłoszenie o wyniku przetargu : Wyniki postępowania zostaną ogłoszone w siedzibie Zamawiającego i na stronie internetowej: Niezależnie od powyższego sposobu ogłoszenia wyników wszyscy 12
|
<doc fingerprint="2e97700e933c9f46">
<main>
<div>
<p>1 SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego Remont budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. Witosa 1, Plac Powstańców Warszawy 2 w Pile. 1) Nazwa i adres Zamawiającego: a) Zamawiający Wspólnota Mieszkaniowa Witosa 1, Plac Powstańców Warszawy 2 w Pile z siedzibą w Pile przy ul. Sikorskiego 82a. b) Postępowanie nie będzie prowadzone na podstawie przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. Prawo Zamówień Publicznych. Podstawa Prawna art.4.8 wyżej wymienionej ustawy. c) Niniejsze postępowanie zostało ogłoszone w dniu 10 lipca 2015r. w siedzibie Zamawiającego oraz na stronie internetowej: d) Adres Zamawiającego: Piła, ul. Sikorskiego 82a e) Godziny pracy Zamawiającego: od poniedziałku do piątku w godz f) Wszelkie zapytania proszę składać pisemnie w sekretariacie lub przesyłać pocztą na adres wskazany powyżej. Zamawiający dopuszcza możliwość korzystania z poczty elektronicznej: 1</p>
<p>2 2) Zasady udzielenia zamówienia: Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego prowadzone jest w trybie przetargu nieograniczonego, z zachowaniem formy pisemnej w języku polskim. 3) Opis przedmiotu zamówienia: Przedmiotem zamówienia jest: Remont budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. Witosa 1, Plac Powstańców Warszawy 2 w Pile w zakresie: remont i docieplenie elewacji budynku. Szczegółowy zakres prac zawarty jest w kosztorysie ofertowym stanowiącym załącznik do SIWZ oraz opublikowanym na stronie internetowej: Kod według CPV: CPV: roboty budowlane roboty remontowe i renowacyjne 4) Termin wykonania zamówienia: 30 października 2015r. 5) Opis części zamówienia: Zamawiający nie dopuszcza składania ofert częściowych. 6) Informacja o przewidywanych zamówieniach uzupełniających Zamawiający nie przewiduje udzielenia zamówień uzupełniających. 7) Opis sposobu przedstawiania ofert wariantowych: Zamawiający nie dopuszcza możliwości złożenia oferty wariantowej. 8) Zaliczki: Zamawiający nie przewiduje udzielenia zaliczek na poczet wykonania zamówienia. 9) Podwykonawcy: Zamawiający dopuszcza udział podwykonawców w realizacji zamówienia. Zamawiający wymaga wskazania przez Wykonawcę w ofercie części zamówienia, której wykonanie zamierza powierzyć podwykonawcom. 10) Ograniczenia w sprawie wykonawców zatrudniających osoby niepełnosprawne: Zamawiający nie ogranicza możliwości ubiegania się o zamówienie tylko dla wykonawców, u których ponad 50% pracowników stanowią osoby niepełnosprawne. 2</p>
<p>3 11) Warunki udziału w postępowaniu oraz opis sposobu dokonywania oceny spełniania tych warunków: a) posiadanie wiedzy i doświadczenia wymóg: dwa zamówienia roboty budowlane związane z dociepleniem budynków mieszkalnych wielorodzinnych o wartości nie mniejszej niż ,00 zł brutto każda. Ocena spełniania warunku wg zasady: spełnia/nie spełnia, b) posiadanie osób zdolnych do wykonania zamówienia wymóg: posiadania przez kierownika budowy uprawnień budowlanych w specjalności konstrukcyjno-budowlanej, przynależność do branżowej izby inżynierów budownictwa i posiadanie wymaganego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej. Ocena spełniania warunku wg zasady: spełnia/nie spełnia, c) sytuacja ekonomiczna i finansowa 1. wymóg: wykazanie posiadanych środków finansowych lub zdolność kredytową w wysokości nie mniejszej niż ,00 zł. W przypadku złożenia oferty wspólnej należy wykazać spełnienie warunku łącznie; 2.wymóg: ubezpieczenie Wykonawcy od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia w wysokości min ,00 zł. Ocena spełniania warunków wg zasady: spełnia/nie spełnia. Zamawiający nie dopuszcza możliwości korzystania przez Wykonawcę z wiedzy, doświadczenia, potencjału technicznego oraz zdolności finansowej innych podmiotów. 12) Informacja o oświadczeniach i dokumentach, jakie mają dostarczyć Wykonawcy w celu potwierdzenia spełniania warunków udziału w postępowaniu oraz nie podlegania wykluczeniu. W zakresie wykazania spełniania przez wykonawcę warunków, oprócz oświadczenia o spełnianiu warunków udziału w postępowaniu, należy przedłożyć: a) wykaz robót budowlanych w zakresie niezbędnym do wykazania spełniania warunku wiedzy i doświadczenia, wykonanych w okresie ostatnich pięciu lat przed upływem terminu składania ofert albo wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu, a jeżeli okres prowadzenia działalności jest krótszy w tym okresie, z podaniem ich rodzaju i wartości, daty i miejsca wykonania oraz załączeniem dokumentu potwierdzającego, że roboty zostały wykonane zgodnie z zasadami sztuki budowlanej i prawidłowo ukończone załącznik Nr 6 do SIWZ, b) wykaz osób, które będą uczestniczyć w wykonywaniu zamówienia, w szczególności odpowiedzialnych za świadczenie usług, kontrolę jakości lub kierowanie robotami budowlanymi, wraz z informacjami na temat ich kwalifikacji zawodowych, doświadczenia i wykształcenia niezbędnych do wykonania zamówienia, a także zakresu wykonywanych przez nie czynności, oraz informacją o podstawie do dysponowania tymi osobami. załącznik Nr 5 do SIWZ, c) informację banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, w których wykonawca posiada rachunek, potwierdzającą wysokość posiadanych środków finansowych lub zdolność 3</p>
<p>4 kredytową wykonawcy, wystawioną nie wcześniej niż 3 miesiące przed upływem terminu składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia albo składania ofert wymóg w wysokości nie mniejszej niż ,00 zł. d) opłaconą polisę, a w przypadku jej braku inny dokument potwierdzający, że wykonawca jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia wymóg: min. wartość ubezpieczenia ,00 zł. e) listę podmiotów należących do tej samej grupy kapitałowej, albo informację o tym, że nie należy do grupy kapitałowej. W zakresie potwierdzenia nie podlegania wykluczeniu, należy przedłożyć: e) oświadczenie o braku podstaw do wykluczenia załącznik Nr 3 do SIWZ, f) aktualny odpis z właściwego rejestru, jeżeli odrębne przepisy wymagają wpisu do rejestru, w celu wykazania braku podstaw do wykluczenia wystawiony nie wcześniej niż 6 miesięcy przed upływem terminu składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia albo składania ofert, a w stosunku do osób fizycznych oświadczenie, g) aktualne zaświadczenie właściwego naczelnika urzędu skarbowego potwierdzające, że wykonawca nie zalega z opłacaniem podatków lub zaświadczenie, że uzyskał przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie lub rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu wystawione nie wcześniej niż 3 miesiące przed upływem terminu składania ofert, h) aktualne zaświadczenie właściwego oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego potwierdzające, że wykonawca nie zalega z opłacaniem składek na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne, lub zaświadczenie, że uzyskał przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie lub rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu wystawione nie wcześniej niż 3 miesiące przed upływem terminu składania ofert, 13) Dokumenty podmiotów zagranicznych Jeżeli wykonawca ma siedzibę lub miejsce zamieszkania poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przedkłada dokument wystawiony w kraju, w którym ma siedzibę lub miejsce zamieszkania potwierdzający, że: a) Nie otwarto jego likwidacji ani nie ogłoszono upadłości wystawiony nie wcześniej niż 6 miesięcy przed upływem terminu składania ofert, b) Nie zalega z uiszczeniem podatków, opłat, składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne albo że uzyskał przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie lub rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu wystawiony nie wcześniej niż 3 miesiące przed upływem terminu składania ofert, 4</p>
<p>5 c) Nie orzeczono wobec niego zakazu ubiegania się o zamówienie wystawiony nie wcześniej niż 6 miesięcy przed upływem terminu składania ofert, oraz zaświadczenie właściwego organu sądowego lub administracyjnego miejsca zamieszkania albo zamieszkania osoby, której dokumenty dotyczą wystawione nie wcześniej niż 6 miesięcy przed upływem terminu składania ofert albo oświadczenie złożone przed notariuszem, właściwym organem sądowym, administracyjnym albo organem samorządu zawodowego lub gospodarczego odpowiednio miejsca zamieszkania osoby lub kraju, w którym wykonawca ma siedzibę lub miejsce zamieszkania, jeżeli w miejscu zamieszkania osoby lub kraju, w którym wykonawca ma siedzibę lub miejsce zamieszkania, nie wydaje się takiego zaświadczenia. 14) Inne dokumenty: a) Formularz ofertowy druk załącznik Nr 1 do SIWZ, b) Wypełniony kosztorys ofertowy w wersji pełnej, c) Dowód wpłacenia / wniesienia wadium, d) Oświadczenie w sprawie podwykonawców druk - załącznik Nr 7 do SIWZ, e) Zaakceptowany wzór umowy załącznik Nr 8 do SIWZ. 15) Z postępowania o udzielenie zamówienia wyklucza się: a) Wykonawców, w stosunku do których otwarto likwidację lub których upadłość ogłoszono, z wyjątkiem wykonawców, którzy po ogłoszeniu upadłości zawarli układ zatwierdzony prawomocnym postanowieniem sądu, jeżeli układ nie przewiduje zaspokojenia wierzycieli przez likwidację majątku upadłego, b) Zamawiający wyklucza z postępowania o udzielenie zamówienia wykonawcę, który w okresie 3 lat przed wszczęciem postępowania, w sposób zawiniony poważnie naruszył obowiązki zawodowe, w szczególności, gdy wykonawca w wyniku zamierzonego działania lub rażącego niedbalstwa nie wykonał lub nienależycie wykonał zamówienie, co zamawiający jest w stanie wykazać za pomocą dowolnych środków dowodowych, jeżeli zamawiający przewidział taką możliwość wykluczenia wykonawcy w ogłoszeniu o zamówieniu, w specyfikacji istotnych warunków zamówienia lub w zaproszeniu do negocjacji. Zamawiający nie wyklucza z postępowania o udzielenie zamówienia wykonawcy, który udowodni, że przyjął konkretne środki techniczne, organizacyjne i kadrowe, które mają zapobiec zawinionemu i poważnemu naruszeniu obowiązków zawodowych w przyszłości oraz naprawił szkody powstałe w wyniku naruszenia obowiązków zawodowych lub zobowiązał się do ich naprawienia. c) Wykonawców, którzy zalegają z uiszczeniem podatków, opłat lub składek na ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne, z wyjątkiem przypadków gdy uzyskali oni przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie, rozłożenie na raty zaległych płatności lub wstrzymanie w całości wykonywania decyzji właściwego organu. d) Osoby fizyczne, które prawomocnie skazano za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, przestępstwo przeciwko środowisku, przestępstwo 5</p>
<p>6 przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, a także za przestępstwo skarbowe lub przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, e) Spółki jawne, których wspólnika prawomocnie skazano za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, przestępstwo przeciwko środowisku, przestępstwo przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, a także za przestępstwo skarbowe lub przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, f) Spółki partnerskie, których partnera lub członka zarządu prawomocnie skazano za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, przestępstwo przeciwko środowisku, przestępstwo przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, a także za przestępstwo skarbowe lub przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, g) Spółki komandytowe oraz spółki komandytowo-akcyjne, których komplementariusza prawomocnie skazano za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, przestępstwo przeciwko środowisku, przestępstwo przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, a także za przestępstwo skarbowe lub przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, h) Osoby prawne, których urzędującego członka organu zarządzającego prawomocnie skazano za przestępstwo popełnione w związku z postępowaniem o udzielenie zamówienia, przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, przestępstwo przeciwko środowisku, przestępstwo przekupstwa, przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu lub inne przestępstwo popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, a także za przestępstwo skarbowe lub przestępstwo udziału w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, i) Podmioty zbiorowe, wobec których sąd orzekł zakaz ubiegania się o zamówienia, na podstawie przepisów o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, j) Wykonawców będących osobami fizycznymi, które prawomocnie skazano za przestępstwo, o którym mowa w art. 9 lub 10 ustawy z dnia 15 czerwca 2012r o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. poz. 769) przez okres 1 roku od dnia uprawomocnienia się wyroku, 6</p>
<p>7 k) Wykonawców będących spółką jawną, spółka partnerską, spółką komandytową, spółką komandytowo-akcyjną lub osobą prawną, których odpowiednio wspólnika, partnera, członka zarządu, komplementariusza lub urzędującego członka organu zarządzającego prawomocnie skazano za przestępstwo, o którym mowa w art. 9 lub 10 ustawy z dnia 15 czerwca 2012r o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres 1 roku od dnia uprawomocnienia się wyroku, l) Wykonawców, którzy wykonywali bezpośrednio czynności związane z przygotowaniem prowadzonego z wyłączeniem czynności wykonywanych podczas dialogu technicznego lub posługiwali się w celu sporządzenia oferty osobami uczestniczącymi w dokonywaniu tych czynności, chyba że udział tych wykonawców w postępowaniu nie utrudni uczciwej konkurencji m) Wykonawców, którzy nie wnieśli wadium do upływu terminu składania ofert, na przedłużony okres związania ofertą lub nie zgodzili się na przedłużenie okresu związania ofertą, n) Wykonawców, którzy złożyli nieprawidłowe informacje mające wpływ lub mogące mieć wpływ na wynik prowadzonego postępowania, o) Wykonawców, którzy nie wykazali spełnienia warunków udziału w postępowaniu, p) Wykonawców, którzy należąc do tej samej grupy kapitałowej, w rozumieniu ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 z późn. zmianami), złożyli odrębne oferty lub wnioski o dopuszczenie do udziału w tym samym postępowaniu, chyba że wykażą, że istniejące między nimi powiązania nie prowadzą do zachwiania uczciwej konkurencji pomiędzy wykonawcami w postępowaniu o udzielenie zamówienia. Ofertę Wykonawcy wykluczonego uznaje się za odrzuconą. Ocena potwierdzenia nie podlegania wykluczeniu na podstawie art. 24. ust 1 ustawy Prawo Zamówień Publicznych wg zasady: spełnia/nie spełnia. 16) Dokumenty wymagane przed zawarciem umowy od Wykonawcy, którego oferta zostanie wybrana jako najkorzystniejsza: Wniesienie zabezpieczenia należytego wykonania umowy oraz zabezpieczenia roszczeń z tytułu rękojmi za wady w formie i wysokości przewidzianej w pkt. 25) SIWZ, 17) Informacja o sposobie porozumiewania się Zamawiającego z wykonawcami oraz przekazywanie oświadczeń i dokumentów: Zapytania dotyczące zapisów specyfikacji istotnych warunków zamówienia należy składać pisemnie w sekretariacie lub przesyłać pocztą na adres wskazany pkt. 1) SIWZ. Zamawiający dopuszcza możliwość korzystania z poczty elektronicznej: Pytania powinny być opatrzone nazwą stawiającego je Wykonawcy. Zamawiający udzieli wyjaśnień na stronie internetowej - niezwłocznie - jednak nie później niż na 6 dni przed upływem terminu 7</p>
<p>8 składania ofert pod warunkiem, że wniosek o wyjaśnienie treści specyfikacji wpłynął do Zamawiającego nie później niż do końca dnia, w którym upływa połowa wyznaczonego terminu składania ofert. Jeżeli wniosek o wyjaśnienie treści SIWZ wpłynął po terminie składania wniosku lub dotyczy udzielonych wyjaśnień, Zamawiający może udzielić wyjaśnień albo pozostawi wniosek bez rozpatrzenia. Przedłużenie terminu składania ofert nie wpływa na bieg terminu składania wniosku. 18) Osobami uprawnionymi do kontaktów z wykonawcą są: Kierownik Działu Technicznego Sławomir Żebrowski w siedzibie Zamawiającego pok. Nr 12 telefon (0-67) wew ) Wymagania dotyczące wadium: Wadium w wysokości 6 000,00 zł (słownie: sześć tysięcy złotych 00/100) należy wnieść przed upływem terminu składania ofert w formie: pieniądzu na rachunek bankowy Zamawiającego w Banku Pocztowym Nr Za datę i godzinę wniesienia wadium w pieniądzu liczy się datę i godzinę wpływu pieniędzy na konto Zamawiającego do oferty należy dołączyć kserokopię dowodu wpłaty), poręczeniach bankowych, poręczeniach spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, z tym, że poręczenie kasy jest zawsze poręczeniem pieniężnym, gwarancjach bankowych, gwarancjach ubezpieczeniowych, poręczeniach udzielanych przez podmioty, o których mowa w art. 6b ust. 5 pkt. 2 ustawy z dnia 9 listopada 2000r. o utworzeniu Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (Dz. U. Nr 109, poz z późn. zmianami). Jeżeli wadium wnoszone będzie w poręczeniach lub gwarancjach w treści tych dokumentów musi znaleźć się oświadczenie gwaranta (poręczyciela), w którym zobowiązuje się on do bezwarunkowej wpłaty kwoty wadium na pierwsze żądanie zawierające oświadczenie, iż zaszła jedna z przesłanek wymienionych w art. 46 ust. 5 ustawy. Okres ważności wadium nie może być krótszy niż okres związania ofertą. oryginał dokumentu należy złożyć w siedzibie Wspólnoty pok. Nr 16 sekretariat, do oferty należy dołączyć kserokopię dokumentu. Zwrot lub zatrzymanie wadium przetargowego nastąpi zgodnie z art. 46 ustawy Prawo Zamówień Publicznych. 20) Termin związania ofertą: Składający ofertę pozostaje nią związany przez okres 30 dni od daty ostatecznego terminu składania ofert. Wykonawca samodzielnie lub na wniosek Zamawiającego może przedłużyć termin związania ofertą, z tym że Zamawiający może tylko raz, co najmniej na 3 dni przed upływem terminu związania ofertą zwrócić się do Wykonawców o wyrażenie zgody na przedłużenie tego terminu o oznaczony okres, nie dłuższy jednak niż 60 dni. Odmowa wyrażenia ww. zgody nie powoduje utraty wadium. Przedłużenie terminu związania ofertą jest dopuszczalne tylko z jednoczesnym przedłużeniem okresu ważności wadium albo, jeżeli nie jest to możliwe, z wniesieniem nowego wadium na przedłużony okres związania ofertą. Jeżeli przedłużenie terminu związania ofertą dokonywane jest po wyborze oferty najkorzystniejszej, obowiązek wniesienia nowego wadium lub jego przedłużenia dotyczy jedynie 8</p>
<p>9 Wykonawcy, którego oferta została wybrana jako najkorzystniejsza. Bieg terminu związania ofertą rozpoczyna się wraz z upływem terminu składania ofert. 21) Koszt przygotowania SIWZ i opis sposobu przygotowania oferty : Wszelkie koszty związane ze sporządzeniem oraz złożeniem oferty ponosi Wykonawca, niezależnie od wyniku postępowania. Koszt uzyskania specyfikacji istotnych warunków zamówienia wynosi 0,25zł brutto / stronę A4. W przypadku chęci zakupu projektu technicznego w formie papierowej - kosztem dokumentacji jest koszt skopiowania + ewentualne koszty przekazania (przesyłka pocztowa za zaliczeniem pocztowym). Wydanie (wysłanie za zaliczeniem pocztowym) SIWZ oraz kopii dokumentacji nastąpi po okazaniu (przesłaniu) dowodu wpłaty należności na konto w Banku Gospodarstwa Krajowego Nr Oferent zamieści ofertę w wewnętrznej i zewnętrznej kopercie, które będą zaadresowane na Zamawiającego oraz będą posiadać oznaczenia: Oferta przetargowa na zadanie: Remont budynku mieszkalnego wielorodzinnego przy ul. Witosa 1, Plac Powstańców Warszawy 2 w Pile. Poza oznaczeniami podanymi powyżej, koperta wewnętrzna będzie posiadać nazwę i adres Oferenta (w przypadku oferty wspólnej nazwę i adres lidera), aby można było odesłać ofertę w przypadku stwierdzenia złożenia jej po upływie terminu składania ofert. W przypadku ofert przesyłanych pocztą decyduje data i godzina wpływu oferty do Zamawiającego. Oferent może wprowadzić zmiany lub wycofać złożoną przez siebie ofertę pod warunkiem, że Zamawiający otrzyma pisemne powiadomienie o wprowadzeniu zmian lub wycofaniu przed upływem terminu do składania ofert. Powiadomienie o wprowadzeniu zmian lub wycofaniu oferty zostanie przygotowane, opieczętowane i oznaczone zgodnie z ww. postanowieniami, a wewnętrzna i zewnętrzna koperta będzie dodatkowo oznaczona określeniami ZMIANA lub WYCOFANIE. Oferent nie może wycofać oferty i wprowadzić zmian w ofercie po upływie terminu składania ofert. Każdy Wykonawca może złożyć tylko jedną ofertę obejmującą całość przedmiotu zamówienia. Treść oferty musi odpowiadać treści specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Ofertę sporządza się w języku polskim, czytelną i trwałą techniką z zachowaniem formy pisemnej pod rygorem nieważności. Zamawiający nie wyraża zgody na złożenie oferty w postaci elektronicznej. Ceny w ofercie mają być wyrażone cyfrowo i słownie. Zamawiający nie dopuszcza możliwości rozliczenia z Wykonawcą w walucie obcej, a jedynie w złotych polskich. Oferta ma być podpisana przez umocowanego przedstawiciela lub przedstawicieli wykonawcy, upoważnionego do zaciągania w imieniu wykonawcy zobowiązań finansowych zgodnie z wpisem o reprezentacji w stosownym dokumencie uprawniającym do występowania w obrocie prawnym lub udzielonym pełnomocnictwem przy zastosowaniu imiennych pieczątek. Gdy ofertę podpisuje osoba, która nie jest wymieniona w dokumencie stwierdzającym uprawnienia firmy do występowania w obrocie prawnym, do oferty musi być dołączone na piśmie stosowne pełnomocnictwo podpisane przez osoby upoważnione do reprezentowania firmy. Pełnomocnictwo ma być wystawione w oryginale lub czytelnej kserokopii poświadczonej notarialnie w ciągu 6 miesięcy liczonych wstecz od wyznaczonego przez Zamawiającego terminu składania ofert. Wszelkie miejsca w ofercie, w których oferent naniósł zmiany, muszą być parafowane przez osobę 9</p>
<p>10 podpisującą ofertę. Oferta musi zawierać wszystkie oświadczenia, dokumenty i załączniki. Zaleca się aby kompletna oferta łącznie z załącznikami miała ponumerowane kartki. Jeżeli w załączniku zabraknie miejsca, należy dołączyć dodatkowe strony, zamieszczając na nich wymagane załącznikiem wzorcowym informacje. Jeżeli pytanie postawione w załączniku nie dotyczy oferenta, należy wpisać nie dotyczy. Oferta może zawierać informacje stanowiące tajemnicę Wykonawcy, których ujawnienie naruszałoby jego ważne interesy handlowe oraz zasady uczciwej konkurencji zgodnie z art. 8 ust. 3 ustawy prawo zamówień publicznych. Takie konkretnie określone informacje mają znajdować się na wyodrębnionych kartach oferty nie spiętych z całością oferty. Zaleca się aby kartki te były ponumerowane. Zszyta zasadnicza część oferty nie obejmująca tak wyodrębnionych kartek będzie częścią jawną oferty. Kartki tworzące część jawną oferty mają być także, ale odrębnie spięte. Oferty nie podpisane, niezgodne z ustawą lub takie których treść nie odpowiada treści SIWZ zostaną odrzucone bez dalszego rozpatrywania. 22) Miejsce i termin składania i otwierania ofert : Zamkniętą kopertę zawierającą ofertę należy złożyć w siedzibie Zamawiającego przy ul. Sikorskiego 82a w Pile sekretariat - pokój Nr 16 do dnia 31 lipca 2015r. godz. 10:00 Otwarcie ofert nastąpi w dniu 31 lipca 2015r roku o godz. 10:15 w siedzibie zamawiającego przy ul. Sikorskiego 82 a w sali konferencyjnej pokój Nr ) Kryteria oceny ofert : Wybór najkorzystniejszej oferty dokonany zostanie na podstawie kryteriów wyboru określonych w specyfikacji istotnych warunków zamówienia (art.91 Pzp), tj. cena - waga 100% oraz uzyskaniu najwyższej ilości punktów przy zastosowaniu wzoru: wartość najniższej oferty x 10 pkt. wartość złożonej oferty Obliczenia dokonywane będą z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku. 24) Wymagania dotyczące zabezpieczenia należytego wykonania umowy : Wykonawca wniesie, najpóźniej w dniu podpisania umowy zabezpieczenie należytego jej wykonania w wysokości 5% wartości całkowitej podanej w ofercie, na okres od dnia podpisania umowy do 30 października 2015r. oraz zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi za wady wynikające z umowy w wysokości 30% zabezpieczenia należytego wykonania umowy na okres: 60 miesięcy od dnia 30 października 2015r. Zabezpieczenie należytego wykonania umowy oraz zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi za wady mogą być wnoszone według wyboru Wykonawcy w jednej lub kilku następujących formach: pieniądzu, poręczeniach bankowych lub poręczeniach spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, z tym że zobowiązanie kasy jest zawsze zobowiązaniem pieniężnym, gwarancjach bankowych, gwarancjach ubezpieczeniowych, poręczeniach udzielanych przez podmioty, o których mowa w art. 6b ust 5 pkt. 2 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. 10</p>
<p>11 Zabezpieczenie w formie pieniądza winno być wniesione na konto bankowe w Banku Pocztowym Nr W pozostałych wymienionych formach winno być wniesione w siedzibie Zamawiającego najpóźniej w dniu podpisania umowy. W przypadku wniesienia wadium w pieniądzu wykonawca może wyrazić zgodę na zaliczenie kwoty wadium na poczet zabezpieczenia. W przypadku zabezpieczenia należytego wykonania umowy w formie poręczenia bankowego, gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, poręczeniach udzielanych przez podmioty, o których mowa w art. 6b ust 5 pkt. 2 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, wniesiony dokument winien zawierać uwagę, że pod warunkiem braku roszczeń Zamawiającego, zwolnienie części kwoty zabezpieczenia gwarantującej zgodne z ustawą wykonanie robót (70%) nastąpi po 30 dniach od daty dokonania odbioru końcowego i uznania zamawiającego za należycie wykonane, a w części pozostałej (30%) jako zabezpieczenie roszczeń z tytułu rękojmi za wady najpóźniej w 15 dniu po upływie okresu rękojmi za wady. Niedopuszczalne jest w treści poręczenia wprowadzanie jakichkolwiek warunków ograniczających Zamawiającemu wypłacenie zabezpieczenia. W przypadku zmiany terminu zakończenia robót, wykonawca jest zobowiązany dostosować wniesione zabezpieczenie do rzeczywistych terminów realizacji przedmiotu zamówienia. 25) Kary umowne : Obowiązującą formą odszkodowania z tytułu nie wykonania lub nienależytego wykonania przedmiotu umowy są kary umowne w następujących wypadkach i wysokościach: a) za zwłokę do 10 dni w wykonaniu robót w wysokości 2,0% wynagrodzenia brutto za przedmiot umowy w stosunku do terminu określonego w 2 umowy oraz 0,20% wynagrodzenia brutto za każdy następny dzień, b) za zwłokę w usunięciu wad stwierdzonych przy odbiorze w wysokości 0,20% wynagrodzenia brutto za przedmiot umowy za każdy dzień zwłoki liczonej od dnia dokonania odbioru lub od terminu umownego zakończenia robót o którym mowa w 2 umowy, jeżeli odbiór nastąpił przed tym terminem. c) za odstąpienie od umowy przez jedną ze stron z przyczyn zależnych od Wykonawcy w wysokości 15% wynagrodzenia brutto. Zamawiający płaci Wykonawcy kary umowne w terminie 7 dni za odstąpienie od umowy z przyczyn zależnych od Zamawiającego w wysokości 15% wynagrodzenia brutto. Zamawiającemu przysługuje prawo do dochodzenia odszkodowania przewyższającego karę umowną do wysokości rzeczywiście poniesionej szkody. Zamawiający ma prawo do potrącenia kar umownych z wynagrodzenia wykonawcy. 26) Zmiany zawartej umowy : Wszelkie zmiany umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności. Zamawiającemu przysługuje prawo do zmiany istotnych postanowień zawartej umowy w stosunku do treści oferty na podstawie której dokonano wyboru Wykonawcy w szczególności gdy: 11</p>
<p>12 1. Zamawiający podejmie decyzję o odstąpieniu od wykonania części robót zbędnych do wykonania przedmiotu umowy zgodnie ze sztuką budowlaną i wiedzą techniczną, a wynikających np. z technologii robót, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy; 2. wystąpi konieczność wykonania zamówienia dodatkowego a jego realizacja będzie miała wpływ na termin wykonania przedmiotu niniejszej umowy; 3. dokonano zmiany w dokumentacji projektowej nie powodujące istotnego zwiększenia wynagrodzenia wykonawcy oraz nie wykraczają one poza zakres zamówienia podstawowego przewidzianego w projekcie budowlanym; 4. wystąpią nieprzewidziane warunki realizacji, np. gdy nastąpi odkrycie nie zinwentaryzowanych obiektów i elementów instalacji podziemnej; 5. wystąpi konieczność zmiany kierownika budowy lub inspektorów nadzorujących wykonanie zadania; 6. nastąpi wydanie zakazu prowadzenia prac przez organ administracji publicznej o ile nie wynikło to z przyczyn, za które Wykonawca ponosi odpowiedzialność; 7. zmianie ulegnie stawka podatku VAT na roboty, stanowiące przedmiot umowy. 26) Środki odwoławcze : Wykonawcy, uczestnikowi postępowania przetargowego przysługuje odwołanie wyłącznie wobec wyboru oferty najkorzystniejszej. Odwołanie wnosi się do Zarządu Wspólnoty Mieszkaniowej w formie pisemnej w terminie 3 dni od dnia ogłoszenia wyboru oferty najkorzystniejszej. 28) Zasady udostępniania dokumentów : Uczestnicy postępowania mają prawo wglądu do treści protokołu oraz ofert w trakcie prowadzonego postępowania z wyjątkiem dokumentów stanowiących załączniki do protokołu (jawne po zakończeniu postępowania) oraz stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa w rozumieniu przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji i dokumentów lub informacji zastrzeżonych przez uczestników postępowania. Udostępnienie, o którym mowa wyżej odbywać się będzie wg poniższych zasad: Zamawiający udostępnia wskazane dokumenty po złożeniu pisemnego wniosku, Zamawiający wyznacza termin, miejsce oraz zakres udostępnionych dokumentów, Zamawiający wyznaczy członka komisji, w którego obecności udostępnione zostaną dokumenty, Zamawiający umożliwi kopiowanie dokumentów odpłatnie, cena za 1 stronę 0,25zł. Udostępnienie może mieć miejsce wyłącznie w siedzibie Zamawiającego oraz w czasie godzin jego urzędowania. 29) Ogłoszenie o wyniku przetargu : Wyniki postępowania zostaną ogłoszone w siedzibie Zamawiającego i na stronie internetowej: Niezależnie od powyższego sposobu ogłoszenia wyników wszyscy 12</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 5
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
09b7984065a0c55b86cff084e33b32fd
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.085,
"LY": 0.107,
"SP": 0.104,
"ID": 0.077,
"NA": 0.122,
"HI": 0.108,
"IN": 0.866,
"OP": 0.099,
"IP": 0.124,
"it": 0.088,
"ne": 0.109,
"sr": 0.089,
"nb": 0.098,
"re": 0.057,
"en": 0.123,
"ra": 0.092,
"dtp": 0.214,
"fi": 0.106,
"lt": 0.683,
"rv": 0.087,
"ob": 0.094,
"rs": 0.093,
"av": 0.101,
"ds": 0.109,
"ed": 0.094
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00269-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 66,467,761
| 26,803
| 100,927
|
http://docplayer.pl/3498069-Wstep-do-informatora.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:19:38
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
0.9999,
0.0001,
0
] |
1
2
3
4
5 Wstęp do informatora Składamy na Państwa ręce pierwsze wydanie informatora edukacyjno szkoleniowego. Zawarta w nim oferta jest dostosowanego do obowiązujących trendów branżowych na wielkopolskim rynku pracy na bieżąco monitorowanym przez naszych doradców edukacyjnych. Przedłożone w informatorze oferty w formie szkolnej oraz pozaszkolnej (kursy i szkolenia) idealnie wpisują się w koncepcję kształcenia ustawicznego oraz w znacznej mierze ułatwiają proces przekwalifikowania się i bardziej elastycznego reagowania na potrzeby rynku pracy. Wobec dynamiki procesów zachodzących we współczesnym świecie zarówno kształcenie ustawiczne jak i elastyczność jednostki na rynku pracy stają się istotnym czynnikiem rozwoju. Kształcenie ustawiczne i umiejętność dostosowania się do potrzeb panujących na lokalnym rynku pracy stają się wymogami cywilizacyjnymi i zarazem wielkim wyzwaniem. Dla jednostki stanowią szansę na efektywne funkcjonowanie we współczesnym świecie, kreowanie przebiegu własnego życia, a także stają się czynnikiem warunkującym utrzymanie się na coraz bardziej wymagającym rynku pracy. Projekt Doradztwo edukacyjne dorosłych szansą na rynku pracy w powiecie poznańskim i stworzona w jego ramach niniejsza publikacja stanowią odpowiedź na potrzeby korelacji pomiędzy systemem kształcenia ustawicznego i dostosowania go do aktualnych potrzeb rynku pracy poprzez monitoring oferty kształcenia. Zwracają również uwagę na fakt, że na lokalnym rynku pracy widocznie wzrasta zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowaną kadrę natomiast maleje popyt na pracowników o niskich kwalifikacjach i niewystarczającym przygotowaniu. Nieustannie podnoszone i uzupełniane kwalifikacje pozwalają jednostce na poprawę i ugruntowanie swojej pozycji na rynku pracy, a co za tym idzie, podniesienie swoich dochodów i podwyższenie standardu życia. Edukacja ustawiczna może stać się odpowiedzią na bezrobocie, niskie zarobki oraz problemy związane z przystosowaniem się do potrzeb dzisiejszego rynku pracy. Dlatego należy pamiętać, że nowy zawód to nowa perspektywa i lepsze jutro. 3
6 Publiczne szkoły dla dorosłych Publiczne szkoły dla dorosłych Nazwa Kontakt Oferta szkoleniowa Poznaoskie Centrum Edukacji Ustawicznej i Praktycznej POZNAO, UL. JAWORNICKA 1 centrala tel. (61) sekretariat tel. (61) kursy i szkolenia tel. (61) fax (61) Kwalifikacyjne kursy zawodowe to bezpłatna forma uzyskania kwalifikacji zawodowych w PCEUiP Kwalifikacyjny kurs zawodowy to kurs prowadzony według programu nauczania uwzględniającego podstawę programową kształcenia w zawodach w zakresie jednej kwalifikacji. Minimalna liczba godzin kształcenia na tym kursie jest równa minimalnej liczbie godzin kształcenia zawodowego określonej w podstawie programowej kształcenia w zawodach dla danej kwalifikacji. Ukooczenie tego kursu umożliwia przystąpienie do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie, w zakresie danej kwalifikacji, przeprowadzanego przez okręgową komisję egzaminacyjną. Osoba, która ukooczy kwalifikacyjny kurs zawodowy i zda egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie w zakresie danej kwalifikacji, otrzymuje świadectwo potwierdzające kwalifikacje w zawodzie. Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w określonym zawodzie będzie mogła otrzymad osoba, która posiada poziom wykształcenia wymagany dla danego zawodu (odpowiednio wykształcenie zasadnicze zawodowe lub średnie) oraz zda egzaminy z zakresu wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie, czyli posiada świadectwa potwierdzające uzyskanie kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie. Kwalifikacyjne kursy zawodowe są organizowane w formie zaocznej, stacjonarnej w systemie dziennym i wieczorowym zgodnie z preferencjami uczestników. Programy oraz wymiar godzin kursów kwalifikacyjnych są zgodne z podstawami programowymi kształcenia w danym zawodzie. Czas trwania kursu wyrażony jest w godzinach do zrealizowania. Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe w PCEUiP Oznaczenie kwalifikacji Nazwa kwalifikacji/kwalifikacyjnego kursu zawodowego A.36 Prowadzenie rachunkowości M.19 E.3 E.6 Użytkowanie obrabiarek skrawających Montaż urządzeo i systemów mechatronicznych Wykonywanie instalacji urządzeo elektronicznych Symbol cyfrowy zawodu Nazwa zawodu, w którym wyodrębniono daną kwalifikację Technik ekonomista Technik rachunkowości Technik mechanik Operator obrabiarek skrawających Technik mechatronik Monter mechatronik Technik elektronik Monterelektronik Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe są bezpłatne. Inne kwalifikacyjne kursy zawodowe zgodnie z profilem szkoły (mechaniczny, mechatroniczny, elektroniczny, energetyka odnawialna). Technikum Uzupełniające dla Dorosłych Zawód technik mechanik Symbol cyfrowy zawodu: 311[20] Technik mechanik organizuje i nadzoruje produkcję, montaż, naprawy i konserwacje maszyn i urządzeo. Technik mechanik uruchamia, reguluje i sprawdza instalację elektryczną, aparaturę kontrolno-pomiarową maszyn i urządzeo; wykrywa i usuwa przyczyny awarii oraz uszkodzeo; wymienia zużyte lub uszkodzone elementy lub 4
7 Publiczne Szkoły dla dorosłych zespoły w maszynach i urządzeniach. Zajmuje się również opracowywaniem dokumentacji technicznej. Praca: firmy zajmujące się produkcją urządzeo technicznych, zakłady montażowe, usługowo-naprawcze. Specjalizacja do wyboru przez słuchaczy (decyduje większośd) odnawialne źródła energii operator obrabiarek numerycznych obsługa i naprawa pojazdów samochodowych spawalnictwo gazowe i elektryczne urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne Publiczne szkoły dla dorosłych Zawód technik mechatronik Symbol cyfrowy zawodu: 311[50] Technik mechatronik to atrakcyjny zawód, poszukiwany na rynku pracy i należący do tzw. zawodów przyszłości. Mechatronika jest zintegrowaną dziedziną nauki i techniki, zajmującą się problemami mechaniki, elektroniki, automatyki, robotyki i informatyki Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik mechatronik może byd zatrudniony w zakładach o zautomatyzowanym i zrobotyzowanym cyklu produkcyjnym oraz w zakładach prowadzących usługi w zakresie projektowania, serwisu, napraw urządzeo i systemów mechatronicznych, a także samodzielnie prowadzid działalnośd gospodarczą. Technik mechatronik może znaleźd pracę w dużym zakładzie przemysłowym, ale również w małej firmie lub zakładzie rzemieślniczym. Jego przygotowanie do wykonywanego zawodu w znacznej mierze będzie decydowad o efektach pracy i produktywności zakładu. Zainteresowanie przemysłu kształceniem specjalistów - mechatroników dotyczy zarówno poziomu uniwersyteckiego, jak i poziomu kształcenia średniego w szkołach zawodowych. Zawód technik elektronik Symbol cyfrowy zawodu: 311[07] Elektronika jest nauką techniczną, która zajmuje się obsługą, konstruowaniem i naprawą urządzeo elektronicznych, przyrządów pomiarowych, aparatury medycznej, sprzętu powszechnego użytku takiego jak: telewizory, monitory, radioodbiorniki, telefony komórkowe czy komputery. Głównym celem kształcenia w zawodzie technik elektronik jest przygotowanie wykwalifikowanej kadry pracowników, który mogliby znaleźd zatrudnienie w przemyśle elektronicznym a także innych gałęziach przemysłu w usługach, w których wykonywanie zawodu wymaga znajomości elektroniki. Jest to zawód stawiający sporo wymagao ze względu na powszechne stosowanie elektroniki we wszystkich dziedzinach życia. Praca: Typowe miejsca pracy dla technika elektronika to: zakłady produkcyjne i naprawcze, serwis urządzeo elektronicznych, techniczny dozór nad specjalistycznymi urządzeniami elektronicznymi w laboratoriach i szpitalach, instalowanie nowo zakupionej aparatury pomiarowo-kontrolnej, pracownie i biura konstrukcyjnotechnologiczne, zajmujące się projektowaniem urządzeo elektronicznych. Szkoła Policealna dla Dorosłych Masz możliwośd zdobycia bezpłatnie zawodu technika w szkole publicznej. Kierunki kształcenia: technik administracji symbol zawodu kształcenie modułowe o kwalifikacje w zawodzie: K1 - Obsługa klienta w jednostkach administracji (A.68) technik rachunkowości symbol zawodu kształcenie modułowe o kwalifikacje w zawodzie: 5
8 Publiczne Szkoły dla dorosłych Publiczne szkoły dla dorosłych K1 - Prowadzenie rachunkowości (A.36), K2 - Rozliczanie wynagrodzeo i danin publicznych (A.65) technik informatyk symbol zawodu kształcenie przedmiotowe o kwalifikacje w zawodzie: K1 - Montaż i eksploatacja komputerów osobistych oraz urządzeo peryferyjnych (A.12) K2 - Projektowanie lokalnych sieci komputerowych i administrowanie sieciami (A.13) K3 - Tworzenie aplikacji internetowych i baz danych oraz administrowanie bazami (A.14) technik bezpieczeostwa i higieny pracy symbol zawodu kształcenie przedmiotowe o kwalifikacje w zawodzie: K1 - Zarządzanie bezpieczeostwem w środowisku pracy (Z.13) Gimnazjum dla dorosłych Jest to jedyne publiczne gimnazjum dla dorosłych nie tylko w Poznaniu, ale na terenie całego województwa wielkopolskiego. Osoby, które po ukooczeniu szkoły podstawowej nie kontynuowały nauki mogą u nas zdobyd wykształcenie otwierające drogę do dalszego kształcenia ogólnego lub zawodowego. W Gimnazjum dla Dorosłych kształcą się dorośli i młodociani pracownicy różnych zakładów pracy i firm, uczestnicy OHP, młodociani rodzice podejmujący pracę, młodzież po ukooczeniu 16 roku życia obarczona różnorodnymi niepowodzeniami szkolnymi wynikającymi z powodów rodzinnych i środowiskowych. GIMNAZJUM DLA DOROSŁYCH JEST DLA NICH SZANSĄ, MOGĄ RÓWNOCZEŚNIE Z UKOOCZENIEM SZKOŁY ZDOBYD ZAWÓD LUB PRACUJĄC UZUPEŁNID WYKSZTAŁCENIE. Cykl kształcenia: 3 lata (6 semestrów) Zajęcia odbywają się w systemie zaocznym lub wieczorowym. Aby pojąd naukę w gimnazjum należy w sekretariacie szkoły złożyd niżej wymienione dokumenty: podanie świadectwo ukooczenia I lub II klasy gimnazjum albo szkoły podstawowej 2 zdjęcia ksero dowodu osobistego (dla osób pełnoletnich) Zespół Szkół Ekonomicznych im. Stanisława Staszica Szkoła Policealna Nr 1 oraz Szkoła Policealna Nr 1 dla Dorosłych ul. Marszałkowska Poznao tel./fax. (061) Szkoła Policealna nr 1 w Poznaniu w Zespole Szkół Ekonomicznych im. Stanisława Staszica W szkole policealnej realizującej program nauczania w trybie nauki dziennej zajęcia odbywają się od poniedziałku do piątku. Zawody: - technik informatyk - technik administracji - technik bezpieczeostwa i higieny pracy - technik rachunkowości - technik archiwista. W szkole policealnej realizującej program nauczania w trybie nauki zaocznej zajęcia odbywają się co drugą sobotę i niedzielę. Zawody: - technik informatyk - technik administracji - technik bezpieczeostwa i higieny pracy - technik rachunkowości - technik archiwista. Technik bezpieczeostwa i higieny pracy - w zawodzie przewidziana jest 1 kwalifikacja Zarządzanie bezpieczeostwem środowisku pracy Technik administracji W zawodzie przewidziana jest jedna kwalifikacja - obsługa klienta w jednostkach administracji 6
9 Publiczne Szkoły dla dorosłych Technik informatyk W zawodzie technik informatyk przewidziane są 3 kwalifikacje: Montaż i eksploatacja komputerów osobistych oraz urządzeo peryferyjnych Projektowanie lokalnych sieci komputerowych i administrowanie sieciami Tworzenie aplikacji internetowych i baz danych oraz administrowanie bazami. Technik archiwista W zawodzie technik archiwista przewidziane są 2 kwalifikacje: Organizacja i prowadzenie archiwum 64 Opracowanie materiałów archiwalnych W roku szkolnym 2012/2013 dyrekcja Zespołu Szkół Ekonomicznych im. St. Staszica przewiduje również uruchomienie zawodowych kursów kwalifikacyjnych dotyczących następujących kwalifikacji: E.12 Montaż i eksploatacja komputerów osobistych oraz urządzeo peryferyjnych E.13 Projektowanie lokalnych sieci komputerowych i administrowanie sieciami E.14 Tworzenie aplikacji internetowych i baz danych oraz administrowanie bazami. A.36 Prowadzenie rachunkowości A.65 Rozliczanie wynagrodzeo i danin publicznych Technik rachunkowości W zawodzie przewidziane są 2 kwalifikacje (oznaczone literami A ) A.36 Prowadzenie rachunkowości A.65 Rozliczanie wynagrodzeo i danin publicznych Publiczne szkoły dla dorosłych Zespół Szkół Odzieżowych im. Władysława Reymonta w Poznaniu ul. Kazimierza Wielkiego Poznao tel tel/fax Zespół Szkół Odzieżowych prowadzi Szkołę dla Dorosłych w ramach której kształci na kierunku: Technik usług fryzjerskich Zespół Szkół Zawodowych Nr 6 Technikum Uzupełniające Nr 30 dla Dorosłych Zespół Szkół Zawodowych nr 1 w Poznaniu Technikum Uzupełniające nr 6 dla Dorosłych Zespół Szkół Budowlano- Drzewnych Szkoły dla Dorosłych ul. Działyoskich 4/5, Poznao tel fax pl Ul. Św. Floriana Poznao Tel Poznao, ul. Raszyoska 48 Telefon: (061) Fax: (061) Technikum Uzupełniające Nr 30 dla Dorosłych organizuje nabór w systemie wieczorowym na podbudowie zasadniczej szkoły zawodowej. Nauka w Technikum trwa 6 semestrów (3 lata) i umożliwia uzyskanie zawodu technika poligrafa. Plan nauczania obejmuje przedmioty ogólnokształcące oraz przedmioty zawodowe. Przedmioty zawodowe obejmują procesy przygotowawcze, procesy drukarskie, procesy introligatorskie. Nauka kooczy się egzaminem maturalnym i egzaminem potwierdzającym kwalifikacje zawodowe. Świadectwo ukooczenia szkoły lub świadectwo maturalne wraz z dyplomem zawodowym stwierdzającym posiadanie kwalifikacji umożliwia dalsze kształcenie się na wyższych uczelniach i w szkołach policealnych. Technikum Uzupełniające nr 6 dla Dorosłych prowadzi kształcenie na następujących kierunkach: Technik elektronik Technik mechanik Szkoły w systemie zaocznym dla Dorosłych kształcą w: 3-letnim Technikum Zaocznym w zawodach budowlanych i drzewnych na podbudowie zasadniczej szkoły zawodowej; 2-letniej Szkole Policealnej w zawodzie technik budownictwa. W Zespole Szkół Budowlano Drzewnych funkcjonują trzy szkoły dla dorosłych Technikum Uzupełniające Nr 28, XXVIII Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące i Szkoła Policealna Nr 28. Technikum Uzupełniające jest szkołą dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej. Warunkiem przyjęcia jest przedstawienie świadectwa ukooczenia zasadniczej szkoły zawodowej. Nie ma znaczenia, czy przyszły słuchacz technikum ukooczył szkołę zasadniczą w poprzednim roku szkolnym czy też kilka kilkanaście lat wcześniej. W technikum prowadzi się naukę w trzech zawodach: - technik budownictwa dla absolwentów szkół zasadniczych w zawodzie murarz, malarz-tapeciarz, technolog robót wykooczeniowych w budownictwie, betoniarz - zbrojarz, zdun, kominiarz, dekarz, cieśla, posadzkarz, kamieniarz i innych zawodach budowlanych; - technik urządzeń sanitarnych dla absolwentów szkół zasadniczych w zawodzie 7
10 Publiczne Szkoły dla dorosłych Publiczne szkoły dla dorosłych monter instalacji i urządzeo sanitarnych, monter sieci komunalnych, monter systemów rurociągowych i innych zawodach monterów budowlanych; - technik technologii drewna dla absolwentów szkół zasadniczych w zawodzie stolarz, tapicer i innych zawodach drzewnych. Nauka we wszystkich zawodach trwa 3 lata 6 semestrów i jest prowadzona w formie zaocznej. Zajęcia odbywają się dwa lub trzy razy w miesiącu w piątki w godz i soboty w godz Po odbyciu konsultacji i napisaniu pracy kontrolnej, na koniec każdego semestru słuchacz zdaje egzaminy semestralne. Szkoła Policealna jest przeznaczona dla absolwentów szkoły średniej liceum ogólnokształcącego, liceum zawodowego, liceum profilowanego lub technikum którzy chcą uzyskad przygotowanie zawodowe, którego nie posiadają lub uzyskad drugi zawód w innym kierunku. Warunkiem przyjęcia jest przedstawienie świadectwa ukooczenia szkoły średniej (matura nie jest wymagana gdyż jest to szkoła policealna a nie pomaturalna). Nie ma również znaczenia, czy przyszły słuchacz ukooczył szkołę średnią w poprzednim roku szkolnym czy też kilka kilkanaście lat wcześniej. W szkole policealnej kształcenie odbywa się tylko w zakresie przedmiotów zawodowych. Nie ma już przedmiotów ogólnokształcących. W naszej szkole policealnej prowadzimy naukę w zawodzie: Zespół Szkół Handlowych im. Bohaterów Poznaoskiego Czerwca 56 Technikum dla Dorosłych Zespół Szkół Łączności im. Mikołaja Kopernika Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego Zespół Szkół Mechanicznych im. Komisji Edukacji Narodowej Ul. Śniadeckich 54/ Poznao Tel ul. Przełajowa Poznao tel: fax: ul. Warzywna Poznao tel./fax (61) e mail: Poznao, ul. Świerkowa 8 tel fax technik budownictwa Formy kształcenia w technikum wieczorowa : zajęcia w poniedziałki, środy i piątki w godzinach popołudniowowieczornych zaoczna: zajęcia w soboty i niedziele w co drugi weekend Kierunki kształcenia TECHNIK HANDLOWIEC forma zaoczna i wieczorowa Czas trwania nauki: 3 lata Absolwent szkoły w zawodzie technik handlowiec: zdobędzie wiedzę, umiejętności i podstawy konieczne do zatrudnienia we wszystkich sektorach gospodarki rynkowej na różnych szczeblach obrotu towarowego oraz prowadzenia działalności gospodarczej w ramach samodzielnej placówki handlowej. SZKOŁA POLICEALNA NR 34 DLA DOROŁYCH oferuje kształcenie w następujących zawodach: TECHNIK INFORMATYK - specjalizacja: BUDOWA INTERNETOWYCH PLATFORM CYFROWYCH TECHNIK ELEKTRONIK -specjalizacja: ELEKTRONIKA W PRODUKCJI FILMOWEJ I TELEWIZYJNEJ Technikum zawodowe zaoczne: Technik żywienia i gospodarstwa domowego Technik technologii żywności Kucharz Kwalifikacyjne kursy zawodowe Reforma szkolnictwa zawodowego wprowadziła, od września 2012, w miejsce szkół dla dorosłych, nową formę kształcenia - kwalifikacyjny kurs zawodowy (KKZ). Kwalifikacyjny kurs zawodowy to kurs prowadzony według programu nauczania uwzględniającego podstawę programową kształcenia w zawodach w zakresie jednej kwalifikacji. Ukooczenie tego kursu umożliwia przystąpienie do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie, w zakresie danej kwalifikacji, przeprowadzanego przez okręgową komisję egzaminacyjną. Osoba, która ukooczy kwalifikacyjny kurs zawodowy i zda egzamin, otrzymuje świadectwo potwierdzające kwalifikacje w zawodzie. Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w określonym zawodzie np. monter mechatronik, technik mechatronik, będzie mogła otrzymad osoba, która posiada poziom wykształcenia wymagany dla danego zawodu (odpowiednio wykształcenie zasadnicze lub średnie) oraz zda egzaminy z zakresu wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie, czyli posiada świadectwa potwierdzające 8
11 Publiczne Szkoły dla dorosłych uzyskanie kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie. Wykaz kwalifikacji/kursów kwalifikacyjnych/planowanych do wprowadzenia w Zespole Szkół Mechanicznych im. KEN w Poznaniu Oznaczenie kwalfikacji Nazwa kwalfikacji/kwalfikacyjnego kursu zawodowego E.3 Montaż urządzeo i systemów mechatronicznych Nazwa zawodu monter mechatronik technik mechatronik Symbol cyfrowy zawodu Publiczne szkoły dla dorosłych E.4 Użytkowanie urządzeo i systemów mechatronicznych E.18 Eksploatacja urządzeo i systeów mechatronicznych monter mechatronik technik mechatronik E.19 Projektowanie i programowanie urządzeo i systemów mechatronicznych E.7 Montaż i konserwacja maszyn i urządzeo elektrycznych technik mechatronik Elektryk Elektromecha nik E.8 Montaż i konserwcja instalacji elektrycznych E.24 Eksploatacja maszyn, urządzeo i instacji elektrycznych Elektryk technik elektryk Kursy kwalfikacyjne są bezpłatne i będą organizowane w formie zaocznej lub stacjonarnej, dziennej lub wieczorowej zgodnie z preferencjami uczestników. Zespół Szkół Licealno- Technicznych ul.28czerwca1956r.352/ Poznao Telefon/fax: Strona W Zespole Szkół Licealno-Technicznych w zakresie kształcenia osób dorosłych funkcjonują: Szkoła Policealna nr 19 w specjalności Technik informatyk z dodatkową specjalizacją komputerowe wspomaganie projektowania CAD ( wydział 1-no roczny dla absolwentów szkół ponadgimnazjalnych z rozszerzonym programem nauczania informatyki oraz wydział 2-letni dla pozostałych absolwentów ). Zajęcia odbywają się przez cały tydzieo. Szkoła Policealna nr 19 dla dorosłych zaoczna w specjalności Technik informatyk z dodatkową specjalizacją komputerowe wspomaganie projektowania CAD. Okres nauki na tym wydziale trwa 2 lata. Obowiązuje system zjazdów sobotnioniedzielnych. Zajęcia na tych kierunkach prowadzone są przez wysoce wyspecjalizowanych nauczycieli informatyków w odpowiednio wyposażonych klaso pracowniach na specjalistycznym oprogramowaniu. Okres nauki na tych kierunkach kooczy się egzaminami zawodowymi organizowanymi przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną w Poznaniu. W trakcie nauki słuchacze odbywają jedno-miesięczne praktyki zawodowe na stanowiskach technika informatyka w różnych zakładach i przedsiębiorstwach. Na szczególną uwagę zasługuje kierunek specjalizacyjny, komputerowe wspomaganie projektowania. Kierunek ten realizowany jest na oprogramowaniu AUTO CAD oraz INVENTOR do wykonywania wszelkiej dokumentacji projektowej 2d i 3d. Ten kierunek kształcenia realizowany jest w ZSLT od 2000 roku i cieszy się sporym zainteresowaniem z uwagi na jego praktyczne zastosowanie w dzisiejszych realiach zawodowych. Oprócz świadectwa ukooczenia szkoły absolwenci otrzymują zaświadczenia odbycia kształcenia w zakresie obsługi i praktycznego zastosowania w/w oprogramowania. Jest to niewątpliwy atut przy okazji poszukiwania pracy lub dalszego kształcenia na uczelniach wyższych. Rekrutacja do tych szkół zaczyna się w miesiącu lipcu. Wszelkie informacje można uzyskad w sekretariacie uczniowskim. Ponadto, Zespół Szkół Licealno-Technicznych organizuje nabór do Technikum Uzupełniającego nr 19 w specjalności technik mechanik ze specjalizacją eksploatacja pojazdów samochodowych z przedmiotami zawodowymi z zakresu budowy, eksploatacji i remontów pojazdów oraz przedmiotami mechanicznymi typu technologia 9
12 Publiczne Szkoły dla dorosłych Publiczne szkoły dla dorosłych Zespół Szkół Geodezyjno- Drogowych w Poznaniu ul. Szamotulska Poznao tel./fax tel maszyn, maszynoznawstwo, podstawy konstrukcji maszyn i inne. Oferta jest dedykowana do absolwentów Zasadniczych Szkół Zawodowych pragnących uczyd się w systemie zaocznym. Kierunek ten realizowany jest w zespole od lat 90-tych i ukooczyło go wielu absolwentów. Nauka trwa trzy lata podzielone na semestry zimowy oraz wiosenny a potwierdzenie kwalifikacji zawodowych oparte na bazie egzaminów organizowanych przez OKE. Szkoła przygotowuje absolwentów także do egzaminu maturalnego. Zajęcia odbywają się systemie zjazdów sobotnio-niedzielnych. Szkoła Policealna nr 18 I. Kształcenie technika pojazdów samochodowych umożliwia nabycie niezbędnych umiejętności zawodowych obejmujących głównie prace związane z obsługą i naprawą pojazdów samochodowych, diagnostyką i utrzymaniem pojazdów w gotowości technicznej. Szkoła daje taką ofertę, ponieważ wzrastająca liczba pojazdów i ich zaawansowanie technologiczne generuje popyt na wysokiej klasy pracowników technicznego zaplecza motoryzacji. Uczeo w trakcie nauki uzyska następujące kwalifikacje: diagnozowanie i naprawa podzespołów i zespołów pojazdów samochodowych diagnozowanie oraz naprawa elektrycznych i elektronicznych układów pojazdów samochodowych organizacja i prowadzenie procesu obsługi pojazdów samochodowych Absolwent jest przygotowany do kontynuowania nauki na kierunkach: mechanicznych transportu budowy samochodów i maszyn roboczych Absolwent jest przygotowany do prowadzenia własnej działalności gospodarczej lub pracy w przedsiębiorstwach: stacje obsługi pojazdów samochodowych stacje kontroli pojazdów zakłady produkcyjne i naprawcze pojazdów samochodowych salony sprzedaży pojazdów samochodowych przedsiębiorstwa transportu samochodowego przedsiębiorstwa doradztwa technicznego dotyczącego motoryzacji przedsiębiorstwa zajmujące się likwidacją pojazdów samochodowych instytucje zajmujące się ewidencją pojazdów samochodowych oraz ubezpieczeniami komunikacyjnymi instytucje zajmujące się obrotem pojazdami samochodowymi i ich częściami Nauka trwa 2 lata (tryb zaoczny). Tytuł technika pojazdów samochodowych otrzymuje słuchacz, który zdał egzaminy z trzech kwalifikacji: M.17 Diagnoza i naprawa podzespołów i zespołów pojazdów samochodowych;e.7 Diagnoza i naprawa układów elektrycznych i elektronicznych pojazdów samochodowych; M.41 Organizacja i nadzór obsługi pojazdów samochodowych. II. Technik Geodeta współdziała z inżynierem geodetą (o różnych specjalnościach) przy prowadzeniu prac geodezyjnych takich jak: pomiary astronomiczne, grawimetryczne, zakładanie i pomiar osnów geodezyjnych poziomych i wysokościowych, pomiary sytuacyjne, wysokościowe i topograficzne, wykonywane metodami pomiaru bezpośredniego i metodami fotogrametrycznymi. Zadania zawodowe sporządzanie kosztorysów prac geodezyjnych wykonywanie stabilizacji punktów szczegółowych osnów geodezyjnych dokonywanie pomiarów kątów, odległości, różnic wysokości dokonywanie pomiarów sytuacji i rzeźby terenu, przekrojów i profilów, szczegółów technicznych kolejowych i drogowych, obiektów inżynierskich przemysłowych, budowlanych itp. wytyczanie linii prostych i linii krzywych (łuków i krzywych przejściowych) wyznaczanie elementów planów zagospodarowania przestrzennego, obiektów budownictwa ogólnego i przemysłowego prowadzenie dokumentacji technicznej i rozliczeniowej wykonanych prac kartowanie i rysowanie map wykonywanie prac operatora urządzeo komputerowych i ploterów wykonywanie geodezyjnej obsługi budowy wysokich budynków, zakładów przemysłowych, różnych budowli oraz montażu precyzyjnych maszyn przemysłowych 10
13 Publiczne Szkoły dla dorosłych zakładanie, prowadzenie i aktualizacja ewidencji gruntów i budynków, również w systemie komputerowym wykonywanie rozgraniczeo, podziałów i scaleo nieruchomości wymienianie i scalanie gruntów rolnych i leśnych obsługiwanie administracyjne ludności w zakresie geodezji, kartografii, ewidencji gruntów i budynków oraz gospodarki gruntami stosowanie obowiązujących przepisów prawa geodezyjnego i kartograficznego przeprowadzanie wywiadu geodezyjnego w terenie dla założenia szczegółowych osnów geodezyjnych poziomych i wysokościowych, ustalenia lokalizacji punktów tych osnów, sporządzenia opisu obiektu Przedmioty zawodowe geodezja ogólna, geodezja inżynieryjna, geodezja w gospodarce nieruchomościami, fotogrametria informatyka geodezyjna i kartograficzna, język obcy zawodowy, podstawy przedsiębiorczości Nauka trwa 2 lata (w trybie zaocznym). Tytuł technika geodety otrzymuje słuchacz, który zdał egzaminy z trzech kwalifikacji: B.34 Wykonywanie pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych oraz opracowywanie wyników pomiarów B.35 Obsługa geodezyjna inwestycji budowlanych B.36 Wykonywanie prac geodezyjnych związanych z katastrem i gospodarką nieruchomościami Publiczne szkoły dla dorosłych Publiczne Liceum Ogólnokształcą ce dla Dorosłych Fundacji Bahtałe Roma Zespół Szkół Zawodowych im. Inż. Tadeusza Taoskiego w Poznaniu Ul. Ściegiennego Poznao Tel/fax Tel kom Zamenhofa 142 Poznao Polska tel fax Publiczne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych Fundacji "Bahtałe Roma" jest Publiczną Szkołą dla Dorosłych działająca na podstawie zezwolenia Prezydenta Miasta Poznania nr 4/2007. Organem założycielskim i organem prowadzącym szkołę jest Fundacja "Bahtałe Roma" z siedzibą w Poznaniu, która powstała w 2002r. Organizacja roku szkolnego: Rok szkolny trwa 10 miesięcy od 1 września do 30 czerwca. W liceum nauka trwa 3 lata i kooczy się maturą. Po ukooczeniu trzeciej klasy z wynikiem pozytywnym i zdaniu egzaminu maturalnego można kontynuowad naukę w paostwowych lub prywatnych szkołach policealnych albo na studiach wyższych. Powstaną 3-letnie Licea dla Dorosłych (możliwośd uzyskania wykształcenia średniego) oraz organizowane są tzw. Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe (możliwośd zdobycia zawodu), po ukooczeniu których ich uczestnik otrzyma zaświadczenie o ukooczeniu takiego kursu oraz może przystąpid przed Okręgową Komisją Egzaminacyjną do Egzaminu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe. Zdanie takiego egzaminu z danej kwalifikacji oznacza otrzymanie świadectwa lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Nasza szkoła planuje od nowego roku szkolnego 2013/2014 uruchomid dla dorosłych Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe z dwóch kwalifikacji: - M.12. Diagnozowanie oraz naprawa elektrycznych i elektronicznych układów pojazdów samochodowych (ukooczenie takiego kursu oraz zdanie Egzaminu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe jest równoznaczne z uzyskaniem zawodu i Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe w zawodzie elektromechanika pojazdów samochodowych), - M.18 Diagnozowanie i naprawa podzespołów i zespołów pojazdów samochodowych (ukooczenie takiego kursu oraz zdanie Egzaminu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe jest równoznaczne z uzyskaniem zawodu i Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe w zawodzie mechanika pojazdów samochodowych). Powyższe kursy będą trwad po 8-10 miesięcy (około 400 godzin) z wykorzystaniem e-lerningu (kształcenia na odległośd), w oparciu o szkolną platformę FRONTER. Zajęcia będą nieodpłatne - finansowane z budżetu Paostwa. Zespół Szkół Ogólnokształcą cych nr 1 w Poznaniu ul. Bukowska 16; POZNAO tel strona: marcinek.poznan.pl I Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Poznaniu I Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Poznaniu 11
14 Publiczne Szkoły dla dorosłych Publiczne szkoły dla dorosłych Zespół Szkół Ogólnokształcą cych Nr Poznao ul. Matejki 8/10 tel ; pl W II LO dla Dorosłych (LOD) pracuje wykwalifikowana kadra pedagogiczna. Wielu absolwentów po maturze podejmuje naukę na studiach zaocznych lub w szkołach pomaturalnych. Słuchacze mogą uczyd się języka angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego oraz korzystad z bogatego księgozbioru biblioteki i czytelni, wyposażonej w komputery z oprogramowaniem multimedialnym i dostępem do Internetu. Słuchacze mogą rozwijad tu swoje zainteresowania, czy wystawach prac artystycznych. także brad udział w konkursach X Liceum Ogólnokształcą ce dla Dorosłych os. Rzeczypospolitej 111, Poznao X Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych to szkoła z 50-letni a tradycją. Dyrekcja i grono pedagogiczne dbają o przyjazną atmosferę, kulturę co ważne bezpieczeostwo słuchaczy. Zdecydowanie reagują na wszelkie przejawy negatywnych zachowao. Jednocześnie starają się pomóc słuchaczom mającym różnorodne problemy natury osobistej lub zawodowej. Znaczna liczba absolwentów (80%) kontynuuje naukę na wyższych uczelniach i w szkołach policealnych, co świadczy o dobrym poziomie nauczania. Technikum Uzupełniające nr 27 dla Dorosłych Ul. Świt Poznao Technikum Uzupełniające nr 27 dla Dorosłych funkcjonuje w ZSE nr 2 Ul. Świt 25. Szkoła dysponuje: dobrze wyposażonymi klasopracowniami, dwiema nowoczesnymi i klimatyzowanymi salami komputerowymi ze stałym łączem internetowym, trzema pracowniami elektrycznymi i elektronicznymi. Uczniowie mają możliwośd zapoznania się z nowymi urządzeniami i technikami pomiarowymi oraz techniką programowalnych sterowników PLC, pracownią mikroprocesorów, biblioteką i czytelnią z bogatym księgozbiorem i stałym łączem internetowym. Zespół Szkół Budownictwa nr 1 Zespół Szkół Rolniczych w Grzybnie Medyczne Studium Zawodowe Ul. Rybaki Poznao Adres : Grzybno Brodnica adres ul. Szamarzewskiego Poznao tel./fax (061) (061) (061) Szkoła Policealna nr 21 dla Dorosłych Podstawowym celem kształcenia w zawodzie technik budownictwa jest przygotowanie absolwenta do prowadzenia robót robut budowlanych, opracowanie dokumentacji budowlanej, kierowanie zespołami (przy wznoszeniu budowli), sporządzania obmiarów i kosztorysów, prowadzenie nadzoru budowlanego, itp. Przygotowanie zawodowe technika budownictwa pozwala na podjęcie pracy w przedsiębiorstwach budowlanych, w wytwórniach prefabrykatów, laboratoriach, w paostwowym nadzorze budowlanym, w administracji budynków, w biurach projektowych jako asystent projektanta, po nabyciu odpowiedniego stażu pracy umożliwia prowadzenie własnej firmy budowlanej. Szkoły dla dorosłych - technik rolnik (technikum uzupełniające klasa III) - technik turystyki wiejskiej (Szkoła Policealna - 2 letnia) - liceum ogólnokształcące - kursy kwalifikacyjne w następujących zawodach rolnik, ogrodnik, tapicer, stolarz, kucharz, pracownik pomocniczy obsługi hotelarskiej, mechanik-monter maszyn i urządzeo, mechanik maszyn i urządzeo drogowych, operator obrabiarek skrawających, logistyk. OFEROWANE KIERUNKI: technik farmaceutyczny technik usług kosmetycznych technik elektroradiolog terapeuta zajęciowy technik masażysta ortoptystka Technik sterylizacji medycznej 12
15 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Centrum nauki i biznesu Żak Ul. Półwiejska 25/ Poznao Szkoły policealne 2-letnie: - Technik administracji nauka za darmo - Technik BHP nauka za darmo - Technik informatyk nauka za darmo - Technik rachunkowości nauka za darmo - Technik usług kosmetycznych 79 zł - Technik pojazdów samochodowych nauka za darmo - Technik turystyki wiejskiej nauka za darmo Szkoły policealne jednoroczne: - Florysta nauka za darmo - Biomasażysta (masaż leczniczy) 139 zł - Biomasażysta (fizjoterapia) 139 zł - Fotoreporter - Grafika komputerowa 169 zł - Terapia ds. uzależnieo 139 zł - Wizażystka/stylistka 129 zł - Fryzjer damski 139 zł - Fryzjer męski 139 zł Liceum ogólnokształcące dla dorosłych Kursy: - Pracownik kadrowo płacowy - Florystyka/bukieciarstwo - Opiekunka dzieci i osób starszych - Obsługa kas fiskalnych - Księgowośd komputerowa - Kosmetyczka - Masaż kosmetyczny - Manicure pedicure - Masaż orientalny - Projektowanie stron www - Negocjacje - Nowoczesny sprzedawca - Stylizacja i przedłużanie paznokci - Sztuka efektywnej komunikacji - Kadry, płace, ZUS - Wizaż, makijaż, stylizacja - Masaż leczniczy Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Poznaoskie Centrum Edukacji Szkoły Policealne Policealne Studium Kosmetyczne Anieli Goc Poznao ul. Łozowa 77 tel./fax Ul. Brzeźnicka Poznao Tel , Fax letnie szkoły policealne o uprawnieniach szkół publicznych przygotowujące do egzaminu na tytuł technika: - Technik farmaceutyczny - Kosmetyczka - Masażysta - Ochrona fizyczna osób i mienia - Obsługa turystyczna - Informatyka - Fryzjerka - Opiekun w domu pomocy społecznej - Terapeuta zajęciowy - BHP - Logistyka - Administracja Roczne szkoły policealne: - Asystent osoby niepełnosprawnej - Opiekunka środowiskowa Program nauczania Program nauczania w Studium obejmuje następujące przedmioty w obrębie dwóch kwalifikacji: K1 - wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych w obrębie twarzy (A61) K2 - wykonywanie zabiegów kosmetycznych ciała, dłoni i stóp (A62) Bezpieczeostwo i higiena pracy Podstawy działalności gospodarczej Język obcy zawodowy Podstawy psychologii Anatomia Kosmetologia Dermatologia Podstawy żywienia Technologie informacyjne 13
16 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Chemia kosmetyczna Fizykoterapia Wizaż Pracownia kosmetyki i wizażu Pracownia fizykoterapii Pracownia chemii kosmetycznej Praktyki zawodowe 80 godz. w II semestrze i 80 godzin w IV semestrze Egzamin potwierdzający kwalifikacje K1 odbywa się pod koniec klasy I Egzamin potwierdzający kwalifikacje K2 odbywa się pod koniec klasy II Dodatkowo w ramach nauki: profesjonalne pokazy kosmetyczne klasyczny masaż leczniczy makijaż z elementami wizażu Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych W Studium Dziennym zajęcia trwają od poniedziałku do piątku liczba zajęd w tygodniu wynosi średnio 28 godzin (w tym 11 godzin zajęd praktycznych w szkolnej pracowni kosmetycznej). W Studium Zaocznym zjazdy organizowane są dwa lub trzy razy w miesiącu, w soboty i niedziele. Wszystkie wykłady i dwiczenia odbywają się w budynku Policealnego Studium Kosmetycznego Anieli Goc przy ul. Brzeźnickiej 3. Absolwent Studium posiada uprawnienia do prowadzenia gabinetu kosmetycznego oraz gabinetu odnowy biologicznej. Oznacza to, że absolwent ma prawo do wykonywania wszystkich zabiegów pielęgnacyjnych twarzy oraz zabiegów kosmetycznych ciała, dłoni i stóp. Kursy i szkolenia: Makijaż permannentny - uprawniający do wykonywania makijażu permanentnego (brwi, usta, oczy). Czas trwania 5 dni (50 godzin) CENA: 1800 zł, absolwentki 1600 zł, studentki i słuchaczki 1500 zł. Prowadzące: mgr Kinga Sierżant - tel , mgr Hanna Niewiedział - tel Terminy: 22.10; 12.11; 10.12; 07.01; 11.02; 11.03; 15.04; 13.05; 17.06; Kurs modelowania i przedłużania paznokci metodami: akrylową, fiberglasu i światłoutwardzalną Czas trwania 4 dni (32 godziny) Cena kursu 800 zł. absolwentki Policealnego Studium Kosmetycznego oraz Wyższej Szkoły Zawodowej Pielęgnacji Zdrowia i Urody 700 zł, studentki Policealnego Studium kosmetycznego oraz Wyższej Szkoły Zawodowej Pielęgnacji Zdrowia i Urody 600 zł. Prowadząca: Dorota Gaffke - Zabor tel.: Terminy: Kurs Pedicure'u Medycznego Kurs obejmuje: badanie podoskopem, rozpoznanie, przyczyny powstania, profilaktyka i usuwanie: modzeli, nagniotków, pęknięd oraz rozpadlin w okolicy podeszwowej części skóry stopy, rozpoznanie i przyczyny, profilaktyka paznokcia wrośniętego oraz zastosowanie odpowiedniej korekty: klamer B/S, Onyclip, rurek korekcyjnych, tamponady i opatrunków, pobranie materiału biologicznego do badania i odpowiedni opis, rekonstrukcja płytki paznokciowej, edukacja klienta. Każdy uczestnik otrzymuje certyfikat i materiały szkoleniowe. Szkolenie trwa 3 dni [20 godzin]. Terminy Studentki Policealnego Studium kosmetycznego oraz Wyższej Szkoły Zdrowia, Urody i Edukacji zł, Absolwentki Policealnego Studium Kosmetycznego oraz Wyższej Szkoły Zdrowia, Urody i Edukacji zł, pozostałych uczestników zł. 14
17 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych AP Edukacja ul. Półwiejska 9/6 (I piętro, kamienica w pobliżu WBK). POZNAO, tel. (61) , , fax tel. kom Szkoły Policealne»Szkoły policealne z uprawnieniami szkół publicznych: Agrobiznes Archiwizacja Architektura krajobrazu Asystent osoby niepełnosprawnej Asystentka stomatologiczna BHP Budowa dróg Budownictwo Drukarz Ekonomia i zarządzanie Elektronika Elektronika i informatyka medyczna Elektryka Finanse i Rachunkowośd Florysta Fototechnik Fryzjerstwo Geodezja Geologia Górnictwo podziemne Handel Higienistka stomatologiczna Hotelarstwo Informatyka Kelner Kosmetyka Księgarstwo Kucharz Logistyka Masaż Mechanika Mechatronika Ochrona Fizyczna Osób i Mienia Opieka Środowiskowa Opiekun medyczny Opiekun osoby starszej Opiekun w Domu Pomocy Społecznej Opiekunka dziecięca Optyka Pojazdy samochodowe Prawo i Administracja Produkcja Filmowa i Telewizyjna Protetyk słuchu Przetwórstwo mleczarskie Reklama i multimedia Rolnictwo Spedycja Sterylizacja medyczna Technik eksploatacji portów i terminali Technik procesów drukowania Technik procesów introligatorskich Technik weterynarii Technologia żywności Teleinformatyka Telekomunikacja Transport drogowy Turystyka Turystyka wiejska Usługi pocztowe i finansowe Wiertnictwo Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych 15
18 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Żywienie i usługi gastronomiczne Technik ortopeda Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Szkoła policealna roczna: Agent Celny Asystent Osoby Niepełnosprawnej Asystentka stomatologiczna Badania Marketingowe BHP Bukieciarstwo Charakteryzacja Dekoracja Wnętrz Dietetyka Florysta Fotografia /Fotoreportaż Grafik komputerowy DTP Grafik komputerowy multimediów Hostessa Informacja Turystyczna Informatyka Kasjer Kosmetyka Kosztorysowanie Budowlane Krupier Kucharz Logistyka Manikiur Modelka / Model Obsługa Baz Danych Opiekun medyczny Opiekun Seniora Opieka środowiskowa Opiekunka Dziecięca Domowa Organizacja Imprez Sportowych Organizacja Imprez / Katering Organizacja Ruchu Artystycznego Pedikiur Pilot Wycieczek Projektowanie Mody Prowadzenie Domu Przedstawicielstwo Handlowe Przewodnik Górski Przewodnik Miejski Przewodnik Terenowy Recepcjonistka Sekretarka/Asystentka Sprzedaż Biletów Sprzedaż Internetowa Sprzedaż Usług Statystyka Sterylizacja medyczna Systemy Komputerowe i Sieci Telemarketing Usługi pocztowe i finansowe Wizaż Zaopatrzeniowiec / Intendent Zarządzanie Zasobami Ludzkimi Organizacja Biur Podróży 16
19 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych TEB Edukacja Sekretariat Punkt rekrutacyjny ul. Taczaka Poznao Kontakt Telefon: Faks: ADMINISTRACJA I FINANSE: Administracja i finanse Technik BHP MEDYCZNE: Asystentka stomatologiczna Higienistka stomatologiczna Opiekun medyczny Technik farmaceutyczny Technik masażysta KOSMETYCZNE Technik usług kosmetycznych Wizaż i stylizacja paznokci Technik usług fryzjerskich (W formie Kwalifikacyjnych Kursów Zawodowych) Wielkopolska Szkoła Medyczna ul. Rodziewiczówny 27/ Poznao tel./fax INFORMATYKA I MEDIA: Grafika komputerowa Technik informatyk DEKORATOR WNĘTRZ Wielkopolska Szkoła Medyczna kształci na kierunkach: Technik dentystyczny Technik farmaceutyczny Technik masażysta Asystentka stomatologiczna Higienistka stomatologiczna Higienistka stomatologiczna Technik usług kosmetycznych Protetyk słuchu Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Akademia Zdrowia i Urody Sekretariat (biuro rekrutacyjne): ul. Św. Jerzego 6/ Poznao tel Sekretariat czynny: Poniedziałek piątek 9:00 15:00 Adresy szkół: ul. Mickiewicza Krotoszyn ul. Św. Jerzego 6/ Poznao Największa w Wielkopolsce niepaostwowa szkoła medyczna z uprawnieniami szkoły publicznej Wieloletnie doświadczenie - szkoła założona w 1995 roku Wysoka jakośd kształcenia udokumentowana wynikami egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (zdawalnośd prawie 100%, wyższa niż średnia krajowa - na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej) DODATKOWE KWALIFIKACJE! - na kierunkach technik farmaceutyczny i technik masażysta słuchacze uzyskują uprawnienia dermokonsultanta lub konsultanta żywieniowego potwierdzone certyfikatami W programach nauczania wprowadzono obowiązkowy język angielski specjalistyczny wspomagający kształcenie w wybranych zawodach medycznych Nowatorskie programy nauczania tworzone są pod kątem potrzeb rynku pracy i ukierunkowane na rozwój umiejętności praktycznych słuchaczy Wykwalifikowana kadra dydaktyczna, której główny trzon stanowią pracownicy Akademii Wychowania Fizycznego, Uniwersytetu Medycznego i Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Brak egzaminów wstępnych Duże szanse na zdobycie atrakcyjnej pracy (wg badao Wojewódzkiego Urzędu Pracy nasi absolwenci znajdują ciekawą pracę) Ścisła współpraca z Wyższą Szkołą Edukacji i Terapii w Poznaniu Szkoła wyróżniona przez Wielkopolskie Stowarzyszenie Badao nad Jakością Certyfikatem Najwyższa Jakośd w Edukacji za najwyższą jakośd usług edukacyjnych i nowoczesne zarządzanie organizacją Szkoła Kosmetyczna: Szkoła dla dorosłych z uprawnieniami szkoły publicznej, kształcąca w zawodzie TECHNIK USŁUG KOSMETYCZNYCH. Szkoła realizuje program nauczania nr 514[03] zatwierdzony przez Ministra Edukacji Narodowej. Nauka trwa 2 lata (4 semestry), w systemie zaocznym (zajęcia w soboty i w niedziele, 2 razy w miesiącu) i kooczy się egzaminem potwierdzającym kwalifikacje zawodowe przed Okręgową Komisją Egzaminacyjną. Po ukooczeniu szkoły, absolwent otrzymuje świadectwo szkoły policealnej (wykształcenie średnie), a po zdaniu egzaminu, otrzymuje dyplom z tytułem zawodowym: TECHNIK USŁUG KOSMETYCZNYCH. Na życzenie słuchacza, szkoła wystawia bezpłatnie zaświadczenia do ZUS oraz innych instytucji. Szkoła wydaje legitymacje oraz indeksy. Dla chętnych istnieje możliwośd ubezpieczenia się od NNW. Szkoła posiada profesjonalnie wyposażone pracownie do praktycznej nauki zawodu. Dla swoich słuchaczy, oprócz zajęd programowych, szkoła organizuje również dodatkowe kursy i pokazy (nowości z branży kosmetycznej). 17
20 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Szkoła fryzjerska: Policealna Szkoła Akademia Zdrowia i Urody w Poznaniu. Szkoła dla dorosłych. Szkoła realizuje autorski program nauczania. Nauka trwa 1 rok (2 semestry 200 godzin), w systemie zaocznym (sobota i niedziela) i kooczy się egzaminem wewnętrznym. Po ukooczeniu szkoły absolwent otrzymuje dyplom specjalisty w zawodzie fryzjera. Dla chętnych istnieje możliwośd ubezpieczenia się od NNW. Szkoła posiada profesjonalnie wyposażone pracownie do praktycznej nauki zawodu. Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Europejskie Centrum Edukacyjne Gloker Gloker Poznao Poznao Ul. Zeylanda 1/7 skype: gloker.poznan gg: tel. 061/ tel. 061/ Sekretariat otwarty: pn.-pt. 9:00-18:00, sb. 9:00-13:00 Szkoła Policealna Gloker Szkoła Policealna Gloker posiada uprawnienia szkoły publicznej i po otrzymaniu pozytywnej opinii Kuratoriów Oświaty (wydziały w Krakowie, Poznaniu i Szczecinie), została wpisana do ewidencji placówek niepublicznych z uprawnieniami szkół publicznych. Nauka opiera się na podstawach programowych zatwierdzonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Absolwenci po przystąpieniu i zdaniu egzaminu z przygotowania zawodowego, uzyskują tytuł technika z wybranej specjalności. Naukę w Szkole Policealnej Gloker mogą podjąd osoby pełnoletnie, które ukooczyły szkołę średnią, bez względu na to czy mają świadectwo dojrzałości. W celu uzyskania kwalifikacji zawodowych wystarczy mied ukooczone gimnazjum lub ośmioletnią szkołę podstawową. W celu uzyskania tytułu technika należy mied ukooczoną minimum szkołę średnią. Matura nie jest wymagana Czas trwania nauki: od 1 do 2 lat (2 lub 4 semestry, w zależności od kierunku) System zajęd: zaoczny lub stacjonarny Uzyskany tytuł: technik lub potwierdzenie kwalifikacji zawodowych Rekrutacja: bez egzaminów wstępnych, decyduje kolejnośd zgłoszeo Wymagane dokumenty: - oryginał świadectwa ukooczenia szkoły średniej lub gimnazjum - 3 zdjęcia - kserokopia dowodu osobistego - zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazao do podjęcia nauki na wybranym kierunku Szkoły Artystyczne: KIERUNKI Fotografia Reklamowa Fotografia Architektura Krajobrazu ProjektantOgrodu Projektowanie i Aranżacja Wnętrz Fotograf - Technik Dziennikarstwo spec.fotoreporter Fryzjer stylista Stylizacja i wizaż Grafika i multimedia Projektowanie mody KURSY: Charakteryzacjia i bodypainting Fotografia cyfrowa Grafika komputerowa Grafika komputerowa I stopnia Grafika komputerowa II stopnia Stylizacja i wizaż Wizaż i makijaż fantazyjny Szkoły Technologii Informatycznych: KIERUNKI Grafika i Multimedia Informatyka Technik informatyk Programista Aplikacji Projektant Gier i Przestrzeni Wirtualnej 18
21 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych KURSY KOMPUTEROWE: Fotografia cyfrowa Grafika komputerowa - kurs Grafika komputerowa I stopnia Grafika komputerowa II stopnia Komputer Rozszerzony Komputer z Internetem Photoshop PowerPoint Szkoły Kosmetyki i Fryzjerstwa: KIERUNKI Dietetyka Fryzjer Stylista Fryzjer - Technik Stylizacja i wizaż Technik usług kosmetycznych KURSY KOSMETYCZNE I FRYZJERSKIE: Charakteryzacjia i bodypainting Dermabrazja i peeling kawitacyjny Kosmetyka I stopnia Kosmetyka II stopnia Manicure i pedicure Stylizacja i wizaż Wizaż i makijaż fantazyjny Zdobienie i stylizacja paznokci Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Szkoły Ekonomiczno Społeczne: KIERUNKI Administracja i prawo - Technik BHP - technik Doradztwo zawodowe i psychospołeczne e-marketing Instruktor Terapii uzależnieo Księgowośd i Kadry Manager ds. Jakości Manager HR Pracownik biurowy Psychologia Rozwoju Osobistego Coaching Psychologia/Socjologia PublicRelations Rachunkowośd i Finanse - Technik Reklama - Technik KURSY BIUROWE I KSIĘGOWO-KADROWE: Asystent księgowego Kadry i Płace Księgowośd komputerowa Office Manager Płatnik Prowadzenie KP i R Sekretarka - Asystentka Symfonia Szkoły Turystyki i Hotelarstwa: KIERUNKI Barman Dietetyka Gastronomia / Kucharz Hotelarstwo morskie z gwarancją pracy Kelner Manager jednostek hotelowych Wellnes&Spa Organizator usług gastronomicznych Recepcjonista hotelowy Technik hotelarstwa Technik obsługi turystycznej Żywienie/usługi gastronomiczne-technik Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli: KIERUNKI 19
22 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Kurs kierowników placówek wypoczynku Kurs wychowawców kolonijnych Kwalifikacyjny kurs pedagogiczny Pedagogika lecznicza PedagogikaOpiekuoczoWychowawcza Oligofrenopedagogika Surdopedagogika Terapia Pedagogiczna Tyflopedagogika Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Ogólnopolski Ośrodek Rozwoju Zawodowego Progress Cosinus Profesja Centrum Kształcenia Kadr ul. Półwiejska 30 tel.: (61) (61) Poznao, Św. Marcin 66/72 tel.: tel./fax.: tel. kom.: Szkoła dwuletnia Oferowane kierunki: Asystent osoby niepełnosprawnej Florysta Opiekun w domu pomocy społecznej Opiekunka dziecięca Opiekunka środowiskowa Technik administracji Technik archiwista Technik bezpieczeostwa i higieny pracy Technik geodeta Technik informatyk Technik masażysta Technik rachunkowości Technik telekomunikacji Technik turystyki wiejskiej Technik usług kosmetycznych Technik usług pocztowych i finansowych Szkoła policealna Oferowane kierunki: Administracja Asystent kierownika produkcji filmowej i tv Eksploatacja portów i terminali Fryzjerstwo Geodeta Hotelarstwo Informatyka Kosmetyka Logistyka Ochrona fizyczna osób i mienia Opiekunka środowiskowa Organizacja reklamy Prace Biurowe Rachunkowośd Teleinformatyk Turystyka Usługi pocztowe i finansowe Szkoła Policealna Szkoły Policealne»Szkoły policealne z uprawnieniami szkół publicznych Oferowane kierunki: Agrobiznes Archiwizacja Architektura krajobrazu Asystent osoby niepełnosprawnej Asystentka stomatologiczna BHP Budowa dróg Budownictwo Drukarz Ekonomia i zarządzanie Elektronika Elektronika i informatyka medyczna Elektryka Finanse i Rachunkowośd Florysta Fototechnik Fryzjerstwo 20
|
<doc fingerprint="931322ac9237782d">
<main>
<div>
<p>1 </p>
<p>2 </p>
<p>3 </p>
<p>4 </p>
<p>5 Wstęp do informatora Składamy na Państwa ręce pierwsze wydanie informatora edukacyjno szkoleniowego. Zawarta w nim oferta jest dostosowanego do obowiązujących trendów branżowych na wielkopolskim rynku pracy na bieżąco monitorowanym przez naszych doradców edukacyjnych. Przedłożone w informatorze oferty w formie szkolnej oraz pozaszkolnej (kursy i szkolenia) idealnie wpisują się w koncepcję kształcenia ustawicznego oraz w znacznej mierze ułatwiają proces przekwalifikowania się i bardziej elastycznego reagowania na potrzeby rynku pracy. Wobec dynamiki procesów zachodzących we współczesnym świecie zarówno kształcenie ustawiczne jak i elastyczność jednostki na rynku pracy stają się istotnym czynnikiem rozwoju. Kształcenie ustawiczne i umiejętność dostosowania się do potrzeb panujących na lokalnym rynku pracy stają się wymogami cywilizacyjnymi i zarazem wielkim wyzwaniem. Dla jednostki stanowią szansę na efektywne funkcjonowanie we współczesnym świecie, kreowanie przebiegu własnego życia, a także stają się czynnikiem warunkującym utrzymanie się na coraz bardziej wymagającym rynku pracy. Projekt Doradztwo edukacyjne dorosłych szansą na rynku pracy w powiecie poznańskim i stworzona w jego ramach niniejsza publikacja stanowią odpowiedź na potrzeby korelacji pomiędzy systemem kształcenia ustawicznego i dostosowania go do aktualnych potrzeb rynku pracy poprzez monitoring oferty kształcenia. Zwracają również uwagę na fakt, że na lokalnym rynku pracy widocznie wzrasta zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowaną kadrę natomiast maleje popyt na pracowników o niskich kwalifikacjach i niewystarczającym przygotowaniu. Nieustannie podnoszone i uzupełniane kwalifikacje pozwalają jednostce na poprawę i ugruntowanie swojej pozycji na rynku pracy, a co za tym idzie, podniesienie swoich dochodów i podwyższenie standardu życia. Edukacja ustawiczna może stać się odpowiedzią na bezrobocie, niskie zarobki oraz problemy związane z przystosowaniem się do potrzeb dzisiejszego rynku pracy. Dlatego należy pamiętać, że nowy zawód to nowa perspektywa i lepsze jutro. 3</p>
<p>6 Publiczne szkoły dla dorosłych Publiczne szkoły dla dorosłych Nazwa Kontakt Oferta szkoleniowa Poznaoskie Centrum Edukacji Ustawicznej i Praktycznej POZNAO, UL. JAWORNICKA 1 centrala tel. (61) sekretariat tel. (61) kursy i szkolenia tel. (61) fax (61) Kwalifikacyjne kursy zawodowe to bezpłatna forma uzyskania kwalifikacji zawodowych w PCEUiP Kwalifikacyjny kurs zawodowy to kurs prowadzony według programu nauczania uwzględniającego podstawę programową kształcenia w zawodach w zakresie jednej kwalifikacji. Minimalna liczba godzin kształcenia na tym kursie jest równa minimalnej liczbie godzin kształcenia zawodowego określonej w podstawie programowej kształcenia w zawodach dla danej kwalifikacji. Ukooczenie tego kursu umożliwia przystąpienie do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie, w zakresie danej kwalifikacji, przeprowadzanego przez okręgową komisję egzaminacyjną. Osoba, która ukooczy kwalifikacyjny kurs zawodowy i zda egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie w zakresie danej kwalifikacji, otrzymuje świadectwo potwierdzające kwalifikacje w zawodzie. Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w określonym zawodzie będzie mogła otrzymad osoba, która posiada poziom wykształcenia wymagany dla danego zawodu (odpowiednio wykształcenie zasadnicze zawodowe lub średnie) oraz zda egzaminy z zakresu wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie, czyli posiada świadectwa potwierdzające uzyskanie kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie. Kwalifikacyjne kursy zawodowe są organizowane w formie zaocznej, stacjonarnej w systemie dziennym i wieczorowym zgodnie z preferencjami uczestników. Programy oraz wymiar godzin kursów kwalifikacyjnych są zgodne z podstawami programowymi kształcenia w danym zawodzie. Czas trwania kursu wyrażony jest w godzinach do zrealizowania. Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe w PCEUiP Oznaczenie kwalifikacji Nazwa kwalifikacji/kwalifikacyjnego kursu zawodowego A.36 Prowadzenie rachunkowości M.19 E.3 E.6 Użytkowanie obrabiarek skrawających Montaż urządzeo i systemów mechatronicznych Wykonywanie instalacji urządzeo elektronicznych Symbol cyfrowy zawodu Nazwa zawodu, w którym wyodrębniono daną kwalifikację Technik ekonomista Technik rachunkowości Technik mechanik Operator obrabiarek skrawających Technik mechatronik Monter mechatronik Technik elektronik Monterelektronik Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe są bezpłatne. Inne kwalifikacyjne kursy zawodowe zgodnie z profilem szkoły (mechaniczny, mechatroniczny, elektroniczny, energetyka odnawialna). Technikum Uzupełniające dla Dorosłych Zawód technik mechanik Symbol cyfrowy zawodu: 311[20] Technik mechanik organizuje i nadzoruje produkcję, montaż, naprawy i konserwacje maszyn i urządzeo. Technik mechanik uruchamia, reguluje i sprawdza instalację elektryczną, aparaturę kontrolno-pomiarową maszyn i urządzeo; wykrywa i usuwa przyczyny awarii oraz uszkodzeo; wymienia zużyte lub uszkodzone elementy lub 4</p>
<p>7 Publiczne Szkoły dla dorosłych zespoły w maszynach i urządzeniach. Zajmuje się również opracowywaniem dokumentacji technicznej. Praca: firmy zajmujące się produkcją urządzeo technicznych, zakłady montażowe, usługowo-naprawcze. Specjalizacja do wyboru przez słuchaczy (decyduje większośd) odnawialne źródła energii operator obrabiarek numerycznych obsługa i naprawa pojazdów samochodowych spawalnictwo gazowe i elektryczne urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne Publiczne szkoły dla dorosłych Zawód technik mechatronik Symbol cyfrowy zawodu: 311[50] Technik mechatronik to atrakcyjny zawód, poszukiwany na rynku pracy i należący do tzw. zawodów przyszłości. Mechatronika jest zintegrowaną dziedziną nauki i techniki, zajmującą się problemami mechaniki, elektroniki, automatyki, robotyki i informatyki Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik mechatronik może byd zatrudniony w zakładach o zautomatyzowanym i zrobotyzowanym cyklu produkcyjnym oraz w zakładach prowadzących usługi w zakresie projektowania, serwisu, napraw urządzeo i systemów mechatronicznych, a także samodzielnie prowadzid działalnośd gospodarczą. Technik mechatronik może znaleźd pracę w dużym zakładzie przemysłowym, ale również w małej firmie lub zakładzie rzemieślniczym. Jego przygotowanie do wykonywanego zawodu w znacznej mierze będzie decydowad o efektach pracy i produktywności zakładu. Zainteresowanie przemysłu kształceniem specjalistów - mechatroników dotyczy zarówno poziomu uniwersyteckiego, jak i poziomu kształcenia średniego w szkołach zawodowych. Zawód technik elektronik Symbol cyfrowy zawodu: 311[07] Elektronika jest nauką techniczną, która zajmuje się obsługą, konstruowaniem i naprawą urządzeo elektronicznych, przyrządów pomiarowych, aparatury medycznej, sprzętu powszechnego użytku takiego jak: telewizory, monitory, radioodbiorniki, telefony komórkowe czy komputery. Głównym celem kształcenia w zawodzie technik elektronik jest przygotowanie wykwalifikowanej kadry pracowników, który mogliby znaleźd zatrudnienie w przemyśle elektronicznym a także innych gałęziach przemysłu w usługach, w których wykonywanie zawodu wymaga znajomości elektroniki. Jest to zawód stawiający sporo wymagao ze względu na powszechne stosowanie elektroniki we wszystkich dziedzinach życia. Praca: Typowe miejsca pracy dla technika elektronika to: zakłady produkcyjne i naprawcze, serwis urządzeo elektronicznych, techniczny dozór nad specjalistycznymi urządzeniami elektronicznymi w laboratoriach i szpitalach, instalowanie nowo zakupionej aparatury pomiarowo-kontrolnej, pracownie i biura konstrukcyjnotechnologiczne, zajmujące się projektowaniem urządzeo elektronicznych. Szkoła Policealna dla Dorosłych Masz możliwośd zdobycia bezpłatnie zawodu technika w szkole publicznej. Kierunki kształcenia: technik administracji symbol zawodu kształcenie modułowe o kwalifikacje w zawodzie: K1 - Obsługa klienta w jednostkach administracji (A.68) technik rachunkowości symbol zawodu kształcenie modułowe o kwalifikacje w zawodzie: 5</p>
<p>8 Publiczne Szkoły dla dorosłych Publiczne szkoły dla dorosłych K1 - Prowadzenie rachunkowości (A.36), K2 - Rozliczanie wynagrodzeo i danin publicznych (A.65) technik informatyk symbol zawodu kształcenie przedmiotowe o kwalifikacje w zawodzie: K1 - Montaż i eksploatacja komputerów osobistych oraz urządzeo peryferyjnych (A.12) K2 - Projektowanie lokalnych sieci komputerowych i administrowanie sieciami (A.13) K3 - Tworzenie aplikacji internetowych i baz danych oraz administrowanie bazami (A.14) technik bezpieczeostwa i higieny pracy symbol zawodu kształcenie przedmiotowe o kwalifikacje w zawodzie: K1 - Zarządzanie bezpieczeostwem w środowisku pracy (Z.13) Gimnazjum dla dorosłych Jest to jedyne publiczne gimnazjum dla dorosłych nie tylko w Poznaniu, ale na terenie całego województwa wielkopolskiego. Osoby, które po ukooczeniu szkoły podstawowej nie kontynuowały nauki mogą u nas zdobyd wykształcenie otwierające drogę do dalszego kształcenia ogólnego lub zawodowego. W Gimnazjum dla Dorosłych kształcą się dorośli i młodociani pracownicy różnych zakładów pracy i firm, uczestnicy OHP, młodociani rodzice podejmujący pracę, młodzież po ukooczeniu 16 roku życia obarczona różnorodnymi niepowodzeniami szkolnymi wynikającymi z powodów rodzinnych i środowiskowych. GIMNAZJUM DLA DOROSŁYCH JEST DLA NICH SZANSĄ, MOGĄ RÓWNOCZEŚNIE Z UKOOCZENIEM SZKOŁY ZDOBYD ZAWÓD LUB PRACUJĄC UZUPEŁNID WYKSZTAŁCENIE. Cykl kształcenia: 3 lata (6 semestrów) Zajęcia odbywają się w systemie zaocznym lub wieczorowym. Aby pojąd naukę w gimnazjum należy w sekretariacie szkoły złożyd niżej wymienione dokumenty: podanie świadectwo ukooczenia I lub II klasy gimnazjum albo szkoły podstawowej 2 zdjęcia ksero dowodu osobistego (dla osób pełnoletnich) Zespół Szkół Ekonomicznych im. Stanisława Staszica Szkoła Policealna Nr 1 oraz Szkoła Policealna Nr 1 dla Dorosłych ul. Marszałkowska Poznao tel./fax. (061) Szkoła Policealna nr 1 w Poznaniu w Zespole Szkół Ekonomicznych im. Stanisława Staszica W szkole policealnej realizującej program nauczania w trybie nauki dziennej zajęcia odbywają się od poniedziałku do piątku. Zawody: - technik informatyk - technik administracji - technik bezpieczeostwa i higieny pracy - technik rachunkowości - technik archiwista. W szkole policealnej realizującej program nauczania w trybie nauki zaocznej zajęcia odbywają się co drugą sobotę i niedzielę. Zawody: - technik informatyk - technik administracji - technik bezpieczeostwa i higieny pracy - technik rachunkowości - technik archiwista. Technik bezpieczeostwa i higieny pracy - w zawodzie przewidziana jest 1 kwalifikacja Zarządzanie bezpieczeostwem środowisku pracy Technik administracji W zawodzie przewidziana jest jedna kwalifikacja - obsługa klienta w jednostkach administracji 6</p>
<p>9 Publiczne Szkoły dla dorosłych Technik informatyk W zawodzie technik informatyk przewidziane są 3 kwalifikacje: Montaż i eksploatacja komputerów osobistych oraz urządzeo peryferyjnych Projektowanie lokalnych sieci komputerowych i administrowanie sieciami Tworzenie aplikacji internetowych i baz danych oraz administrowanie bazami. Technik archiwista W zawodzie technik archiwista przewidziane są 2 kwalifikacje: Organizacja i prowadzenie archiwum 64 Opracowanie materiałów archiwalnych W roku szkolnym 2012/2013 dyrekcja Zespołu Szkół Ekonomicznych im. St. Staszica przewiduje również uruchomienie zawodowych kursów kwalifikacyjnych dotyczących następujących kwalifikacji: E.12 Montaż i eksploatacja komputerów osobistych oraz urządzeo peryferyjnych E.13 Projektowanie lokalnych sieci komputerowych i administrowanie sieciami E.14 Tworzenie aplikacji internetowych i baz danych oraz administrowanie bazami. A.36 Prowadzenie rachunkowości A.65 Rozliczanie wynagrodzeo i danin publicznych Technik rachunkowości W zawodzie przewidziane są 2 kwalifikacje (oznaczone literami A ) A.36 Prowadzenie rachunkowości A.65 Rozliczanie wynagrodzeo i danin publicznych Publiczne szkoły dla dorosłych Zespół Szkół Odzieżowych im. Władysława Reymonta w Poznaniu ul. Kazimierza Wielkiego Poznao tel tel/fax Zespół Szkół Odzieżowych prowadzi Szkołę dla Dorosłych w ramach której kształci na kierunku: Technik usług fryzjerskich Zespół Szkół Zawodowych Nr 6 Technikum Uzupełniające Nr 30 dla Dorosłych Zespół Szkół Zawodowych nr 1 w Poznaniu Technikum Uzupełniające nr 6 dla Dorosłych Zespół Szkół Budowlano- Drzewnych Szkoły dla Dorosłych ul. Działyoskich 4/5, Poznao tel fax pl Ul. Św. Floriana Poznao Tel Poznao, ul. Raszyoska 48 Telefon: (061) Fax: (061) Technikum Uzupełniające Nr 30 dla Dorosłych organizuje nabór w systemie wieczorowym na podbudowie zasadniczej szkoły zawodowej. Nauka w Technikum trwa 6 semestrów (3 lata) i umożliwia uzyskanie zawodu technika poligrafa. Plan nauczania obejmuje przedmioty ogólnokształcące oraz przedmioty zawodowe. Przedmioty zawodowe obejmują procesy przygotowawcze, procesy drukarskie, procesy introligatorskie. Nauka kooczy się egzaminem maturalnym i egzaminem potwierdzającym kwalifikacje zawodowe. Świadectwo ukooczenia szkoły lub świadectwo maturalne wraz z dyplomem zawodowym stwierdzającym posiadanie kwalifikacji umożliwia dalsze kształcenie się na wyższych uczelniach i w szkołach policealnych. Technikum Uzupełniające nr 6 dla Dorosłych prowadzi kształcenie na następujących kierunkach: Technik elektronik Technik mechanik Szkoły w systemie zaocznym dla Dorosłych kształcą w: 3-letnim Technikum Zaocznym w zawodach budowlanych i drzewnych na podbudowie zasadniczej szkoły zawodowej; 2-letniej Szkole Policealnej w zawodzie technik budownictwa. W Zespole Szkół Budowlano Drzewnych funkcjonują trzy szkoły dla dorosłych Technikum Uzupełniające Nr 28, XXVIII Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące i Szkoła Policealna Nr 28. Technikum Uzupełniające jest szkołą dla absolwentów zasadniczej szkoły zawodowej. Warunkiem przyjęcia jest przedstawienie świadectwa ukooczenia zasadniczej szkoły zawodowej. Nie ma znaczenia, czy przyszły słuchacz technikum ukooczył szkołę zasadniczą w poprzednim roku szkolnym czy też kilka kilkanaście lat wcześniej. W technikum prowadzi się naukę w trzech zawodach: - technik budownictwa dla absolwentów szkół zasadniczych w zawodzie murarz, malarz-tapeciarz, technolog robót wykooczeniowych w budownictwie, betoniarz - zbrojarz, zdun, kominiarz, dekarz, cieśla, posadzkarz, kamieniarz i innych zawodach budowlanych; - technik urządzeń sanitarnych dla absolwentów szkół zasadniczych w zawodzie 7</p>
<p>10 Publiczne Szkoły dla dorosłych Publiczne szkoły dla dorosłych monter instalacji i urządzeo sanitarnych, monter sieci komunalnych, monter systemów rurociągowych i innych zawodach monterów budowlanych; - technik technologii drewna dla absolwentów szkół zasadniczych w zawodzie stolarz, tapicer i innych zawodach drzewnych. Nauka we wszystkich zawodach trwa 3 lata 6 semestrów i jest prowadzona w formie zaocznej. Zajęcia odbywają się dwa lub trzy razy w miesiącu w piątki w godz i soboty w godz Po odbyciu konsultacji i napisaniu pracy kontrolnej, na koniec każdego semestru słuchacz zdaje egzaminy semestralne. Szkoła Policealna jest przeznaczona dla absolwentów szkoły średniej liceum ogólnokształcącego, liceum zawodowego, liceum profilowanego lub technikum którzy chcą uzyskad przygotowanie zawodowe, którego nie posiadają lub uzyskad drugi zawód w innym kierunku. Warunkiem przyjęcia jest przedstawienie świadectwa ukooczenia szkoły średniej (matura nie jest wymagana gdyż jest to szkoła policealna a nie pomaturalna). Nie ma również znaczenia, czy przyszły słuchacz ukooczył szkołę średnią w poprzednim roku szkolnym czy też kilka kilkanaście lat wcześniej. W szkole policealnej kształcenie odbywa się tylko w zakresie przedmiotów zawodowych. Nie ma już przedmiotów ogólnokształcących. W naszej szkole policealnej prowadzimy naukę w zawodzie: Zespół Szkół Handlowych im. Bohaterów Poznaoskiego Czerwca 56 Technikum dla Dorosłych Zespół Szkół Łączności im. Mikołaja Kopernika Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego Zespół Szkół Mechanicznych im. Komisji Edukacji Narodowej Ul. Śniadeckich 54/ Poznao Tel ul. Przełajowa Poznao tel: fax: ul. Warzywna Poznao tel./fax (61) e mail: Poznao, ul. Świerkowa 8 tel fax technik budownictwa Formy kształcenia w technikum wieczorowa : zajęcia w poniedziałki, środy i piątki w godzinach popołudniowowieczornych zaoczna: zajęcia w soboty i niedziele w co drugi weekend Kierunki kształcenia TECHNIK HANDLOWIEC forma zaoczna i wieczorowa Czas trwania nauki: 3 lata Absolwent szkoły w zawodzie technik handlowiec: zdobędzie wiedzę, umiejętności i podstawy konieczne do zatrudnienia we wszystkich sektorach gospodarki rynkowej na różnych szczeblach obrotu towarowego oraz prowadzenia działalności gospodarczej w ramach samodzielnej placówki handlowej. SZKOŁA POLICEALNA NR 34 DLA DOROŁYCH oferuje kształcenie w następujących zawodach: TECHNIK INFORMATYK - specjalizacja: BUDOWA INTERNETOWYCH PLATFORM CYFROWYCH TECHNIK ELEKTRONIK -specjalizacja: ELEKTRONIKA W PRODUKCJI FILMOWEJ I TELEWIZYJNEJ Technikum zawodowe zaoczne: Technik żywienia i gospodarstwa domowego Technik technologii żywności Kucharz Kwalifikacyjne kursy zawodowe Reforma szkolnictwa zawodowego wprowadziła, od września 2012, w miejsce szkół dla dorosłych, nową formę kształcenia - kwalifikacyjny kurs zawodowy (KKZ). Kwalifikacyjny kurs zawodowy to kurs prowadzony według programu nauczania uwzględniającego podstawę programową kształcenia w zawodach w zakresie jednej kwalifikacji. Ukooczenie tego kursu umożliwia przystąpienie do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie, w zakresie danej kwalifikacji, przeprowadzanego przez okręgową komisję egzaminacyjną. Osoba, która ukooczy kwalifikacyjny kurs zawodowy i zda egzamin, otrzymuje świadectwo potwierdzające kwalifikacje w zawodzie. Dyplom potwierdzający kwalifikacje zawodowe w określonym zawodzie np. monter mechatronik, technik mechatronik, będzie mogła otrzymad osoba, która posiada poziom wykształcenia wymagany dla danego zawodu (odpowiednio wykształcenie zasadnicze lub średnie) oraz zda egzaminy z zakresu wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie, czyli posiada świadectwa potwierdzające 8</p>
<p>11 Publiczne Szkoły dla dorosłych uzyskanie kwalifikacji wyodrębnionych w danym zawodzie. Wykaz kwalifikacji/kursów kwalifikacyjnych/planowanych do wprowadzenia w Zespole Szkół Mechanicznych im. KEN w Poznaniu Oznaczenie kwalfikacji Nazwa kwalfikacji/kwalfikacyjnego kursu zawodowego E.3 Montaż urządzeo i systemów mechatronicznych Nazwa zawodu monter mechatronik technik mechatronik Symbol cyfrowy zawodu Publiczne szkoły dla dorosłych E.4 Użytkowanie urządzeo i systemów mechatronicznych E.18 Eksploatacja urządzeo i systeów mechatronicznych monter mechatronik technik mechatronik E.19 Projektowanie i programowanie urządzeo i systemów mechatronicznych E.7 Montaż i konserwacja maszyn i urządzeo elektrycznych technik mechatronik Elektryk Elektromecha nik E.8 Montaż i konserwcja instalacji elektrycznych E.24 Eksploatacja maszyn, urządzeo i instacji elektrycznych Elektryk technik elektryk Kursy kwalfikacyjne są bezpłatne i będą organizowane w formie zaocznej lub stacjonarnej, dziennej lub wieczorowej zgodnie z preferencjami uczestników. Zespół Szkół Licealno- Technicznych ul.28czerwca1956r.352/ Poznao Telefon/fax: Strona W Zespole Szkół Licealno-Technicznych w zakresie kształcenia osób dorosłych funkcjonują: Szkoła Policealna nr 19 w specjalności Technik informatyk z dodatkową specjalizacją komputerowe wspomaganie projektowania CAD ( wydział 1-no roczny dla absolwentów szkół ponadgimnazjalnych z rozszerzonym programem nauczania informatyki oraz wydział 2-letni dla pozostałych absolwentów ). Zajęcia odbywają się przez cały tydzieo. Szkoła Policealna nr 19 dla dorosłych zaoczna w specjalności Technik informatyk z dodatkową specjalizacją komputerowe wspomaganie projektowania CAD. Okres nauki na tym wydziale trwa 2 lata. Obowiązuje system zjazdów sobotnioniedzielnych. Zajęcia na tych kierunkach prowadzone są przez wysoce wyspecjalizowanych nauczycieli informatyków w odpowiednio wyposażonych klaso pracowniach na specjalistycznym oprogramowaniu. Okres nauki na tych kierunkach kooczy się egzaminami zawodowymi organizowanymi przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną w Poznaniu. W trakcie nauki słuchacze odbywają jedno-miesięczne praktyki zawodowe na stanowiskach technika informatyka w różnych zakładach i przedsiębiorstwach. Na szczególną uwagę zasługuje kierunek specjalizacyjny, komputerowe wspomaganie projektowania. Kierunek ten realizowany jest na oprogramowaniu AUTO CAD oraz INVENTOR do wykonywania wszelkiej dokumentacji projektowej 2d i 3d. Ten kierunek kształcenia realizowany jest w ZSLT od 2000 roku i cieszy się sporym zainteresowaniem z uwagi na jego praktyczne zastosowanie w dzisiejszych realiach zawodowych. Oprócz świadectwa ukooczenia szkoły absolwenci otrzymują zaświadczenia odbycia kształcenia w zakresie obsługi i praktycznego zastosowania w/w oprogramowania. Jest to niewątpliwy atut przy okazji poszukiwania pracy lub dalszego kształcenia na uczelniach wyższych. Rekrutacja do tych szkół zaczyna się w miesiącu lipcu. Wszelkie informacje można uzyskad w sekretariacie uczniowskim. Ponadto, Zespół Szkół Licealno-Technicznych organizuje nabór do Technikum Uzupełniającego nr 19 w specjalności technik mechanik ze specjalizacją eksploatacja pojazdów samochodowych z przedmiotami zawodowymi z zakresu budowy, eksploatacji i remontów pojazdów oraz przedmiotami mechanicznymi typu technologia 9</p>
<p>12 Publiczne Szkoły dla dorosłych Publiczne szkoły dla dorosłych Zespół Szkół Geodezyjno- Drogowych w Poznaniu ul. Szamotulska Poznao tel./fax tel maszyn, maszynoznawstwo, podstawy konstrukcji maszyn i inne. Oferta jest dedykowana do absolwentów Zasadniczych Szkół Zawodowych pragnących uczyd się w systemie zaocznym. Kierunek ten realizowany jest w zespole od lat 90-tych i ukooczyło go wielu absolwentów. Nauka trwa trzy lata podzielone na semestry zimowy oraz wiosenny a potwierdzenie kwalifikacji zawodowych oparte na bazie egzaminów organizowanych przez OKE. Szkoła przygotowuje absolwentów także do egzaminu maturalnego. Zajęcia odbywają się systemie zjazdów sobotnio-niedzielnych. Szkoła Policealna nr 18 I. Kształcenie technika pojazdów samochodowych umożliwia nabycie niezbędnych umiejętności zawodowych obejmujących głównie prace związane z obsługą i naprawą pojazdów samochodowych, diagnostyką i utrzymaniem pojazdów w gotowości technicznej. Szkoła daje taką ofertę, ponieważ wzrastająca liczba pojazdów i ich zaawansowanie technologiczne generuje popyt na wysokiej klasy pracowników technicznego zaplecza motoryzacji. Uczeo w trakcie nauki uzyska następujące kwalifikacje: diagnozowanie i naprawa podzespołów i zespołów pojazdów samochodowych diagnozowanie oraz naprawa elektrycznych i elektronicznych układów pojazdów samochodowych organizacja i prowadzenie procesu obsługi pojazdów samochodowych Absolwent jest przygotowany do kontynuowania nauki na kierunkach: mechanicznych transportu budowy samochodów i maszyn roboczych Absolwent jest przygotowany do prowadzenia własnej działalności gospodarczej lub pracy w przedsiębiorstwach: stacje obsługi pojazdów samochodowych stacje kontroli pojazdów zakłady produkcyjne i naprawcze pojazdów samochodowych salony sprzedaży pojazdów samochodowych przedsiębiorstwa transportu samochodowego przedsiębiorstwa doradztwa technicznego dotyczącego motoryzacji przedsiębiorstwa zajmujące się likwidacją pojazdów samochodowych instytucje zajmujące się ewidencją pojazdów samochodowych oraz ubezpieczeniami komunikacyjnymi instytucje zajmujące się obrotem pojazdami samochodowymi i ich częściami Nauka trwa 2 lata (tryb zaoczny). Tytuł technika pojazdów samochodowych otrzymuje słuchacz, który zdał egzaminy z trzech kwalifikacji: M.17 Diagnoza i naprawa podzespołów i zespołów pojazdów samochodowych;e.7 Diagnoza i naprawa układów elektrycznych i elektronicznych pojazdów samochodowych; M.41 Organizacja i nadzór obsługi pojazdów samochodowych. II. Technik Geodeta współdziała z inżynierem geodetą (o różnych specjalnościach) przy prowadzeniu prac geodezyjnych takich jak: pomiary astronomiczne, grawimetryczne, zakładanie i pomiar osnów geodezyjnych poziomych i wysokościowych, pomiary sytuacyjne, wysokościowe i topograficzne, wykonywane metodami pomiaru bezpośredniego i metodami fotogrametrycznymi. Zadania zawodowe sporządzanie kosztorysów prac geodezyjnych wykonywanie stabilizacji punktów szczegółowych osnów geodezyjnych dokonywanie pomiarów kątów, odległości, różnic wysokości dokonywanie pomiarów sytuacji i rzeźby terenu, przekrojów i profilów, szczegółów technicznych kolejowych i drogowych, obiektów inżynierskich przemysłowych, budowlanych itp. wytyczanie linii prostych i linii krzywych (łuków i krzywych przejściowych) wyznaczanie elementów planów zagospodarowania przestrzennego, obiektów budownictwa ogólnego i przemysłowego prowadzenie dokumentacji technicznej i rozliczeniowej wykonanych prac kartowanie i rysowanie map wykonywanie prac operatora urządzeo komputerowych i ploterów wykonywanie geodezyjnej obsługi budowy wysokich budynków, zakładów przemysłowych, różnych budowli oraz montażu precyzyjnych maszyn przemysłowych 10</p>
<p>13 Publiczne Szkoły dla dorosłych zakładanie, prowadzenie i aktualizacja ewidencji gruntów i budynków, również w systemie komputerowym wykonywanie rozgraniczeo, podziałów i scaleo nieruchomości wymienianie i scalanie gruntów rolnych i leśnych obsługiwanie administracyjne ludności w zakresie geodezji, kartografii, ewidencji gruntów i budynków oraz gospodarki gruntami stosowanie obowiązujących przepisów prawa geodezyjnego i kartograficznego przeprowadzanie wywiadu geodezyjnego w terenie dla założenia szczegółowych osnów geodezyjnych poziomych i wysokościowych, ustalenia lokalizacji punktów tych osnów, sporządzenia opisu obiektu Przedmioty zawodowe geodezja ogólna, geodezja inżynieryjna, geodezja w gospodarce nieruchomościami, fotogrametria informatyka geodezyjna i kartograficzna, język obcy zawodowy, podstawy przedsiębiorczości Nauka trwa 2 lata (w trybie zaocznym). Tytuł technika geodety otrzymuje słuchacz, który zdał egzaminy z trzech kwalifikacji: B.34 Wykonywanie pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych oraz opracowywanie wyników pomiarów B.35 Obsługa geodezyjna inwestycji budowlanych B.36 Wykonywanie prac geodezyjnych związanych z katastrem i gospodarką nieruchomościami Publiczne szkoły dla dorosłych Publiczne Liceum Ogólnokształcą ce dla Dorosłych Fundacji Bahtałe Roma Zespół Szkół Zawodowych im. Inż. Tadeusza Taoskiego w Poznaniu Ul. Ściegiennego Poznao Tel/fax Tel kom Zamenhofa 142 Poznao Polska tel fax Publiczne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych Fundacji "Bahtałe Roma" jest Publiczną Szkołą dla Dorosłych działająca na podstawie zezwolenia Prezydenta Miasta Poznania nr 4/2007. Organem założycielskim i organem prowadzącym szkołę jest Fundacja "Bahtałe Roma" z siedzibą w Poznaniu, która powstała w 2002r. Organizacja roku szkolnego: Rok szkolny trwa 10 miesięcy od 1 września do 30 czerwca. W liceum nauka trwa 3 lata i kooczy się maturą. Po ukooczeniu trzeciej klasy z wynikiem pozytywnym i zdaniu egzaminu maturalnego można kontynuowad naukę w paostwowych lub prywatnych szkołach policealnych albo na studiach wyższych. Powstaną 3-letnie Licea dla Dorosłych (możliwośd uzyskania wykształcenia średniego) oraz organizowane są tzw. Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe (możliwośd zdobycia zawodu), po ukooczeniu których ich uczestnik otrzyma zaświadczenie o ukooczeniu takiego kursu oraz może przystąpid przed Okręgową Komisją Egzaminacyjną do Egzaminu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe. Zdanie takiego egzaminu z danej kwalifikacji oznacza otrzymanie świadectwa lub dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Nasza szkoła planuje od nowego roku szkolnego 2013/2014 uruchomid dla dorosłych Kwalifikacyjne Kursy Zawodowe z dwóch kwalifikacji: - M.12. Diagnozowanie oraz naprawa elektrycznych i elektronicznych układów pojazdów samochodowych (ukooczenie takiego kursu oraz zdanie Egzaminu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe jest równoznaczne z uzyskaniem zawodu i Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe w zawodzie elektromechanika pojazdów samochodowych), - M.18 Diagnozowanie i naprawa podzespołów i zespołów pojazdów samochodowych (ukooczenie takiego kursu oraz zdanie Egzaminu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe jest równoznaczne z uzyskaniem zawodu i Dyplomu Potwierdzającego Kwalifikacje Zawodowe w zawodzie mechanika pojazdów samochodowych). Powyższe kursy będą trwad po 8-10 miesięcy (około 400 godzin) z wykorzystaniem e-lerningu (kształcenia na odległośd), w oparciu o szkolną platformę FRONTER. Zajęcia będą nieodpłatne - finansowane z budżetu Paostwa. Zespół Szkół Ogólnokształcą cych nr 1 w Poznaniu ul. Bukowska 16; POZNAO tel strona: marcinek.poznan.pl I Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Poznaniu I Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Poznaniu 11</p>
<p>14 Publiczne Szkoły dla dorosłych Publiczne szkoły dla dorosłych Zespół Szkół Ogólnokształcą cych Nr Poznao ul. Matejki 8/10 tel ; pl W II LO dla Dorosłych (LOD) pracuje wykwalifikowana kadra pedagogiczna. Wielu absolwentów po maturze podejmuje naukę na studiach zaocznych lub w szkołach pomaturalnych. Słuchacze mogą uczyd się języka angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego oraz korzystad z bogatego księgozbioru biblioteki i czytelni, wyposażonej w komputery z oprogramowaniem multimedialnym i dostępem do Internetu. Słuchacze mogą rozwijad tu swoje zainteresowania, czy wystawach prac artystycznych. także brad udział w konkursach X Liceum Ogólnokształcą ce dla Dorosłych os. Rzeczypospolitej 111, Poznao X Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych to szkoła z 50-letni a tradycją. Dyrekcja i grono pedagogiczne dbają o przyjazną atmosferę, kulturę co ważne bezpieczeostwo słuchaczy. Zdecydowanie reagują na wszelkie przejawy negatywnych zachowao. Jednocześnie starają się pomóc słuchaczom mającym różnorodne problemy natury osobistej lub zawodowej. Znaczna liczba absolwentów (80%) kontynuuje naukę na wyższych uczelniach i w szkołach policealnych, co świadczy o dobrym poziomie nauczania. Technikum Uzupełniające nr 27 dla Dorosłych Ul. Świt Poznao Technikum Uzupełniające nr 27 dla Dorosłych funkcjonuje w ZSE nr 2 Ul. Świt 25. Szkoła dysponuje: dobrze wyposażonymi klasopracowniami, dwiema nowoczesnymi i klimatyzowanymi salami komputerowymi ze stałym łączem internetowym, trzema pracowniami elektrycznymi i elektronicznymi. Uczniowie mają możliwośd zapoznania się z nowymi urządzeniami i technikami pomiarowymi oraz techniką programowalnych sterowników PLC, pracownią mikroprocesorów, biblioteką i czytelnią z bogatym księgozbiorem i stałym łączem internetowym. Zespół Szkół Budownictwa nr 1 Zespół Szkół Rolniczych w Grzybnie Medyczne Studium Zawodowe Ul. Rybaki Poznao Adres : Grzybno Brodnica adres ul. Szamarzewskiego Poznao tel./fax (061) (061) (061) Szkoła Policealna nr 21 dla Dorosłych Podstawowym celem kształcenia w zawodzie technik budownictwa jest przygotowanie absolwenta do prowadzenia robót robut budowlanych, opracowanie dokumentacji budowlanej, kierowanie zespołami (przy wznoszeniu budowli), sporządzania obmiarów i kosztorysów, prowadzenie nadzoru budowlanego, itp. Przygotowanie zawodowe technika budownictwa pozwala na podjęcie pracy w przedsiębiorstwach budowlanych, w wytwórniach prefabrykatów, laboratoriach, w paostwowym nadzorze budowlanym, w administracji budynków, w biurach projektowych jako asystent projektanta, po nabyciu odpowiedniego stażu pracy umożliwia prowadzenie własnej firmy budowlanej. Szkoły dla dorosłych - technik rolnik (technikum uzupełniające klasa III) - technik turystyki wiejskiej (Szkoła Policealna - 2 letnia) - liceum ogólnokształcące - kursy kwalifikacyjne w następujących zawodach rolnik, ogrodnik, tapicer, stolarz, kucharz, pracownik pomocniczy obsługi hotelarskiej, mechanik-monter maszyn i urządzeo, mechanik maszyn i urządzeo drogowych, operator obrabiarek skrawających, logistyk. OFEROWANE KIERUNKI: technik farmaceutyczny technik usług kosmetycznych technik elektroradiolog terapeuta zajęciowy technik masażysta ortoptystka Technik sterylizacji medycznej 12</p>
<p>15 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Centrum nauki i biznesu Żak Ul. Półwiejska 25/ Poznao Szkoły policealne 2-letnie: - Technik administracji nauka za darmo - Technik BHP nauka za darmo - Technik informatyk nauka za darmo - Technik rachunkowości nauka za darmo - Technik usług kosmetycznych 79 zł - Technik pojazdów samochodowych nauka za darmo - Technik turystyki wiejskiej nauka za darmo Szkoły policealne jednoroczne: - Florysta nauka za darmo - Biomasażysta (masaż leczniczy) 139 zł - Biomasażysta (fizjoterapia) 139 zł - Fotoreporter - Grafika komputerowa 169 zł - Terapia ds. uzależnieo 139 zł - Wizażystka/stylistka 129 zł - Fryzjer damski 139 zł - Fryzjer męski 139 zł Liceum ogólnokształcące dla dorosłych Kursy: - Pracownik kadrowo płacowy - Florystyka/bukieciarstwo - Opiekunka dzieci i osób starszych - Obsługa kas fiskalnych - Księgowośd komputerowa - Kosmetyczka - Masaż kosmetyczny - Manicure pedicure - Masaż orientalny - Projektowanie stron www - Negocjacje - Nowoczesny sprzedawca - Stylizacja i przedłużanie paznokci - Sztuka efektywnej komunikacji - Kadry, płace, ZUS - Wizaż, makijaż, stylizacja - Masaż leczniczy Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Poznaoskie Centrum Edukacji Szkoły Policealne Policealne Studium Kosmetyczne Anieli Goc Poznao ul. Łozowa 77 tel./fax Ul. Brzeźnicka Poznao Tel , Fax letnie szkoły policealne o uprawnieniach szkół publicznych przygotowujące do egzaminu na tytuł technika: - Technik farmaceutyczny - Kosmetyczka - Masażysta - Ochrona fizyczna osób i mienia - Obsługa turystyczna - Informatyka - Fryzjerka - Opiekun w domu pomocy społecznej - Terapeuta zajęciowy - BHP - Logistyka - Administracja Roczne szkoły policealne: - Asystent osoby niepełnosprawnej - Opiekunka środowiskowa Program nauczania Program nauczania w Studium obejmuje następujące przedmioty w obrębie dwóch kwalifikacji: K1 - wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych w obrębie twarzy (A61) K2 - wykonywanie zabiegów kosmetycznych ciała, dłoni i stóp (A62) Bezpieczeostwo i higiena pracy Podstawy działalności gospodarczej Język obcy zawodowy Podstawy psychologii Anatomia Kosmetologia Dermatologia Podstawy żywienia Technologie informacyjne 13</p>
<p>16 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Chemia kosmetyczna Fizykoterapia Wizaż Pracownia kosmetyki i wizażu Pracownia fizykoterapii Pracownia chemii kosmetycznej Praktyki zawodowe 80 godz. w II semestrze i 80 godzin w IV semestrze Egzamin potwierdzający kwalifikacje K1 odbywa się pod koniec klasy I Egzamin potwierdzający kwalifikacje K2 odbywa się pod koniec klasy II Dodatkowo w ramach nauki: profesjonalne pokazy kosmetyczne klasyczny masaż leczniczy makijaż z elementami wizażu Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych W Studium Dziennym zajęcia trwają od poniedziałku do piątku liczba zajęd w tygodniu wynosi średnio 28 godzin (w tym 11 godzin zajęd praktycznych w szkolnej pracowni kosmetycznej). W Studium Zaocznym zjazdy organizowane są dwa lub trzy razy w miesiącu, w soboty i niedziele. Wszystkie wykłady i dwiczenia odbywają się w budynku Policealnego Studium Kosmetycznego Anieli Goc przy ul. Brzeźnickiej 3. Absolwent Studium posiada uprawnienia do prowadzenia gabinetu kosmetycznego oraz gabinetu odnowy biologicznej. Oznacza to, że absolwent ma prawo do wykonywania wszystkich zabiegów pielęgnacyjnych twarzy oraz zabiegów kosmetycznych ciała, dłoni i stóp. Kursy i szkolenia: Makijaż permannentny - uprawniający do wykonywania makijażu permanentnego (brwi, usta, oczy). Czas trwania 5 dni (50 godzin) CENA: 1800 zł, absolwentki 1600 zł, studentki i słuchaczki 1500 zł. Prowadzące: mgr Kinga Sierżant - tel , mgr Hanna Niewiedział - tel Terminy: 22.10; 12.11; 10.12; 07.01; 11.02; 11.03; 15.04; 13.05; 17.06; Kurs modelowania i przedłużania paznokci metodami: akrylową, fiberglasu i światłoutwardzalną Czas trwania 4 dni (32 godziny) Cena kursu 800 zł. absolwentki Policealnego Studium Kosmetycznego oraz Wyższej Szkoły Zawodowej Pielęgnacji Zdrowia i Urody 700 zł, studentki Policealnego Studium kosmetycznego oraz Wyższej Szkoły Zawodowej Pielęgnacji Zdrowia i Urody 600 zł. Prowadząca: Dorota Gaffke - Zabor tel.: Terminy: Kurs Pedicure'u Medycznego Kurs obejmuje: badanie podoskopem, rozpoznanie, przyczyny powstania, profilaktyka i usuwanie: modzeli, nagniotków, pęknięd oraz rozpadlin w okolicy podeszwowej części skóry stopy, rozpoznanie i przyczyny, profilaktyka paznokcia wrośniętego oraz zastosowanie odpowiedniej korekty: klamer B/S, Onyclip, rurek korekcyjnych, tamponady i opatrunków, pobranie materiału biologicznego do badania i odpowiedni opis, rekonstrukcja płytki paznokciowej, edukacja klienta. Każdy uczestnik otrzymuje certyfikat i materiały szkoleniowe. Szkolenie trwa 3 dni [20 godzin]. Terminy Studentki Policealnego Studium kosmetycznego oraz Wyższej Szkoły Zdrowia, Urody i Edukacji zł, Absolwentki Policealnego Studium Kosmetycznego oraz Wyższej Szkoły Zdrowia, Urody i Edukacji zł, pozostałych uczestników zł. 14</p>
<p>17 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych AP Edukacja ul. Półwiejska 9/6 (I piętro, kamienica w pobliżu WBK). POZNAO, tel. (61) , , fax tel. kom Szkoły Policealne»Szkoły policealne z uprawnieniami szkół publicznych: Agrobiznes Archiwizacja Architektura krajobrazu Asystent osoby niepełnosprawnej Asystentka stomatologiczna BHP Budowa dróg Budownictwo Drukarz Ekonomia i zarządzanie Elektronika Elektronika i informatyka medyczna Elektryka Finanse i Rachunkowośd Florysta Fototechnik Fryzjerstwo Geodezja Geologia Górnictwo podziemne Handel Higienistka stomatologiczna Hotelarstwo Informatyka Kelner Kosmetyka Księgarstwo Kucharz Logistyka Masaż Mechanika Mechatronika Ochrona Fizyczna Osób i Mienia Opieka Środowiskowa Opiekun medyczny Opiekun osoby starszej Opiekun w Domu Pomocy Społecznej Opiekunka dziecięca Optyka Pojazdy samochodowe Prawo i Administracja Produkcja Filmowa i Telewizyjna Protetyk słuchu Przetwórstwo mleczarskie Reklama i multimedia Rolnictwo Spedycja Sterylizacja medyczna Technik eksploatacji portów i terminali Technik procesów drukowania Technik procesów introligatorskich Technik weterynarii Technologia żywności Teleinformatyka Telekomunikacja Transport drogowy Turystyka Turystyka wiejska Usługi pocztowe i finansowe Wiertnictwo Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych 15</p>
<p>18 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Żywienie i usługi gastronomiczne Technik ortopeda Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Szkoła policealna roczna: Agent Celny Asystent Osoby Niepełnosprawnej Asystentka stomatologiczna Badania Marketingowe BHP Bukieciarstwo Charakteryzacja Dekoracja Wnętrz Dietetyka Florysta Fotografia /Fotoreportaż Grafik komputerowy DTP Grafik komputerowy multimediów Hostessa Informacja Turystyczna Informatyka Kasjer Kosmetyka Kosztorysowanie Budowlane Krupier Kucharz Logistyka Manikiur Modelka / Model Obsługa Baz Danych Opiekun medyczny Opiekun Seniora Opieka środowiskowa Opiekunka Dziecięca Domowa Organizacja Imprez Sportowych Organizacja Imprez / Katering Organizacja Ruchu Artystycznego Pedikiur Pilot Wycieczek Projektowanie Mody Prowadzenie Domu Przedstawicielstwo Handlowe Przewodnik Górski Przewodnik Miejski Przewodnik Terenowy Recepcjonistka Sekretarka/Asystentka Sprzedaż Biletów Sprzedaż Internetowa Sprzedaż Usług Statystyka Sterylizacja medyczna Systemy Komputerowe i Sieci Telemarketing Usługi pocztowe i finansowe Wizaż Zaopatrzeniowiec / Intendent Zarządzanie Zasobami Ludzkimi Organizacja Biur Podróży 16</p>
<p>19 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych TEB Edukacja Sekretariat Punkt rekrutacyjny ul. Taczaka Poznao Kontakt Telefon: Faks: ADMINISTRACJA I FINANSE: Administracja i finanse Technik BHP MEDYCZNE: Asystentka stomatologiczna Higienistka stomatologiczna Opiekun medyczny Technik farmaceutyczny Technik masażysta KOSMETYCZNE Technik usług kosmetycznych Wizaż i stylizacja paznokci Technik usług fryzjerskich (W formie Kwalifikacyjnych Kursów Zawodowych) Wielkopolska Szkoła Medyczna ul. Rodziewiczówny 27/ Poznao tel./fax INFORMATYKA I MEDIA: Grafika komputerowa Technik informatyk DEKORATOR WNĘTRZ Wielkopolska Szkoła Medyczna kształci na kierunkach: Technik dentystyczny Technik farmaceutyczny Technik masażysta Asystentka stomatologiczna Higienistka stomatologiczna Higienistka stomatologiczna Technik usług kosmetycznych Protetyk słuchu Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Akademia Zdrowia i Urody Sekretariat (biuro rekrutacyjne): ul. Św. Jerzego 6/ Poznao tel Sekretariat czynny: Poniedziałek piątek 9:00 15:00 Adresy szkół: ul. Mickiewicza Krotoszyn ul. Św. Jerzego 6/ Poznao Największa w Wielkopolsce niepaostwowa szkoła medyczna z uprawnieniami szkoły publicznej Wieloletnie doświadczenie - szkoła założona w 1995 roku Wysoka jakośd kształcenia udokumentowana wynikami egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (zdawalnośd prawie 100%, wyższa niż średnia krajowa - na podstawie danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej) DODATKOWE KWALIFIKACJE! - na kierunkach technik farmaceutyczny i technik masażysta słuchacze uzyskują uprawnienia dermokonsultanta lub konsultanta żywieniowego potwierdzone certyfikatami W programach nauczania wprowadzono obowiązkowy język angielski specjalistyczny wspomagający kształcenie w wybranych zawodach medycznych Nowatorskie programy nauczania tworzone są pod kątem potrzeb rynku pracy i ukierunkowane na rozwój umiejętności praktycznych słuchaczy Wykwalifikowana kadra dydaktyczna, której główny trzon stanowią pracownicy Akademii Wychowania Fizycznego, Uniwersytetu Medycznego i Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Brak egzaminów wstępnych Duże szanse na zdobycie atrakcyjnej pracy (wg badao Wojewódzkiego Urzędu Pracy nasi absolwenci znajdują ciekawą pracę) Ścisła współpraca z Wyższą Szkołą Edukacji i Terapii w Poznaniu Szkoła wyróżniona przez Wielkopolskie Stowarzyszenie Badao nad Jakością Certyfikatem Najwyższa Jakośd w Edukacji za najwyższą jakośd usług edukacyjnych i nowoczesne zarządzanie organizacją Szkoła Kosmetyczna: Szkoła dla dorosłych z uprawnieniami szkoły publicznej, kształcąca w zawodzie TECHNIK USŁUG KOSMETYCZNYCH. Szkoła realizuje program nauczania nr 514[03] zatwierdzony przez Ministra Edukacji Narodowej. Nauka trwa 2 lata (4 semestry), w systemie zaocznym (zajęcia w soboty i w niedziele, 2 razy w miesiącu) i kooczy się egzaminem potwierdzającym kwalifikacje zawodowe przed Okręgową Komisją Egzaminacyjną. Po ukooczeniu szkoły, absolwent otrzymuje świadectwo szkoły policealnej (wykształcenie średnie), a po zdaniu egzaminu, otrzymuje dyplom z tytułem zawodowym: TECHNIK USŁUG KOSMETYCZNYCH. Na życzenie słuchacza, szkoła wystawia bezpłatnie zaświadczenia do ZUS oraz innych instytucji. Szkoła wydaje legitymacje oraz indeksy. Dla chętnych istnieje możliwośd ubezpieczenia się od NNW. Szkoła posiada profesjonalnie wyposażone pracownie do praktycznej nauki zawodu. Dla swoich słuchaczy, oprócz zajęd programowych, szkoła organizuje również dodatkowe kursy i pokazy (nowości z branży kosmetycznej). 17</p>
<p>20 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Szkoła fryzjerska: Policealna Szkoła Akademia Zdrowia i Urody w Poznaniu. Szkoła dla dorosłych. Szkoła realizuje autorski program nauczania. Nauka trwa 1 rok (2 semestry 200 godzin), w systemie zaocznym (sobota i niedziela) i kooczy się egzaminem wewnętrznym. Po ukooczeniu szkoły absolwent otrzymuje dyplom specjalisty w zawodzie fryzjera. Dla chętnych istnieje możliwośd ubezpieczenia się od NNW. Szkoła posiada profesjonalnie wyposażone pracownie do praktycznej nauki zawodu. Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Europejskie Centrum Edukacyjne Gloker Gloker Poznao Poznao Ul. Zeylanda 1/7 skype: gloker.poznan gg: tel. 061/ tel. 061/ Sekretariat otwarty: pn.-pt. 9:00-18:00, sb. 9:00-13:00 Szkoła Policealna Gloker Szkoła Policealna Gloker posiada uprawnienia szkoły publicznej i po otrzymaniu pozytywnej opinii Kuratoriów Oświaty (wydziały w Krakowie, Poznaniu i Szczecinie), została wpisana do ewidencji placówek niepublicznych z uprawnieniami szkół publicznych. Nauka opiera się na podstawach programowych zatwierdzonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Absolwenci po przystąpieniu i zdaniu egzaminu z przygotowania zawodowego, uzyskują tytuł technika z wybranej specjalności. Naukę w Szkole Policealnej Gloker mogą podjąd osoby pełnoletnie, które ukooczyły szkołę średnią, bez względu na to czy mają świadectwo dojrzałości. W celu uzyskania kwalifikacji zawodowych wystarczy mied ukooczone gimnazjum lub ośmioletnią szkołę podstawową. W celu uzyskania tytułu technika należy mied ukooczoną minimum szkołę średnią. Matura nie jest wymagana Czas trwania nauki: od 1 do 2 lat (2 lub 4 semestry, w zależności od kierunku) System zajęd: zaoczny lub stacjonarny Uzyskany tytuł: technik lub potwierdzenie kwalifikacji zawodowych Rekrutacja: bez egzaminów wstępnych, decyduje kolejnośd zgłoszeo Wymagane dokumenty: - oryginał świadectwa ukooczenia szkoły średniej lub gimnazjum - 3 zdjęcia - kserokopia dowodu osobistego - zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazao do podjęcia nauki na wybranym kierunku Szkoły Artystyczne: KIERUNKI Fotografia Reklamowa Fotografia Architektura Krajobrazu ProjektantOgrodu Projektowanie i Aranżacja Wnętrz Fotograf - Technik Dziennikarstwo spec.fotoreporter Fryzjer stylista Stylizacja i wizaż Grafika i multimedia Projektowanie mody KURSY: Charakteryzacjia i bodypainting Fotografia cyfrowa Grafika komputerowa Grafika komputerowa I stopnia Grafika komputerowa II stopnia Stylizacja i wizaż Wizaż i makijaż fantazyjny Szkoły Technologii Informatycznych: KIERUNKI Grafika i Multimedia Informatyka Technik informatyk Programista Aplikacji Projektant Gier i Przestrzeni Wirtualnej 18</p>
<p>21 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych KURSY KOMPUTEROWE: Fotografia cyfrowa Grafika komputerowa - kurs Grafika komputerowa I stopnia Grafika komputerowa II stopnia Komputer Rozszerzony Komputer z Internetem Photoshop PowerPoint Szkoły Kosmetyki i Fryzjerstwa: KIERUNKI Dietetyka Fryzjer Stylista Fryzjer - Technik Stylizacja i wizaż Technik usług kosmetycznych KURSY KOSMETYCZNE I FRYZJERSKIE: Charakteryzacjia i bodypainting Dermabrazja i peeling kawitacyjny Kosmetyka I stopnia Kosmetyka II stopnia Manicure i pedicure Stylizacja i wizaż Wizaż i makijaż fantazyjny Zdobienie i stylizacja paznokci Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Szkoły Ekonomiczno Społeczne: KIERUNKI Administracja i prawo - Technik BHP - technik Doradztwo zawodowe i psychospołeczne e-marketing Instruktor Terapii uzależnieo Księgowośd i Kadry Manager ds. Jakości Manager HR Pracownik biurowy Psychologia Rozwoju Osobistego Coaching Psychologia/Socjologia PublicRelations Rachunkowośd i Finanse - Technik Reklama - Technik KURSY BIUROWE I KSIĘGOWO-KADROWE: Asystent księgowego Kadry i Płace Księgowośd komputerowa Office Manager Płatnik Prowadzenie KP i R Sekretarka - Asystentka Symfonia Szkoły Turystyki i Hotelarstwa: KIERUNKI Barman Dietetyka Gastronomia / Kucharz Hotelarstwo morskie z gwarancją pracy Kelner Manager jednostek hotelowych Wellnes&Spa Organizator usług gastronomicznych Recepcjonista hotelowy Technik hotelarstwa Technik obsługi turystycznej Żywienie/usługi gastronomiczne-technik Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli: KIERUNKI 19</p>
<p>22 Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Kurs kierowników placówek wypoczynku Kurs wychowawców kolonijnych Kwalifikacyjny kurs pedagogiczny Pedagogika lecznicza PedagogikaOpiekuoczoWychowawcza Oligofrenopedagogika Surdopedagogika Terapia Pedagogiczna Tyflopedagogika Niepubliczne szkoły policealne i licea dla dorosłych Ogólnopolski Ośrodek Rozwoju Zawodowego Progress Cosinus Profesja Centrum Kształcenia Kadr ul. Półwiejska 30 tel.: (61) (61) Poznao, Św. Marcin 66/72 tel.: tel./fax.: tel. kom.: Szkoła dwuletnia Oferowane kierunki: Asystent osoby niepełnosprawnej Florysta Opiekun w domu pomocy społecznej Opiekunka dziecięca Opiekunka środowiskowa Technik administracji Technik archiwista Technik bezpieczeostwa i higieny pracy Technik geodeta Technik informatyk Technik masażysta Technik rachunkowości Technik telekomunikacji Technik turystyki wiejskiej Technik usług kosmetycznych Technik usług pocztowych i finansowych Szkoła policealna Oferowane kierunki: Administracja Asystent kierownika produkcji filmowej i tv Eksploatacja portów i terminali Fryzjerstwo Geodeta Hotelarstwo Informatyka Kosmetyka Logistyka Ochrona fizyczna osób i mienia Opiekunka środowiskowa Organizacja reklamy Prace Biurowe Rachunkowośd Teleinformatyk Turystyka Usługi pocztowe i finansowe Szkoła Policealna Szkoły Policealne»Szkoły policealne z uprawnieniami szkół publicznych Oferowane kierunki: Agrobiznes Archiwizacja Architektura krajobrazu Asystent osoby niepełnosprawnej Asystentka stomatologiczna BHP Budowa dróg Budownictwo Drukarz Ekonomia i zarządzanie Elektronika Elektronika i informatyka medyczna Elektryka Finanse i Rachunkowośd Florysta Fototechnik Fryzjerstwo 20</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 4
|
[
"unk",
"unk",
"unk",
"unk",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
073309ba7246758f575f99b316ee1d53
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.047,
"LY": 0.056,
"SP": 0.059,
"ID": 0.043,
"NA": 0.116,
"HI": 0.101,
"IN": 0.677,
"OP": 0.086,
"IP": 0.478,
"it": 0.065,
"ne": 0.119,
"sr": 0.037,
"nb": 0.092,
"re": 0.036,
"en": 0.047,
"ra": 0.096,
"dtp": 0.431,
"fi": 0.101,
"lt": 0.129,
"rv": 0.056,
"ob": 0.07,
"rs": 0.071,
"av": 0.078,
"ds": 0.239,
"ed": 0.073
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00233-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 69,854,740
| 31,195
| 120,052
|
http://docplayer.pl/936555-Zarzadzanie-ryzykiem-w-przedsiebiorstwach-przemyslowych-na-przykladzie-huty-stali.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:27:03
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA mgr inŝ. Ewa Kubińska-Kaleta Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwach przemysłowych na przykładzie huty stali Promotor pracy: dr hab. inŝ. Wiesław Waszkielewicz, prof. AGH Kraków
2 Składam serdeczne podziękowania Panu prof. dr hab. inŝ. Wiesławowi Waszkielewiczowi za okazaną pomoc i cenne uwagi przekazane mi w trakcie realizacji pracy 4
3 Spis treści Wstęp Ryzyko w działalności przedsiębiorstwa Geneza i definicja ryzyka Klasyfikacja ryzyka Zarządzanie ryzykiem Metody i techniki kontroli ryzyka Proces produkcji i ryzyko w działalności huty stali Charakterystyka struktury produkcji przedsiębiorstwa hutniczego Schemat przebiegu produkcji i przetwórstwa stali Postęp techniczny jako czynnik integrujący procesy w hutnictwie Rodzaje ryzyka występującego w przedsiębiorstwach hutniczych ZagroŜenia występujące w badanym przedsiębiorstwie Propozycja metodyki oceny ryzyka w przedsiębiorstwie przemysłowym na przykładzie huty stali Modele systemowe opisujące ryzyko w przedsiębiorstwie hutniczym Ogólne modele systemowe opisujące ryzyko Próba stworzenia modeli systemowych ryzyka w odniesieniu do badanego przedsiębiorstwa Model zarządzania hutą w warunkach zagroŝenia ryzykiem i-tego rodzaju Model działania Hutniczej Agendy Antyryzyka Model poziomów zagroŝeń Model sterowania zmianami ryzyka Model ogniska ryzyka Metoda I macierzowa Identyfikacja obszarów ryzyka Ocena ryzyka Wnioski wypływające z analizy ryzyka metodą I Metoda II oparta na przypisywaniu wag lub wartości skutków dla obszarów zagroŝeń i moŝliwości przeciwdziałania Identyfikacja najwaŝniejszych obszarów zagroŝeń i moŝliwości przeciwdziałania Przypisywanie wag lub wartości skutków do obszarów zagroŝeń i moŝliwości przeciwdziałania Określenie skali prawdopodobieństwa Wyznaczenie zakresu wyników liczbowych Weryfikacja otrzymanych wyników metodą III - zmodyfikowaną metodą FMEA Analiza porównawcza metod zastosowanych w pracy
4 4. Ocena procesu zarządzania ryzykiem w analizowanym przedsiębiorstwie hutniczym w świetle badań empirycznych Analiza ryzyka stanowiącego najpowaŝniejsze zagroŝenie dla poprawnej działalności huty Zastosowanie metody FTA w odniesieniu do analizowanego ryzyka Próba stworzenia algorytmu monitorującego analizowane ryzyko Wnioski końcowe Spis załączników Załącznik Załącznik Literatura
5 Wstęp Ryzyko to zjawisko powszechne w warunkach gospodarki rynkowej i kaŝda podejmowana decyzja jest z nim powiązana. Działanie w warunkach ryzyka jest nieodłącznym atrybutem kaŝdej gospodarki. Obserwując rozwój człowieka i jego otoczenia, łatwo spostrzec, Ŝe ryzyko istniało zawsze i nie było i nie ma działań człowieka, które nie byłyby związane z ryzykiem. Ryzyko towarzyszy zatem działaniom (ryzyko związane z realizacją określonych zamierzeń), ale i stanom (ryzyko związane z zachowaniem istniejącego stanu rzeczy, czyli z niepodjęciem lub zaniechaniem określonych działań) [70, s ]. KaŜda decyzja jest związana z przewidywaniem określonego stanu w przyszłości. Niestety, nigdy nie moŝna w sposób absolutnie pewny ustalić, jak ukształtują się w przyszłości poszczególne czynniki stanowiące podstawę bieŝącej decyzji. Ryzyko w tym rozumieniu polega na tym, Ŝe dzisiejsza decyzja moŝe nie przynieść w przyszłości oczekiwanych efektów. Oczekiwania w ekonomii formułuje się po to, aby zmniejszyć ryzyko [103, s. 7-35]. Ryzyko występujące w Ŝyciu codziennym moŝe wynikać z róŝnych przyczyn. MoŜe ono być następstwem pierwotnych uwarunkowań, za jakie trzeba uznać uwarunkowania biologiczne. W podręcznikach medycznych opisywane są szczegółowo czynniki (np. określone błędy genetyczne) podwyŝszające ryzyko zachorowania na określone choroby. Mówi się teŝ np. o biologicznych uwarunkowaniach ryzyka samobójstwa. PowaŜnym źródłem róŝnych rodzajów ryzyka w Ŝyciu codziennym są nie zawsze odpowiednie poczynania innych osób. Zwiększają one liczbę ofiar wypadków w domu, na drodze, w pracy. Nie zawsze maja one wymiar jednostkowy czy lokalny. Niekiedy wiąŝą się z zagroŝeniami dla wielu osób. Chodzi tu np. o ryzyko epidemiologiczne, ryzyko spoŝywania Ŝywności zmodyfikowanej genetycznie czy ryzyko ekologiczne. Postęp wiedzy i rozwój nowoczesnych technologii z jednej strony przyczynia się do zmniejszania pewnych rodzajów ryzyka, a z drugiej - generuje jego nowe formy. I tak, nowoczesna technika medyczna pozwala zmniejszyć, a nawet wyeliminować ryzyko przedwczesnego zgonu z powodu określonych jednostek chorobowych. Uzyskiwane doświadczenia pozwalają teŝ zmniejszyć ryzyko (zawodność) konstrukcji budowlanych, elementów i układów technicznych, a zatem ryzyko niezawodnego funkcjonowania mniej lub bardziej złoŝonych systemów inŝynierskich. Trzeba jednak zauwaŝyć, iŝ nie zawsze moŝliwe jest uwzględnienie wszystkich elementów ryzyka tkwiących w systemach i ich otoczeniu, zwłaszcza ze względu na nieprzewidywalność zachowań ludzkich (przykładem mogą być nie dające się wykluczyć działania obliczone na zniszczenie elektrowni atomowych). Szczególnym źródłem występującego ryzyka są nowoczesne techniki informacyjnokomunikacyjne. Swego czasu rozpowszechniane były informacje o ryzyku milenijnym w związku z trudnościami w rozpoznaniu roku 2000 przez komputery, których prawidłowe działanie opiera się na moŝliwości właściwej kalkulacji daty i czasu. Z perspektywy moŝna ocenić, w jakim stopniu ryzyko to - z uwagi na interesy branŝy komputerowej - było wyolbrzymiane. Ryzyko milenijne moŝna traktować jako jeden z rodzajów ryzyka utraty informacji. W obecnych warunkach, kiedy informacje zaliczane są do podstawowych zasobów, konsekwencji tego rodzaju ryzyka nie sposób przecenić. Inny przykład to telefonia komórkowa. Mimo poniesienia wysokich nakładów na badania naukowe dotyczące stosowania - tak powszechnych juŝ w uŝyciu - telefonów komórkowych nie udało się do końca wyjaśnić, czy i jakie ryzyko zdrowotne jest z tym związane. Nie tylko znaczne korzyści, ale i określone ryzyko wiąŝe się równieŝ z takimi współczesnymi wynalazkami, które stały się nieodłącznymi 3
6 towarzyszami naszego Ŝycia, jak komputer, Internet czy plastykowy pieniądz. Prócz ryzyka szczegółowego, charakteryzującego kaŝde z tych rozwiązań cywilizacyjnych, zachodzi takŝe niebezpieczeństwo pogłębienia się nierówności między pracobiorcami, wynikające z niejednakowego dostępu do wyŝej wskazanych moŝliwości technicznych (np. według raportu o zatrudnieniu w świecie, opublikowanego w 200l r. do Internetu ma obecnie dostęp tylko 5% ludności świata) [59, s ], [64, s ]. Specyficzny typ ryzyka wiąŝe się z uwarunkowaną technologicznie większą dostępnością do określonych treści przekazów, z wyŝszą liczbą nadawców informacji, a takŝe z multimedialnością, która moŝe w niektórych przypadkach ułatwiać komunikację, a w innych - mnoŝyć bariery komunikacyjne, uniemoŝliwiając zapanowanie nad szumem informacyjnym. Źródłem ryzyka mogą być nie tylko określone trendy technologiczne i kulturowe, ale takŝe aktualna i prognozowana rzeczywistość gospodarcza. Stwarzać moŝe ona nie tylko mniejsze lub większe ryzyko inflacyjne, a tym samym groźbę stopnienia oszczędności, ale i zwiększone ryzyko utraty pracy. Na wysokość tego ryzyka w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych wpływały zasięg i głębokość procesów transformacji ustrojowej i gospodarczej, a w latach późniejszych - uwarunkowania restrukturyzacyjne i rynkowe. W przyszłości wysokość tego ryzyka będą współokreślały procesy rozszerzania się europejskiego rynku pracy. Niektóre kraje Unii Europejskiej w procesach tych upatrują zagroŝenie dla swoich rynków pracy. Chcąc je oddalić w czasie rządy tych krajów proponowały okresy ochronne, czyli okresy zakazu pracy dla obywateli państw kandydujących do Unii. Włączanie się Polski w europejski rynek pracy moŝe więc z jednej strony zwiększyć szanse zatrudnieniowe dla naszych obywateli, a z drugiej powodować m.in. następujące zagroŝenia: wzrost bezrobocia koniunkturalnego wskutek ujemnego salda bilansu handlowego (nadwyŝki importu nad eksportem) w stosunkach między Polską a Unią, zwiększenie poziomu bezrobocia strukturalnego w wyniku przesunięć zasobów ludzkich między sektorami gospodarki, drenaŝ mózgów, upadek małych i średnich przedsiębiorstw, które nie wytrzymają konkurencji z przedsiębiorstwami państw unijnych. Ryzyko moŝe być związane nie tylko z róŝnymi procesami społeczno-gospodarczymi, ale i z wielorakimi formami aktywności człowieka. Występujące przy wykonywaniu czynności zawodowych tzw. ryzyko zawodowe ujmowane jest niekiedy jako kryterium wartościowania pracy, a zatem analizy i oceny jej złoŝoności. Na przykład, według metody autorstwa Ch. Bedauxa ryzyko cząstkowe (odpowiednik elementarnych kryteriów tworzących stopień trudności pracy) to: choroby zawodowe, wypadki przy pracy, skutki przeciąŝenia pracą [59, s ], [64, s ]. Rodzaje i poziomy ryzyka są zróŝnicowane dla poszczególnych sfer ludzkiego działania, dla róŝnych zawodów, specjalności i funkcji. Pewne elementy ryzyka związane mogą być juŝ z samym faktem zajmowania eksponowanego stanowiska. W literaturze przedmiotu znaleźć moŝna interesującą specyfikację składowych ryzyka zawodowego polityka. Wśród nich są np. ryzyko niereprezentatywności, ryzyko wykoszenia w rywalizacji wewnętrznej, ryzyko niewdzięczności, ryzyko dezintymizacji, ryzyko śmierci cywilnej, ryzyko kozła ofiarnego oraz ryzyko haniebnego uwiecznienia. Osoba podejmująca działalność polityczną ryzykuje nie tylko moŝliwością utraty dobrego imienia w przypadku braku sukcesów, ale i niekiedy odcięciem sobie 4
7 moŝliwości powrotu do dotychczasowych zajęć i zajmowanych funkcji. S. Borkowska tego rodzaju ryzyko w odniesieniu do stanowisk kierowniczych nazywa ryzykiem utraty twarzy i pozycji [5 s ; ], [6, s ], [59, s ]. Ryzyko jest pojęciem interdyscyplinarnym. Inaczej definiują je inŝynierowie, inaczej ekonomiści, jeszcze inaczej lekarze i prawnicy. Pomimo tego definicje te maja pewien obszar wspólny. Pojęcie ryzyko wywodzi się z języka włoskiego risicare, czyli mieć śmiałość, przekraczać ustalone tradycją ograniczenia. W polskiej Małej Encyklopedii Powszechnej jest ono określane jako prawdopodobieństwo zaistnienia niespodziewanej katastrofy, np. powodzi, huraganu, poŝaru [22, s. 15]. W medycynie mówi się o ryzyku choroby, rozwaŝa etap profilaktyki, leczenia ambulatoryjnego, szpitalnego i rekonwalescencji. Ryzyko w hutnictwie ma równieŝ wiele aspektów, takich jak: rodzaj zagroŝeń (dla dyrekcji, dla pracowników, dla środowiska naturalnego), prawdopodobieństwo zajścia niekorzystnego wydarzenia, cięŝar gatunkowy jego skutków itp. Uzasadnienie wyboru tematu Podejmowanie jakiejkolwiek decyzji we wszystkich rodzajach i strukturach produkcji wiąŝe się zawsze z ryzykiem. TakŜe współczesne przedsiębiorstwa funkcjonują w warunkach znacznego ryzyka. Szczególnie w ostatnim czasie, gdy następowała restrukturyzacja gospodarki, wystąpiły bardzo złoŝone problemy w przemyśle, w tym równieŝ w hutniczym. Problemy te wymusiły dokonywanie zmian w zakresie programu inwestycyjnego, polityki zatrudnienia, finansowej oraz ochrony środowiska. Brak monitoringu i zarządzania ryzykiem moŝe doprowadzić do sytuacji kryzysowej i zagroŝenia poprawności funkcjonowania całego przedsiębiorstwa. Szczególnie skomplikowane zaleŝności występują w duŝych przedsiębiorstwach przemysłowych, do których naleŝą teŝ przedsiębiorstwa hutnicze. W przedsiębiorstwach takich mogą wystąpić praktycznie wszystkie moŝliwe zagroŝenia ze względu na złoŝoność procesu produkcyjnego oraz wielorakość stosowanych rozwiązań technologicznych i konstrukcyjnych. Czynniki te powodują zagroŝenie dla Ŝycia ludzkiego i środowiska, przyczyniają się do wytwarzania duŝej ilości odpadów. NaleŜy teŝ pamiętać o szeroko rozwiniętej współpracy z otoczeniem przedsiębiorstwa, która równieŝ generuje róŝnego rodzaju zagroŝenia. W pracy wyodrębniono 25 rodzajów ryzyka występującego w hutnictwie, przyjmując jako kryterium wyodrębnienia podstawowe przyczyny zagroŝeń. Są to następujące rodzaje ryzyka: rynkowe, inwestycyjne, kursowe, ekologiczne, bezrobocia, edukacyjne, toŝsamości, bankructwa, transportowe, siły wyŝszej, nieinwestowania w rozwój pracowników, związane z ceną, nienadąŝania za światowym postępem technologicznym i organizacyjnym, technicznotechnologiczne, finansowe, polityczne, związane z bezpieczeństwem pracy, szarej strefy, kadrowe, inflacji, zarządzania, związane z ubezpieczeniem, zwalniania, powstawania negatywnych konfliktów, prawne i administracyjne. Ilość wyszczególnionych rodzajów świadczy o ogromnej mnogości zagroŝeń dla poprawnego funkcjonowania huty. Na chwilę obecną brak jest systemowych rozwiązań słuŝących zarządzaniu ryzykiem w tej gałęzi przemysłu. Fakt ten stał się motywacją do podjęcia tematu pracy. 5
8 Celem głównym jest konstrukcja modeli systemowych ryzyka oraz znalezienie jego miar i wyraŝenie ich za pomocą określonych wskaźników. Modele te umoŝliwią stworzenie odpowiedniego algorytmu pozwalającego na napisanie programu komputerowego, monitorującego i zarządzającego ryzykiem w duŝych przedsiębiorstwach przemysłowych jak np. huty stali Cele szczegółowe: Wskazanie zasadności konstruowania modelu zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwach przemysłowych. Wskazanie moŝliwości praktycznego pomiaru i kierowania ryzykiem w przedsiębiorstwach przemysłowych. Wyznaczenie ryzyka, które stanowi najpowaŝniejsze zagroŝenie dla poprawnej działalności przedsiębiorstwa przemysłowego. Utworzenie algorytmu będącego podstawą do napisania programu komputerowego monitorującego i zarządzającego ryzykiem. Teza Na podstawie analizy czynników wewnętrznych i zewnętrznych, oddziałujących na poprawne funkcjonowanie współczesnego przedsiębiorstwa przemysłowego, moŝna opracować modele zarządzania ryzykiem. Jest to szczególnie istotne dla duŝych przedsiębiorstw, gdzie występuje bardzo złoŝona struktura zaleŝności wpływających na powstawanie róŝnych rodzajów ryzyk. Stworzenie modeli pozwala na wyznaczenie najpowaŝniejszych zagroŝeń związanych z róŝnymi rodzajami ryzyka, a takŝe skutecznych moŝliwości przeciwdziałania lub całkowitego ich wyeliminowania. Opracowanie modeli pozwoli na znalezienie ryzyka najtrudniejszego w przeciwdziałaniu, czyli najgroźniejszego dla poprawnej działalności przedsiębiorstwa przemysłowego. Temu ryzyku naleŝy poświęcić najwięcej uwagi i poddać szczegółowej analizie. Zakres pracy Treść rozprawy zawarto w czterech rozdziałach. W pierwszym rozdziale dokonano analizy literaturowej dotyczącej przedmiotu badań niniejszego doktoratu. Obejmowała ona studia ksiąŝkowe, materiały konferencyjne, czasopisma, literaturę internetową, zarówno w języku polskim jak i obcojęzycznym, tak by uzyskać moŝliwie szerokie spojrzenie na badany problem. W rozdziale tym przedstawiono genezę i przegląd definicji ryzyka, klasyfikacje ryzyka, relacje zachodzące między ryzykiem a niepewnością, a takŝe pojęcie i metody zarządzania ryzykiem. W rozdziale drugim przedstawiono krótką charakterystykę przedsiębiorstwa hutnictwa stali, a takŝe najwaŝniejsze zagadnienia, takie jak: przebieg produkcji i przetwórstwa stali, procesy integracyjne w hutnictwie. W rozdziale tym autorka określiła równieŝ moŝliwe rodzaje ryzyka występującego w badanym przedsiębiorstwie. Rozdział trzeci i czwarty zawiera część badawczą. W rozdziale trzecim zostały zaprezentowane modele systemowe opisujące ryzyko w przedsiębiorstwie hutniczym. Przedstawiono podstawowe modele ryzyka, jakie mogą dotyczyć całego hutnictwa lub tylko pojedynczych hut. Są to modele: zarządzania hutą w warunkach zagroŝenia ryzykiem i-tego rodzaju, poziomów zagroŝeń, sterowania zmianami ryzyka i ogniska ryzyka. Ponadto opracowany został model antyryzyka, dzięki któremu moŝna opracować konkretne standardy 6
9 postępowania w wypadku pojawienia się zagroŝenia technologicznego, rynkowego lub innego. Modele te dają równieŝ podstawę do sporządzenia programu komputerowego, pozwalającego monitorować i zarządzać ryzykiem. Rozdział ten przedstawia równieŝ metodykę procesu zarządzania ryzykiem w praktyce. Proces ten przeanalizowano za pomocą trzech metod: metoda I macierzowa, metoda II - oparta na przypisywaniu wag lub wartości skutków dla obszarów zagroŝeń i moŝliwości przeciwdziałania, metoda III - zmodyfikowana FMEA. Zastosowanie trzech róŝnych metod badawczych pozwoliło na uzyskania wiarygodnych wyników, niemoŝliwych do uzyskania jedną tyko metodą. W rozdziale czwartym zastosowano teŝ metodę FTA, która była podstawą do stworzenia algorytmu monitorującego badane ryzyko. W przyszłości daje to moŝliwość napisania programu komputerowego pozwalającego zarządzać ryzykiem w duŝych przedsiębiorstwach. 7
10 1.1. Geneza i definicje ryzyka 1. Ryzyko w działalności przedsiębiorstwa Historycznie ryzyko zawsze było związane z działaniem jednostki i całych społeczności. JuŜ około 3200 lat p.n.e. w dolinie Tygrysu i Eufratu grupa ludzi nazywanych Asipu, słuŝyła radą ludziom, którzy podejmowali ryzykowne, niepewne i trudne decyzje. Grecy i Rzymianie obserwowali przyczynowe związki pomiędzy warunkami środowiska i stanem zdrowia obywateli. Hipokrats w IV wieku p.n.e. dostrzegał ryzyko dla zdrowia człowieka płynące z uwarunkowań zewnętrznych, a Vitruvious w pierwszym wieku p.n.e. stwierdził toksyczność ołowiu. Wreszcie Agricola w XVI wieku opisał wpływ pracy w kopalni węgla na zdrowie górników. Z podanych przykładów wynika, Ŝe najpierw interesowano się ryzykiem i zagroŝeniami w odniesieniu do zdrowia człowieka. Jednak z upływem lat zaczęto dostrzegać ryzyko w innych obszarach działania ludzi. Blaise Pascal w 1657 roku opublikował teorię prawdopodobieństwa, a w 1693 roku Emond Halley opracował tablice długości Ŝycia. W 1792 roku Pierre Simon de La Place rozwinął prototyp nowoczesnych metod ilościowej analizy ryzyka z szacowaniem prawdopodobieństwa śmierci i/lub przeŝycia z zastosowaniem szczepionki przeciwko ospie lub bez jej uŝycia. John Evelyn ( ), obserwując środowisko i stan zdrowia mieszkańców Londynu, stwierdził, Ŝe dym i smog są przyczyną chorób płuc. Co więcej, udowodnił on, Ŝe sadza jest przyczyną zachorowań kominiarzy na raka. Rozwój formacji kapitalistycznej, powszechne i masowe uŝycie pieniądza oraz oprocentowania spowodowały stosowanie metod matematycznych w odniesieniu do kategorii ryzyka i prawdopodobieństwa, a opublikowanie i udostępnienie tablic długości Ŝycia było przełomem metodologicznym dla firm ubezpieczeniowych [39, s ; s ]. Rozwój definicji ryzyka kształtował się następująco: A. Willet [108, s. 6] w 1901 r. definiował, Ŝe: ryzyko jest zobiektywizowaną niepewnością wystąpienia niepoŝądanego zdarzenia. Ryzyko zmieni się wraz z niepewnością, nie zaś ze stopniem prawdopodobieństwa. J. Sinkey [97, s. 391] definiuje ryzyko jako niepewność związaną z jakimś zdarzeniem lub dochodem w przyszłości. Niepewność zaś jest według niego odzwierciedlona przez nieoczekiwane zmiany wydarzeń. W.A. Rowe [89, s. 24] twierdzi, Ŝe ryzyko jest moŝliwością urzeczywistnienia się czegoś niepoŝądanego, negatywną konsekwencją pewnego zdarzenia. Według L. Tepmana [105, s. 20] ryzyko to moŝliwość zaistnienia niekorzystnej sytuacji podczas realizacji planów i wykonywania budŝetów przedsiębiorstwa. Autor ten podkreśla, Ŝe ryzyko jest kategorią, którą naleŝy rozumieć jako potencjalną moŝliwość prawdopodobieństwa utraty zasobów lub nie uzyskania dochodów w porównaniu z wariantem uwzględniającym racjonalne wykorzystanie zasobów w określonym czasie działalności gospodarczej. Inaczej mówiąc, ryzyko jest tu rozumiane przez autora jako niebezpieczeństwo tego, Ŝe przedsiębiorca poniesie straty w zasobach lub uzyska dochody mniejsze od tych, na które liczył. Jedna z koncepcji dotyczących definicji ryzyka została opracowana przez Komisję do Spraw Terminologii Ubezpieczeniowej USA w 1966 roku. Efektem prac były dwie definicje ryzyka. Według pierwszej z nich ryzyko jest to niepewność co do określonego zdarzenia w warunkach dwóch lub więcej moŝliwości. W tym rozumieniu ryzyko jest to mierzalna niepewność, dotycząca tego czy zamierzony cel działania zostanie osiągnięty. Druga definicja, koncentrująca uwagę na zagadnieniach praktyki ubezpieczeniowej, podaje, Ŝe ryzyko jest to ubezpieczona osoba lub ubezpieczony przedmiot. 8
11 Ryzyko (termin angielski: risk, francuski: risque, niemiecki: Risiko) jest niełatwym do zrozumienia pojęciem i wiele kontrowersji łączy się zarówno z próbami jego określenia, jak i pomiaru. Wieloznaczność pojęcia utrudnia skonstruowanie jednoznacznej, uniwersalnej definicji. Niewątpliwie jednak warto podjąć próbę systematyzacji rozumienia pojęć ryzyka i niepewności oraz określenia relacji zachodzących między nimi [74, s ]. P. L. Bernstein [2] wskazuje na źródła słowa ryzyko, jak juŝ zostało wcześniej wspomniane, we wczesnowłoskim risicare, które oznacza: ośmielić się, stawić czoło, odwaŝyć się, lub nawet w greckim rhize, które odnosi się do opłynięcia przylądka, czyli śmiałego czynu. Łacińskie słowo risicum oznacza szansę, prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia pozytywnego lub negatywnego, sukcesu lub poraŝki. Tak więc termin ryzyko (czasownik ryzykować) w swoich korzeniach dotyczy podjęcia trudnej decyzji o działaniach, w których moŝna coś zyskać albo stracić. Potocznie ryzyko kojarzone jest wyłącznie z zagroŝeniem lub zagroŝeniem i szansą jednocześnie. Termin ryzyko w tym ujęciu oznacza stan lub zespół uwarunkowań, w otoczeniu których podejmowane są decyzje implikujące konsekwencje nieznane w chwili podejmowania tych decyzji. Powszechnie uŝywa się go dla opisu takich sytuacji jak: nieszczęśliwe wypadki, nieprzewidziane zdarzenia, moŝliwość poniesienia straty, moŝliwość, Ŝe uzyskany wynik będzie odmienny od oczekiwanego [20, s. 13], [75, s ]. Na rys. 1.1 przedstawiono rodzaje definicji ryzyka występujące w literaturze. eksponujące przyczyny ryzyka akcentujące aspekt decyzyjno-skutkowy w kontekście realizacji określonych celów. Ryzyko, zgodnie z tym spojrzeniem, to niebezpieczeństwo niezrealizowania celu przyjętego przy podejmowaniu decyzji podkreślające zakres zmienności wartości docelowej w stosunku do jej oczekiwanego poziomu RODZAJE DEFINICJI RYZYKA stosowane w praktyce ubezpieczeniowej a akcentujące brak pewności co do zaistnienia wydarzenia, którego prawdopodobieństwo wystąpienia jest znane utoŝsamiające ryzyko z jego miarami probabilistycznymi (rozkład prawdopodobieństwa) oraz statystycznymi: miernikami tendencji centralnej (wartość oczekiwana) oraz miarami dyspersji (wariancją, semiwariancją, odchyleniem standardowym) konkretyzujące pojęcie ryzyka w perspektywie działalności określonych podmiotów gospodarczych. Wskazuje się tu potencjalne wahania oczekiwanego dochodu lub niepewność, co do rozkładu prawdopodobieństwa przyszłego dochodu jako podstawowe cechy ryzyka wskazujące na negatywny związek pomiędzy ryzykiem a wiedzą wskazujące na informacyjny charakter przyczyn powstawania ryzyka. Ryzyko oznacza sytuację lub zjawisko polegające na tym, Ŝe na skutek niepełnej informacji są podejmowane decyzje, które nie są optymalne z punktu widzenia przyjętego celu Rys Rodzaje definicji ryzyka spotykane w literaturze [75, s ] 9
12 Ryzyko moŝna takŝe definiować jako: Prawdopodobieństwo. Niektórzy autorzy utoŝsamiają ryzyko z prawdopodobieństwem: a. pod pojęciem ryzyka rozumie się, (...) prawdopodobieństwa zdarzenia ocenianego negatywnie ; b. ryzyko jest to stopień prawdopodobieństwa zajścia zdarzeń niezaleŝnych od podmiotu działającego, których nie moŝe on dokładnie przewidzieć i którym nie moŝna w pełni zapobiec, ale które - przez zmniejszenie wyników uŝytecznych i/lub przez zwiększenie kosztów - odebrałoby działaniu zupełnie lub częściowo cechę skuteczności, korzystności i ekonomiczności ; c. zazwyczaj ryzyko określa się jako prawdopodobieństwo straty i ta definicja kojarzy się negatywnie ; d. ryzyko to prawdopodobieństwo poniesienia straty, związane z podjęciem określonej decyzji gospodarczej. Ryzyko jest miarą niepewności dochodów, oczekiwanych w przyszłości jako efekt określonej inwestycji kapitału. Ryzyko związane z inwestowaniem w papiery wartościowe występuje, gdy zrealizowana stopa zwrotu w przyszłości moŝe róŝnić się od stopy oczekiwanej; e. prawdopodobieństwo poniesienia strat przez podmiot gospodarczy w następstwie podjęcia określonej decyzji; działanie, w którym nie wszystkie zmienne dają się oszacować na podstawie rachunku prawdopodobieństwa; f. ryzyko jest to prawdopodobieństwo nieuzyskania wyznaczonych celów. Z ryzykiem w tym znaczeniu nierozerwalnie związane jest pojęcie szansy. JeŜeli ryzyko to jest prawdopodobieństwo mniejsze, róŝne od jakiejś liczby - wyznaczonego celu, to szansa jest prawdopodobieństwem liczby większej od danej. Praktycznie jest to 1 - prawdopodobieństwo przypisane do ryzyka. W tym znaczeniu ryzyko naleŝy szacować tam gdzie moŝna je jakoś zminimalizować lub stworzyć jakiś mechanizm zabezpieczający. Skalkulowana niepewność. Brak pewności. Wynika on stąd, Ŝe aktywa mogą nie przynieść spodziewanej stopy zysku lub moŝe zdarzyć się strata. [74, s ] Negatywne odchylenie osiągniętej wielkości celowej od poziomu wcześniej zaplanowanego. ZagroŜenie. Chodzi tu o zagroŝenie niezrealizowaniem załoŝonego celu. Niebezpieczeństwo. Niemieckojęzyczni ekonomiści ograniczają treść pojęcia ryzyka do negatywnego stanu faktycznego, traktując ryzyko jako niebezpieczeństwo - moŝliwość wystąpienia wydarzenia szkodzącego. Z takim podejściem moŝna się takŝe spotkać w polskiej literaturze. M. Sierpińska, T. Jachna oraz A. Matuszewski [65], [96 s. 9, ] piszą: ryzyko definiuje się zazwyczaj jako niebezpieczeństwo poniesienia straty. Szerzej ujmując, przez ryzyko moŝemy rozumieć niebezpieczeństwo niezrealizowania celu załoŝonego przy podejmowaniu określonej decyzji. W działalności gospodarczej nie osiągnięcie celu moŝe się bowiem wyraŝać nie tylko wystąpieniem straty, lecz równieŝ niŝszym niŝ załoŝony wynikiem. Amerykańscy autorzy rozszerzają pojęcie ryzyka, biorąc pod uwagę takŝe jego pozytywne działanie, czyli obok wystąpienia straty takŝe i moŝliwość wystąpienia zysku. [74, s ] G. Borys definiuje ryzyko jako: niebezpieczeństwo błędnych rozstrzygnięć (decyzji), niebezpieczeństwo niepowodzenia działania, niebezpieczeństwo negatywnego odchylenia od celu [7, s ; 39-54]. RóŜny sens definicji ryzyka przedstawia rys
13 moŝliwości. Ryzyko oznacza moŝliwość, Ŝe wynik działania nie zawsze jest zgodny z oczekiwaniami. Ujęcie potoczne tego terminu jest bardziej radykalne i oznacza moŝliwość poniesienia szkody. Niektórzy autorzy ryzyko w sensie moŝliwości odnoszą do innych zdarzeń ocenianych negatywnie, takich jak: a. nieuzyskanie zamierzonych efektów działalności gospodarczej, poniesienia niezamierzonych strat lub nakładów wyŝszych od przewidywanych, b. powstanie odchyleń od zamierzonych efektów działania, przy czym odchylenia te podlegają prawu wielkich liczb i mogą być przewidziane za pomocą rachunku prawdopodobieństwa. sumy moŝliwości. Ryzyko to suma moŝliwości, Ŝe oczekiwania (cele) systemu (przedsiębiorstwa) nie zostają spełnione wskutek istniejących zakłóceń. Definicja ta wydaje się trudna do przyjęcia gdyŝ termin suma uŝyty został nie w sensie arytmetycznym, lecz w sensie kolektywnym. zmienności. Ryzyko moŝna określić jako zmienność oczekiwanych przyszłych wpływów z projektowanego przedsięwzięcia. W tej ogólnej zmienności moŝna wyróŝnić element systematyczny związany z kierunkiem działalności. Ten element jest mniejszy w branŝy piekarniczej niŝ, powiedzmy w przetwórstwie kamieni półszlachetnych czy budownictwie okrętowym. niepewności. Ryzyko określa się jako niepewność przewidywania zdarzeń w przyszłości, wynikającą z niepewności i niedokładności danych statystycznych, na podstawie których dokonuje się szacowania przyszłości. SENS DEFINICJI RYZYKA działania. Ryzyko to działanie, a więc angaŝowanie środków materialnych, ludzkiej energii i pomysłowości, w celu pokonania groźby odchylenia ujemnego od oczekiwanego rezultatu, natomiast niepewność oznacza ewentualność powstania ujemnych i dodatnich odchyleń od tego rezultatu. funkcji. Ryzyko stanowi funkcję dwóch zmiennych: prawdopodobieństwa niepowodzenia i wielkości straty. Według innych autorów jest ono funkcją ilości i jakości dostępnych informacji o procesach gospodarczych i społeczno-politycznych, stopnia zmienności oraz sprzeczności wewnętrznych i zewnętrznych warunków działania. sytuacji. Ryzyko (...) oznacza taką sytuację, w której przyszłych warunków gospodarowania nie moŝna przewidzieć z całą pewnością, znany jest natomiast rozkład prawdopodobieństwa wystąpienia tych warunków. miary niepewności. Ryzyko jest miarą niepewności przyszłych dochodów. ToteŜ ryzyko i dochód powinny być postrzegane łącznie, np. przy wyznaczaniu ceny akcji. Jeśli ryzyko jest wysokie, powinno być ono skompensowane przez odpowiednio wysoki oczekiwany dochód (zysk). Rys RóŜny sens definicji ryzyka [74, s ] Z dokonanego powyŝej przeglądu definicji wynika, Ŝe pojęciu ryzyka nadaje się jakŝe róŝne znaczenia. Wiele z nich ma dyskusyjny charakter. W dyskusji nad nimi naleŝy zwaŝyć, Ŝe: istnieje skłonność do stosowania jednego sposobu definiowania. Polega on na tym, Ŝe definicję ryzyka wyprowadza się korzystając z pojęcia bardziej ogólnego (na przykład prawdopodobieństwa, niepewności, niebezpieczeństwa, zagroŝenia) i określając zawęŝenie. Ten sposób definiowania wprawdzie popularny w naukach ekonomicznych, a do nich naleŝy zarządzanie, nie powinien być stosowany w odniesieniu do ryzyka. Pojęcie to jest bowiem nader uwikłane. Istnieje potrzeba zastosowania takiego sposobu definiowania, który umoŝliwiłby odwzorowanie treści tego jakŝe złoŝonego i istotnego pojęcia w zarządzaniu działalnością gospodarczą; ryzyko wiąŝe się z prawdopodobieństwem. Nie jest jednakŝe - w naszym rozumieniu - podzbiorem prawdopodobieństwa, co jak się wydaje sugerują przytoczone definicje. Związek między tymi pojęciami ma bardziej złoŝony charakter. Istnieje potrzeba zbudowania takiej definicji, która precyzowałaby ten związek; 11
14 ryzyko moŝe stwarzać niebezpieczeństwo. Innymi słowy niebezpieczeństwo moŝe być następstwem ryzyka, bądź jednym z jego przejawów. Między tymi pojęciami istnieje związek o charakterze przyczynowo-skutkowym. Definicja powinna określać istotę rozwaŝanego pojęcia, w tym przypadku ryzyka, zaś innym zagadnieniem są jego przejawy, czy skutki. Dlatego utoŝsamianie na mocy definicji ryzyka z niebezpieczeństwem trudne jest do przyjęcia; ryzyko w pewien sposób wiąŝe się z niepewnością. Nie wydaje się jednak zasadnym substytuowanie tychŝe pojęć (uŝywanie ich zamiennie), jak teŝ odwoływanie się przy wprowadzaniu definicji ryzyka do warunków niepewności. Istnieje natomiast potrzeba określenia relacji między pojęciami ryzyko, a niepewność; ryzyko występuje w działaniach (procesach), czy szerzej ujmując - w działalności gospodarczej. Niezrozumiałym jest więc podejście w definiowaniu traktujące ryzyko jako działanie. Odrzuca się je w dalszych rozwaŝaniach; zmienność jak teŝ dynamika działalności i nieokreśloność charakteryzują współczesne warunki działalności gospodarczej. Z tego punktu widzenia, aczkolwiek istnieje związek między zmiennością warunków gospodarowania, a ryzykiem, to jednak definiowanie ryzyka za pomocą terminu zmienność nie wydaje się zasadne [74, s , ]. Interesująca wydaje się przeprowadzona przez P. U. Kupscha [57] próba zdefiniowania ryzyka. Wprowadza on rozróŝnienie pomiędzy ryzykiem formalnym i materialnym. JeŜeli chodzi o materialne pojęcie ryzyka, to jest ono definiowane jako niebezpieczeństwo poniesienia straty i jako takie występuje zarówno w naukach ekonomicznych, jak i prawnych. Pojmowanie ryzyka w kategorii niebezpieczeństwa utraty czegoś jest jednak jednostronnie ukierunkowane na moŝliwe skutki, a nie na stwierdzenie przyczyn tego zjawiska. Formalne ryzyko, pojmowane jako mierzalna niepewność, wywodzi się z niepewności zaistnienia określonego zdarzenia jako źródła i odpowiada ubezpieczalnemu ryzyku, poniewaŝ tylko prawdopodobieństwo zaistnienia pewnych zdarzeń moŝe być skwantyfikowane. Teoria ubezpieczeń zwyczajowo ogranicza ryzyko do tego, co jest mierzalne w oparciu o obiektywne i statystyczne prawdopodobieństwo, eliminując równocześnie niemierzalną niepewność oraz hazard. Inne podejście (W. Karten) [40, s ] to rozgraniczenie pomiędzy czystym ryzykiem i ryzykiem spekulacyjnym. W warunkach czystego ryzyka naleŝy się liczyć tylko ze stratą, natomiast w wypadku ryzyka spekulacyjnego wynik moŝe być zarówno pozytywny, jak i negatywny. Stanowisko to spotkało się jednak z krytyką. Na przykład H. Braun [9, s ] uwaŝa, Ŝe W. Karten arbitralnie ustalił skalę oceny zarówno ryzyka absolutnego, jak i względnego, poniewaŝ wybór punktu zerowego nie został uzaleŝniony od parametru statystycznego rozkładu prawdopodobieństwa, np. wartości przeciętnej zmiennej losowej, albo od wariancji, lecz został ustalony na bazie indywidualnego wyboru. Podsumowanie: Przedstawione w tym rozdziale poglądy i stanowiska pokazują, jak złoŝona jest kategoria ryzyka i jak trudno jest w świecie nauki znaleźć jedną uniwersalną jego definicję. Ryzyko w warunkach gospodarki rynkowej jest zjawiskiem obiektywnym i powszechnym, jednak w róŝnym stopniu dotyka kaŝdą dziedzinę gospodarki. Przede wszystkim ryzyko wynika z faktu, Ŝe dokonuje się ciągle nowych inwestycji, które w gospodarce rynkowej są koniecznym warunkiem szeroko rozumianego rozwoju, a równocześnie w momencie podejmowania określonych działań inwestycyjnych zwykle brak jest systemu w miarę pewnych i kompletnych informacji. Najczęściej są to fragmentaryczne 12
15 dane liczbowe z przeszłości, które mają stanowić podstawę projekcji przyszłych zamierzeń, zdarzeń, inwestycji i strategii spółek prawa handlowego. Analizując specyficzne warunki panujące w przemyśle hutniczym nie moŝna zgodzić się z ogólnymi definicjami ryzyka proponowanymi przez autorów, uwzględniającymi wyłącznie negatywny aspekt ryzyka. Przykładowo, T. Karczmarek określa ryzyko jako moŝliwość zaistnienia niepowodzenia, a w szczególności moŝliwością zaistnienia zdarzeń niezaleŝnych od działającego podmiotu, których nie moŝe on dokładnie przewidzieć i nie moŝe w pełni jej zapobiec, a które przez zmniejszenie wyników uŝytecznych i/lub przez zwiększenie nakładów - odbierają działaniu zupełnie lub częściowo cechę skuteczności, korzystności lub ekonomiczności [39, s ; ]. Pojęcie to wiązane jest więc tylko ze stratą, moŝliwością niepowodzenia, niezrealizowaniem załoŝonego celu, niŝszym niŝ zakładano wynikiem przedsięwzięcia. Dla potrzeb niniejszej pracy, w oparciu o przeanalizowaną literaturę, przyjęto definicję uwzględniającą podwójny aspekt ryzyka, jako przyszłego stanu otoczenia lub rozwaŝanego systemu, w którym moŝna zarówno coś stracić jak i zyskać (np. poprzez oszacowanie prawdopodobieństwa określonego wyniku i podjęcie odpowiednich działań antyryzyka). NaleŜy teŝ zaznaczyć, Ŝe o ryzyku moŝemy mówić, gdy potencjalne straty lub zyski, wynikające z podejmowanego działania, moŝna skwantyfikować. JeŜeli chodzi o relacje zachodzące pomiędzy ryzykiem a niepewnością, to obie kategoriemwystępują często razem, a bywa Ŝe są z sobą utoŝsamiane. Wydaje się jednak, Ŝe kaŝda z tych kategorii oznacza coś innego. Według F. Knighta [43, s. 233] występuje niepewność mierzalna i niemierzalna, przy czym za ryzyko uwaŝa on niepewność mierzalną, niepewność niemierzalną zaś uznaje za niepewność sensu stricto. Natomiast wzajemne relacje pomiędzy ryzykiem i niepewnością I. Pfeffer [78, s. 42] ujął w taki sposób: ryzyko jest kombinacją elementów hazardu (z arab. az-zahr [127] - kostka, gra w kości; ryzyko, ryzykowne przedsięwzięcie, naraŝanie się na niebezpieczeństwo; gra w karty i w inne gry, w których znaczną lub decydującą rolę odgrywa przypadek) i jest mierzone prawdopodobieństwem; niepewność jest mierzona przez poziom wiary. Ryzyko jest stanem świata; niepewność jest stanem umysłu. J. Mikolaj [69, s. 17] pisze, Ŝe ryzyko z reguły definiuje się jako coś niestałego, nieokreślonego, co wiąŝe się z przebiegiem zjawiska i podkreśla, Ŝe ryzyko, niepewność i nieokreśloność są elementem działania człowieka w określonym środowisku. Ryzyko jest związane z działaniem człowieka, niepewność zaś stanem środowiska lub z ograniczonością systemu otoczenia. L. Šimak [98, s. 39] ryzyko definiuje jako ilościowe i jakościowe wyraŝenie zagroŝenia, stopień lub miara zagroŝenia. Jest to prawdopodobieństwo powstania negatywnego zjawiska i jego skutków. W socjologii niepewność definiuje się jako pewien stan wynikający z tego, Ŝe nieokreśloność stała na początku procesu poznania i będzie stać na całej jego drodze. Pojęcie niepewności łączy się z przypadkowością, uŝywa się go w znaczeniu: zawodność, wątpliwość w stosunku do czegoś lub kogoś. Niepewność wynika tu z rozbieŝności między informacją niezbędną do rozwiązania zadania i podjęcia decyzji a informacją posiadaną. niepewność zwykło się łączyć z sytuacją decydenta, w której zmuszony jest on podjąć decyzję dotyczącą działania bez pełnej informacji o rzeczywistości, w której będzie ono realizowane. Tak więc niepewność dotyczy podejmowanych decyzji. Niekiedy jednak pojęciu temu nadaje się szersze znaczenie, przez objęcie nim nie tylko decyzji, lecz działań. SłuŜy temu wprowadzony termin niepewności w działaniu. niepewność w działaniu to sytuacja, gdy nie moŝna określić jakie 13
16 elementy (lub przynajmniej część z nich) składają się na nią, jaka jest ich wartość lub jakie jest prawdopodobieństwo ich wystąpienia. W warunkach niepewności nie ma się więc ani prawdopodobieństw, ani teŝ się nie wie jakie są moŝliwości. W ramach niepewności moŝna wyróŝnić niepewność o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Niepewności o charakterze wewnętrznym wynikają z niedostatecznej znajomości przez decydenta mechanizmu funkcjonowania systemu, zaś niepewności o charakterze zewnętrznym są wytwarzane przez te rodzaje czynników przypadkowych, na które decydent nie ma wpływu lub teŝ wpływ ten jest ograniczony (np. czynniki klimatyczne, polityczne itp.). W tym rozumieniu niepewność w działaniu charakteryzuje się przede wszystkim nieokreślonością, która dotyczy między innymi zagadnienia prawdopodobieństwa. Jest ono zgodne z podejściem przyjętym w statystyce, gdzie niepewność odnosi się do sytuacji o nieznanym rozkładzie prawdopodobieństwa przyszłych warunków gospodarowania. To rozumienie niepewności przyjmuje się w dalszych rozwaŝaniach. Niepewność i ryzyko dotyczy takŝe prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwo. Według S. Sudoła [101, s ] te dwa pojęcia są ze sobą ściśle związane, jednak nie toŝsame - ryzyko jest rezultatem niepewności lub niepewność jest źródłem ryzyka. Niepewność w gospodarowaniu przedsiębiorstwa wynika z tego, Ŝe podejmując określone działania, nie zna ono wszystkich obecnych, a przede wszystkim przyszłych czynników i okoliczności, które mogą wpływać na wynik tego działania, prowadząc do strat lub korzyści większych od spodziewanych. Ta niepewność moŝe wynikać z nieprzewidywalności działań ludzkich lub naturalnych sił przyrody. Im dłuŝszy jest okres, w którym ocenia się szanse powodzenia jakiegoś podejmowanego działania, tym większa występuje niepewność. Literatura w zakresie ekonomii i zarządzania nadaje wyraŝeniu ryzyko treść zawęŝoną w stosunku do wyraŝenia niepewność. Po pierwsze - pojęciem ryzyka operuje tylko w odniesieniu do moŝliwych strat, a więc sytuacji negatywnej. Po drugie - o ryzyku moŝna mówić, gdy potencjalną stratę, wynikającą z podejmowanego działania, moŝna skwantyfikować. Ryzyko ma charakter wymierny, dzięki czemu, podejmując określone działanie moŝna stwierdzić, jaka strata mu zagraŝa. Warunkiem określenia potencjalnej straty jest ustalenie prawdopodobieństwa jej wystąpienia. Prawdopodobieństwo moŝna ustalać w oparciu o własne doświadczenie z wcześniejszych realizacji takich samych lub podobnych działań, na podstawie doświadczeń innych podmiotów gospodarczych, lub w oparciu o opinię ekspertów [101, s ]. Na mocy przyjętych definicji pojęć wyprowadza się następujące relacje miedzy ryzykiem a niepewnością: ryzyko jest funkcją (skutkiem, rezultatem, konsekwencją) niepewności, niepewność jest immanentną cechą rzeczywistości, zaś ryzyko dotyczy decyzji, ryzyko jest składową niepewności, róŝnica między ryzykiem i niepewnością dotyczy stanu wiedzy, ocena ryzyka jest efektem analizy niepewności, niepewność jest zjawiskiem niewymiernym, zaś ryzyko jest zjawiskiem mierzalnym [39, s ; ], [45, s ], ryzyko jest związane z działaniem człowieka, niepewność zaś ze stanem środowiska lub z ograniczonością systemu otoczenia [69, s. 17], pojęcie niepewność stosuje się wtedy, gdy w badaniu określonego zjawiska lub tendencji nie chodzi o bezpośrednio ilościowe ujęcie tego zjawiska, a głównie o zbadanie jego wpływu na efektywność naszych działań. Oczekiwana efektywność tych działań moŝe być nazwana ryzykiem (ryzyko jest oczekiwaną wartością działania). Bardziej rozsądną 14
17 definicją ryzyka wydaje się być: Ryzyko jest mierzalnym skutkiem pewnych (dobrze zdefiniowanych) niekorzystnych zdarzeń, tzn. R=p*K, gdzie p - prawdopodobieństwo zdarzenia, K - wartość straty wynikająca ze zdarzenia. Odmiennie od ekonomistów na pojęcie niepewności patrzą technicy, opisując ją przy pomocy: rachunku prawdopodobieństwa (niepewność klasyfikacji i ilościowych miar przebiegu zjawisk), teorii zbiorów rozmytych (niepewność klasyfikacji), teorii zbiorów zgrubnych (niepewność klasyfikacji), metody zbiorów ograniczonych (niepewność ilościowych miar przebiegu zjawisk). 1.2.Klasyfikacja ryzyka W literaturze przedmiotu występuje róŝnorodność klasyfikacji ryzyka. S. Nahotko proponuje podział ryzyka na: ryzyko polityczne, dotyczące takich struktur jak: układów władzy, grup społecznych, stosunków międzynarodowych, ryzyko techniczne, które zaleŝy od stopnia nowoczesności maszyn, ich niezawodności, doskonałości rozwiązań konstrukcyjnych, jakości materiałów, z których są wykonane i umiejętności eksploatacji. Dotyczy przede wszystkim moŝliwości wystąpienia awarii maszyn i urządzeń, których skutkiem są przestoje maszyn i braki produkcyjne, ryzyko ekonomiczne, uwarunkowane jest takimi czynnikami jak: koniunktura gospodarcza, ceny czynników produkcji, płace, stopa procentowa, kurs walutowy, stopa podatkowa. MoŜe ono dotyczyć róŝnych obszarów działalności gospodarczej (rys. 1.3.). Ryzyko ekonomiczne w obszarach działalności gospodarczej Ryzyko firmy Ryzyko właścicieli Ryzyko projektu Ryzyko w działalności wytwórczej Ryzyko w działalności budowlanej Ryzyko w działalności usługowej Rys Ryzyko ekonomiczne w obszarach działalności gospodarczej [74, s ] W przedsiębiorstwach prowadzących działalność wytwórczą wyróŝnia się następujące typy ryzyka ekonomicznego: ryzyko spekulatywne występuje wtedy, gdy - zaleŝnie od podjętej decyzji moŝna osiągnąć zysk lub stratę; 15
18 ryzyko czyste występuje wtedy, gdy moŝna osiągnąć tylko stratę lub jej brak. Trywialnym przykładem ryzyka czystego jest zagroŝenie poŝarem - organizacja moŝe ponieść stratę w jego wyniku lub rozwijać się w swoim normalnym tempie, jeŝeli ogień nie wystąpi; ryzyko właściwe funkcjonuje na zasadach prawa wielkich liczb. Występuje ono w kaŝdym obiekcie. Przykładem ryzyka właściwego są awarie maszyn, awarie taśmociągów, poŝary, wybuchy pyłów elektrycznych, zanieczyszczenie środowiska; ryzyko subiektywne jest związane z niedoskonałością człowieka. Subiektywnie ocenia on prawdopodobieństwo wystąpienia określonych zjawisk; ryzyko obiektywne wynika z niemoŝności przewidzenia rozwoju niektórych zjawisk, np. nie jest moŝliwe do przewidzenia, czy za 10 lat zostanie odkryte super wydajne nowe źródło energii; ryzyko stałe (niezmienne) dotyczy całego systemu gospodarczego (np. wojna, inflacja); ryzyko niestałe (zmienne) dotyczy danej firmy, np. procesy sądowe, strajki; systematyczne (zewnętrzne) determinowane jest przez siły zewnętrzne i podmiot, będący w jego zasięgu, nie jest w stanie go kontrolować. WiąŜe się ono z siłami przyrody oraz z warunkami ekonomicznymi danego rynku (np. zmianą pogody, inflacją czy bezrobociem). specyficzne (niesystematyczne, wewnętrzne) obejmuje obszar działania danej firmy i moŝe być przez nią przynajmniej częściowo kontrolowane. Za najwaŝniejsze przyczyny tego ryzyka uznaje się: zarządzanie firmą, konkurencję, dostępność surowców oraz bankructwo [67], [74, s ], [82, s. 1-53], [102, s ], [104, s ], [130,143]. Dla potrzeb zarządzania działalnością gospodarczą wyróŝnia się następujące klasy ryzyka: ryzyko normalne, które trzeba podjąć a które tkwi w naturze procesów gospodarczych, ryzyko dopuszczalne, czyli takie, na które moŝna sobie pozwolić, ryzyko niedopuszczalne, tzn. ryzyko, na które nie moŝna sobie pozwolić, ryzyko niezbędne, na którego niepodjęcie nie moŝna sobie nie pozwolić [74, s ]. T. Szeląg proponuje najbardziej przydatny z punktu widzenia przedsiębiorstwa podział ryzyka na pięć podstawowych kategorii (rys.1.4). RYZYKO kredytowe prawne rynkowe operacyjne biznesowe cen akcji cen towarów kadrowe technologiczne sprzedaŝy nowego produktu kursu walutowego stopy procentowej materialne i losowe konkurencji relacji ze środowiskiem biznesowym Rys Rodzaje ryzyka w działalności gospodarczej [74, s ] Na rys zostały zestawione klasyfikacje ryzyka według róŝnych autorów. 16
19 Wg L.N. Tepmana ze względu na kryterium podstawowych przyczyn [105, s. 23]: naturalne-przyrodnicze - związane z wyzwoleniem sił przyrody (trzęsienie ziemi, powodzie, burze, poŝary, epidemie), ekologiczne - związane z zanieczyszczeniem środowiska, polityczne, transportowe, komercyjne - charakteryzujące się niebezpieczeństwem strat w procesie działalności finansowo-gospodarczej. Ze względu na kryterium moŝliwego rezultatu (wydarzenia): czyste, spekulacyjne. Wg M. KsięŜyk ze względu na kryterium źródeł zysków przedsiębiorcy [48, s. 208]: niewypłacalności polegające na moŝliwości upadku firmy, czyste (statystyczne) wiąŝące się ze zjawiskami klimatycznymi, koniunkturą, jako wynagrodzenie za innowacje i przedsiębiorczość. Klasyfikacja ryzyka Wg H. Peumansa [77, s.233]: właściwe, subiektywne, obiektywne, będącą formą absolutną niepewności. Podział ryzyka wg L. Korzeniowskiego [45, s ]: projektu, związane z technicznymi warunkami jego realizacji, firmy, wynikające z błędnej oceny przez firmę inwestującą przyszłych warunków rynkowych; określona na ich podstawie rentowność inwestycji moŝe okazać się niemoŝliwa do zrealizowania, właścicieli (ryzyko systematyczne); właściciele mogą nie wykazywać zainteresowania zróŝnicowaniem kierunków rozwoju firmy, pozwalającym na minimalizację ponoszonego ryzyka; własne ryzyko ograniczają oni dywersyfikując kierunki swoich inwestycji, gospodarcze, jakości, niepewność jakości lub niepewność ukrytych własności, gdy przedsiębiorca nie moŝe wpłynąć na postać świadczenia oferowanego przez partnera, oszustwa, niepewność oszustwa lub niepewność ukrytej intencji, gdy partner ma moŝliwość zmiany swojego zachowania, oraz gdy uzyskane ex post informacje, po otrzymaniu świadczenia zwrotnego, nie umoŝliwiają przedsiębiorcy poznanie i ocenienie zachowania partnera, moralne, gdy partner moŝe zmienić swoje zachowanie, a na postać świadczenia zwrotnego mają wpływ równocześnie zachowanie partnera oraz okoliczności zewnętrzne, o których przedsiębiorca nie ma informacji, a więc nie moŝe oceniać zachowania partnera. Brak informacji występuje zarówno ex on te jak i ex post. Rys Klasyfikacja ryzyka wg róŝnych autorów 17
20 Ponadto L. Korzeniowski [45, s ] wyróŝnia ryzyko: toŝsamości - Ryzyko toŝsamości jest związane z identyfikacją, to jest stwierdzeniem, Ŝe określona osoba, organizacja lub przedmiot są toŝsame z osobą, organizacją lub przedmiotem znanym z określonych cech rozpoznawczych. W zakresie działalności gospodarczej podstawą jest identyfikacja przedsiębiorcy dokonywana na podstawie dokumentów rejestracyjnych (wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, do rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON, nadanie przez Urząd Skarbowy numeru identyfikacji podatkowej- NIP). ryzyko wiarygodności - Wiara jest przeświadczeniem, pewnością, Ŝe coś jest prawdziwe. Jednak statystycznie w czterech na pięciu ludzi drzemie chęć wprowadzenie w błąd lub wykorzystania błędu, by osiągnąć korzyść majątkową. Nigdy jednak nie wiadomo, kim są te cztery osoby, trzeba przyjąć, Ŝe kaŝdy jest potencjalnym oszustem, a dopiero po sprawdzeniu dawać wiarę uczciwości [45, s ]. T. Kaczmarek [38, s ], [39, s ] w swoich ksiąŝkach zamieszcza następujący podział ryzyka: Ryzyko prawne - WiąŜe się ono z moŝliwością poniesienia strat w następstwie prowadzenia przez przedsiębiorstwo działalności wykraczającej poza ramy odpowiednich przepisów prawnych i obejmuje niemoŝność wyegzekwowania warunków zawartych umów i porozumień. Ryzyko kontraktowe i ryzyko siły wyŝszej - Obejmuje między innymi klęski i wypadki Ŝywiołowe o duŝym zasięgu działania (np. trzęsienia ziemi, powodzie, skutki wyładowań atmosferycznych), wypadki, których źródłem są konflikty społeczne i czyny niedozwolone, np. (strajki, wojny domowe, podpalenia, kradzieŝe, skutki terroryzmu), awarie i inne wypadki techniczne (np. zawalenie się mostu lub tunelu, uszkodzenie urządzeń chłodniczych z określonymi skutkami dla przechowywanego czy przewoŝonego ładunku), wypadki losowe wynikające z poczynań organów suwerennego państwa w stosunku do działających na jego terytorium obcych osób fizycznych i prawnych oraz ich mienia (np. nacjonalizacja mienia obcych firm, ograniczenia w transferze zysków lub w zatrudnianiu cudzoziemców), wypadki transportowe ( np. zatonięcie statku i związana z tym całkowita lub częściowa utrata ładunku, kolizje i ich skutki dla środków transportowych ładunku, a takŝe dla załogi lub pasaŝerów statku), przypadki tzw. awarii wspólnej i inne, wypadki losowe wynikające z zawartych transakcji handlowych (np. wybór nieodpowiedniego kontrahenta, skutki niedotrzymania terminów dostawy, dostawa towaru odbiegającego jakościowo od ustaleń kontraktowych). Ryzyko gospodarcze - Odnosi się zarówno do sfery mikro-, jak i makroekonomicznej. KaŜdy podmiot gospodarujący musi mieć prawo do decyzji ryzykogennych. JednakŜe ryzyko powinno być podejmowane świadomie. Oznacza to, Ŝe podmiot podejmujący ryzyko powinien w pełni zdawać sobie sprawę z konsekwencji danej decyzji. Podmiot gospodarujący ponosi więc odpowiedzialność za urzeczywistnienie się ryzyka wtedy, gdy jest ono przez niego zawinione, a więc gdy: podjął decyzję bez posiadania odpowiedniej wiedzy o sprawie, której ryzyko dotyczy, popełnił błąd lub błędy w działaniu, co moŝe wynikać z braku fachowego przygotowania, niedbalstwa, lekkomyślności lub obawy przed negatywną oceną ze strony wyŝszych szczebli organizacyjnych. Ryzyko transakcyjne związane z realizacją kontraktu eksportowego i importowego Urzeczywistnia się ono w następstwie niedotrzymania zobowiązań umownych przez uczestników transakcji oraz w wyniku wystąpienia okoliczności niezaleŝnych od uczestników transakcji, mających dla nich charakter siły wyŝszej. 18
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Wydział Zarządzania Katedra Zarządzania w Energetyce Rozprawa doktorska ZARZĄDZANIE RYZYKIEM WALUTOWYM W OPERACJACH ZAGRANICZNYCH PRZEDSIĘBIORSTWA Autor:
RODZAJE RYZYKA Zarządzanie ryzykiem rozumie się jako podejmowanie działań mających na celu [120]; rozpoznanie, ocenę i sterowanie ryzykiem oraz kontrolę podjętych działań Celem zarządzania jest ograniczanie
Uniwersytet Gdański Wydział Ekonomiczny Maciej Brewiak Kierunek studiów: EKONOMIA Numer albumu: 135954 ANALIZA CYKLU KONIUNKTURALNEGO WEDŁUG SZKOŁY AUSTRIACKIEJ W TEORII I PRAKTYCE. Praca magisterska wykonana
UNIWERSYTET W BIAŁYMSTOKU Wydział Ekonomii i Zarządzania Joanna Karpowicz WSPARCIE ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH A ROZWÓJ MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W NIEMCZECH Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I ZARZĄDZANIE TOM XIII, ZESZYT 15 http://piz.sanedu.pl PROBLEMY ZARZĄDZANIA Redakcja Jan Antoszkiewicz Maciej Dębski Warszawa Łódź 2012 Całkowity koszt wydania Zeszytu 15 sfinansowany
NOWE FORMY ORGANIZACYJNE PRZEDSIĘBIORSTWA W DOBIE E-GOSPODARKI dr inŝ. Dominika Biniasz dr inŝ. Iwona Pisz POLITECHNIKA OPOLSKA Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości Wydział Edukacji Technicznej i Informatycznej
BIZNESPLAN Materiały szkoleniowe są współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego CZŁOWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA Projekt Pełnosprawna firma realizowany w ramach
EKSPERTYZA: STUDIA I MATERIAŁY DLA PROGRAMU INWESTYCJE POLSKIE Gdańsk, grudzień 2012 Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Gdańska Akademia Bankowa ul. Do Studzienki 63, 80-227 Gdańsk tel. 58 524 49 01,
Igor Zduński, Igor Zgoliński Kontratypy w prawie karnym skarbowym Streszczenie W artykule autorzy poruszają zagadnienie kontratypów w prawie karnym skarbowym tak wąsko uregulowane przez ustawodawcę i jednocześnie
Raport Aon Polska 2011/2012 Badanie zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce Badanie zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce Raport Aon Polska 2011/2012 Autorzy raportu
Raport Aon Polska 2013/2014 Zarządzanie ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce Zarządzanie ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce Raport Aon Polska 2013/2014 Autorzy raportu Mateusz Przywecki,
WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA Anna Starosta KULTURA ORGANIZACYJNA W ZARZĄDZANIU ANTYKRYZYSOWYM W PRZEDSIĘBIORSTWIE ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: dr hab. Janusz Kraśniak Poznań 2014 Spis treści WSTĘP... 4 ROZDZIAŁ
Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) jest agencją rządową podlegającą Ministrowi właściwemu ds. gospodarki. Powstała na mocy ustawy z 9 listopada 2000
Zeszyty naukowe nr 3 Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni 2005 Leszek Biernacki Ryzyko w pośrednictwie ubezpieczeniowym Próba podjęcia zdefiniowania ryzyka sprawiała i sprawia wiele trudności, tym większych
MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Jerzy Jon Prowadzenie działalności gospodarczej 315[01].Z3.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007 Recenzenci:
Jak opracować biznes plan? Opracowanie: Marta Kruczek-Grochala Zespół Szkół Ekonomicznych w Rzeszowie Wstęp Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą, wszystkie swoje działania kieruje na zdobycie
mgr inŝ. Andrzej Kanthak dr Dariusz Łapiński ABC Consulting Sp. z o.o. Gdańsk PRYWATYZACJA CIEPŁOWNICTWA POTRZEBA CZY PRZYMUS Streszczenie Prywatyzacja firm ciepłowniczych dotyka w swoich konsekwencjach
EKSPERTYZA RYNEK PRACY - WYZWANIA STRATEGICZNE na potrzeby aktualizacji Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 ElŜbieta Kryńska, Łukasz Arendt Instytut Pracy i Spraw Socjalnych Streszczenie W horyzoncie krótkookresowym
MODUŁ III Systemy zarządzania jakością. Struktura norm ISO serii 9000. Wymagania normy ISO 9001. Orientacja procesowa. Audyt jako narzędzie diagnozy i doskonalenia. Certyfikacja i akredytacja 1 Normatywne
KOMISJA EUROPEJSKA DYREKCJA GENERALNA DS. POLITYKI REGIONALNEJ Rozwój tematyczny, oddziaływanie, ewaluacja, działania innowacyjne Ewaluacja i dodatkowość 2007-2013 Nowy okres programowania, Metodologiczny
Program Operacyjny Kapitał Ludzki Krajowa Instytucja Wspomagająca Projekty innowacyjne Poradnik dla projektodawców Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Warszawa 2011 Wersja II poprawiona Autorzy: Marcin
Ekspertyzy i analizy dotyczące zagadnień transformacji wiedzy, konkurencyjności i innowacyjności gospodarki UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY SERIA INNOWACJE Ekspertyzy i analizy dotyczące zagadnień
MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Janina Rosiak Planowanie przedmiotu działalności 341[02].Z1.05 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005 0 Recenzenci:
25 mgr Marek Makowiec Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Katedra Zachowań Organizacyjnych, Wydział Zarządzania SPÓŁKI TYPU SPIN-OFF/OUT JAKO KATALIZATOR ROZWOJU POLSKIEJ GOSPODARKI Wprowadzenie We współczesnym
ZARZĄDZANIE WARTOŚCIĄ REGIONU POPRZEZ ROZWÓJ I WZROST SEKTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW PROGNOZA ROZWOJU SEKTORA MŚP W KONTEKŚCIE RYNKU PRACY Adam Jabłoński Marek Jabłoński Recenzenci Prof. dr
prof. dr hab.elżbeta Jędrych dr inż. Paweł Pietras dr Maciej Szczepańczyk ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI SKRYPT DLA OSÓB PRZYGOTOWUJĄCYCH SIĘ DO CERTYFIKACJI IPMA LD WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE Praca ta w całości
Uniwersytet Warszawski Wydział Nauk Ekonomicznych Tomasz Michał Bąk Nr albumu: 224837 Analiza wpływu wartości marki na wartość przedsiębiorstwa Praca magisterska na kierunku: Ekonomia w zakresie: Ekonomia
|
<doc fingerprint="5e98da55d17e7942">
<main>
<p>1 AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA mgr inŝ. Ewa Kubińska-Kaleta Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwach przemysłowych na przykładzie huty stali Promotor pracy: dr hab. inŝ. Wiesław Waszkielewicz, prof. AGH Kraków</p>
<p>2 Składam serdeczne podziękowania Panu prof. dr hab. inŝ. Wiesławowi Waszkielewiczowi za okazaną pomoc i cenne uwagi przekazane mi w trakcie realizacji pracy 4</p>
<p>3 Spis treści Wstęp Ryzyko w działalności przedsiębiorstwa Geneza i definicja ryzyka Klasyfikacja ryzyka Zarządzanie ryzykiem Metody i techniki kontroli ryzyka Proces produkcji i ryzyko w działalności huty stali Charakterystyka struktury produkcji przedsiębiorstwa hutniczego Schemat przebiegu produkcji i przetwórstwa stali Postęp techniczny jako czynnik integrujący procesy w hutnictwie Rodzaje ryzyka występującego w przedsiębiorstwach hutniczych ZagroŜenia występujące w badanym przedsiębiorstwie Propozycja metodyki oceny ryzyka w przedsiębiorstwie przemysłowym na przykładzie huty stali Modele systemowe opisujące ryzyko w przedsiębiorstwie hutniczym Ogólne modele systemowe opisujące ryzyko Próba stworzenia modeli systemowych ryzyka w odniesieniu do badanego przedsiębiorstwa Model zarządzania hutą w warunkach zagroŝenia ryzykiem i-tego rodzaju Model działania Hutniczej Agendy Antyryzyka Model poziomów zagroŝeń Model sterowania zmianami ryzyka Model ogniska ryzyka Metoda I macierzowa Identyfikacja obszarów ryzyka Ocena ryzyka Wnioski wypływające z analizy ryzyka metodą I Metoda II oparta na przypisywaniu wag lub wartości skutków dla obszarów zagroŝeń i moŝliwości przeciwdziałania Identyfikacja najwaŝniejszych obszarów zagroŝeń i moŝliwości przeciwdziałania Przypisywanie wag lub wartości skutków do obszarów zagroŝeń i moŝliwości przeciwdziałania Określenie skali prawdopodobieństwa Wyznaczenie zakresu wyników liczbowych Weryfikacja otrzymanych wyników metodą III - zmodyfikowaną metodą FMEA Analiza porównawcza metod zastosowanych w pracy</p>
<p>4 4. Ocena procesu zarządzania ryzykiem w analizowanym przedsiębiorstwie hutniczym w świetle badań empirycznych Analiza ryzyka stanowiącego najpowaŝniejsze zagroŝenie dla poprawnej działalności huty Zastosowanie metody FTA w odniesieniu do analizowanego ryzyka Próba stworzenia algorytmu monitorującego analizowane ryzyko Wnioski końcowe Spis załączników Załącznik Załącznik Literatura</p>
<p>5 Wstęp Ryzyko to zjawisko powszechne w warunkach gospodarki rynkowej i kaŝda podejmowana decyzja jest z nim powiązana. Działanie w warunkach ryzyka jest nieodłącznym atrybutem kaŝdej gospodarki. Obserwując rozwój człowieka i jego otoczenia, łatwo spostrzec, Ŝe ryzyko istniało zawsze i nie było i nie ma działań człowieka, które nie byłyby związane z ryzykiem. Ryzyko towarzyszy zatem działaniom (ryzyko związane z realizacją określonych zamierzeń), ale i stanom (ryzyko związane z zachowaniem istniejącego stanu rzeczy, czyli z niepodjęciem lub zaniechaniem określonych działań) [70, s ]. KaŜda decyzja jest związana z przewidywaniem określonego stanu w przyszłości. Niestety, nigdy nie moŝna w sposób absolutnie pewny ustalić, jak ukształtują się w przyszłości poszczególne czynniki stanowiące podstawę bieŝącej decyzji. Ryzyko w tym rozumieniu polega na tym, Ŝe dzisiejsza decyzja moŝe nie przynieść w przyszłości oczekiwanych efektów. Oczekiwania w ekonomii formułuje się po to, aby zmniejszyć ryzyko [103, s. 7-35]. Ryzyko występujące w Ŝyciu codziennym moŝe wynikać z róŝnych przyczyn. MoŜe ono być następstwem pierwotnych uwarunkowań, za jakie trzeba uznać uwarunkowania biologiczne. W podręcznikach medycznych opisywane są szczegółowo czynniki (np. określone błędy genetyczne) podwyŝszające ryzyko zachorowania na określone choroby. Mówi się teŝ np. o biologicznych uwarunkowaniach ryzyka samobójstwa. PowaŜnym źródłem róŝnych rodzajów ryzyka w Ŝyciu codziennym są nie zawsze odpowiednie poczynania innych osób. Zwiększają one liczbę ofiar wypadków w domu, na drodze, w pracy. Nie zawsze maja one wymiar jednostkowy czy lokalny. Niekiedy wiąŝą się z zagroŝeniami dla wielu osób. Chodzi tu np. o ryzyko epidemiologiczne, ryzyko spoŝywania Ŝywności zmodyfikowanej genetycznie czy ryzyko ekologiczne. Postęp wiedzy i rozwój nowoczesnych technologii z jednej strony przyczynia się do zmniejszania pewnych rodzajów ryzyka, a z drugiej - generuje jego nowe formy. I tak, nowoczesna technika medyczna pozwala zmniejszyć, a nawet wyeliminować ryzyko przedwczesnego zgonu z powodu określonych jednostek chorobowych. Uzyskiwane doświadczenia pozwalają teŝ zmniejszyć ryzyko (zawodność) konstrukcji budowlanych, elementów i układów technicznych, a zatem ryzyko niezawodnego funkcjonowania mniej lub bardziej złoŝonych systemów inŝynierskich. Trzeba jednak zauwaŝyć, iŝ nie zawsze moŝliwe jest uwzględnienie wszystkich elementów ryzyka tkwiących w systemach i ich otoczeniu, zwłaszcza ze względu na nieprzewidywalność zachowań ludzkich (przykładem mogą być nie dające się wykluczyć działania obliczone na zniszczenie elektrowni atomowych). Szczególnym źródłem występującego ryzyka są nowoczesne techniki informacyjnokomunikacyjne. Swego czasu rozpowszechniane były informacje o ryzyku milenijnym w związku z trudnościami w rozpoznaniu roku 2000 przez komputery, których prawidłowe działanie opiera się na moŝliwości właściwej kalkulacji daty i czasu. Z perspektywy moŝna ocenić, w jakim stopniu ryzyko to - z uwagi na interesy branŝy komputerowej - było wyolbrzymiane. Ryzyko milenijne moŝna traktować jako jeden z rodzajów ryzyka utraty informacji. W obecnych warunkach, kiedy informacje zaliczane są do podstawowych zasobów, konsekwencji tego rodzaju ryzyka nie sposób przecenić. Inny przykład to telefonia komórkowa. Mimo poniesienia wysokich nakładów na badania naukowe dotyczące stosowania - tak powszechnych juŝ w uŝyciu - telefonów komórkowych nie udało się do końca wyjaśnić, czy i jakie ryzyko zdrowotne jest z tym związane. Nie tylko znaczne korzyści, ale i określone ryzyko wiąŝe się równieŝ z takimi współczesnymi wynalazkami, które stały się nieodłącznymi 3</p>
<p>6 towarzyszami naszego Ŝycia, jak komputer, Internet czy plastykowy pieniądz. Prócz ryzyka szczegółowego, charakteryzującego kaŝde z tych rozwiązań cywilizacyjnych, zachodzi takŝe niebezpieczeństwo pogłębienia się nierówności między pracobiorcami, wynikające z niejednakowego dostępu do wyŝej wskazanych moŝliwości technicznych (np. według raportu o zatrudnieniu w świecie, opublikowanego w 200l r. do Internetu ma obecnie dostęp tylko 5% ludności świata) [59, s ], [64, s ]. Specyficzny typ ryzyka wiąŝe się z uwarunkowaną technologicznie większą dostępnością do określonych treści przekazów, z wyŝszą liczbą nadawców informacji, a takŝe z multimedialnością, która moŝe w niektórych przypadkach ułatwiać komunikację, a w innych - mnoŝyć bariery komunikacyjne, uniemoŝliwiając zapanowanie nad szumem informacyjnym. Źródłem ryzyka mogą być nie tylko określone trendy technologiczne i kulturowe, ale takŝe aktualna i prognozowana rzeczywistość gospodarcza. Stwarzać moŝe ona nie tylko mniejsze lub większe ryzyko inflacyjne, a tym samym groźbę stopnienia oszczędności, ale i zwiększone ryzyko utraty pracy. Na wysokość tego ryzyka w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych wpływały zasięg i głębokość procesów transformacji ustrojowej i gospodarczej, a w latach późniejszych - uwarunkowania restrukturyzacyjne i rynkowe. W przyszłości wysokość tego ryzyka będą współokreślały procesy rozszerzania się europejskiego rynku pracy. Niektóre kraje Unii Europejskiej w procesach tych upatrują zagroŝenie dla swoich rynków pracy. Chcąc je oddalić w czasie rządy tych krajów proponowały okresy ochronne, czyli okresy zakazu pracy dla obywateli państw kandydujących do Unii. Włączanie się Polski w europejski rynek pracy moŝe więc z jednej strony zwiększyć szanse zatrudnieniowe dla naszych obywateli, a z drugiej powodować m.in. następujące zagroŝenia: wzrost bezrobocia koniunkturalnego wskutek ujemnego salda bilansu handlowego (nadwyŝki importu nad eksportem) w stosunkach między Polską a Unią, zwiększenie poziomu bezrobocia strukturalnego w wyniku przesunięć zasobów ludzkich między sektorami gospodarki, drenaŝ mózgów, upadek małych i średnich przedsiębiorstw, które nie wytrzymają konkurencji z przedsiębiorstwami państw unijnych. Ryzyko moŝe być związane nie tylko z róŝnymi procesami społeczno-gospodarczymi, ale i z wielorakimi formami aktywności człowieka. Występujące przy wykonywaniu czynności zawodowych tzw. ryzyko zawodowe ujmowane jest niekiedy jako kryterium wartościowania pracy, a zatem analizy i oceny jej złoŝoności. Na przykład, według metody autorstwa Ch. Bedauxa ryzyko cząstkowe (odpowiednik elementarnych kryteriów tworzących stopień trudności pracy) to: choroby zawodowe, wypadki przy pracy, skutki przeciąŝenia pracą [59, s ], [64, s ]. Rodzaje i poziomy ryzyka są zróŝnicowane dla poszczególnych sfer ludzkiego działania, dla róŝnych zawodów, specjalności i funkcji. Pewne elementy ryzyka związane mogą być juŝ z samym faktem zajmowania eksponowanego stanowiska. W literaturze przedmiotu znaleźć moŝna interesującą specyfikację składowych ryzyka zawodowego polityka. Wśród nich są np. ryzyko niereprezentatywności, ryzyko wykoszenia w rywalizacji wewnętrznej, ryzyko niewdzięczności, ryzyko dezintymizacji, ryzyko śmierci cywilnej, ryzyko kozła ofiarnego oraz ryzyko haniebnego uwiecznienia. Osoba podejmująca działalność polityczną ryzykuje nie tylko moŝliwością utraty dobrego imienia w przypadku braku sukcesów, ale i niekiedy odcięciem sobie 4</p>
<p>7 moŝliwości powrotu do dotychczasowych zajęć i zajmowanych funkcji. S. Borkowska tego rodzaju ryzyko w odniesieniu do stanowisk kierowniczych nazywa ryzykiem utraty twarzy i pozycji [5 s ; ], [6, s ], [59, s ]. Ryzyko jest pojęciem interdyscyplinarnym. Inaczej definiują je inŝynierowie, inaczej ekonomiści, jeszcze inaczej lekarze i prawnicy. Pomimo tego definicje te maja pewien obszar wspólny. Pojęcie ryzyko wywodzi się z języka włoskiego risicare, czyli mieć śmiałość, przekraczać ustalone tradycją ograniczenia. W polskiej Małej Encyklopedii Powszechnej jest ono określane jako prawdopodobieństwo zaistnienia niespodziewanej katastrofy, np. powodzi, huraganu, poŝaru [22, s. 15]. W medycynie mówi się o ryzyku choroby, rozwaŝa etap profilaktyki, leczenia ambulatoryjnego, szpitalnego i rekonwalescencji. Ryzyko w hutnictwie ma równieŝ wiele aspektów, takich jak: rodzaj zagroŝeń (dla dyrekcji, dla pracowników, dla środowiska naturalnego), prawdopodobieństwo zajścia niekorzystnego wydarzenia, cięŝar gatunkowy jego skutków itp. Uzasadnienie wyboru tematu Podejmowanie jakiejkolwiek decyzji we wszystkich rodzajach i strukturach produkcji wiąŝe się zawsze z ryzykiem. TakŜe współczesne przedsiębiorstwa funkcjonują w warunkach znacznego ryzyka. Szczególnie w ostatnim czasie, gdy następowała restrukturyzacja gospodarki, wystąpiły bardzo złoŝone problemy w przemyśle, w tym równieŝ w hutniczym. Problemy te wymusiły dokonywanie zmian w zakresie programu inwestycyjnego, polityki zatrudnienia, finansowej oraz ochrony środowiska. Brak monitoringu i zarządzania ryzykiem moŝe doprowadzić do sytuacji kryzysowej i zagroŝenia poprawności funkcjonowania całego przedsiębiorstwa. Szczególnie skomplikowane zaleŝności występują w duŝych przedsiębiorstwach przemysłowych, do których naleŝą teŝ przedsiębiorstwa hutnicze. W przedsiębiorstwach takich mogą wystąpić praktycznie wszystkie moŝliwe zagroŝenia ze względu na złoŝoność procesu produkcyjnego oraz wielorakość stosowanych rozwiązań technologicznych i konstrukcyjnych. Czynniki te powodują zagroŝenie dla Ŝycia ludzkiego i środowiska, przyczyniają się do wytwarzania duŝej ilości odpadów. NaleŜy teŝ pamiętać o szeroko rozwiniętej współpracy z otoczeniem przedsiębiorstwa, która równieŝ generuje róŝnego rodzaju zagroŝenia. W pracy wyodrębniono 25 rodzajów ryzyka występującego w hutnictwie, przyjmując jako kryterium wyodrębnienia podstawowe przyczyny zagroŝeń. Są to następujące rodzaje ryzyka: rynkowe, inwestycyjne, kursowe, ekologiczne, bezrobocia, edukacyjne, toŝsamości, bankructwa, transportowe, siły wyŝszej, nieinwestowania w rozwój pracowników, związane z ceną, nienadąŝania za światowym postępem technologicznym i organizacyjnym, technicznotechnologiczne, finansowe, polityczne, związane z bezpieczeństwem pracy, szarej strefy, kadrowe, inflacji, zarządzania, związane z ubezpieczeniem, zwalniania, powstawania negatywnych konfliktów, prawne i administracyjne. Ilość wyszczególnionych rodzajów świadczy o ogromnej mnogości zagroŝeń dla poprawnego funkcjonowania huty. Na chwilę obecną brak jest systemowych rozwiązań słuŝących zarządzaniu ryzykiem w tej gałęzi przemysłu. Fakt ten stał się motywacją do podjęcia tematu pracy. 5</p>
<p>8 Celem głównym jest konstrukcja modeli systemowych ryzyka oraz znalezienie jego miar i wyraŝenie ich za pomocą określonych wskaźników. Modele te umoŝliwią stworzenie odpowiedniego algorytmu pozwalającego na napisanie programu komputerowego, monitorującego i zarządzającego ryzykiem w duŝych przedsiębiorstwach przemysłowych jak np. huty stali Cele szczegółowe: Wskazanie zasadności konstruowania modelu zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwach przemysłowych. Wskazanie moŝliwości praktycznego pomiaru i kierowania ryzykiem w przedsiębiorstwach przemysłowych. Wyznaczenie ryzyka, które stanowi najpowaŝniejsze zagroŝenie dla poprawnej działalności przedsiębiorstwa przemysłowego. Utworzenie algorytmu będącego podstawą do napisania programu komputerowego monitorującego i zarządzającego ryzykiem. Teza Na podstawie analizy czynników wewnętrznych i zewnętrznych, oddziałujących na poprawne funkcjonowanie współczesnego przedsiębiorstwa przemysłowego, moŝna opracować modele zarządzania ryzykiem. Jest to szczególnie istotne dla duŝych przedsiębiorstw, gdzie występuje bardzo złoŝona struktura zaleŝności wpływających na powstawanie róŝnych rodzajów ryzyk. Stworzenie modeli pozwala na wyznaczenie najpowaŝniejszych zagroŝeń związanych z róŝnymi rodzajami ryzyka, a takŝe skutecznych moŝliwości przeciwdziałania lub całkowitego ich wyeliminowania. Opracowanie modeli pozwoli na znalezienie ryzyka najtrudniejszego w przeciwdziałaniu, czyli najgroźniejszego dla poprawnej działalności przedsiębiorstwa przemysłowego. Temu ryzyku naleŝy poświęcić najwięcej uwagi i poddać szczegółowej analizie. Zakres pracy Treść rozprawy zawarto w czterech rozdziałach. W pierwszym rozdziale dokonano analizy literaturowej dotyczącej przedmiotu badań niniejszego doktoratu. Obejmowała ona studia ksiąŝkowe, materiały konferencyjne, czasopisma, literaturę internetową, zarówno w języku polskim jak i obcojęzycznym, tak by uzyskać moŝliwie szerokie spojrzenie na badany problem. W rozdziale tym przedstawiono genezę i przegląd definicji ryzyka, klasyfikacje ryzyka, relacje zachodzące między ryzykiem a niepewnością, a takŝe pojęcie i metody zarządzania ryzykiem. W rozdziale drugim przedstawiono krótką charakterystykę przedsiębiorstwa hutnictwa stali, a takŝe najwaŝniejsze zagadnienia, takie jak: przebieg produkcji i przetwórstwa stali, procesy integracyjne w hutnictwie. W rozdziale tym autorka określiła równieŝ moŝliwe rodzaje ryzyka występującego w badanym przedsiębiorstwie. Rozdział trzeci i czwarty zawiera część badawczą. W rozdziale trzecim zostały zaprezentowane modele systemowe opisujące ryzyko w przedsiębiorstwie hutniczym. Przedstawiono podstawowe modele ryzyka, jakie mogą dotyczyć całego hutnictwa lub tylko pojedynczych hut. Są to modele: zarządzania hutą w warunkach zagroŝenia ryzykiem i-tego rodzaju, poziomów zagroŝeń, sterowania zmianami ryzyka i ogniska ryzyka. Ponadto opracowany został model antyryzyka, dzięki któremu moŝna opracować konkretne standardy 6</p>
<p>9 postępowania w wypadku pojawienia się zagroŝenia technologicznego, rynkowego lub innego. Modele te dają równieŝ podstawę do sporządzenia programu komputerowego, pozwalającego monitorować i zarządzać ryzykiem. Rozdział ten przedstawia równieŝ metodykę procesu zarządzania ryzykiem w praktyce. Proces ten przeanalizowano za pomocą trzech metod: metoda I macierzowa, metoda II - oparta na przypisywaniu wag lub wartości skutków dla obszarów zagroŝeń i moŝliwości przeciwdziałania, metoda III - zmodyfikowana FMEA. Zastosowanie trzech róŝnych metod badawczych pozwoliło na uzyskania wiarygodnych wyników, niemoŝliwych do uzyskania jedną tyko metodą. W rozdziale czwartym zastosowano teŝ metodę FTA, która była podstawą do stworzenia algorytmu monitorującego badane ryzyko. W przyszłości daje to moŝliwość napisania programu komputerowego pozwalającego zarządzać ryzykiem w duŝych przedsiębiorstwach. 7</p>
<p>10 1.1. Geneza i definicje ryzyka 1. Ryzyko w działalności przedsiębiorstwa Historycznie ryzyko zawsze było związane z działaniem jednostki i całych społeczności. JuŜ około 3200 lat p.n.e. w dolinie Tygrysu i Eufratu grupa ludzi nazywanych Asipu, słuŝyła radą ludziom, którzy podejmowali ryzykowne, niepewne i trudne decyzje. Grecy i Rzymianie obserwowali przyczynowe związki pomiędzy warunkami środowiska i stanem zdrowia obywateli. Hipokrats w IV wieku p.n.e. dostrzegał ryzyko dla zdrowia człowieka płynące z uwarunkowań zewnętrznych, a Vitruvious w pierwszym wieku p.n.e. stwierdził toksyczność ołowiu. Wreszcie Agricola w XVI wieku opisał wpływ pracy w kopalni węgla na zdrowie górników. Z podanych przykładów wynika, Ŝe najpierw interesowano się ryzykiem i zagroŝeniami w odniesieniu do zdrowia człowieka. Jednak z upływem lat zaczęto dostrzegać ryzyko w innych obszarach działania ludzi. Blaise Pascal w 1657 roku opublikował teorię prawdopodobieństwa, a w 1693 roku Emond Halley opracował tablice długości Ŝycia. W 1792 roku Pierre Simon de La Place rozwinął prototyp nowoczesnych metod ilościowej analizy ryzyka z szacowaniem prawdopodobieństwa śmierci i/lub przeŝycia z zastosowaniem szczepionki przeciwko ospie lub bez jej uŝycia. John Evelyn ( ), obserwując środowisko i stan zdrowia mieszkańców Londynu, stwierdził, Ŝe dym i smog są przyczyną chorób płuc. Co więcej, udowodnił on, Ŝe sadza jest przyczyną zachorowań kominiarzy na raka. Rozwój formacji kapitalistycznej, powszechne i masowe uŝycie pieniądza oraz oprocentowania spowodowały stosowanie metod matematycznych w odniesieniu do kategorii ryzyka i prawdopodobieństwa, a opublikowanie i udostępnienie tablic długości Ŝycia było przełomem metodologicznym dla firm ubezpieczeniowych [39, s ; s ]. Rozwój definicji ryzyka kształtował się następująco: A. Willet [108, s. 6] w 1901 r. definiował, Ŝe: ryzyko jest zobiektywizowaną niepewnością wystąpienia niepoŝądanego zdarzenia. Ryzyko zmieni się wraz z niepewnością, nie zaś ze stopniem prawdopodobieństwa. J. Sinkey [97, s. 391] definiuje ryzyko jako niepewność związaną z jakimś zdarzeniem lub dochodem w przyszłości. Niepewność zaś jest według niego odzwierciedlona przez nieoczekiwane zmiany wydarzeń. W.A. Rowe [89, s. 24] twierdzi, Ŝe ryzyko jest moŝliwością urzeczywistnienia się czegoś niepoŝądanego, negatywną konsekwencją pewnego zdarzenia. Według L. Tepmana [105, s. 20] ryzyko to moŝliwość zaistnienia niekorzystnej sytuacji podczas realizacji planów i wykonywania budŝetów przedsiębiorstwa. Autor ten podkreśla, Ŝe ryzyko jest kategorią, którą naleŝy rozumieć jako potencjalną moŝliwość prawdopodobieństwa utraty zasobów lub nie uzyskania dochodów w porównaniu z wariantem uwzględniającym racjonalne wykorzystanie zasobów w określonym czasie działalności gospodarczej. Inaczej mówiąc, ryzyko jest tu rozumiane przez autora jako niebezpieczeństwo tego, Ŝe przedsiębiorca poniesie straty w zasobach lub uzyska dochody mniejsze od tych, na które liczył. Jedna z koncepcji dotyczących definicji ryzyka została opracowana przez Komisję do Spraw Terminologii Ubezpieczeniowej USA w 1966 roku. Efektem prac były dwie definicje ryzyka. Według pierwszej z nich ryzyko jest to niepewność co do określonego zdarzenia w warunkach dwóch lub więcej moŝliwości. W tym rozumieniu ryzyko jest to mierzalna niepewność, dotycząca tego czy zamierzony cel działania zostanie osiągnięty. Druga definicja, koncentrująca uwagę na zagadnieniach praktyki ubezpieczeniowej, podaje, Ŝe ryzyko jest to ubezpieczona osoba lub ubezpieczony przedmiot. 8</p>
<p>11 Ryzyko (termin angielski: risk, francuski: risque, niemiecki: Risiko) jest niełatwym do zrozumienia pojęciem i wiele kontrowersji łączy się zarówno z próbami jego określenia, jak i pomiaru. Wieloznaczność pojęcia utrudnia skonstruowanie jednoznacznej, uniwersalnej definicji. Niewątpliwie jednak warto podjąć próbę systematyzacji rozumienia pojęć ryzyka i niepewności oraz określenia relacji zachodzących między nimi [74, s ]. P. L. Bernstein [2] wskazuje na źródła słowa ryzyko, jak juŝ zostało wcześniej wspomniane, we wczesnowłoskim risicare, które oznacza: ośmielić się, stawić czoło, odwaŝyć się, lub nawet w greckim rhize, które odnosi się do opłynięcia przylądka, czyli śmiałego czynu. Łacińskie słowo risicum oznacza szansę, prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia pozytywnego lub negatywnego, sukcesu lub poraŝki. Tak więc termin ryzyko (czasownik ryzykować) w swoich korzeniach dotyczy podjęcia trudnej decyzji o działaniach, w których moŝna coś zyskać albo stracić. Potocznie ryzyko kojarzone jest wyłącznie z zagroŝeniem lub zagroŝeniem i szansą jednocześnie. Termin ryzyko w tym ujęciu oznacza stan lub zespół uwarunkowań, w otoczeniu których podejmowane są decyzje implikujące konsekwencje nieznane w chwili podejmowania tych decyzji. Powszechnie uŝywa się go dla opisu takich sytuacji jak: nieszczęśliwe wypadki, nieprzewidziane zdarzenia, moŝliwość poniesienia straty, moŝliwość, Ŝe uzyskany wynik będzie odmienny od oczekiwanego [20, s. 13], [75, s ]. Na rys. 1.1 przedstawiono rodzaje definicji ryzyka występujące w literaturze. eksponujące przyczyny ryzyka akcentujące aspekt decyzyjno-skutkowy w kontekście realizacji określonych celów. Ryzyko, zgodnie z tym spojrzeniem, to niebezpieczeństwo niezrealizowania celu przyjętego przy podejmowaniu decyzji podkreślające zakres zmienności wartości docelowej w stosunku do jej oczekiwanego poziomu RODZAJE DEFINICJI RYZYKA stosowane w praktyce ubezpieczeniowej a akcentujące brak pewności co do zaistnienia wydarzenia, którego prawdopodobieństwo wystąpienia jest znane utoŝsamiające ryzyko z jego miarami probabilistycznymi (rozkład prawdopodobieństwa) oraz statystycznymi: miernikami tendencji centralnej (wartość oczekiwana) oraz miarami dyspersji (wariancją, semiwariancją, odchyleniem standardowym) konkretyzujące pojęcie ryzyka w perspektywie działalności określonych podmiotów gospodarczych. Wskazuje się tu potencjalne wahania oczekiwanego dochodu lub niepewność, co do rozkładu prawdopodobieństwa przyszłego dochodu jako podstawowe cechy ryzyka wskazujące na negatywny związek pomiędzy ryzykiem a wiedzą wskazujące na informacyjny charakter przyczyn powstawania ryzyka. Ryzyko oznacza sytuację lub zjawisko polegające na tym, Ŝe na skutek niepełnej informacji są podejmowane decyzje, które nie są optymalne z punktu widzenia przyjętego celu Rys Rodzaje definicji ryzyka spotykane w literaturze [75, s ] 9</p>
<p>12 Ryzyko moŝna takŝe definiować jako: Prawdopodobieństwo. Niektórzy autorzy utoŝsamiają ryzyko z prawdopodobieństwem: a. pod pojęciem ryzyka rozumie się, (...) prawdopodobieństwa zdarzenia ocenianego negatywnie ; b. ryzyko jest to stopień prawdopodobieństwa zajścia zdarzeń niezaleŝnych od podmiotu działającego, których nie moŝe on dokładnie przewidzieć i którym nie moŝna w pełni zapobiec, ale które - przez zmniejszenie wyników uŝytecznych i/lub przez zwiększenie kosztów - odebrałoby działaniu zupełnie lub częściowo cechę skuteczności, korzystności i ekonomiczności ; c. zazwyczaj ryzyko określa się jako prawdopodobieństwo straty i ta definicja kojarzy się negatywnie ; d. ryzyko to prawdopodobieństwo poniesienia straty, związane z podjęciem określonej decyzji gospodarczej. Ryzyko jest miarą niepewności dochodów, oczekiwanych w przyszłości jako efekt określonej inwestycji kapitału. Ryzyko związane z inwestowaniem w papiery wartościowe występuje, gdy zrealizowana stopa zwrotu w przyszłości moŝe róŝnić się od stopy oczekiwanej; e. prawdopodobieństwo poniesienia strat przez podmiot gospodarczy w następstwie podjęcia określonej decyzji; działanie, w którym nie wszystkie zmienne dają się oszacować na podstawie rachunku prawdopodobieństwa; f. ryzyko jest to prawdopodobieństwo nieuzyskania wyznaczonych celów. Z ryzykiem w tym znaczeniu nierozerwalnie związane jest pojęcie szansy. JeŜeli ryzyko to jest prawdopodobieństwo mniejsze, róŝne od jakiejś liczby - wyznaczonego celu, to szansa jest prawdopodobieństwem liczby większej od danej. Praktycznie jest to 1 - prawdopodobieństwo przypisane do ryzyka. W tym znaczeniu ryzyko naleŝy szacować tam gdzie moŝna je jakoś zminimalizować lub stworzyć jakiś mechanizm zabezpieczający. Skalkulowana niepewność. Brak pewności. Wynika on stąd, Ŝe aktywa mogą nie przynieść spodziewanej stopy zysku lub moŝe zdarzyć się strata. [74, s ] Negatywne odchylenie osiągniętej wielkości celowej od poziomu wcześniej zaplanowanego. ZagroŜenie. Chodzi tu o zagroŝenie niezrealizowaniem załoŝonego celu. Niebezpieczeństwo. Niemieckojęzyczni ekonomiści ograniczają treść pojęcia ryzyka do negatywnego stanu faktycznego, traktując ryzyko jako niebezpieczeństwo - moŝliwość wystąpienia wydarzenia szkodzącego. Z takim podejściem moŝna się takŝe spotkać w polskiej literaturze. M. Sierpińska, T. Jachna oraz A. Matuszewski [65], [96 s. 9, ] piszą: ryzyko definiuje się zazwyczaj jako niebezpieczeństwo poniesienia straty. Szerzej ujmując, przez ryzyko moŝemy rozumieć niebezpieczeństwo niezrealizowania celu załoŝonego przy podejmowaniu określonej decyzji. W działalności gospodarczej nie osiągnięcie celu moŝe się bowiem wyraŝać nie tylko wystąpieniem straty, lecz równieŝ niŝszym niŝ załoŝony wynikiem. Amerykańscy autorzy rozszerzają pojęcie ryzyka, biorąc pod uwagę takŝe jego pozytywne działanie, czyli obok wystąpienia straty takŝe i moŝliwość wystąpienia zysku. [74, s ] G. Borys definiuje ryzyko jako: niebezpieczeństwo błędnych rozstrzygnięć (decyzji), niebezpieczeństwo niepowodzenia działania, niebezpieczeństwo negatywnego odchylenia od celu [7, s ; 39-54]. RóŜny sens definicji ryzyka przedstawia rys</p>
<p>13 moŝliwości. Ryzyko oznacza moŝliwość, Ŝe wynik działania nie zawsze jest zgodny z oczekiwaniami. Ujęcie potoczne tego terminu jest bardziej radykalne i oznacza moŝliwość poniesienia szkody. Niektórzy autorzy ryzyko w sensie moŝliwości odnoszą do innych zdarzeń ocenianych negatywnie, takich jak: a. nieuzyskanie zamierzonych efektów działalności gospodarczej, poniesienia niezamierzonych strat lub nakładów wyŝszych od przewidywanych, b. powstanie odchyleń od zamierzonych efektów działania, przy czym odchylenia te podlegają prawu wielkich liczb i mogą być przewidziane za pomocą rachunku prawdopodobieństwa. sumy moŝliwości. Ryzyko to suma moŝliwości, Ŝe oczekiwania (cele) systemu (przedsiębiorstwa) nie zostają spełnione wskutek istniejących zakłóceń. Definicja ta wydaje się trudna do przyjęcia gdyŝ termin suma uŝyty został nie w sensie arytmetycznym, lecz w sensie kolektywnym. zmienności. Ryzyko moŝna określić jako zmienność oczekiwanych przyszłych wpływów z projektowanego przedsięwzięcia. W tej ogólnej zmienności moŝna wyróŝnić element systematyczny związany z kierunkiem działalności. Ten element jest mniejszy w branŝy piekarniczej niŝ, powiedzmy w przetwórstwie kamieni półszlachetnych czy budownictwie okrętowym. niepewności. Ryzyko określa się jako niepewność przewidywania zdarzeń w przyszłości, wynikającą z niepewności i niedokładności danych statystycznych, na podstawie których dokonuje się szacowania przyszłości. SENS DEFINICJI RYZYKA działania. Ryzyko to działanie, a więc angaŝowanie środków materialnych, ludzkiej energii i pomysłowości, w celu pokonania groźby odchylenia ujemnego od oczekiwanego rezultatu, natomiast niepewność oznacza ewentualność powstania ujemnych i dodatnich odchyleń od tego rezultatu. funkcji. Ryzyko stanowi funkcję dwóch zmiennych: prawdopodobieństwa niepowodzenia i wielkości straty. Według innych autorów jest ono funkcją ilości i jakości dostępnych informacji o procesach gospodarczych i społeczno-politycznych, stopnia zmienności oraz sprzeczności wewnętrznych i zewnętrznych warunków działania. sytuacji. Ryzyko (...) oznacza taką sytuację, w której przyszłych warunków gospodarowania nie moŝna przewidzieć z całą pewnością, znany jest natomiast rozkład prawdopodobieństwa wystąpienia tych warunków. miary niepewności. Ryzyko jest miarą niepewności przyszłych dochodów. ToteŜ ryzyko i dochód powinny być postrzegane łącznie, np. przy wyznaczaniu ceny akcji. Jeśli ryzyko jest wysokie, powinno być ono skompensowane przez odpowiednio wysoki oczekiwany dochód (zysk). Rys RóŜny sens definicji ryzyka [74, s ] Z dokonanego powyŝej przeglądu definicji wynika, Ŝe pojęciu ryzyka nadaje się jakŝe róŝne znaczenia. Wiele z nich ma dyskusyjny charakter. W dyskusji nad nimi naleŝy zwaŝyć, Ŝe: istnieje skłonność do stosowania jednego sposobu definiowania. Polega on na tym, Ŝe definicję ryzyka wyprowadza się korzystając z pojęcia bardziej ogólnego (na przykład prawdopodobieństwa, niepewności, niebezpieczeństwa, zagroŝenia) i określając zawęŝenie. Ten sposób definiowania wprawdzie popularny w naukach ekonomicznych, a do nich naleŝy zarządzanie, nie powinien być stosowany w odniesieniu do ryzyka. Pojęcie to jest bowiem nader uwikłane. Istnieje potrzeba zastosowania takiego sposobu definiowania, który umoŝliwiłby odwzorowanie treści tego jakŝe złoŝonego i istotnego pojęcia w zarządzaniu działalnością gospodarczą; ryzyko wiąŝe się z prawdopodobieństwem. Nie jest jednakŝe - w naszym rozumieniu - podzbiorem prawdopodobieństwa, co jak się wydaje sugerują przytoczone definicje. Związek między tymi pojęciami ma bardziej złoŝony charakter. Istnieje potrzeba zbudowania takiej definicji, która precyzowałaby ten związek; 11</p>
<p>14 ryzyko moŝe stwarzać niebezpieczeństwo. Innymi słowy niebezpieczeństwo moŝe być następstwem ryzyka, bądź jednym z jego przejawów. Między tymi pojęciami istnieje związek o charakterze przyczynowo-skutkowym. Definicja powinna określać istotę rozwaŝanego pojęcia, w tym przypadku ryzyka, zaś innym zagadnieniem są jego przejawy, czy skutki. Dlatego utoŝsamianie na mocy definicji ryzyka z niebezpieczeństwem trudne jest do przyjęcia; ryzyko w pewien sposób wiąŝe się z niepewnością. Nie wydaje się jednak zasadnym substytuowanie tychŝe pojęć (uŝywanie ich zamiennie), jak teŝ odwoływanie się przy wprowadzaniu definicji ryzyka do warunków niepewności. Istnieje natomiast potrzeba określenia relacji między pojęciami ryzyko, a niepewność; ryzyko występuje w działaniach (procesach), czy szerzej ujmując - w działalności gospodarczej. Niezrozumiałym jest więc podejście w definiowaniu traktujące ryzyko jako działanie. Odrzuca się je w dalszych rozwaŝaniach; zmienność jak teŝ dynamika działalności i nieokreśloność charakteryzują współczesne warunki działalności gospodarczej. Z tego punktu widzenia, aczkolwiek istnieje związek między zmiennością warunków gospodarowania, a ryzykiem, to jednak definiowanie ryzyka za pomocą terminu zmienność nie wydaje się zasadne [74, s , ]. Interesująca wydaje się przeprowadzona przez P. U. Kupscha [57] próba zdefiniowania ryzyka. Wprowadza on rozróŝnienie pomiędzy ryzykiem formalnym i materialnym. JeŜeli chodzi o materialne pojęcie ryzyka, to jest ono definiowane jako niebezpieczeństwo poniesienia straty i jako takie występuje zarówno w naukach ekonomicznych, jak i prawnych. Pojmowanie ryzyka w kategorii niebezpieczeństwa utraty czegoś jest jednak jednostronnie ukierunkowane na moŝliwe skutki, a nie na stwierdzenie przyczyn tego zjawiska. Formalne ryzyko, pojmowane jako mierzalna niepewność, wywodzi się z niepewności zaistnienia określonego zdarzenia jako źródła i odpowiada ubezpieczalnemu ryzyku, poniewaŝ tylko prawdopodobieństwo zaistnienia pewnych zdarzeń moŝe być skwantyfikowane. Teoria ubezpieczeń zwyczajowo ogranicza ryzyko do tego, co jest mierzalne w oparciu o obiektywne i statystyczne prawdopodobieństwo, eliminując równocześnie niemierzalną niepewność oraz hazard. Inne podejście (W. Karten) [40, s ] to rozgraniczenie pomiędzy czystym ryzykiem i ryzykiem spekulacyjnym. W warunkach czystego ryzyka naleŝy się liczyć tylko ze stratą, natomiast w wypadku ryzyka spekulacyjnego wynik moŝe być zarówno pozytywny, jak i negatywny. Stanowisko to spotkało się jednak z krytyką. Na przykład H. Braun [9, s ] uwaŝa, Ŝe W. Karten arbitralnie ustalił skalę oceny zarówno ryzyka absolutnego, jak i względnego, poniewaŝ wybór punktu zerowego nie został uzaleŝniony od parametru statystycznego rozkładu prawdopodobieństwa, np. wartości przeciętnej zmiennej losowej, albo od wariancji, lecz został ustalony na bazie indywidualnego wyboru. Podsumowanie: Przedstawione w tym rozdziale poglądy i stanowiska pokazują, jak złoŝona jest kategoria ryzyka i jak trudno jest w świecie nauki znaleźć jedną uniwersalną jego definicję. Ryzyko w warunkach gospodarki rynkowej jest zjawiskiem obiektywnym i powszechnym, jednak w róŝnym stopniu dotyka kaŝdą dziedzinę gospodarki. Przede wszystkim ryzyko wynika z faktu, Ŝe dokonuje się ciągle nowych inwestycji, które w gospodarce rynkowej są koniecznym warunkiem szeroko rozumianego rozwoju, a równocześnie w momencie podejmowania określonych działań inwestycyjnych zwykle brak jest systemu w miarę pewnych i kompletnych informacji. Najczęściej są to fragmentaryczne 12</p>
<p>15 dane liczbowe z przeszłości, które mają stanowić podstawę projekcji przyszłych zamierzeń, zdarzeń, inwestycji i strategii spółek prawa handlowego. Analizując specyficzne warunki panujące w przemyśle hutniczym nie moŝna zgodzić się z ogólnymi definicjami ryzyka proponowanymi przez autorów, uwzględniającymi wyłącznie negatywny aspekt ryzyka. Przykładowo, T. Karczmarek określa ryzyko jako moŝliwość zaistnienia niepowodzenia, a w szczególności moŝliwością zaistnienia zdarzeń niezaleŝnych od działającego podmiotu, których nie moŝe on dokładnie przewidzieć i nie moŝe w pełni jej zapobiec, a które przez zmniejszenie wyników uŝytecznych i/lub przez zwiększenie nakładów - odbierają działaniu zupełnie lub częściowo cechę skuteczności, korzystności lub ekonomiczności [39, s ; ]. Pojęcie to wiązane jest więc tylko ze stratą, moŝliwością niepowodzenia, niezrealizowaniem załoŝonego celu, niŝszym niŝ zakładano wynikiem przedsięwzięcia. Dla potrzeb niniejszej pracy, w oparciu o przeanalizowaną literaturę, przyjęto definicję uwzględniającą podwójny aspekt ryzyka, jako przyszłego stanu otoczenia lub rozwaŝanego systemu, w którym moŝna zarówno coś stracić jak i zyskać (np. poprzez oszacowanie prawdopodobieństwa określonego wyniku i podjęcie odpowiednich działań antyryzyka). NaleŜy teŝ zaznaczyć, Ŝe o ryzyku moŝemy mówić, gdy potencjalne straty lub zyski, wynikające z podejmowanego działania, moŝna skwantyfikować. JeŜeli chodzi o relacje zachodzące pomiędzy ryzykiem a niepewnością, to obie kategoriemwystępują często razem, a bywa Ŝe są z sobą utoŝsamiane. Wydaje się jednak, Ŝe kaŝda z tych kategorii oznacza coś innego. Według F. Knighta [43, s. 233] występuje niepewność mierzalna i niemierzalna, przy czym za ryzyko uwaŝa on niepewność mierzalną, niepewność niemierzalną zaś uznaje za niepewność sensu stricto. Natomiast wzajemne relacje pomiędzy ryzykiem i niepewnością I. Pfeffer [78, s. 42] ujął w taki sposób: ryzyko jest kombinacją elementów hazardu (z arab. az-zahr [127] - kostka, gra w kości; ryzyko, ryzykowne przedsięwzięcie, naraŝanie się na niebezpieczeństwo; gra w karty i w inne gry, w których znaczną lub decydującą rolę odgrywa przypadek) i jest mierzone prawdopodobieństwem; niepewność jest mierzona przez poziom wiary. Ryzyko jest stanem świata; niepewność jest stanem umysłu. J. Mikolaj [69, s. 17] pisze, Ŝe ryzyko z reguły definiuje się jako coś niestałego, nieokreślonego, co wiąŝe się z przebiegiem zjawiska i podkreśla, Ŝe ryzyko, niepewność i nieokreśloność są elementem działania człowieka w określonym środowisku. Ryzyko jest związane z działaniem człowieka, niepewność zaś stanem środowiska lub z ograniczonością systemu otoczenia. L. Šimak [98, s. 39] ryzyko definiuje jako ilościowe i jakościowe wyraŝenie zagroŝenia, stopień lub miara zagroŝenia. Jest to prawdopodobieństwo powstania negatywnego zjawiska i jego skutków. W socjologii niepewność definiuje się jako pewien stan wynikający z tego, Ŝe nieokreśloność stała na początku procesu poznania i będzie stać na całej jego drodze. Pojęcie niepewności łączy się z przypadkowością, uŝywa się go w znaczeniu: zawodność, wątpliwość w stosunku do czegoś lub kogoś. Niepewność wynika tu z rozbieŝności między informacją niezbędną do rozwiązania zadania i podjęcia decyzji a informacją posiadaną. niepewność zwykło się łączyć z sytuacją decydenta, w której zmuszony jest on podjąć decyzję dotyczącą działania bez pełnej informacji o rzeczywistości, w której będzie ono realizowane. Tak więc niepewność dotyczy podejmowanych decyzji. Niekiedy jednak pojęciu temu nadaje się szersze znaczenie, przez objęcie nim nie tylko decyzji, lecz działań. SłuŜy temu wprowadzony termin niepewności w działaniu. niepewność w działaniu to sytuacja, gdy nie moŝna określić jakie 13</p>
<p>16 elementy (lub przynajmniej część z nich) składają się na nią, jaka jest ich wartość lub jakie jest prawdopodobieństwo ich wystąpienia. W warunkach niepewności nie ma się więc ani prawdopodobieństw, ani teŝ się nie wie jakie są moŝliwości. W ramach niepewności moŝna wyróŝnić niepewność o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Niepewności o charakterze wewnętrznym wynikają z niedostatecznej znajomości przez decydenta mechanizmu funkcjonowania systemu, zaś niepewności o charakterze zewnętrznym są wytwarzane przez te rodzaje czynników przypadkowych, na które decydent nie ma wpływu lub teŝ wpływ ten jest ograniczony (np. czynniki klimatyczne, polityczne itp.). W tym rozumieniu niepewność w działaniu charakteryzuje się przede wszystkim nieokreślonością, która dotyczy między innymi zagadnienia prawdopodobieństwa. Jest ono zgodne z podejściem przyjętym w statystyce, gdzie niepewność odnosi się do sytuacji o nieznanym rozkładzie prawdopodobieństwa przyszłych warunków gospodarowania. To rozumienie niepewności przyjmuje się w dalszych rozwaŝaniach. Niepewność i ryzyko dotyczy takŝe prowadzenia działalności przez przedsiębiorstwo. Według S. Sudoła [101, s ] te dwa pojęcia są ze sobą ściśle związane, jednak nie toŝsame - ryzyko jest rezultatem niepewności lub niepewność jest źródłem ryzyka. Niepewność w gospodarowaniu przedsiębiorstwa wynika z tego, Ŝe podejmując określone działania, nie zna ono wszystkich obecnych, a przede wszystkim przyszłych czynników i okoliczności, które mogą wpływać na wynik tego działania, prowadząc do strat lub korzyści większych od spodziewanych. Ta niepewność moŝe wynikać z nieprzewidywalności działań ludzkich lub naturalnych sił przyrody. Im dłuŝszy jest okres, w którym ocenia się szanse powodzenia jakiegoś podejmowanego działania, tym większa występuje niepewność. Literatura w zakresie ekonomii i zarządzania nadaje wyraŝeniu ryzyko treść zawęŝoną w stosunku do wyraŝenia niepewność. Po pierwsze - pojęciem ryzyka operuje tylko w odniesieniu do moŝliwych strat, a więc sytuacji negatywnej. Po drugie - o ryzyku moŝna mówić, gdy potencjalną stratę, wynikającą z podejmowanego działania, moŝna skwantyfikować. Ryzyko ma charakter wymierny, dzięki czemu, podejmując określone działanie moŝna stwierdzić, jaka strata mu zagraŝa. Warunkiem określenia potencjalnej straty jest ustalenie prawdopodobieństwa jej wystąpienia. Prawdopodobieństwo moŝna ustalać w oparciu o własne doświadczenie z wcześniejszych realizacji takich samych lub podobnych działań, na podstawie doświadczeń innych podmiotów gospodarczych, lub w oparciu o opinię ekspertów [101, s ]. Na mocy przyjętych definicji pojęć wyprowadza się następujące relacje miedzy ryzykiem a niepewnością: ryzyko jest funkcją (skutkiem, rezultatem, konsekwencją) niepewności, niepewność jest immanentną cechą rzeczywistości, zaś ryzyko dotyczy decyzji, ryzyko jest składową niepewności, róŝnica między ryzykiem i niepewnością dotyczy stanu wiedzy, ocena ryzyka jest efektem analizy niepewności, niepewność jest zjawiskiem niewymiernym, zaś ryzyko jest zjawiskiem mierzalnym [39, s ; ], [45, s ], ryzyko jest związane z działaniem człowieka, niepewność zaś ze stanem środowiska lub z ograniczonością systemu otoczenia [69, s. 17], pojęcie niepewność stosuje się wtedy, gdy w badaniu określonego zjawiska lub tendencji nie chodzi o bezpośrednio ilościowe ujęcie tego zjawiska, a głównie o zbadanie jego wpływu na efektywność naszych działań. Oczekiwana efektywność tych działań moŝe być nazwana ryzykiem (ryzyko jest oczekiwaną wartością działania). Bardziej rozsądną 14</p>
<p>17 definicją ryzyka wydaje się być: Ryzyko jest mierzalnym skutkiem pewnych (dobrze zdefiniowanych) niekorzystnych zdarzeń, tzn. R=p*K, gdzie p - prawdopodobieństwo zdarzenia, K - wartość straty wynikająca ze zdarzenia. Odmiennie od ekonomistów na pojęcie niepewności patrzą technicy, opisując ją przy pomocy: rachunku prawdopodobieństwa (niepewność klasyfikacji i ilościowych miar przebiegu zjawisk), teorii zbiorów rozmytych (niepewność klasyfikacji), teorii zbiorów zgrubnych (niepewność klasyfikacji), metody zbiorów ograniczonych (niepewność ilościowych miar przebiegu zjawisk). 1.2.Klasyfikacja ryzyka W literaturze przedmiotu występuje róŝnorodność klasyfikacji ryzyka. S. Nahotko proponuje podział ryzyka na: ryzyko polityczne, dotyczące takich struktur jak: układów władzy, grup społecznych, stosunków międzynarodowych, ryzyko techniczne, które zaleŝy od stopnia nowoczesności maszyn, ich niezawodności, doskonałości rozwiązań konstrukcyjnych, jakości materiałów, z których są wykonane i umiejętności eksploatacji. Dotyczy przede wszystkim moŝliwości wystąpienia awarii maszyn i urządzeń, których skutkiem są przestoje maszyn i braki produkcyjne, ryzyko ekonomiczne, uwarunkowane jest takimi czynnikami jak: koniunktura gospodarcza, ceny czynników produkcji, płace, stopa procentowa, kurs walutowy, stopa podatkowa. MoŜe ono dotyczyć róŝnych obszarów działalności gospodarczej (rys. 1.3.). Ryzyko ekonomiczne w obszarach działalności gospodarczej Ryzyko firmy Ryzyko właścicieli Ryzyko projektu Ryzyko w działalności wytwórczej Ryzyko w działalności budowlanej Ryzyko w działalności usługowej Rys Ryzyko ekonomiczne w obszarach działalności gospodarczej [74, s ] W przedsiębiorstwach prowadzących działalność wytwórczą wyróŝnia się następujące typy ryzyka ekonomicznego: ryzyko spekulatywne występuje wtedy, gdy - zaleŝnie od podjętej decyzji moŝna osiągnąć zysk lub stratę; 15</p>
<p>18 ryzyko czyste występuje wtedy, gdy moŝna osiągnąć tylko stratę lub jej brak. Trywialnym przykładem ryzyka czystego jest zagroŝenie poŝarem - organizacja moŝe ponieść stratę w jego wyniku lub rozwijać się w swoim normalnym tempie, jeŝeli ogień nie wystąpi; ryzyko właściwe funkcjonuje na zasadach prawa wielkich liczb. Występuje ono w kaŝdym obiekcie. Przykładem ryzyka właściwego są awarie maszyn, awarie taśmociągów, poŝary, wybuchy pyłów elektrycznych, zanieczyszczenie środowiska; ryzyko subiektywne jest związane z niedoskonałością człowieka. Subiektywnie ocenia on prawdopodobieństwo wystąpienia określonych zjawisk; ryzyko obiektywne wynika z niemoŝności przewidzenia rozwoju niektórych zjawisk, np. nie jest moŝliwe do przewidzenia, czy za 10 lat zostanie odkryte super wydajne nowe źródło energii; ryzyko stałe (niezmienne) dotyczy całego systemu gospodarczego (np. wojna, inflacja); ryzyko niestałe (zmienne) dotyczy danej firmy, np. procesy sądowe, strajki; systematyczne (zewnętrzne) determinowane jest przez siły zewnętrzne i podmiot, będący w jego zasięgu, nie jest w stanie go kontrolować. WiąŜe się ono z siłami przyrody oraz z warunkami ekonomicznymi danego rynku (np. zmianą pogody, inflacją czy bezrobociem). specyficzne (niesystematyczne, wewnętrzne) obejmuje obszar działania danej firmy i moŝe być przez nią przynajmniej częściowo kontrolowane. Za najwaŝniejsze przyczyny tego ryzyka uznaje się: zarządzanie firmą, konkurencję, dostępność surowców oraz bankructwo [67], [74, s ], [82, s. 1-53], [102, s ], [104, s ], [130,143]. Dla potrzeb zarządzania działalnością gospodarczą wyróŝnia się następujące klasy ryzyka: ryzyko normalne, które trzeba podjąć a które tkwi w naturze procesów gospodarczych, ryzyko dopuszczalne, czyli takie, na które moŝna sobie pozwolić, ryzyko niedopuszczalne, tzn. ryzyko, na które nie moŝna sobie pozwolić, ryzyko niezbędne, na którego niepodjęcie nie moŝna sobie nie pozwolić [74, s ]. T. Szeląg proponuje najbardziej przydatny z punktu widzenia przedsiębiorstwa podział ryzyka na pięć podstawowych kategorii (rys.1.4). RYZYKO kredytowe prawne rynkowe operacyjne biznesowe cen akcji cen towarów kadrowe technologiczne sprzedaŝy nowego produktu kursu walutowego stopy procentowej materialne i losowe konkurencji relacji ze środowiskiem biznesowym Rys Rodzaje ryzyka w działalności gospodarczej [74, s ] Na rys zostały zestawione klasyfikacje ryzyka według róŝnych autorów. 16</p>
<p>19 Wg L.N. Tepmana ze względu na kryterium podstawowych przyczyn [105, s. 23]: naturalne-przyrodnicze - związane z wyzwoleniem sił przyrody (trzęsienie ziemi, powodzie, burze, poŝary, epidemie), ekologiczne - związane z zanieczyszczeniem środowiska, polityczne, transportowe, komercyjne - charakteryzujące się niebezpieczeństwem strat w procesie działalności finansowo-gospodarczej. Ze względu na kryterium moŝliwego rezultatu (wydarzenia): czyste, spekulacyjne. Wg M. KsięŜyk ze względu na kryterium źródeł zysków przedsiębiorcy [48, s. 208]: niewypłacalności polegające na moŝliwości upadku firmy, czyste (statystyczne) wiąŝące się ze zjawiskami klimatycznymi, koniunkturą, jako wynagrodzenie za innowacje i przedsiębiorczość. Klasyfikacja ryzyka Wg H. Peumansa [77, s.233]: właściwe, subiektywne, obiektywne, będącą formą absolutną niepewności. Podział ryzyka wg L. Korzeniowskiego [45, s ]: projektu, związane z technicznymi warunkami jego realizacji, firmy, wynikające z błędnej oceny przez firmę inwestującą przyszłych warunków rynkowych; określona na ich podstawie rentowność inwestycji moŝe okazać się niemoŝliwa do zrealizowania, właścicieli (ryzyko systematyczne); właściciele mogą nie wykazywać zainteresowania zróŝnicowaniem kierunków rozwoju firmy, pozwalającym na minimalizację ponoszonego ryzyka; własne ryzyko ograniczają oni dywersyfikując kierunki swoich inwestycji, gospodarcze, jakości, niepewność jakości lub niepewność ukrytych własności, gdy przedsiębiorca nie moŝe wpłynąć na postać świadczenia oferowanego przez partnera, oszustwa, niepewność oszustwa lub niepewność ukrytej intencji, gdy partner ma moŝliwość zmiany swojego zachowania, oraz gdy uzyskane ex post informacje, po otrzymaniu świadczenia zwrotnego, nie umoŝliwiają przedsiębiorcy poznanie i ocenienie zachowania partnera, moralne, gdy partner moŝe zmienić swoje zachowanie, a na postać świadczenia zwrotnego mają wpływ równocześnie zachowanie partnera oraz okoliczności zewnętrzne, o których przedsiębiorca nie ma informacji, a więc nie moŝe oceniać zachowania partnera. Brak informacji występuje zarówno ex on te jak i ex post. Rys Klasyfikacja ryzyka wg róŝnych autorów 17</p>
<p>20 Ponadto L. Korzeniowski [45, s ] wyróŝnia ryzyko: toŝsamości - Ryzyko toŝsamości jest związane z identyfikacją, to jest stwierdzeniem, Ŝe określona osoba, organizacja lub przedmiot są toŝsame z osobą, organizacją lub przedmiotem znanym z określonych cech rozpoznawczych. W zakresie działalności gospodarczej podstawą jest identyfikacja przedsiębiorcy dokonywana na podstawie dokumentów rejestracyjnych (wpis do Krajowego Rejestru Sądowego, do rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON, nadanie przez Urząd Skarbowy numeru identyfikacji podatkowej- NIP). ryzyko wiarygodności - Wiara jest przeświadczeniem, pewnością, Ŝe coś jest prawdziwe. Jednak statystycznie w czterech na pięciu ludzi drzemie chęć wprowadzenie w błąd lub wykorzystania błędu, by osiągnąć korzyść majątkową. Nigdy jednak nie wiadomo, kim są te cztery osoby, trzeba przyjąć, Ŝe kaŝdy jest potencjalnym oszustem, a dopiero po sprawdzeniu dawać wiarę uczciwości [45, s ]. T. Kaczmarek [38, s ], [39, s ] w swoich ksiąŝkach zamieszcza następujący podział ryzyka: Ryzyko prawne - WiąŜe się ono z moŝliwością poniesienia strat w następstwie prowadzenia przez przedsiębiorstwo działalności wykraczającej poza ramy odpowiednich przepisów prawnych i obejmuje niemoŝność wyegzekwowania warunków zawartych umów i porozumień. Ryzyko kontraktowe i ryzyko siły wyŝszej - Obejmuje między innymi klęski i wypadki Ŝywiołowe o duŝym zasięgu działania (np. trzęsienia ziemi, powodzie, skutki wyładowań atmosferycznych), wypadki, których źródłem są konflikty społeczne i czyny niedozwolone, np. (strajki, wojny domowe, podpalenia, kradzieŝe, skutki terroryzmu), awarie i inne wypadki techniczne (np. zawalenie się mostu lub tunelu, uszkodzenie urządzeń chłodniczych z określonymi skutkami dla przechowywanego czy przewoŝonego ładunku), wypadki losowe wynikające z poczynań organów suwerennego państwa w stosunku do działających na jego terytorium obcych osób fizycznych i prawnych oraz ich mienia (np. nacjonalizacja mienia obcych firm, ograniczenia w transferze zysków lub w zatrudnianiu cudzoziemców), wypadki transportowe ( np. zatonięcie statku i związana z tym całkowita lub częściowa utrata ładunku, kolizje i ich skutki dla środków transportowych ładunku, a takŝe dla załogi lub pasaŝerów statku), przypadki tzw. awarii wspólnej i inne, wypadki losowe wynikające z zawartych transakcji handlowych (np. wybór nieodpowiedniego kontrahenta, skutki niedotrzymania terminów dostawy, dostawa towaru odbiegającego jakościowo od ustaleń kontraktowych). Ryzyko gospodarcze - Odnosi się zarówno do sfery mikro-, jak i makroekonomicznej. KaŜdy podmiot gospodarujący musi mieć prawo do decyzji ryzykogennych. JednakŜe ryzyko powinno być podejmowane świadomie. Oznacza to, Ŝe podmiot podejmujący ryzyko powinien w pełni zdawać sobie sprawę z konsekwencji danej decyzji. Podmiot gospodarujący ponosi więc odpowiedzialność za urzeczywistnienie się ryzyka wtedy, gdy jest ono przez niego zawinione, a więc gdy: podjął decyzję bez posiadania odpowiedniej wiedzy o sprawie, której ryzyko dotyczy, popełnił błąd lub błędy w działaniu, co moŝe wynikać z braku fachowego przygotowania, niedbalstwa, lekkomyślności lub obawy przed negatywną oceną ze strony wyŝszych szczebli organizacyjnych. Ryzyko transakcyjne związane z realizacją kontraktu eksportowego i importowego Urzeczywistnia się ono w następstwie niedotrzymania zobowiązań umownych przez uczestników transakcji oraz w wyniku wystąpienia okoliczności niezaleŝnych od uczestników transakcji, mających dla nich charakter siły wyŝszej. 18</p>
<p>Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica Wydział Zarządzania Katedra Zarządzania w Energetyce Rozprawa doktorska ZARZĄDZANIE RYZYKIEM WALUTOWYM W OPERACJACH ZAGRANICZNYCH PRZEDSIĘBIORSTWA Autor:</p>
<p>RODZAJE RYZYKA Zarządzanie ryzykiem rozumie się jako podejmowanie działań mających na celu [120]; rozpoznanie, ocenę i sterowanie ryzykiem oraz kontrolę podjętych działań Celem zarządzania jest ograniczanie</p>
<p>Uniwersytet Gdański Wydział Ekonomiczny Maciej Brewiak Kierunek studiów: EKONOMIA Numer albumu: 135954 ANALIZA CYKLU KONIUNKTURALNEGO WEDŁUG SZKOŁY AUSTRIACKIEJ W TEORII I PRAKTYCE. Praca magisterska wykonana</p>
<p>UNIWERSYTET W BIAŁYMSTOKU Wydział Ekonomii i Zarządzania Joanna Karpowicz WSPARCIE ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH A ROZWÓJ MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W NIEMCZECH Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem</p>
<p>PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I ZARZĄDZANIE TOM XIII, ZESZYT 15 http://piz.sanedu.pl PROBLEMY ZARZĄDZANIA Redakcja Jan Antoszkiewicz Maciej Dębski Warszawa Łódź 2012 Całkowity koszt wydania Zeszytu 15 sfinansowany</p>
<p>NOWE FORMY ORGANIZACYJNE PRZEDSIĘBIORSTWA W DOBIE E-GOSPODARKI dr inŝ. Dominika Biniasz dr inŝ. Iwona Pisz POLITECHNIKA OPOLSKA Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości Wydział Edukacji Technicznej i Informatycznej</p>
<p>BIZNESPLAN Materiały szkoleniowe są współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego CZŁOWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA Projekt Pełnosprawna firma realizowany w ramach</p>
<p>EKSPERTYZA: STUDIA I MATERIAŁY DLA PROGRAMU INWESTYCJE POLSKIE Gdańsk, grudzień 2012 Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Gdańska Akademia Bankowa ul. Do Studzienki 63, 80-227 Gdańsk tel. 58 524 49 01,</p>
<p>Igor Zduński, Igor Zgoliński Kontratypy w prawie karnym skarbowym Streszczenie W artykule autorzy poruszają zagadnienie kontratypów w prawie karnym skarbowym tak wąsko uregulowane przez ustawodawcę i jednocześnie</p>
<p>Raport Aon Polska 2011/2012 Badanie zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce Badanie zarządzania ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce Raport Aon Polska 2011/2012 Autorzy raportu</p>
<p>Raport Aon Polska 2013/2014 Zarządzanie ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce Zarządzanie ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce Raport Aon Polska 2013/2014 Autorzy raportu Mateusz Przywecki,</p>
<p>WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA Anna Starosta KULTURA ORGANIZACYJNA W ZARZĄDZANIU ANTYKRYZYSOWYM W PRZEDSIĘBIORSTWIE ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: dr hab. Janusz Kraśniak Poznań 2014 Spis treści WSTĘP... 4 ROZDZIAŁ</p>
<p>Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) jest agencją rządową podlegającą Ministrowi właściwemu ds. gospodarki. Powstała na mocy ustawy z 9 listopada 2000</p>
<p>Zeszyty naukowe nr 3 Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni 2005 Leszek Biernacki Ryzyko w pośrednictwie ubezpieczeniowym Próba podjęcia zdefiniowania ryzyka sprawiała i sprawia wiele trudności, tym większych</p>
<p>MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Jerzy Jon Prowadzenie działalności gospodarczej 315[01].Z3.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007 Recenzenci:</p>
<p>Jak opracować biznes plan? Opracowanie: Marta Kruczek-Grochala Zespół Szkół Ekonomicznych w Rzeszowie Wstęp Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą, wszystkie swoje działania kieruje na zdobycie</p>
<p>mgr inŝ. Andrzej Kanthak dr Dariusz Łapiński ABC Consulting Sp. z o.o. Gdańsk PRYWATYZACJA CIEPŁOWNICTWA POTRZEBA CZY PRZYMUS Streszczenie Prywatyzacja firm ciepłowniczych dotyka w swoich konsekwencjach</p>
<p>EKSPERTYZA RYNEK PRACY - WYZWANIA STRATEGICZNE na potrzeby aktualizacji Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 ElŜbieta Kryńska, Łukasz Arendt Instytut Pracy i Spraw Socjalnych Streszczenie W horyzoncie krótkookresowym</p>
<p>MODUŁ III Systemy zarządzania jakością. Struktura norm ISO serii 9000. Wymagania normy ISO 9001. Orientacja procesowa. Audyt jako narzędzie diagnozy i doskonalenia. Certyfikacja i akredytacja 1 Normatywne</p>
<p>KOMISJA EUROPEJSKA DYREKCJA GENERALNA DS. POLITYKI REGIONALNEJ Rozwój tematyczny, oddziaływanie, ewaluacja, działania innowacyjne Ewaluacja i dodatkowość 2007-2013 Nowy okres programowania, Metodologiczny</p>
<p>Program Operacyjny Kapitał Ludzki Krajowa Instytucja Wspomagająca Projekty innowacyjne Poradnik dla projektodawców Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Warszawa 2011 Wersja II poprawiona Autorzy: Marcin</p>
<p>Ekspertyzy i analizy dotyczące zagadnień transformacji wiedzy, konkurencyjności i innowacyjności gospodarki UNIA EUROPEJSKA EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY SERIA INNOWACJE Ekspertyzy i analizy dotyczące zagadnień</p>
<p>MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Janina Rosiak Planowanie przedmiotu działalności 341[02].Z1.05 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005 0 Recenzenci:</p>
<p>25 mgr Marek Makowiec Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Katedra Zachowań Organizacyjnych, Wydział Zarządzania SPÓŁKI TYPU SPIN-OFF/OUT JAKO KATALIZATOR ROZWOJU POLSKIEJ GOSPODARKI Wprowadzenie We współczesnym</p>
<p>ZARZĄDZANIE WARTOŚCIĄ REGIONU POPRZEZ ROZWÓJ I WZROST SEKTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW PROGNOZA ROZWOJU SEKTORA MŚP W KONTEKŚCIE RYNKU PRACY Adam Jabłoński Marek Jabłoński Recenzenci Prof. dr</p>
<p>prof. dr hab.elżbeta Jędrych dr inż. Paweł Pietras dr Maciej Szczepańczyk ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI SKRYPT DLA OSÓB PRZYGOTOWUJĄCYCH SIĘ DO CERTYFIKACJI IPMA LD WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE Praca ta w całości</p>
<p>Uniwersytet Warszawski Wydział Nauk Ekonomicznych Tomasz Michał Bąk Nr albumu: 224837 Analiza wpływu wartości marki na wartość przedsiębiorstwa Praca magisterska na kierunku: Ekonomia w zakresie: Ekonomia</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
246e0759d932cf46d99d5dd50596bc84
|
keep
|
[
[
52330,
52342
]
] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.1,
"LY": 0.105,
"SP": 0.101,
"ID": 0.073,
"NA": 0.088,
"HI": 0.181,
"IN": 0.823,
"OP": 0.124,
"IP": 0.1,
"it": 0.097,
"ne": 0.102,
"sr": 0.067,
"nb": 0.068,
"re": 0.086,
"en": 0.137,
"ra": 0.388,
"dtp": 0.21,
"fi": 0.119,
"lt": 0.156,
"rv": 0.094,
"ob": 0.096,
"rs": 0.094,
"av": 0.1,
"ds": 0.104,
"ed": 0.107
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00228-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 242,272,207
| 18,151
| 138,711
|
http://slideplayer.pl/slide/63192/
|
text/html
| 2016-10-22T19:41:46
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
Prezentacja na temat: "Istotne elementy w telepracy (aspekty, zjawisko, ograniczenia) Joanna Cuber Łukasz Konieczny Karolina Lewicka."— Zapis prezentacji:
1
Istotne elementy w telepracy (aspekty, zjawisko, ograniczenia) Joanna Cuber Łukasz Konieczny Karolina Lewicka
2
Problematyka prezentacji Przybliżenie pojęcia telepracyPrzybliżenie pojęcia telepracy Zaznajomienie z aspektami takiej formy pracyZaznajomienie z aspektami takiej formy pracy Opisanie zjawiska występowania telepracy w przedsiębiorstwachOpisanie zjawiska występowania telepracy w przedsiębiorstwach Przedstawienie zalet, wad oraz ograniczeń związanych z wprowadzeniem takiego rodzaju działaniaPrzedstawienie zalet, wad oraz ograniczeń związanych z wprowadzeniem takiego rodzaju działania
3
Wstęp Za ojca telepracy uznać należy amerykańskiego fizyka Jacka M. Nillesa, który w ówcześnie panującym w Stanach Zjednoczonych kryzysie paliwowym wymyślił sposób na świadczenie pracy na odległość, nazwany przez swojego odkrywcę "telecommuting". W 1973 roku przeprowadził on pierwszy eksperymentalny projekt telepracy. Telepraca, czyli praca na odległość definiowana jest nieco inaczej w Europie i Stanach Zjednoczonych. W Ameryce stosowane jest zazwyczaj pojęcie telecommuting (czyli praca zdalna). Natomiast w Europie przyjęło się używać terminu telework (czyli telepraca). Istnieje wiele definicji pojęć pracy na odległość.
4
Telepraca - definicje Według amerykańskiego departamentu pracy (US Department of Labor) telepracę definiujemy jako pracę wykonywaną w domu lub w oddaleniu od umiejscowienia biznesu pracodawcy, świadczoną z wykorzystaniem urządzeń informatycznych.Według amerykańskiego departamentu pracy (US Department of Labor) telepracę definiujemy jako pracę wykonywaną w domu lub w oddaleniu od umiejscowienia biznesu pracodawcy, świadczoną z wykorzystaniem urządzeń informatycznych. Telepracę można także traktować jako jedną z metod pracy wykorzystującą technologie telekomunikacyjne i informatyczne, umożliwiającą wykonywanie zadań przez pracownika całkowicie lub częściowo poza siedzibą firmy.Telepracę można także traktować jako jedną z metod pracy wykorzystującą technologie telekomunikacyjne i informatyczne, umożliwiającą wykonywanie zadań przez pracownika całkowicie lub częściowo poza siedzibą firmy. Kolejna z definicji charakteryzuje telepracę jako "wykorzystanie komputerów oraz urządzeń i usług telekomunikacyjnych w celu zmiany dotychczasowej geografii pracy"Kolejna z definicji charakteryzuje telepracę jako "wykorzystanie komputerów oraz urządzeń i usług telekomunikacyjnych w celu zmiany dotychczasowej geografii pracy" Jack Nilles, pionier telepracy, definiował ją jako każdą formę zastąpienia dojazdów związanych z pracą przez technologie informatyczne (takie jak telekomunikacja i komputery)Jack Nilles, pionier telepracy, definiował ją jako każdą formę zastąpienia dojazdów związanych z pracą przez technologie informatyczne (takie jak telekomunikacja i komputery)
5
Formy telepracy, jakie wyróżnia organizacja "European Telework Online (ETO) Polska" telepraca domowa gdy pracownik lub zleceniobiorca pracuje w domu zamiast dojeżdżać do biura pracodawcy lub zleceniodawcy. Wśród telepracowników domowych możemy wyróżnić przedsiębiorców oraz pracowników: samozatrudniających się, kontraktowych, nieformalnych, a nawet nielegalnych;telepraca domowa gdy pracownik lub zleceniobiorca pracuje w domu zamiast dojeżdżać do biura pracodawcy lub zleceniodawcy. Wśród telepracowników domowych możemy wyróżnić przedsiębiorców oraz pracowników: samozatrudniających się, kontraktowych, nieformalnych, a nawet nielegalnych; telepraca mobilna (nomadyczną), w której pracownik swoje obowiązki zawodowe wykonuje w podróży, a jego warsztat pracy znajduje się tam gdzie akurat przebywa: w samolocie, pociągu lub pokoju hotelowym. Tę formę telepracy może wykonywać personel zarządzający, specjaliści lub serwisanci, którzy dzięki technikom teleinformatycznym, pracują bezpośrednio u klienta lub w drodze do niego. W ten sposób zapewniają szereg usług, w które zazwyczaj angażowany byłby personel biurowy lub klient musiałby przyjechać do siedziby firmy;telepraca mobilna (nomadyczną), w której pracownik swoje obowiązki zawodowe wykonuje w podróży, a jego warsztat pracy znajduje się tam gdzie akurat przebywa: w samolocie, pociągu lub pokoju hotelowym. Tę formę telepracy może wykonywać personel zarządzający, specjaliści lub serwisanci, którzy dzięki technikom teleinformatycznym, pracują bezpośrednio u klienta lub w drodze do niego. W ten sposób zapewniają szereg usług, w które zazwyczaj angażowany byłby personel biurowy lub klient musiałby przyjechać do siedziby firmy;
6
Formy telepracy, jakie wyróżnia organizacja "European Telework Online (ETO) Polska" telecentra zapewniające dostęp do wirtualnego biura osobom, które zamiast dojeżdżać do siedziby firmy pracują w telecentrum, którego lokalizacja jest najbardziej odpowiednia do potrzeb, na przykład jest najbliżej od domu;telecentra zapewniające dostęp do wirtualnego biura osobom, które zamiast dojeżdżać do siedziby firmy pracują w telecentrum, którego lokalizacja jest najbardziej odpowiednia do potrzeb, na przykład jest najbliżej od domu; telechatki spełniające podobne funkcje jak telecentra na terenach wiejskich i podmiejskich. Oprócz możliwości pracy w sieci telechatki zapewniają obywatelom lokalnych społeczności możliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz dostęp do zaawansowanych technik informatycznych i telekomunikacyjnych;telechatki spełniające podobne funkcje jak telecentra na terenach wiejskich i podmiejskich. Oprócz możliwości pracy w sieci telechatki zapewniają obywatelom lokalnych społeczności możliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz dostęp do zaawansowanych technik informatycznych i telekomunikacyjnych;
7
Formy telepracy, jakie wyróżnia organizacja "European Telework Online (ETO) Polska" elokalizację funkcjonalną - funkcje usługowe przedsiębiorstwa, przedtem lokalizowane w pobliżu klienta, obecnie koncentrowane są w jednym miejscu i świadczone na odległość. Rodzaj wirtualnych biur obsługi klienta (przez telefon bądź internet), np. usługa "Błękitna linia" firmy TP S.A.elokalizację funkcjonalną - funkcje usługowe przedsiębiorstwa, przedtem lokalizowane w pobliżu klienta, obecnie koncentrowane są w jednym miejscu i świadczone na odległość. Rodzaj wirtualnych biur obsługi klienta (przez telefon bądź internet), np. usługa "Błękitna linia" firmy TP S.A.
8
Wykorzystanie telepracy w firmie W dziale produkcji - może być zastosowana tylko w procesie produkcji dóbr cyfrowych i informacyjnych.W dziale produkcji - może być zastosowana tylko w procesie produkcji dóbr cyfrowych i informacyjnych. W administracji - może być wykorzystana telekooperacja.W administracji - może być wykorzystana telekooperacja. W dziale kadr - jest wykorzystywana do przeprowadzania szkoleń na odległość (e-learning) oraz poprzez stałe połączenie z siecią pracodawcy umożliwia wymianę danych i stałą obsługę pracowników.W dziale kadr - jest wykorzystywana do przeprowadzania szkoleń na odległość (e-learning) oraz poprzez stałe połączenie z siecią pracodawcy umożliwia wymianę danych i stałą obsługę pracowników. Dział IT to administrowanie sieciami, tworzenie oprogramowania, tworzenie stron WWW, które może odbywać się spoza siedziby firmy.Dział IT to administrowanie sieciami, tworzenie oprogramowania, tworzenie stron WWW, które może odbywać się spoza siedziby firmy. Dział rozwojowo-badawczy - telepraca ułatwia pracę grupową nad projektami.Dział rozwojowo-badawczy - telepraca ułatwia pracę grupową nad projektami. Dział marketingu z kolei wykorzystuje telepracowników do przeprowadzania badań ankietowych czy wprowadzania danych.Dział marketingu z kolei wykorzystuje telepracowników do przeprowadzania badań ankietowych czy wprowadzania danych.
9
Wykorzystanie telepracy w firmie Do typowych prac wykonywanych na odległość z użyciem nowoczesnych technologii teleinformatycznych należą: komputerowy skład tekstów, opracowywanie graficzne i projektowanie stron WWW, tworzenie baz danych, wyszukiwanie informacji, działalność marketingowa i sprzedaż przez telefon, obsługa klienta, księgowość, tłumaczenia, przeprowadzanie ankiet, wykonywanie analiz, redagowanie tekstów, raportów, sprawozdań, kompilowanie i pisanie tekstów, nauczanie na odległość itp.
10
Zalety telepracy od strony pracodawcy wzrost wydajności/efektywności telepracowników - badania wskazują na wzrost wydajności zwykle o %, a niekiedy do kilkuset procent,wzrost wydajności/efektywności telepracowników - badania wskazują na wzrost wydajności zwykle o %, a niekiedy do kilkuset procent, optymalizację stanu zatrudnienia,optymalizację stanu zatrudnienia, redukcję zwolnień chorobowych,redukcję zwolnień chorobowych, zmniejszenie powierzchni biurowej,zmniejszenie powierzchni biurowej, ograniczenie konfliktów w pracy,ograniczenie konfliktów w pracy, fakt, że pracodawca płaci za efekty pracy, a nie za czas poświęcony na wykonanie zadania,fakt, że pracodawca płaci za efekty pracy, a nie za czas poświęcony na wykonanie zadania, oszczędność materiałów biurowych (przede wszystkim papieru),oszczędność materiałów biurowych (przede wszystkim papieru), zatrudnianie osób o wysokich kwalifikacjach, które nie muszą opuszczać swojego miejsca zamieszkania, i dlatego gotowe są podjąć pracę nawet w odległym geograficznie przedsiębiorstwie,zatrudnianie osób o wysokich kwalifikacjach, które nie muszą opuszczać swojego miejsca zamieszkania, i dlatego gotowe są podjąć pracę nawet w odległym geograficznie przedsiębiorstwie, fakt, że małe i średnie przedsiębiorstwa mogą łatwiej rywalizować z dużymi firmami.fakt, że małe i średnie przedsiębiorstwa mogą łatwiej rywalizować z dużymi firmami.
11
Najważniejsze korzyści dla telepracownika pracownik nie musi poświęcać czasu i ponosić kosztów dojazdu do pracy,pracownik nie musi poświęcać czasu i ponosić kosztów dojazdu do pracy, wszystko robi szybciej i efektywniej poświęcając czas na samo wykonanie powierzonego zadania,wszystko robi szybciej i efektywniej poświęcając czas na samo wykonanie powierzonego zadania, następuje elastyczność nie tylko miejsca, ale zazwyczaj również czasu pracy,następuje elastyczność nie tylko miejsca, ale zazwyczaj również czasu pracy, przestaje być istotny wiek i wygląd pracownika,przestaje być istotny wiek i wygląd pracownika, pracownicy są mniej zestresowani wykonując pracę w domu,pracownicy są mniej zestresowani wykonując pracę w domu, możliwość wykonywania pracy w dużej odległości od siedziby firmy,możliwość wykonywania pracy w dużej odległości od siedziby firmy, jako telepracownicy mogą być zatrudnione osoby niepełnosprawne lub takie, które nie są w stanie wykonywać pracy poza miejscem zamieszkania.jako telepracownicy mogą być zatrudnione osoby niepełnosprawne lub takie, które nie są w stanie wykonywać pracy poza miejscem zamieszkania.
12
Problemy jakie może napotkać pracodawca koszty początkowe wdrożenia systemu pracy na odległość,koszty początkowe wdrożenia systemu pracy na odległość, brak integracji w zespole, alienacja pracowników,brak integracji w zespole, alienacja pracowników, zjawisko izolacji i braku synergii pracownika z pracodawcą,zjawisko izolacji i braku synergii pracownika z pracodawcą, możliwość wycieku cennych dokumentów i danych poza firmę.możliwość wycieku cennych dokumentów i danych poza firmę.
13
Problemy od strony pracownika w polskich warunkach koszty połączenia z internetem oraz,w polskich warunkach koszty połączenia z internetem oraz, nieodpowiednie prawo pracy, nie regulujące tego typu stosunków między pracodawcą i pracobiorcą,nieodpowiednie prawo pracy, nie regulujące tego typu stosunków między pracodawcą i pracobiorcą, brak bezpośredniego nadzoru nad wykonywaną pracą i konieczność samodzielnego dopingowania się. Wymagana jest dobra samoorganizacja pracy, co powoduje czasami zmniejszenie wydajności pracy pracownika,brak bezpośredniego nadzoru nad wykonywaną pracą i konieczność samodzielnego dopingowania się. Wymagana jest dobra samoorganizacja pracy, co powoduje czasami zmniejszenie wydajności pracy pracownika, poczucie odosobnienia pracownika od grupy - "syndrom alienacji",poczucie odosobnienia pracownika od grupy - "syndrom alienacji", groźba "pracoholizmu" - pracy "na okrągło",groźba "pracoholizmu" - pracy "na okrągło", problemy telepracowników z oddzieleniem pracy od życia domowego (prywatnego).problemy telepracowników z oddzieleniem pracy od życia domowego (prywatnego).
14
Motywowanie i monitorowanie pracowników Motywowanie i kontrola pracowników pracujących zdalnie nie jest sprawą prostą. Aby nie dopuścić do wystąpienia negatywnych czynników telepracy należy: organizować spotkania integracyjne lub konferencje w siedzibie firmy dla pracowników pracujących zdalnie,organizować spotkania integracyjne lub konferencje w siedzibie firmy dla pracowników pracujących zdalnie, organizować wyjazdy motywacyjne dla telepracowników,organizować wyjazdy motywacyjne dla telepracowników, nie dopuścić do odosobnienia pracownika (alienacja),nie dopuścić do odosobnienia pracownika (alienacja), przeprowadzać nieformalne wizyty kontrolerów w domu pracownika,przeprowadzać nieformalne wizyty kontrolerów w domu pracownika, oferować szkolenia online, umożliwiające telepracownikowi podnoszenie swoich kwalifikacji,oferować szkolenia online, umożliwiające telepracownikowi podnoszenie swoich kwalifikacji, stworzyć dobry system ocen i płac, nagród i awansów - tak, aby inspirować oraz wzbudzać automotywację, a nie tworzyć nakazy i kontrolować,stworzyć dobry system ocen i płac, nagród i awansów - tak, aby inspirować oraz wzbudzać automotywację, a nie tworzyć nakazy i kontrolować,
15
Motywowanie i monitorowanie pracowników rozwiązać kwestie zapłaty za dni udokumentowanej choroby, uniemożliwiającej lub znacznie utrudniającej telepracownikom pracę przy domowym komputerze,rozwiązać kwestie zapłaty za dni udokumentowanej choroby, uniemożliwiającej lub znacznie utrudniającej telepracownikom pracę przy domowym komputerze, zapewnić wsparcie techniczne i merytoryczne pracy zdalnej w systemie firmy,zapewnić wsparcie techniczne i merytoryczne pracy zdalnej w systemie firmy, umożliwić pracownikowi kontrolowanie (lub wgląd w ocenę) wyników pracy - czy nie popełnił błędów,umożliwić pracownikowi kontrolowanie (lub wgląd w ocenę) wyników pracy - czy nie popełnił błędów, nie traktować telepracowników jako pracowników drugiej kategorii, zapewniając im odpowiedni dostęp do wiedzy, rozwoju umiejętności, adekwatnego wynagrodzenia oraz poczucia przynależności do firmy.nie traktować telepracowników jako pracowników drugiej kategorii, zapewniając im odpowiedni dostęp do wiedzy, rozwoju umiejętności, adekwatnego wynagrodzenia oraz poczucia przynależności do firmy.
16
Motywowanie i monitorowanie pracowników W sytuacji, gdy niezbędne jest monitorowanie lub pomiar czasu trwania telepracy tworzy się grupę reguł (tzw. elastyczny czas pracy - ECP), które ułatwiają organizację czasu pracy. Do reguł tych należą: ramy czasowe: okres między najwcześniejszym rozpoczęciem pracy a najpóźniejszym dozwolonym zakończeniem pracy,ramy czasowe: okres między najwcześniejszym rozpoczęciem pracy a najpóźniejszym dozwolonym zakończeniem pracy, czas obowiązkowy: są to ściśle określone godziny w ciągu dnia, w których telepracownicy powinni być dostępni przez internet,czas obowiązkowy: są to ściśle określone godziny w ciągu dnia, w których telepracownicy powinni być dostępni przez internet, dzienny wymiar godzin: jest to czas, który dana osoba powinna poświęcić w ciągu dnia na pracę. Może się on różnić w poszczególnych dniach tygodnia, czy tygodniach,dzienny wymiar godzin: jest to czas, który dana osoba powinna poświęcić w ciągu dnia na pracę. Może się on różnić w poszczególnych dniach tygodnia, czy tygodniach, okres rozliczeniowy: jest to okres, po upływie którego sprawdza się, czy dany pracownik spędził określoną w umowie ilość czasu będąc zalogowanym do systemu firmy.okres rozliczeniowy: jest to okres, po upływie którego sprawdza się, czy dany pracownik spędził określoną w umowie ilość czasu będąc zalogowanym do systemu firmy.
17
Motywowanie i monitorowanie pracowników Pomocą w monitorowaniu czasu pracy są systemy informacyjne, które monitorują godziny zalogowań do systemu firmy. Rejestrują one zdarzenia związane z każdym pracownikiem i umożliwiają jego kontrolę. rejestracje We/Wy - zestawienie pokazujące wszystkie rejestracje wejścia i wyjścia z systemu w ujęciu dziennym,rejestracje We/Wy - zestawienie pokazujące wszystkie rejestracje wejścia i wyjścia z systemu w ujęciu dziennym, pełna aktywność - zestawienie pokazujące zdarzenia dotyczące danego pracownika jakie zapisane są w systemie,pełna aktywność - zestawienie pokazujące zdarzenia dotyczące danego pracownika jakie zapisane są w systemie, plan urlopów - zestawienie pokazujące wykorzystane oraz zaplanowane dni urlopowe w bieżącym roku,plan urlopów - zestawienie pokazujące wykorzystane oraz zaplanowane dni urlopowe w bieżącym roku, nadgodziny - zestawienie pokazujące, kiedy i ile nadgodzin zostało wypracowanych przez danego pracownikanadgodziny - zestawienie pokazujące, kiedy i ile nadgodzin zostało wypracowanych przez danego pracownika
18
Podsumowanie Zasady funkcjonowania pracowników na odległość są od dawna dokładnie zdefiniowane i opisane. Znane są również technologie wykorzystywane przy tego rodzaju działalności. Nie znaczy to niestety, że praca zdalna nie rodzi problemów. Świadczy o tym choćby przykład Wielkiej Brytanii gdzie pracownicy zdalni borykają się nadal z wieloma problemami przy wykonywaniu tej formy pracy. Milionowa grupa osób pracujących w domu w Wielkiej Brytanii jest pozbawiona podstawowych praw pracowniczych, takich jak płatne urlopy, czy wynagrodzenie chorobowe, pracując często za stawkę niższą, niż wymagana przez prawo płaca minimalna.
|
<doc fingerprint="4d8e63a8616a70d1">
<main>
<p>Prezentacja na temat: "Istotne elementy w telepracy (aspekty, zjawisko, ograniczenia) Joanna Cuber Łukasz Konieczny Karolina Lewicka."— Zapis prezentacji:</p>
<p>1 Istotne elementy w telepracy (aspekty, zjawisko, ograniczenia) Joanna Cuber Łukasz Konieczny Karolina Lewicka</p>
<p>2 Problematyka prezentacji Przybliżenie pojęcia telepracyPrzybliżenie pojęcia telepracy Zaznajomienie z aspektami takiej formy pracyZaznajomienie z aspektami takiej formy pracy Opisanie zjawiska występowania telepracy w przedsiębiorstwachOpisanie zjawiska występowania telepracy w przedsiębiorstwach Przedstawienie zalet, wad oraz ograniczeń związanych z wprowadzeniem takiego rodzaju działaniaPrzedstawienie zalet, wad oraz ograniczeń związanych z wprowadzeniem takiego rodzaju działania</p>
<p>3 Wstęp Za ojca telepracy uznać należy amerykańskiego fizyka Jacka M. Nillesa, który w ówcześnie panującym w Stanach Zjednoczonych kryzysie paliwowym wymyślił sposób na świadczenie pracy na odległość, nazwany przez swojego odkrywcę "telecommuting". W 1973 roku przeprowadził on pierwszy eksperymentalny projekt telepracy. Telepraca, czyli praca na odległość definiowana jest nieco inaczej w Europie i Stanach Zjednoczonych. W Ameryce stosowane jest zazwyczaj pojęcie telecommuting (czyli praca zdalna). Natomiast w Europie przyjęło się używać terminu telework (czyli telepraca). Istnieje wiele definicji pojęć pracy na odległość.</p>
<p>4 Telepraca - definicje Według amerykańskiego departamentu pracy (US Department of Labor) telepracę definiujemy jako pracę wykonywaną w domu lub w oddaleniu od umiejscowienia biznesu pracodawcy, świadczoną z wykorzystaniem urządzeń informatycznych.Według amerykańskiego departamentu pracy (US Department of Labor) telepracę definiujemy jako pracę wykonywaną w domu lub w oddaleniu od umiejscowienia biznesu pracodawcy, świadczoną z wykorzystaniem urządzeń informatycznych. Telepracę można także traktować jako jedną z metod pracy wykorzystującą technologie telekomunikacyjne i informatyczne, umożliwiającą wykonywanie zadań przez pracownika całkowicie lub częściowo poza siedzibą firmy.Telepracę można także traktować jako jedną z metod pracy wykorzystującą technologie telekomunikacyjne i informatyczne, umożliwiającą wykonywanie zadań przez pracownika całkowicie lub częściowo poza siedzibą firmy. Kolejna z definicji charakteryzuje telepracę jako "wykorzystanie komputerów oraz urządzeń i usług telekomunikacyjnych w celu zmiany dotychczasowej geografii pracy"Kolejna z definicji charakteryzuje telepracę jako "wykorzystanie komputerów oraz urządzeń i usług telekomunikacyjnych w celu zmiany dotychczasowej geografii pracy" Jack Nilles, pionier telepracy, definiował ją jako każdą formę zastąpienia dojazdów związanych z pracą przez technologie informatyczne (takie jak telekomunikacja i komputery)Jack Nilles, pionier telepracy, definiował ją jako każdą formę zastąpienia dojazdów związanych z pracą przez technologie informatyczne (takie jak telekomunikacja i komputery)</p>
<p>5 Formy telepracy, jakie wyróżnia organizacja "European Telework Online (ETO) Polska" telepraca domowa gdy pracownik lub zleceniobiorca pracuje w domu zamiast dojeżdżać do biura pracodawcy lub zleceniodawcy. Wśród telepracowników domowych możemy wyróżnić przedsiębiorców oraz pracowników: samozatrudniających się, kontraktowych, nieformalnych, a nawet nielegalnych;telepraca domowa gdy pracownik lub zleceniobiorca pracuje w domu zamiast dojeżdżać do biura pracodawcy lub zleceniodawcy. Wśród telepracowników domowych możemy wyróżnić przedsiębiorców oraz pracowników: samozatrudniających się, kontraktowych, nieformalnych, a nawet nielegalnych; telepraca mobilna (nomadyczną), w której pracownik swoje obowiązki zawodowe wykonuje w podróży, a jego warsztat pracy znajduje się tam gdzie akurat przebywa: w samolocie, pociągu lub pokoju hotelowym. Tę formę telepracy może wykonywać personel zarządzający, specjaliści lub serwisanci, którzy dzięki technikom teleinformatycznym, pracują bezpośrednio u klienta lub w drodze do niego. W ten sposób zapewniają szereg usług, w które zazwyczaj angażowany byłby personel biurowy lub klient musiałby przyjechać do siedziby firmy;telepraca mobilna (nomadyczną), w której pracownik swoje obowiązki zawodowe wykonuje w podróży, a jego warsztat pracy znajduje się tam gdzie akurat przebywa: w samolocie, pociągu lub pokoju hotelowym. Tę formę telepracy może wykonywać personel zarządzający, specjaliści lub serwisanci, którzy dzięki technikom teleinformatycznym, pracują bezpośrednio u klienta lub w drodze do niego. W ten sposób zapewniają szereg usług, w które zazwyczaj angażowany byłby personel biurowy lub klient musiałby przyjechać do siedziby firmy;</p>
<p>6 Formy telepracy, jakie wyróżnia organizacja "European Telework Online (ETO) Polska" telecentra zapewniające dostęp do wirtualnego biura osobom, które zamiast dojeżdżać do siedziby firmy pracują w telecentrum, którego lokalizacja jest najbardziej odpowiednia do potrzeb, na przykład jest najbliżej od domu;telecentra zapewniające dostęp do wirtualnego biura osobom, które zamiast dojeżdżać do siedziby firmy pracują w telecentrum, którego lokalizacja jest najbardziej odpowiednia do potrzeb, na przykład jest najbliżej od domu; telechatki spełniające podobne funkcje jak telecentra na terenach wiejskich i podmiejskich. Oprócz możliwości pracy w sieci telechatki zapewniają obywatelom lokalnych społeczności możliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz dostęp do zaawansowanych technik informatycznych i telekomunikacyjnych;telechatki spełniające podobne funkcje jak telecentra na terenach wiejskich i podmiejskich. Oprócz możliwości pracy w sieci telechatki zapewniają obywatelom lokalnych społeczności możliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz dostęp do zaawansowanych technik informatycznych i telekomunikacyjnych;</p>
<p>7 Formy telepracy, jakie wyróżnia organizacja "European Telework Online (ETO) Polska" elokalizację funkcjonalną - funkcje usługowe przedsiębiorstwa, przedtem lokalizowane w pobliżu klienta, obecnie koncentrowane są w jednym miejscu i świadczone na odległość. Rodzaj wirtualnych biur obsługi klienta (przez telefon bądź internet), np. usługa "Błękitna linia" firmy TP S.A.elokalizację funkcjonalną - funkcje usługowe przedsiębiorstwa, przedtem lokalizowane w pobliżu klienta, obecnie koncentrowane są w jednym miejscu i świadczone na odległość. Rodzaj wirtualnych biur obsługi klienta (przez telefon bądź internet), np. usługa "Błękitna linia" firmy TP S.A.</p>
<p>8 Wykorzystanie telepracy w firmie W dziale produkcji - może być zastosowana tylko w procesie produkcji dóbr cyfrowych i informacyjnych.W dziale produkcji - może być zastosowana tylko w procesie produkcji dóbr cyfrowych i informacyjnych. W administracji - może być wykorzystana telekooperacja.W administracji - może być wykorzystana telekooperacja. W dziale kadr - jest wykorzystywana do przeprowadzania szkoleń na odległość (e-learning) oraz poprzez stałe połączenie z siecią pracodawcy umożliwia wymianę danych i stałą obsługę pracowników.W dziale kadr - jest wykorzystywana do przeprowadzania szkoleń na odległość (e-learning) oraz poprzez stałe połączenie z siecią pracodawcy umożliwia wymianę danych i stałą obsługę pracowników. Dział IT to administrowanie sieciami, tworzenie oprogramowania, tworzenie stron WWW, które może odbywać się spoza siedziby firmy.Dział IT to administrowanie sieciami, tworzenie oprogramowania, tworzenie stron WWW, które może odbywać się spoza siedziby firmy. Dział rozwojowo-badawczy - telepraca ułatwia pracę grupową nad projektami.Dział rozwojowo-badawczy - telepraca ułatwia pracę grupową nad projektami. Dział marketingu z kolei wykorzystuje telepracowników do przeprowadzania badań ankietowych czy wprowadzania danych.Dział marketingu z kolei wykorzystuje telepracowników do przeprowadzania badań ankietowych czy wprowadzania danych.</p>
<p>9 Wykorzystanie telepracy w firmie Do typowych prac wykonywanych na odległość z użyciem nowoczesnych technologii teleinformatycznych należą: komputerowy skład tekstów, opracowywanie graficzne i projektowanie stron WWW, tworzenie baz danych, wyszukiwanie informacji, działalność marketingowa i sprzedaż przez telefon, obsługa klienta, księgowość, tłumaczenia, przeprowadzanie ankiet, wykonywanie analiz, redagowanie tekstów, raportów, sprawozdań, kompilowanie i pisanie tekstów, nauczanie na odległość itp.</p>
<p>10 Zalety telepracy od strony pracodawcy wzrost wydajności/efektywności telepracowników - badania wskazują na wzrost wydajności zwykle o %, a niekiedy do kilkuset procent,wzrost wydajności/efektywności telepracowników - badania wskazują na wzrost wydajności zwykle o %, a niekiedy do kilkuset procent, optymalizację stanu zatrudnienia,optymalizację stanu zatrudnienia, redukcję zwolnień chorobowych,redukcję zwolnień chorobowych, zmniejszenie powierzchni biurowej,zmniejszenie powierzchni biurowej, ograniczenie konfliktów w pracy,ograniczenie konfliktów w pracy, fakt, że pracodawca płaci za efekty pracy, a nie za czas poświęcony na wykonanie zadania,fakt, że pracodawca płaci za efekty pracy, a nie za czas poświęcony na wykonanie zadania, oszczędność materiałów biurowych (przede wszystkim papieru),oszczędność materiałów biurowych (przede wszystkim papieru), zatrudnianie osób o wysokich kwalifikacjach, które nie muszą opuszczać swojego miejsca zamieszkania, i dlatego gotowe są podjąć pracę nawet w odległym geograficznie przedsiębiorstwie,zatrudnianie osób o wysokich kwalifikacjach, które nie muszą opuszczać swojego miejsca zamieszkania, i dlatego gotowe są podjąć pracę nawet w odległym geograficznie przedsiębiorstwie, fakt, że małe i średnie przedsiębiorstwa mogą łatwiej rywalizować z dużymi firmami.fakt, że małe i średnie przedsiębiorstwa mogą łatwiej rywalizować z dużymi firmami.</p>
<p>11 Najważniejsze korzyści dla telepracownika pracownik nie musi poświęcać czasu i ponosić kosztów dojazdu do pracy,pracownik nie musi poświęcać czasu i ponosić kosztów dojazdu do pracy, wszystko robi szybciej i efektywniej poświęcając czas na samo wykonanie powierzonego zadania,wszystko robi szybciej i efektywniej poświęcając czas na samo wykonanie powierzonego zadania, następuje elastyczność nie tylko miejsca, ale zazwyczaj również czasu pracy,następuje elastyczność nie tylko miejsca, ale zazwyczaj również czasu pracy, przestaje być istotny wiek i wygląd pracownika,przestaje być istotny wiek i wygląd pracownika, pracownicy są mniej zestresowani wykonując pracę w domu,pracownicy są mniej zestresowani wykonując pracę w domu, możliwość wykonywania pracy w dużej odległości od siedziby firmy,możliwość wykonywania pracy w dużej odległości od siedziby firmy, jako telepracownicy mogą być zatrudnione osoby niepełnosprawne lub takie, które nie są w stanie wykonywać pracy poza miejscem zamieszkania.jako telepracownicy mogą być zatrudnione osoby niepełnosprawne lub takie, które nie są w stanie wykonywać pracy poza miejscem zamieszkania.</p>
<p>12 Problemy jakie może napotkać pracodawca koszty początkowe wdrożenia systemu pracy na odległość,koszty początkowe wdrożenia systemu pracy na odległość, brak integracji w zespole, alienacja pracowników,brak integracji w zespole, alienacja pracowników, zjawisko izolacji i braku synergii pracownika z pracodawcą,zjawisko izolacji i braku synergii pracownika z pracodawcą, możliwość wycieku cennych dokumentów i danych poza firmę.możliwość wycieku cennych dokumentów i danych poza firmę.</p>
<p>13 Problemy od strony pracownika w polskich warunkach koszty połączenia z internetem oraz,w polskich warunkach koszty połączenia z internetem oraz, nieodpowiednie prawo pracy, nie regulujące tego typu stosunków między pracodawcą i pracobiorcą,nieodpowiednie prawo pracy, nie regulujące tego typu stosunków między pracodawcą i pracobiorcą, brak bezpośredniego nadzoru nad wykonywaną pracą i konieczność samodzielnego dopingowania się. Wymagana jest dobra samoorganizacja pracy, co powoduje czasami zmniejszenie wydajności pracy pracownika,brak bezpośredniego nadzoru nad wykonywaną pracą i konieczność samodzielnego dopingowania się. Wymagana jest dobra samoorganizacja pracy, co powoduje czasami zmniejszenie wydajności pracy pracownika, poczucie odosobnienia pracownika od grupy - "syndrom alienacji",poczucie odosobnienia pracownika od grupy - "syndrom alienacji", groźba "pracoholizmu" - pracy "na okrągło",groźba "pracoholizmu" - pracy "na okrągło", problemy telepracowników z oddzieleniem pracy od życia domowego (prywatnego).problemy telepracowników z oddzieleniem pracy od życia domowego (prywatnego).</p>
<p>14 Motywowanie i monitorowanie pracowników Motywowanie i kontrola pracowników pracujących zdalnie nie jest sprawą prostą. Aby nie dopuścić do wystąpienia negatywnych czynników telepracy należy: organizować spotkania integracyjne lub konferencje w siedzibie firmy dla pracowników pracujących zdalnie,organizować spotkania integracyjne lub konferencje w siedzibie firmy dla pracowników pracujących zdalnie, organizować wyjazdy motywacyjne dla telepracowników,organizować wyjazdy motywacyjne dla telepracowników, nie dopuścić do odosobnienia pracownika (alienacja),nie dopuścić do odosobnienia pracownika (alienacja), przeprowadzać nieformalne wizyty kontrolerów w domu pracownika,przeprowadzać nieformalne wizyty kontrolerów w domu pracownika, oferować szkolenia online, umożliwiające telepracownikowi podnoszenie swoich kwalifikacji,oferować szkolenia online, umożliwiające telepracownikowi podnoszenie swoich kwalifikacji, stworzyć dobry system ocen i płac, nagród i awansów - tak, aby inspirować oraz wzbudzać automotywację, a nie tworzyć nakazy i kontrolować,stworzyć dobry system ocen i płac, nagród i awansów - tak, aby inspirować oraz wzbudzać automotywację, a nie tworzyć nakazy i kontrolować,</p>
<p>15 Motywowanie i monitorowanie pracowników rozwiązać kwestie zapłaty za dni udokumentowanej choroby, uniemożliwiającej lub znacznie utrudniającej telepracownikom pracę przy domowym komputerze,rozwiązać kwestie zapłaty za dni udokumentowanej choroby, uniemożliwiającej lub znacznie utrudniającej telepracownikom pracę przy domowym komputerze, zapewnić wsparcie techniczne i merytoryczne pracy zdalnej w systemie firmy,zapewnić wsparcie techniczne i merytoryczne pracy zdalnej w systemie firmy, umożliwić pracownikowi kontrolowanie (lub wgląd w ocenę) wyników pracy - czy nie popełnił błędów,umożliwić pracownikowi kontrolowanie (lub wgląd w ocenę) wyników pracy - czy nie popełnił błędów, nie traktować telepracowników jako pracowników drugiej kategorii, zapewniając im odpowiedni dostęp do wiedzy, rozwoju umiejętności, adekwatnego wynagrodzenia oraz poczucia przynależności do firmy.nie traktować telepracowników jako pracowników drugiej kategorii, zapewniając im odpowiedni dostęp do wiedzy, rozwoju umiejętności, adekwatnego wynagrodzenia oraz poczucia przynależności do firmy.</p>
<p>16 Motywowanie i monitorowanie pracowników W sytuacji, gdy niezbędne jest monitorowanie lub pomiar czasu trwania telepracy tworzy się grupę reguł (tzw. elastyczny czas pracy - ECP), które ułatwiają organizację czasu pracy. Do reguł tych należą: ramy czasowe: okres między najwcześniejszym rozpoczęciem pracy a najpóźniejszym dozwolonym zakończeniem pracy,ramy czasowe: okres między najwcześniejszym rozpoczęciem pracy a najpóźniejszym dozwolonym zakończeniem pracy, czas obowiązkowy: są to ściśle określone godziny w ciągu dnia, w których telepracownicy powinni być dostępni przez internet,czas obowiązkowy: są to ściśle określone godziny w ciągu dnia, w których telepracownicy powinni być dostępni przez internet, dzienny wymiar godzin: jest to czas, który dana osoba powinna poświęcić w ciągu dnia na pracę. Może się on różnić w poszczególnych dniach tygodnia, czy tygodniach,dzienny wymiar godzin: jest to czas, który dana osoba powinna poświęcić w ciągu dnia na pracę. Może się on różnić w poszczególnych dniach tygodnia, czy tygodniach, okres rozliczeniowy: jest to okres, po upływie którego sprawdza się, czy dany pracownik spędził określoną w umowie ilość czasu będąc zalogowanym do systemu firmy.okres rozliczeniowy: jest to okres, po upływie którego sprawdza się, czy dany pracownik spędził określoną w umowie ilość czasu będąc zalogowanym do systemu firmy.</p>
<p>17 Motywowanie i monitorowanie pracowników Pomocą w monitorowaniu czasu pracy są systemy informacyjne, które monitorują godziny zalogowań do systemu firmy. Rejestrują one zdarzenia związane z każdym pracownikiem i umożliwiają jego kontrolę. rejestracje We/Wy - zestawienie pokazujące wszystkie rejestracje wejścia i wyjścia z systemu w ujęciu dziennym,rejestracje We/Wy - zestawienie pokazujące wszystkie rejestracje wejścia i wyjścia z systemu w ujęciu dziennym, pełna aktywność - zestawienie pokazujące zdarzenia dotyczące danego pracownika jakie zapisane są w systemie,pełna aktywność - zestawienie pokazujące zdarzenia dotyczące danego pracownika jakie zapisane są w systemie, plan urlopów - zestawienie pokazujące wykorzystane oraz zaplanowane dni urlopowe w bieżącym roku,plan urlopów - zestawienie pokazujące wykorzystane oraz zaplanowane dni urlopowe w bieżącym roku, nadgodziny - zestawienie pokazujące, kiedy i ile nadgodzin zostało wypracowanych przez danego pracownikanadgodziny - zestawienie pokazujące, kiedy i ile nadgodzin zostało wypracowanych przez danego pracownika</p>
<p>18 Podsumowanie Zasady funkcjonowania pracowników na odległość są od dawna dokładnie zdefiniowane i opisane. Znane są również technologie wykorzystywane przy tego rodzaju działalności. Nie znaczy to niestety, że praca zdalna nie rodzi problemów. Świadczy o tym choćby przykład Wielkiej Brytanii gdzie pracownicy zdalni borykają się nadal z wieloma problemami przy wykonywaniu tej formy pracy. Milionowa grupa osób pracujących w domu w Wielkiej Brytanii jest pozbawiona podstawowych praw pracowniczych, takich jak płatne urlopy, czy wynagrodzenie chorobowe, pracując często za stawkę niższą, niż wymagana przez prawo płaca minimalna.</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 4
|
[
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn"
] |
a702b17292a4bbd6b88c0ce7fdad3252
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.7,
10
] |
{
"MT": 0.124,
"LY": 0.081,
"SP": 0.091,
"ID": 0.117,
"NA": 0.082,
"HI": 0.146,
"IN": 0.841,
"OP": 0.099,
"IP": 0.084,
"it": 0.079,
"ne": 0.081,
"sr": 0.066,
"nb": 0.059,
"re": 0.06,
"en": 0.178,
"ra": 0.191,
"dtp": 0.367,
"fi": 0.072,
"lt": 0.094,
"rv": 0.072,
"ob": 0.083,
"rs": 0.082,
"av": 0.096,
"ds": 0.075,
"ed": 0.087
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00221-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 72,249,072
| 22,460
| 90,105
|
http://docplayer.pl/53984-W-druzynie-harcerskiej.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:50:00
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 S Y S T E M Z a s tępowy W drużynie harcerskiej BROSZURA METODYCZNA ZESPOŁU HARCERSKIEGO CHORĄGWI DOLNOŚLĄSKIEJ 1
2 Spis treści SPIS TREŚCI... 2 PRZEDMOWA... 3 ROZDZIAŁ I CZYM JEST SYSTEM ZASTĘPOWY... 4 ROZDZIAŁ II ZASTĘP I JEGO PRZYWÓDCA... 5 ROZDZIAŁ III DZIAŁALNOŚĆ ZASTĘPU... 8 ROZDZIAŁ IV SYSTEM ZASTĘPOWY W DRUŻYNIE ROZDZIAŁ IV ZASTĘP ZASTĘPOWYCH Bibliografia: Obrzędowy piec Marka Kudasiewicza System zastępowy Ronalda E. Phillipsa Tajemne Stowarzyszenie Magów Wojciecha Kołodziejskiego Jak być zastępowym Bogusław i Wojciech Śliwierscy Autorzy: phm. Krzysztof Wojtas phm. Anna Krok phm. Jakub Pasieka phm. Wojciech Kapeliński phm. Mariusz Noski pwd. Agnieszka Podulka pwd. Bartłomiej Lissek Michał Matras Paulina Nowińska 2
3 Przedmowa Drogi czytelniku! System małych grup to jeden z czterech elementów metody harcerskiej. Stosując go w swojej drużynie możesz bardzo wiele zyskać. Jeśli nadal zastanawiasz się, jakie są to korzyści lub masz wątpliwości, czy system zastępowy, który funkcjonuje w Twoim środowisku, jest nim w rzeczywistości ta broszura jest dla Ciebie. Przyda się ona również tym, którym potrzeba troszkę wiedzy teoretycznej na ten temat. Mamy nadzieję, że nasze doświadczenia i zawarte tutaj treści zaczerpnięte z biblioteczki drużynowego przydadzą się w Twojej pracy. Życzymy miłej lektury! Zespół Harcerski 3
4 Rozdział I CZYM JEST SYSTEM ZASTĘPOWY Skauci ruszają zwykle na harce parami, a czasem samotnie, jeżeli wyruszają w większej liczbie mówimy o nich jako o zastępie. Robert Baden-Powell System zastępowy jest to metoda pracy z harcerzami polegająca na ich uczestnictwie w małych grupach zastępach, liczących od 6. do 10. osób tej samej płci. Harcerz będąc w takiej grupie, już od najmłodszych lat uczy się współpracy ze swoimi kolegami. Członkowie zastępów z biegiem czasu stają się sobie coraz bliżsi. Powoduje to wspólna zabawa, gra, praca oraz wykonywanie powierzonych zadań. Uczestnictwo w małych grupach oraz wspólne działanie rozwija w harcerzach chęci do pracy nad własnym charakterem, rozwojem fizycznym, emocjonalnym, intelektualnym, duchowym i społecznym. Celem systemu zastępowego jest zachęcenie młodych ludzi do zdobywania wiedzy, umiejętności oraz nawyków potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania w dorosłym życiu. Harcerze uczą się norm obowiązujących w społeczeństwie, stawiać sobie wymagania, współdziałać z innymi ludźmi oraz podejmować samodzielne decyzje. System zastępowy jest naturalnym systemem, bowiem wykorzystuje on pierwotne skłonności ludzi i zaspokaja naturalne potrzeby takie jak poczucie bezpieczeństwa, potrzebę akceptacji czy też wykazania się. To sprawia, że harcerz staje się pewny siebie i poszerza swoje horyzonty. Według Naczelnego Skauta Świata gen. Roberta Baden-Powella, głównym celem systemu zastępowego jest powierzenie odpowiedzialności młodemu chłopcu, gdyż pomaga mu to pracować nad własnym charakterem. JAK POWSTAŁ SYSTEM ZASTĘPOWY Generał Robert Baden-Powell podczas swojej służby w armii brytyjskiej zauważył, że działanie oraz nauka w małych grupach jest o wiele bardziej skuteczna niż w dużych. Pracując z dziećmi i młodzieżą utwierdził się w przekonaniu, iż kształcenie oraz wychowanie chłopców w małych zespołach, gdzie młodzi ludzie w dużym stopniu samodzielnie odpowiadają za swój rozwój, jest o wiele skuteczniejsze od tradycyjnych metod wychowawczych. W przedmowie skierowanej do instruktorów 4
5 pierwszego wydania Scouting for Boys z 1908 r. gen. Robert Baden-Powell zamieścił następującą myśl: Chciałbym zawsze jak najgoręcej zalecić system zastępowy, to znaczy prowadzenie pracy w małych, na stałe zorganizowanych gromadkach chłopców, z których każda pozostawałaby pod odpowiedzialną komendą chłopca-przywódcy. Zastosowanie tego systemu jest bardzo ważnym czynnikiem powodzenia. Następne strony książki zawierają wskazówki dotyczące podstawowych i najbardziej potrzebnych metod, przy pomocy których można zorganizować pracę na zasadach systemu zastępowego w każdej drużynie. W 1915 r. Roland Philipps wydaje książkę pod tytułem System zastępowy, w której dokładnie opisuje poszczególne elementy tworzące zastęp, pracę i wybór zastępowego oraz sposób działania zastępu jako jednorodnej grupy. Zarówno Scouting for Boys jak i System zastępowy znalazły bardzo wielu zwolenników wśród instruktorów, którzy z biegiem czasu zaczęli wdrażać system zastępowy w swoich środowiskach. Rozdział II ZASTĘP I JEGO PRZYWÓDCA Zastęp jest najmniejszą jednostką formalną w strukturze organizacyjnej Związku Harcerstwa Polskiego. Należałoby zatem wyjaśnić czym jest zastęp? Otóż zastępem jako takim nazywamy grupę harcerek lub harcerzy liczący 6. do 10. osób, dobranych w sposób naturalny, kierowaną przez zastępowego. Zastęp jako najmniejsza jednostka pozwala dotrzeć do każdego z osobna, dostrzec jego mocne strony, pozwala wykazać się inicjatywą i pomysłami, a także zaspokaja podstawowe potrzeby wynikające z przynależności do grupy: potrzeba bezpieczeństwa, potrzeba bycia w grupie, akceptacji, uznania, szacunku oraz samorealizacji. Treści zbiórek koncentrują się głównie na kwestiach związanych z technikami harcerskimi. Jeżeli zastępy postanowią regularnie spotykać się na swoich zbiórkach, warto zastanowić się nad tym, z jaką częstotliwością będą odbywać się zbiórki drużyny. Bywa, że zastępy w swojej pracy są bardzo samodzielne, ale bez względu na to powinno się zwracać dużą uwagę na ich bezpieczeństwo. Dobrze byłoby, gdyby zbiórki odbywały się pod okiem pełnoletniego opiekuna. Jeżeli wystąpią w 5
6 drużynie problemy z naturalnym formowaniem zastępów, pomóż swoim harcerzom podzielić się tak by wszyscy byli zadowoleni a praca przynosiła wymierne efekty. KTO JEST PRZYWÓDCĄ ZASTĘPU? Odpowiedź jest oczywista zastępowy. Jest to harcerka bądź harcerz po złożeniu Przyrzeczenia, wybrana/y przez drużynowego w porozumieniu z Radą drużyny. Jednak przede wszystkim jest to przywódca grupy, jej lider. Zastępowy powinien charakteryzować się większymi zdolnościami od pozostałych członków zastępu, gdyż to on planuje i inicjuje pracę grupy. Choć zastępowego mianuje drużynowy mianowanie to powinno być zaakceptowane przez zastęp. Zastępowy ma swojego zastępcę i współpracownika jest nim podzastępowy, który pomaga w pracy i w razie potrzeby zastępuje zastępowego. Zastępowym może zostać ten, kto: Ma autorytet w zastępie, jest lubiany, daje dobry przykład (najlepiej, by posiadał stopień harcerski wyższy od reszty zastępu), Wyróżnia się aktywnością w drużynie, Jest koleżeński, uczynny i potrafi dbać o wspólne dobro, Ma zdolności organizatorskie i przywódcze, potrafi łagodzić spory. Oprócz tego zastępowy powinien wcześniej ukończyć kurs zastępowych i uzyskać patent zastępowego. Do podstawowych zadań zastępowego należy: Kierowanie pracą zastępu, prowadzenie jego zbiórek, Reprezentowanie zastępu w Radzie drużyny, Opracowanie (wspólnie z zastępem) planu pracy zastępu, Podział zadań w zastępie i kontrola ich wykonania, Prowadzenie książki pracy zastępu, Dbanie by członkowie zastępu systematycznie zdobywali sprawności, stopnie, uczestniczyli w zbiórkach, dawali dobry przykład itd. Można wyróżnić kilka typów charakterologicznych wśród zastępowych. Każdy z nich wykonuje inne zadania, które tworzą jedną całość działalności osoby pełniącej tę funkcję: 6
7 Kontroler-opiekun bycie nim jest najważniejszym i najtrudniejszym wyzwaniem, jakiemu musi sprostać zastępowy. Powinien zapewnić opiekę członkom swojego zastępu oraz kontrolować ich pracę. Nie odznacza to, że zastępowy nie podejmuje żadnej pracy. Zastępowy musi tak kierować swoim zastępem, żeby wszystko, co ma być zrobione, było zrobione dobrze. Kontroler czasu dla zastępowego bardzo ważne jest to, aby umiał tak wyznaczyć rozmaite prace, aby zastęp skończył je w oznaczonym czasie. Motywator jest to jedno z najtrudniejszych zadań szczególnie, gdy pogoda jest okropna, każdy czuje się lekko przygnębiony i znudzony, a sprawy nie układają się po naszej myśli. Zastępowy musi umieć działać w taki sposób, aby wszystko znowu sprowadzić na dobrą drogę". Groźby nigdy nie są dobrą motywacją - zastępowy powinien umieć pociągnąć" harcerzy za sobą. Słuchacz każdy zastępowy powinien nauczyć się słuchać i posiąść trudną sztukę rozpoznawania, kiedy zastęp nie jest szczęśliwy. Zastanowić się, dlaczego tak jest, a potem zacząć działać i zmienić ten stan rzeczy. Zastępowy powinien również rozpoznać tę chwilę, kiedy zastęp jest w stanie góry przenosić" i wykorzystać ją, Nauczyciel zastępowi muszą być przygotowani do kształcenia swojego zastępu w wielu dziedzinach harcerskich. To zastępowy wprowadza w harcerskie życie biszkopty", odkrywa tajniki harcowania. Dobra Mama zastępowy nie musi wiedzieć wszystkiego i być najlepszym we wszystkim. Powinien pozwolić członkom swojego zastępu (tym, którzy mają większe umiejętności bądź doświadczenie), aby brali udział we wszystkich aspektach życia drużyny, by dzielili się swoją wiedzą. Kierownik zastępowy powinien umiejętnie kierować daną sytuacją, a jeśli to jest ponad jego siły, powinien zwrócić się do drużynowego. Maratończyk dobrze by było, żeby zastępowy umiał doprowadzić swój zastęp do takiego stanu, że wieczorem jego członkowie będą się czuli bardzo zmęczeni i chętnie zasną. Powinien zatem proponować wiele ciekawych zadań. Delegat zastępowy powinien umieć przedstawić poglądy swojego zastępu, nawet jeśli czasami się z nimi nie zgadza. 7
8 Rozdział III DZIAŁALNOŚĆ ZASTĘPU Zastęp nie jest jednostką działającą w próżni jego działalność jest wpisana w pracę drużyny. Jednak posiada dużą autonomię, a przede wszystkim możliwość decydowania o specyfice i celach swego działania. Funkcjonuje jako grupa nie tylko na zbiórkach drużyny, ale również poza nimi i samodzielnie realizuje swój program. CO, JAK I KIEDY czyli o zbiórkach zastępu. Zastęp spotyka się systematycznie w zależności od modelu pracy drużyny i harmonogramu jej działań, np. 3:1 (3 zbiórki zastępu, 1 zbiórka drużyny w miesiącu), 4:1, 2:2 itd. Zbiórki zastępu odbywają się na podobnych zasadach, jak zbiórki drużyny: są celowe, mają logiczny ciąg, przemienne i różnorodne elementy, uczą zawsze czegoś nowego, jednak zawierają też stałe elementy, są prowadzone w odpowiednim tempie, a harcerze mogą się wykazać samodzielnością i inicjatywą, czyli powinny przebiegać zgodnie z zasadami dobrej zbiórki. Zbiórki zastępu mają swoją specyfikę. Uczestniczy w nich niewielka liczba osób, więc zastępowy może tak rozplanować zbiórkę zastępu, aby każdy miał szansę na dokładne wyćwiczenie danej umiejętności (np. wyznaczanie azymutu) i nie brakuje czasu na to, aby w przyjacielskim gronie porozmawiać o sprawach zastępu, czy problemach poszczególnych jego członków. W zastępie każdy ma możliwość rozwoju indywidualnego. Może wypowiedzieć swoje zdanie na dany temat i systematycznie realizować zadania na stopień pod czujnym okiem zastępowego starszego brata. Dlatego podczas zbiórek zastępu harcerze zdobywają stopnie i sprawności, realizują zadania (indywidualne, zespołowe) oraz projekty. Dzięki temu drużynowy na zbiórkach drużyny, zamiast uczyć każdego z osobna wyznaczania azymutu, może przeprowadzić grę terenową, która sprawdzi umiejętności członków drużyny, a co za tym idzie ocenić pracę wykonaną przez zastępy i ich zastępowych. Każdy zastęp w zależności od czasu działania ma wypracowaną lub wypracowuje swoją obrzędowość. Zbiórki mogą mieć charakterystyczne dla danego zastępu elementy, odróżniające go na tle innych zastępów w drużynie, np. zawsze na początku zbiórki harcerki z zastępu Buki wyjmują z kieszeni munduru zasuszone 8
9 bukowe liście i kładą je w określonym miejscu. Zastęp oczywiście posiada też nazwę i zwyczaje. Oprócz tego jest jeszcze kilka elementów, które wyróżniają zastęp na tle drużyny w zależności od tradycji danej drużyny mogą to być: nazwa, proporzec zastępu, kronika zastępu, szyk, zawołanie, naszywki na mundurze, obramowania chust, kącik w harcówce, tablica, skarbczyk itp. PLANOWANIE PRACY Plan pracy zastępu tworzy zastępowy wspólnie z członkami zastępu, uwzględniając w nim: przedsięwzięcia drużyny; potrzeby i zainteresowania każdego z członków zastępu; realizowane aktualnie próby na stopnie i sprawności; realizację zadań zespołowych lub projektów; potrzeby środowiska działania zastępu (szkoła, klasa, osiedle); ważne daty z życia zastępu (urodziny zastępu i poszczególnych jego członków, rocznicę nadania proporca, imieniny patrona, uroczyste przyjęcie do zastępu itp.); działania dodatkowe, czyli to o czym wiemy, a nie zawsze o tym pamiętamy: akcje zarobkowe, prezenty mikołajkowe, andrzejki, wigilia, zdobywanie znaków służb, sprzątanie świata itp. Każdy plan pracy zastępu powinien zawierać: Cele i zamierzenia, które chcemy zrealizować w określonym czasie (np. w tym roku harcerskim) Harmonogram pracy (daty i miejsca spotkań, tematy zbiórek, zadania dla poszczególnych członków zastępu wynikające z aktualnie realizowanych prób) DOKUMENTACJA Dokumentacja pracy zastępu podobnie jak drużyny składa się z kilku podstawowych elementów: książka pracy zastępu zawierająca wszystkie niezbędne informacje na temat członków zastępu (imię i nazwisko, pełnione funkcje, posiadany stopień harcerski, adres zamieszkania, numer telefonu itp.), plan pracy, konspekty 9
10 10 zbiórek, sieć alarmową, przydzielone zadania i raporty z ich wykonania, listę zapłaconych składek i inne według potrzeb. Książka pracy zastępu nie jest prowadzona dlatego, że spodziewamy się kontroli, tylko dlatego, że jest nam pomocna w pracy kronika zastępu, zdjęcia (ewentualnie strona internetowa zastępu, nagrania VHS). Rozdział IV SYSTEM ZASTĘPOWY W DRUŻYNIE Na początek mały test, aby sprawdzić, czy działasz systemem małych grup. 1. Czy w każdym zastępie działa od 6 do 8 harcerzy? TAK NIE 2. Czy harcerze w każdym zastępie samodzielnie wybierają zastępowego? TAK NIE 3. Czy zastępowy reprezentuje zastęp na radzie drużyny? TAK NIE 4. Czy regularnie odbywa się rada drużyny? TAK NIE 5. Czy każdy ma prawo do wyboru zastępu, do którego chce należeć? TAK NIE 6. Czy harcerze mogą zmieniać zastęp? TAK NIE 7. Czy nie rozdzielasz przyjaciół, na przykład, jeśli zgłasza się do drużyny grupa kolegów, czy w drużynie mogą być razem? TAK NIE 8. Czy bardziej doświadczeni harcerze pomagają swoim młodszym kolegom w zastępie? TAK NIE 9. Czy zastępowy podlega, co jakiś czas ocenie swoich kolegów z zastępie? TAK NIE 10. Czy harcerze tworzą zastępach Ducha Zastępu, czyli kreują jego własna atmosferę? TAK NIE 11. Czy w zastępach nawiązują się silne i długotrwałe przyjaźnie? TAK NIE 12. Czy regularnie odbywają się zbiórki zastępów? TAK NIE 13. Czy zastępowy potrafi zaplanować pracę zastępu na rok, łącząc ją z zamierzeniami drużyny, wspólnie z harcerzami ułożyć program jego próby na stopień? TAK NIE ANALIZA ODPOWIEDZI NA PYTANIA 1. Czy harcerze w każdym zastępie samodzielnie wybierają zastępowego? W naturalnym gangu chłopcy wybierają przywódcę spośród siebie. Przywódca może się zmienić w zależności od działań gangu i potrzeb jego członków. Jeśli harcerze mają problem z wybraniem zastępowego, spróbuj podpowiedzieć im najbardziej demokratycznie rozwiązanie tego problemu. 2. Czy w każdym zastępie działa od 6 do 8 harcerzy? Jeśli na te pytanie odpowiedziałeś negatywnie, musisz pamiętać, że gdy chłopcy grupują się neutralne paczki, ich liczba rzadko przekracza 8. Większa liczba chłopców może być trudna do osiągnięcia przez ich przywódcę. Doświadczenie wskazuje na to, że sześć do 8 osób w zastępie jest liczbą optymalną. Nie musisz się zbytnio martwić, jeśli liczba członków zastępu jest mniejsza niż sześć. Daj czas zastępowym, a liczba w zastępie wzrośnie. Gdy liczba w zastępach jest mniejsza niż trzy lub większa niż osiem, spróbuj
11 porozmawiać z zastępowymi. Zaproponuj, aby postarali się przegrupować. Ten sposób prawdopodobnie rozwiąże problem. Będziesz musisz użyć całego swego kunsztu dyplomatycznego, by pomóc harcerzom w rozwiązywaniu ich problemu, nie narzucając im jednocześnie swojej woli. Bądź stanowczy, a jednocześnie delikatny, a zdumiony będziesz wynikami. 3. Czy zastępowy reprezentuje zastęp na radzie drużyny? Ważne, aby zastępowy uczciwie i odważnie przedstawiał opinie i uczucia swojego zastępu na radach drużyny. Dzięki temu harcerze mogą decydować o losach swojej drużyny. Musisz wiedzieć, że gdy decyzje podejmujesz bez konsultacji z drużyną, nie możesz być pewien szczerości Twoich harcerzy w kontaktach ze sobą. 4. Czy regularnie odbywają się Rady drużyny? Jeśli odpowiedziałeś tak, pomyśl, co według Ciebie znaczą regularne spotkania? Jeśli jednak twoja odpowiedź brzmiała nie, myślę, że twoim zastępowym potrzeba regularnych, wspólnych spotkań. Często będą to spotkania nieformalne, ale lepiej by było, gdyby rada odbywała się zupełnie formalnie. Jak często ma się odbywać zależy to od potrzeb. Najprawdopodobniej powinniście spotykać się raz w miesiącu, na przykład po zbiórce drużyny. Możecie się spotkać także w domu u Ciebie lub któregoś z harcerzy. 5. Czy każdy ma prawo do wyboru zastępu, do którego chce należeć? Jeśli nawet dotąd w twoje drużynie harcerze nie mieli możliwości wyboru zastępu, jeszcze nic straconego. Zauważysz, że gdy każdy zastęp stanie się silniejszą jednostką, wtedy jego członkowie będą mieli wolny wybór, co do swej przynależności. Oczywiście stanie się tak, że w jednym zastępie będzie więcej harcerzy, a drugim mniej. Różne też będą możliwości. Dlatego też musisz pamiętać, by zmieniać zasady współzawodnictwa między zastępami. Wiele gier będzie wymagało większego wysiłku w ich opracowaniu. Pokierowanie zmianami wymaga od zastępowych i Ciebie wielkiego taktu i delikatności oraz zdolności przywódczych. Harcerzom powinno być wolno decydować, do którego zastępu chcą należeć. Powinieneś ze szczególną troską i wnikliwością obserwować tych harcerzy, którzy mają trudności w nawiązywaniu nowych przyjaźni oraz tych, którzy nie są pewni, do którego 11
12 zastępu chcą należeć. Być może będą oni potrzebowali pomocy w podjęciu decyzji. 6. Czy harcerz mogą zmieniać zastęp? To pytanie w oczywisty sposób wynika z poprzedniego. Jeżeli harcerze mają wolny wybór zastępu, do którego będą należeć, wtedy, gdy przychodzą do drużyny, powinni i potem mieć możliwość zmiany. Oczywiście tylko wtedy, gdy jest to czymś uzasadnione. Jeśli harcerz chce zmieniać zastęp, zapytaj go, dlaczego. Porozmawiaj z nim o jego zainteresowaniach i niepokojach. Omów tę sprawę z zastępowym. Przedyskutuj to z innymi harcerzami w zastępie. Obserwuj pracę zastępu i zobacz czy można zauważyć przyczynę próby o przeniesienie. Czasami zdarza się, że harcerze zmieniają zastęp bez wyraźnej potrzeby, bo poprzedni już im się znudził lub dlatego, że nie umieją znaleźć sobie przyjaciół. Potrzebują oni pomocy i wsparcia z twojej i zastępowego strony. Przed ostateczną decyzją porozmawiaj jeszcze raz z harcerzem, a przede wszystkim wysłuchaj go. Jeśli on jest pewien, że jego przyjaciele są innym zastępie, pozwól na zmianę, upewniając się wcześniej, że zastępowy nowego zastępu o tym wie. Jeśli przyczyna prośby o zmianę tkwi w układach wewnątrz zastępu, przeszkody prawdopodobnie będzie można przezwyciężyć bez zmian. 7. Czy nie rozdzielasz przyjaciół? Jeśli w drużynie pojawia się trzech nowych chłopców, którzy są przyjaciółmi, zostaw ich razem. Niech będą razem w jednym zastępie, który pozwoli im oswoić się z nowym otoczeniem. Mogą chcieć przebywać z sobą tylko przez jakiś czas, a potem będą próbowali działać samodzielnie. Będzie to odznaką, że już dobrze czują się w drużynie. Daj im czas i możliwość wyboru. 8. Czy bardziej doświadczeni harcerz pomagają swoim młodszym kolegom w zastępie? W wielu drużynach starsi (wiekiem) uczą młodszych, a jednocześnie jest to ich część własnego programu samodoskonalenia. Harcerze należący do drużyny mają różne zdolności. Trzeba ich zachęcić do dzielenia się swoimi umiejętnościami z innymi. Zaproponuj zastępowym, aby próbowali odkrywać talenty harcerzy. Nie ograniczaj ich. Niech uczą się jak najwięcej, nie tylko normy harcerskiej. Zachęcaj swoich harcerzy do uczenia się nawzajem. 9. Czy zastępowy podlega co jakiś czas ocenie swoich kolegów z zastępu? 12
13 Bardzo ważne jest to, by harcerze sami wybierali zastępowego i sami określali czas sprawowania przez niego funkcji. Dzięki temu każdy harcerz ma możliwość sprawowania funkcji w zastępie. Jasne jest, że gdy harcerze nie będą widzieli szansy na awans, szybko się znudzą harcerstwem, nie będą widzieli w nim swojego miejsca i szansy na rozwój. Zdobądź się na odwagę i pozwól harcerzom decydować o sobie. Jest to jedyna droga do tego by nauczyli się odpowiedzialności za siebie w końcowym efekcie za całe swoje życie. 10. Czy harcerze tworzą w zastępach ducha zastępu, czy kreują jego własna atmosferę? System małych grup umożliwia efektywna pracę. Małe grupy harcerzy pracują razem jako drużyna, ale mają także możliwość pracy indywidualnej wewnątrz zastępu, w przeświadczeniu, że to, co robią, jest akceptowane. W większości przypadków praca jest lepiej wykonywana, jeśli osoby ją wykonujące są ze sobą zgrane, a atmosfera sprzyja dobrym kontaktom. Bardzo ważne jest, byś promieniował spokojem, troską i dobrocią, a przez to tworzył dobrą atmosferę w zastępach. Nie może być ona wymuszana poprzez złość, znęcanie się na innymi, krzyk, zmuszanie harcerzy do robienia rzeczy wbrew ich woli. Zadaniem twoim jest również przekazanie umiejętności tworzenia atmosfery w zastępach zastępowym. 11. Czy w zastępach nawiązują się silne i długotrwałe przyjaźnie? Praca w zastępach oznacza bycie blisko z innymi. Jeśli między harcerzami nie zawiązują się mocne i długotrwałe przyjaźnie, oznacza to, że system małych grup pracuje źle, a ty musisz z tym coś zrobić. Zastanów się, gdzie leży przyczyna tego problemu. Zdecyduj się i zacznij działać. 12. Czy regularnie odbywają się zbiórki zastępów? Czy twoje zastępy spotykają się n zbiórkach, może obywają się tylko zbiórki drużyny? Nie jest to dobre rozwiązanie. Harcerze muszą regularnie spotykać się na zbiórkach swojego zastępu. Chętnie przyjdą jeśli będzie się na niej działo coś ciekawego, jeśli panuje duch zastępu. Twoją rolą jest przygotowanie zastępowych do pełnienia funkcji, pokazanie, jak i co mogą robić na zbiórkach. 13
14 13. Czy zastępowy potrafi zaplanować pracę zastępu na rok, łącząc ją z zamierzeniami drużyny, wspólnie z harcerzami ułożyć program jego próby na stopień? Czy twój zastępowy wie, na czym polega jego rola, jego zadania, jak ma pełnić zaszczytną funkcję zastępowego. Tego wszystkiego musisz go nauczyć, pokazać, pomóc w rozwiązaniu problemów, jeśli dobrze przygotujesz zastępowych system małych grup, zacznie działać prawidłowo. TWORZENIE ZASTĘPU Od czego zacząć tworzenie zastępów? Rozważmy teraz dwa sposoby wprowadzenia systemu zastępowych. Pierwszy to taki, gdy zaczynamy od zera, czyli tworzymy nową drużynę. Najlepiej jest wtedy zrobić mały nabór lub dotrzeć bezpośrednio do osób, które byśmy widzieli na funkcji zastępowego i przeszkolenie ich. Mając już wyszkolonych zastępowych, możemy zrobić nabór i wtedy przydzielić po 5-7 (lub więcej) osób każdemu zastępowemu. Drugi sposób skuteczny, gdy już mamy drużynę, ale nie działa ona systemem małych grup (oby takich drużyn było jak najmniej). Wtedy spośród członków naszej drużyny musimy wybrać kilka osób, które naszym zdaniem mają predyspozycje do prowadzenia zastępu. Następnie trzeba je przeszkolić i przydzielić im dzieci do zastępów. Bez względu na to, w jakim momencie chcemy zacząć pracować systemem zastępowych, zawsze musimy przygotować zastępowych. Nie wystarczy ich tylko sobie wybrać i wrzucić na głęboką wodę, trzeba te osoby przeszkolić do pełnienia tej funkcji. Następnym problemem jest to jak podzielić dzieci na zastępy. Nie możemy ustawić drużyny w szeregu i kazać im odliczyć do 4. Z takim zastępom będzie ciężko pracować. Dzieląc drużynę powinniśmy zwrócić uwagę na istniejące już więzi między dziećmi. Dać im możliwość spontanicznego i dobrowolnego dobrania się w zastępy. Dzięki temu w naszych zastępach będą grupki przyjaciół z podwórka bądź jednej klasy. Takim zastępom będzie się łatwiej i bardziej sprawnie pracowało. 14
15 KORZYŚCI PŁYNĄCE Z PRACY SYSTEMEM ZASTĘPOWYCH Każdy, kto choć raz miał styczność z zastępem lub widział drużynę działającą systemem małych grup, mógłby z miejsca wymienić co najmniej kilka zalet tego systemu. Głównymi zaletami pracy systemem zastępowym są: usprawniona organizacja pracy drużyny; lepszy przepływ informacji; możliwość kontroli pracy; wydatna pomoc w kształtowaniu charakterów; stwarzanie przyjaznej atmosfery do dojrzewania osobistego i społecznego; możliwość wprowadzenia współzawodnictwa (nie mylić z rywalizacją!); nauka pracy w grupie, współdziałania, samorządności, solidarności i brania odpowiedzialności na siebie. Można oczywiście wymienić jeszcze bardzo dużo zalet i korzyści z pracy systemem zastępowym, ale zapisalibyśmy jeszcze kilka stron. Rozdział V ZASTĘP ZASTĘPOWYCH Jest w drużynie taki jeden zastęp, o którym marzą wszyscy. Każdy z harcerzy pragnie być w tym zastępie. Niełatwo jednak jest się do niego dostać, trzeba spełnić podstawowy warunek być zastępowym, pisze Marek Kudasiewicz w swojej książce pt. Obrzędowy piec. Tak jest rzeczywiście, zastęp zastępowych to zastęp, do którego należą przede wszystkim zastępowi (czasami również przyboczni) i drużynowy. PO CO NAM TEN ZASTĘP? Zastęp zastępowych to przede wszystkim okazja do rozwoju zastępowych, do tego by stale ich kształcić, motywować. Istnieje po to, żeby nasi zastępowi wciąż mogli nad sobą pracować, poznawać, bawić, dostawać, a nie tylko dawać i co tydzień organizować zbiórki. W tym właśnie zastępie drużynowy może rozwijać kadrę swojej drużyny. To nie tylko czas i miejsce, w którym można szkolić zastępowych, ale również okazja, aby nasi zastępowi zdobywali stopnie czy sprawności. Nie sposób tu pominąć jeszcze jednej roli ZZ pomaga drużynowemu (czy też przybocznym) zintegrować się z kadrą, lepiej poznać i na bieżąco rozwiązywać jej problemy. 15
16 Czasem zdarza się tak, że naszym zastępowym brakuje doświadczenia. Część z nich nie było na kursie zastępowych i czasem nie do końca wiedzą, w jaki sposób mają pracować ze swoim zastępem. W tym pomaga im zastęp zastępowych. Jego praca powinna być wzorem dla nich i wzbogacać warsztat ich pracy. Jak każdy zastęp w drużynie ZZ powinien posiadać swój plan pracy. Ciekawe pomysły na to, jak prowadzić pracę ZZ można znaleźć w książce Wojciecha Kołodziejskiego pt. Tajemne Stowarzyszenie Magów. Plan TSM opierał się na tajemnicach, każda zbiórka zastępu była jedną tajemnicą. Na każdej zbiórce zastępowi mieli okazję do poznania nowych technik, nabycia nowych umiejętności, a wszystko to poprzez zabawę. Oczywiście plan pracy powinien być dostosowany do wieku i doświadczenia zastępowych, ale przecież mówimy tu o harcerzach i harcerkach w wieku od 10. do16. lat. Plan ten opiera się również na działaniach drużyny i poszczególnych zastępów. W końcu ZZ ma również pomagać w pracy naszym zastępowym. Zbiórki powinny one się odbywać raz w miesiącu, być dopełnieniem dla zbiórek drużyny i zbiórek zastępu. Pozwala to również na systematyczną pracę z naszymi zastępowymi. W ZZ można również wpleść elementy współzawodnictwa co by nieco bardziej zmotywować naszych zastępowych do pracy. UWAGA! Mogłoby się wydawać, że zastęp zastępowych oraz Rada Drużyny jest jednym i tym samym, ale nie jest to prawdą. Owszem, zarówno do Rady Drużyny, jak i do ZZ należą zastępowi. Jednak rolą Rady drużyny jest realizować zadania wynikające z programu, planować pracę naszej drużyny, ustanawiać uchwały itp. Zastęp zastępowych powinien mieć swój własny plan pracy zastępu i wszystkie te elementy, które charakteryzują zastęp patrz rozdział III. 16
Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Strona1 Strona2 Spis treści: 1. PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...5 2. DLACZEGO PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...7 2.1. Nowa podstawa programowa...7
Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów Jacek Strzemieczny Szanowni Państwo, Dyrektorzy i Nauczyciele Gimnazjów
Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów Jacek Strzemieczny Spis treści: 1. PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...5
Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów Jacek Strzemieczny Niniejszy poradnik powstał z udziałem doświadczonych
GDYŃSKA DEBATA MŁODYCH ORGANIZATOR: WSPÓŁORGANIZACJA I DOFINANSOWANIE: PARTNERZY DEBATY: PATRONAT: Prezydent Miasta Gdyni dr WOJCIECH SZCZUREK SPIS RZECZY 4 OD REDAKCJI ROZMOWA 5 DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA
Uchwała nr 83/XXXVI Rady Naczelnej ZHP z dnia 5 października 2013 r. w sprawie systemu metodycznego ZHP I. Postanowienia ogólne 1. Na podstawie 67 ust. 4 pkt 2 i 3 Statutu ZHP Rada Naczelna ZHP uchwala
Anna I. Brzezińska Magdalena Czub Radosław Kaczan Dziecko przedszkolne Jakie jest? Jak możemy wspierać jego rozwój? Anna I. Brzezińska Magdalena Czub Radosław Kaczan Dziecko przedszkolne Jakie jest? Jak
M AT E R I A Ł Y P O M O C N I C Z E D L A U C Z N I Ó W m ł o d z i o b y w a t e l e d z i a ł a j ą Publikacja finansowana ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu Warszawa 2004 03 06 06
UWAGA! Poradnik! Obudź w sobie Profesjonalnego Menedżera Społecznego 1 Publikację opracowano i wydano w wyniku realizacji projektu REkreacja. Profesjonalny Menedżer Społeczny. Projekt dofinansowany ze
Rory Daly, Davide Di Pietro, Aleksandr Kurushev, Karin Stiehr i Charlotte Strümpel Możliwości edukacyjne dla wolontariuszy-seniorów. Zarządzanie wymianami międzynarodowymi Poradnik dla wolontariuszy-seniorów,
Agata Dragan Szkolenia i rozwój kompetencji pracowników WSTĘP Kapitał ludzki jest zasobem każdego przedsiębiorstwa, który w znacznym stopniu wpływa na jego konkurencyjność, ale jednocześnie wymaga szczególnych
ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ RAZEM W OLSZTYNIE Prowadzenie wolontariatu w OPS Olsztyn 2010 Projekt "Rozwój wolontariatu w Ośrodkach Pomocy Społecznej na terenie Warmii i Mazur" dofinansowany przez Samorząd Województwa
Załącznik nr 1 PODRĘCZNIK ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI INNOWACYJNA METODA I NARZĘDZIA PRACY WYCHOWAWCZEJ PROWADZENIE ROZMÓW Spis treści WPROWADZENIE DO COACHINGU... 3 Geneza powstania metody... 3 Cele coachingu...
Zrób to sam Jak zostać badaczem społeczności lokalnej? Poradnik dla domów kultury Zrób to sam Zrób to sam Jak zostać badaczem społeczności lokalnej? Poradnik dla domów kultury Spis treści: Wstęp 7 1. Od
Jak skutecznie prowadzić zajęcia na platformie edukacyjnej? Poradnik Agnieszka Wedeł-Domaradzka Anita Raczyńska Krajowy Ośrodek Wpierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej Warszawa 2013 Szanowni Państwo,
Damian Hamerla Krzysztof Kacuga Jak działać skutecznie? Por a dnik Lider a lok a lnego FUNDACJA EDUKACJA DLA DEMOKRACJI Warszawa 2005 Opracowanie graficzne skład oraz łamanie: Cyprian Malinowski Publikacja
Zdolne dziecko. Pierwsza pomoc Marcin Braun, Maria Mach Zdolne dziecko. Pierwsza pomoc Dość powszechne jest przekonanie, że zdolne dziecko to skarb i sama radość. Jeśli ktoś tej opinii nie podziela,
Ewa Czemierowska-Koruba Hubert Czemierowski POMOC OFIERZE PRZEMOCY I AGRESJI SZKOLNEJ PROGRAM SPOŁECZNY SZKOŁA BEZ PRZEMOCY V EDYCJA WARSZTATY MAKROREGIONALNE AGRESJA I PRZEMOC Agresję definiuje się najczęściej
Autorki publikacji dołożyły wszelkich starań, aby opublikowane informacje były zgodne z najnowszym stanem wiedzy w chwili pisania. Publikacja uwzględnia m.in. treść Ustawy o działalności pożytku publicznego
Alina Kalinowska Pozwólmy dzieciom działać mity i fakty o rozwijaniu myślenia matematycznego Warszawa 2010 Publikacja współfinansowana przez UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Publikacja jest
KANCELARIA SENATU BIURO ANALIZ I DOKUMENTACJI Dział Analiz i Opracowań Tematycznych Pomoc państwa i instytucji pozarządowych dla dzieci zdolnych OPRACOWANIA TEMATYCZNE OT-577 LUTY 2010 Spis treści Wstęp...
Projekt EKOLOGIA innowacyjny, interdyscyplinarny program nauczania przedmiotów matematyczno przyrodniczych metodą projektu Uniwersytet Wrocławski Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska SPECYFIKACJA
Strona1 NARZĘDZIA DO DIAGNOZY POTRZEB OSÓB 45 PLUS W ZAKRESIE COACHINGU ORAZ SZKOLEŃ Strona2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 3 SZCZEGÓŁOWE OBSZARY DIAGNOZY 4 Obszar: OSOBOWOŚĆ 6 TYPY OSOBOWOŚCI MBTI 7 Obszar:
Wolontariat jako narzędzie aktywnej integracji osób chorujących psychicznie To działa! Wolontariat jako narzędzie aktywnej integracji osób chorujących psychicznie To działa! ( ) Sztuka w tym, by różnica
konsultacje w społeczności lokalnej : planowanie, przygotowanie, prowadzenie konsultacji społecznych metodą warsztatową Monika Probosz, Przemysław Sadura konsultacje w społeczności lokalnej : planowanie,
Poradnik dla szukających pracy PODZIEL SIĘ WIEDZĄ, TEN E-BOOK TO ŚWIETNY PREZENT DLA PRZYJACIÓŁ, KTÓRY NIC NIE KOSZTUJE! Możesz go wysłać jako specjalny prezent pocztą elektroniczną, możesz go również
Tadeusz T. Kaczmarek www.kaczmarek.waw.pl Poradnik dla studentów piszących pracę licencjacką lub magisterską Warszawa 2005 Spis treści strona Zamiast wstępu... 2 1. Jak rozwiązywać problemy?... 3 1.1.
Prawie wszystko o prowadzeniu bloga firmowego przez dział HR Autorzy: Ben Yoskovitz i Susan Burns Wydawca w Polsce: HRstandard.pl Tłumaczenie: Magdalena Nowacka, SETENTA 1 Spis treści: Wstęp Dlaczego właśnie
|
<doc fingerprint="62cec4b4e34f3857">
<main>
<p>1 S Y S T E M Z a s tępowy W drużynie harcerskiej BROSZURA METODYCZNA ZESPOŁU HARCERSKIEGO CHORĄGWI DOLNOŚLĄSKIEJ 1</p>
<p>2 Spis treści SPIS TREŚCI... 2 PRZEDMOWA... 3 ROZDZIAŁ I CZYM JEST SYSTEM ZASTĘPOWY... 4 ROZDZIAŁ II ZASTĘP I JEGO PRZYWÓDCA... 5 ROZDZIAŁ III DZIAŁALNOŚĆ ZASTĘPU... 8 ROZDZIAŁ IV SYSTEM ZASTĘPOWY W DRUŻYNIE ROZDZIAŁ IV ZASTĘP ZASTĘPOWYCH Bibliografia: Obrzędowy piec Marka Kudasiewicza System zastępowy Ronalda E. Phillipsa Tajemne Stowarzyszenie Magów Wojciecha Kołodziejskiego Jak być zastępowym Bogusław i Wojciech Śliwierscy Autorzy: phm. Krzysztof Wojtas phm. Anna Krok phm. Jakub Pasieka phm. Wojciech Kapeliński phm. Mariusz Noski pwd. Agnieszka Podulka pwd. Bartłomiej Lissek Michał Matras Paulina Nowińska 2</p>
<p>3 Przedmowa Drogi czytelniku! System małych grup to jeden z czterech elementów metody harcerskiej. Stosując go w swojej drużynie możesz bardzo wiele zyskać. Jeśli nadal zastanawiasz się, jakie są to korzyści lub masz wątpliwości, czy system zastępowy, który funkcjonuje w Twoim środowisku, jest nim w rzeczywistości ta broszura jest dla Ciebie. Przyda się ona również tym, którym potrzeba troszkę wiedzy teoretycznej na ten temat. Mamy nadzieję, że nasze doświadczenia i zawarte tutaj treści zaczerpnięte z biblioteczki drużynowego przydadzą się w Twojej pracy. Życzymy miłej lektury! Zespół Harcerski 3</p>
<p>4 Rozdział I CZYM JEST SYSTEM ZASTĘPOWY Skauci ruszają zwykle na harce parami, a czasem samotnie, jeżeli wyruszają w większej liczbie mówimy o nich jako o zastępie. Robert Baden-Powell System zastępowy jest to metoda pracy z harcerzami polegająca na ich uczestnictwie w małych grupach zastępach, liczących od 6. do 10. osób tej samej płci. Harcerz będąc w takiej grupie, już od najmłodszych lat uczy się współpracy ze swoimi kolegami. Członkowie zastępów z biegiem czasu stają się sobie coraz bliżsi. Powoduje to wspólna zabawa, gra, praca oraz wykonywanie powierzonych zadań. Uczestnictwo w małych grupach oraz wspólne działanie rozwija w harcerzach chęci do pracy nad własnym charakterem, rozwojem fizycznym, emocjonalnym, intelektualnym, duchowym i społecznym. Celem systemu zastępowego jest zachęcenie młodych ludzi do zdobywania wiedzy, umiejętności oraz nawyków potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania w dorosłym życiu. Harcerze uczą się norm obowiązujących w społeczeństwie, stawiać sobie wymagania, współdziałać z innymi ludźmi oraz podejmować samodzielne decyzje. System zastępowy jest naturalnym systemem, bowiem wykorzystuje on pierwotne skłonności ludzi i zaspokaja naturalne potrzeby takie jak poczucie bezpieczeństwa, potrzebę akceptacji czy też wykazania się. To sprawia, że harcerz staje się pewny siebie i poszerza swoje horyzonty. Według Naczelnego Skauta Świata gen. Roberta Baden-Powella, głównym celem systemu zastępowego jest powierzenie odpowiedzialności młodemu chłopcu, gdyż pomaga mu to pracować nad własnym charakterem. JAK POWSTAŁ SYSTEM ZASTĘPOWY Generał Robert Baden-Powell podczas swojej służby w armii brytyjskiej zauważył, że działanie oraz nauka w małych grupach jest o wiele bardziej skuteczna niż w dużych. Pracując z dziećmi i młodzieżą utwierdził się w przekonaniu, iż kształcenie oraz wychowanie chłopców w małych zespołach, gdzie młodzi ludzie w dużym stopniu samodzielnie odpowiadają za swój rozwój, jest o wiele skuteczniejsze od tradycyjnych metod wychowawczych. W przedmowie skierowanej do instruktorów 4</p>
<p>5 pierwszego wydania Scouting for Boys z 1908 r. gen. Robert Baden-Powell zamieścił następującą myśl: Chciałbym zawsze jak najgoręcej zalecić system zastępowy, to znaczy prowadzenie pracy w małych, na stałe zorganizowanych gromadkach chłopców, z których każda pozostawałaby pod odpowiedzialną komendą chłopca-przywódcy. Zastosowanie tego systemu jest bardzo ważnym czynnikiem powodzenia. Następne strony książki zawierają wskazówki dotyczące podstawowych i najbardziej potrzebnych metod, przy pomocy których można zorganizować pracę na zasadach systemu zastępowego w każdej drużynie. W 1915 r. Roland Philipps wydaje książkę pod tytułem System zastępowy, w której dokładnie opisuje poszczególne elementy tworzące zastęp, pracę i wybór zastępowego oraz sposób działania zastępu jako jednorodnej grupy. Zarówno Scouting for Boys jak i System zastępowy znalazły bardzo wielu zwolenników wśród instruktorów, którzy z biegiem czasu zaczęli wdrażać system zastępowy w swoich środowiskach. Rozdział II ZASTĘP I JEGO PRZYWÓDCA Zastęp jest najmniejszą jednostką formalną w strukturze organizacyjnej Związku Harcerstwa Polskiego. Należałoby zatem wyjaśnić czym jest zastęp? Otóż zastępem jako takim nazywamy grupę harcerek lub harcerzy liczący 6. do 10. osób, dobranych w sposób naturalny, kierowaną przez zastępowego. Zastęp jako najmniejsza jednostka pozwala dotrzeć do każdego z osobna, dostrzec jego mocne strony, pozwala wykazać się inicjatywą i pomysłami, a także zaspokaja podstawowe potrzeby wynikające z przynależności do grupy: potrzeba bezpieczeństwa, potrzeba bycia w grupie, akceptacji, uznania, szacunku oraz samorealizacji. Treści zbiórek koncentrują się głównie na kwestiach związanych z technikami harcerskimi. Jeżeli zastępy postanowią regularnie spotykać się na swoich zbiórkach, warto zastanowić się nad tym, z jaką częstotliwością będą odbywać się zbiórki drużyny. Bywa, że zastępy w swojej pracy są bardzo samodzielne, ale bez względu na to powinno się zwracać dużą uwagę na ich bezpieczeństwo. Dobrze byłoby, gdyby zbiórki odbywały się pod okiem pełnoletniego opiekuna. Jeżeli wystąpią w 5</p>
<p>6 drużynie problemy z naturalnym formowaniem zastępów, pomóż swoim harcerzom podzielić się tak by wszyscy byli zadowoleni a praca przynosiła wymierne efekty. KTO JEST PRZYWÓDCĄ ZASTĘPU? Odpowiedź jest oczywista zastępowy. Jest to harcerka bądź harcerz po złożeniu Przyrzeczenia, wybrana/y przez drużynowego w porozumieniu z Radą drużyny. Jednak przede wszystkim jest to przywódca grupy, jej lider. Zastępowy powinien charakteryzować się większymi zdolnościami od pozostałych członków zastępu, gdyż to on planuje i inicjuje pracę grupy. Choć zastępowego mianuje drużynowy mianowanie to powinno być zaakceptowane przez zastęp. Zastępowy ma swojego zastępcę i współpracownika jest nim podzastępowy, który pomaga w pracy i w razie potrzeby zastępuje zastępowego. Zastępowym może zostać ten, kto: Ma autorytet w zastępie, jest lubiany, daje dobry przykład (najlepiej, by posiadał stopień harcerski wyższy od reszty zastępu), Wyróżnia się aktywnością w drużynie, Jest koleżeński, uczynny i potrafi dbać o wspólne dobro, Ma zdolności organizatorskie i przywódcze, potrafi łagodzić spory. Oprócz tego zastępowy powinien wcześniej ukończyć kurs zastępowych i uzyskać patent zastępowego. Do podstawowych zadań zastępowego należy: Kierowanie pracą zastępu, prowadzenie jego zbiórek, Reprezentowanie zastępu w Radzie drużyny, Opracowanie (wspólnie z zastępem) planu pracy zastępu, Podział zadań w zastępie i kontrola ich wykonania, Prowadzenie książki pracy zastępu, Dbanie by członkowie zastępu systematycznie zdobywali sprawności, stopnie, uczestniczyli w zbiórkach, dawali dobry przykład itd. Można wyróżnić kilka typów charakterologicznych wśród zastępowych. Każdy z nich wykonuje inne zadania, które tworzą jedną całość działalności osoby pełniącej tę funkcję: 6</p>
<p>7 Kontroler-opiekun bycie nim jest najważniejszym i najtrudniejszym wyzwaniem, jakiemu musi sprostać zastępowy. Powinien zapewnić opiekę członkom swojego zastępu oraz kontrolować ich pracę. Nie odznacza to, że zastępowy nie podejmuje żadnej pracy. Zastępowy musi tak kierować swoim zastępem, żeby wszystko, co ma być zrobione, było zrobione dobrze. Kontroler czasu dla zastępowego bardzo ważne jest to, aby umiał tak wyznaczyć rozmaite prace, aby zastęp skończył je w oznaczonym czasie. Motywator jest to jedno z najtrudniejszych zadań szczególnie, gdy pogoda jest okropna, każdy czuje się lekko przygnębiony i znudzony, a sprawy nie układają się po naszej myśli. Zastępowy musi umieć działać w taki sposób, aby wszystko znowu sprowadzić na dobrą drogę". Groźby nigdy nie są dobrą motywacją - zastępowy powinien umieć pociągnąć" harcerzy za sobą. Słuchacz każdy zastępowy powinien nauczyć się słuchać i posiąść trudną sztukę rozpoznawania, kiedy zastęp nie jest szczęśliwy. Zastanowić się, dlaczego tak jest, a potem zacząć działać i zmienić ten stan rzeczy. Zastępowy powinien również rozpoznać tę chwilę, kiedy zastęp jest w stanie góry przenosić" i wykorzystać ją, Nauczyciel zastępowi muszą być przygotowani do kształcenia swojego zastępu w wielu dziedzinach harcerskich. To zastępowy wprowadza w harcerskie życie biszkopty", odkrywa tajniki harcowania. Dobra Mama zastępowy nie musi wiedzieć wszystkiego i być najlepszym we wszystkim. Powinien pozwolić członkom swojego zastępu (tym, którzy mają większe umiejętności bądź doświadczenie), aby brali udział we wszystkich aspektach życia drużyny, by dzielili się swoją wiedzą. Kierownik zastępowy powinien umiejętnie kierować daną sytuacją, a jeśli to jest ponad jego siły, powinien zwrócić się do drużynowego. Maratończyk dobrze by było, żeby zastępowy umiał doprowadzić swój zastęp do takiego stanu, że wieczorem jego członkowie będą się czuli bardzo zmęczeni i chętnie zasną. Powinien zatem proponować wiele ciekawych zadań. Delegat zastępowy powinien umieć przedstawić poglądy swojego zastępu, nawet jeśli czasami się z nimi nie zgadza. 7</p>
<p>8 Rozdział III DZIAŁALNOŚĆ ZASTĘPU Zastęp nie jest jednostką działającą w próżni jego działalność jest wpisana w pracę drużyny. Jednak posiada dużą autonomię, a przede wszystkim możliwość decydowania o specyfice i celach swego działania. Funkcjonuje jako grupa nie tylko na zbiórkach drużyny, ale również poza nimi i samodzielnie realizuje swój program. CO, JAK I KIEDY czyli o zbiórkach zastępu. Zastęp spotyka się systematycznie w zależności od modelu pracy drużyny i harmonogramu jej działań, np. 3:1 (3 zbiórki zastępu, 1 zbiórka drużyny w miesiącu), 4:1, 2:2 itd. Zbiórki zastępu odbywają się na podobnych zasadach, jak zbiórki drużyny: są celowe, mają logiczny ciąg, przemienne i różnorodne elementy, uczą zawsze czegoś nowego, jednak zawierają też stałe elementy, są prowadzone w odpowiednim tempie, a harcerze mogą się wykazać samodzielnością i inicjatywą, czyli powinny przebiegać zgodnie z zasadami dobrej zbiórki. Zbiórki zastępu mają swoją specyfikę. Uczestniczy w nich niewielka liczba osób, więc zastępowy może tak rozplanować zbiórkę zastępu, aby każdy miał szansę na dokładne wyćwiczenie danej umiejętności (np. wyznaczanie azymutu) i nie brakuje czasu na to, aby w przyjacielskim gronie porozmawiać o sprawach zastępu, czy problemach poszczególnych jego członków. W zastępie każdy ma możliwość rozwoju indywidualnego. Może wypowiedzieć swoje zdanie na dany temat i systematycznie realizować zadania na stopień pod czujnym okiem zastępowego starszego brata. Dlatego podczas zbiórek zastępu harcerze zdobywają stopnie i sprawności, realizują zadania (indywidualne, zespołowe) oraz projekty. Dzięki temu drużynowy na zbiórkach drużyny, zamiast uczyć każdego z osobna wyznaczania azymutu, może przeprowadzić grę terenową, która sprawdzi umiejętności członków drużyny, a co za tym idzie ocenić pracę wykonaną przez zastępy i ich zastępowych. Każdy zastęp w zależności od czasu działania ma wypracowaną lub wypracowuje swoją obrzędowość. Zbiórki mogą mieć charakterystyczne dla danego zastępu elementy, odróżniające go na tle innych zastępów w drużynie, np. zawsze na początku zbiórki harcerki z zastępu Buki wyjmują z kieszeni munduru zasuszone 8</p>
<p>9 bukowe liście i kładą je w określonym miejscu. Zastęp oczywiście posiada też nazwę i zwyczaje. Oprócz tego jest jeszcze kilka elementów, które wyróżniają zastęp na tle drużyny w zależności od tradycji danej drużyny mogą to być: nazwa, proporzec zastępu, kronika zastępu, szyk, zawołanie, naszywki na mundurze, obramowania chust, kącik w harcówce, tablica, skarbczyk itp. PLANOWANIE PRACY Plan pracy zastępu tworzy zastępowy wspólnie z członkami zastępu, uwzględniając w nim: przedsięwzięcia drużyny; potrzeby i zainteresowania każdego z członków zastępu; realizowane aktualnie próby na stopnie i sprawności; realizację zadań zespołowych lub projektów; potrzeby środowiska działania zastępu (szkoła, klasa, osiedle); ważne daty z życia zastępu (urodziny zastępu i poszczególnych jego członków, rocznicę nadania proporca, imieniny patrona, uroczyste przyjęcie do zastępu itp.); działania dodatkowe, czyli to o czym wiemy, a nie zawsze o tym pamiętamy: akcje zarobkowe, prezenty mikołajkowe, andrzejki, wigilia, zdobywanie znaków służb, sprzątanie świata itp. Każdy plan pracy zastępu powinien zawierać: Cele i zamierzenia, które chcemy zrealizować w określonym czasie (np. w tym roku harcerskim) Harmonogram pracy (daty i miejsca spotkań, tematy zbiórek, zadania dla poszczególnych członków zastępu wynikające z aktualnie realizowanych prób) DOKUMENTACJA Dokumentacja pracy zastępu podobnie jak drużyny składa się z kilku podstawowych elementów: książka pracy zastępu zawierająca wszystkie niezbędne informacje na temat członków zastępu (imię i nazwisko, pełnione funkcje, posiadany stopień harcerski, adres zamieszkania, numer telefonu itp.), plan pracy, konspekty 9</p>
<p>10 10 zbiórek, sieć alarmową, przydzielone zadania i raporty z ich wykonania, listę zapłaconych składek i inne według potrzeb. Książka pracy zastępu nie jest prowadzona dlatego, że spodziewamy się kontroli, tylko dlatego, że jest nam pomocna w pracy kronika zastępu, zdjęcia (ewentualnie strona internetowa zastępu, nagrania VHS). Rozdział IV SYSTEM ZASTĘPOWY W DRUŻYNIE Na początek mały test, aby sprawdzić, czy działasz systemem małych grup. 1. Czy w każdym zastępie działa od 6 do 8 harcerzy? TAK NIE 2. Czy harcerze w każdym zastępie samodzielnie wybierają zastępowego? TAK NIE 3. Czy zastępowy reprezentuje zastęp na radzie drużyny? TAK NIE 4. Czy regularnie odbywa się rada drużyny? TAK NIE 5. Czy każdy ma prawo do wyboru zastępu, do którego chce należeć? TAK NIE 6. Czy harcerze mogą zmieniać zastęp? TAK NIE 7. Czy nie rozdzielasz przyjaciół, na przykład, jeśli zgłasza się do drużyny grupa kolegów, czy w drużynie mogą być razem? TAK NIE 8. Czy bardziej doświadczeni harcerze pomagają swoim młodszym kolegom w zastępie? TAK NIE 9. Czy zastępowy podlega, co jakiś czas ocenie swoich kolegów z zastępie? TAK NIE 10. Czy harcerze tworzą zastępach Ducha Zastępu, czyli kreują jego własna atmosferę? TAK NIE 11. Czy w zastępach nawiązują się silne i długotrwałe przyjaźnie? TAK NIE 12. Czy regularnie odbywają się zbiórki zastępów? TAK NIE 13. Czy zastępowy potrafi zaplanować pracę zastępu na rok, łącząc ją z zamierzeniami drużyny, wspólnie z harcerzami ułożyć program jego próby na stopień? TAK NIE ANALIZA ODPOWIEDZI NA PYTANIA 1. Czy harcerze w każdym zastępie samodzielnie wybierają zastępowego? W naturalnym gangu chłopcy wybierają przywódcę spośród siebie. Przywódca może się zmienić w zależności od działań gangu i potrzeb jego członków. Jeśli harcerze mają problem z wybraniem zastępowego, spróbuj podpowiedzieć im najbardziej demokratycznie rozwiązanie tego problemu. 2. Czy w każdym zastępie działa od 6 do 8 harcerzy? Jeśli na te pytanie odpowiedziałeś negatywnie, musisz pamiętać, że gdy chłopcy grupują się neutralne paczki, ich liczba rzadko przekracza 8. Większa liczba chłopców może być trudna do osiągnięcia przez ich przywódcę. Doświadczenie wskazuje na to, że sześć do 8 osób w zastępie jest liczbą optymalną. Nie musisz się zbytnio martwić, jeśli liczba członków zastępu jest mniejsza niż sześć. Daj czas zastępowym, a liczba w zastępie wzrośnie. Gdy liczba w zastępach jest mniejsza niż trzy lub większa niż osiem, spróbuj</p>
<p>11 porozmawiać z zastępowymi. Zaproponuj, aby postarali się przegrupować. Ten sposób prawdopodobnie rozwiąże problem. Będziesz musisz użyć całego swego kunsztu dyplomatycznego, by pomóc harcerzom w rozwiązywaniu ich problemu, nie narzucając im jednocześnie swojej woli. Bądź stanowczy, a jednocześnie delikatny, a zdumiony będziesz wynikami. 3. Czy zastępowy reprezentuje zastęp na radzie drużyny? Ważne, aby zastępowy uczciwie i odważnie przedstawiał opinie i uczucia swojego zastępu na radach drużyny. Dzięki temu harcerze mogą decydować o losach swojej drużyny. Musisz wiedzieć, że gdy decyzje podejmujesz bez konsultacji z drużyną, nie możesz być pewien szczerości Twoich harcerzy w kontaktach ze sobą. 4. Czy regularnie odbywają się Rady drużyny? Jeśli odpowiedziałeś tak, pomyśl, co według Ciebie znaczą regularne spotkania? Jeśli jednak twoja odpowiedź brzmiała nie, myślę, że twoim zastępowym potrzeba regularnych, wspólnych spotkań. Często będą to spotkania nieformalne, ale lepiej by było, gdyby rada odbywała się zupełnie formalnie. Jak często ma się odbywać zależy to od potrzeb. Najprawdopodobniej powinniście spotykać się raz w miesiącu, na przykład po zbiórce drużyny. Możecie się spotkać także w domu u Ciebie lub któregoś z harcerzy. 5. Czy każdy ma prawo do wyboru zastępu, do którego chce należeć? Jeśli nawet dotąd w twoje drużynie harcerze nie mieli możliwości wyboru zastępu, jeszcze nic straconego. Zauważysz, że gdy każdy zastęp stanie się silniejszą jednostką, wtedy jego członkowie będą mieli wolny wybór, co do swej przynależności. Oczywiście stanie się tak, że w jednym zastępie będzie więcej harcerzy, a drugim mniej. Różne też będą możliwości. Dlatego też musisz pamiętać, by zmieniać zasady współzawodnictwa między zastępami. Wiele gier będzie wymagało większego wysiłku w ich opracowaniu. Pokierowanie zmianami wymaga od zastępowych i Ciebie wielkiego taktu i delikatności oraz zdolności przywódczych. Harcerzom powinno być wolno decydować, do którego zastępu chcą należeć. Powinieneś ze szczególną troską i wnikliwością obserwować tych harcerzy, którzy mają trudności w nawiązywaniu nowych przyjaźni oraz tych, którzy nie są pewni, do którego 11</p>
<p>12 zastępu chcą należeć. Być może będą oni potrzebowali pomocy w podjęciu decyzji. 6. Czy harcerz mogą zmieniać zastęp? To pytanie w oczywisty sposób wynika z poprzedniego. Jeżeli harcerze mają wolny wybór zastępu, do którego będą należeć, wtedy, gdy przychodzą do drużyny, powinni i potem mieć możliwość zmiany. Oczywiście tylko wtedy, gdy jest to czymś uzasadnione. Jeśli harcerz chce zmieniać zastęp, zapytaj go, dlaczego. Porozmawiaj z nim o jego zainteresowaniach i niepokojach. Omów tę sprawę z zastępowym. Przedyskutuj to z innymi harcerzami w zastępie. Obserwuj pracę zastępu i zobacz czy można zauważyć przyczynę próby o przeniesienie. Czasami zdarza się, że harcerze zmieniają zastęp bez wyraźnej potrzeby, bo poprzedni już im się znudził lub dlatego, że nie umieją znaleźć sobie przyjaciół. Potrzebują oni pomocy i wsparcia z twojej i zastępowego strony. Przed ostateczną decyzją porozmawiaj jeszcze raz z harcerzem, a przede wszystkim wysłuchaj go. Jeśli on jest pewien, że jego przyjaciele są innym zastępie, pozwól na zmianę, upewniając się wcześniej, że zastępowy nowego zastępu o tym wie. Jeśli przyczyna prośby o zmianę tkwi w układach wewnątrz zastępu, przeszkody prawdopodobnie będzie można przezwyciężyć bez zmian. 7. Czy nie rozdzielasz przyjaciół? Jeśli w drużynie pojawia się trzech nowych chłopców, którzy są przyjaciółmi, zostaw ich razem. Niech będą razem w jednym zastępie, który pozwoli im oswoić się z nowym otoczeniem. Mogą chcieć przebywać z sobą tylko przez jakiś czas, a potem będą próbowali działać samodzielnie. Będzie to odznaką, że już dobrze czują się w drużynie. Daj im czas i możliwość wyboru. 8. Czy bardziej doświadczeni harcerz pomagają swoim młodszym kolegom w zastępie? W wielu drużynach starsi (wiekiem) uczą młodszych, a jednocześnie jest to ich część własnego programu samodoskonalenia. Harcerze należący do drużyny mają różne zdolności. Trzeba ich zachęcić do dzielenia się swoimi umiejętnościami z innymi. Zaproponuj zastępowym, aby próbowali odkrywać talenty harcerzy. Nie ograniczaj ich. Niech uczą się jak najwięcej, nie tylko normy harcerskiej. Zachęcaj swoich harcerzy do uczenia się nawzajem. 9. Czy zastępowy podlega co jakiś czas ocenie swoich kolegów z zastępu? 12</p>
<p>13 Bardzo ważne jest to, by harcerze sami wybierali zastępowego i sami określali czas sprawowania przez niego funkcji. Dzięki temu każdy harcerz ma możliwość sprawowania funkcji w zastępie. Jasne jest, że gdy harcerze nie będą widzieli szansy na awans, szybko się znudzą harcerstwem, nie będą widzieli w nim swojego miejsca i szansy na rozwój. Zdobądź się na odwagę i pozwól harcerzom decydować o sobie. Jest to jedyna droga do tego by nauczyli się odpowiedzialności za siebie w końcowym efekcie za całe swoje życie. 10. Czy harcerze tworzą w zastępach ducha zastępu, czy kreują jego własna atmosferę? System małych grup umożliwia efektywna pracę. Małe grupy harcerzy pracują razem jako drużyna, ale mają także możliwość pracy indywidualnej wewnątrz zastępu, w przeświadczeniu, że to, co robią, jest akceptowane. W większości przypadków praca jest lepiej wykonywana, jeśli osoby ją wykonujące są ze sobą zgrane, a atmosfera sprzyja dobrym kontaktom. Bardzo ważne jest, byś promieniował spokojem, troską i dobrocią, a przez to tworzył dobrą atmosferę w zastępach. Nie może być ona wymuszana poprzez złość, znęcanie się na innymi, krzyk, zmuszanie harcerzy do robienia rzeczy wbrew ich woli. Zadaniem twoim jest również przekazanie umiejętności tworzenia atmosfery w zastępach zastępowym. 11. Czy w zastępach nawiązują się silne i długotrwałe przyjaźnie? Praca w zastępach oznacza bycie blisko z innymi. Jeśli między harcerzami nie zawiązują się mocne i długotrwałe przyjaźnie, oznacza to, że system małych grup pracuje źle, a ty musisz z tym coś zrobić. Zastanów się, gdzie leży przyczyna tego problemu. Zdecyduj się i zacznij działać. 12. Czy regularnie odbywają się zbiórki zastępów? Czy twoje zastępy spotykają się n zbiórkach, może obywają się tylko zbiórki drużyny? Nie jest to dobre rozwiązanie. Harcerze muszą regularnie spotykać się na zbiórkach swojego zastępu. Chętnie przyjdą jeśli będzie się na niej działo coś ciekawego, jeśli panuje duch zastępu. Twoją rolą jest przygotowanie zastępowych do pełnienia funkcji, pokazanie, jak i co mogą robić na zbiórkach. 13</p>
<p>14 13. Czy zastępowy potrafi zaplanować pracę zastępu na rok, łącząc ją z zamierzeniami drużyny, wspólnie z harcerzami ułożyć program jego próby na stopień? Czy twój zastępowy wie, na czym polega jego rola, jego zadania, jak ma pełnić zaszczytną funkcję zastępowego. Tego wszystkiego musisz go nauczyć, pokazać, pomóc w rozwiązaniu problemów, jeśli dobrze przygotujesz zastępowych system małych grup, zacznie działać prawidłowo. TWORZENIE ZASTĘPU Od czego zacząć tworzenie zastępów? Rozważmy teraz dwa sposoby wprowadzenia systemu zastępowych. Pierwszy to taki, gdy zaczynamy od zera, czyli tworzymy nową drużynę. Najlepiej jest wtedy zrobić mały nabór lub dotrzeć bezpośrednio do osób, które byśmy widzieli na funkcji zastępowego i przeszkolenie ich. Mając już wyszkolonych zastępowych, możemy zrobić nabór i wtedy przydzielić po 5-7 (lub więcej) osób każdemu zastępowemu. Drugi sposób skuteczny, gdy już mamy drużynę, ale nie działa ona systemem małych grup (oby takich drużyn było jak najmniej). Wtedy spośród członków naszej drużyny musimy wybrać kilka osób, które naszym zdaniem mają predyspozycje do prowadzenia zastępu. Następnie trzeba je przeszkolić i przydzielić im dzieci do zastępów. Bez względu na to, w jakim momencie chcemy zacząć pracować systemem zastępowych, zawsze musimy przygotować zastępowych. Nie wystarczy ich tylko sobie wybrać i wrzucić na głęboką wodę, trzeba te osoby przeszkolić do pełnienia tej funkcji. Następnym problemem jest to jak podzielić dzieci na zastępy. Nie możemy ustawić drużyny w szeregu i kazać im odliczyć do 4. Z takim zastępom będzie ciężko pracować. Dzieląc drużynę powinniśmy zwrócić uwagę na istniejące już więzi między dziećmi. Dać im możliwość spontanicznego i dobrowolnego dobrania się w zastępy. Dzięki temu w naszych zastępach będą grupki przyjaciół z podwórka bądź jednej klasy. Takim zastępom będzie się łatwiej i bardziej sprawnie pracowało. 14</p>
<p>15 KORZYŚCI PŁYNĄCE Z PRACY SYSTEMEM ZASTĘPOWYCH Każdy, kto choć raz miał styczność z zastępem lub widział drużynę działającą systemem małych grup, mógłby z miejsca wymienić co najmniej kilka zalet tego systemu. Głównymi zaletami pracy systemem zastępowym są: usprawniona organizacja pracy drużyny; lepszy przepływ informacji; możliwość kontroli pracy; wydatna pomoc w kształtowaniu charakterów; stwarzanie przyjaznej atmosfery do dojrzewania osobistego i społecznego; możliwość wprowadzenia współzawodnictwa (nie mylić z rywalizacją!); nauka pracy w grupie, współdziałania, samorządności, solidarności i brania odpowiedzialności na siebie. Można oczywiście wymienić jeszcze bardzo dużo zalet i korzyści z pracy systemem zastępowym, ale zapisalibyśmy jeszcze kilka stron. Rozdział V ZASTĘP ZASTĘPOWYCH Jest w drużynie taki jeden zastęp, o którym marzą wszyscy. Każdy z harcerzy pragnie być w tym zastępie. Niełatwo jednak jest się do niego dostać, trzeba spełnić podstawowy warunek być zastępowym, pisze Marek Kudasiewicz w swojej książce pt. Obrzędowy piec. Tak jest rzeczywiście, zastęp zastępowych to zastęp, do którego należą przede wszystkim zastępowi (czasami również przyboczni) i drużynowy. PO CO NAM TEN ZASTĘP? Zastęp zastępowych to przede wszystkim okazja do rozwoju zastępowych, do tego by stale ich kształcić, motywować. Istnieje po to, żeby nasi zastępowi wciąż mogli nad sobą pracować, poznawać, bawić, dostawać, a nie tylko dawać i co tydzień organizować zbiórki. W tym właśnie zastępie drużynowy może rozwijać kadrę swojej drużyny. To nie tylko czas i miejsce, w którym można szkolić zastępowych, ale również okazja, aby nasi zastępowi zdobywali stopnie czy sprawności. Nie sposób tu pominąć jeszcze jednej roli ZZ pomaga drużynowemu (czy też przybocznym) zintegrować się z kadrą, lepiej poznać i na bieżąco rozwiązywać jej problemy. 15</p>
<p>16 Czasem zdarza się tak, że naszym zastępowym brakuje doświadczenia. Część z nich nie było na kursie zastępowych i czasem nie do końca wiedzą, w jaki sposób mają pracować ze swoim zastępem. W tym pomaga im zastęp zastępowych. Jego praca powinna być wzorem dla nich i wzbogacać warsztat ich pracy. Jak każdy zastęp w drużynie ZZ powinien posiadać swój plan pracy. Ciekawe pomysły na to, jak prowadzić pracę ZZ można znaleźć w książce Wojciecha Kołodziejskiego pt. Tajemne Stowarzyszenie Magów. Plan TSM opierał się na tajemnicach, każda zbiórka zastępu była jedną tajemnicą. Na każdej zbiórce zastępowi mieli okazję do poznania nowych technik, nabycia nowych umiejętności, a wszystko to poprzez zabawę. Oczywiście plan pracy powinien być dostosowany do wieku i doświadczenia zastępowych, ale przecież mówimy tu o harcerzach i harcerkach w wieku od 10. do16. lat. Plan ten opiera się również na działaniach drużyny i poszczególnych zastępów. W końcu ZZ ma również pomagać w pracy naszym zastępowym. Zbiórki powinny one się odbywać raz w miesiącu, być dopełnieniem dla zbiórek drużyny i zbiórek zastępu. Pozwala to również na systematyczną pracę z naszymi zastępowymi. W ZZ można również wpleść elementy współzawodnictwa co by nieco bardziej zmotywować naszych zastępowych do pracy. UWAGA! Mogłoby się wydawać, że zastęp zastępowych oraz Rada Drużyny jest jednym i tym samym, ale nie jest to prawdą. Owszem, zarówno do Rady Drużyny, jak i do ZZ należą zastępowi. Jednak rolą Rady drużyny jest realizować zadania wynikające z programu, planować pracę naszej drużyny, ustanawiać uchwały itp. Zastęp zastępowych powinien mieć swój własny plan pracy zastępu i wszystkie te elementy, które charakteryzują zastęp patrz rozdział III. 16</p>
<p>Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Strona1 Strona2 Spis treści: 1. PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...5 2. DLACZEGO PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...7 2.1. Nowa podstawa programowa...7</p>
<p>Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów Jacek Strzemieczny Szanowni Państwo, Dyrektorzy i Nauczyciele Gimnazjów</p>
<p>Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów Jacek Strzemieczny Spis treści: 1. PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...5</p>
<p>Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów Jacek Strzemieczny Niniejszy poradnik powstał z udziałem doświadczonych</p>
<p>GDYŃSKA DEBATA MŁODYCH ORGANIZATOR: WSPÓŁORGANIZACJA I DOFINANSOWANIE: PARTNERZY DEBATY: PATRONAT: Prezydent Miasta Gdyni dr WOJCIECH SZCZUREK SPIS RZECZY 4 OD REDAKCJI ROZMOWA 5 DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA</p>
<p>Uchwała nr 83/XXXVI Rady Naczelnej ZHP z dnia 5 października 2013 r. w sprawie systemu metodycznego ZHP I. Postanowienia ogólne 1. Na podstawie 67 ust. 4 pkt 2 i 3 Statutu ZHP Rada Naczelna ZHP uchwala</p>
<p>Anna I. Brzezińska Magdalena Czub Radosław Kaczan Dziecko przedszkolne Jakie jest? Jak możemy wspierać jego rozwój? Anna I. Brzezińska Magdalena Czub Radosław Kaczan Dziecko przedszkolne Jakie jest? Jak</p>
<p>M AT E R I A Ł Y P O M O C N I C Z E D L A U C Z N I Ó W m ł o d z i o b y w a t e l e d z i a ł a j ą Publikacja finansowana ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu Warszawa 2004 03 06 06</p>
<p>UWAGA! Poradnik! Obudź w sobie Profesjonalnego Menedżera Społecznego 1 Publikację opracowano i wydano w wyniku realizacji projektu REkreacja. Profesjonalny Menedżer Społeczny. Projekt dofinansowany ze</p>
<p>Rory Daly, Davide Di Pietro, Aleksandr Kurushev, Karin Stiehr i Charlotte Strümpel Możliwości edukacyjne dla wolontariuszy-seniorów. Zarządzanie wymianami międzynarodowymi Poradnik dla wolontariuszy-seniorów,</p>
<p>Agata Dragan Szkolenia i rozwój kompetencji pracowników WSTĘP Kapitał ludzki jest zasobem każdego przedsiębiorstwa, który w znacznym stopniu wpływa na jego konkurencyjność, ale jednocześnie wymaga szczególnych</p>
<p>ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ RAZEM W OLSZTYNIE Prowadzenie wolontariatu w OPS Olsztyn 2010 Projekt "Rozwój wolontariatu w Ośrodkach Pomocy Społecznej na terenie Warmii i Mazur" dofinansowany przez Samorząd Województwa</p>
<p>Załącznik nr 1 PODRĘCZNIK ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI INNOWACYJNA METODA I NARZĘDZIA PRACY WYCHOWAWCZEJ PROWADZENIE ROZMÓW Spis treści WPROWADZENIE DO COACHINGU... 3 Geneza powstania metody... 3 Cele coachingu...</p>
<p>Zrób to sam Jak zostać badaczem społeczności lokalnej? Poradnik dla domów kultury Zrób to sam Zrób to sam Jak zostać badaczem społeczności lokalnej? Poradnik dla domów kultury Spis treści: Wstęp 7 1. Od</p>
<p>Jak skutecznie prowadzić zajęcia na platformie edukacyjnej? Poradnik Agnieszka Wedeł-Domaradzka Anita Raczyńska Krajowy Ośrodek Wpierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej Warszawa 2013 Szanowni Państwo,</p>
<p>Damian Hamerla Krzysztof Kacuga Jak działać skutecznie? Por a dnik Lider a lok a lnego FUNDACJA EDUKACJA DLA DEMOKRACJI Warszawa 2005 Opracowanie graficzne skład oraz łamanie: Cyprian Malinowski Publikacja</p>
<p>Zdolne dziecko. Pierwsza pomoc Marcin Braun, Maria Mach Zdolne dziecko. Pierwsza pomoc Dość powszechne jest przekonanie, że zdolne dziecko to skarb i sama radość. Jeśli ktoś tej opinii nie podziela,</p>
<p>Ewa Czemierowska-Koruba Hubert Czemierowski POMOC OFIERZE PRZEMOCY I AGRESJI SZKOLNEJ PROGRAM SPOŁECZNY SZKOŁA BEZ PRZEMOCY V EDYCJA WARSZTATY MAKROREGIONALNE AGRESJA I PRZEMOC Agresję definiuje się najczęściej</p>
<p>Autorki publikacji dołożyły wszelkich starań, aby opublikowane informacje były zgodne z najnowszym stanem wiedzy w chwili pisania. Publikacja uwzględnia m.in. treść Ustawy o działalności pożytku publicznego</p>
<p>Alina Kalinowska Pozwólmy dzieciom działać mity i fakty o rozwijaniu myślenia matematycznego Warszawa 2010 Publikacja współfinansowana przez UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Publikacja jest</p>
<p>KANCELARIA SENATU BIURO ANALIZ I DOKUMENTACJI Dział Analiz i Opracowań Tematycznych Pomoc państwa i instytucji pozarządowych dla dzieci zdolnych OPRACOWANIA TEMATYCZNE OT-577 LUTY 2010 Spis treści Wstęp...</p>
<p>Projekt EKOLOGIA innowacyjny, interdyscyplinarny program nauczania przedmiotów matematyczno przyrodniczych metodą projektu Uniwersytet Wrocławski Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska SPECYFIKACJA</p>
<p>Strona1 NARZĘDZIA DO DIAGNOZY POTRZEB OSÓB 45 PLUS W ZAKRESIE COACHINGU ORAZ SZKOLEŃ Strona2 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE 3 SZCZEGÓŁOWE OBSZARY DIAGNOZY 4 Obszar: OSOBOWOŚĆ 6 TYPY OSOBOWOŚCI MBTI 7 Obszar:</p>
<p>Wolontariat jako narzędzie aktywnej integracji osób chorujących psychicznie To działa! Wolontariat jako narzędzie aktywnej integracji osób chorujących psychicznie To działa! ( ) Sztuka w tym, by różnica</p>
<p>konsultacje w społeczności lokalnej : planowanie, przygotowanie, prowadzenie konsultacji społecznych metodą warsztatową Monika Probosz, Przemysław Sadura konsultacje w społeczności lokalnej : planowanie,</p>
<p>Poradnik dla szukających pracy PODZIEL SIĘ WIEDZĄ, TEN E-BOOK TO ŚWIETNY PREZENT DLA PRZYJACIÓŁ, KTÓRY NIC NIE KOSZTUJE! Możesz go wysłać jako specjalny prezent pocztą elektroniczną, możesz go również</p>
<p>Tadeusz T. Kaczmarek www.kaczmarek.waw.pl Poradnik dla studentów piszących pracę licencjacką lub magisterską Warszawa 2005 Spis treści strona Zamiast wstępu... 2 1. Jak rozwiązywać problemy?... 3 1.1.</p>
<p>Prawie wszystko o prowadzeniu bloga firmowego przez dział HR Autorzy: Ben Yoskovitz i Susan Burns Wydawca w Polsce: HRstandard.pl Tłumaczenie: Magdalena Nowacka, SETENTA 1 Spis treści: Wstęp Dlaczego właśnie</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 8
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
9d6f255ba26d72424db55eb1e0bbee23
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.066,
"LY": 0.075,
"SP": 0.069,
"ID": 0.06,
"NA": 0.079,
"HI": 0.27,
"IN": 0.797,
"OP": 0.11,
"IP": 0.168,
"it": 0.066,
"ne": 0.066,
"sr": 0.057,
"nb": 0.067,
"re": 0.053,
"en": 0.101,
"ra": 0.12,
"dtp": 0.402,
"fi": 0.105,
"lt": 0.207,
"rv": 0.067,
"ob": 0.078,
"rs": 0.084,
"av": 0.097,
"ds": 0.131,
"ed": 0.066
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00213-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 65,129,551
| 42,920
| 150,605
|
http://docplayer.pl/1504508-4-2014-www-systemyalarmowe-com-pl-partnerzy-wydania-partnerzy-wydania.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:25:50
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
3 wydanie specjalne 3 Spis treści Rybim okiem. Kamery panoramiczne 360 Jan T. Grusznic W opinii rynku Panoramiczna seria AXIS M30 Axis Communications MOBOTIX to system, a nie tylko kamera Linc Polska Panorama z perspektywą Polvision Fisheye? Jest z nami od dawna! Suma Centralny System Zarządzania NUUO CMS Miwi-Urmet System high-tech Oncam Grandeye OG Poland Przegląd kamer panoramicznych 360 Wydawca: Redakcja Systemy Alarmowe Warszawa, ul. Wiertnicza 65 tel.: , faks: Systemy Alarmowe dwumiesięcznik branży security o tematyce: Sygnalizacja włamania i napadu Sygnalizacja pożarowa Telewizja dozorowa CCTV Kontrola dostępu Biometria Systemy zintegrowane Automatyka budynkowa Ochrona danych i informacji
4 4 wydanie specjalne Jan T. Grusznic Akademia Monitoringu Wizyjnego Rybim okiem Chociaż kamery panoramiczne (zwane też hemisferycznymi, dookólnymi, 180 lub 360 ) w wizyjnych systemach dozorowych mogą wydawać się czymś całkowicie nowym, koncepcja ta była już wdrażana w naszej branży na początku XXI w. Podczas targów IFSEC 2000 Philips CSI zademonstrował światu kamerę e-dome opartą na platformie IQinVision [1] 1). Było to jedno z pierwszych rozwiązań na rynku, jeśli nie pierwsze. Niestety nie zrewolucjonizowało dozoru wizyjnego ani nie przetrwało zbyt długo. Powodami były zbyt mała rozdzielczość przetworników i obiektywów, ograniczona moc obliczeniowa kamer i komputerów niezbędnych do przekształcania obrazu (tzw. mapowania), a przede wszystkim wysoka cena całego rozwiązania. Sześć lat później Axis Communications wprowadził kamerę wyposażoną w przetwornik 3 Mpix i obiektyw typu fisheye firmy Fujinon. Kamera przetrwała w niemal niezmienionej formie do dzisiaj. Powyższe przykłady wskazują charakter i kierunek zmian, jakie dokonały się na rynku zabezpieczeń. Prezentowany na łamach niniejszego wydania przegląd kamer panoramiczny pokazuje, jak bogate jest obecne portfolio tych produktów. Kluczowa jest optyka Podstawowym i niemal najistotniejszym elementem każdego punktu kamerowego jest zastosowany w nim obiektyw, który tworzy obraz na materiale światłoczułym. Podstawą kamer panoramicznych jest zespół soczewek umożliwiający utworzenie obrazu popularnie zwanego w fotografii rybim okiem (fisheye) o szerokim kącie widzenia w zakresie od 180 do 220. Obiektyw ten charakteryzuje się silną, nieskorygowaną dystorsją beczkowatą zapewniającą projekcję obrazu panoramicznego lub hemisferycznego. Nazwa wzięła się od eksperymentalnych prób wykazania, w jaki sposób ryba widzi pod wodą. Praktyczne użycie soczewek typu fisheye nastąpiło w latach 20. ub. wieku do obserwacji formowania się chmur na nieboskłonie, a produkcja masowa do urządzeń fotograficznych przypadła na lata 60. XX w. Dzisiaj obiektywy typu rybie oko są stosowane w fotografii artystycznej, chirurgii, astronomii, meteorologii, a także w systemach zabezpieczeń (nie tylko kamery, 1) W Polsce już miesiąc po światowej premierze Philips Polska (obecnie Bosch) zorganizował w warszawskiej siedzibie serię prezentacji kamery e-dome z obiektywem fish eye. Opisaliśmy ją na łamach 5/2000. np. judasz, jako forma szczególnej troski sąsiedzkiej). W zależności od sposobu, w jaki zostały skonstruowane i jak kierują wiązkę światła na element światłoczuły, obiektywy typu rybie oko dostarczają różne obrazy. Te zamknięte w kole są najbardziej charakterystyczne i najczęściej spotykane. Wynikają z wpisania obrazu w przetwornik, stąd charakterystyczne ciemne obszary po prawej i lewej stronie kadru (rys. 1a). Wykazujący silną dystorsję obraz wypełniający cały kadr bez widocznych czarnych stref też należy do rozwiązań z grupy kamer hemisferycznych. Powstaje w wyniku opisania obrazu na przetworniku (porównaj rys. 1b) i odpowiada kątowi widzenia 180, ale po przekątnej kadru. Oba te obrazy mogą być tworzone przez ten sam obiektyw na płaszczyznach o różnych wielkościach. Opisując kamery panoramiczne, nie sposób nie wspomnieć rozwiązań wieloprzetwornikowych i kamer wyposażonych w obiektywy anamorficzne (wliczając panomorficzne), które stanowią odrębną grupę urządzeń. Kamery panoramiczne wieloprzetwornikowe stanowią rozwiązanie znane bardziej z okresu, gdy były promowane kamery dookólne typu e-ptz. Zbudowane najczęściej z 4 niezależnych kamery, obserwują otoczenie w zakresie 180 lub 360. Każdy obraz, wytworzony przez niezależny zespół optyki i przetwornika jest składową jednego panoramicznego obrazu dostarczanego do urządzenia odbiorczego. W zależności od przyjętej technologii kamera dostarcza jeden obraz już w pełni przez nią przekształcony o rozdzielczości np x 6400 pikseli (przy założeniu wykorzystania przetworników ~2 Mpix), albo cztery niezależne strumienie o rozdzielczości np x 1600 pikseli, które następnie są łączone ze sobą w odpowiednim oprogramowaniu po stronie jednostki komputerowej (lub serwerowej). Przykładowa rozdzielczość 2 Mpix nie jest ograniczeniem, została tu podana wyłącznie do celów obliczeniowych. Dzisiaj takie rozwiązania stanowią alternatywę dla kamer panoramicznych droższą, ale dostarczającą obraz o wyższej jakości na obrzeżach kadru w porównaniu z efektem uzyskanym przez panoramiczne kamery jednoprzetwornikowe. Anamorficzne układy optyczne należą do rodziny układu soczewek typu rybie oko, choć zasada ich działania jest nieco inna. Efekt uzyskiwany za pomocą specjalnych, kinowych obiektywów anamorficznych widział każdy, kto pamięta westerny z lat 60. ub. wieku. Charakterystyczny podłużny obraz rzutowany
5 wydanie specjalne 5 a) b) na ekran sali kinowej to efekt rozciągnięcia obrazu za pomocą odpowiedniego zestawu soczewek, który wcześniej został ściśnięty za pomocą obiektywu z soczewkami anamorficznymi (rys. 2) Rys. 1. Przykłady rzutowania obrazu przez obiektyw typu rybie oko na przetwornik a) obraz jest wpisany w przetwornik b) przetwornik jest wpisany w rzutowany obraz obiektyw anamorficzny Rys. 2. Przykład rzutowania przez obiektyw anamorficzny na film fotograficzny, a następnie na ekran ujęcie kinowe Obiektywy anamorficzne stosowane w kamerach dozorowych działają nieco inaczej. Rzutowany na przetwornik obraz w kształcie elipsy pokrywa większą jego powierzchnię niż obraz wpisany w przetwornik z obiektywu typu fisheye. Konstrukcja obiektywu ma specjalnie modelowane soczewki, które dzięki odpowiednim zakrzywieniom mogą dostarczać obraz o wyższej szczegółowości (wykorzystują większą liczbę pikseli w danej strefie) w obszarze oddalonym od środka optycznego obiektywu. Od strony użytkowej podstawową różnicą pomiędzy soczewkami typu rybie oko a anamorficznymi jest strefa, w której uzyskuje się obraz najwyższej jakości. Na rys. 3 pokazano przykładowe, schematyczne rzuty obrazu na przetwornik. Dla obiektywów anamorficznych fragmenty obrazu o najwyższej szczegółowości przypadają na strefę B, natomiast dla soczewek typu rybie oko na strefę A. W obu przypadkach obrazy w strefie C mają gorszą jakość ze względu na silną dystorsję i aberrację sferyczną. Producenci jednoprzetwornikowych kamer panoramicznych świadomi przedstawionych ograniczeń stosują zabieg powodujący, że obraz z soczewek, zwłaszcza typu rybie oko jest rzutowany nieco poza przetwornik, powiększając użyteczną strefę obserwacji strefę A (rys. 4). Dzięki temu kamery z tradycyjnymi obiektywami fisheye traktuje się jako rozwiązanie bardziej uniwersalne ze względu na możliwość ich instalacji na powierzchniach równoległych do podłoża i na ścianach. Być może konstrukcja obiektywu anamorficznego w pewien sposób ogranicza zastosowanie kamery tylko do sufitów i biurek, za to przetwornik obrazu A B C A B C A B C Rys. 3. Uproszczony przykład rzutowania obrazu na przetwornik w kamerze. Po lewej stronie obraz wykonany za pomocą soczewki typu rybie oko ze stałym stosunkiem piksel/kąt, po prawej obraz hemisferyczny wykonany za pomocą soczewki anamorficznej o zwiększonym stosunku piksel/kąt w strefie B [3] Rys. 4. Najpowszechniej spotykany sposób rzutowania obiektywów typu rybie oko na przetwornik obrazu w kamerach hemisferycznych
6 6 wydanie specjalne soczewka promień światła przetwornik Rys. 5. Schemat mapowania obserwowanych obiektów na przetwornik obrazu a) B A B A b) A punkt obrazowany oś optyczna B jest kluczowa dla oprogramowania, którego zadaniem jest przekształcenie zdeformowanego obrazu do obrazu bliskiemu rzeczywistości (jak w ujęciu kinowym, tyle że zamiast soczewki korygującej wykorzystuje się oprogramowanie komputerowe). Właściwe przekształcenie widoku hemisferycznego wymaga wiedzy dotyczącej funkcji mapowania obrazów, czyli sposobu, w jaki są one rzutowane na płaszczyznę przetwornika. Odwzorowanie obiektów położonych na obrzeżach obrazu polega na ich odpowiednim ułożeniu od środka obrazu (rys. 5). Odległość punktu od środka obrazu r zależy od długości ogniskowej f systemu optycznego oraz od odległości kątowej θ (w radianach) pomiędzy osią optyczną a punktem obrazowanym. Wiedza dotycząca mapowania obiektywu przekłada się na wprowadzenie odpowiednich korekt do oprogramowania, które prostuje zakrzywione fragmenty obrazu o wskazane współczynniki funkcji. Dzięki temu można uzyskać przekształcenia obecnie wykorzystywane w kamerach panoramicznych lub w oprogramowaniu komputerowym. Najbardziej popularnymi przekształceniami w kamerach 360 są: podwójna panorama dająca bardzo dobre rezultaty przy wykorzystaniu soczewek anamorficznych (rys. 6a), panorama dająca bardzo dobrą jakość widzenia kamer instalowanych np. na ścianie, z tradycyjnymi soczewkami typu rybie oko (rys. 6b), quad, czyli układ 2 x 2 zapewniający obserwację planu z przekształceniem do czterech obrazów sąsiadujących ze sobą. Dobra jakość w przypadku soczewek tradycyjnych typu fisheye i anamorficznych (rys. 6c), wirtualny PTZ, który wynika bezpośrednio z możliwości przekształcania obrazu hemisferycznego do formatu quad. Przetwornik o odpowiednio wysokiej rozdzielczości umożliwia kilkakrotne powiększenie cyfrowe poszczególnych fragmentów obrazu. c) Rys. 6 a) podwójna panorama b) panorama c) widok poczwórny, tzw. quad radzi sobie fenomenalnie z wizualizacją osób uczestniczących np. w telekonferencji. Przekształcenia, mapowanie i inne magiczne sztuczki Obiektywy stosowane w rozwiązaniach obserwacji dookólnej mogą mieć różną budowę, toteż tworzone przez nie obrazy też będą się różnić. Informacja o konstrukcji obiektywu A B C Schematy widoczne na rys. 6a, 6b i 6c należy traktować jako poglądowe, ponieważ w trakcie wykonywania przeliczeń część informacji zostaje utracona. Warto mieć na uwadze, że im więcej obrazujemy przestrzeni ze strefy, która nie jest optymalna dla tego rodzaju soczewki, tym gorszej jakości obraz uzyskujemy. Dlatego należy unikać przekształcania części obrazu znajdujących się w strefie C, a podwójną panoramę wykorzystywać z soczewkami anamorficznymi. Jeśli to niemożliwe, warto rozważyć zainstalowanie kamery na ścianie i wykorzystanie przekształcenia panoramicznego (rys. 6b). Przeznaczenie: ogólny dozór Kamery hemisferyczne służą do okólnego podglądu zdarzeń w nadzorowanej strefie. Takie funkcje jak rejestracja znaków szczególnych, identyfikacja, rozpoznanie czy obserwacja daleko wykraczają poza zakres możliwości tych rozwiązań. Kamery panoramiczne sprawdzają się w aplikacjach dozoru wizyjnego tłumu, gdzie wg wskazań polskiej normy PN- -EN : [5] osoba ma być ujęta w proporcji 80 mm/piksel (milimetrów przypadających na 1 piksel matrycy) lub w wizyjnej
7 wydanie specjalne 7 B B B A detekcji ruchu (40 mm/piksel). Niestety wytyczenie zakresu obserwowanej przestrzeni z uwzględnieniem zaleceń normy stanowi nie lada wyzwanie, ponieważ obiekt znajdujący się w odległości r na osi optycznej obiektywu jest reprezentowany przez większą liczbę pikseli niż ten sam obiekt w tej samej odległości, ale z dala od osi optycznej. Również odległość obiektu od punktu instalacji kamery ma wpływ na zmianę stosunku milimetr/piksel. Dostępne na rynku kalkulatory do określenia rozdzielczości obiektu na obrazie w zależności od rozdzielczości przetwornika, ogniskowej i kąta widzenia opierają się na modelu prostoliniowym, znajdują więc zastosowanie przy obliczeniach dotyczących podstawowych soczewek o niedużej dystorsji. Nie są jednak odpowiednie w przypadku obiektywów typu rybie oko ze względu na zbyt silne zniekształcenia w całym kadrze. Ponadto uzyskanie poprawnych wyników obliczeń ogranicza brak informacji dotyczących wielkości naświetlonej części przetwornika. Błędem byłoby przyjęcie założenia, że jest naświetlana cała matryca np. 5-megapikselowa (1920 x 2560), gdyż wykazano już niepełne jej wykorzystanie (czarne brzegi w skrajnych obszarach obrazu). Zakładając, że cały rzutowany obraz jest wpisany w przetwornik, do obliczeń wykorzystanej części matrycy służy wzór na pole koła πr 2. Promieniem w tym przypadku będzie ½ liczby pikseli wysokości przetwornika, czyli 1920/2 = 960. A zatem π x = ~ pix, czyli niecałe 3 Mpix! Zaskakujące jest to, że w kartach katalogowych jest podawana rozdzielczość całego przetwornika jest to poprawne, ale tylko dla obrazów tzw. full fisheye, gdzie przetwornik jest wpisany w rzutowany obraz, więc wykorzystuje całą matrycę światłoczułą. Wydawać by się mogło, że dodatkowe przekształcenia w obrazie (rys. 6a, 6b, 6c) spowodują dodatkowy spadek liczby pikseli. W zasadzie to jest prawda, ale... W obrazie przetworzonym widoczna liczba pikseli może być większa niż użyta do naświetlenia części przetwornika. Wynika to z komputerowej korekcji dystorsji obrazu, której zadaniem jest wyciąganie krawędzi i prostowanie oryginalnie zakrzywionych przestrzeni w obrazie (rys. 7). Brakujące piksele są dorabiane podobnie jak w przypadku interpolacji. Na rys. 7 pokazano uproszczony proces interpolacji dla obrazu kolorowego o rozdzielczości 3 x 3 piksele do 5 x 5. Algorytm wprowadza puste piksele pomiędzy dwa piksele zarejestrowane w obrazie X. Daje to obraz Y. Nowo wprowadzone piksele zostały oznaczone jako?. Następnie algorytm wylicza najbardziej prawdopodobny kolor, jaki powinien posiadać wprowadzony piksel. Wyliczenie opiera się na kolorach sąsiadujących pól, np. między pikselami o kolorach żółtym i czerwonym najprawdopodobniej powinien znaleźć się punkt o ko- O A O O O O Rys. 7. Uproszczony schemat przekształcenia części obrazu z natywnego przejawiającą silną dystorsję do wyprostowanego, który jest reprezentowany przez większą liczbę pikseli w obrazie [6] Poniżej: uproszczony proces interpolacji dla obrazu kolorowego o rozdzielczości 3 x 3 piksele do rozdzielczości 5 x 5 pikseli lorze pomarańczowym jako kolor przejściowy. Dalej, analizując kolory pikseli sąsiadujących z dodanymi, algorytm wylicza barwy dla nowych pól i wprowadza odpowiednie kolory. W efekcie otrzymujemy obraz Z o rozmiarach 5 x 5 pikseli pojemnościowo większy, lecz nie zawierający nowych szczegółów. Oświetlenie Możliwość obserwacji otaczającej przestrzeni za pomocą kamer wyposażonych w obiektywu typu fisheye stawia duże wymagania w zakresie odpowiedniego doboru parametrów naświetlenia czy dynamiki obrazu. Kamery pracują w przestrzeniach o różnym poziomie oświetlenia jednoczesna obserwacja okien budynku, przez które wpada silne promieniowanie słoneczne i zdecydowanie słabiej doświetlone przestrzenie, np. wnęki z drukarką lub ksero czy korytarzy. Takie sceny wymagają zastosowania przetworników i układów przetwarzania sygnałów zapewniających uzyskanie obrazów o wysokiej dynamice. Kamery hemisferyczne charakteryzujące się zwiększonym zakresem tonalnym nie są jeszcze tak popularne. Być może z uwagi na zbyt wysoki koszt rozwiązania, gdyż ich wdrożenie jest technicznie możliwe. Dzisiaj odpowiednie naświetlenie przetwornika realizuje się, odpowiednio wybierając priorytetowe strefy obserwacji (np. zgodnie z rys. 4 ważniejszą częścią naświetlania dla kamery z optyką typu fisheye będzie strefa A, dla kamery z optyką anamorficzną strefa B). Na ogół funkcja ta jest wykonywana automatycznie. W wybranych modelach kamer strefę naświetlania należy ustawić ręcznie ze względu A na uśrednianie wartości naświetlenia z całego przetwornika. Rozwiązanie takie nie jest optymalne, ponieważ fragmenty przetwornika pozostają nienaświetlone. Prowadzi to do uzyskania prześwietlonych obszarów w jasnych partiach obrazu oraz nadmiernego szumu w obszarach niedoświetlonych. Do uzyskania odpowiednio naświetlonego obrazu, w kamerach wykorzystuje się trzy elementy: przysłonę, migawkę i wzmocnienie. Dwa pierwsze pomagają regulować poziom naświetlenia przetwornika. Przysłona reguluje wielkość szczeliny w obiektywie, przez które wpada światło. Regulując poziom jej otwarcia odpowiednio zmniejsza się lub zwiększa ilość światła docierającego do elementu światłoczułego (zamykanie otworu przysłony = zwiększanie wartości F przysłony; otwieranie otworu przysłony = zmniejszanie wartości F). Migawka reguluje czas zbierania informacji dla przetwornika, skracając lub wydłużając czas naświetlania (standardowa wartość czasu migawki to 1/25 lub 1/30 s dla przetwarzania progresywnego). Naświetlanie z prędkością np. 1/2000 s sprawia, że poziom oświetlenia w scenie powinien być około 66x wyższy (np lx zamiast 100 lx). Wzrost wzmocnienia powoduje rozjaśnienie obrazu, ale kosztem większego jego zaszumienia. Obiektywy typu rybie oko wykorzystywane w kamerach hemisferycznych mają stałą, nieregulowaną przysłonę. Oznacza to, że nie jest możliwe redukowanie poziomu oświetlenia przetwornika przez regulację poziomu jej otwarcia. Zatem kamera musi zapewnić utrzymanie właściwego poziomu
8 8 wydanie specjalne naświetlania zarówno w pomieszczeniach (gdzie poziom oświetlenia sceny rzadko przekracza 2000 lx), jak i na zewnątrz (o ile jest przystosowana do pracy na zewnątrz), gdzie poziom oświetlenia w pełnym słońcu może wynosić ok lx. Zarówno prześwietlony, jak i zbyt ciemny obraz są mało użyteczne, dlatego tak istotna jest wiedza dotycząca właściwego oświetlenia sceny. Do przetwornika kamery dociera światło odbite od obserwowanych obiektów. Badania przeprowadzone w laboratorium Kodaka dla rynku filmowego i fotograficznego wykazały, że średni poziom odbitego oświetlenia słonecznego przez otaczającą przestrzeń to 18-20% [7]. A zatem uśredniając, ze lx w kierunku kamery odbije się tylko 20%, czyli ok lx (ta wartość średnia ulegnie zmianie, gdy zamiast trawy będziemy obserwować tafle lustra lub styropianu). Z kolei promieniowanie odbite od obiektu ulegnie częściowemu odbiciu i pochłonięciu przez soczewki obiektywu. Ostatecznie poziom światła wpadającego do obiektywu zostanie zredukowany również o poziom przysłony (np. F2.0 przepuszcza tylko 5% wpadającego światła [8]), dając w rezultacie ok lx na samym przetworniku. Właściwość ta ma charakter pozytywny (redukcja poziomu oświetlenia nadmiernie oświetlonych scen) i zarazem negatywny (niskiej jakości obrazy o wysokim zaszumieniu ze scen o niewystarczającym poziomie oświetlenia sceny). Przy poziomie oświetlenia sceny 100 lx do kamery dotrze mniej niż 1 lx (zakładając powyższe warunki i uśrednienia). A zatem w niektórych dozorowanych strefach wraz z instalacją kamery hemisferycznej należy rozwiązać problem właściwego doświetlenia sceny. Jest to tym trudniejsze, im kąt obserwacji jest szerszy a kamera wyposażona w obiektyw typu rybie oko obserwuje przestrzeń w zakresie około 180. W przypadku optyki typu fisheye każde miejsce umieszczenia źródła światła będzie najprawdopodobniej powodować bliki (wewnętrzne odbicia promieni w soczewkach obiektywu), które wpłyną na obniżenie kontrastu obrazu i pogorszą jego parametry. Stąd kilka praktycznych uwag: Żródło światła powinno pokrywać całą przestrzeń obserwowanej sceny. Należy unikać tzw. hotspotów, czyli silnie oświetlonych niewielkich przestrzeni. Źródło światła nie powinno być umieszczane zbyt blisko soczewki, z uwagi na ryzyko powstania blików (wewnętrznych odbić między soczewkami), co obniża globalny kontrast obrazu. Należy unikać instalowania źródła światła w pobliżu soczewki umieszczonej pod kopułką z uwagi na powstające refleksy wewnątrz kopułki. Pomimo powłok antyrefleksyjnych nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie powstawania odbić. Źródło światła powinno być skierowane tak aby możliwie jak najbardziej wyeliminować powstawanie blików w optyce. W przypadku wykorzystania źródeł światła wbudowanych w kamerę, miejsce jej instalacji powinno być oddalone od płaszczyzn odbijających promieniowanie (np. ścian) Nie należy umieszczać źródła światła zbyt blisko optyki kamery oraz o zbyt dużej mocy, ponieważ kamera najpewniej dostosuje parametry naświetlania do poziomu wartości średniej dostarczając częściowo obraz prześwietlony od strony źródła światła i niedoświetlony po przeciwległej stronie. Uwagi końcowe Kamery panoramiczne stanowią ciekawe uzupełnienie oferty rozwiązań wizyjnych dostępnych na rynku. Pozwalają na szybkie wychwycenie ruchu w przestrzeniach dozorowanych, zapewniając jednocześnie obserwację jego ciągłości. Powoli stają się nieocenione jako poglądowa mapa zdarzeń. Powszechnie stosowane w obiektach handlowych mierzą długość kolejek, czas przebywania w strefach promocyjnych, śledzą naszą podatność na coraz bardziej wysublimowane kampanie marketingowe. Wersje zewnętrzne kamer panoramicznych zastąpiły już lustra do przeglądu podwozia samochodów w obiektach o podwyższonym ryzyku ataku terrorystycznego. Potencjalnych zastosowań, w których można wykorzystać kamery panoramiczne, jest zdecydowanie więcej. Jak każde rozwiązanie mają wady i zalety. I jak mówił prezes klubu Tęcza : Rozchodzi się jednak o to, żeby te plusy nie przesłoniły wam minusów... Literatura: [1] philips-csi-selects-iqinvision-iqeye3-camera-for-itssecurity-products.html [2] Jacek Giersz: e-dome. Cyfrowa rewolucja? 5/2000. [3] Robin Hill i R. & J. Beck, Ltd.: Improvements in Photographic Lenses. Patent zarejestrowany w Urzędzie Patentowym Wielkiej Brytanii #GB225,398; nagr odzony grantem 4 grudnia [4] Simon Thibault: Enhanced Surveillance System Based on Panomorph Panoramic Lenses, ImmerVision 2020 University, Montreal, Quebec H3A 2A5 Canada, [5] Systemy alarmowe, Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach, Część 7: Wytyczne stosowania, PKN, Warszawa 2013, nr ref. PN-EN : [6] math-360-fisheye-landscape/ [7] asp?threadid=28413 [8] Paweł Domagała Regional Sales Manager, Arecont Vision Pierwszym urządzeniem panoramicznym Arecont Vision była zaprezentowana w 2006 r. 8-Mpix kamera dostępna w wersjach 180 oraz 360. Obecnie w ofercie są modele do 40 Mpix, w tym z WDR-em. To jedna z najlepiej sprzedających się grup produktowych. W tym roku portfolio poszerzyliśmy o ekonomiczne kamery 5-Mpix z obiektywem panomorficznym ImmerVision. Zalety i wady Kamery panoramiczne są zdecydowanie bardziej wydajne i funkcjonalne od stałopozycyjnych i PTZ. Dzięki szerokiemu kątowi widzenia i wysokiej rozdzielczości (do 40 Mpix w technologii SurroundVideo ) można znacznie uprościć instalację i architekturę systemu monitoringu wizyjnego. Atutem jest też ograniczenie liczby punktów kamerowych, okablowania, aktywnych urządzeń sieciowych, sprzętowych rejestratorów NVR lub licencji oprogramowania rejestrującego, a także mniejsze zużycie energii przez system bezpieczeństwa. Zastosowanie Najprostsze kamery hemisferyczne nadają się tylko do dozoru bardzo małych pomieszczeń, gdy w obrazie nie jest wymagana duża liczba detali. Bardziej zaawansowane, panomorficzne, korzystają z obiektywów Immer- Vision i są stosowane w większych pomieszczeniach, gdzie kamera ma służyć wyłącznie do ogólnego podglądu sytuacji. Najbardziej zaawansowane i funkcjonalne kamery panoramiczne serii SurroundVideo jako jedyne są w stanie zastąpić kamery szybkoobrotowe. Mają po cztery niezależne przetworniki i obiektywy. Mogą być stosowane w dużych pomieszczeniach (sale bankowe, hale produkcyjne, powierzchnie magazynowe), a także w otwartych przestrzeniach na zewnątrz (tereny wokół budynków, parkingi, place budowy, składy budowlane). Doskonale sprawdzą się przy rozpoznawaniu twarzy i tablic rejestracyjnych na dużej przestrzeni. Zaawansowanie technologiczne Cała moc obliczeniowa kamer Arecont Vision jest wykorzystywana do generowania jak najlepszego obrazu, który dalszej obróbce może być poddany na platformie rejestrującej NVR. Naszym celem jest dostarczanie produktów gwarantujących obraz najwyższej jakości, z czego słyniemy. Przyszłość Znacząco wzrasta świadomość klienta końcowego, który szuka rozwiązań umożliwiających nie tylko większą funkcjonalność systemów monitoringu wizyjnego, ale także mniejsze koszty zakupu, instalacji i serwisowania tych systemów.
9 w Opinii Rynku 9 Agata Majkucińska Key Account Manager, Axis Communications Axis Communications oferuje kamery hemisferyczne od kilku lat. Pierwszą była AXIS P5544 z innowacyjną technologią Panopsis, która umożliwia pokrycie 940 m 2, (powierzchnia ok. 3 kortów tenisowych) i gwarantuje bardzo precyzyjny widok drobnych detali w oglądanej scenie. Zalety i wady Kamery hemisferyczne pozwalają uzyskać bardzo szczegółowy obraz dużego obszaru objętego dozorem wizyjnym tylko przez jedno urządzenie. To bardzo ekonomiczne rozwiązanie. Nasze hemisferyczne kamery z serii M zapewniają cztery indywidualnie wyodrębnione i zoptymalizowane strefy widoku, które użytkownicy mogą cyfrowo obracać, pochylać i zbliżać, a także powiększać wybrane obszary. Model AXIS M3007-P charakteryzuje dodatkowo wyjątkowo dyskretny wygląd umieszczenie go w specjalnej obudowie przypominającej czujkę dymu pozwala na prowadzenie dozoru wizyjnego w sposób dyskretny. Zastosowanie Ze względu na swoją funkcjonalność kamery panoramiczne 360 mają szerokie zastosowanie: od małych hoteli, sklepów czy restauracji począwszy, poprzez szkoły, biura, większe sklepy i banki, a na lotniskach, dworcach kolejowych, centrach logistycznych i galeriach handlowych kończąc. Trudno w zasadzie wyznaczyć sfery, w których kamery panoramiczne nie okazałyby się przydatnym narzędziem w prowadzeniu dozoru wizyjnego. Zaawansowanie technologiczne Wszystkie kamery Axis są obsługiwane przez oprogramowanie typu VMS naszych partnerów ADP oraz oprogramowanie AXIS Camera Station. Są więc przystosowane do współpracy z aplikacjami do inteligentnej zaawansowanej analizy obrazu. Przykładem mogą być aplikacje zliczające czy generujące mapy ciepła, z powodzeniem stosowane w sektorze handlu oraz na lotniskach i dworcach kolejowych. Są one również wspierane przez otwartą Axis Camera Application Platform, która umożliwia pobieranie i instalowanie w kamerach Axis aplikacji firm trzecich. Przyszłość Co roku wzbogacamy nasze kamery o nowe rozwiązania. Przykładem jest najnowszy model AXIS M3027-PVE, już dostępny na polskim rynku. Obserwujemy coraz większe zainteresowanie tego typu urządzeniami wynikające z rosnącej liczby obszarów, do których ich zastosowanie wydaje się zasadne. Jednak przy projektowaniu systemów dozorowych zawsze należy pamiętać o efekcie końcowym, czyli użyteczności obrazu: czy otrzymany obraz daje nam efekt zgodny z oczekiwanym celem. Jakub Szyszka kierownik ds. produktu C&C Partners Kamery hemisferyczne pojawiły się u naszych partnerów technologicznych na początku 2013 r. Były one wtedy raczej ciekawostką prezentowaną na szkoleniach dla instalatorów i spotkaniach z klientami. Zalety i wady W odróżnieniu od kamer szybkoobrotowych hemisferyczne monitorują obszar 360 w trybie ciągłym bez czasowej utraty szczegółów w obrazie sceny. Nie wymagają też ustawiania tzw. tras czy presetów, co istotnie skraca żywotność kamer szybkoobrotowych. Co ważne, kamery szybkoobrotowe nie zapewniają nawet połowy skuteczności, którą gwarantuje odpowiednio zainstalowana kamera hemisferyczna. Funkcja cyfrowego PTZ dostępna w kamerach hemisferycznych pozwala na analizę nagrań archiwalnych każdego fragmentu sceny, co nie jest możliwe w przypadku kamer PTZ. Mówiąc o wadach, warto pamiętać, że w trybie pracy nocnej kamery hemisferyczne charakteryzują się nieco gorszymi parametrami niż tradycyjne kamery, stąd spotyka się je raczej w aplikacjach wewnątrz budynków. Zastosowanie Niekwestionowaną zaletą instalacji, w których zastosowano kamery hemisferyczne, jest mniejsze nasycenie kamer przypadających na jednostkę powierzchni, bez kompromisu w postaci tzw. martwych stref. Dotyczy to głównie wnętrz budynków, takich jak sale konferencyjne czy hole budynków biurowych. Z pewnością nie powinny być jednak stosowane do takich aplikacji, jak rozpoznawanie tablic rejestracyjnych (ALPR), które wymagają kamer stałopozycyjnych o dużej czułości oraz odpowiednio dobranego obiektywu i akcesoriów uzupełniających (np. daszek obudowy przeciwdziałający nadmiernemu operowaniu promieni słonecznych na powierzchni soczewek obiektywu). Zaawansowanie technologiczne Kamery hemisferyczne posiadają zaawansowane funkcje analizy wideo. Należy jednak pamiętać, że zakrzywienie obrazu powoduje, iż mamy do czynienia z drobnym przekłamaniem pomiędzy rzeczywistą geometrią sceny a tą uzyskiwaną z kamery. To może mieć wpływ na spadek skuteczności pracy niektórych funkcji VCA. Przyszłość Jeśli utrzyma się tendencja spadku ich ceny oraz wzrośnie wydajność urządzeń rejestrujących obraz, to w przyszłości mogą stanowić alternatywę dla dotychczas stosowanych kamer. Jednak istotnym zagadnieniem będzie zawsze architektura budynku, która często utrudnia pracę kamerom hemisferycznym. Artur Wądołowski Hikvision Poland Pierwsza kamera panoramiczna Hikvision została zaprezentowana podczas tegorocznych targów Securex. Był to model DS- -2CD6332FWD-IS o rozdzielczości 3 Mpix. Na początku lipca 2014 r. ukazał się kolejny model DS-2CD6362F-IS. Zalety i wady Niepodważalną zaletą kamer hemisferycznych jest możliwość prowadzenia ciągłej obserwacji całego obszaru znajdującego się wokół z użyciem jednej kamery. Niestety nie brakuje wad: niewielki zasięg pola obserwacji (krótka ogniskowa), prowadzenie obserwacji obiektów znajdujących się pod kamerą (widok z góry ogranicza możliwość rozpoznania twarzy), konieczność stosowania cyfrowej obróbki obrazu (niezbędne do przywrócenia właściwej geometrii obrazu) oraz konieczność instalacji kamer w centralnej części pomieszczeń lub ciągów komunikacyjnych. Zastosowanie Kamery tego typu są dedykowane do sklepów, poczekalni, basenów, szerokich korytarzy czy rozległych holi. Coraz częściej są instalowane na zewnątrz na narożnikach budynków, co pozwala zastąpić nawet trzy standardowe punkty kamerowe i prowadzić dozór we wszystkich kierunkach. Kamery hemisferyczne z całą pewnością nie sprawdzą się jednak w wąskich korytarzach, miejscach wymagających stosowania długich ogniskowych (w dużej odległości od kamery) oraz wymagających instalacji innej niż sufitowa. Zaawansowanie technologiczne Kamery panoramiczne Hikvision zostały wyposażone w wiele przydatnych funkcji poprawiających jakość obrazu, zapewniających możliwość zastosowania ich w trudnych warunkach oświetlenia i umożliwiających ich połączenie z innymi urządzeniami stosowanymi w systemach zabezpieczeń. Należą do nich: wysoka dynamika, wbudowany promiennik IR, możliwość instalacji zewnętrznej, dwukierunkowe audio oraz wbudowane wejście i wyjście alarmowe, funkcje detekcji ruchu i zasłonięcia/zamalowania. Model DS-2CD6362F-IS wyposażono również w funkcję dodatkowego sterowania ruchem kamer obrotowych wykorzystywanych w tym samym systemie. Przyszłość Coraz większa liczba zapytań dotyczących rozwiązań panoramicznych pozwala przypuszczać, że produkt ten będzie się upowszechniał, co umożliwi obniżenie ceny. W jakim kierunku ten produkt ewoluuje? Jak w przypadku innych kamer HD, możemy prognozować pojawianie się modeli o coraz wyższej rozdzielczości. Pewna jest też ewolucja oprogramowania przywracającego właściwą geometrię obrazu i umożliwiającego wykorzystanie różnorodnych trybów obserwacji i odtwarzania.
10 10 wydanie specjalne Magdalena Kraśnicka Linc Polska Kamery hemisferyczne są w ofercie firmy Mobotix już od połowy 2008 r. To jeden z najczęściej wybieranych produktów. A coraz więcej innych modeli Mobotix można wyposażyć w obiektywy o szerokim kącie widzenia, zwiększając możliwości ich zastosowań. Zalety i wady Kamery hemisferyczne Mobotix nie mają ruchomych elementów mechanicznych, co przedłuża ich żywotność i ogranicza awaryjność. Dzięki funkcji vptz operator systemu monitoringu może poruszać się po obrazie, a kamera (w tle) i tak będzie zapisywać obraz pełnej klatki. Daje to pewność, że na nagraniach został zapisany pełen monitorowany obszar. Bez względu na to co oglądamy, całość jest nagrywana. To bardzo duża przewaga kamer hemisferycznych nad obrotowymi, rejestrującymi tylko ten obraz, na który w danej chwili patrzy kamera. W konsekwencji, stosując kamery obrotowe, bardzo często nie mamy interesujących nas nagrań. Zastosowanie Ze względu na szeroki kąt widzenia bardzo często są stosowane do monitorowania obiektów handlowych jedna kamera wysokiej rozdzielczości może skutecznie zastąpić cztery stałopozycjne. Dzięki temu niewielki sklep można monitorować za pomocą tylko jednego urządzenia. Kamery hemisferyczne są też chętnie stosowane w obszarach produkcyjnych, bankach, biurach i domach prywatnych. Są również wbudowane w niektóre wideodomofony IP. Zaawansowanie technologiczne Są bardzo dobrym rozwiązaniem, na którym można zaimplementować funkcje analityczne. Szeroki kąt widzenia pozwala na analizę ruchu obiektu lub sposobu jego zachowania na bardzo dużym obszarze. Kamery Mobotix olbrzymie możliwości analityczne zawdzięczają wbudowanym wyspecjalizowanym procesorom i bardzo złożonemu oprogramowaniu oraz algorytmom analizy wideo (np. funkcja zliczania klientów, dostarczająca statystykę osób przekraczających zdefiniowane wcześniej linie). Mogą także wykonywać tzw. mapy ciepła. Są wyposażone w inteligentny algorytm detekcji ruchu MxActivitySensor, który identyfikuje faktyczny ruch obiektów i osób, a pomija nieważne sygnały (spadające liście, ruch drzew, padający śnieg czy deszcz). Przyszłość Stale rośnie rozdzielczość kamer hemisferycznych oraz ich moc obliczeniowa, zatem obszary ich zastosowań będą się powiększać. Jedno urządzenie może zastępować coraz więcej kamer. Ten olbrzymi atut ekonomiczny będzie motorem dalszego wzrostu sprzedaży tych rozwiązań. Adam Furmanek OG Poland Oncam Grandeye już od ponad 10 lat rozwija technologię kamer sferycznych. Daje ona unikatowe możliwości monitorowania i analizy, cieszy się więc rosnącym zainteresowaniem klientów z wielu różnych branż. Zalety i wady Możliwość montażu kamery 360 w dowolnej płaszczyźnie zapewnia maksymalną efektywność, a brak części ruchomych bezawaryjność. Istotnym rozwiązaniem zastosowanym w naszych kamerach jest technologia dewarpingu, korygująca półkolisty widok i odkształcenia geometryczne fragmentu obrazu. Dewarping jest pilnie strzeżony patentami firmy. Kamery szybkoobrotowe mają przewagę nad kamerami 360 tylko w kwestii zoomu optycznego sprawdzają się w przypadku chęci identyfikacji konkretnego obiektu, umożliwiając szybką reakcję. Istota monitoringu polega jednak na rejestracji obrazu i jego późniejszej analizie. W systemach dozoru lepiej sprawdzają się kamery sferyczne, które również umożliwiają obserwację na żywo. W 97% Oncam Grandeye 360 sprawdzi się lepiej niż kamera szybkoobrotowa. Zastosowanie Mamy doświadczenie i specjalistyczną wiedzę w zakresie monitoringu: infrastruktury krytycznej, miast, handlu detalicznego, transportu naziemnego i morskiego, bankowości, kasyn. Kamery Oncam Grandeye są obecne na lotniskach - m.in. Houston, Stansted oraz Shannon. Ponadto nasze rozwiązanie działa na statkach Royal Caribbean oraz w hotelu i kasynie Aria w Las Vegas, które zajmują około 1500 m 2. Zaawansowanie technologiczne Nie sama kamera, a zintegrowane z nią oprogramowanie jest tutaj kluczowe. Oprogramowanie Oncam Grandeye posiada opatentowaną funkcję dewarpingu obrazu, tzn. prostowania krzywizn. Dzięki niemu można też z jednego obrazu typu rybie oko stworzyć kilka (jak z kamer obrotowych). Oncam oferuje także analizę danych potężne narzędzie sprzedażowe i marketingowe. Zakup naszego systemu (np. do sklepu) zwraca się już po miesiącu. Nie dość że pozwala oszczędzić od 20 do 80% kosztów monitoringu, to umożliwia jeszcze analizę zachowań klientów policzy ich, pokaże ścieżki, którymi się poruszają, wskaże, które produkty budzą ich największe zainteresowanie. Przyszłość Niedługo duże systemy (ponad 30 kamer) przynajmniej w połowie będą się składać z kamer hemisferycznych. Dziś jeszcze nie wszyscy zdają sobie sprawę z ich zalet, ale grupa zadowolonych użytkowników rośnie szybko. Same systemy zaś będą coraz lepsze technicznie (większa rozdzielczość) i technologicznie (bardziej zaawansowana analiza danych). Tomasz Polus Nie chciałbym omawiać produktów mojej firmy, skoncentruję się na ogólnej charakterystyce kamer hemisferycznych. Spotykam się z nimi od 2011 r. i widzę, że nieustannie cieszą się dużym zainteresowaniem zaawansowanych instalatorów i integratorów. Zastosowanie kamer hemisferycznych oznacza przewagę technologiczną, gwarantującą firmom pozyskiwanie cennych kontraktów. Wolniej rośnie jednak przekonanie do tych urządzeń projektantów. Zalety i wady Na ich korzyść przemawiają większy obszar obserwacji (niż kamery stałopozycyjnej) oraz możliwość obserwacji tylko fragmentów czy śledzenia obiektów przy jednoczesnej rejestracji całego obszaru, co jest typową wadą kamer obrotowych. Kamery hemisferyczne nie mają elementów ruchomych, są więc bardziej trwałe. Można je instalować na suficie, ścianie lub podłodze, zachowując wszystkie atuty (oprogramowanie odpowiednio przetwarza obraz). Kamera hemisferyczna nie zawsze jednak może zastąpić kilka typowych kamer. Z jednego punktu nie zawsze bowiem widać wszystkie obiekty (mogą być zasłonięte), a ich zoom cyfrowy zapewnia nieporównanie gorszą jakość obserwacji odległych obiektów w porównaniu z zoomem optycznym. Trzeba je ponadto instalować nisko nad obserwowanym obszarem, aby zminimalizować dystans do obiektów znajdujących się wokół kamery. Minusem jest też wymagana większa ilość światła, przez co już w półmroku czas ekspozycji wydłuża się, powodując rozmazanie obiektów ruchomych. Powinno się stosować promienniki podczerwieni, ale większość kamer hemisferycznych dostępnych na rynku nadal nie ma wbudowanych mechanicznych filtrów IR. Zastosowanie Kamery hemisferyczne są dedykowane do dobrze oświetlonych przestrzeni kwadratowych o powierzchni od kilkudziesięciu do kilkuset m 2. Nie sprawdzą się tam, gdzie brakuje oświetlenia, w pobliżu kamery znajdują się duże (zasłaniające) obiekty lub dystans od obserwowanego obiektu do kamery przekracza kilkadziesiąt metrów. Zaawansowanie technologiczne Niektóre kamery realizują te funkcje we wbudowanych układach elektronicznych, inne przekazują te operacje do wykonania w rejestratorach. Jedno i drugie podejście ma swoje wady i zalety, ale to bardzo skomplikowana kwestia... Przyszłość Należy spodziewać się wzrostu sprzedaży tych urządzeń, gdyż pozwalają one stale monitorować cały obszar wokół. Tego nie umożliwiają żadne inne kamery. Warto jednak pamiętać, że z jednego punktu nie zawsze widać wszystkie obiekty, więc kamery hemisferyczne będą pełniły jedynie uzupełniającą rolę dla najczęściej stosowanych kamer CCTV.
11 wydanie specjalne w Opinii Rynku 11 Marcin Kucharski Bussines Development Manager, Samsung Techwin Kamery hemisferyczne IP znajdują się w naszej ofercie od ponad roku i cieszą się ogromnym zainteresowaniem. Samsung Techwin postanowił wprowadzić trzy kolejne modele o rozdzielczości 5 Mpix (w tym jeden do aplikacji transportowych). Wszystkie modele są zbudowane na bazie bezkonkurencyjnego chipsetu WiseNet III, zapewniającego wyjątkowe możliwości obróbki obrazu, doskonałą kompresję, WDR i wiele funkcji analitycznych. Zalety i wady Zalety kamer hemisferycznych wynikają z zastosowania obiektywu o szerokim kącie widzenia, który pozwala (przy montażu sufitowym) uzyskać pełny obraz dookólny bez tzw. martwych stref. Dzięki odpowiedniej obróbce cyfrowej (dewarping), realizowanej w programie do podglądu lub bezpośrednio w kamerze (modele: SNF-8010/ SNV-8010V/ SNF-8010VM), można elektronicznie obracać obserwowaną scenę (jak w prawdziwej kamerze obrotowej), a także z obrazu hemisferycznego otrzymać kilka oddzielnych (jakby były zarejestrowane przez kilka niezależnych kamer). Zastosowanie Kamery hemisferyczne są przeznaczone do miejsc, w których trudno jednoznacznie określić zakres obszaru objętego dozorem, a chcemy w nim uzyskać obraz o jakości pozwalającej np. na obserwację osób (wg PN-EN :2013) lub nawet rozpoznanie w odległości od 3 do 5 m od kamery (zależnie od rozdzielczości). Coraz częstszym powodem stosowania tych kamer są również względy ekonomiczne, ponieważ kamery megapikselowe fisheye mogą z powodzeniem zastąpić nawet cztery zwykłe kamery. Zaawansowanie technologiczne Kamery hemisferyczne obejmują polem widzenia całe pomieszczenie o dużej powierzchni i bardzo zróżnicowanym oświetleniu (okna, przeszklone wejście itd.), dlatego ze względów użytkowych bardzo ważne, by kamery te posiadały: wysoką rzeczywistą rozdzielczość generowanego obrazu, wydajną kompresję strumieni wideo, szeroką dynamikę obrazu i wysoką czułość, a także funkcje analityczne (np. detekcja twarzy) pozwalające efektywnie wykorzystywać zasoby, ograniczając rejestrację do zdarzeń alarmowych. Przyszłość Ze względu na bardzo korzystną cenę i wyjątkowe parametry kamer Samsung SNV-7010 odnotowaliśmy znaczny wzrost sprzedaż tego modelu w pierwszym półroczu Spodziewamy się, że ten trend w najbliższych latach będzie się utrzymywał. Przewidujemy ponadto, że kamery te zostaną wkrótce wyposażone w wiele funkcji analitycznych (np. zliczanie ludzi, mapy ciepła), zwiększających obszar ich zastosowana. Jarosław Grzybowski dyrektor sprzedaży, Suma Vivotek, którego jesteśmy dystrybutorem, był jednym z pierwszych producentów kamer fisheye. Od początku (2011 r.) nieustannie zyskują kolejnych zwolenników wśród projektantów i instalatorów, którzy potrafią wykorzystać ich zalety. Zalety i wady Niewątpliwą zaletą jest warstwa ekonomiczna ich zastosowania w konkretnych instalacjach. Jeżeli pozwalają na to warunki, jej włączenie do instalacji może zastąpić kilka kamer stałopozycyjnych. To znacznie obniża koszty, ograniczając okablowanie, liczbę urządzeń towarzyszących itp. Oczywiście z racji swojej specyfiki kamera hemisferyczna jest z reguły dedykowana do podglądów ogólnych, natomiast wszędzie tam, gdzie wymagana jest duża szczegółowość określonych scen, należy stosować dodatkowo kamery stałopozycyjne lub PTZ. Jednym z najciekawszych rozwiązań niwelujących wady kamery hemisferycznej jest Vivotek Panoramic PTZ. To kompilacja kamer, pozwalająca (z wykorzystaniem PTZ) sięgnąć wszędzie tam, gdzie z wykorzystaniem samej tylko kamery fisheye nie jest to możliwe. Zawsze kluczowy jest jednak właściwy dobór urządzeń do warunków. Zastosowanie Sprawdzą się tam, gdzie jest wymagany podgląd ogólny całej sceny. Znajdują zastosowanie na skrzyżowaniach ulic, placach, parkingach, w centrach logistycznych i handlowych, halach dworcowych, lotniskowych, holach biurowych. Można je instalować na suficie, ścianie i podłodze. Tu również idealnie sprawdzi się Vivotek Panoramic PTZ. Zaawansowanie technologiczne Inteligentna analiza obrazu wzbudza na rynku systemów CCTV IP coraz większe zainteresowanie. Dlatego w kamerach hemisferycznych niektórych producentów pojawiły się już takie funkcjonalności, jak zliczanie osób czy generowanie map ciepła. W niektórych produktach istnieje możliwość implementowania tego typu funkcjonalności na platformę kamery. Można też korzystać z tych funkcji z poziomu oprogramowania zarządzającego. Przyszłość Sprzedaż kamer hemisferycznych stale rośnie, chociaż rynek wciąż podchodzi do nich ostrożnie. Nadal wielu projektantów czy instalatorów nie miało okazji przetestowania takich urządzeń i poznania ich możliwości. Wraz z postępem edukacji rynku tego typu rozwiązania będą zdobywać coraz większą popularność. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że producenci nieustannie pracują nad poprawą funkcjonalności i parametrów oferowanych przez kamery hemisferyczne oraz budują rozwiązania łączone, takie jak wspomniany wcześniej Vivotek Panoramic PTZ. Tomasz Andrzejewski specjalista ds. technicznych, TVprzemyslowa.pl Kamery hemisferyczne oferujemy klientom od 2010 r. Generowany przez nie obraz wzbudza żywe zainteresowanie, a klienci podchodzą do tej technologii z entuzjazmem. Zalety i wady Zaletą jest niewątpliwie możliwość obserwacji otoczenia tylko przez jedną kamerę i ciągłość obserwacji bez potrzeby przełączania się pomiędzy kolejnymi kamerami. Nie ma w tej sytuacji martwych punktów. Ze względu na brak elementów ruchomych urządzenie pracuje ciszej, a ryzyko awarii jest mniejsze niż w kamerach obrotowych. Ponadto modele obrotowe mogą przegapić znaczące wydarzenie, monitorując akurat inną część terenu, natomiast kamery hemisferyczne nieustannie generują obraz 360. Najbardziej zaawansowane modele, takie jak Eneo PXD F01IR oferują rozdzielczość 5 Mpix. Pomimo tego przy obserwacji terenu o dużej powierzchni należy mieć świadomość poglądowego charakteru dostarczanego obrazu. W razie potrzeby większej szczegółowości należy uzupełnić system kamerami PTZ lub stałopozycyjnymi w kluczowych lokalizacjach. Zastosowanie Bardzo dobrze sprawdzają się do monitorowania sklepów, biur, magazynów, garaży, recepcji oraz pojazdów transportu publicznego. Największym wyzwaniem jest jednak sprostanie oczekiwaniom instytucji, urzędów i banków, które stosują rygorystyczne normy. Kamery hemisferyczne są stosunkowo młodą technologią, a normy precyzują oczekiwania, które wciąż łatwiej spełnić, dysponując kamerą stałopozycyjną lub obrotową. Zaawansowanie technologiczne Jedną z częściej używanych funkcji jest wirtualny PTZ, czyli cyfrowe przekształcanie obrazu dające wrażenie obserwacji sceny z perspektywy zwykłej kamery PTZ. Ze względu na bardzo szeroki kąt widzenia i obserwację sceny o różnym stopniu oświetlenia kamery powinny być wyposażone w dobry system WDR. Ciekawym, a wciąż jeszcze rzadko stosowanym rozwiązaniem jest zastosowanie w kamerze mechanicznego filtra IR i diod podczerwieni umożliwiających obserwację w nocy przy braku oświetlenia lub niewystarczającym oświetleniu. Przyszłość Ze względu na swoją funkcjonalność kamery hemisferyczne będą coraz częściej wykorzystywane w instalacjach telewizji dozorowej. Sferą, która z pewnością daje producentom duże możliwości rozwoju, jest inteligenta analiza obrazu. Już teraz można jednak wykorzystać do tego celu kamery hemisfertyczne współpracujące z oprogramowaniem IVA.
12 12 wydanie specjalne Axis Communications Poland Sp. z o.o. ul. Domaniewska 39A Warszawa tel.: Panoramiczna seria AXIS M30 Firma Axis Communications ma w swoim portfolio kilka modeli kamer panoramicznych o różnych kątach widzenia, rozdzielczości, poklatkowości oraz wydajności w zakresie inteligentnego rejestrowania obrazu. W modelu AXIS M3007-P/-PV zastosowano przetwornik o rozdzielczości 5 Mpix, który zapewnia szczegółowe widoki panoramiczne 360 i 180 o wysokiej jakości. AXIS M3006-V obsługuje rozdzielczość HDTV 1080p, a także dostarcza strumienie wideo o rozdzielczości 3 Mpix. Kąt widzenia 134 zapewnia widok całego obszaru, gdy ta kamera jest zainstalowana w pobliżu narożnika. Z kolei mieszczące się w dłoni AXIS M3004-V i AXIS M3005-V obsługują obraz w rozdzielczości odpowiednio 1 Mpix / HDTV 720p z pełną poklatkowością oraz HDTV 1080p. We wszystkich kamerach serii AXIS M30 funkcję cyfrowego PTZ można postrzegać jako wyposażenie kamery w cyfrowy obiektyw zmiennoogniskowy, umożliwiający zdalną regulację kąta widzenia kamery po jej fizycznym zainstalowaniu. Cyfrowy mechanizm PTZ wraz z funkcją multi-view streaming umożliwia wyodrębnienie różnych obszarów z pełnego widoku i ich jednoczesne przesłanie w celu wyświetlenia lub nagrania. Funkcja multi-view streaming polega na symulowaniu kilku wirtualnych kamer i umożliwia zmniejszenie wymaganej przepływności i ilości pamięci. Najnowszy model zewnętrzny Stałopozycyjna sieciowa kamera kopułkowa AXIS M3027 PVE umożliwia uzyskanie szczegółowego, panoramicznego obrazu (360 lub 180 ) wysokiej jakości. Jest przeznaczona do obserwacji rozległych obszarów, takich jak hotele, butiki, restauracje czy biura zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz budynków. To Wprowadzając model AXIS M P V E, wzmacniamy naszą linię dyskretnych i ekonomicznych rozwiązań panoramicznych 360. Możliwość uzyskania szczegółowego obrazu nawet ze znacznej wielkości obszarów z wykorzystaniem tylko jednej kamery jest szczególnie ważna dla wrażliwych cenowo segmentów rynku. Kamera M3027 PVE została przystosowana do współpracy z aplikacjami do inteligentnej analizy obrazu oraz szerokiej gamy oprogramowania firm partnerskich służącego do zarządzania obrazem. Wykorzystanie m.in. bezpłatnego AXIS Camera Companion pozwala na stworzenie prostego i zarazem efektywnego rozwiązania do ogólnego dozoru wizyjnego. Jan Grusznic, Sales Engineer Axis Communications konkurencyjne cenowo, wandaloodporne rozwiązanie udostępniające kilka trybów prezentacji obrazu o rozdzielczości 5 Mpix przystosowane zostało do pracy w dzień i w nocy, co pozwala na użycie go w niemal każdych warunkach środowiskowych. AXIS M3027-PVE może być montowana na sufitach, podsufitkach oraz zadaszeniach nad wejściem do budynków, zapewniając widok w zakresie 360, lub na ścianach, dając obraz panoramiczny 180. Urządzenie ma kilka trybów podglądu: panoramiczny, panoramiczny podwójny, widok podzielony (tzw. quad), a także możliwość cyfrowego obrotu w pionie i poziomie oraz używania zoomu na interesującym obszarze (cyfrowa funkcjonalność PTZ). Równocześnie może być przesyłanych wiele strumieni wizji w kompresji H.264 i Motion JPEG. Ten model ma również porty I/O do podłączania urządzeń zewnętrznych. Podobnie jak pozostałe urządzenia serii AXIS M30, kamera AXIS M3027-PVE ma fabrycznie ustawioną ostrość, co znacznie skraca czas montażu. Możliwość zasilenia kamery za pomocą PoE (IEEE 802.3af) eliminuje potrzebę stosowania dodatkowych kabli zasilających, co redukuje koszty instalacji. Wiele możliwości W połączeniu z platformą AXIS Camera Application Platform kamera wspiera aplikacje inteligentnej analizy wizyjnej. Wbudowany w kamerze slot kart microsd umożliwia zaś nagrywanie materiału przez kilka dni i przechowywanie go na lokalnej karcie pamięci. Wykorzystując rejestrację lokalną wraz z bezpłatnym oprogramowaniem AXIS Camera Companion, użytkownik może łatwo przeglądać i zarządzać zdalnie materiałem wizyjnym nawet z 16 kamer. Model AXIS M3027-PVE współpracuje również z innym oprogramowaniem do zarządzania materiałem wizyjnym, w tym np. AXIS Camera Station oraz aplikacjami innych firm dzięki programowi partnerskiemu Axis Application Development Program Partner, a także z usługą hosted video. Jest zgodna ze specyfikacją ONVIF Profile S. Kamera AXIS M3027-PVE jest już dostępna na zamówienie za pośrednictwem kanałów dystrybucyjnych Axis.
13 Jak najlepiej radzić sobie ze światłem i cieniem? Jednocześnie. Dla kamer sieciowych Axis wykorzystujących technologię Wide Dynamic Range obraz zawierający zarówno bardzo jasne, jak i bardzo ciemne obszary nie stanowi problemu. Ułatwia to wykrywanie oraz identyfikację osób, pojazdów i incydentów nawet w bardzo trudnych warunkach oświetleniowych. Jestem kierownikiem ochrony w elektrowni i technologia WDR znacznie ułatwiła moją pracę. Więcej informacji na temat technologii WDR, użyteczności obrazu i różnych rozwiązań do nadzoru można znaleźć w interaktywnym przewodniku firmy Axis dostępnym na stronie
14 14 wydanie specjalne Jakub Sobek Linc Polska MOBOTIX to system, a nie tylko kamera Na rynku zabezpieczeń jest wiele różnych modeli kamer hemisferycznych. Na pierwszy rzut oka są one do siebie bardzo podobne, ale tylko pozornie. Rozwiązania marki Mobotix trudno bowiem pomylić z innymi dostępnymi na rynku produktami, a wyróżnia je nie tylko wygląd... Mobotix AG jako jedna z pierwszych firm na świecie zastosowała obiektywy hemisferyczne w kamerach. Była prekursorem w branży. Pierwszą kamerą hemisferyczną, jaką zaprezentowała w 2008 r., był model Q22M, potem wprowadzała kolejne kamerę Q24M, obecnie zaś Q25M. Dzisiaj już prawie wszystkie modele kamer marki Mobotix oraz wideodomofon IP T25M można wyposażyć w jeden lub dwa niezależne przetworniki z obiektywami hemisferycznymi. Co istotne, firma Mobotix jest producentem nie tylko kamer hemisferycznych można stworzyć kompleksowy system oparty na wyrobach jednej marki, którego składowym elementem są kamery hemisferyczne. Moc decentralizacji to najważniejsza cecha wszystkich kamer Mobotix. Umieszczenie mocnego procesora wewnątrz kamer pozwala na wykonywanie wszystkich zadań już na poziomie kamery, która wyjęta z pudełka i podłączona do sieciowego gniazda z POE tworzy w pełni działający, samodzielny system monitoringu. Kamery hemisferyczne Mobotix nie potrzebują do działania dodatkowego oprogramowania oraz komputerów i serwerów pracujących w tle. Duża moc obliczeniowa kamery oraz oprogramowanie zaimplementowane w niej pozwalają na złożone przetwarzanie obrazu, m.in. dewarping, czyli korekcję zniekształceń geometrycznych spowodowanych obiektywem o tak szerokim kącie widzenia. Kamera obsługuje także takie funkcje, jak analiza obrazu na potrzeby alarmów oraz zarządzanie długookresową rejestracją lokalną wbudowaną w kamerę lub zdalną, np. z wykorzystaniem NAS. Warto podkreślić, że na serwerze nie musi być zainstalowane specjalne oprogramowanie do rejestracji obrazu, co pozwala na obniżenie kosztu zakupu licencji.
15 wydanie specjalne 15 To sprawia także, że kamery Mobotix mogą współpracować z dowolnym urządzeniem typu NAS/serwer. Hemisferyczne kamery Mobotix mogą także rejestrować obraz w najwyższej rozdzielczości i z najwyższymi parametrami w sposób ciągły na karcie MicroSD. Co istotne, dostęp do nagrań na karcie jest możliwy zdalnie przez sieć TCP/IP. Funkcją bardzo ważną, pozwalająca na zabezpieczenie nagrań przed ich utratą jest możliwość nagrywania na dwóch nośnikach, kamera może bowiem przez cały czas nagrywać na karcie microsd, a dodatkowo w zadanym momencie wykonywać kopię bezpieczeństwa tych danych na innym nośniku sieciowym. Cała ta operacja także nie wymaga dodatkowego oprogramowania. Funkcja ta pozwala także zoptymalizować wykorzystanie sieci w czasie. Archiwizowanie danych może się odbywać zawsze, m.in. w godzinach nocnych, kiedy sieć np. biurowa jest najmniej obciążona. Kamera hemisferyczna składa się z jednego lub dwóch przetworników (każdy 5 Mpix) oraz obiektywu typu rybie oko gwarantującego szerokie pole widzenia 360 /180 bez martwych stref, od sufitu do podłogi, od ściany do ściany. Funkcja wirtualnego PTZ (vptz) pozwala operatorowi monitoringu na nawigację po obrazie i jego korekcję w trakcie oglądania go na żywo, a także na nagraniach. Jest to możliwe, ponieważ bez względu na to, na co patrzy operator monitoringu, kamera zawsze może rejestrować w tle pełen obraz hemisferyczny. Najważniejsze atuty hemisferycznych kamer Mobotix: decentralizacja mocy obliczeniowej analiza obrazu i wszystkich zdarzeń alarmowych odbywa się wewnątrz kamer, dzięki temu awaria jednego elementu nie powoduje awarii całego systemu; każda kamera działa niezależnie; kodowanie MxPEG opracowany przez firmę Mobotix kodek obrazu jest rozwiązaniem dedykowanym do systemów monitoringu; dzięki wyjątkowemu rozwiązaniu każda klatka nagranego materiału jest klatką referencyjną, przy zachowaniu bardzo niskiego pasma porównywalnego z kodowaniem H.264; brak ukrytych kosztów oprogramowanie do zarządzania kamerami bez względu na liczbę kamer i liczbę użytkowników jest zawsze bezpłatne; wszystkie aktualizacje są również bezpłatne, nie jest wymagany zakup jakiegokolwiek dodatkowego oprogramowania do rejestracji obrazu; długa żywotność kamery Mobotix praktycznie nie wymagają serwisowania i konserwacji ze względu na brak elementów ruchomych oraz grzałek (IP 66, -30 C do +60 C) czy filtrów w kamerach dualnych (dwa odrębne przetworniki); małe zużycie prądu kamera może pracować już przy poborze mocy na poziomie 3,5 W; tak niski pobór prądu bardzo szybko przynosi znaczące oszczędności w czasie użytkowania systemu; oszczędność przestrzeni dyskowych, nawet do 90% w porównaniu ze standardowymi rozwiązaniami detekcji ruchu wykrywającymi wszystkie zdarzenia w określonych strefach. Dzięki bezpłatnej funkcji MxActivitySensor (inteligentny algorytm detekcji ruchu) ograniczono fałszywe alarmy powodowane warunkami otoczenia, np. kamera rozróżnia ruch pojazdów, ludzi i obiektów od nieistotnych zdarzeń, takich jak ruch cieni, zmiany oświetlenia, kołyszące się drzewa na wietrze czy deszcz padający bezpośrednio na obiektyw, które w standardowych kamerach często wyzwalają alarm. Tak skutecznie działający algorytm umożliwia rejestrację zdarzeniową pozwalającą na znaczące oszczędności w niezbędnej przestrzeni dyskowej; bezpłatne i otwarte API oraz SDK kamery mogą być łatwo i szybko zintegrowane z rozwiązaniami firm trzecich, nie są wymagane żadne dodatkowe moduły lub pakiety integracyjne wiążące się z dodatkowymi opłatami lub ograniczeniami; zwiększenie bezpieczeństwa i zmniejszenie obciążenia sieci zintegrowana rejestracja obrazu wewnątrz kamery pozwala na zapis ciągły lub zdarzeniowy na karcie MicroSD, dodatkowo dostęp do nagrań jest możliwy zdalnie przez sieć; niezawodność, podwójna archiwizacja w razie awarii macierzy dyskowej kamery Mobotix nadal mogą nagrywać na karcie MicroSD, a gdy macierz ponownie zacznie działać, jest wykonywana synchronizacja danych. Dzięki temu można zaprogramować system w taki sposób, że kamera będzie np. przez cały dzień nagrywać na karcie MicroSD, a np. o godz w nocy dane ze wszystkich kamer będą automatycznie zrzucane na macierz dyskową. W wielu przypadkach pozwoli to zoptymalizować obciążenie sieci; wbudowany serwer SIP dzięki niemu kamera może stać się serwerem SIP dla pozostałych urządzeń w obiekcie, umożliwiając prowadzenie rozmów VoIP/SIP. Kamery mają dwukierunkową obsługę transmisji audio, dzięki temu w przypadku zdarzenia alarmowego zawsze można podjąć interwencję z użyciem kanału audio; automatyczna reakcja na sygnał istnieje możliwość podłączenia centrali alarmowej lub systemu przeciwpożarowego bezpośrednio do kamer; w razie wykrycia Kamery Mobotix to kombajn funkcji i możliwości zdarzenia alarmowego kamera może wykonać wcześniej zaprogramowane działania, które są w pełni definiowane przez użytkownika, np. rozpoczęcie nagrywania, wysłanie a czy powiadomienia do centrum monitoringu, uruchomienie syreny alarmowej, zapalenie światła itp.; bezpłatne funkcje analityczne funkcja zliczania klientów oraz tworzenia map ciepła w hemisferycznej kamerze Mobotix jest bezpłatna. Jest to rozwiązanie szczególnie przydatne w przestrzeni sklepowej, pozwalające poznać i zrozumieć zachowania klientów. Dane analityczne w formie plików HTML lub CSV są przesyłane na serwer FTP lub ; wszystkie dane analityczne są także przechowywane na karcie MicroSD. Na rynku pojawia się coraz więcej różnych modeli kamer hemisferycznych. Kamera Mobotix to jednak produkt będący kombajnem funkcji i możliwości. Urządzenie cechuje bardzo wysoka funkcjonalność, warto także zwrócić uwagę na jakość wykonania z niemiecką dokładnością i dbałością. Oprócz najbardziej znanej kamery hemisferycznej Q25M, firma Mobotix oferuje także inne modele z taką optyką. Kamera z serii S15D to pierwsza na świecie podwójna kamera hemisferyczna. Jedno urządzenie może monitorować dwa przyległe pomieszczenia lub jedno pomieszczenie nad drugim. Ze względu na małe rozmiary i możliwość oddalenia przetworników z obiektywami od głównego modułu kamery są to bardzo dyskretne i uniwersalne rozwiązania. Zintegrowany z przetwornikiem obrazu mikrofon pozwala na rejestrację dźwięku w dwóch niezależnych pomieszczeniach. Również rozwiązania z dziedziny automatyki budynkowej mogą być wyposażone w kamerę hemisferyczną. Należą do nich wideodomofon IP T25M i kamera S15M, która jest przystosowana do zabudowy, np. w skrzynce na listy i może funkcjonować jako wideodomofon. Obiektyw hemisferyczny pozwala na instalację wideodomofonu na różnych wysokościach, dając szeroki zakres obserwacji. System monitoringu to inwestycja, którą warto przemyśleć i zaplanować. Wybierając dobry i sprawdzony produkt, którego producent jest na rynku od wielu lat, otrzymujemy komfort i funkcjonalność zauważalną już podczas instalacji, a także w trakcie użytkowania. Ograniczamy też ryzyko jego awarii oraz koszty eksploatacji całego systemu. Inwestycja w dobry i sprawdzony produkt to inwestycja długofalowa. Więcej na
16 16 wydanie specjalne POLVISION ul. Witkowska 16, Wrocław tel ; Warianty kamer hemisferycznych (w suficie podwieszanym i na twardym suficie: z promiennikiem IR i bez promiennika) Oprogramowanie w trybie widoku dookólnego (360 ) Panorama z perspektywą Kamery hemisferyczne firma Polvision dostarcza na polski rynek od ponad trzech lat. Pierwsze artykuły na ich temat zostały opublikowane w 2/2011 wraz ze zdjęciami i zrzutami ekranowymi z nowoczesnego interfejsu zarządzania obrazem dookólnym. Byliśmy pod wrażeniem tej technologii. Z perspektywy czasu widać jednak, że rynek nie był wtedy na nią gotowy. Instalatorzy CCTV wciąż nie byli przekonani do kamer megapikselowych, a tym bardziej do ich rozbudowanych wariantów w postaci kamer hemisferycznych. Obecnie cieszą się one dużym zainteresowaniem doświadczonych instalatorów i integratorów nowoczesnych systemów telewizji dozorowej. Wspieranie typowych systemów kamerami hemisferycznymi oznacza przewagę technologiczną, która firmom gwarantuje pozyskiwanie cennych kontraktów. Minione trzy lata W 2011 r. wprowadziliśmy do oferty kamery hemisferyczne o rozdzielczości 1,3 Mpix, stosowane wyłącznie wewnątrz budynków. Pomysł na produkt wydawał się bardzo ciekawy, ale efekt końcowy nie zachwycał ze względu na silne zniekształcenia obrazu, widoczne nawet w bardzo małych pomieszczeniach. Kamera nie cieszyła się popularnością mimo atrakcyjnej ceny. Przełom nastąpił po kilku miesiącach wraz z wprowadzeniem pierwszych modeli 4,0 Mpix, które gwarantowały wysoką jakość obrazu w pomieszczeniach o powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych. Kierowano wiele pytań o możliwość instalacji na zewnątrz, a także o wyższe rozdzielczości. Ostatecznie po kilku miesiącach oferta obejmowała już większą gamę kamer hemi: 2-, 4- i 5-Mpix. Ta ostatnia była dostępna również w specjalnej metalowej wersji, o klasie szczelności obudowy IP66 i odporności mechanicznej IK10, zgodnej z normą EN50155 (do zastosowań kolejowych i transportowych). Na rynku w tamtym czasie znajdowało się więcej kamer hemisferycznych, jednak tylko specjaliści z branży potrafili odróżnić zasady działania różnych modeli. Różne zasady działania Pomysł na obiektyw typu rybie oko pojawił się już wiele lat temu, jednak obraz tego typu był mało użyteczny. Rozwój technologii kamer megapikselowych umożliwił błyskawiczne przetwarzanie okrągłego obrazu do postaci prostokątnej, minimalizując poziom zniekształceń. Kamery hemisferyczne są przeznaczone do określonych zastosowań. Bardziej doświadczeni instalatorzy wiedzą już, że w przeciwieństwie do licznych publikacji marketingowych nie zawsze mogą one zastąpić kamery szybkoobrotowe czy typowe stałopozycyjne: zależy to od sytuacji (więcej o tym w wypowiedziach na s. 8). Na rynku są dostępne kamery działające na co najmniej dwóch odmiennych zasadach: 1) droższe modele mają wbudowane silne procesory, dzięki którym obróbka obrazu następuje w punkcie kamerowym. Zatem operatorzy systemu otrzymują obraz gotowy (przetworzony). Zaletą takiego rozwiązania jest to, że każdy operator może jednocześnie wyświetlać obraz z wielu kamer hemisferycznych, gdyż nie cierpi na tym wydajność jego komputera. Wadą jest to, że cierpi na tym
17 Oprogramowanie w trybie widoku quad ze zbliżeniami cyfrowymi... oraz w trybie widoku Picture-in-Picture (obraz w oknach na żywo) wydajność każdej z kamer, ponieważ nie są w stanie dostarczyć wielu płynnych strumieni wizji o różnej zawartości. Rejestratory i operatorzy systemu, otrzymując gotowy obraz, nie mogą swobodnie modyfikować jego zawartości, a jedynie przełączać się między odgórnie zdefiniowanymi jego wariantami; 2) tańsze modele kamer hemisferycznych dostarczają nieprzetworzony obraz okrągły (tzw. rybie oko), a jego obróbka następuje w punkcie odbioru, czyli w rejestratorach i komputerach operatorów systemu. Najczęściej odbiornikiem jest komputer wyposażony w bezpłatne oprogramowanie dołączone do kamery lub kontrolkę ActiveX zainstalowaną w przeglądarce Internet Explorer. Obraz na żywo jest widoczny na ekranie komputera w postaci użytecznej, takiej jaką w danym momencie operator dostosował indywidualnie do własnych potrzeb. Zaletą takiego rozwiązania jest to, że operator może w każdej chwili swobodnie modyfikować zawartość oglądanego obrazu z wielu kamer hemisferycznych, nie wpływając na pracę innych operatorów i rejestratorów w systemie. W konsekwencji może np. jednocześnie śledzić wiele obiektów w różnych oknach tą samą kamerą hemisferyczną. Wadą zaś jest to, że dostarczane obecnie komputery ze względu na wydajność współczesnych procesorów i kart graficznych mogą jednocześnie na wielu monitorach wyświetlać (przetwarzać) obraz z maksymalnie kilkunastu kamer hemisferycznych Mpix. Warto doprecyzować, że zapis obrazu z wielu kamer hemisferycznych na rejestratorze nie stanowi problemu, a jedynie wyświetlanie (testowaliśmy nawet 128 kamer hemisferycznych 4,0 Mpix 15 kl./s zapisywanych na jednym rejestratorze). Oba przedstawione rozwiązania mają znacznie więcej istotnych uwarunkowań. Dotyczy to wielu dziedzin, m.in. IT, ekologii i prawa, np. wielkość pasma wymaganego do transmisji obrazów z kamer hemisferycznych, pobór prądu systemu telewizji przemysłowej czy przydatność obrazu jako materiał dowodowy (dowód autentyczności). Instalator / integrator powinien znać zalety i wady obu rozwiązań i stosować je odpowiednio, zależnie od sytuacji. W celu poznania tych technologii warto skorzystać z bezpłatnego szkolenia w firmie Polvision w zakresie kamer hemisferycznych. Oprogramowanie Kamery hemisferyczne zawsze dostarczamy w zestawie z zaawansowanym oprogramowaniem VMS i CMS przeznaczonym do rejestratorów, stacji podglądu, odtwarzania zdalnego i stacji monitorowania. Wspomniane aplikacje mogą działać w kilkunastu wersjach językowych, m.in. w językach polskim i angielskim, pod kontrolą bardzo przyjaznego w obsłudze interfejsu. W przypadku, gdy w danym systemie nie można instalować oprogramowania dodatkowego, użytkownicy będą mogli niezależnie uzyskiwać dowolne formy obrazu hemisferycznego w przeglądarce Internet Explorer. Zarówno rozbudowane oprogramowanie dla rejestratorów i stacji monitorowania, jak i uproszczony moduł działający w przeglądarce Internet Explorer mają wiele funkcji specyficznych dla kamer hemisferycznych: detekcja ruchu maski prywatności alarmy sabotażowe wizualna automatyka śledzenie obiektów zoom cyfrowy PIP i PAP quad wirtualny PTZ automatyka I/O panorama pojedyncza i podwójna panorama automatyczna wyświetlanie i odtwarzanie obrazu pod różnymi kątami i z różnym zoomem. Co istotne, użytkownicy lokalni i sieciowi mogą jednocześnie korzystać z różnych trybów działania i widoków kamery hemisferycznej, pracując na wielu monitorach wysokiej rozdzielczości. Wirtualny PTZ oznacza, że oprogramowanie automatycznie przetwarza obraz dookólny na standardowy, a operator może wygodnie (myszą) płynnie obracać i zbliżać widok z kamery, jakby była to mechaniczna kamera uchylno-obrotowa PTZ. Nie ma przy tym znaczenia, czy jest wyświetlany podgląd obrazu z kamery na żywo, czy zarejestrowane nagranie. Odtwarzacz umożliwia również skanowanie stref alarmowych, automatycznie wyszukując ruch w zaznaczonych obszarach zarejestrowanych obrazów. Autentyczność nagrań, czyli ich przydatność jako materiał dowodowy, zapewnia wbudowana funkcja cyfrowego znaku wodnego. Dzięki temu, że każda kamera hemisferyczna jest wyposażona w mikrofon i głośnik, oprogramowanie umożliwia operatorom dwukierunkową komunikację audio z punktami kamerowymi. Wszystkie te funkcje są dostępne w bezpłatnym oprogramowaniu przeznaczonym zarówno dla rejestratorów, jak i dla stacji monitorowania. Otwarta architektura oprogramowania umożliwia łatwą integrację z dowolnymi aplikacjami/systemami poprzez przetwarzanie logów zdarzeń w łatwych do przetwarzania bazach.mdb (Microsoft Access), a także integrację programistyczną (pakiet SDK) z innymi systemami (np. kasy, drukarki i systemy POS, systemy kontroli dostępu, fiskalne, wagowe, drogowe). Wejścia i wyjścia alarmowe z kamer hemisferycznych oraz modułów I/O BOX umożliwiają zbudowanie zarówno prostych, jak i zaawansowanych systemów automatyki przemysłowej. Rozbudowany system uprawnień z możliwością przechowywania kont użytkowników w centralnej sieciowej bazie danych (serwer uwierzytelniania) sprawdza się w dużych instalacjach. Wśród materiałów zamieszczonych na stronie znajdują się m.in. zrzuty ekranu wysokiej rozdzielczości oraz prezentacje wideo licznych funkcji bezpłatnego oprogramowania, w pełni wykorzystującego możliwości kamer hemisferycznych. Kilka miesięcy w przyszłość Obecnie dostarczamy kamery hemisferyczne o rozdzielczościach 2-, 4- i 5-Mpix, których ceny detaliczne wahają się od 1300 do 2500 zł netto. Modele 5 Mpix są dostarczane również w specjalnej metalowej wersji obudowy o klasie szczelności IP66 i odporności mechanicznej IK10, zgodnej z normą EN50155 (do zastosowań kolejowych i transportowych). Spodziewając się dynamicznego wzrostu sprzedaży tych urządzeń, w ciągu najbliższych kilku miesięcy wprowadzimy na rynek kolejną generację kamer hemisferycznych, m.in. o rozdzielczościach 3-, 5-, 10-Mpix i bardzo szerokim zakresie dynamiki (WDR PRO). W większości będą to konstrukcje wyposażone w dookólne oświetlacze podczerwieni o zasięgu 10 m, w metalowych obudowach o odporności mechanicznej IK10+ i klasie szczelności IP67, z wbudowanym mikrofonem i głośnikiem oraz portem USB do podłączenia interfejsu sieci bezprzewodowej WiFi lub dysku twardego.
18 18 wydanie specjalne SUMA Sp. z o.o. PPHU ul. Panewnicka 109, Katowice tel.: (32) ; faks: (32) Fisheye? Jest z nami od dawna! Technologia fisheye Kamery hemisferyczne z obiektywem typu fisheye są dostępne na rynku rozwiązań wideo IP w Polsce już od pewnego czasu. Vivotek był jedną z pierwszych firm, które przedstawiły w pełni funkcjonalną kamerę fisheye, oferującą ciekawą i użyteczną funkcjonalność oraz szeroki zakres możliwości. Dzięki temu Vivotek uzyskał przewagę doświadczenia, gwarantując wysoką jakość, precyzję działania, bezawaryjność i funkcjonalność. Jak to działa? Kamery panoramiczne wykorzystują specjalny obiektyw fisheye, dzięki któremu ich pole widzenia wynosi 180 (w przypadku instalacji na ścianie) lub 360 (w przypadku instalacji na podłodze, stole bądź suficie). Kamera obejmuje ośmiokrotnie szersze pole widzenia niż standardowe kamery VGA, w związku z czym w danej lokalizacji nie ma potrzeby instalowania dodatkowych urządzeń. To świetne i biorąc pod uwagę efektywność kosztową, ekonomiczne rozwiązanie, z wieloma zaawansowanymi funkcjami. Za pomocą niewielkiej kamery można monitorować rozległe przestrzenie, takie jak magazyny, hale czy inne obiekty zamknięte lub otwarte, bez potrzeby użycia mechanizmów obrotowych. Funkcjonalność Dzięki najnowszym rozwiązaniom do przetwarzania obrazu półkoliste obrazy generowane z kamery z obiektywem fisheye można zamienić w konwencjonalny obraz bez zniekształceń optycznych do przeglądania i analizy. Obraz z kamery można podzielić na kilka obszarów obserwacji. Każdym z widoków można odpowiednio sterować, zbliżać, wykrywać ruch lub inne zdarzenia. Podczas obserwacji danego widoku kamera cały czas rejestruje pełny obraz oryginalny (360 rybie oko). Żeby poznać pełną funkcjonalność kamer, warto je przetestować, użytkownicy bowiem bardzo często nie wykorzystują tych urządzeń nawet w połowie ich możliwości. W tym celu najlepiej skontaktować się z wyłącznym dystrybutorem Vivotek w Polsce, firmą Suma Sp. z o.o. Kamery hemisferyczne Vivotek oferują doskonałą funkcjonalność, która świetnie sprawdza się w praktycznych zastosowaniach. Dostępne są modele spełniające również wymagania normy transportowej EN50155, co oznacza, że są odporne na wszelkie czynniki destrukcyjne, naturalnie występujące w rozpędzonych pojazdach szynowych (np. drgania) Są wandaloodporne oraz wodo- i pyłoszczelne (klasa szczelności obudowy IP66), można je montować na zewnątrz. Oprócz odporności na deszcz, pył i akty wandalizmu kamera doskonale znosi ekstremalnie wysokie i niskie temperatury. Panoramic PTZ To przełomowa technologia w dziedzinie monitoringu sieciowego, wykorzystywana do obserwacji rozległych przestrzeni z dużą dokładnością. Wszystko odbywa się dzięki synergii, a więc współdziałaniu dwóch urządzeń: kamery hemisferycznej z obiektywem typu fisheye oraz kamery szybkoobrotowej, wyposażonej w świetną optykę i duży zoom. Kamera hemisferyczna obserwuje dany obszar z pełnym kątem widzenia 360, stanowiąc jednocześnie mapę do poruszania się dla kamery szybkoobrotowej. Operator ta-
19 wydanie specjalne 19 Wierzymy w technologię Specyfikacja kamer: Przetwornik 3- oraz 5-megapikselowy p full HD 1,5 mm obiektyw fisheye 180 widok panoramiczny oraz 360 widok otoczenia Mechaniczny filtr IR dla trybu nocnego Certyfikat normy transportowej E N50155 Kompresja wideo w czasie rzeczywistym: H.264, MPEG-4 oraz MJPEG Technologia WDR eliminująca prześwietlenia i zaciemnienia scen Obudowa odporna na kurz i wodę oraz akty wandalizmu (IP66 oraz IK10) Doskonały eptz Wbudowane PoE (802.3af) Wbudowane gniazdo na karty MicroSD/SDHC/SDXC Kalkulator pikseli do pomiaru jakości obrazu Wsparcie dla lokalnego oraz klienckiego oprogramowania prostowania (korekcji zniekształceń) obrazu Zakres temperatury kiego systemu za pomocą myszy może z dużą dokładnością zaznaczać obszary, na które kamera szybkoobrotowa w danym momencie powinna wykonać zbliżenie. Technologicznie rozwiązanie jest rewolucyjne, działa bardzo precyzyjnie i jest praktycznie niespotykane u konkurencji. Wszyscy użytkownicy, którzy negowali istotę i funkcjonalność kamer hemisferycznych, zarzucając im m.in. zbyt małą szczegółowość w stosunku do dużego obszaru obserwacji, teraz zmienią zdanie. Rozwiązanie wprawdzie wykorzystuje dwie kamery i wymaga nieco większej inwestycji, ale zadowala największych sceptyków. Dwie kamery są w stanie realnie zastąpić rozbudowany system. Panoramic PTZ oferuje również możliwość precyzyjnego wykrywania zdarzeń (przy wykorzystaniu kamery hemisferycznej), a następnie śledzenia i zbliżenia podejrzanego obiektu za pomocą kamery obrotowej. To system w dużej mierze niewymagający ingerencji człowieka, zdalny i zautomatyzowany. System, choć wykorzystuje dwie kamery z górnej półki cenowej, w ogólnej analizie jest bardzo efektywny kosztowo. Pozwala bowiem na oszczędności dzięki mniejszej liczbie kamer, niższym kosztom pracowniczym, mniejszemu poborowi prądu oraz długiej żywotności. W systemie Panoramic PTZ mogą współpracować ze sobą następujące kamery: hemisferyczne z obiektywem typu fisheye: modele SF8174, SF8174V, szybkoobrotowe: modele SD8363E, SD8364E. Zastosowanie Zastosowanie Panoramic PTZ jest zróżnicowane, technologię wykorzystuje się tam, gdzie jest wymagana wysoka jakość obrazu, na dużym obszarze czy w dużej odległości. Rozwiązanie idealnie nadaje się do supermarketów, stacji logistycznych, na lotniska, parkingi itp. Najciekawsze zastosowania kamer typu fisheye oraz technologii Panoramic PTZ w Polsce: skrzyżowania ulic, supermarkety, sale wykładowe i konferencyjne, magazyny, lotniska, dachy budynków. Fisheye i stale ją rozwijamy PPHU Suma Sp. z o.o. Firma zapewnia nowatorskie rozwiązania w dziedzinie monitoringu wizyjnego. W jej ofercie znajdują się kamery CCTV IP, rejestratory NVR oraz NVS, switche przemysłowe oraz akcesoria, w tym obiektywy megapikselowe. Oprócz wysokiej jakości towaru partnerzy handlowi otrzymują kompleksowy zestaw usług wsparcia technicznego i projektowego, dostęp do bazy specjalistycznej wiedzy oraz bezpłatnych szkoleń. Ciągły rozwój i kluczową pozycję na rynku potwierdzają od kilku lat regularnie przyznawane nagrody, m.in. Gazele Biznesu oraz Diamenty Forbesa. Vivotek Firma powstała na Tajwanie w 2000 r. bardzo szybko awansowała do grona najbardziej prestiżowych marek w sektorze wideo IP, dostarczając produkty światowej klasy. Vivotek kreuje swoją markę odpowiedzialnie i przyszłościowo, ułatwiając migrację od tradycyjnych systemów telewizji dozorowej CCTV do cyfrowego monitoringu IP. Oferuje kamery sieciowe, wideoserwery i NVR oraz oprogramowanie centralnego zarządzania. Ma 150 autoryzowanych dystrybutorów w ponad 80 krajach na całym świecie. Instalatorzy i integratorzy wdrażają jej systemy w wielu lokalizacjach prywatnych i publicznych, takich jak bankowość, monitoring miejski, turystyka, transport, handel detaliczny i wiele innych.
20 20 wydanie specjalne Miwi-Urmet Sp. z o.o. ul. Pojezierska 90 A Łódź tel.: Centralny System Zarządzania NUUO CMS Kamery HD-PRO890 oferowane przez firmę Miwi-Urmet to urządzenia generujące obraz 360, którymi można zarządzać za pomocą specjalistycznego oprogramowania NUUO CMS oraz MainConsole. Dzięki temu oprogramowaniu możliwe jest cyfrowe rozpinanie obrazu 360 do jednego z trzech trybów wyświetlania przyjaznych dla użytkownika. NUUO CMS pozwala na centralne zarządzanie różnymi elementami monitoringu. Jest idealnym rozwiązaniem do obsługi dużych instalacji, umożliwiającym także kontrolę alarmów. Ułatwia planowanie harmonogramu wykonywania kopii zapasowych, edytowanie alarmów i monitorowanie wszystkich lokalizacji w ramach centralnego interfejsu. Najważniejsze funkcje NUUO CMS Serwer zarządzania NUUO CMS umożliwia obsługę nielimitowanej liczby kamer, urządzeń I/O, POS, LPR oraz KD podłączonych do nieograniczonej liczby serwerów rejestrujących. Na uwagę zasługuje rozbudowany system zarządzania zdarzeniami i raportowania. System zapewnia wsparcie dla zaawansowanych funkcji analizy wideo, wśród których są m.in. przekroczenie wirtualnej linii, zliczanie obiektów, zatrzymanie w niedozwolonej strefie, poruszanie się w niedozwolonym kierunku i inne. Oprogramowanie umożliwia redundancję nagrań zdarzeń alarmowych jednocześnie na serwerze rejestrującym i dyskach w centrum monitoringu dzięki czemu zwiększa się bezpieczeństwo istotnych danych. Ważnym elementem jest również możliwość centralnego, zaawansowanego zarządzania użytkownikami. Ściana wideo System NUUO CMS umożliwia zbudowanie ściany wideo mogącej składać się z nieograniczonej liczby monitorów; na każdym z nich mogą być wyświetlone obrazy nawet z 64 kamer. Pozwala to na utworzenie jednego lub wielu centrów monitoringu, w których operatorzy będą mogli przeglądać obrazy z kamer podłączonych do wszystkich serwerów rejestrujących w systemie. Centralny system E-Map NUUO CMS umożliwia wykreowanie nieograniczonej liczby map z naniesionymi ikonami urządzeń, tj. serwerów rejestrujących, kamer, urządzeń I/O i innych, za pomocą których można w prosty i przejrzysty sposób monitorować stan tych urządzeń. Istnieje możliwość łatwego wyświetlenia podglądu na żywo z kamer, dostępu do nagrań znajdujących się na serwerach rejestrujących, zdalnego aktywowania podłączonych do systemu wyjść przekaźnikowych i wielu innych operacji. Intuicyjna obsługa Interfejs CMS był projektowany z myślą o prostocie jego użytkowania. Dzięki temu można szybko znaleźć i uzyskać dostęp do wszystkich podstawowych funkcji systemu, które są ważne dla operatora. Korzystanie z czytelnego i intuicyjnego podziału pozwala obsłudze na zaoszczędzenie czasu na wykonywanie czynności nieistotnych, a zajęcie się sytuacjami ważnymi z punktu widzenia bezpieczeństwa monitorowanego obiektu. Centralna archiwizacja Również zarządzanie kopiami zapasowymi nie musi być trudnym zadaniem. Dzięki systemowi NUUO CMS możliwe jest centralne zarządzanie wykonywaniem kopii archiwalnych nagrań na wskazane lokalizacje. Co więcej, kopie te mogą być wykonywane automatycznie, w z góry określonych przedziałach czasowych. Centralne zarządzanie zdarzeniami Platforma NUUO CMS umożliwia obsługę zdarzeń zaistniałych w systemie monitoringu, ale także pochodzących z zewnętrznych systemów, takich jak POS, LPR czy KD. Zarządzanie alarmami w systemie CMS wykonuje się za pośrednictwem scentralizowanego interfejsu, dzięki czemu operator może skutecznie monitorować wszystkie zdarzenia alarmowe.
Spis treści 2/2009 Wydarzenia, Informacje...6 Porady Nocne oświetlanie obiektów monitorowanych przez systemy telewizji dozorowej Andrzej Walczyk... 22 Publicystyka Metodyka SABSA biznesowe ujęcie kwestii
Competence in Video Security compe ence Katalog 2 011 GEUTEBRÜCK Katalog 2011 PRZYSZŁOŚĆ BUDOWANA JEST NA PRZESZŁOŚCI* Praktycznie codziennie rynek zalewany jest nowymi produktami. Nasz nowy katalog zawiera
DIGITAL 4 WRZEŚNIA 2008 dystrybuowane wraz z TECHNOLOGY W ŚWIECIE CYFROWEJ TECHNIKI FOTOPOLIS.PL RADZI JAKI APARAT KUPIĆ str. 4 SPRZĘT AKCESORIA GADŻETY str. 6 KOMÓRKA KONTRA APARAT str. 8 OBRÓBKA ZDJĘĆ
SPIS TREŚCI 1. WSTĘP 3 2. MONITORING W UJĘCIU TECHNICZNYM 6 2.1. DEFINICJA MONITORINGU PRZYJĘTA W RAPORCIE 6 2.2. TECHNOLOGIE STOSOWANE OBECNIE W MONITORINGU 9 2.3. MONITORING SYGNAŁÓW ALARMOWYCH Z OBIEKTÓW
Biuletyn informacyjny 2/2013 STILL na warsztatach LogDays Nowy siłacz - RX70-40/50 Blue Safety Light - zwiększa bezpieczeństwo! Mobilna rewolucja! więcej na str. 26 OD REDAKCJI 3 Spis treści biuletyn informacyjny
NOwE TEChNOlOgiE W BraNŻy logistyczno-spedycyjnej OpraCOwał: Dr PawEł ROMaNOw WY ŻsZa SzkOła logistyki W POzNaNiu WARsZAWA 2013 ABstraKt Wopracowaniu zaprezentowano systematyzację kluczowych technologii
Unified Communications 1 Spis treści Komunikaty zintegrowane Robert Jesionek Polski rynek otwarty na rozwiązania zunifikowanej komunikacji Barbara Mejssner Na czym polega koncepcja Unified Communications?
Politechnika Poznańska Wydział Informatyki i Zarządzania Katedra Inżynierii Komputerowej Praca dyplomowa inżynierska: Projekt systemu wizyjnego robota mobilnego Autorzy: Marcin Nowaczyk Jakub Psyk Grzegorz
IT w bankowości 1 2 O INFORMATYCE JĘZYKIEM BIZNESU Spis treści IT dla banków Barbara Mejssner IT w bankowości myśli nieuczesane Stanisław Matczak Dostęp do aktualnych informacji to większa konkurencyjność
Gazeta Finansowa NOWOCZESNE TECHNOLOGIE W FIRMIE Kolorowy magazyn tygodnika Gazeta Finansowa (bezpłatny, wyłącznie do 46 numeru z 18 24 listopada 2011 r.) Już 16 grudnia specjalne wydanie Magazynu GF Kolorowy
1 Niniejsza Metodyka Nowych Mediów (wersja 1) została przygotowana w ramach projektu New Media Production Methodology how to increase you multimedia competencies współfinansowanego w ramach programu Uczenie
Temat: ISDN Autor: Dzięgiel Rafał IVFDS 1 STRESZCZENIE Opracowanie zawiera genezę sieci ISDN, przedstawiająca pokrótce drogę od sieci analogowych do cyfrowych. Opis standardów i przepustowości sieci opartej
Teleimersja Spis treści Wstęp... 2 I. Wprowadzenie: Grafika i wizualizacja... 7 II. Teleimersja: Wirtualna obecność... 16 III. Tele imersja: Telekonferencje jutra... 31 IV. SOFT (oprogramowanie dla teleimersji);
PRZEWODNIK INWESTORA MES 2 Spis treści Wstęp... 3 O Przewodniku Inwestora... 5 Przedsiębiorstwa produkcyjne, czyli o jakich problemach mowa? 8 System MES, czyli o czym w ogóle mówimy?... 11 MES vs. ERP,
Wydanie Nr 13 Pismo dla Inwestorów, Użytkowników, Projektantów oraz Partnerów Schrack Seconet Polska 2 Szkolenia, edukacja 3 Rok 2012 Integral over IP 4/5 Nowość w ofercie Schrack Seconet 6/7 Integral
DLP expert Numer 3/2014 (10) ISSN 2299-1336 Data Leak Prevention www.dlp-expert.pl BYOD co warto wiedzieć w kontekście bezpieczeństwa danych? Bezpieczna chmura prywatna Wykorzystanie możliwości CRM w chmurze
CENA 20,00 zł w tym VAT 5 % ISSN 1898-6420 MAGAZYNOWANIE czasopismo o technice magazynowej i logistyce dystrybucji 1/2014 ISSN 1898-6420 www.logistyczny.com styczeń luty 1 (37) R. VII więcej na stronie
Nowoczesne centrum danych 1 2 Spis treści Kolokacja rośnie w tempie dwucyfrowym Paweł Olszynka, PMR Hybrydowa lokalizacja danych Internet Rzeczy nowe wyzwania dla centrów danych Jak zwiększyć dynamikę
! JUST INTIM e ISSN 1896-4230, grudzień 2010, nr 19 kwartalnik firmowy TIM SA Podsumowanie III kwartału wyników TIM SA LED, który świeci jak 60W żarówka 8 4 Podsumowanie wyników III kwartału TIM SA perspektywy
IBM 2013 Rozwiązania Usługi Sprzęt i Oprogramowanie Rozwiązania dla małych i średnich przedsiębiorstw Ułatwiamy średniemu biznesowi wykorzystać swój potencjał Spis treści Analiza biznesu... 4 Bezpieczeństwo
OD REDAKCJI SPIS TREŚCI NOWOŚCI Z BRAŃŻY PRZEMYSŁOWEJ WYDARZENIA I TRENDY TEMAT NUMERU Logistyczna obsługa klienta OPINIE Wady i zalety planów systematycznego inwestowania Czy firmy są gotowe na SEPA?
OD REDAKCJI SPIS TREŚCI WIADOMOŚCI Z branży przemysłowej...4 Wydarzenia i trendy...6 TEMAT NUMERU Od deski kreślarskiej do technologii 3D proces projektowania elektronarzędzi...8 EDUKACJA I ROZWÓJ Diagnostyka
B Group KATALOG TV & IP 20092010 NOWOŚI VSOIP Rejestrator DIGIMASTER LITE DR4NLITE LITE jest 4kanałowym rejestratorem MPEG4 zapewniającym rejestrację video w czasie rzeczywistym. Jest wyposażony w 4 kanały
Nr 83 1/ 2015 ISSN: 1507 3890 biuletyn.astor.com.pl Jak ALSTOM Power zwiększył efektywność wykorzystania parku maszynowego? (s. 26) Comodis otwarty i bezprzewodowy system BMS. Wywiad ze Stefanem Życzkowskim
Kryteria doboru techniki 3d do dokumentacji obiektów dziedzictwa kulturowego Eryk Bunsch Robert Sitnik Digitalizacja w muzeach 02/2014 Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Warszawa 2014 ISBN
BIZNES benchmark magazyn #5 / 01 / 2014 Rynek systemów ERP w Polsce - Raport s. 20 Podatek VAT 2014 zmiany dla użytkowników systemów ERP s. 44 Systemy CRM dla sektora MŚP s. 28 Dokumenty EDI czyli jak
KATALOG BRANŻY ITS 2015 Inteligentne Systemy Transportowe Intelligent Transportation Systems KONKURS Konkurs LIDER ITS to wspólna inicjatywa ITS POLSKA oraz wydawnictwa Przegląd ITS, której celem jest
|
<doc fingerprint="99a45a5d1b345c0a">
<main>
<p>3 wydanie specjalne 3 Spis treści Rybim okiem. Kamery panoramiczne 360 Jan T. Grusznic W opinii rynku Panoramiczna seria AXIS M30 Axis Communications MOBOTIX to system, a nie tylko kamera Linc Polska Panorama z perspektywą Polvision Fisheye? Jest z nami od dawna! Suma Centralny System Zarządzania NUUO CMS Miwi-Urmet System high-tech Oncam Grandeye OG Poland Przegląd kamer panoramicznych 360 Wydawca: Redakcja Systemy Alarmowe Warszawa, ul. Wiertnicza 65 tel.: , faks: Systemy Alarmowe dwumiesięcznik branży security o tematyce: Sygnalizacja włamania i napadu Sygnalizacja pożarowa Telewizja dozorowa CCTV Kontrola dostępu Biometria Systemy zintegrowane Automatyka budynkowa Ochrona danych i informacji</p>
<p>4 4 wydanie specjalne Jan T. Grusznic Akademia Monitoringu Wizyjnego Rybim okiem Chociaż kamery panoramiczne (zwane też hemisferycznymi, dookólnymi, 180 lub 360 ) w wizyjnych systemach dozorowych mogą wydawać się czymś całkowicie nowym, koncepcja ta była już wdrażana w naszej branży na początku XXI w. Podczas targów IFSEC 2000 Philips CSI zademonstrował światu kamerę e-dome opartą na platformie IQinVision [1] 1). Było to jedno z pierwszych rozwiązań na rynku, jeśli nie pierwsze. Niestety nie zrewolucjonizowało dozoru wizyjnego ani nie przetrwało zbyt długo. Powodami były zbyt mała rozdzielczość przetworników i obiektywów, ograniczona moc obliczeniowa kamer i komputerów niezbędnych do przekształcania obrazu (tzw. mapowania), a przede wszystkim wysoka cena całego rozwiązania. Sześć lat później Axis Communications wprowadził kamerę wyposażoną w przetwornik 3 Mpix i obiektyw typu fisheye firmy Fujinon. Kamera przetrwała w niemal niezmienionej formie do dzisiaj. Powyższe przykłady wskazują charakter i kierunek zmian, jakie dokonały się na rynku zabezpieczeń. Prezentowany na łamach niniejszego wydania przegląd kamer panoramiczny pokazuje, jak bogate jest obecne portfolio tych produktów. Kluczowa jest optyka Podstawowym i niemal najistotniejszym elementem każdego punktu kamerowego jest zastosowany w nim obiektyw, który tworzy obraz na materiale światłoczułym. Podstawą kamer panoramicznych jest zespół soczewek umożliwiający utworzenie obrazu popularnie zwanego w fotografii rybim okiem (fisheye) o szerokim kącie widzenia w zakresie od 180 do 220. Obiektyw ten charakteryzuje się silną, nieskorygowaną dystorsją beczkowatą zapewniającą projekcję obrazu panoramicznego lub hemisferycznego. Nazwa wzięła się od eksperymentalnych prób wykazania, w jaki sposób ryba widzi pod wodą. Praktyczne użycie soczewek typu fisheye nastąpiło w latach 20. ub. wieku do obserwacji formowania się chmur na nieboskłonie, a produkcja masowa do urządzeń fotograficznych przypadła na lata 60. XX w. Dzisiaj obiektywy typu rybie oko są stosowane w fotografii artystycznej, chirurgii, astronomii, meteorologii, a także w systemach zabezpieczeń (nie tylko kamery, 1) W Polsce już miesiąc po światowej premierze Philips Polska (obecnie Bosch) zorganizował w warszawskiej siedzibie serię prezentacji kamery e-dome z obiektywem fish eye. Opisaliśmy ją na łamach 5/2000. np. judasz, jako forma szczególnej troski sąsiedzkiej). W zależności od sposobu, w jaki zostały skonstruowane i jak kierują wiązkę światła na element światłoczuły, obiektywy typu rybie oko dostarczają różne obrazy. Te zamknięte w kole są najbardziej charakterystyczne i najczęściej spotykane. Wynikają z wpisania obrazu w przetwornik, stąd charakterystyczne ciemne obszary po prawej i lewej stronie kadru (rys. 1a). Wykazujący silną dystorsję obraz wypełniający cały kadr bez widocznych czarnych stref też należy do rozwiązań z grupy kamer hemisferycznych. Powstaje w wyniku opisania obrazu na przetworniku (porównaj rys. 1b) i odpowiada kątowi widzenia 180, ale po przekątnej kadru. Oba te obrazy mogą być tworzone przez ten sam obiektyw na płaszczyznach o różnych wielkościach. Opisując kamery panoramiczne, nie sposób nie wspomnieć rozwiązań wieloprzetwornikowych i kamer wyposażonych w obiektywy anamorficzne (wliczając panomorficzne), które stanowią odrębną grupę urządzeń. Kamery panoramiczne wieloprzetwornikowe stanowią rozwiązanie znane bardziej z okresu, gdy były promowane kamery dookólne typu e-ptz. Zbudowane najczęściej z 4 niezależnych kamery, obserwują otoczenie w zakresie 180 lub 360. Każdy obraz, wytworzony przez niezależny zespół optyki i przetwornika jest składową jednego panoramicznego obrazu dostarczanego do urządzenia odbiorczego. W zależności od przyjętej technologii kamera dostarcza jeden obraz już w pełni przez nią przekształcony o rozdzielczości np x 6400 pikseli (przy założeniu wykorzystania przetworników ~2 Mpix), albo cztery niezależne strumienie o rozdzielczości np x 1600 pikseli, które następnie są łączone ze sobą w odpowiednim oprogramowaniu po stronie jednostki komputerowej (lub serwerowej). Przykładowa rozdzielczość 2 Mpix nie jest ograniczeniem, została tu podana wyłącznie do celów obliczeniowych. Dzisiaj takie rozwiązania stanowią alternatywę dla kamer panoramicznych droższą, ale dostarczającą obraz o wyższej jakości na obrzeżach kadru w porównaniu z efektem uzyskanym przez panoramiczne kamery jednoprzetwornikowe. Anamorficzne układy optyczne należą do rodziny układu soczewek typu rybie oko, choć zasada ich działania jest nieco inna. Efekt uzyskiwany za pomocą specjalnych, kinowych obiektywów anamorficznych widział każdy, kto pamięta westerny z lat 60. ub. wieku. Charakterystyczny podłużny obraz rzutowany</p>
<p>5 wydanie specjalne 5 a) b) na ekran sali kinowej to efekt rozciągnięcia obrazu za pomocą odpowiedniego zestawu soczewek, który wcześniej został ściśnięty za pomocą obiektywu z soczewkami anamorficznymi (rys. 2) Rys. 1. Przykłady rzutowania obrazu przez obiektyw typu rybie oko na przetwornik a) obraz jest wpisany w przetwornik b) przetwornik jest wpisany w rzutowany obraz obiektyw anamorficzny Rys. 2. Przykład rzutowania przez obiektyw anamorficzny na film fotograficzny, a następnie na ekran ujęcie kinowe Obiektywy anamorficzne stosowane w kamerach dozorowych działają nieco inaczej. Rzutowany na przetwornik obraz w kształcie elipsy pokrywa większą jego powierzchnię niż obraz wpisany w przetwornik z obiektywu typu fisheye. Konstrukcja obiektywu ma specjalnie modelowane soczewki, które dzięki odpowiednim zakrzywieniom mogą dostarczać obraz o wyższej szczegółowości (wykorzystują większą liczbę pikseli w danej strefie) w obszarze oddalonym od środka optycznego obiektywu. Od strony użytkowej podstawową różnicą pomiędzy soczewkami typu rybie oko a anamorficznymi jest strefa, w której uzyskuje się obraz najwyższej jakości. Na rys. 3 pokazano przykładowe, schematyczne rzuty obrazu na przetwornik. Dla obiektywów anamorficznych fragmenty obrazu o najwyższej szczegółowości przypadają na strefę B, natomiast dla soczewek typu rybie oko na strefę A. W obu przypadkach obrazy w strefie C mają gorszą jakość ze względu na silną dystorsję i aberrację sferyczną. Producenci jednoprzetwornikowych kamer panoramicznych świadomi przedstawionych ograniczeń stosują zabieg powodujący, że obraz z soczewek, zwłaszcza typu rybie oko jest rzutowany nieco poza przetwornik, powiększając użyteczną strefę obserwacji strefę A (rys. 4). Dzięki temu kamery z tradycyjnymi obiektywami fisheye traktuje się jako rozwiązanie bardziej uniwersalne ze względu na możliwość ich instalacji na powierzchniach równoległych do podłoża i na ścianach. Być może konstrukcja obiektywu anamorficznego w pewien sposób ogranicza zastosowanie kamery tylko do sufitów i biurek, za to przetwornik obrazu A B C A B C A B C Rys. 3. Uproszczony przykład rzutowania obrazu na przetwornik w kamerze. Po lewej stronie obraz wykonany za pomocą soczewki typu rybie oko ze stałym stosunkiem piksel/kąt, po prawej obraz hemisferyczny wykonany za pomocą soczewki anamorficznej o zwiększonym stosunku piksel/kąt w strefie B [3] Rys. 4. Najpowszechniej spotykany sposób rzutowania obiektywów typu rybie oko na przetwornik obrazu w kamerach hemisferycznych</p>
<p>6 6 wydanie specjalne soczewka promień światła przetwornik Rys. 5. Schemat mapowania obserwowanych obiektów na przetwornik obrazu a) B A B A b) A punkt obrazowany oś optyczna B jest kluczowa dla oprogramowania, którego zadaniem jest przekształcenie zdeformowanego obrazu do obrazu bliskiemu rzeczywistości (jak w ujęciu kinowym, tyle że zamiast soczewki korygującej wykorzystuje się oprogramowanie komputerowe). Właściwe przekształcenie widoku hemisferycznego wymaga wiedzy dotyczącej funkcji mapowania obrazów, czyli sposobu, w jaki są one rzutowane na płaszczyznę przetwornika. Odwzorowanie obiektów położonych na obrzeżach obrazu polega na ich odpowiednim ułożeniu od środka obrazu (rys. 5). Odległość punktu od środka obrazu r zależy od długości ogniskowej f systemu optycznego oraz od odległości kątowej θ (w radianach) pomiędzy osią optyczną a punktem obrazowanym. Wiedza dotycząca mapowania obiektywu przekłada się na wprowadzenie odpowiednich korekt do oprogramowania, które prostuje zakrzywione fragmenty obrazu o wskazane współczynniki funkcji. Dzięki temu można uzyskać przekształcenia obecnie wykorzystywane w kamerach panoramicznych lub w oprogramowaniu komputerowym. Najbardziej popularnymi przekształceniami w kamerach 360 są: podwójna panorama dająca bardzo dobre rezultaty przy wykorzystaniu soczewek anamorficznych (rys. 6a), panorama dająca bardzo dobrą jakość widzenia kamer instalowanych np. na ścianie, z tradycyjnymi soczewkami typu rybie oko (rys. 6b), quad, czyli układ 2 x 2 zapewniający obserwację planu z przekształceniem do czterech obrazów sąsiadujących ze sobą. Dobra jakość w przypadku soczewek tradycyjnych typu fisheye i anamorficznych (rys. 6c), wirtualny PTZ, który wynika bezpośrednio z możliwości przekształcania obrazu hemisferycznego do formatu quad. Przetwornik o odpowiednio wysokiej rozdzielczości umożliwia kilkakrotne powiększenie cyfrowe poszczególnych fragmentów obrazu. c) Rys. 6 a) podwójna panorama b) panorama c) widok poczwórny, tzw. quad radzi sobie fenomenalnie z wizualizacją osób uczestniczących np. w telekonferencji. Przekształcenia, mapowanie i inne magiczne sztuczki Obiektywy stosowane w rozwiązaniach obserwacji dookólnej mogą mieć różną budowę, toteż tworzone przez nie obrazy też będą się różnić. Informacja o konstrukcji obiektywu A B C Schematy widoczne na rys. 6a, 6b i 6c należy traktować jako poglądowe, ponieważ w trakcie wykonywania przeliczeń część informacji zostaje utracona. Warto mieć na uwadze, że im więcej obrazujemy przestrzeni ze strefy, która nie jest optymalna dla tego rodzaju soczewki, tym gorszej jakości obraz uzyskujemy. Dlatego należy unikać przekształcania części obrazu znajdujących się w strefie C, a podwójną panoramę wykorzystywać z soczewkami anamorficznymi. Jeśli to niemożliwe, warto rozważyć zainstalowanie kamery na ścianie i wykorzystanie przekształcenia panoramicznego (rys. 6b). Przeznaczenie: ogólny dozór Kamery hemisferyczne służą do okólnego podglądu zdarzeń w nadzorowanej strefie. Takie funkcje jak rejestracja znaków szczególnych, identyfikacja, rozpoznanie czy obserwacja daleko wykraczają poza zakres możliwości tych rozwiązań. Kamery panoramiczne sprawdzają się w aplikacjach dozoru wizyjnego tłumu, gdzie wg wskazań polskiej normy PN- -EN : [5] osoba ma być ujęta w proporcji 80 mm/piksel (milimetrów przypadających na 1 piksel matrycy) lub w wizyjnej</p>
<p>7 wydanie specjalne 7 B B B A detekcji ruchu (40 mm/piksel). Niestety wytyczenie zakresu obserwowanej przestrzeni z uwzględnieniem zaleceń normy stanowi nie lada wyzwanie, ponieważ obiekt znajdujący się w odległości r na osi optycznej obiektywu jest reprezentowany przez większą liczbę pikseli niż ten sam obiekt w tej samej odległości, ale z dala od osi optycznej. Również odległość obiektu od punktu instalacji kamery ma wpływ na zmianę stosunku milimetr/piksel. Dostępne na rynku kalkulatory do określenia rozdzielczości obiektu na obrazie w zależności od rozdzielczości przetwornika, ogniskowej i kąta widzenia opierają się na modelu prostoliniowym, znajdują więc zastosowanie przy obliczeniach dotyczących podstawowych soczewek o niedużej dystorsji. Nie są jednak odpowiednie w przypadku obiektywów typu rybie oko ze względu na zbyt silne zniekształcenia w całym kadrze. Ponadto uzyskanie poprawnych wyników obliczeń ogranicza brak informacji dotyczących wielkości naświetlonej części przetwornika. Błędem byłoby przyjęcie założenia, że jest naświetlana cała matryca np. 5-megapikselowa (1920 x 2560), gdyż wykazano już niepełne jej wykorzystanie (czarne brzegi w skrajnych obszarach obrazu). Zakładając, że cały rzutowany obraz jest wpisany w przetwornik, do obliczeń wykorzystanej części matrycy służy wzór na pole koła πr 2. Promieniem w tym przypadku będzie ½ liczby pikseli wysokości przetwornika, czyli 1920/2 = 960. A zatem π x = ~ pix, czyli niecałe 3 Mpix! Zaskakujące jest to, że w kartach katalogowych jest podawana rozdzielczość całego przetwornika jest to poprawne, ale tylko dla obrazów tzw. full fisheye, gdzie przetwornik jest wpisany w rzutowany obraz, więc wykorzystuje całą matrycę światłoczułą. Wydawać by się mogło, że dodatkowe przekształcenia w obrazie (rys. 6a, 6b, 6c) spowodują dodatkowy spadek liczby pikseli. W zasadzie to jest prawda, ale... W obrazie przetworzonym widoczna liczba pikseli może być większa niż użyta do naświetlenia części przetwornika. Wynika to z komputerowej korekcji dystorsji obrazu, której zadaniem jest wyciąganie krawędzi i prostowanie oryginalnie zakrzywionych przestrzeni w obrazie (rys. 7). Brakujące piksele są dorabiane podobnie jak w przypadku interpolacji. Na rys. 7 pokazano uproszczony proces interpolacji dla obrazu kolorowego o rozdzielczości 3 x 3 piksele do 5 x 5. Algorytm wprowadza puste piksele pomiędzy dwa piksele zarejestrowane w obrazie X. Daje to obraz Y. Nowo wprowadzone piksele zostały oznaczone jako?. Następnie algorytm wylicza najbardziej prawdopodobny kolor, jaki powinien posiadać wprowadzony piksel. Wyliczenie opiera się na kolorach sąsiadujących pól, np. między pikselami o kolorach żółtym i czerwonym najprawdopodobniej powinien znaleźć się punkt o ko- O A O O O O Rys. 7. Uproszczony schemat przekształcenia części obrazu z natywnego przejawiającą silną dystorsję do wyprostowanego, który jest reprezentowany przez większą liczbę pikseli w obrazie [6] Poniżej: uproszczony proces interpolacji dla obrazu kolorowego o rozdzielczości 3 x 3 piksele do rozdzielczości 5 x 5 pikseli lorze pomarańczowym jako kolor przejściowy. Dalej, analizując kolory pikseli sąsiadujących z dodanymi, algorytm wylicza barwy dla nowych pól i wprowadza odpowiednie kolory. W efekcie otrzymujemy obraz Z o rozmiarach 5 x 5 pikseli pojemnościowo większy, lecz nie zawierający nowych szczegółów. Oświetlenie Możliwość obserwacji otaczającej przestrzeni za pomocą kamer wyposażonych w obiektywu typu fisheye stawia duże wymagania w zakresie odpowiedniego doboru parametrów naświetlenia czy dynamiki obrazu. Kamery pracują w przestrzeniach o różnym poziomie oświetlenia jednoczesna obserwacja okien budynku, przez które wpada silne promieniowanie słoneczne i zdecydowanie słabiej doświetlone przestrzenie, np. wnęki z drukarką lub ksero czy korytarzy. Takie sceny wymagają zastosowania przetworników i układów przetwarzania sygnałów zapewniających uzyskanie obrazów o wysokiej dynamice. Kamery hemisferyczne charakteryzujące się zwiększonym zakresem tonalnym nie są jeszcze tak popularne. Być może z uwagi na zbyt wysoki koszt rozwiązania, gdyż ich wdrożenie jest technicznie możliwe. Dzisiaj odpowiednie naświetlenie przetwornika realizuje się, odpowiednio wybierając priorytetowe strefy obserwacji (np. zgodnie z rys. 4 ważniejszą częścią naświetlania dla kamery z optyką typu fisheye będzie strefa A, dla kamery z optyką anamorficzną strefa B). Na ogół funkcja ta jest wykonywana automatycznie. W wybranych modelach kamer strefę naświetlania należy ustawić ręcznie ze względu A na uśrednianie wartości naświetlenia z całego przetwornika. Rozwiązanie takie nie jest optymalne, ponieważ fragmenty przetwornika pozostają nienaświetlone. Prowadzi to do uzyskania prześwietlonych obszarów w jasnych partiach obrazu oraz nadmiernego szumu w obszarach niedoświetlonych. Do uzyskania odpowiednio naświetlonego obrazu, w kamerach wykorzystuje się trzy elementy: przysłonę, migawkę i wzmocnienie. Dwa pierwsze pomagają regulować poziom naświetlenia przetwornika. Przysłona reguluje wielkość szczeliny w obiektywie, przez które wpada światło. Regulując poziom jej otwarcia odpowiednio zmniejsza się lub zwiększa ilość światła docierającego do elementu światłoczułego (zamykanie otworu przysłony = zwiększanie wartości F przysłony; otwieranie otworu przysłony = zmniejszanie wartości F). Migawka reguluje czas zbierania informacji dla przetwornika, skracając lub wydłużając czas naświetlania (standardowa wartość czasu migawki to 1/25 lub 1/30 s dla przetwarzania progresywnego). Naświetlanie z prędkością np. 1/2000 s sprawia, że poziom oświetlenia w scenie powinien być około 66x wyższy (np lx zamiast 100 lx). Wzrost wzmocnienia powoduje rozjaśnienie obrazu, ale kosztem większego jego zaszumienia. Obiektywy typu rybie oko wykorzystywane w kamerach hemisferycznych mają stałą, nieregulowaną przysłonę. Oznacza to, że nie jest możliwe redukowanie poziomu oświetlenia przetwornika przez regulację poziomu jej otwarcia. Zatem kamera musi zapewnić utrzymanie właściwego poziomu</p>
<p>8 8 wydanie specjalne naświetlania zarówno w pomieszczeniach (gdzie poziom oświetlenia sceny rzadko przekracza 2000 lx), jak i na zewnątrz (o ile jest przystosowana do pracy na zewnątrz), gdzie poziom oświetlenia w pełnym słońcu może wynosić ok lx. Zarówno prześwietlony, jak i zbyt ciemny obraz są mało użyteczne, dlatego tak istotna jest wiedza dotycząca właściwego oświetlenia sceny. Do przetwornika kamery dociera światło odbite od obserwowanych obiektów. Badania przeprowadzone w laboratorium Kodaka dla rynku filmowego i fotograficznego wykazały, że średni poziom odbitego oświetlenia słonecznego przez otaczającą przestrzeń to 18-20% [7]. A zatem uśredniając, ze lx w kierunku kamery odbije się tylko 20%, czyli ok lx (ta wartość średnia ulegnie zmianie, gdy zamiast trawy będziemy obserwować tafle lustra lub styropianu). Z kolei promieniowanie odbite od obiektu ulegnie częściowemu odbiciu i pochłonięciu przez soczewki obiektywu. Ostatecznie poziom światła wpadającego do obiektywu zostanie zredukowany również o poziom przysłony (np. F2.0 przepuszcza tylko 5% wpadającego światła [8]), dając w rezultacie ok lx na samym przetworniku. Właściwość ta ma charakter pozytywny (redukcja poziomu oświetlenia nadmiernie oświetlonych scen) i zarazem negatywny (niskiej jakości obrazy o wysokim zaszumieniu ze scen o niewystarczającym poziomie oświetlenia sceny). Przy poziomie oświetlenia sceny 100 lx do kamery dotrze mniej niż 1 lx (zakładając powyższe warunki i uśrednienia). A zatem w niektórych dozorowanych strefach wraz z instalacją kamery hemisferycznej należy rozwiązać problem właściwego doświetlenia sceny. Jest to tym trudniejsze, im kąt obserwacji jest szerszy a kamera wyposażona w obiektyw typu rybie oko obserwuje przestrzeń w zakresie około 180. W przypadku optyki typu fisheye każde miejsce umieszczenia źródła światła będzie najprawdopodobniej powodować bliki (wewnętrzne odbicia promieni w soczewkach obiektywu), które wpłyną na obniżenie kontrastu obrazu i pogorszą jego parametry. Stąd kilka praktycznych uwag: Żródło światła powinno pokrywać całą przestrzeń obserwowanej sceny. Należy unikać tzw. hotspotów, czyli silnie oświetlonych niewielkich przestrzeni. Źródło światła nie powinno być umieszczane zbyt blisko soczewki, z uwagi na ryzyko powstania blików (wewnętrznych odbić między soczewkami), co obniża globalny kontrast obrazu. Należy unikać instalowania źródła światła w pobliżu soczewki umieszczonej pod kopułką z uwagi na powstające refleksy wewnątrz kopułki. Pomimo powłok antyrefleksyjnych nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie powstawania odbić. Źródło światła powinno być skierowane tak aby możliwie jak najbardziej wyeliminować powstawanie blików w optyce. W przypadku wykorzystania źródeł światła wbudowanych w kamerę, miejsce jej instalacji powinno być oddalone od płaszczyzn odbijających promieniowanie (np. ścian) Nie należy umieszczać źródła światła zbyt blisko optyki kamery oraz o zbyt dużej mocy, ponieważ kamera najpewniej dostosuje parametry naświetlania do poziomu wartości średniej dostarczając częściowo obraz prześwietlony od strony źródła światła i niedoświetlony po przeciwległej stronie. Uwagi końcowe Kamery panoramiczne stanowią ciekawe uzupełnienie oferty rozwiązań wizyjnych dostępnych na rynku. Pozwalają na szybkie wychwycenie ruchu w przestrzeniach dozorowanych, zapewniając jednocześnie obserwację jego ciągłości. Powoli stają się nieocenione jako poglądowa mapa zdarzeń. Powszechnie stosowane w obiektach handlowych mierzą długość kolejek, czas przebywania w strefach promocyjnych, śledzą naszą podatność na coraz bardziej wysublimowane kampanie marketingowe. Wersje zewnętrzne kamer panoramicznych zastąpiły już lustra do przeglądu podwozia samochodów w obiektach o podwyższonym ryzyku ataku terrorystycznego. Potencjalnych zastosowań, w których można wykorzystać kamery panoramiczne, jest zdecydowanie więcej. Jak każde rozwiązanie mają wady i zalety. I jak mówił prezes klubu Tęcza : Rozchodzi się jednak o to, żeby te plusy nie przesłoniły wam minusów... Literatura: [1] philips-csi-selects-iqinvision-iqeye3-camera-for-itssecurity-products.html [2] Jacek Giersz: e-dome. Cyfrowa rewolucja? 5/2000. [3] Robin Hill i R. & J. Beck, Ltd.: Improvements in Photographic Lenses. Patent zarejestrowany w Urzędzie Patentowym Wielkiej Brytanii #GB225,398; nagr odzony grantem 4 grudnia [4] Simon Thibault: Enhanced Surveillance System Based on Panomorph Panoramic Lenses, ImmerVision 2020 University, Montreal, Quebec H3A 2A5 Canada, [5] Systemy alarmowe, Systemy dozorowe CCTV stosowane w zabezpieczeniach, Część 7: Wytyczne stosowania, PKN, Warszawa 2013, nr ref. PN-EN : [6] math-360-fisheye-landscape/ [7] asp?threadid=28413 [8] Paweł Domagała Regional Sales Manager, Arecont Vision Pierwszym urządzeniem panoramicznym Arecont Vision była zaprezentowana w 2006 r. 8-Mpix kamera dostępna w wersjach 180 oraz 360. Obecnie w ofercie są modele do 40 Mpix, w tym z WDR-em. To jedna z najlepiej sprzedających się grup produktowych. W tym roku portfolio poszerzyliśmy o ekonomiczne kamery 5-Mpix z obiektywem panomorficznym ImmerVision. Zalety i wady Kamery panoramiczne są zdecydowanie bardziej wydajne i funkcjonalne od stałopozycyjnych i PTZ. Dzięki szerokiemu kątowi widzenia i wysokiej rozdzielczości (do 40 Mpix w technologii SurroundVideo ) można znacznie uprościć instalację i architekturę systemu monitoringu wizyjnego. Atutem jest też ograniczenie liczby punktów kamerowych, okablowania, aktywnych urządzeń sieciowych, sprzętowych rejestratorów NVR lub licencji oprogramowania rejestrującego, a także mniejsze zużycie energii przez system bezpieczeństwa. Zastosowanie Najprostsze kamery hemisferyczne nadają się tylko do dozoru bardzo małych pomieszczeń, gdy w obrazie nie jest wymagana duża liczba detali. Bardziej zaawansowane, panomorficzne, korzystają z obiektywów Immer- Vision i są stosowane w większych pomieszczeniach, gdzie kamera ma służyć wyłącznie do ogólnego podglądu sytuacji. Najbardziej zaawansowane i funkcjonalne kamery panoramiczne serii SurroundVideo jako jedyne są w stanie zastąpić kamery szybkoobrotowe. Mają po cztery niezależne przetworniki i obiektywy. Mogą być stosowane w dużych pomieszczeniach (sale bankowe, hale produkcyjne, powierzchnie magazynowe), a także w otwartych przestrzeniach na zewnątrz (tereny wokół budynków, parkingi, place budowy, składy budowlane). Doskonale sprawdzą się przy rozpoznawaniu twarzy i tablic rejestracyjnych na dużej przestrzeni. Zaawansowanie technologiczne Cała moc obliczeniowa kamer Arecont Vision jest wykorzystywana do generowania jak najlepszego obrazu, który dalszej obróbce może być poddany na platformie rejestrującej NVR. Naszym celem jest dostarczanie produktów gwarantujących obraz najwyższej jakości, z czego słyniemy. Przyszłość Znacząco wzrasta świadomość klienta końcowego, który szuka rozwiązań umożliwiających nie tylko większą funkcjonalność systemów monitoringu wizyjnego, ale także mniejsze koszty zakupu, instalacji i serwisowania tych systemów.</p>
<p>9 w Opinii Rynku 9 Agata Majkucińska Key Account Manager, Axis Communications Axis Communications oferuje kamery hemisferyczne od kilku lat. Pierwszą była AXIS P5544 z innowacyjną technologią Panopsis, która umożliwia pokrycie 940 m 2, (powierzchnia ok. 3 kortów tenisowych) i gwarantuje bardzo precyzyjny widok drobnych detali w oglądanej scenie. Zalety i wady Kamery hemisferyczne pozwalają uzyskać bardzo szczegółowy obraz dużego obszaru objętego dozorem wizyjnym tylko przez jedno urządzenie. To bardzo ekonomiczne rozwiązanie. Nasze hemisferyczne kamery z serii M zapewniają cztery indywidualnie wyodrębnione i zoptymalizowane strefy widoku, które użytkownicy mogą cyfrowo obracać, pochylać i zbliżać, a także powiększać wybrane obszary. Model AXIS M3007-P charakteryzuje dodatkowo wyjątkowo dyskretny wygląd umieszczenie go w specjalnej obudowie przypominającej czujkę dymu pozwala na prowadzenie dozoru wizyjnego w sposób dyskretny. Zastosowanie Ze względu na swoją funkcjonalność kamery panoramiczne 360 mają szerokie zastosowanie: od małych hoteli, sklepów czy restauracji począwszy, poprzez szkoły, biura, większe sklepy i banki, a na lotniskach, dworcach kolejowych, centrach logistycznych i galeriach handlowych kończąc. Trudno w zasadzie wyznaczyć sfery, w których kamery panoramiczne nie okazałyby się przydatnym narzędziem w prowadzeniu dozoru wizyjnego. Zaawansowanie technologiczne Wszystkie kamery Axis są obsługiwane przez oprogramowanie typu VMS naszych partnerów ADP oraz oprogramowanie AXIS Camera Station. Są więc przystosowane do współpracy z aplikacjami do inteligentnej zaawansowanej analizy obrazu. Przykładem mogą być aplikacje zliczające czy generujące mapy ciepła, z powodzeniem stosowane w sektorze handlu oraz na lotniskach i dworcach kolejowych. Są one również wspierane przez otwartą Axis Camera Application Platform, która umożliwia pobieranie i instalowanie w kamerach Axis aplikacji firm trzecich. Przyszłość Co roku wzbogacamy nasze kamery o nowe rozwiązania. Przykładem jest najnowszy model AXIS M3027-PVE, już dostępny na polskim rynku. Obserwujemy coraz większe zainteresowanie tego typu urządzeniami wynikające z rosnącej liczby obszarów, do których ich zastosowanie wydaje się zasadne. Jednak przy projektowaniu systemów dozorowych zawsze należy pamiętać o efekcie końcowym, czyli użyteczności obrazu: czy otrzymany obraz daje nam efekt zgodny z oczekiwanym celem. Jakub Szyszka kierownik ds. produktu C&C Partners Kamery hemisferyczne pojawiły się u naszych partnerów technologicznych na początku 2013 r. Były one wtedy raczej ciekawostką prezentowaną na szkoleniach dla instalatorów i spotkaniach z klientami. Zalety i wady W odróżnieniu od kamer szybkoobrotowych hemisferyczne monitorują obszar 360 w trybie ciągłym bez czasowej utraty szczegółów w obrazie sceny. Nie wymagają też ustawiania tzw. tras czy presetów, co istotnie skraca żywotność kamer szybkoobrotowych. Co ważne, kamery szybkoobrotowe nie zapewniają nawet połowy skuteczności, którą gwarantuje odpowiednio zainstalowana kamera hemisferyczna. Funkcja cyfrowego PTZ dostępna w kamerach hemisferycznych pozwala na analizę nagrań archiwalnych każdego fragmentu sceny, co nie jest możliwe w przypadku kamer PTZ. Mówiąc o wadach, warto pamiętać, że w trybie pracy nocnej kamery hemisferyczne charakteryzują się nieco gorszymi parametrami niż tradycyjne kamery, stąd spotyka się je raczej w aplikacjach wewnątrz budynków. Zastosowanie Niekwestionowaną zaletą instalacji, w których zastosowano kamery hemisferyczne, jest mniejsze nasycenie kamer przypadających na jednostkę powierzchni, bez kompromisu w postaci tzw. martwych stref. Dotyczy to głównie wnętrz budynków, takich jak sale konferencyjne czy hole budynków biurowych. Z pewnością nie powinny być jednak stosowane do takich aplikacji, jak rozpoznawanie tablic rejestracyjnych (ALPR), które wymagają kamer stałopozycyjnych o dużej czułości oraz odpowiednio dobranego obiektywu i akcesoriów uzupełniających (np. daszek obudowy przeciwdziałający nadmiernemu operowaniu promieni słonecznych na powierzchni soczewek obiektywu). Zaawansowanie technologiczne Kamery hemisferyczne posiadają zaawansowane funkcje analizy wideo. Należy jednak pamiętać, że zakrzywienie obrazu powoduje, iż mamy do czynienia z drobnym przekłamaniem pomiędzy rzeczywistą geometrią sceny a tą uzyskiwaną z kamery. To może mieć wpływ na spadek skuteczności pracy niektórych funkcji VCA. Przyszłość Jeśli utrzyma się tendencja spadku ich ceny oraz wzrośnie wydajność urządzeń rejestrujących obraz, to w przyszłości mogą stanowić alternatywę dla dotychczas stosowanych kamer. Jednak istotnym zagadnieniem będzie zawsze architektura budynku, która często utrudnia pracę kamerom hemisferycznym. Artur Wądołowski Hikvision Poland Pierwsza kamera panoramiczna Hikvision została zaprezentowana podczas tegorocznych targów Securex. Był to model DS- -2CD6332FWD-IS o rozdzielczości 3 Mpix. Na początku lipca 2014 r. ukazał się kolejny model DS-2CD6362F-IS. Zalety i wady Niepodważalną zaletą kamer hemisferycznych jest możliwość prowadzenia ciągłej obserwacji całego obszaru znajdującego się wokół z użyciem jednej kamery. Niestety nie brakuje wad: niewielki zasięg pola obserwacji (krótka ogniskowa), prowadzenie obserwacji obiektów znajdujących się pod kamerą (widok z góry ogranicza możliwość rozpoznania twarzy), konieczność stosowania cyfrowej obróbki obrazu (niezbędne do przywrócenia właściwej geometrii obrazu) oraz konieczność instalacji kamer w centralnej części pomieszczeń lub ciągów komunikacyjnych. Zastosowanie Kamery tego typu są dedykowane do sklepów, poczekalni, basenów, szerokich korytarzy czy rozległych holi. Coraz częściej są instalowane na zewnątrz na narożnikach budynków, co pozwala zastąpić nawet trzy standardowe punkty kamerowe i prowadzić dozór we wszystkich kierunkach. Kamery hemisferyczne z całą pewnością nie sprawdzą się jednak w wąskich korytarzach, miejscach wymagających stosowania długich ogniskowych (w dużej odległości od kamery) oraz wymagających instalacji innej niż sufitowa. Zaawansowanie technologiczne Kamery panoramiczne Hikvision zostały wyposażone w wiele przydatnych funkcji poprawiających jakość obrazu, zapewniających możliwość zastosowania ich w trudnych warunkach oświetlenia i umożliwiających ich połączenie z innymi urządzeniami stosowanymi w systemach zabezpieczeń. Należą do nich: wysoka dynamika, wbudowany promiennik IR, możliwość instalacji zewnętrznej, dwukierunkowe audio oraz wbudowane wejście i wyjście alarmowe, funkcje detekcji ruchu i zasłonięcia/zamalowania. Model DS-2CD6362F-IS wyposażono również w funkcję dodatkowego sterowania ruchem kamer obrotowych wykorzystywanych w tym samym systemie. Przyszłość Coraz większa liczba zapytań dotyczących rozwiązań panoramicznych pozwala przypuszczać, że produkt ten będzie się upowszechniał, co umożliwi obniżenie ceny. W jakim kierunku ten produkt ewoluuje? Jak w przypadku innych kamer HD, możemy prognozować pojawianie się modeli o coraz wyższej rozdzielczości. Pewna jest też ewolucja oprogramowania przywracającego właściwą geometrię obrazu i umożliwiającego wykorzystanie różnorodnych trybów obserwacji i odtwarzania.</p>
<p>10 10 wydanie specjalne Magdalena Kraśnicka Linc Polska Kamery hemisferyczne są w ofercie firmy Mobotix już od połowy 2008 r. To jeden z najczęściej wybieranych produktów. A coraz więcej innych modeli Mobotix można wyposażyć w obiektywy o szerokim kącie widzenia, zwiększając możliwości ich zastosowań. Zalety i wady Kamery hemisferyczne Mobotix nie mają ruchomych elementów mechanicznych, co przedłuża ich żywotność i ogranicza awaryjność. Dzięki funkcji vptz operator systemu monitoringu może poruszać się po obrazie, a kamera (w tle) i tak będzie zapisywać obraz pełnej klatki. Daje to pewność, że na nagraniach został zapisany pełen monitorowany obszar. Bez względu na to co oglądamy, całość jest nagrywana. To bardzo duża przewaga kamer hemisferycznych nad obrotowymi, rejestrującymi tylko ten obraz, na który w danej chwili patrzy kamera. W konsekwencji, stosując kamery obrotowe, bardzo często nie mamy interesujących nas nagrań. Zastosowanie Ze względu na szeroki kąt widzenia bardzo często są stosowane do monitorowania obiektów handlowych jedna kamera wysokiej rozdzielczości może skutecznie zastąpić cztery stałopozycjne. Dzięki temu niewielki sklep można monitorować za pomocą tylko jednego urządzenia. Kamery hemisferyczne są też chętnie stosowane w obszarach produkcyjnych, bankach, biurach i domach prywatnych. Są również wbudowane w niektóre wideodomofony IP. Zaawansowanie technologiczne Są bardzo dobrym rozwiązaniem, na którym można zaimplementować funkcje analityczne. Szeroki kąt widzenia pozwala na analizę ruchu obiektu lub sposobu jego zachowania na bardzo dużym obszarze. Kamery Mobotix olbrzymie możliwości analityczne zawdzięczają wbudowanym wyspecjalizowanym procesorom i bardzo złożonemu oprogramowaniu oraz algorytmom analizy wideo (np. funkcja zliczania klientów, dostarczająca statystykę osób przekraczających zdefiniowane wcześniej linie). Mogą także wykonywać tzw. mapy ciepła. Są wyposażone w inteligentny algorytm detekcji ruchu MxActivitySensor, który identyfikuje faktyczny ruch obiektów i osób, a pomija nieważne sygnały (spadające liście, ruch drzew, padający śnieg czy deszcz). Przyszłość Stale rośnie rozdzielczość kamer hemisferycznych oraz ich moc obliczeniowa, zatem obszary ich zastosowań będą się powiększać. Jedno urządzenie może zastępować coraz więcej kamer. Ten olbrzymi atut ekonomiczny będzie motorem dalszego wzrostu sprzedaży tych rozwiązań. Adam Furmanek OG Poland Oncam Grandeye już od ponad 10 lat rozwija technologię kamer sferycznych. Daje ona unikatowe możliwości monitorowania i analizy, cieszy się więc rosnącym zainteresowaniem klientów z wielu różnych branż. Zalety i wady Możliwość montażu kamery 360 w dowolnej płaszczyźnie zapewnia maksymalną efektywność, a brak części ruchomych bezawaryjność. Istotnym rozwiązaniem zastosowanym w naszych kamerach jest technologia dewarpingu, korygująca półkolisty widok i odkształcenia geometryczne fragmentu obrazu. Dewarping jest pilnie strzeżony patentami firmy. Kamery szybkoobrotowe mają przewagę nad kamerami 360 tylko w kwestii zoomu optycznego sprawdzają się w przypadku chęci identyfikacji konkretnego obiektu, umożliwiając szybką reakcję. Istota monitoringu polega jednak na rejestracji obrazu i jego późniejszej analizie. W systemach dozoru lepiej sprawdzają się kamery sferyczne, które również umożliwiają obserwację na żywo. W 97% Oncam Grandeye 360 sprawdzi się lepiej niż kamera szybkoobrotowa. Zastosowanie Mamy doświadczenie i specjalistyczną wiedzę w zakresie monitoringu: infrastruktury krytycznej, miast, handlu detalicznego, transportu naziemnego i morskiego, bankowości, kasyn. Kamery Oncam Grandeye są obecne na lotniskach - m.in. Houston, Stansted oraz Shannon. Ponadto nasze rozwiązanie działa na statkach Royal Caribbean oraz w hotelu i kasynie Aria w Las Vegas, które zajmują około 1500 m 2. Zaawansowanie technologiczne Nie sama kamera, a zintegrowane z nią oprogramowanie jest tutaj kluczowe. Oprogramowanie Oncam Grandeye posiada opatentowaną funkcję dewarpingu obrazu, tzn. prostowania krzywizn. Dzięki niemu można też z jednego obrazu typu rybie oko stworzyć kilka (jak z kamer obrotowych). Oncam oferuje także analizę danych potężne narzędzie sprzedażowe i marketingowe. Zakup naszego systemu (np. do sklepu) zwraca się już po miesiącu. Nie dość że pozwala oszczędzić od 20 do 80% kosztów monitoringu, to umożliwia jeszcze analizę zachowań klientów policzy ich, pokaże ścieżki, którymi się poruszają, wskaże, które produkty budzą ich największe zainteresowanie. Przyszłość Niedługo duże systemy (ponad 30 kamer) przynajmniej w połowie będą się składać z kamer hemisferycznych. Dziś jeszcze nie wszyscy zdają sobie sprawę z ich zalet, ale grupa zadowolonych użytkowników rośnie szybko. Same systemy zaś będą coraz lepsze technicznie (większa rozdzielczość) i technologicznie (bardziej zaawansowana analiza danych). Tomasz Polus Nie chciałbym omawiać produktów mojej firmy, skoncentruję się na ogólnej charakterystyce kamer hemisferycznych. Spotykam się z nimi od 2011 r. i widzę, że nieustannie cieszą się dużym zainteresowaniem zaawansowanych instalatorów i integratorów. Zastosowanie kamer hemisferycznych oznacza przewagę technologiczną, gwarantującą firmom pozyskiwanie cennych kontraktów. Wolniej rośnie jednak przekonanie do tych urządzeń projektantów. Zalety i wady Na ich korzyść przemawiają większy obszar obserwacji (niż kamery stałopozycyjnej) oraz możliwość obserwacji tylko fragmentów czy śledzenia obiektów przy jednoczesnej rejestracji całego obszaru, co jest typową wadą kamer obrotowych. Kamery hemisferyczne nie mają elementów ruchomych, są więc bardziej trwałe. Można je instalować na suficie, ścianie lub podłodze, zachowując wszystkie atuty (oprogramowanie odpowiednio przetwarza obraz). Kamera hemisferyczna nie zawsze jednak może zastąpić kilka typowych kamer. Z jednego punktu nie zawsze bowiem widać wszystkie obiekty (mogą być zasłonięte), a ich zoom cyfrowy zapewnia nieporównanie gorszą jakość obserwacji odległych obiektów w porównaniu z zoomem optycznym. Trzeba je ponadto instalować nisko nad obserwowanym obszarem, aby zminimalizować dystans do obiektów znajdujących się wokół kamery. Minusem jest też wymagana większa ilość światła, przez co już w półmroku czas ekspozycji wydłuża się, powodując rozmazanie obiektów ruchomych. Powinno się stosować promienniki podczerwieni, ale większość kamer hemisferycznych dostępnych na rynku nadal nie ma wbudowanych mechanicznych filtrów IR. Zastosowanie Kamery hemisferyczne są dedykowane do dobrze oświetlonych przestrzeni kwadratowych o powierzchni od kilkudziesięciu do kilkuset m 2. Nie sprawdzą się tam, gdzie brakuje oświetlenia, w pobliżu kamery znajdują się duże (zasłaniające) obiekty lub dystans od obserwowanego obiektu do kamery przekracza kilkadziesiąt metrów. Zaawansowanie technologiczne Niektóre kamery realizują te funkcje we wbudowanych układach elektronicznych, inne przekazują te operacje do wykonania w rejestratorach. Jedno i drugie podejście ma swoje wady i zalety, ale to bardzo skomplikowana kwestia... Przyszłość Należy spodziewać się wzrostu sprzedaży tych urządzeń, gdyż pozwalają one stale monitorować cały obszar wokół. Tego nie umożliwiają żadne inne kamery. Warto jednak pamiętać, że z jednego punktu nie zawsze widać wszystkie obiekty, więc kamery hemisferyczne będą pełniły jedynie uzupełniającą rolę dla najczęściej stosowanych kamer CCTV.</p>
<p>11 wydanie specjalne w Opinii Rynku 11 Marcin Kucharski Bussines Development Manager, Samsung Techwin Kamery hemisferyczne IP znajdują się w naszej ofercie od ponad roku i cieszą się ogromnym zainteresowaniem. Samsung Techwin postanowił wprowadzić trzy kolejne modele o rozdzielczości 5 Mpix (w tym jeden do aplikacji transportowych). Wszystkie modele są zbudowane na bazie bezkonkurencyjnego chipsetu WiseNet III, zapewniającego wyjątkowe możliwości obróbki obrazu, doskonałą kompresję, WDR i wiele funkcji analitycznych. Zalety i wady Zalety kamer hemisferycznych wynikają z zastosowania obiektywu o szerokim kącie widzenia, który pozwala (przy montażu sufitowym) uzyskać pełny obraz dookólny bez tzw. martwych stref. Dzięki odpowiedniej obróbce cyfrowej (dewarping), realizowanej w programie do podglądu lub bezpośrednio w kamerze (modele: SNF-8010/ SNV-8010V/ SNF-8010VM), można elektronicznie obracać obserwowaną scenę (jak w prawdziwej kamerze obrotowej), a także z obrazu hemisferycznego otrzymać kilka oddzielnych (jakby były zarejestrowane przez kilka niezależnych kamer). Zastosowanie Kamery hemisferyczne są przeznaczone do miejsc, w których trudno jednoznacznie określić zakres obszaru objętego dozorem, a chcemy w nim uzyskać obraz o jakości pozwalającej np. na obserwację osób (wg PN-EN :2013) lub nawet rozpoznanie w odległości od 3 do 5 m od kamery (zależnie od rozdzielczości). Coraz częstszym powodem stosowania tych kamer są również względy ekonomiczne, ponieważ kamery megapikselowe fisheye mogą z powodzeniem zastąpić nawet cztery zwykłe kamery. Zaawansowanie technologiczne Kamery hemisferyczne obejmują polem widzenia całe pomieszczenie o dużej powierzchni i bardzo zróżnicowanym oświetleniu (okna, przeszklone wejście itd.), dlatego ze względów użytkowych bardzo ważne, by kamery te posiadały: wysoką rzeczywistą rozdzielczość generowanego obrazu, wydajną kompresję strumieni wideo, szeroką dynamikę obrazu i wysoką czułość, a także funkcje analityczne (np. detekcja twarzy) pozwalające efektywnie wykorzystywać zasoby, ograniczając rejestrację do zdarzeń alarmowych. Przyszłość Ze względu na bardzo korzystną cenę i wyjątkowe parametry kamer Samsung SNV-7010 odnotowaliśmy znaczny wzrost sprzedaż tego modelu w pierwszym półroczu Spodziewamy się, że ten trend w najbliższych latach będzie się utrzymywał. Przewidujemy ponadto, że kamery te zostaną wkrótce wyposażone w wiele funkcji analitycznych (np. zliczanie ludzi, mapy ciepła), zwiększających obszar ich zastosowana. Jarosław Grzybowski dyrektor sprzedaży, Suma Vivotek, którego jesteśmy dystrybutorem, był jednym z pierwszych producentów kamer fisheye. Od początku (2011 r.) nieustannie zyskują kolejnych zwolenników wśród projektantów i instalatorów, którzy potrafią wykorzystać ich zalety. Zalety i wady Niewątpliwą zaletą jest warstwa ekonomiczna ich zastosowania w konkretnych instalacjach. Jeżeli pozwalają na to warunki, jej włączenie do instalacji może zastąpić kilka kamer stałopozycyjnych. To znacznie obniża koszty, ograniczając okablowanie, liczbę urządzeń towarzyszących itp. Oczywiście z racji swojej specyfiki kamera hemisferyczna jest z reguły dedykowana do podglądów ogólnych, natomiast wszędzie tam, gdzie wymagana jest duża szczegółowość określonych scen, należy stosować dodatkowo kamery stałopozycyjne lub PTZ. Jednym z najciekawszych rozwiązań niwelujących wady kamery hemisferycznej jest Vivotek Panoramic PTZ. To kompilacja kamer, pozwalająca (z wykorzystaniem PTZ) sięgnąć wszędzie tam, gdzie z wykorzystaniem samej tylko kamery fisheye nie jest to możliwe. Zawsze kluczowy jest jednak właściwy dobór urządzeń do warunków. Zastosowanie Sprawdzą się tam, gdzie jest wymagany podgląd ogólny całej sceny. Znajdują zastosowanie na skrzyżowaniach ulic, placach, parkingach, w centrach logistycznych i handlowych, halach dworcowych, lotniskowych, holach biurowych. Można je instalować na suficie, ścianie i podłodze. Tu również idealnie sprawdzi się Vivotek Panoramic PTZ. Zaawansowanie technologiczne Inteligentna analiza obrazu wzbudza na rynku systemów CCTV IP coraz większe zainteresowanie. Dlatego w kamerach hemisferycznych niektórych producentów pojawiły się już takie funkcjonalności, jak zliczanie osób czy generowanie map ciepła. W niektórych produktach istnieje możliwość implementowania tego typu funkcjonalności na platformę kamery. Można też korzystać z tych funkcji z poziomu oprogramowania zarządzającego. Przyszłość Sprzedaż kamer hemisferycznych stale rośnie, chociaż rynek wciąż podchodzi do nich ostrożnie. Nadal wielu projektantów czy instalatorów nie miało okazji przetestowania takich urządzeń i poznania ich możliwości. Wraz z postępem edukacji rynku tego typu rozwiązania będą zdobywać coraz większą popularność. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że producenci nieustannie pracują nad poprawą funkcjonalności i parametrów oferowanych przez kamery hemisferyczne oraz budują rozwiązania łączone, takie jak wspomniany wcześniej Vivotek Panoramic PTZ. Tomasz Andrzejewski specjalista ds. technicznych, TVprzemyslowa.pl Kamery hemisferyczne oferujemy klientom od 2010 r. Generowany przez nie obraz wzbudza żywe zainteresowanie, a klienci podchodzą do tej technologii z entuzjazmem. Zalety i wady Zaletą jest niewątpliwie możliwość obserwacji otoczenia tylko przez jedną kamerę i ciągłość obserwacji bez potrzeby przełączania się pomiędzy kolejnymi kamerami. Nie ma w tej sytuacji martwych punktów. Ze względu na brak elementów ruchomych urządzenie pracuje ciszej, a ryzyko awarii jest mniejsze niż w kamerach obrotowych. Ponadto modele obrotowe mogą przegapić znaczące wydarzenie, monitorując akurat inną część terenu, natomiast kamery hemisferyczne nieustannie generują obraz 360. Najbardziej zaawansowane modele, takie jak Eneo PXD F01IR oferują rozdzielczość 5 Mpix. Pomimo tego przy obserwacji terenu o dużej powierzchni należy mieć świadomość poglądowego charakteru dostarczanego obrazu. W razie potrzeby większej szczegółowości należy uzupełnić system kamerami PTZ lub stałopozycyjnymi w kluczowych lokalizacjach. Zastosowanie Bardzo dobrze sprawdzają się do monitorowania sklepów, biur, magazynów, garaży, recepcji oraz pojazdów transportu publicznego. Największym wyzwaniem jest jednak sprostanie oczekiwaniom instytucji, urzędów i banków, które stosują rygorystyczne normy. Kamery hemisferyczne są stosunkowo młodą technologią, a normy precyzują oczekiwania, które wciąż łatwiej spełnić, dysponując kamerą stałopozycyjną lub obrotową. Zaawansowanie technologiczne Jedną z częściej używanych funkcji jest wirtualny PTZ, czyli cyfrowe przekształcanie obrazu dające wrażenie obserwacji sceny z perspektywy zwykłej kamery PTZ. Ze względu na bardzo szeroki kąt widzenia i obserwację sceny o różnym stopniu oświetlenia kamery powinny być wyposażone w dobry system WDR. Ciekawym, a wciąż jeszcze rzadko stosowanym rozwiązaniem jest zastosowanie w kamerze mechanicznego filtra IR i diod podczerwieni umożliwiających obserwację w nocy przy braku oświetlenia lub niewystarczającym oświetleniu. Przyszłość Ze względu na swoją funkcjonalność kamery hemisferyczne będą coraz częściej wykorzystywane w instalacjach telewizji dozorowej. Sferą, która z pewnością daje producentom duże możliwości rozwoju, jest inteligenta analiza obrazu. Już teraz można jednak wykorzystać do tego celu kamery hemisfertyczne współpracujące z oprogramowaniem IVA.</p>
<p>12 12 wydanie specjalne Axis Communications Poland Sp. z o.o. ul. Domaniewska 39A Warszawa tel.: Panoramiczna seria AXIS M30 Firma Axis Communications ma w swoim portfolio kilka modeli kamer panoramicznych o różnych kątach widzenia, rozdzielczości, poklatkowości oraz wydajności w zakresie inteligentnego rejestrowania obrazu. W modelu AXIS M3007-P/-PV zastosowano przetwornik o rozdzielczości 5 Mpix, który zapewnia szczegółowe widoki panoramiczne 360 i 180 o wysokiej jakości. AXIS M3006-V obsługuje rozdzielczość HDTV 1080p, a także dostarcza strumienie wideo o rozdzielczości 3 Mpix. Kąt widzenia 134 zapewnia widok całego obszaru, gdy ta kamera jest zainstalowana w pobliżu narożnika. Z kolei mieszczące się w dłoni AXIS M3004-V i AXIS M3005-V obsługują obraz w rozdzielczości odpowiednio 1 Mpix / HDTV 720p z pełną poklatkowością oraz HDTV 1080p. We wszystkich kamerach serii AXIS M30 funkcję cyfrowego PTZ można postrzegać jako wyposażenie kamery w cyfrowy obiektyw zmiennoogniskowy, umożliwiający zdalną regulację kąta widzenia kamery po jej fizycznym zainstalowaniu. Cyfrowy mechanizm PTZ wraz z funkcją multi-view streaming umożliwia wyodrębnienie różnych obszarów z pełnego widoku i ich jednoczesne przesłanie w celu wyświetlenia lub nagrania. Funkcja multi-view streaming polega na symulowaniu kilku wirtualnych kamer i umożliwia zmniejszenie wymaganej przepływności i ilości pamięci. Najnowszy model zewnętrzny Stałopozycyjna sieciowa kamera kopułkowa AXIS M3027 PVE umożliwia uzyskanie szczegółowego, panoramicznego obrazu (360 lub 180 ) wysokiej jakości. Jest przeznaczona do obserwacji rozległych obszarów, takich jak hotele, butiki, restauracje czy biura zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz budynków. To Wprowadzając model AXIS M P V E, wzmacniamy naszą linię dyskretnych i ekonomicznych rozwiązań panoramicznych 360. Możliwość uzyskania szczegółowego obrazu nawet ze znacznej wielkości obszarów z wykorzystaniem tylko jednej kamery jest szczególnie ważna dla wrażliwych cenowo segmentów rynku. Kamera M3027 PVE została przystosowana do współpracy z aplikacjami do inteligentnej analizy obrazu oraz szerokiej gamy oprogramowania firm partnerskich służącego do zarządzania obrazem. Wykorzystanie m.in. bezpłatnego AXIS Camera Companion pozwala na stworzenie prostego i zarazem efektywnego rozwiązania do ogólnego dozoru wizyjnego. Jan Grusznic, Sales Engineer Axis Communications konkurencyjne cenowo, wandaloodporne rozwiązanie udostępniające kilka trybów prezentacji obrazu o rozdzielczości 5 Mpix przystosowane zostało do pracy w dzień i w nocy, co pozwala na użycie go w niemal każdych warunkach środowiskowych. AXIS M3027-PVE może być montowana na sufitach, podsufitkach oraz zadaszeniach nad wejściem do budynków, zapewniając widok w zakresie 360, lub na ścianach, dając obraz panoramiczny 180. Urządzenie ma kilka trybów podglądu: panoramiczny, panoramiczny podwójny, widok podzielony (tzw. quad), a także możliwość cyfrowego obrotu w pionie i poziomie oraz używania zoomu na interesującym obszarze (cyfrowa funkcjonalność PTZ). Równocześnie może być przesyłanych wiele strumieni wizji w kompresji H.264 i Motion JPEG. Ten model ma również porty I/O do podłączania urządzeń zewnętrznych. Podobnie jak pozostałe urządzenia serii AXIS M30, kamera AXIS M3027-PVE ma fabrycznie ustawioną ostrość, co znacznie skraca czas montażu. Możliwość zasilenia kamery za pomocą PoE (IEEE 802.3af) eliminuje potrzebę stosowania dodatkowych kabli zasilających, co redukuje koszty instalacji. Wiele możliwości W połączeniu z platformą AXIS Camera Application Platform kamera wspiera aplikacje inteligentnej analizy wizyjnej. Wbudowany w kamerze slot kart microsd umożliwia zaś nagrywanie materiału przez kilka dni i przechowywanie go na lokalnej karcie pamięci. Wykorzystując rejestrację lokalną wraz z bezpłatnym oprogramowaniem AXIS Camera Companion, użytkownik może łatwo przeglądać i zarządzać zdalnie materiałem wizyjnym nawet z 16 kamer. Model AXIS M3027-PVE współpracuje również z innym oprogramowaniem do zarządzania materiałem wizyjnym, w tym np. AXIS Camera Station oraz aplikacjami innych firm dzięki programowi partnerskiemu Axis Application Development Program Partner, a także z usługą hosted video. Jest zgodna ze specyfikacją ONVIF Profile S. Kamera AXIS M3027-PVE jest już dostępna na zamówienie za pośrednictwem kanałów dystrybucyjnych Axis.</p>
<p>13 Jak najlepiej radzić sobie ze światłem i cieniem? Jednocześnie. Dla kamer sieciowych Axis wykorzystujących technologię Wide Dynamic Range obraz zawierający zarówno bardzo jasne, jak i bardzo ciemne obszary nie stanowi problemu. Ułatwia to wykrywanie oraz identyfikację osób, pojazdów i incydentów nawet w bardzo trudnych warunkach oświetleniowych. Jestem kierownikiem ochrony w elektrowni i technologia WDR znacznie ułatwiła moją pracę. Więcej informacji na temat technologii WDR, użyteczności obrazu i różnych rozwiązań do nadzoru można znaleźć w interaktywnym przewodniku firmy Axis dostępnym na stronie</p>
<p>14 14 wydanie specjalne Jakub Sobek Linc Polska MOBOTIX to system, a nie tylko kamera Na rynku zabezpieczeń jest wiele różnych modeli kamer hemisferycznych. Na pierwszy rzut oka są one do siebie bardzo podobne, ale tylko pozornie. Rozwiązania marki Mobotix trudno bowiem pomylić z innymi dostępnymi na rynku produktami, a wyróżnia je nie tylko wygląd... Mobotix AG jako jedna z pierwszych firm na świecie zastosowała obiektywy hemisferyczne w kamerach. Była prekursorem w branży. Pierwszą kamerą hemisferyczną, jaką zaprezentowała w 2008 r., był model Q22M, potem wprowadzała kolejne kamerę Q24M, obecnie zaś Q25M. Dzisiaj już prawie wszystkie modele kamer marki Mobotix oraz wideodomofon IP T25M można wyposażyć w jeden lub dwa niezależne przetworniki z obiektywami hemisferycznymi. Co istotne, firma Mobotix jest producentem nie tylko kamer hemisferycznych można stworzyć kompleksowy system oparty na wyrobach jednej marki, którego składowym elementem są kamery hemisferyczne. Moc decentralizacji to najważniejsza cecha wszystkich kamer Mobotix. Umieszczenie mocnego procesora wewnątrz kamer pozwala na wykonywanie wszystkich zadań już na poziomie kamery, która wyjęta z pudełka i podłączona do sieciowego gniazda z POE tworzy w pełni działający, samodzielny system monitoringu. Kamery hemisferyczne Mobotix nie potrzebują do działania dodatkowego oprogramowania oraz komputerów i serwerów pracujących w tle. Duża moc obliczeniowa kamery oraz oprogramowanie zaimplementowane w niej pozwalają na złożone przetwarzanie obrazu, m.in. dewarping, czyli korekcję zniekształceń geometrycznych spowodowanych obiektywem o tak szerokim kącie widzenia. Kamera obsługuje także takie funkcje, jak analiza obrazu na potrzeby alarmów oraz zarządzanie długookresową rejestracją lokalną wbudowaną w kamerę lub zdalną, np. z wykorzystaniem NAS. Warto podkreślić, że na serwerze nie musi być zainstalowane specjalne oprogramowanie do rejestracji obrazu, co pozwala na obniżenie kosztu zakupu licencji.</p>
<p>15 wydanie specjalne 15 To sprawia także, że kamery Mobotix mogą współpracować z dowolnym urządzeniem typu NAS/serwer. Hemisferyczne kamery Mobotix mogą także rejestrować obraz w najwyższej rozdzielczości i z najwyższymi parametrami w sposób ciągły na karcie MicroSD. Co istotne, dostęp do nagrań na karcie jest możliwy zdalnie przez sieć TCP/IP. Funkcją bardzo ważną, pozwalająca na zabezpieczenie nagrań przed ich utratą jest możliwość nagrywania na dwóch nośnikach, kamera może bowiem przez cały czas nagrywać na karcie microsd, a dodatkowo w zadanym momencie wykonywać kopię bezpieczeństwa tych danych na innym nośniku sieciowym. Cała ta operacja także nie wymaga dodatkowego oprogramowania. Funkcja ta pozwala także zoptymalizować wykorzystanie sieci w czasie. Archiwizowanie danych może się odbywać zawsze, m.in. w godzinach nocnych, kiedy sieć np. biurowa jest najmniej obciążona. Kamera hemisferyczna składa się z jednego lub dwóch przetworników (każdy 5 Mpix) oraz obiektywu typu rybie oko gwarantującego szerokie pole widzenia 360 /180 bez martwych stref, od sufitu do podłogi, od ściany do ściany. Funkcja wirtualnego PTZ (vptz) pozwala operatorowi monitoringu na nawigację po obrazie i jego korekcję w trakcie oglądania go na żywo, a także na nagraniach. Jest to możliwe, ponieważ bez względu na to, na co patrzy operator monitoringu, kamera zawsze może rejestrować w tle pełen obraz hemisferyczny. Najważniejsze atuty hemisferycznych kamer Mobotix: decentralizacja mocy obliczeniowej analiza obrazu i wszystkich zdarzeń alarmowych odbywa się wewnątrz kamer, dzięki temu awaria jednego elementu nie powoduje awarii całego systemu; każda kamera działa niezależnie; kodowanie MxPEG opracowany przez firmę Mobotix kodek obrazu jest rozwiązaniem dedykowanym do systemów monitoringu; dzięki wyjątkowemu rozwiązaniu każda klatka nagranego materiału jest klatką referencyjną, przy zachowaniu bardzo niskiego pasma porównywalnego z kodowaniem H.264; brak ukrytych kosztów oprogramowanie do zarządzania kamerami bez względu na liczbę kamer i liczbę użytkowników jest zawsze bezpłatne; wszystkie aktualizacje są również bezpłatne, nie jest wymagany zakup jakiegokolwiek dodatkowego oprogramowania do rejestracji obrazu; długa żywotność kamery Mobotix praktycznie nie wymagają serwisowania i konserwacji ze względu na brak elementów ruchomych oraz grzałek (IP 66, -30 C do +60 C) czy filtrów w kamerach dualnych (dwa odrębne przetworniki); małe zużycie prądu kamera może pracować już przy poborze mocy na poziomie 3,5 W; tak niski pobór prądu bardzo szybko przynosi znaczące oszczędności w czasie użytkowania systemu; oszczędność przestrzeni dyskowych, nawet do 90% w porównaniu ze standardowymi rozwiązaniami detekcji ruchu wykrywającymi wszystkie zdarzenia w określonych strefach. Dzięki bezpłatnej funkcji MxActivitySensor (inteligentny algorytm detekcji ruchu) ograniczono fałszywe alarmy powodowane warunkami otoczenia, np. kamera rozróżnia ruch pojazdów, ludzi i obiektów od nieistotnych zdarzeń, takich jak ruch cieni, zmiany oświetlenia, kołyszące się drzewa na wietrze czy deszcz padający bezpośrednio na obiektyw, które w standardowych kamerach często wyzwalają alarm. Tak skutecznie działający algorytm umożliwia rejestrację zdarzeniową pozwalającą na znaczące oszczędności w niezbędnej przestrzeni dyskowej; bezpłatne i otwarte API oraz SDK kamery mogą być łatwo i szybko zintegrowane z rozwiązaniami firm trzecich, nie są wymagane żadne dodatkowe moduły lub pakiety integracyjne wiążące się z dodatkowymi opłatami lub ograniczeniami; zwiększenie bezpieczeństwa i zmniejszenie obciążenia sieci zintegrowana rejestracja obrazu wewnątrz kamery pozwala na zapis ciągły lub zdarzeniowy na karcie MicroSD, dodatkowo dostęp do nagrań jest możliwy zdalnie przez sieć; niezawodność, podwójna archiwizacja w razie awarii macierzy dyskowej kamery Mobotix nadal mogą nagrywać na karcie MicroSD, a gdy macierz ponownie zacznie działać, jest wykonywana synchronizacja danych. Dzięki temu można zaprogramować system w taki sposób, że kamera będzie np. przez cały dzień nagrywać na karcie MicroSD, a np. o godz w nocy dane ze wszystkich kamer będą automatycznie zrzucane na macierz dyskową. W wielu przypadkach pozwoli to zoptymalizować obciążenie sieci; wbudowany serwer SIP dzięki niemu kamera może stać się serwerem SIP dla pozostałych urządzeń w obiekcie, umożliwiając prowadzenie rozmów VoIP/SIP. Kamery mają dwukierunkową obsługę transmisji audio, dzięki temu w przypadku zdarzenia alarmowego zawsze można podjąć interwencję z użyciem kanału audio; automatyczna reakcja na sygnał istnieje możliwość podłączenia centrali alarmowej lub systemu przeciwpożarowego bezpośrednio do kamer; w razie wykrycia Kamery Mobotix to kombajn funkcji i możliwości zdarzenia alarmowego kamera może wykonać wcześniej zaprogramowane działania, które są w pełni definiowane przez użytkownika, np. rozpoczęcie nagrywania, wysłanie a czy powiadomienia do centrum monitoringu, uruchomienie syreny alarmowej, zapalenie światła itp.; bezpłatne funkcje analityczne funkcja zliczania klientów oraz tworzenia map ciepła w hemisferycznej kamerze Mobotix jest bezpłatna. Jest to rozwiązanie szczególnie przydatne w przestrzeni sklepowej, pozwalające poznać i zrozumieć zachowania klientów. Dane analityczne w formie plików HTML lub CSV są przesyłane na serwer FTP lub ; wszystkie dane analityczne są także przechowywane na karcie MicroSD. Na rynku pojawia się coraz więcej różnych modeli kamer hemisferycznych. Kamera Mobotix to jednak produkt będący kombajnem funkcji i możliwości. Urządzenie cechuje bardzo wysoka funkcjonalność, warto także zwrócić uwagę na jakość wykonania z niemiecką dokładnością i dbałością. Oprócz najbardziej znanej kamery hemisferycznej Q25M, firma Mobotix oferuje także inne modele z taką optyką. Kamera z serii S15D to pierwsza na świecie podwójna kamera hemisferyczna. Jedno urządzenie może monitorować dwa przyległe pomieszczenia lub jedno pomieszczenie nad drugim. Ze względu na małe rozmiary i możliwość oddalenia przetworników z obiektywami od głównego modułu kamery są to bardzo dyskretne i uniwersalne rozwiązania. Zintegrowany z przetwornikiem obrazu mikrofon pozwala na rejestrację dźwięku w dwóch niezależnych pomieszczeniach. Również rozwiązania z dziedziny automatyki budynkowej mogą być wyposażone w kamerę hemisferyczną. Należą do nich wideodomofon IP T25M i kamera S15M, która jest przystosowana do zabudowy, np. w skrzynce na listy i może funkcjonować jako wideodomofon. Obiektyw hemisferyczny pozwala na instalację wideodomofonu na różnych wysokościach, dając szeroki zakres obserwacji. System monitoringu to inwestycja, którą warto przemyśleć i zaplanować. Wybierając dobry i sprawdzony produkt, którego producent jest na rynku od wielu lat, otrzymujemy komfort i funkcjonalność zauważalną już podczas instalacji, a także w trakcie użytkowania. Ograniczamy też ryzyko jego awarii oraz koszty eksploatacji całego systemu. Inwestycja w dobry i sprawdzony produkt to inwestycja długofalowa. Więcej na</p>
<p>16 16 wydanie specjalne POLVISION ul. Witkowska 16, Wrocław tel ; Warianty kamer hemisferycznych (w suficie podwieszanym i na twardym suficie: z promiennikiem IR i bez promiennika) Oprogramowanie w trybie widoku dookólnego (360 ) Panorama z perspektywą Kamery hemisferyczne firma Polvision dostarcza na polski rynek od ponad trzech lat. Pierwsze artykuły na ich temat zostały opublikowane w 2/2011 wraz ze zdjęciami i zrzutami ekranowymi z nowoczesnego interfejsu zarządzania obrazem dookólnym. Byliśmy pod wrażeniem tej technologii. Z perspektywy czasu widać jednak, że rynek nie był wtedy na nią gotowy. Instalatorzy CCTV wciąż nie byli przekonani do kamer megapikselowych, a tym bardziej do ich rozbudowanych wariantów w postaci kamer hemisferycznych. Obecnie cieszą się one dużym zainteresowaniem doświadczonych instalatorów i integratorów nowoczesnych systemów telewizji dozorowej. Wspieranie typowych systemów kamerami hemisferycznymi oznacza przewagę technologiczną, która firmom gwarantuje pozyskiwanie cennych kontraktów. Minione trzy lata W 2011 r. wprowadziliśmy do oferty kamery hemisferyczne o rozdzielczości 1,3 Mpix, stosowane wyłącznie wewnątrz budynków. Pomysł na produkt wydawał się bardzo ciekawy, ale efekt końcowy nie zachwycał ze względu na silne zniekształcenia obrazu, widoczne nawet w bardzo małych pomieszczeniach. Kamera nie cieszyła się popularnością mimo atrakcyjnej ceny. Przełom nastąpił po kilku miesiącach wraz z wprowadzeniem pierwszych modeli 4,0 Mpix, które gwarantowały wysoką jakość obrazu w pomieszczeniach o powierzchni kilkudziesięciu metrów kwadratowych. Kierowano wiele pytań o możliwość instalacji na zewnątrz, a także o wyższe rozdzielczości. Ostatecznie po kilku miesiącach oferta obejmowała już większą gamę kamer hemi: 2-, 4- i 5-Mpix. Ta ostatnia była dostępna również w specjalnej metalowej wersji, o klasie szczelności obudowy IP66 i odporności mechanicznej IK10, zgodnej z normą EN50155 (do zastosowań kolejowych i transportowych). Na rynku w tamtym czasie znajdowało się więcej kamer hemisferycznych, jednak tylko specjaliści z branży potrafili odróżnić zasady działania różnych modeli. Różne zasady działania Pomysł na obiektyw typu rybie oko pojawił się już wiele lat temu, jednak obraz tego typu był mało użyteczny. Rozwój technologii kamer megapikselowych umożliwił błyskawiczne przetwarzanie okrągłego obrazu do postaci prostokątnej, minimalizując poziom zniekształceń. Kamery hemisferyczne są przeznaczone do określonych zastosowań. Bardziej doświadczeni instalatorzy wiedzą już, że w przeciwieństwie do licznych publikacji marketingowych nie zawsze mogą one zastąpić kamery szybkoobrotowe czy typowe stałopozycyjne: zależy to od sytuacji (więcej o tym w wypowiedziach na s. 8). Na rynku są dostępne kamery działające na co najmniej dwóch odmiennych zasadach: 1) droższe modele mają wbudowane silne procesory, dzięki którym obróbka obrazu następuje w punkcie kamerowym. Zatem operatorzy systemu otrzymują obraz gotowy (przetworzony). Zaletą takiego rozwiązania jest to, że każdy operator może jednocześnie wyświetlać obraz z wielu kamer hemisferycznych, gdyż nie cierpi na tym wydajność jego komputera. Wadą jest to, że cierpi na tym</p>
<p>17 Oprogramowanie w trybie widoku quad ze zbliżeniami cyfrowymi... oraz w trybie widoku Picture-in-Picture (obraz w oknach na żywo) wydajność każdej z kamer, ponieważ nie są w stanie dostarczyć wielu płynnych strumieni wizji o różnej zawartości. Rejestratory i operatorzy systemu, otrzymując gotowy obraz, nie mogą swobodnie modyfikować jego zawartości, a jedynie przełączać się między odgórnie zdefiniowanymi jego wariantami; 2) tańsze modele kamer hemisferycznych dostarczają nieprzetworzony obraz okrągły (tzw. rybie oko), a jego obróbka następuje w punkcie odbioru, czyli w rejestratorach i komputerach operatorów systemu. Najczęściej odbiornikiem jest komputer wyposażony w bezpłatne oprogramowanie dołączone do kamery lub kontrolkę ActiveX zainstalowaną w przeglądarce Internet Explorer. Obraz na żywo jest widoczny na ekranie komputera w postaci użytecznej, takiej jaką w danym momencie operator dostosował indywidualnie do własnych potrzeb. Zaletą takiego rozwiązania jest to, że operator może w każdej chwili swobodnie modyfikować zawartość oglądanego obrazu z wielu kamer hemisferycznych, nie wpływając na pracę innych operatorów i rejestratorów w systemie. W konsekwencji może np. jednocześnie śledzić wiele obiektów w różnych oknach tą samą kamerą hemisferyczną. Wadą zaś jest to, że dostarczane obecnie komputery ze względu na wydajność współczesnych procesorów i kart graficznych mogą jednocześnie na wielu monitorach wyświetlać (przetwarzać) obraz z maksymalnie kilkunastu kamer hemisferycznych Mpix. Warto doprecyzować, że zapis obrazu z wielu kamer hemisferycznych na rejestratorze nie stanowi problemu, a jedynie wyświetlanie (testowaliśmy nawet 128 kamer hemisferycznych 4,0 Mpix 15 kl./s zapisywanych na jednym rejestratorze). Oba przedstawione rozwiązania mają znacznie więcej istotnych uwarunkowań. Dotyczy to wielu dziedzin, m.in. IT, ekologii i prawa, np. wielkość pasma wymaganego do transmisji obrazów z kamer hemisferycznych, pobór prądu systemu telewizji przemysłowej czy przydatność obrazu jako materiał dowodowy (dowód autentyczności). Instalator / integrator powinien znać zalety i wady obu rozwiązań i stosować je odpowiednio, zależnie od sytuacji. W celu poznania tych technologii warto skorzystać z bezpłatnego szkolenia w firmie Polvision w zakresie kamer hemisferycznych. Oprogramowanie Kamery hemisferyczne zawsze dostarczamy w zestawie z zaawansowanym oprogramowaniem VMS i CMS przeznaczonym do rejestratorów, stacji podglądu, odtwarzania zdalnego i stacji monitorowania. Wspomniane aplikacje mogą działać w kilkunastu wersjach językowych, m.in. w językach polskim i angielskim, pod kontrolą bardzo przyjaznego w obsłudze interfejsu. W przypadku, gdy w danym systemie nie można instalować oprogramowania dodatkowego, użytkownicy będą mogli niezależnie uzyskiwać dowolne formy obrazu hemisferycznego w przeglądarce Internet Explorer. Zarówno rozbudowane oprogramowanie dla rejestratorów i stacji monitorowania, jak i uproszczony moduł działający w przeglądarce Internet Explorer mają wiele funkcji specyficznych dla kamer hemisferycznych: detekcja ruchu maski prywatności alarmy sabotażowe wizualna automatyka śledzenie obiektów zoom cyfrowy PIP i PAP quad wirtualny PTZ automatyka I/O panorama pojedyncza i podwójna panorama automatyczna wyświetlanie i odtwarzanie obrazu pod różnymi kątami i z różnym zoomem. Co istotne, użytkownicy lokalni i sieciowi mogą jednocześnie korzystać z różnych trybów działania i widoków kamery hemisferycznej, pracując na wielu monitorach wysokiej rozdzielczości. Wirtualny PTZ oznacza, że oprogramowanie automatycznie przetwarza obraz dookólny na standardowy, a operator może wygodnie (myszą) płynnie obracać i zbliżać widok z kamery, jakby była to mechaniczna kamera uchylno-obrotowa PTZ. Nie ma przy tym znaczenia, czy jest wyświetlany podgląd obrazu z kamery na żywo, czy zarejestrowane nagranie. Odtwarzacz umożliwia również skanowanie stref alarmowych, automatycznie wyszukując ruch w zaznaczonych obszarach zarejestrowanych obrazów. Autentyczność nagrań, czyli ich przydatność jako materiał dowodowy, zapewnia wbudowana funkcja cyfrowego znaku wodnego. Dzięki temu, że każda kamera hemisferyczna jest wyposażona w mikrofon i głośnik, oprogramowanie umożliwia operatorom dwukierunkową komunikację audio z punktami kamerowymi. Wszystkie te funkcje są dostępne w bezpłatnym oprogramowaniu przeznaczonym zarówno dla rejestratorów, jak i dla stacji monitorowania. Otwarta architektura oprogramowania umożliwia łatwą integrację z dowolnymi aplikacjami/systemami poprzez przetwarzanie logów zdarzeń w łatwych do przetwarzania bazach.mdb (Microsoft Access), a także integrację programistyczną (pakiet SDK) z innymi systemami (np. kasy, drukarki i systemy POS, systemy kontroli dostępu, fiskalne, wagowe, drogowe). Wejścia i wyjścia alarmowe z kamer hemisferycznych oraz modułów I/O BOX umożliwiają zbudowanie zarówno prostych, jak i zaawansowanych systemów automatyki przemysłowej. Rozbudowany system uprawnień z możliwością przechowywania kont użytkowników w centralnej sieciowej bazie danych (serwer uwierzytelniania) sprawdza się w dużych instalacjach. Wśród materiałów zamieszczonych na stronie znajdują się m.in. zrzuty ekranu wysokiej rozdzielczości oraz prezentacje wideo licznych funkcji bezpłatnego oprogramowania, w pełni wykorzystującego możliwości kamer hemisferycznych. Kilka miesięcy w przyszłość Obecnie dostarczamy kamery hemisferyczne o rozdzielczościach 2-, 4- i 5-Mpix, których ceny detaliczne wahają się od 1300 do 2500 zł netto. Modele 5 Mpix są dostarczane również w specjalnej metalowej wersji obudowy o klasie szczelności IP66 i odporności mechanicznej IK10, zgodnej z normą EN50155 (do zastosowań kolejowych i transportowych). Spodziewając się dynamicznego wzrostu sprzedaży tych urządzeń, w ciągu najbliższych kilku miesięcy wprowadzimy na rynek kolejną generację kamer hemisferycznych, m.in. o rozdzielczościach 3-, 5-, 10-Mpix i bardzo szerokim zakresie dynamiki (WDR PRO). W większości będą to konstrukcje wyposażone w dookólne oświetlacze podczerwieni o zasięgu 10 m, w metalowych obudowach o odporności mechanicznej IK10+ i klasie szczelności IP67, z wbudowanym mikrofonem i głośnikiem oraz portem USB do podłączenia interfejsu sieci bezprzewodowej WiFi lub dysku twardego.</p>
<p>18 18 wydanie specjalne SUMA Sp. z o.o. PPHU ul. Panewnicka 109, Katowice tel.: (32) ; faks: (32) Fisheye? Jest z nami od dawna! Technologia fisheye Kamery hemisferyczne z obiektywem typu fisheye są dostępne na rynku rozwiązań wideo IP w Polsce już od pewnego czasu. Vivotek był jedną z pierwszych firm, które przedstawiły w pełni funkcjonalną kamerę fisheye, oferującą ciekawą i użyteczną funkcjonalność oraz szeroki zakres możliwości. Dzięki temu Vivotek uzyskał przewagę doświadczenia, gwarantując wysoką jakość, precyzję działania, bezawaryjność i funkcjonalność. Jak to działa? Kamery panoramiczne wykorzystują specjalny obiektyw fisheye, dzięki któremu ich pole widzenia wynosi 180 (w przypadku instalacji na ścianie) lub 360 (w przypadku instalacji na podłodze, stole bądź suficie). Kamera obejmuje ośmiokrotnie szersze pole widzenia niż standardowe kamery VGA, w związku z czym w danej lokalizacji nie ma potrzeby instalowania dodatkowych urządzeń. To świetne i biorąc pod uwagę efektywność kosztową, ekonomiczne rozwiązanie, z wieloma zaawansowanymi funkcjami. Za pomocą niewielkiej kamery można monitorować rozległe przestrzenie, takie jak magazyny, hale czy inne obiekty zamknięte lub otwarte, bez potrzeby użycia mechanizmów obrotowych. Funkcjonalność Dzięki najnowszym rozwiązaniom do przetwarzania obrazu półkoliste obrazy generowane z kamery z obiektywem fisheye można zamienić w konwencjonalny obraz bez zniekształceń optycznych do przeglądania i analizy. Obraz z kamery można podzielić na kilka obszarów obserwacji. Każdym z widoków można odpowiednio sterować, zbliżać, wykrywać ruch lub inne zdarzenia. Podczas obserwacji danego widoku kamera cały czas rejestruje pełny obraz oryginalny (360 rybie oko). Żeby poznać pełną funkcjonalność kamer, warto je przetestować, użytkownicy bowiem bardzo często nie wykorzystują tych urządzeń nawet w połowie ich możliwości. W tym celu najlepiej skontaktować się z wyłącznym dystrybutorem Vivotek w Polsce, firmą Suma Sp. z o.o. Kamery hemisferyczne Vivotek oferują doskonałą funkcjonalność, która świetnie sprawdza się w praktycznych zastosowaniach. Dostępne są modele spełniające również wymagania normy transportowej EN50155, co oznacza, że są odporne na wszelkie czynniki destrukcyjne, naturalnie występujące w rozpędzonych pojazdach szynowych (np. drgania) Są wandaloodporne oraz wodo- i pyłoszczelne (klasa szczelności obudowy IP66), można je montować na zewnątrz. Oprócz odporności na deszcz, pył i akty wandalizmu kamera doskonale znosi ekstremalnie wysokie i niskie temperatury. Panoramic PTZ To przełomowa technologia w dziedzinie monitoringu sieciowego, wykorzystywana do obserwacji rozległych przestrzeni z dużą dokładnością. Wszystko odbywa się dzięki synergii, a więc współdziałaniu dwóch urządzeń: kamery hemisferycznej z obiektywem typu fisheye oraz kamery szybkoobrotowej, wyposażonej w świetną optykę i duży zoom. Kamera hemisferyczna obserwuje dany obszar z pełnym kątem widzenia 360, stanowiąc jednocześnie mapę do poruszania się dla kamery szybkoobrotowej. Operator ta-</p>
<p>19 wydanie specjalne 19 Wierzymy w technologię Specyfikacja kamer: Przetwornik 3- oraz 5-megapikselowy p full HD 1,5 mm obiektyw fisheye 180 widok panoramiczny oraz 360 widok otoczenia Mechaniczny filtr IR dla trybu nocnego Certyfikat normy transportowej E N50155 Kompresja wideo w czasie rzeczywistym: H.264, MPEG-4 oraz MJPEG Technologia WDR eliminująca prześwietlenia i zaciemnienia scen Obudowa odporna na kurz i wodę oraz akty wandalizmu (IP66 oraz IK10) Doskonały eptz Wbudowane PoE (802.3af) Wbudowane gniazdo na karty MicroSD/SDHC/SDXC Kalkulator pikseli do pomiaru jakości obrazu Wsparcie dla lokalnego oraz klienckiego oprogramowania prostowania (korekcji zniekształceń) obrazu Zakres temperatury kiego systemu za pomocą myszy może z dużą dokładnością zaznaczać obszary, na które kamera szybkoobrotowa w danym momencie powinna wykonać zbliżenie. Technologicznie rozwiązanie jest rewolucyjne, działa bardzo precyzyjnie i jest praktycznie niespotykane u konkurencji. Wszyscy użytkownicy, którzy negowali istotę i funkcjonalność kamer hemisferycznych, zarzucając im m.in. zbyt małą szczegółowość w stosunku do dużego obszaru obserwacji, teraz zmienią zdanie. Rozwiązanie wprawdzie wykorzystuje dwie kamery i wymaga nieco większej inwestycji, ale zadowala największych sceptyków. Dwie kamery są w stanie realnie zastąpić rozbudowany system. Panoramic PTZ oferuje również możliwość precyzyjnego wykrywania zdarzeń (przy wykorzystaniu kamery hemisferycznej), a następnie śledzenia i zbliżenia podejrzanego obiektu za pomocą kamery obrotowej. To system w dużej mierze niewymagający ingerencji człowieka, zdalny i zautomatyzowany. System, choć wykorzystuje dwie kamery z górnej półki cenowej, w ogólnej analizie jest bardzo efektywny kosztowo. Pozwala bowiem na oszczędności dzięki mniejszej liczbie kamer, niższym kosztom pracowniczym, mniejszemu poborowi prądu oraz długiej żywotności. W systemie Panoramic PTZ mogą współpracować ze sobą następujące kamery: hemisferyczne z obiektywem typu fisheye: modele SF8174, SF8174V, szybkoobrotowe: modele SD8363E, SD8364E. Zastosowanie Zastosowanie Panoramic PTZ jest zróżnicowane, technologię wykorzystuje się tam, gdzie jest wymagana wysoka jakość obrazu, na dużym obszarze czy w dużej odległości. Rozwiązanie idealnie nadaje się do supermarketów, stacji logistycznych, na lotniska, parkingi itp. Najciekawsze zastosowania kamer typu fisheye oraz technologii Panoramic PTZ w Polsce: skrzyżowania ulic, supermarkety, sale wykładowe i konferencyjne, magazyny, lotniska, dachy budynków. Fisheye i stale ją rozwijamy PPHU Suma Sp. z o.o. Firma zapewnia nowatorskie rozwiązania w dziedzinie monitoringu wizyjnego. W jej ofercie znajdują się kamery CCTV IP, rejestratory NVR oraz NVS, switche przemysłowe oraz akcesoria, w tym obiektywy megapikselowe. Oprócz wysokiej jakości towaru partnerzy handlowi otrzymują kompleksowy zestaw usług wsparcia technicznego i projektowego, dostęp do bazy specjalistycznej wiedzy oraz bezpłatnych szkoleń. Ciągły rozwój i kluczową pozycję na rynku potwierdzają od kilku lat regularnie przyznawane nagrody, m.in. Gazele Biznesu oraz Diamenty Forbesa. Vivotek Firma powstała na Tajwanie w 2000 r. bardzo szybko awansowała do grona najbardziej prestiżowych marek w sektorze wideo IP, dostarczając produkty światowej klasy. Vivotek kreuje swoją markę odpowiedzialnie i przyszłościowo, ułatwiając migrację od tradycyjnych systemów telewizji dozorowej CCTV do cyfrowego monitoringu IP. Oferuje kamery sieciowe, wideoserwery i NVR oraz oprogramowanie centralnego zarządzania. Ma 150 autoryzowanych dystrybutorów w ponad 80 krajach na całym świecie. Instalatorzy i integratorzy wdrażają jej systemy w wielu lokalizacjach prywatnych i publicznych, takich jak bankowość, monitoring miejski, turystyka, transport, handel detaliczny i wiele innych.</p>
<p>20 20 wydanie specjalne Miwi-Urmet Sp. z o.o. ul. Pojezierska 90 A Łódź tel.: Centralny System Zarządzania NUUO CMS Kamery HD-PRO890 oferowane przez firmę Miwi-Urmet to urządzenia generujące obraz 360, którymi można zarządzać za pomocą specjalistycznego oprogramowania NUUO CMS oraz MainConsole. Dzięki temu oprogramowaniu możliwe jest cyfrowe rozpinanie obrazu 360 do jednego z trzech trybów wyświetlania przyjaznych dla użytkownika. NUUO CMS pozwala na centralne zarządzanie różnymi elementami monitoringu. Jest idealnym rozwiązaniem do obsługi dużych instalacji, umożliwiającym także kontrolę alarmów. Ułatwia planowanie harmonogramu wykonywania kopii zapasowych, edytowanie alarmów i monitorowanie wszystkich lokalizacji w ramach centralnego interfejsu. Najważniejsze funkcje NUUO CMS Serwer zarządzania NUUO CMS umożliwia obsługę nielimitowanej liczby kamer, urządzeń I/O, POS, LPR oraz KD podłączonych do nieograniczonej liczby serwerów rejestrujących. Na uwagę zasługuje rozbudowany system zarządzania zdarzeniami i raportowania. System zapewnia wsparcie dla zaawansowanych funkcji analizy wideo, wśród których są m.in. przekroczenie wirtualnej linii, zliczanie obiektów, zatrzymanie w niedozwolonej strefie, poruszanie się w niedozwolonym kierunku i inne. Oprogramowanie umożliwia redundancję nagrań zdarzeń alarmowych jednocześnie na serwerze rejestrującym i dyskach w centrum monitoringu dzięki czemu zwiększa się bezpieczeństwo istotnych danych. Ważnym elementem jest również możliwość centralnego, zaawansowanego zarządzania użytkownikami. Ściana wideo System NUUO CMS umożliwia zbudowanie ściany wideo mogącej składać się z nieograniczonej liczby monitorów; na każdym z nich mogą być wyświetlone obrazy nawet z 64 kamer. Pozwala to na utworzenie jednego lub wielu centrów monitoringu, w których operatorzy będą mogli przeglądać obrazy z kamer podłączonych do wszystkich serwerów rejestrujących w systemie. Centralny system E-Map NUUO CMS umożliwia wykreowanie nieograniczonej liczby map z naniesionymi ikonami urządzeń, tj. serwerów rejestrujących, kamer, urządzeń I/O i innych, za pomocą których można w prosty i przejrzysty sposób monitorować stan tych urządzeń. Istnieje możliwość łatwego wyświetlenia podglądu na żywo z kamer, dostępu do nagrań znajdujących się na serwerach rejestrujących, zdalnego aktywowania podłączonych do systemu wyjść przekaźnikowych i wielu innych operacji. Intuicyjna obsługa Interfejs CMS był projektowany z myślą o prostocie jego użytkowania. Dzięki temu można szybko znaleźć i uzyskać dostęp do wszystkich podstawowych funkcji systemu, które są ważne dla operatora. Korzystanie z czytelnego i intuicyjnego podziału pozwala obsłudze na zaoszczędzenie czasu na wykonywanie czynności nieistotnych, a zajęcie się sytuacjami ważnymi z punktu widzenia bezpieczeństwa monitorowanego obiektu. Centralna archiwizacja Również zarządzanie kopiami zapasowymi nie musi być trudnym zadaniem. Dzięki systemowi NUUO CMS możliwe jest centralne zarządzanie wykonywaniem kopii archiwalnych nagrań na wskazane lokalizacje. Co więcej, kopie te mogą być wykonywane automatycznie, w z góry określonych przedziałach czasowych. Centralne zarządzanie zdarzeniami Platforma NUUO CMS umożliwia obsługę zdarzeń zaistniałych w systemie monitoringu, ale także pochodzących z zewnętrznych systemów, takich jak POS, LPR czy KD. Zarządzanie alarmami w systemie CMS wykonuje się za pośrednictwem scentralizowanego interfejsu, dzięki czemu operator może skutecznie monitorować wszystkie zdarzenia alarmowe.</p>
<p>Spis treści 2/2009 Wydarzenia, Informacje...6 Porady Nocne oświetlanie obiektów monitorowanych przez systemy telewizji dozorowej Andrzej Walczyk... 22 Publicystyka Metodyka SABSA biznesowe ujęcie kwestii</p>
<p>Competence in Video Security compe ence Katalog 2 011 GEUTEBRÜCK Katalog 2011 PRZYSZŁOŚĆ BUDOWANA JEST NA PRZESZŁOŚCI* Praktycznie codziennie rynek zalewany jest nowymi produktami. Nasz nowy katalog zawiera</p>
<p>DIGITAL 4 WRZEŚNIA 2008 dystrybuowane wraz z TECHNOLOGY W ŚWIECIE CYFROWEJ TECHNIKI FOTOPOLIS.PL RADZI JAKI APARAT KUPIĆ str. 4 SPRZĘT AKCESORIA GADŻETY str. 6 KOMÓRKA KONTRA APARAT str. 8 OBRÓBKA ZDJĘĆ</p>
<p>SPIS TREŚCI 1. WSTĘP 3 2. MONITORING W UJĘCIU TECHNICZNYM 6 2.1. DEFINICJA MONITORINGU PRZYJĘTA W RAPORCIE 6 2.2. TECHNOLOGIE STOSOWANE OBECNIE W MONITORINGU 9 2.3. MONITORING SYGNAŁÓW ALARMOWYCH Z OBIEKTÓW</p>
<p>Biuletyn informacyjny 2/2013 STILL na warsztatach LogDays Nowy siłacz - RX70-40/50 Blue Safety Light - zwiększa bezpieczeństwo! Mobilna rewolucja! więcej na str. 26 OD REDAKCJI 3 Spis treści biuletyn informacyjny</p>
<p>NOwE TEChNOlOgiE W BraNŻy logistyczno-spedycyjnej OpraCOwał: Dr PawEł ROMaNOw WY ŻsZa SzkOła logistyki W POzNaNiu WARsZAWA 2013 ABstraKt Wopracowaniu zaprezentowano systematyzację kluczowych technologii</p>
<p>Unified Communications 1 Spis treści Komunikaty zintegrowane Robert Jesionek Polski rynek otwarty na rozwiązania zunifikowanej komunikacji Barbara Mejssner Na czym polega koncepcja Unified Communications?</p>
<p>Politechnika Poznańska Wydział Informatyki i Zarządzania Katedra Inżynierii Komputerowej Praca dyplomowa inżynierska: Projekt systemu wizyjnego robota mobilnego Autorzy: Marcin Nowaczyk Jakub Psyk Grzegorz</p>
<p>IT w bankowości 1 2 O INFORMATYCE JĘZYKIEM BIZNESU Spis treści IT dla banków Barbara Mejssner IT w bankowości myśli nieuczesane Stanisław Matczak Dostęp do aktualnych informacji to większa konkurencyjność</p>
<p>Gazeta Finansowa NOWOCZESNE TECHNOLOGIE W FIRMIE Kolorowy magazyn tygodnika Gazeta Finansowa (bezpłatny, wyłącznie do 46 numeru z 18 24 listopada 2011 r.) Już 16 grudnia specjalne wydanie Magazynu GF Kolorowy</p>
<p>1 Niniejsza Metodyka Nowych Mediów (wersja 1) została przygotowana w ramach projektu New Media Production Methodology how to increase you multimedia competencies współfinansowanego w ramach programu Uczenie</p>
<p>Temat: ISDN Autor: Dzięgiel Rafał IVFDS 1 STRESZCZENIE Opracowanie zawiera genezę sieci ISDN, przedstawiająca pokrótce drogę od sieci analogowych do cyfrowych. Opis standardów i przepustowości sieci opartej</p>
<p>Teleimersja Spis treści Wstęp... 2 I. Wprowadzenie: Grafika i wizualizacja... 7 II. Teleimersja: Wirtualna obecność... 16 III. Tele imersja: Telekonferencje jutra... 31 IV. SOFT (oprogramowanie dla teleimersji);</p>
<p>PRZEWODNIK INWESTORA MES 2 Spis treści Wstęp... 3 O Przewodniku Inwestora... 5 Przedsiębiorstwa produkcyjne, czyli o jakich problemach mowa? 8 System MES, czyli o czym w ogóle mówimy?... 11 MES vs. ERP,</p>
<p>Wydanie Nr 13 Pismo dla Inwestorów, Użytkowników, Projektantów oraz Partnerów Schrack Seconet Polska 2 Szkolenia, edukacja 3 Rok 2012 Integral over IP 4/5 Nowość w ofercie Schrack Seconet 6/7 Integral</p>
<p>DLP expert Numer 3/2014 (10) ISSN 2299-1336 Data Leak Prevention www.dlp-expert.pl BYOD co warto wiedzieć w kontekście bezpieczeństwa danych? Bezpieczna chmura prywatna Wykorzystanie możliwości CRM w chmurze</p>
<p>CENA 20,00 zł w tym VAT 5 % ISSN 1898-6420 MAGAZYNOWANIE czasopismo o technice magazynowej i logistyce dystrybucji 1/2014 ISSN 1898-6420 www.logistyczny.com styczeń luty 1 (37) R. VII więcej na stronie</p>
<p>Nowoczesne centrum danych 1 2 Spis treści Kolokacja rośnie w tempie dwucyfrowym Paweł Olszynka, PMR Hybrydowa lokalizacja danych Internet Rzeczy nowe wyzwania dla centrów danych Jak zwiększyć dynamikę</p>
<p>! JUST INTIM e ISSN 1896-4230, grudzień 2010, nr 19 kwartalnik firmowy TIM SA Podsumowanie III kwartału wyników TIM SA LED, który świeci jak 60W żarówka 8 4 Podsumowanie wyników III kwartału TIM SA perspektywy</p>
<p>IBM 2013 Rozwiązania Usługi Sprzęt i Oprogramowanie Rozwiązania dla małych i średnich przedsiębiorstw Ułatwiamy średniemu biznesowi wykorzystać swój potencjał Spis treści Analiza biznesu... 4 Bezpieczeństwo</p>
<p>OD REDAKCJI SPIS TREŚCI NOWOŚCI Z BRAŃŻY PRZEMYSŁOWEJ WYDARZENIA I TRENDY TEMAT NUMERU Logistyczna obsługa klienta OPINIE Wady i zalety planów systematycznego inwestowania Czy firmy są gotowe na SEPA?</p>
<p>OD REDAKCJI SPIS TREŚCI WIADOMOŚCI Z branży przemysłowej...4 Wydarzenia i trendy...6 TEMAT NUMERU Od deski kreślarskiej do technologii 3D proces projektowania elektronarzędzi...8 EDUKACJA I ROZWÓJ Diagnostyka</p>
<p>B Group KATALOG TV & IP 20092010 NOWOŚI VSOIP Rejestrator DIGIMASTER LITE DR4NLITE LITE jest 4kanałowym rejestratorem MPEG4 zapewniającym rejestrację video w czasie rzeczywistym. Jest wyposażony w 4 kanały</p>
<p>Nr 83 1/ 2015 ISSN: 1507 3890 biuletyn.astor.com.pl Jak ALSTOM Power zwiększył efektywność wykorzystania parku maszynowego? (s. 26) Comodis otwarty i bezprzewodowy system BMS. Wywiad ze Stefanem Życzkowskim</p>
<p>Kryteria doboru techniki 3d do dokumentacji obiektów dziedzictwa kulturowego Eryk Bunsch Robert Sitnik Digitalizacja w muzeach 02/2014 Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Warszawa 2014 ISBN</p>
<p>BIZNES benchmark magazyn #5 / 01 / 2014 Rynek systemów ERP w Polsce - Raport s. 20 Podatek VAT 2014 zmiany dla użytkowników systemów ERP s. 44 Systemy CRM dla sektora MŚP s. 28 Dokumenty EDI czyli jak</p>
<p>KATALOG BRANŻY ITS 2015 Inteligentne Systemy Transportowe Intelligent Transportation Systems KONKURS Konkurs LIDER ITS to wspólna inicjatywa ITS POLSKA oraz wydawnictwa Przegląd ITS, której celem jest</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
7e101c53105e55b4b9f69544f660329e
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.8,
10
] |
{
"MT": 0.052,
"LY": 0.054,
"SP": 0.068,
"ID": 0.038,
"NA": 0.254,
"HI": 0.054,
"IN": 0.374,
"OP": 0.38,
"IP": 0.359,
"it": 0.081,
"ne": 0.1,
"sr": 0.057,
"nb": 0.107,
"re": 0.038,
"en": 0.049,
"ra": 0.141,
"dtp": 0.142,
"fi": 0.054,
"lt": 0.046,
"rv": 0.209,
"ob": 0.139,
"rs": 0.067,
"av": 0.081,
"ds": 0.177,
"ed": 0.102
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00189-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 66,724,405
| 34,324
| 110,763
|
http://docplayer.pl/3184393-Dobre-i-polskie-regionplus-pl-1.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:03:12
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Dobre i POLSKIE regionplus.pl 1
2
3 SŁOWO REDAKTORA Dobre i polskie Gmina przyjazna do zamieszkania... 4 Osielsko NAJLEPSZY SAMORZĄD... 6 Jak fundusze unijne zmieniły gminę Dobrcz... 8 Mniej CO 2 MPEC Włocławek Przyroda z innej perspektywy Chrońmy chronione Doceńmy wodę Projprzem Zamówienia publiczne jak ważny jest know-how? POWIAT MOGILEŃSKI inwestycje w oświacie Jesień życia bywa piękna Bella Skyway Festival to motto, które na łamach miesięcznika Region Plus, promujemy i odkrywamy przed naszymi Czytelnikami. Polskie marki i sprawdzone firmy produkujące produkty wysokiej jakości znalazły uznanie w oczach konsumentów Europy i świata. Niemniej ostatnie wydarzenia spowodowane konfliktem na wschodzie Europy i wprowadzone przez Rosję sankcje gospodarcze w znacznym stopniu dotknęły polskich producentów żywności. Do rangi symbolu urosło jabłko. Owoc o znakomitych walorach smakowych i odżywczych, który był i jest hitem eksportowym naszego kraju. Ten sukces gospodarczy udało się odnieść dzięki licznym inwestycjom w zakresie przechowywania owoców, a także nowoczesnym rozwiązaniom w zakresie uprawy sadów owocowych. Wysoka jakość i niska cena, to atuty polskiego jabłka. Dlatego postanowiliśmy włączyć się do promowania polskich owoców i warzyw. Bądźmy i my dumni ze swoich jabłek, tak jak Francuzi dumni są z serów i wina, Hiszpanie z oliwy i oliwek, a Norwegowie z łososia. Wesprzyjmy w tym trudnym czasie polskich producentów żywności. Robiąc zakupy wybierajmy polską żywność. Patriotyzm konsumencki przyniesie korzyści obu stronom. Producentom pozwoli przetrwać czas sankcji zanim znajdą nowe rynki zbytu, a nam, konsumentom, świeże i zdrowe produkty żywnościowe. Zapraszając na 7 września 2014 na dożynki wojewódzkie do Łabiszyna życzę smacznego! Zapraszam do lektury wydawca: Agencja NICE Redakcja: ul. Wypoczynkowa 11, Bydgoszcz tel./fax redaktor naczelny: Piotr Szabelski, sekretarz redakcji: Michał Grzybowski, nakład egz. ISSN Patron wydania: Za treœæ reklam redakcja nie ponosi odpowiedzialnoœci. regionplus.pl 3
4 SAMORZĄD Gmina przyjazna do zamieszkania Z Jackiem Idzim Kaczmarkiem, burmistrzem Łabiszyna, rozmawia Piotr Szabelski 4 Jest Pan burmistrzem już czwartą kadencję, jak zmieniła się gmina przez te kilkanaście lat? Gmina Łabiszyn kilkanaście lat temu była na liście 20 najbardziej zadłużonych gmin w Polsce. Zadłużenie nasze przekraczało wówczas mocno poziom 60%, który wskazywał, iż gmina utraciła zdolność finansową. Byliśmy wówczas objęci szczególnym nadzorem Regionalnej Izby Obrachunkowej oraz interesowała się nami Najwyższa Izba Kontroli. Nowe milenium rozpoczęliśmy z bardzo dużym zadłużeniem na rachunkach bankowych oraz z dużymi zaniedbaniami w infrastrukturze. Poziom zwodociągowania w końcu lat 90. to 46%, a dzisiaj 100%. Przez te kilkanaście lat udało się nam nie tylko zmienić sytuację finansową gminy, ale także zmodernizować i rozwinąć jej infrastrukturę. W dużej mierze pomogły nam środki unijne. Zaczęliśmy już wcześniej korzystać z programów SAPARD, regionplus.pl a ostatnio wykonaliśmy dużą inwestycję w ramach programu PROW, to aż 45 kilometrów sieci wodociągowej w całej północno-zachodniej części naszej gminy. To pokazuje, że przez ostatnie lata udało się nam zmienić sytuację nie tylko w dziedzinie sieci wodociągowej, ale co równie ważne, zadłużenie naszej gminy na dzień dzisiejszy wynosi około 25%. Jest to poziom bardzo bezpieczny, który pozwala nam dalej aplikować o środki unijne oraz dokonywać dalszych inwestycji. Aktualnie realizujemy 6 projektów, w tym jeden większy dotyczący kładki dla pieszych w centrum miasta, która znacząco ułatwi komunikację mieszkańcom. Czy na tak znaczącą poprawę sytuacji pozwoliły dochody gminy czy menadżerskie zdolności gospodarza? Jeżeli chodzi o dochodowość gminy Łabiszyn, jest to jedna z najniższych. Swego czasu należeliśmy do takiej grupy gmin, które korzystały z projektu wsparcia przez Urząd Marszałkowski, ponieważ nasza dochodowość jest poniżej 1000 zł na mieszkańca. To też pozwoliło nam ubiegać się o środki Ministerstwa Sportu na budowę orlika. Obecnie mamy takie dwa kompleksy sportowe, jeden w Łabiszynie, a drugi w Lubostroniu, który właśnie ze względu na niską dochodowość gminy został dofinansowany kwotą aż 800 tysięcy złotych. Skąd taka niska dochodowość? Gmina Łabiszyn to gmina rolnicza, swego czasu o bardzo dużym rozdrobnieniu, obecnie średnia powierzchnia gospodarstw wzrasta i przekracza 13 hektarów. To jest jedna z przesłanek małej dochodowości. Dominacja gleb to 5 i 6 klasa, które to grunty są zwolnione z podatku. Pamiętamy jednak, że to, co jest minusem, czasem można zamienić na plus, a naszym atutem jest środowisko. To 40% zalesienia terenu, cała zachodnia część gminy to kompleks leśny, nawet nasz Łabiszyn, to miasteczko też otoczone lasami. Jak las, to i woda, a w tym zakresie mamy piękne jezioro Smerzyńskie jedno z najbardziej czystych w regionie pałuckim. W kompleksie tego jeziora mamy bardzo dobrze zorganizowany ośrodek harcerski, który przeszedł całkowitą modernizację, przy pomocy środków unijnych pozyskał nowe obiekty. Tam zostały zainwestowane 3 miliony złotych. Drugim ciekawym obiektem jest zespół pałacowo-parkowy w Lubostroniu, który przyciąga wielu turystów i daje zatrudnienie mieszkańcom. Wszystkie te działania mają jeden cel stać się gminą przyjazną do zamieszkania. I udało się? Faktycznie tak się stało, bo
5 Jezioro Smerzyńskie w ostatnich kilku latach bardzo mocno zwiększyła się liczba mieszkańców wsi w stosunku do liczby mieszkańców miasta. Kiedy 16 lat temu rozpoczynałem pełnienie funkcji burmistrza, to w Łabiszynie zamieszkiwało 4,5 tys. osób i tyle samo poza miastem. Obecnie miasto pozostało w swojej wielkości, na wsiach przybyło 800 mieszkańców. I obserwujemy tendencję rozwojową, zwłaszcza w północnej części gminy. Mam na myśli takie miejscowości, jak: Annowo, Nowe Dąbie, Władysławowo i Jeżewice. Powodem osadnictwa nowych mieszkańców w północnej części gminy jest fakt, że w ciągu 15 minut można dojechać do Bydgoszczy. Nie mamy przemysłu, a sfera usług jest lokalna, a nawet gdyby pojawili się inwestorzy z zamiarem inwestycji przemysłowych, to spotkałoby się to z dużym sprzeciwem społecznym. Właśnie dla komfortu życia osiedlają się nowi mieszkańcy i wybudowanie im przykładowych wiatraków zaburzyłoby spokój. My poszliśmy w takim kierunku, aby postawić na szeroko pojętą kulturę, na sport oraz rekreację. To są nasze atuty, które w przyszłości mają być marką Łabiszyna. Kilka lat temu rozpoczęliśmy muzyczne spotkania, które co tydzień (w niedziele) odbywają się na naszej wyspie i muszę powiedzieć, że przewinęła się przez naszą estradę cała plejada gwiazd. Weszliśmy również w dużą akcję, którą rozpoczęliśmy bardzo skromnie 3 lata temu, od małej inscenizacji na rynku. Obecnie jest to ogromne wydarzenie pt. Łabiszyńskie Spotkania z Historią. Ranga tego wydarzenia jest tak duża, że od tego roku jest to impreza o charakterze międzynarodowym. Gościliśmy Francuzów, Litwinów, Belgów. Jest to spotkanie 3-dniowe, które nie tylko ogranicza się do inscenizacji historycznych, ale jest wydarzeniem o charakterze edukacyjnym, które doskonale integruje społeczność naszej gminy. Wytwarza się wzajemna energia i pomysłowość wszystkich mieszkańców. Od najmłodszych przedszkolaków, po najstarszych, naszych seniorów. Inna impreza, która na trwałe wpisała się w klimat Łabiszyna, to Regionalne Spotkania Seniorów. W tym roku była to już piąta edycja. Przyjechało na to spotkanie 300 seniorów. Jest to całodzienna impreza, prezentująca przez zabawę i pokazy, życie starszego pokolenia. Co ważne, ma ona charakter otwarty. Czym jeszcze Łabiszyn może zaskoczyć? Istotnym elementem naszej gminy jest rzeka Noteć, która przecina naszą gminę na pół, ale która też w obrębie miasta tworzy coś niepowtarzalnego, mianowicie łabiszyńską wyspę. Ja zawsze mówię, że są dwie takie wyspy: jedna w Bydgoszczy Wyspa Młyńska i druga właśnie w Łabiszynie, która nazywa się Wyspą Parkową. Była ona miejscem, które dosłownie straszyło, a nam udało się przez kilka lat przy pomocy funduszy unijnych stworzyć miejsce rekreacji, rozrywki i kultury. Rozpoczęliśmy od inwentaryzacji terenu, dokonaliśmy rewitalizacji wyspy i stworzyliśmy dwie strefy. Jedną cywilizowaną, gdzie faktycznie nasza ingerencja była dość znacząca, jeżeli chodzi o drzewostan, ciągi komunikacyjne, utworzyliśmy tam siłownię plenerową i drugą strefę naturalną, gdzie tylko i wyłącznie zadbaliśmy o ścieżki, czyli komunikację, a cały świat przyrodniczy pozostał w bardzo naturalnej formie. Ta rewitalizacja to udział dużych środków unijnych. Następnie dom kultury, który tam się znajduje, też poddaliśmy kompleksowej modernizacji. Zostały stworzone dwa place: zabaw, typowy dla dzieci i drugi sportowy. Tam znajduje się amfiteatr, w którym obywają się cykliczne spotkania koncertowe. Tam też wybudowaliśmy marinę i w ramach projektu unijnego wyposażyliśmy w kajaki i rowery wodne. Każdy mieszkaniec oraz gość może bezpłatnie z tej formy rekreacji skorzystać. To nam pozwoliło wejść w program z gminą Barcin i Pakość, który polega na tym, iż osoba od nas wyjeżdża rowerem do Barcina lub Pakości, gdzie przesiada się na kajak i wraca do naszego miasta drogą wodną. Wszystkie te działania mają powodować, że nasza gmina ma stać się przyjazna do zamieszkania, gmina czysta ekologicznie, gmina, w której da się dobrze żyć. Jakie zmiany czekają jeszcze gminę? Oprócz rekreacji i kultury duży nacisk kładziemy na komunikację, dlatego dbamy o nasze drogi i modernizujemy je. Korzystamy ze środków Urzędu Marszałkowskiego. Zwiększamy również liczbę punktów oświetleniowych w gminie oraz modernizujemy już istniejące na energooszczędne. Mieliśmy 600 punktów świetlnych, obecnie posiadamy 1100, a następne 100 oczekuje na realizację. Położenie naszej gminy jest rewelacyjne w kontekście nie tylko Bydgoszczy, ale także Poznania. Już niedługo, gdy S-5 dojdzie do granic województwa kujawsko-pomorskiego, w ciągu godziny dojedziemy do Poznania. Mamy już takich mieszkańców, którzy codziennie dojeżdżają do pracy do Swarzędza. W lipcu zamontowaliśmy drogowskaz na Berlin, gdyż faktycznie z naszej Gminy w ciągu 3 godzin dojedziemy do Berlina. Myślę, że jest to bardzo dobra lokalizacja, gdyż otwiera nam drogę na cała Europę. Nie będzie tutaj nigdy wielkiego przemysłu, mamy niewielką strefę przemysłową, gdzie rozwinie się tylko drobny przemysł, a za to mamy walory na dobre osadnictwo oraz szeroką sferę usług dla naszych mieszkańców, od służby zdrowia do przedszkola i szkoły. A najbliższe plany...? Nasze działania nie tylko służą mieszkańcom, ale wyraźnie zostały zauważone przez Urząd Marszałkowski w Toruniu, który w ubiegłym roku zwrócił się do nas z propozycją organizacji Wojewódzkich Dożynek. Podjęliśmy się tego trudnego zadania i już dziś zapraszam wszystkich mieszkańców regionu kujawsko-pomorskiego na 7 września do Łabiszyna właśnie na tę uroczystość. Przy tej okazji będzie można nie tylko cieszyć się ze zbiorów naszych pól, ale także odwiedzić gminę. Dziękuję za rozmowę. URZĄD MIEJSKI w ŁABISZYNIE ul. Plac 1000-lecia Łabiszyn tel , fax regionplus.pl 5
6 SAMORZĄD nie ma. Budowaliśmy i budujemy kanalizację sanitarną, jak choćby około 200 km sieci kanalizacyjnej z przepompowniami, oraz infrastrukturę drogową. Czy gmina realizuje tylko inwestycje infrastrukturalne? Nie chcemy być tylko sypialnią niedalekiej Bydgoszczy. Zależy nam na budowie obiektów użyteczności publicznej, a przed wszystkim na poprawie warunków nauki w naszych szkołach. Praktycznie w ciągu ostatnich lat zmodernizowaliśmy i rozbudowaliśmy szkoły w Maksymilianowie, Żołędowie i Niemczu. 6 Osielsko NAJLEPSZY SAMORZĄD Z Wojciechem Sypniewskim, wójtem gminy Osielsko, rozmawia Maciej Kamiński Przed laty Osielsko było niewielką, zdecydowanie rolniczą, choć piękną krajobrazowo gminą, graniczącą z Bydgoszczą. W ciągu ostatnich kilkunastu lat radykalnie zmienił się jej wizerunek. Dziś to jedna z najbardziej dynamicznie rozwijających się gmin nie tylko w regionie kujawsko-pomorskim, atrakcyjne pod każdym względem zaplecze dużego miasta, jakim jest Bydgoszcz. Jak to osiągnęliście? Rzeczywiście, w ciągu ostatnich kilkunastu lat radykalnie zmienił się nasz wizerunek. W połowie lat 90. rozpoczęliśmy opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego gminy. Wprowadzenie ich w życie dało możliwość wielorakiego zagospodarowania terenów o słabej bonitacji regionplus.pl gleby (V-VI klasa). Powstała możliwość podziału gruntów i pojawili się nowi mieszkańcy. Opracowano ponad 20 planów, praktycznie we wszystkich siedmiu sołectwach. W rezultacie w ciągu tych lat liczba mieszkańców się podwoiła z ok. 6 do ponad 12 tys. osób. Plany te nie dały możliwości budowy budynków mieszkalnych, przewidzieliśmy w nich natomiast tereny pod usługi i inne rodzaje działalności gospodarczej. W ślad za tym musieliśmy opracować programy rozbudowy infrastruktury dla gminy. Proszę sobie wyobrazić, że jeszcze w latach 90. brakowało wody w całej gminie do tego stopnia, że musieliśmy wprowadzić ograniczenia jej zużycia. W tej chwili mamy cztery nowoczesne stacje wodociągowe i problemów z wodą Panuje opinia, że obecnie Osielsko to jedna z najbardziej dynamicznych i najzamożniejszych gmin w Polsce. Co złożyło się na taką ocenę? Przyrost liczby mieszkańców spowodował wzrost wpływów do budżetu gminy z tytułu różnego rodzaju podatków. To otworzyło nam możliwość przeznaczania naprawdę dużych środków na poprawę warunków życia mieszkańców. To sieć placówek kulturalno-wychowawczych (w każdym sołectwie dobrze wyposażone wiejskie świetlice), nowe obiekty sportowe kryta pływalnia w Osielsku, boisko baseballowe, stadion w Żołędowie, orliki i wiele innych obiektów rekreacyjnych, jak np. place zabaw nie tylko dla najmłodszych mieszkańców naszej gminy, ale i tych starszych. Te wszystkie inwestycje spowodowały wzrost wydatków bieżących każdy nowy obiekt, każda inwestycja, to nowe koszty albo ich wzrost. Mimo to staramy się co roku przynajmniej kilkanaście milionów złotych z budżetu gminy przeznaczyć na budowę czegoś nowego. Co zatem w najbliższej perspektywie? Poza dalszą budową wodociągów i kanalizacji, po zakończeniu rozbudowy szkoły w Osielsku, do której uczęszcza już ponad 700 uczniów, czeka nas nowe wyzwanie. To budowa publicznego przedszkola w Osielsku dla wszystkich mieszkańców gminy. Istnieje wprawdzie sieć przedszkoli prywatnych, ale to nie wystarcza.
7 Szkoła, przedszkole..., a co ma robić młodzież po lekcjach i dzieci po zajęciach dydaktycznych i opiekuńczych? Pamiętamy i o nich. Na terenie gminy działa kilkanaście klubów sportowych baseball, piłka nożna, łucznictwo, zapasy, speed rower i inne dyscypliny, pozwalające młodzieży na wypełnienie wolnego czasu, zaś baza sportowa jest ciągle rozbudowywana. Są i sukcesy... Oczywiście. Mamy mistrzów Europy i kraju, ale zależy nam na tym, aby w zajęciach sportowych uczestniczyło jak najwięcej dzieci i młodzieży. Nie zapominamy o tych, którzy sport traktują rekreacyjnie. Doskonałym tego przykładem jest Nordic Walking coraz popularniejsza wśród naszych mieszkańców dyscyplina sportowo-rekreacyjna. produkcyjno-handlowe, jak: Pentel, Hirsch Pol, Politech marki dobrze znane także w innych regionach kraju, czy sieć restauracji i hoteli. Możemy również pochwalić się dużymi i nowoczesnymi obiektami handlowymi, jak dwa Polomarkety, Biedronka, no i oczywiście Galeria Osielsko. Gmina rozrasta się, sąsiedztwo z kilkusettysięczną Bydgoszczą też rodzi określone potrzeby, co zatem z komunikacją publiczną? Jestem bardzo zadowolony ze współpracy z miastem Bydgoszcz, szczególnie w zakresie komunikacji publicznej. Od lipca tego roku funkcjonują dwie nowe linie autobusowe, które w znaczący sposób usprawniły komunikację z Bydgoszczą; jedna (93) jeździ do Niw przez Osielsko, druga (94) Mam dużo pracy bieżącej, więc myślę głównie o niej. Jeśli społeczeństwo po raz kolejny mi zaufa, to tak jak dotychczas, wspólnie z Radą Gminy, z którą od lat moja współpraca układa się bardzo dobrze, w czym duża zasługa przewodniczącego Rady Benedykta Leszczyńskego, będę nadal pracował dla dobra gminy i jej mieszkańców. Dziękuję za rozmowę, życzę dalszych sukcesów Gminie, jej Mieszkańcom i osobiście Panu. fot. str. 8 Podczas uroczystej gali w Operze Nova w Bydgoszczy, wójt Wojciech Sypniewski (na zdjęciu w środku) odbiera nagrodę za drugie miejsce, które gmina Osielsko zajęła w plebiscycie Złotej Setki Pomorza i Kujaw 2013 w kategorii Najlepszy Samorząd Zielone Osiedle nowoczesne osiedle mieszkaniowe na terenie gminy Osielsko Będziemy organizatorami zawodów o Puchar Polski w tej dyscyplinie, w których weźmie udział także silna reprezentacja gminy Osielsko. A co z działalnością gospodarczą, wszak to ona jest siłą napędową wielu inicjatyw i oczywiście samego wizerunku całej gminy? Mamy zarejestrowanych ponad tysiąc podmiotów gospodarczych. Oczywiście są to nie tylko firmy jednoosobowe, ale również duże przedsiębiorstwa przez Niemcz do Żołędowa. Mam nadzieję, że to dopiero początek dalszej, dobrosąsiedzkiej współpracy. Nasze związki funkcjonalne były, są i będą. Dobra współpraca służy bowiem obu samorządom. Mamy i wspólne plany oraz koncepcje rozwiązania wielu problemów, np. budowa wspólnej kanalizacji czy ścieżek rowerowych itp. To już Pana czwarta kadencja jako wójta gminy Osielsko, a przed nami kolejne wybory władz samorządowych... Urząd Gminy Osielsko ul. Szosa Gdańska 55A, Osielsko tel. (52) , fax (52) regionplus.pl 7
8 8 Jak fundusze unijne zmieniły gminę Dobrcz Kończy się perspektywa finansowa , jest to dobry moment na podsumowanie tego, co się zmieniło w gminie Dobrcz. Dzięki aktywności władz samorządowych udało się pozyskać środki finansowe z różnych programów. Najważniejszą inwestycją była rozbudowa systemu kanalizacji sanitarnej. Zadanie realizowano w kilku etapach. Pierwszy Dobrcz Trzeciewiec, gdzie dofinansowanie wyniosło zł pozwolił na stworzenie infrastruktury na trenach inwestycyjnych wzdłuż drogi krajowej nr 5. Kolejną inwestycją było zbudowanie kanalizacji sanitarnej z Dobrcza do Kusowa. Dofinansowanie zadania wyniosło zł. Pozwoliło to na podłączenie do systemu części wsi Borówno i Kusowo. Następnym etapem była budowa systemu kanalizacji sanitarnej do wsi Augustowo z dofinansowaniem zł. Obecnie jesteśmy w trakcie realizacji systemów kanalizacji sanitarnej na osiedlach w Dobrczu. Inwestowanie w ekologię jest bardzo ważne, dlatego w nowym okresie programowania regionplus.pl nadal będą prowadzone prace związane z rozbudową systemu kanalizacji sanitarnej, szczególnie budowa nowej nitki kanalizacyjnej wspólnie z gminą Osielsko z Wilcza poprzez Strzelce Górne do Fordonu. Gmina również chce inwestować Nowo wybudowana świetlica wiejska w Zalesiu w przydomowe oczyszczalnie na terenach, gdzie zabudowa jest rozproszona. Kolejną dziedziną, w którą gmina inwestowała, to edukacja. Szkoły zostały wyposażone w nowoczesny sprzęt, a dzieci korzystały z dodatkowych zajęć. Obecnie w trakcie realizacji jest projekt skierowany do gimnazjalistów pt. Edukacja-marzenie gimnazjalisty, w ramach którego młodzież będzie rozwijać swoje zainteresowania i poznawać wiedzę poprzez doświadczenie. Z programów skorzystali również urzędnicy, którzy w ramach projektu Partnerstwo gmin dla wzrostu kompetencji kadr i sprawności urzędu uczestniczyli w szkoleniach specjalistycznych i studiach podyplomowych. Gmina jest w trakcie realizacji projektu pt. Internet szansą rozwoju mieszkańców gminy Dobrcz w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, gdzie do mieszkańców zagrożonych wykluczeniem cyfrowym trafią komputery i Internet. W sołectwach pojawiły się place sportowo-rekreacyjne, z których korzystają najmłodsi, ale również i trochę starsi. Obecnie nowe place powstają w Dobrczu, Gądeczu i Nekli. W Zalesiu wybudowano nową świetlicę wiejską. Gminny Ośrodek Kultury w Dobrczu został wyremontowany i doposażony. Środowiskowy Dom Samopomocy w Gądeczu zyskał nową elewację. Wszystko to było możliwe dzięki funduszom unijnym i aktywności władz samorządowych.
9 Ii Międzynarodowy kongres ekologii miast BYDGOSZCZ regionplus.pl 9
10 LIDER GOSPODARKA Mniej CO 2 MPEC Włocławek 10 Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. we Włocławku zakończyło realizację projektu pn. Likwidacja niskich emisji w rejonie Starówki Miasta Włocławek. Zgodnie z zawartą w dniu 27 maja 2010 r. o dofinansowanie w formie refundacji przedmiotowego projektu wybudowanych zostało 2303 mb. nowoczesnej preizolowanej sieci ciepłowniczej oraz zamontowano 31 kompaktowych węzłów cieplnych. W pierwszym i drugim etapie wybudowana została nowoczesna sieć w ul. Kościuszki oraz Piekarskiej, Brzeskiej, Orlej i Wojska Polskiego. Trzeci etap zadania, obejmował budowę sieci w ul. Królewieckiej, Stodólnej, Łęgskiej, regionplus.pl św. Jana, Stary Rynek, Szpichlernej, Zamczej, bulwaru im. Józefa Piłsudskiego, Maślanej. W efekcie podjętych w ramach projektu działań poprawiono jakość powietrza na terenie Miasta Włocławek, osiągnięto poprawę stanu środowiska naturalnego, stanu zdrowia ludności, bezpieczeństwa pożarowego mieszkańców i osób przebywających na terenie Starówki Miasta Włocławek oraz poprawę warunków bytowych osób podłączonych do nowej sieci ciepłowniczej. Podniesiono również atrakcyjność inwestycyjną Starówki Miasta Włocławek. W ramach projektu zlikwidowanych zostało 31 źródeł tzw. niskiej emisji zanieczyszczeń o łącznej mocy 3 569,02 KW. Dostęp do nowej sieci uzyskało około 300 lokali, w których obecnie zameldowanych jest blisko 1000 mieszkańców. Równolegle realizowany był program modernizacji, układu odpylania w ciepłowni MPEC. Dzięki przyjętym najnowocześniejszym rozwiązaniom w zdecydowany sposób ograniczona została ilość emitowanych do atmosfery pyłów. Po zrealizowaniu przedsięwzięcia układy odpylania MPEC spełniają już dziś normy, które w całej Unii Europejskiej obowiązywać będą dopiero od 2016 roku. Inwestycja ta znalazła uznanie wśród ekspertów Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który przydzielił na realizację tego zadania preferencyjną pożyczkę, umorzoną w 2014 r. w 30% za osiągnięcie celów ekologicznych. Działania w zakresie ochrony środowiska prowadzone są w MPEC od kilkunastu lat. Najlepszym dowodem na potwierdzenie skuteczności przyjętych rozwiązań jest fakt, że w 2008 roku w specjalnym gnieździe zlokalizowanym na kominie przedsiębiorstwa pojawiła się rodzina sokoła wędrownego, która w roku 2011 ustąpiła miejsca rodzinie pustułki. Dorosłe ptaki oraz ich czwórkę piskląt obecnie można obserwować dzięki zainstalowanym kamerom w gnieździe, za pośrednictwem strony
11 EKOLOGIA Przyrodę obserwujemy na co dzień w parkach, na spacerze w lesie, nawet uważniej patrząc przez okna naszych domów możemy zaobserwować wiele gatunków ptaków czy kwitnące drzewa i krzewy. Ale jak obserwować i podziwiać ławice ryb, płynącą samicę łabędzia z młodymi, czające się na swoje ofiary drapieżne ptaki wodne, pająka topika zwiewnie poruszającego się po powierzchni wody czy ważki lecące tuż nad jej taflą? Nic prostszego, wystarczy obserwować przyrodę... z wody! Przyroda z innej perspektywy A w naszym województwie mamy naprawdę w czym wybierać. Możemy np. wybrać się na spływy kajakowe po Brdzie, Wiśle, Noteci, Gąsawce itd., wybierając spływ w wersji rodzinnej, rekreacyjnej, wyczynowej albo dla odważnych ekstremalnej. Spływy mogą być wspaniałą rozrywką na popołudnie, na weekend albo na kilka dni. Przyrodę z perspektywy wody możemy też w doskonały sposób podziwiać płynąc łodzią czy rowerem wodnym. Jeśli nie dysponujemy własnym sprzętem wodnym, nie ma żadnego problemu żeby wypożyczyć kajak, rower wodny czy łódź. Koszty takiego wypożyczenia naprawdę nie są wysokie, 2-osobowy kajak można wypożyczyć za kilkadziesiąt złotych, a wrażenia i przygoda niezapomniane! Dla osób, które pragną skupić się wyłącznie na obserwacji przyrody polecamy rejsy statkami wycieczkowymi po Brdzie i Wiśle, bydgoski tramwaj wodny Słonecznik albo taksówki wodne. Taka rozrywka jest też idealna dla osób starszych czy rodzin z małymi dziećmi. Podczas wycieczki wodnej kajakiem czy łodzią doskonałym pomysłem jest zatrzymać się na chwilę, posiedzieć w ciszy i poczekać, aż zwierzęta wyjdą ze swoich kryjówek i pokażą nam się w całej krasie. Jak będziemy mieć trochę szczęścia może uda nam się zobaczyć dumną jak paw czaplę siwą, barwnego kumaka nizinnego czy majestatyczną żmiję zygzakowatą. Natomiast jeżeli nie uda nam się zobaczyć zbyt wielu gatunków, to na pewno usłyszymy liczne odgłosy natury, które są najpiękniejszą muzyką, relaksującą umysł i ciało. Będzie to bezcenny wypoczynek również od codziennego zgiełku, hałasu i pośpiechu miejskiego. Jednak wybierając się na wodną wycieczkę pamiętajmy koniecznie o bezpieczeństwie i zdrowym rozsądku. Kapoki to podstawa wszelkich spływów, nigdy nie płyniemy łodzią czy kajakiem po spożyciu nawet niewielkiej ilości alkoholu, a podczas upałów pamiętajmy o nakryciu głowy, gdyż na wodzie promieniowanie słoneczne wyjątkowo daje się we znaki. Pamiętajmy także wybierając się na wycieczkę po rzece czy jeziorze, że jesteśmy gościem przyrody i uszanujmy prawa, jakimi rządzi się natura. Nie płoszmy ptaków, nie wrzucajmy śmieci do wody i starajmy się nie hałasować za bardzo, tak aby nie straszyć zwierząt. mgr inż. Hanna Szczukowska fot. D.B. regionplus.pl 11
12 Chrońmy chronione Krajobraz jest dla naszych oczu czymś tak samo oczywistym jak powietrze, którym oddychamy. Zasadnicza różnica pomiędzy tymi dwoma pojęciami jest taka, że bardzo dużo uwagi i działań poświęcamy temu, aby powietrze nie było zanieczyszczone, gdyż bezpośrednio wpływa to na naszą jakość oraz długość życia. zorganizowały wspólnie samorząd województwa kujawsko-pomorskiego i Porozumienie Parków Krajobrazowych Polski, wśród prelegentów byli minister w Kancelarii Prezydenta Olgierd Dziekoński i wiceminister środowiska Piotr Otawski. Podpisany przez prezydenta Bronisława Komorowskiego projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu trafił do Sejmu już w czerwcu Nie wyszedł dotąd poza pierwsze czytanie. 12 Krajobraz, choć nie uświadamiamy sobie tego wprost, ma również ogromne znacznie dla jakości i komfortu życia mieszkańców. To właśnie widok na naturalne krajobrazy przyrodnicze jest dla samopoczucia człowieka wartością samą w sobie. Jest nieocenionym lekiem dla naszej duszy i umysłu. Jest to otoczenie, w którym w naturalny sposób regenerujemy swoje siły witalne, a nawet często wracamy do zdrowia. Nieco odmienne odczucia wnosi krajobraz, w którym na przestrzeni wieków i lat, człowiek dokonał ingerencji, budując swoje domy, fabryki czy całe miasta. Trudno znaleźć idealne wkomponowanie działalności budowlanej w krajobraz. Tylko nieliczni budowniczowie byli regionplus.pl równocześnie projektantami i wizjonerami, dla których przestrzeń i przyroda były wartościami nadrzędnymi. Aktualna sytuacja w zakresie ochrony klimatu nie jest dobra. Pomimo przyjęcia przez Polskę Konwencji Krajobrazowej organy samorządowe nie dysponują odpowiednimi regulacjami oraz narzędziami do likwidowania patlogii inwestycyjnych w zakresie krajobrazu. To właśnie pod patronatem Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotra Całbeckiego, 12 sierpnia br. w Toruniu odbyła się ogólnopolska konferencja na temat ochrony ładu przestrzennego w kontekście prezydenckiego projektu ustawy krajobrazowej. Wydarzenie Konieczność przyjęcia takich regulacji wynika nie tylko z obowiązku ochrony jakości życia, którą znacząco obniża chaos przestrzenny, ale też z prawa europejskiego. Można powiedzieć, że negatywnie odstajemy w tym aspekcie od innych krajów Europy. Tymczasem projekt dobrego prawa wciąż leży w sejmowej zamrażarce podkreśla marszałek Piotr Całbecki. O tym, że regulacje dotyczące zarządzania ładem przestrzennym są Polsce pilnie potrzebne, dyskutowali 12 sierpnia w Toruniu wysocy rangą przedstawiciele administracji, naukowcy i eksperci na co dzień zarządzający parkami krajobrazowymi w całym kraju. Otwierający debatę minister Olgierd
13 Dziekoński, reprezentujący stanowisko głowy państwa w trakcie sejmowych prac nad ustawą krajobrazową, mówił o proponowanych w niej rozwiązaniach, a wiceminister środowiska i główny konserwator przyrody Piotr Otawski o obowiązkach, jakie nakłada na nasz kraj Europejska Konwencja Krajobrazowa. Dyrektor Departamentu Infrastruktury w Najwyższej Izbie Kontroli Tomasz Emiljan zreferował najważniejsze kwestie z opublikowanego niedawno raportu NIK, w którym wskazano liczne patologie w procesie wyznaczania lokalizacji masztów elektrowni wiatrowych, będących nie tylko dominantami krajobrazowymi, ale mających też wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt oraz stan upraw. Mariusz Leszczyński z marszałkowskiego Kujawsko-Pomorskiego Biura Planowania Przestrzennego i Regionalnego omówił nasze doświadczenia w sferze ochrony krajobrazu. marszałkowski Piotrowi Całbeckiemu, będzie ważnym kamieniem węgielnym dla upowszechnienia tej świadomości. Chrońmy krajobraz, ponieważ jest to nasze niezbywalne dziedzictwo powiedział minister Olgierd Dziekoński. Konwencja Krajobrazowa zobowiązuje nas do identyfikacji i oceny krajobrazu oraz podjęcia środków, które zapewnią nam ochronę tych zdefiniowanych wartości. Konwencja pozostawia państwom wybór tych środków. To my musimy się zastanowić, wydawania decyzji o warunkach zabudowy tam, gdzie nie ma miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wiążą się z tym bardzo często konflikty społeczne i nieporozumienia. Czasem nawet możemy mówić o występowaniu mechanizmów korupcjogennych. Dodatkowymi ustaleniami naszych kontroli było to, że elektrownie wiatrowe nie są objęte ani nadzorem technicznym jako cały obiekt, ani nadzorem budowlanym powiedział dyrektor Departamentu Infrastruktury NIK Tomasz Emiljan. Wśród prelegentów byli też dyrektorzy parków krajobrazowych: Jerzy Zawartka (Zespół Małopolskich PK), Marek Broda (Zespół Śląskich PK i przewodniczący Porozumienia Parków Krajobrazowych Polski) oraz Marian Tomoń (Brodnicki PK). Świadomość i przychylność społeczna wobec zagadnień ochrony krajobrazu wreszcie zaczyna wychodzić na światło dzienne. O tym się mówi, ludzie zaczynają dostrzegać walory krajobrazowe oraz traktować przestrzeń publiczną tak jak powietrze i wodę jako dobro wspólne i element naturalnego środowiska, w którym żyjemy i które na nas bezpośrednio oddziałuje powiedział podczas spotkania z dziennikarzami marszałek Piotr Całbecki. Najgorszą rzeczą dla każdego państwa jest sytuacja, gdy wszyscy są przekonani, że coś nie powinno mieć miejsca, a brakuje instrumentów prawnych, żeby to powszechne przekonanie zrealizować. Dlatego też mamy nadzieję, że projekt ustawy zostanie przyjęty przez parlament, a dzisiejsze spotkanie, za które chciałem podziękować panu fot. jakie instrumenty w naszych warunkach społeczno-gospodarczych potrzebne są do ochrony krajobrazu. Dyskusja wywołana prezydenckim projektem ustawy o wzmocnieniu narzędzi ochrony krajobrazu jest propozycją wskazania takich instrumentów zaznaczył wiceminister środowiska Piotr Otawski. Wydawanie decyzji, głównie lokalizacyjnych, dla dominant, takich, jak elektrownie wiatrowe i wysokie maszty, jest ustalane bardzo często w wyniku Mamy nadzieję, że dyskusja w Toruniu przyczyni się do przyspieszenia prac na ustawą prezydencką, co bezpośrednio przyczyni się do wzmocnienia pozycji krajobrazu w procesach inwestycyjnych z korzyścią dla środowiska przyrodniczego. tekst H.SZ fot. str. 12, D.B. od lewej: Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotr Całbecki, Olgierd Dziekoński, minister w Kancelerii Prezydenta RP, Piotr Otawski, wiceminister środowiska regionplus.pl 13
14 EKOLOGIA Doceńmy wodę Jest wśród nas głęboko zakorzeniona mentalność, że skoro z kranów woda leci wartkim strumieniem, to przecież nie ma żadnego problemu z wodą... Otóż, nic bardziej mylnego! Polska ma wbrew pozorom dosyć spore problemy z wodą, a zasoby wodne naszego kraju są niewiele większe od zasobów wodnych np. Egiptu! Nawet w Indiach, które powszechnie borykają się z niedoborem wody pitnej, przypada blisko dwa razy więcej wody na 1 mieszkańca niż w Polsce. Dlatego tak ważne jest, abyśmy oszczędzali i doceniali wodę na co dzień. Oszczędzać wodę można na wiele łatwych sposobów w życiu codziennym. Począwszy od zakręcania wody podczas mycia zębów czy golenia się, poprzez branie krótkich prysznicy zamiast codziennej kąpieli w wannie, a skończywszy na rzadszym robieniu prania, ale za to większej liczbie ubrań. Są to najprostsze metody, które mogą już praktykować dzieci. Dorośli dodatkowo powinni sprawdzać szczelność kranów i natrysków, wymieniać regularnie uszczelki oraz kontrolować urządzenia i instalacje wodociągowe. Najprostszym testem na szczelność wszystkich urządzeń, jest odczytanie liczników wodomierzy, następnie nie należy odkręcać przez godzinę dwie wody w całym domu i po tym czasie znów sprawdzić stan wodomierzy. Jeżeli ich wartość się nie zmieni przy drugim odczycie, możemy spać spokojnie, wiedząc że mamy wszystkie instalacje i urządzenia szczelne. Newralgiczną czynnością, jeśli chodzi o zużycie dużych ilości wody w domu, jest mycie naczyń. Naczynia myć trzeba i to jest oczywiste, ale można przy tym pomyśleć o racjonalnym zużyciu wody. I tak, najbardziej oszczędne jest mycie naczyń w zmywarce, a jeśli już myjemy naczynia ręcznie, to najlepiej zebrać większą liczbę naczyń i dopiero umyć, a także używać miski bądź zatkać zlew myjąc naczynia, aby jak najmniej wody marnować. Warto również pamiętać o oszczędzaniu wody, kiedy kupujemy zmywarkę czy pralkę. Najlepiej wybierać ten sprzęt AGD, który posiada programy ekonomiczne jeśli chodzi o zużycie wody. Korzystną inwestycją są też baterie termostatyczne do kranów i natrysków prysznicowych, których montaż jest nieskomplikowany i nie wymaga przeróbek w istniejącej instalacji. Takie baterie sprawiają, że woda o wybranej przez użytkownika temperaturze płynie od razu, nie trzeba czekać i puszczać przez jakiś czas zimnej wody, żeby się nagrzała. Co prawda takie baterie są droższe, ale szybko zwracają się ich koszty przy użytkowaniu, a do tego robimy coś dla środowiska naturalnego. Ostatnim, najbardziej przyziemnym i pospolitym sposobem na oszczędzanie wody jest... odpowiednie spłukiwanie wody w toalecie. Nie należy spłukiwać niewielkich przedmiotów w toalecie, np. jednej chusteczki higienicznej. Warto założyć sobie również spłuczkę, która ma podzielony system spłukiwanie przynajmniej na 2 stopnie pełne spłukanie i połowiczne. Najlepsze są takie spłuczki, które dodatkowo posiadają funkcję stop, dzięki której możemy w każdej chwili przerwać spłukiwanie. 14 Wydano ze œrodków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu. mgr inż. Hanna Szczukowska fot. D.B.
15 GOSPODARKA Grupa Kapitałowa Projprzem S.A. to międzynarodowa firma, której historia zaczyna się w 1948 roku od biura projektowego. Swoje produkty oraz usługi, od zawsze związana z Bydgoszczą spółka, sprzedaje już w 30 krajach na 3 kontynentach. Na biznesowym horyzoncie jawią się egzotyczne kraje arabskie i Czarny Ląd. Projprzem S.A. jest również właścicielem dwóch zakładów produkcyjnych: w Sępólnie Krajeńskim i w Koronowie, co czyni z niego jednego z większych pracodawców w regionie. Grupa swoją działalność prowadzi w trzech segmentach rynku: budownictwo przemysłowe, systemy przeładunkowe i konstrukcje stalowe. W strukturze swojego portfela Projprzem S.A. posiada dwie spółki sprzedażowe handlujące pomostami przeładunkowymi: polski Promstahl Sp. z o. o. i niemiecki Promstahl GmbH. Pomosty PROM to efekt pracy polskich oraz niemieckich doświadczonych inżynierów, którzy tworzą trzon firmy i pracują nad ewolucją produktu. Stworzyliśmy blokadę Fall-Guard, która zabezpiecza wózek przed wypadnięciem z rampy. Według statystyk takie wypadki to około 9% wszystkich wypadków w centrach logistycznych, rodzi to problemy i koszty po stronie użytkowników, nie mówiąc już o czysto ludzkim wymiarze. Szybko zareagowaliśmy na potrzeby rynku związane z bezpieczeństwem i to jest podstawowy wyróżnik Promstahl elastyczność i reakcja na rzeczywiste potrzeby rynku. Dzięki naszemu rozwiązaniu staramy się zmniejszać koszty inwestorów mówi Jacek Kuc, prezes Promstahl Sp. z o. o. Dalsze rozwijanie produktu podyktowane jest przede wszystkim obniżeniem kosztów inwestora. Pracujemy nad tymi aspektami, które zmniejszają i/lub niwelują niepotrzebne koszty. To jest nasz sposób na funkcjonowanie na rynku: innowacyjność, solidność, niezawodność a nie cena. Nie stosujemy gorszych materiałów, nie zmieniamy parametrów. innowacyjność produktu i rozwiązań biznesowych Innowacyjność to nie tylko technologia, to również rozwiązania biznesowe, które pozwalają na podnoszenie wartości firmy. Grupa Kapitałowa Projprzem S.A. z Bydgoszczy innowacyjnie zajmuje kolejne rynki. Zachowujemy wypracowaną przez lata i potwierdzoną przez klientów jakość. W tej chwili w sposób innowacyjny optymalizujemy koszty związane nie tyle z zakupem, co z użytkowaniem produktu przekonuje Kuc. Managerowie Grupy Kapitałowej Projprzem S.A. dążą także do dywersyfikacji oferty, stąd od ponad roku spółka funkcjonuje na rynku offshorowym. To stosunkowo młoda branża, ale o szerokim i perspektywicznym spektrum. W latach 2013/2014 firma uczestniczyła w projekcie Baltic 2 Lot 1, w który należało spełniać standardy NORSOK, co nadaje jej wiarygodności w tym segmencie rynkowym. Dla duńskiej firmy Bladt dostarczaliśmy elementy konstrukcyjne do ponad 40 wiatraków. Produkcja była poddana ostremu reżimowi inspektorów jakości nie tylko z Bladt, ale również ze strony inwestora, w tym wypadku niemieckiego RWE stwierdza Rafał Rost, dyrektor handlowy z grupy. Dynamika rozwoju spółki jest również zauważalna w budownictwie przemysłowym. Specjalizująca się w obiektach przemysłowo-magazynowych firma uczestniczy w większości przetargów dotyczących tego typu budownictwa w całym kraju, w tym także w regionie; buduje m.in. stację przeładunkową odpadów w Toruniu. Oprócz rozwiązań inżynieryjnych managerowie proponują inwestorom rozwiązania biznesowe, stąd grupa może wystąpić w roli nie tylko generalnego wykonawcy, ale również w roli inwestora zastępczego. W zakresie procesu inwestycyjnego jesteśmy w stanie zaproponować praktycznie wszystko, począwszy od koncepcji, poprzez procedury administracyjne, zakup działki, realizację, aż do oddania obiektu pod klucz. Naszą silną stroną jest również możliwość finansowania lub współfinansowania inwestycji na określonych warunkach. W zakresie usług okołobudowlanych jesteśmy również w stanie doradzić, np. w zakresie technologii zarówno wykorzystywanych przy budowie obiektu, jak i w technologii eksploatacyjnej zaznacza Grzegorz Boguś, dyrektor budownictwa ds. sprzedaży. Każdy z trzech segmentów jest rozwijany przez kadrę spółki w taki sposób, by osiągnąć optymalny stosunek przychodu do oczekiwań rynkowych z uwzględnieniem nowoczesnych trendów w branży. Budowany w ten sposób potencjał pozwala firmie na zajmowanie kolejnych rynków. regionplus.pl 15
16 IT Zamówienia publiczne jak ważny jest know-how? Postęp w zakresie technologii IT (Information Technology), rozwój rynku dostawców systemów informatycznych oraz zmiany prawne napędzają ciągły proces informatyzacji placówek medycznych. Informatyzacja nieodłącznie wiąże się z koniecznością integracji oprogramowania, które często obejmuje różne obszary działalności podmiotu medycznego. Sprawnie działający podmiot posiada zróżnicowane systemy klasy e-health: HIS (Hospital Information System), RIS (Radiology Information System), PACS (Picture Archiving and Communication System), EDM (Elektroniczna Dokumentacja Medyczna), LIS (Laboratory Information System), ERP (Enterprise Resource Planning), których zadaniem jest komunikacja i wymiana danych. W tym celu stosuje się odpowiednie mechanizmy oraz sposoby integracji istniejących i nowych rozwiązań IT. Zapewnienie ciągłości współpracy pomiędzy systemami w placówce medycznej stanowi wyzwanie. Stąd na projekty informatyzacji podmiotów medycznych kierowane są duże środki celowe dostępne w procesie zamówień publicznych. Aby dostępne zasoby zostały optymalnie wykorzystane, istotne jest przestrzeganie dobrych praktyk w zakresie zamówień publicznych w sektorze medycznym. 16 Wiodący producent systemów IT Grupa Kapitałowa Comarch, w skład której wchodzą m.in. podmioty dedykowane dla rynku medycznego: ESAPROJEKT oraz imed24 SA, za główny cel stawia sobie umożliwienie klientom spełnienia wymogów prawnych związanych z ich działalnością oraz optymalizację procesów zachodzących w danej placówce medycznej. Spółka dba o przestrzeganie obowiązujących przepisów prawa i podczas współpracy z klientem zapewnia niezbędne do wprowadzenia informatyzacji know- -how. Daje to gwarancję, że placówki medyczne nie będą narażone na koszty procesów odwoławczych, związanych z niepoprawnym przebiegiem procesu zamówienia publicznego. Jakie są podstawowe informacje, których świadomy powinien być każdy zamawiający? regionplus.pl Informatyzacja placówek medycznych obowiązki zamawiającego Zamówienia publiczne są regulowane prawnie. Dokumentami, które określają zasady i ramy tego procesu są: Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo Zamówień Publicznych oraz opublikowane w 2009 roku przez Urząd Zamówień Publicznych rekomendacje w sprawie Udzielania zamówień publicznych na systemy informatyczne oraz dostawę zestawów komputerowych. Sposób kształtowania zamówień publicznych leży w gestii podmiotu medycznego. Musi on jednak pamiętać, że przez cały okres eksploatacji systemów powinien tak gospodarować zasobami, aby zapewnić ciągłość wymiany danych pomiędzy oprogramowaniem wewnętrznym (np. z nowym systemem IT), zewnętrznym (np. Platformą P1) lub urządzeniem (np. nowym aparatem RTG). Ciągłość ta jest możliwa dzięki wcześniejszemu opracowaniu tzw. polityki rozwoju systemów informatycznych. Polityka rozwoju systemów informatycznych powinna określać zasady, jakimi zamierza kierować się zamawiający podmiot medyczny w rozwoju własnej infrastruktury informatycznej. W tym miejscu m.in. zaplanowane zostają: wymagania odnośnie opracowania i utrzymania planów rozwoju systemów IT, informacje nt. architektury i dokumentacji tychże systemów, czy wymagania względem zdolności oprogramowania do wymiany danych z innymi systemami, tzw. interoperabilność. W celu zagwarantowania, że środki publiczne przeznaczone na finansowanie zakupu oprogramowania są wydawane
17 w sposób zgodny z obowiązującym prawem placówka medyczna zobowiązana jest do spełnienia następujących obowiązków, które określa legislacja: 1. opracowanie polityki rozwoju systemów informatycznych oraz planu rozwoju systemów informatycznych 2. wdrożenie szyny usług, umożliwiającej integrację wielu oprogramowań 3. przeprowadzenie inwentaryzacji eksploatowanego oprogramowania i urządzeń pod kątem zdolności i sposobu integracji, posiadanej w tym zakresie dokumentacji, wiedzy i zapewnionego poziomu wsparcia 4. uzupełnienie zidentyfikowanych braków w powyższym zakresie 5. formułowanie SIWZ (Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia) zgodnie z przyjętym standardem Główna siedziba GK Comarch w Krakowie 6. zamawianie wyłącznie oprogramowania i urządzeń, które wyposażone są w interfejsy wymiany danych 7. odpowiednie prowadzenie zamówień zgodnie z zasadą konkurencyjności postępowania 8. załączanie odpowiedniej dokumentacji postępowania o udzielenie zamówienia na nowe oprogramowanie. Podmioty medyczne, które nie przestrzegają zasad dot. zamówień publicznych, narażają się na poważne konsekwencje, które mogą przynieść straty finansowe, czy też zahamować rozwój wdrożonych w placówce technologii. Dostawca o ugruntowanej pozycji rynkowej Szpitalny System Informacyjny Comarch OptiMED został wdrożony już w kilkudziesięciu szpitalach w Polsce. Każdorazowo współpraca z placówką medyczną pozwalała wspierać decyzje związane z wyborem rozwiązań informatycznych, metodologią wdrożenia, czy zakresem dokumentacji i wiedzy jaką musi zgromadzić jednostka przed przystąpieniem do informatyzacji. Polskie przepisy związane z rynkiem medycznym często się zmieniają, a nadążanie za zmianami stanowi wyzwanie. Placówka medyczna we współpracy z producentem oprogramowania nie chce liczyć jedynie na wiedzę programistów. Wymaga dodatkowo wiedzy prawników, specjalistów od rozliczeń z NFZ (Narodowy Fundusz Zdrowia), specjalistów od oprogramowania ERP, doświadczonych w projektach informatycznych na rynku medycznym product managerów. Takim partnerem w procesie zamówień publicznych jest Grupa Kapitałowa Comarch. Doświadczenie zdobywane przez dwadzieścia lat istnienia Comarch na rynku nowych technologii oraz ugruntowana obecność w sektorze medycznym gwarantują, że rozwiązania proponowane przez Comarch e-zdrowie są kompleksowe i ergonomiczne. Systemy Comarch powstały na bazie kilkunastoletnich doświadczeń w pracy z ośrodkami medycznymi w Polsce, w tym z macierzystym Centrum Medycznym imed24. Synergia wiedzy programistów i lekarzy sprawiła, że zastosowane rozwiązania wpływają bezpośrednio na jakość świadczonych usług medycznych, na którą w świetle komercjalizacji w ochronie zdrowia jest kładziony coraz większy nacisk. Dodatkowo Comarch jest jednym z czołowych dostawców rozwiązań dla Administracji Publicznej, Utilities i Samorządy. Specjalizuje się w projektowaniu, wdrażaniu oraz integracji rozwiązań informatycznych dla wszystkich szczebli administracji oraz rynku użyteczności publicznej. Know-how jest wartością dodaną współpracy z Comarch oraz gwarantem bezpiecznego przeprowadzenia prawidłowego procesu zamówień publicznych. regionplus.pl 17
18 EDUKACJA POWIAT MOGILEŃSKI inwestycje w oświacie 18 Problematyka edukacji zajmuje w działalności Powiatu Mogileńskiego miejsce szczególne. W minionych latach podjęto szereg działań mających na celu zmodernizowanie bazy dydaktycznej, podniesienie jakości kształcenia oraz poszerzenie oferty edukacyjnej szkół odpowiadającej aktualnym zapotrzebowaniom rynku pracy. Powiat Mogileński systematycznie dostosowuje infrastrukturę oświatową do wyzwań generowanych przez przemiany społeczne, gospodarcze oraz narastający kryzys demograficzny. Obecnie Powiat Mogileński jest organem prowadzącym dla: trzech zespołów szkół, zespołu placówek specjalnych, dwóch młodzieżowych ośrodków wychowawczych oraz poradni psychologiczno- -pedagogicznej. Zespół Szkół w Mogilnie Zespół Szkół w Mogilnie to placówka, w której znajduje się liceum ogólnokształcące, technikum oraz szkoła zawodowa. Szkoła wyposażona jest w nowoczesną bazę dydaktyczną, posiada wybudowaną w roku 2009 salę gimnastyczną oraz nowe boisko wielofunkcyjne. W prestiżowym rankingu czasopisma Perspektywy technikum Zespołu Szkół w Mogilnie zajęło w roku 2014 piąte miejsce w Województwie Kujawsko- -Pomorskim oraz siedemdziesiąte szóste w kraju, co zostało uhonorowane Złotym Znakiem Jakości. Zespół Szkół w Strzelnie regionplus.pl Zespół Szkół w Strzelnie Zespół Szkół w Strzelnie jest placówką o szczególnej strukturze z uwagi na fakt umieszczenia w jego składzie poza liceum ogólnokształcącym, technikum oraz szkołą zawodową, również gimnazjum. Inicjatywę włączenia gimnazjum do zespołu podjęto wskutek wprowadzenia nowej podstawy programowej w kształceniu ogólnym, tj. połączenia programowego gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej. Porozumienie w tej sprawie zawarte zostało z Gminą Jeziora Wielkie w dniu 16 lutego 2012 r. Na jego mocy Powiat Mogileński stał się organem prowadzącym dla Gimnazjum Gminy Jeziora Wielkie. Takie rozwiązanie pozwala na rzetelne, spokojne i wyczerpujące omówienie wszystkich tematów w zakresie klasycznego kanonu przedmiotów również w grupach międzyoddziałowych, jak i w grupach międzyszkolnych. Obecność ucznia gimnazjum w placówce, w której znajdują się szkoły ponadgimnazjalne, pozwala mu także dokonać bardziej świadomego wyboru dalszej ścieżki edukacyjnej. W roku 2012 oddano do użytku nowo wybudowane Warsztaty Szkolne, które wyposażono w nowoczesny sprzęt do praktycznej nauki zawodu, w tym m.in. tokarkę sterowaną numerycznie, po to, aby umiejętności absolwentów szkoły jak najpełniej odpowiadały aktualnemu zapotrzebowaniu pracodawców. Zespół Szkół im. Powstańców Wielkopolskich w Bielicach W skład placówki wchodzą szkoły ponadgimnazjalne, tj. liceum ogólnokształcące, technikum oraz szkoła zawodowa. Do Zespołu włączono również gimnazjum. Zespół Szkół początkowo był placówką o technicznym charakterze kształcącym, w zawodach rolniczych. Z uwagi jednak na zmieniającą się sytuację gospodarczą w Polsce i potrzeby w zakresie kształcenia, rozszerzono ofertę edukacyjną o kierunki ekonomiczne, turystyczne, ochrony środowiska i inne. Niezmiennie jednak cechą wyróżniającą tę placówkę jest edukacja w zawodach rolniczych. Kształcenie praktyczne w tych zawodach odbywało się do dnia 31 grudnia 2010 r. w Gospodarstwie Pomocniczym Zespołu Szkół w Bielicach. Z uwagi na ustawową konieczność jego likwidacji, Powiat Mogileński podjął inicjatywę utworzenia fundacji, której celem jest wspieranie szkoły w zakresie praktycznej nauki zawodów. Fundację Powiatu Mogileńskiego wyposażono w majątek likwidowanego Gospodarstwa Pomocniczego. Fundacja prowadzi duże gospodarstwo rolne, w którym uczniowie mogą zapoznać się z nowoczesnym sprzętem, zasadami prowadzenia hodowli i uprawy roślin. Nowym przedsięwzięciem placówki jest prowadzenie technikum hodowli koni. Założono stajnię oraz wybudowano namiotową ujeżdżalnię koni.
19 Namiotowa ujeżdżalnia koni w Bielicach Szkoła budzi zainteresowanie uczniów z terenu całej Polski. Zespół Szkół jest współorganizatorem corocznych Regionalnych Targów Rolnych, w ramach których odbywją się zawody konne w skokach przez przeszkody oraz Powiatowe Zawody w Powożeniu Zaprzęgami. Targi co roku objęte są patronatem honorowym przez m.in. Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Kształcenie specjalne Powiat Mogileński szczególną uwagę poświęca kształceniu specjalnemu. W ramach Zespołu Placówek Specjalnych w Szerzawach prowadzi Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii oraz Specjalny Ośrodek Wychowawczy. Poza Zespołem prowadzi także dwa Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze. Swoją ofertą odpowiada na potrzeby dzieci wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Z działalności wskazanych placówek w przeważającej części korzystają dzieci spoza terenu powiatu. Na ten zakres działalności edukacyjnej powiatu tylko w niewielkim stopniu wpływa kryzys demograficzny. Powiat Mogileński podejmuje szereg inicjatyw mających na celu utrzymanie wysokiego poziomu nauczania. Celem tej działalności jest zachęcenie uczniów do wyboru szkół z terenu powiatu. Jedną z takich inicjatyw jest przyjęcie, we współpracy z Fundacją Powiatu Mogileńskiego, Programu wyrównywania szans edukacyjnych uczniów szkół prowadzonych przez Powiat Mogileński SZANSA, Programu wspierania edukacji uzdolnionych uczniów szkół prowadzonych przez Powiat Mogileński ZDOLNI oraz Programu wspierania edukacji uzdolnionych uczniów szkół prowadzonych przez Powiat Mogileński TALENT. Szczególną chlubą powiatu są niezmiennie od wielu lat dobre wyniki egzaminów maturalnych. W roku 2014 Powiat Mogileński uzyskał czwartą lokatę w Województwie Kujawsko-Pomorskim z wynikiem 73,76% uczniów, którzy egzamin maturalny zakończyli wynikiem pozytywnym. Projekty realizowane w oświacie przy wsparciu funduszy unijnych W projektach dofinansowanych przez UE pn. Szkolnictwo zawodowe podstawą rozwoju Powiatu Mogileńskiego biorą udział wszystkie szkoły z terenu Powiatu Mogileńskiego prowadzące kształcenie zawodowe: Zespół Szkół w Bielicach, Zespół Szkół w Mogilnie, Zespół Szkół w Strzelnie, Zespół Placówek Specjalnych w Szerzawach oraz Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Strzelnie. W latach /2015 wydatkowano łącznie: ponad 4,478 mln zł, z czego 85% wartości projektów jest współfinansowane ze środków UE, pozostałe, tj. 15%, stanowi wkład własny samorządu. Szkoły objęte wsparciem podnoszą jakość kształcenia poprzez doposażenie w nowoczesne materiały dydaktyczne. Dzięki nim uczniowie zdobywają podstawowe i dodatkowe kwalifikacje oraz wzmacniają swoje zdolności do przyszłego zatrudnienia. Zakupione w ramach projektów wyposażenie pracowni szkolnych jest wykorzystywane zarówno podczas zajęć dodatkowych, jak również podczas zajęć programowych. W ramach realizacji projektów w proces kształcenia zawodowego zostali zaangażowani lokalni pracodawcy. Zespoły szkół dostosowały oferty kształcenia do potrzeb regionalnego rynku pracy w ramach konsultacji programów nauczania z pracodawcami. Współpraca ta polega również na organizacji w przedsiębiorstwach praktyk dla uczniów, komplementarnych do ich przyszłego zawodu. Realizacja projektów przyczynia się do poprawy jakości, efektywności i atrakcyjności kształcenia zawodowego w Powiecie Mogileńskim, które bez Europejskiego Funduszu Społecznego zostałoby ograniczone lub rozciągnięte w czasie. Powiat Mogileński uzyskał dofinansowanie na realizację projektu pn. Równe szanse w powiecie mogileńskim III edycja obejmujący wsparciem 1698 uczniów. Projekt o wartości ,08 zł został zrealizowany w roku szkolnym 2010/2011. Obecnie realizowany jest projekt pn. Wiedza kluczem do sukcesu zaplanowany na lata szkolne 2013/2014 oraz 2014/2015. Całkowita wartość projektu obejmującego wsparciem 500 uczniów wynosi ,13 zł i uczestniczą w nim uczniowie 8 szkół, które prowadzą kształcenie ogólne. Dzięki wsparciu z Unii Europejskiej uczniowie uczestniczą w zajęciach: matematyczno-przyrodniczych, informatycznych i z języków obcych oraz biorą udział w różnego rodzaju ścieżkach edukacyjnych. Ponadto uczniowie korzystają z doradztwa edukacyjno-zawodowego. W ramach projektu organizowane są również zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze i zajęcia dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, w tym szczególnie uzdolnionych. Powiat Mogileński realizuje również projekty mające na celu doskonalenie zawodowe nauczycieli będących pracownikami placówek szkolnych prowadzonych lub dotowanych przez powiat. W tym celu jest realizowany projekt pn. Kompetentny nauczyciel kluczem do sukcesu ucznia. Wartość projektu wynosi ,32 zł. Celem głównym projektu jest podniesienie jakości funkcjonowania systemu doskonalenia nauczycieli. Korzyści z projektu uzyskają również uczniowie słaby uczeń otrzyma pomoc w pokonaniu trudności edukacyjnych, natomiast dobry uczeń zdobędzie szansę na rozwój swoich zdolności. Z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego programu operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata Powiat Mogileński we współpracy z Zespołem Szkół w Bielicach, realizuje projekt pn. Doposażenie bazy dydaktycznej kształcenia rolniczego w Zespole Szkół im. Powstańców Wielkopolskich w Bielicach. Wartość projektu, którego zakończenie jest planowane na grudzień 2014 r., wynosi ,05 zł. Przedmiotem projektu jest doposażenie bazy dydaktycznej kształcenia rolniczego celem polepszenia jakości praktycznej nauki zawodów rolniczych w ZS w Bielicach polegające na zakupie specjalistycznych maszyn i urządzeń oraz na pracach adaptacyjnych i remontowych. Zarówno rozwiązania strukturalne, inwestycje w budowę nowoczesnej infrastruktury szkolnej, wykorzystywanie w sposób maksymalny możliwości dofinansowania ze środków unijnych nie byłoby możliwe, gdyby nie osoby potrafiące myśleć o edukacji szkolnej w sposób nowoczesny, dalekosiężny, mający za główny cel przygotować ucznia do startu w dorosłe życie, wyposażonego w wiedzę i umiejętności pozwalające efektywnie funkcjonować we współczesnym społeczeństwie. regionplus.pl 19
|
<doc fingerprint="1ebedcd09337384e">
<main>
<div>
<p>1 Dobre i POLSKIE regionplus.pl 1</p>
<p>2 </p>
<p>3 SŁOWO REDAKTORA Dobre i polskie Gmina przyjazna do zamieszkania... 4 Osielsko NAJLEPSZY SAMORZĄD... 6 Jak fundusze unijne zmieniły gminę Dobrcz... 8 Mniej CO 2 MPEC Włocławek Przyroda z innej perspektywy Chrońmy chronione Doceńmy wodę Projprzem Zamówienia publiczne jak ważny jest know-how? POWIAT MOGILEŃSKI inwestycje w oświacie Jesień życia bywa piękna Bella Skyway Festival to motto, które na łamach miesięcznika Region Plus, promujemy i odkrywamy przed naszymi Czytelnikami. Polskie marki i sprawdzone firmy produkujące produkty wysokiej jakości znalazły uznanie w oczach konsumentów Europy i świata. Niemniej ostatnie wydarzenia spowodowane konfliktem na wschodzie Europy i wprowadzone przez Rosję sankcje gospodarcze w znacznym stopniu dotknęły polskich producentów żywności. Do rangi symbolu urosło jabłko. Owoc o znakomitych walorach smakowych i odżywczych, który był i jest hitem eksportowym naszego kraju. Ten sukces gospodarczy udało się odnieść dzięki licznym inwestycjom w zakresie przechowywania owoców, a także nowoczesnym rozwiązaniom w zakresie uprawy sadów owocowych. Wysoka jakość i niska cena, to atuty polskiego jabłka. Dlatego postanowiliśmy włączyć się do promowania polskich owoców i warzyw. Bądźmy i my dumni ze swoich jabłek, tak jak Francuzi dumni są z serów i wina, Hiszpanie z oliwy i oliwek, a Norwegowie z łososia. Wesprzyjmy w tym trudnym czasie polskich producentów żywności. Robiąc zakupy wybierajmy polską żywność. Patriotyzm konsumencki przyniesie korzyści obu stronom. Producentom pozwoli przetrwać czas sankcji zanim znajdą nowe rynki zbytu, a nam, konsumentom, świeże i zdrowe produkty żywnościowe. Zapraszając na 7 września 2014 na dożynki wojewódzkie do Łabiszyna życzę smacznego! Zapraszam do lektury wydawca: Agencja NICE Redakcja: ul. Wypoczynkowa 11, Bydgoszcz tel./fax redaktor naczelny: Piotr Szabelski, sekretarz redakcji: Michał Grzybowski, nakład egz. ISSN Patron wydania: Za treœæ reklam redakcja nie ponosi odpowiedzialnoœci. regionplus.pl 3</p>
<p>4 SAMORZĄD Gmina przyjazna do zamieszkania Z Jackiem Idzim Kaczmarkiem, burmistrzem Łabiszyna, rozmawia Piotr Szabelski 4 Jest Pan burmistrzem już czwartą kadencję, jak zmieniła się gmina przez te kilkanaście lat? Gmina Łabiszyn kilkanaście lat temu była na liście 20 najbardziej zadłużonych gmin w Polsce. Zadłużenie nasze przekraczało wówczas mocno poziom 60%, który wskazywał, iż gmina utraciła zdolność finansową. Byliśmy wówczas objęci szczególnym nadzorem Regionalnej Izby Obrachunkowej oraz interesowała się nami Najwyższa Izba Kontroli. Nowe milenium rozpoczęliśmy z bardzo dużym zadłużeniem na rachunkach bankowych oraz z dużymi zaniedbaniami w infrastrukturze. Poziom zwodociągowania w końcu lat 90. to 46%, a dzisiaj 100%. Przez te kilkanaście lat udało się nam nie tylko zmienić sytuację finansową gminy, ale także zmodernizować i rozwinąć jej infrastrukturę. W dużej mierze pomogły nam środki unijne. Zaczęliśmy już wcześniej korzystać z programów SAPARD, regionplus.pl a ostatnio wykonaliśmy dużą inwestycję w ramach programu PROW, to aż 45 kilometrów sieci wodociągowej w całej północno-zachodniej części naszej gminy. To pokazuje, że przez ostatnie lata udało się nam zmienić sytuację nie tylko w dziedzinie sieci wodociągowej, ale co równie ważne, zadłużenie naszej gminy na dzień dzisiejszy wynosi około 25%. Jest to poziom bardzo bezpieczny, który pozwala nam dalej aplikować o środki unijne oraz dokonywać dalszych inwestycji. Aktualnie realizujemy 6 projektów, w tym jeden większy dotyczący kładki dla pieszych w centrum miasta, która znacząco ułatwi komunikację mieszkańcom. Czy na tak znaczącą poprawę sytuacji pozwoliły dochody gminy czy menadżerskie zdolności gospodarza? Jeżeli chodzi o dochodowość gminy Łabiszyn, jest to jedna z najniższych. Swego czasu należeliśmy do takiej grupy gmin, które korzystały z projektu wsparcia przez Urząd Marszałkowski, ponieważ nasza dochodowość jest poniżej 1000 zł na mieszkańca. To też pozwoliło nam ubiegać się o środki Ministerstwa Sportu na budowę orlika. Obecnie mamy takie dwa kompleksy sportowe, jeden w Łabiszynie, a drugi w Lubostroniu, który właśnie ze względu na niską dochodowość gminy został dofinansowany kwotą aż 800 tysięcy złotych. Skąd taka niska dochodowość? Gmina Łabiszyn to gmina rolnicza, swego czasu o bardzo dużym rozdrobnieniu, obecnie średnia powierzchnia gospodarstw wzrasta i przekracza 13 hektarów. To jest jedna z przesłanek małej dochodowości. Dominacja gleb to 5 i 6 klasa, które to grunty są zwolnione z podatku. Pamiętamy jednak, że to, co jest minusem, czasem można zamienić na plus, a naszym atutem jest środowisko. To 40% zalesienia terenu, cała zachodnia część gminy to kompleks leśny, nawet nasz Łabiszyn, to miasteczko też otoczone lasami. Jak las, to i woda, a w tym zakresie mamy piękne jezioro Smerzyńskie jedno z najbardziej czystych w regionie pałuckim. W kompleksie tego jeziora mamy bardzo dobrze zorganizowany ośrodek harcerski, który przeszedł całkowitą modernizację, przy pomocy środków unijnych pozyskał nowe obiekty. Tam zostały zainwestowane 3 miliony złotych. Drugim ciekawym obiektem jest zespół pałacowo-parkowy w Lubostroniu, który przyciąga wielu turystów i daje zatrudnienie mieszkańcom. Wszystkie te działania mają jeden cel stać się gminą przyjazną do zamieszkania. I udało się? Faktycznie tak się stało, bo</p>
<p>5 Jezioro Smerzyńskie w ostatnich kilku latach bardzo mocno zwiększyła się liczba mieszkańców wsi w stosunku do liczby mieszkańców miasta. Kiedy 16 lat temu rozpoczynałem pełnienie funkcji burmistrza, to w Łabiszynie zamieszkiwało 4,5 tys. osób i tyle samo poza miastem. Obecnie miasto pozostało w swojej wielkości, na wsiach przybyło 800 mieszkańców. I obserwujemy tendencję rozwojową, zwłaszcza w północnej części gminy. Mam na myśli takie miejscowości, jak: Annowo, Nowe Dąbie, Władysławowo i Jeżewice. Powodem osadnictwa nowych mieszkańców w północnej części gminy jest fakt, że w ciągu 15 minut można dojechać do Bydgoszczy. Nie mamy przemysłu, a sfera usług jest lokalna, a nawet gdyby pojawili się inwestorzy z zamiarem inwestycji przemysłowych, to spotkałoby się to z dużym sprzeciwem społecznym. Właśnie dla komfortu życia osiedlają się nowi mieszkańcy i wybudowanie im przykładowych wiatraków zaburzyłoby spokój. My poszliśmy w takim kierunku, aby postawić na szeroko pojętą kulturę, na sport oraz rekreację. To są nasze atuty, które w przyszłości mają być marką Łabiszyna. Kilka lat temu rozpoczęliśmy muzyczne spotkania, które co tydzień (w niedziele) odbywają się na naszej wyspie i muszę powiedzieć, że przewinęła się przez naszą estradę cała plejada gwiazd. Weszliśmy również w dużą akcję, którą rozpoczęliśmy bardzo skromnie 3 lata temu, od małej inscenizacji na rynku. Obecnie jest to ogromne wydarzenie pt. Łabiszyńskie Spotkania z Historią. Ranga tego wydarzenia jest tak duża, że od tego roku jest to impreza o charakterze międzynarodowym. Gościliśmy Francuzów, Litwinów, Belgów. Jest to spotkanie 3-dniowe, które nie tylko ogranicza się do inscenizacji historycznych, ale jest wydarzeniem o charakterze edukacyjnym, które doskonale integruje społeczność naszej gminy. Wytwarza się wzajemna energia i pomysłowość wszystkich mieszkańców. Od najmłodszych przedszkolaków, po najstarszych, naszych seniorów. Inna impreza, która na trwałe wpisała się w klimat Łabiszyna, to Regionalne Spotkania Seniorów. W tym roku była to już piąta edycja. Przyjechało na to spotkanie 300 seniorów. Jest to całodzienna impreza, prezentująca przez zabawę i pokazy, życie starszego pokolenia. Co ważne, ma ona charakter otwarty. Czym jeszcze Łabiszyn może zaskoczyć? Istotnym elementem naszej gminy jest rzeka Noteć, która przecina naszą gminę na pół, ale która też w obrębie miasta tworzy coś niepowtarzalnego, mianowicie łabiszyńską wyspę. Ja zawsze mówię, że są dwie takie wyspy: jedna w Bydgoszczy Wyspa Młyńska i druga właśnie w Łabiszynie, która nazywa się Wyspą Parkową. Była ona miejscem, które dosłownie straszyło, a nam udało się przez kilka lat przy pomocy funduszy unijnych stworzyć miejsce rekreacji, rozrywki i kultury. Rozpoczęliśmy od inwentaryzacji terenu, dokonaliśmy rewitalizacji wyspy i stworzyliśmy dwie strefy. Jedną cywilizowaną, gdzie faktycznie nasza ingerencja była dość znacząca, jeżeli chodzi o drzewostan, ciągi komunikacyjne, utworzyliśmy tam siłownię plenerową i drugą strefę naturalną, gdzie tylko i wyłącznie zadbaliśmy o ścieżki, czyli komunikację, a cały świat przyrodniczy pozostał w bardzo naturalnej formie. Ta rewitalizacja to udział dużych środków unijnych. Następnie dom kultury, który tam się znajduje, też poddaliśmy kompleksowej modernizacji. Zostały stworzone dwa place: zabaw, typowy dla dzieci i drugi sportowy. Tam znajduje się amfiteatr, w którym obywają się cykliczne spotkania koncertowe. Tam też wybudowaliśmy marinę i w ramach projektu unijnego wyposażyliśmy w kajaki i rowery wodne. Każdy mieszkaniec oraz gość może bezpłatnie z tej formy rekreacji skorzystać. To nam pozwoliło wejść w program z gminą Barcin i Pakość, który polega na tym, iż osoba od nas wyjeżdża rowerem do Barcina lub Pakości, gdzie przesiada się na kajak i wraca do naszego miasta drogą wodną. Wszystkie te działania mają powodować, że nasza gmina ma stać się przyjazna do zamieszkania, gmina czysta ekologicznie, gmina, w której da się dobrze żyć. Jakie zmiany czekają jeszcze gminę? Oprócz rekreacji i kultury duży nacisk kładziemy na komunikację, dlatego dbamy o nasze drogi i modernizujemy je. Korzystamy ze środków Urzędu Marszałkowskiego. Zwiększamy również liczbę punktów oświetleniowych w gminie oraz modernizujemy już istniejące na energooszczędne. Mieliśmy 600 punktów świetlnych, obecnie posiadamy 1100, a następne 100 oczekuje na realizację. Położenie naszej gminy jest rewelacyjne w kontekście nie tylko Bydgoszczy, ale także Poznania. Już niedługo, gdy S-5 dojdzie do granic województwa kujawsko-pomorskiego, w ciągu godziny dojedziemy do Poznania. Mamy już takich mieszkańców, którzy codziennie dojeżdżają do pracy do Swarzędza. W lipcu zamontowaliśmy drogowskaz na Berlin, gdyż faktycznie z naszej Gminy w ciągu 3 godzin dojedziemy do Berlina. Myślę, że jest to bardzo dobra lokalizacja, gdyż otwiera nam drogę na cała Europę. Nie będzie tutaj nigdy wielkiego przemysłu, mamy niewielką strefę przemysłową, gdzie rozwinie się tylko drobny przemysł, a za to mamy walory na dobre osadnictwo oraz szeroką sferę usług dla naszych mieszkańców, od służby zdrowia do przedszkola i szkoły. A najbliższe plany...? Nasze działania nie tylko służą mieszkańcom, ale wyraźnie zostały zauważone przez Urząd Marszałkowski w Toruniu, który w ubiegłym roku zwrócił się do nas z propozycją organizacji Wojewódzkich Dożynek. Podjęliśmy się tego trudnego zadania i już dziś zapraszam wszystkich mieszkańców regionu kujawsko-pomorskiego na 7 września do Łabiszyna właśnie na tę uroczystość. Przy tej okazji będzie można nie tylko cieszyć się ze zbiorów naszych pól, ale także odwiedzić gminę. Dziękuję za rozmowę. URZĄD MIEJSKI w ŁABISZYNIE ul. Plac 1000-lecia Łabiszyn tel , fax regionplus.pl 5</p>
<p>6 SAMORZĄD nie ma. Budowaliśmy i budujemy kanalizację sanitarną, jak choćby około 200 km sieci kanalizacyjnej z przepompowniami, oraz infrastrukturę drogową. Czy gmina realizuje tylko inwestycje infrastrukturalne? Nie chcemy być tylko sypialnią niedalekiej Bydgoszczy. Zależy nam na budowie obiektów użyteczności publicznej, a przed wszystkim na poprawie warunków nauki w naszych szkołach. Praktycznie w ciągu ostatnich lat zmodernizowaliśmy i rozbudowaliśmy szkoły w Maksymilianowie, Żołędowie i Niemczu. 6 Osielsko NAJLEPSZY SAMORZĄD Z Wojciechem Sypniewskim, wójtem gminy Osielsko, rozmawia Maciej Kamiński Przed laty Osielsko było niewielką, zdecydowanie rolniczą, choć piękną krajobrazowo gminą, graniczącą z Bydgoszczą. W ciągu ostatnich kilkunastu lat radykalnie zmienił się jej wizerunek. Dziś to jedna z najbardziej dynamicznie rozwijających się gmin nie tylko w regionie kujawsko-pomorskim, atrakcyjne pod każdym względem zaplecze dużego miasta, jakim jest Bydgoszcz. Jak to osiągnęliście? Rzeczywiście, w ciągu ostatnich kilkunastu lat radykalnie zmienił się nasz wizerunek. W połowie lat 90. rozpoczęliśmy opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego gminy. Wprowadzenie ich w życie dało możliwość wielorakiego zagospodarowania terenów o słabej bonitacji regionplus.pl gleby (V-VI klasa). Powstała możliwość podziału gruntów i pojawili się nowi mieszkańcy. Opracowano ponad 20 planów, praktycznie we wszystkich siedmiu sołectwach. W rezultacie w ciągu tych lat liczba mieszkańców się podwoiła z ok. 6 do ponad 12 tys. osób. Plany te nie dały możliwości budowy budynków mieszkalnych, przewidzieliśmy w nich natomiast tereny pod usługi i inne rodzaje działalności gospodarczej. W ślad za tym musieliśmy opracować programy rozbudowy infrastruktury dla gminy. Proszę sobie wyobrazić, że jeszcze w latach 90. brakowało wody w całej gminie do tego stopnia, że musieliśmy wprowadzić ograniczenia jej zużycia. W tej chwili mamy cztery nowoczesne stacje wodociągowe i problemów z wodą Panuje opinia, że obecnie Osielsko to jedna z najbardziej dynamicznych i najzamożniejszych gmin w Polsce. Co złożyło się na taką ocenę? Przyrost liczby mieszkańców spowodował wzrost wpływów do budżetu gminy z tytułu różnego rodzaju podatków. To otworzyło nam możliwość przeznaczania naprawdę dużych środków na poprawę warunków życia mieszkańców. To sieć placówek kulturalno-wychowawczych (w każdym sołectwie dobrze wyposażone wiejskie świetlice), nowe obiekty sportowe kryta pływalnia w Osielsku, boisko baseballowe, stadion w Żołędowie, orliki i wiele innych obiektów rekreacyjnych, jak np. place zabaw nie tylko dla najmłodszych mieszkańców naszej gminy, ale i tych starszych. Te wszystkie inwestycje spowodowały wzrost wydatków bieżących każdy nowy obiekt, każda inwestycja, to nowe koszty albo ich wzrost. Mimo to staramy się co roku przynajmniej kilkanaście milionów złotych z budżetu gminy przeznaczyć na budowę czegoś nowego. Co zatem w najbliższej perspektywie? Poza dalszą budową wodociągów i kanalizacji, po zakończeniu rozbudowy szkoły w Osielsku, do której uczęszcza już ponad 700 uczniów, czeka nas nowe wyzwanie. To budowa publicznego przedszkola w Osielsku dla wszystkich mieszkańców gminy. Istnieje wprawdzie sieć przedszkoli prywatnych, ale to nie wystarcza.</p>
<p>7 Szkoła, przedszkole..., a co ma robić młodzież po lekcjach i dzieci po zajęciach dydaktycznych i opiekuńczych? Pamiętamy i o nich. Na terenie gminy działa kilkanaście klubów sportowych baseball, piłka nożna, łucznictwo, zapasy, speed rower i inne dyscypliny, pozwalające młodzieży na wypełnienie wolnego czasu, zaś baza sportowa jest ciągle rozbudowywana. Są i sukcesy... Oczywiście. Mamy mistrzów Europy i kraju, ale zależy nam na tym, aby w zajęciach sportowych uczestniczyło jak najwięcej dzieci i młodzieży. Nie zapominamy o tych, którzy sport traktują rekreacyjnie. Doskonałym tego przykładem jest Nordic Walking coraz popularniejsza wśród naszych mieszkańców dyscyplina sportowo-rekreacyjna. produkcyjno-handlowe, jak: Pentel, Hirsch Pol, Politech marki dobrze znane także w innych regionach kraju, czy sieć restauracji i hoteli. Możemy również pochwalić się dużymi i nowoczesnymi obiektami handlowymi, jak dwa Polomarkety, Biedronka, no i oczywiście Galeria Osielsko. Gmina rozrasta się, sąsiedztwo z kilkusettysięczną Bydgoszczą też rodzi określone potrzeby, co zatem z komunikacją publiczną? Jestem bardzo zadowolony ze współpracy z miastem Bydgoszcz, szczególnie w zakresie komunikacji publicznej. Od lipca tego roku funkcjonują dwie nowe linie autobusowe, które w znaczący sposób usprawniły komunikację z Bydgoszczą; jedna (93) jeździ do Niw przez Osielsko, druga (94) Mam dużo pracy bieżącej, więc myślę głównie o niej. Jeśli społeczeństwo po raz kolejny mi zaufa, to tak jak dotychczas, wspólnie z Radą Gminy, z którą od lat moja współpraca układa się bardzo dobrze, w czym duża zasługa przewodniczącego Rady Benedykta Leszczyńskego, będę nadal pracował dla dobra gminy i jej mieszkańców. Dziękuję za rozmowę, życzę dalszych sukcesów Gminie, jej Mieszkańcom i osobiście Panu. fot. str. 8 Podczas uroczystej gali w Operze Nova w Bydgoszczy, wójt Wojciech Sypniewski (na zdjęciu w środku) odbiera nagrodę za drugie miejsce, które gmina Osielsko zajęła w plebiscycie Złotej Setki Pomorza i Kujaw 2013 w kategorii Najlepszy Samorząd Zielone Osiedle nowoczesne osiedle mieszkaniowe na terenie gminy Osielsko Będziemy organizatorami zawodów o Puchar Polski w tej dyscyplinie, w których weźmie udział także silna reprezentacja gminy Osielsko. A co z działalnością gospodarczą, wszak to ona jest siłą napędową wielu inicjatyw i oczywiście samego wizerunku całej gminy? Mamy zarejestrowanych ponad tysiąc podmiotów gospodarczych. Oczywiście są to nie tylko firmy jednoosobowe, ale również duże przedsiębiorstwa przez Niemcz do Żołędowa. Mam nadzieję, że to dopiero początek dalszej, dobrosąsiedzkiej współpracy. Nasze związki funkcjonalne były, są i będą. Dobra współpraca służy bowiem obu samorządom. Mamy i wspólne plany oraz koncepcje rozwiązania wielu problemów, np. budowa wspólnej kanalizacji czy ścieżek rowerowych itp. To już Pana czwarta kadencja jako wójta gminy Osielsko, a przed nami kolejne wybory władz samorządowych... Urząd Gminy Osielsko ul. Szosa Gdańska 55A, Osielsko tel. (52) , fax (52) regionplus.pl 7</p>
<p>8 8 Jak fundusze unijne zmieniły gminę Dobrcz Kończy się perspektywa finansowa , jest to dobry moment na podsumowanie tego, co się zmieniło w gminie Dobrcz. Dzięki aktywności władz samorządowych udało się pozyskać środki finansowe z różnych programów. Najważniejszą inwestycją była rozbudowa systemu kanalizacji sanitarnej. Zadanie realizowano w kilku etapach. Pierwszy Dobrcz Trzeciewiec, gdzie dofinansowanie wyniosło zł pozwolił na stworzenie infrastruktury na trenach inwestycyjnych wzdłuż drogi krajowej nr 5. Kolejną inwestycją było zbudowanie kanalizacji sanitarnej z Dobrcza do Kusowa. Dofinansowanie zadania wyniosło zł. Pozwoliło to na podłączenie do systemu części wsi Borówno i Kusowo. Następnym etapem była budowa systemu kanalizacji sanitarnej do wsi Augustowo z dofinansowaniem zł. Obecnie jesteśmy w trakcie realizacji systemów kanalizacji sanitarnej na osiedlach w Dobrczu. Inwestowanie w ekologię jest bardzo ważne, dlatego w nowym okresie programowania regionplus.pl nadal będą prowadzone prace związane z rozbudową systemu kanalizacji sanitarnej, szczególnie budowa nowej nitki kanalizacyjnej wspólnie z gminą Osielsko z Wilcza poprzez Strzelce Górne do Fordonu. Gmina również chce inwestować Nowo wybudowana świetlica wiejska w Zalesiu w przydomowe oczyszczalnie na terenach, gdzie zabudowa jest rozproszona. Kolejną dziedziną, w którą gmina inwestowała, to edukacja. Szkoły zostały wyposażone w nowoczesny sprzęt, a dzieci korzystały z dodatkowych zajęć. Obecnie w trakcie realizacji jest projekt skierowany do gimnazjalistów pt. Edukacja-marzenie gimnazjalisty, w ramach którego młodzież będzie rozwijać swoje zainteresowania i poznawać wiedzę poprzez doświadczenie. Z programów skorzystali również urzędnicy, którzy w ramach projektu Partnerstwo gmin dla wzrostu kompetencji kadr i sprawności urzędu uczestniczyli w szkoleniach specjalistycznych i studiach podyplomowych. Gmina jest w trakcie realizacji projektu pt. Internet szansą rozwoju mieszkańców gminy Dobrcz w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, gdzie do mieszkańców zagrożonych wykluczeniem cyfrowym trafią komputery i Internet. W sołectwach pojawiły się place sportowo-rekreacyjne, z których korzystają najmłodsi, ale również i trochę starsi. Obecnie nowe place powstają w Dobrczu, Gądeczu i Nekli. W Zalesiu wybudowano nową świetlicę wiejską. Gminny Ośrodek Kultury w Dobrczu został wyremontowany i doposażony. Środowiskowy Dom Samopomocy w Gądeczu zyskał nową elewację. Wszystko to było możliwe dzięki funduszom unijnym i aktywności władz samorządowych.</p>
<p>9 Ii Międzynarodowy kongres ekologii miast BYDGOSZCZ regionplus.pl 9</p>
<p>10 LIDER GOSPODARKA Mniej CO 2 MPEC Włocławek 10 Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. we Włocławku zakończyło realizację projektu pn. Likwidacja niskich emisji w rejonie Starówki Miasta Włocławek. Zgodnie z zawartą w dniu 27 maja 2010 r. o dofinansowanie w formie refundacji przedmiotowego projektu wybudowanych zostało 2303 mb. nowoczesnej preizolowanej sieci ciepłowniczej oraz zamontowano 31 kompaktowych węzłów cieplnych. W pierwszym i drugim etapie wybudowana została nowoczesna sieć w ul. Kościuszki oraz Piekarskiej, Brzeskiej, Orlej i Wojska Polskiego. Trzeci etap zadania, obejmował budowę sieci w ul. Królewieckiej, Stodólnej, Łęgskiej, regionplus.pl św. Jana, Stary Rynek, Szpichlernej, Zamczej, bulwaru im. Józefa Piłsudskiego, Maślanej. W efekcie podjętych w ramach projektu działań poprawiono jakość powietrza na terenie Miasta Włocławek, osiągnięto poprawę stanu środowiska naturalnego, stanu zdrowia ludności, bezpieczeństwa pożarowego mieszkańców i osób przebywających na terenie Starówki Miasta Włocławek oraz poprawę warunków bytowych osób podłączonych do nowej sieci ciepłowniczej. Podniesiono również atrakcyjność inwestycyjną Starówki Miasta Włocławek. W ramach projektu zlikwidowanych zostało 31 źródeł tzw. niskiej emisji zanieczyszczeń o łącznej mocy 3 569,02 KW. Dostęp do nowej sieci uzyskało około 300 lokali, w których obecnie zameldowanych jest blisko 1000 mieszkańców. Równolegle realizowany był program modernizacji, układu odpylania w ciepłowni MPEC. Dzięki przyjętym najnowocześniejszym rozwiązaniom w zdecydowany sposób ograniczona została ilość emitowanych do atmosfery pyłów. Po zrealizowaniu przedsięwzięcia układy odpylania MPEC spełniają już dziś normy, które w całej Unii Europejskiej obowiązywać będą dopiero od 2016 roku. Inwestycja ta znalazła uznanie wśród ekspertów Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który przydzielił na realizację tego zadania preferencyjną pożyczkę, umorzoną w 2014 r. w 30% za osiągnięcie celów ekologicznych. Działania w zakresie ochrony środowiska prowadzone są w MPEC od kilkunastu lat. Najlepszym dowodem na potwierdzenie skuteczności przyjętych rozwiązań jest fakt, że w 2008 roku w specjalnym gnieździe zlokalizowanym na kominie przedsiębiorstwa pojawiła się rodzina sokoła wędrownego, która w roku 2011 ustąpiła miejsca rodzinie pustułki. Dorosłe ptaki oraz ich czwórkę piskląt obecnie można obserwować dzięki zainstalowanym kamerom w gnieździe, za pośrednictwem strony</p>
<p>11 EKOLOGIA Przyrodę obserwujemy na co dzień w parkach, na spacerze w lesie, nawet uważniej patrząc przez okna naszych domów możemy zaobserwować wiele gatunków ptaków czy kwitnące drzewa i krzewy. Ale jak obserwować i podziwiać ławice ryb, płynącą samicę łabędzia z młodymi, czające się na swoje ofiary drapieżne ptaki wodne, pająka topika zwiewnie poruszającego się po powierzchni wody czy ważki lecące tuż nad jej taflą? Nic prostszego, wystarczy obserwować przyrodę... z wody! Przyroda z innej perspektywy A w naszym województwie mamy naprawdę w czym wybierać. Możemy np. wybrać się na spływy kajakowe po Brdzie, Wiśle, Noteci, Gąsawce itd., wybierając spływ w wersji rodzinnej, rekreacyjnej, wyczynowej albo dla odważnych ekstremalnej. Spływy mogą być wspaniałą rozrywką na popołudnie, na weekend albo na kilka dni. Przyrodę z perspektywy wody możemy też w doskonały sposób podziwiać płynąc łodzią czy rowerem wodnym. Jeśli nie dysponujemy własnym sprzętem wodnym, nie ma żadnego problemu żeby wypożyczyć kajak, rower wodny czy łódź. Koszty takiego wypożyczenia naprawdę nie są wysokie, 2-osobowy kajak można wypożyczyć za kilkadziesiąt złotych, a wrażenia i przygoda niezapomniane! Dla osób, które pragną skupić się wyłącznie na obserwacji przyrody polecamy rejsy statkami wycieczkowymi po Brdzie i Wiśle, bydgoski tramwaj wodny Słonecznik albo taksówki wodne. Taka rozrywka jest też idealna dla osób starszych czy rodzin z małymi dziećmi. Podczas wycieczki wodnej kajakiem czy łodzią doskonałym pomysłem jest zatrzymać się na chwilę, posiedzieć w ciszy i poczekać, aż zwierzęta wyjdą ze swoich kryjówek i pokażą nam się w całej krasie. Jak będziemy mieć trochę szczęścia może uda nam się zobaczyć dumną jak paw czaplę siwą, barwnego kumaka nizinnego czy majestatyczną żmiję zygzakowatą. Natomiast jeżeli nie uda nam się zobaczyć zbyt wielu gatunków, to na pewno usłyszymy liczne odgłosy natury, które są najpiękniejszą muzyką, relaksującą umysł i ciało. Będzie to bezcenny wypoczynek również od codziennego zgiełku, hałasu i pośpiechu miejskiego. Jednak wybierając się na wodną wycieczkę pamiętajmy koniecznie o bezpieczeństwie i zdrowym rozsądku. Kapoki to podstawa wszelkich spływów, nigdy nie płyniemy łodzią czy kajakiem po spożyciu nawet niewielkiej ilości alkoholu, a podczas upałów pamiętajmy o nakryciu głowy, gdyż na wodzie promieniowanie słoneczne wyjątkowo daje się we znaki. Pamiętajmy także wybierając się na wycieczkę po rzece czy jeziorze, że jesteśmy gościem przyrody i uszanujmy prawa, jakimi rządzi się natura. Nie płoszmy ptaków, nie wrzucajmy śmieci do wody i starajmy się nie hałasować za bardzo, tak aby nie straszyć zwierząt. mgr inż. Hanna Szczukowska fot. D.B. regionplus.pl 11</p>
<p>12 Chrońmy chronione Krajobraz jest dla naszych oczu czymś tak samo oczywistym jak powietrze, którym oddychamy. Zasadnicza różnica pomiędzy tymi dwoma pojęciami jest taka, że bardzo dużo uwagi i działań poświęcamy temu, aby powietrze nie było zanieczyszczone, gdyż bezpośrednio wpływa to na naszą jakość oraz długość życia. zorganizowały wspólnie samorząd województwa kujawsko-pomorskiego i Porozumienie Parków Krajobrazowych Polski, wśród prelegentów byli minister w Kancelarii Prezydenta Olgierd Dziekoński i wiceminister środowiska Piotr Otawski. Podpisany przez prezydenta Bronisława Komorowskiego projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu trafił do Sejmu już w czerwcu Nie wyszedł dotąd poza pierwsze czytanie. 12 Krajobraz, choć nie uświadamiamy sobie tego wprost, ma również ogromne znacznie dla jakości i komfortu życia mieszkańców. To właśnie widok na naturalne krajobrazy przyrodnicze jest dla samopoczucia człowieka wartością samą w sobie. Jest nieocenionym lekiem dla naszej duszy i umysłu. Jest to otoczenie, w którym w naturalny sposób regenerujemy swoje siły witalne, a nawet często wracamy do zdrowia. Nieco odmienne odczucia wnosi krajobraz, w którym na przestrzeni wieków i lat, człowiek dokonał ingerencji, budując swoje domy, fabryki czy całe miasta. Trudno znaleźć idealne wkomponowanie działalności budowlanej w krajobraz. Tylko nieliczni budowniczowie byli regionplus.pl równocześnie projektantami i wizjonerami, dla których przestrzeń i przyroda były wartościami nadrzędnymi. Aktualna sytuacja w zakresie ochrony klimatu nie jest dobra. Pomimo przyjęcia przez Polskę Konwencji Krajobrazowej organy samorządowe nie dysponują odpowiednimi regulacjami oraz narzędziami do likwidowania patlogii inwestycyjnych w zakresie krajobrazu. To właśnie pod patronatem Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotra Całbeckiego, 12 sierpnia br. w Toruniu odbyła się ogólnopolska konferencja na temat ochrony ładu przestrzennego w kontekście prezydenckiego projektu ustawy krajobrazowej. Wydarzenie Konieczność przyjęcia takich regulacji wynika nie tylko z obowiązku ochrony jakości życia, którą znacząco obniża chaos przestrzenny, ale też z prawa europejskiego. Można powiedzieć, że negatywnie odstajemy w tym aspekcie od innych krajów Europy. Tymczasem projekt dobrego prawa wciąż leży w sejmowej zamrażarce podkreśla marszałek Piotr Całbecki. O tym, że regulacje dotyczące zarządzania ładem przestrzennym są Polsce pilnie potrzebne, dyskutowali 12 sierpnia w Toruniu wysocy rangą przedstawiciele administracji, naukowcy i eksperci na co dzień zarządzający parkami krajobrazowymi w całym kraju. Otwierający debatę minister Olgierd</p>
<p>13 Dziekoński, reprezentujący stanowisko głowy państwa w trakcie sejmowych prac nad ustawą krajobrazową, mówił o proponowanych w niej rozwiązaniach, a wiceminister środowiska i główny konserwator przyrody Piotr Otawski o obowiązkach, jakie nakłada na nasz kraj Europejska Konwencja Krajobrazowa. Dyrektor Departamentu Infrastruktury w Najwyższej Izbie Kontroli Tomasz Emiljan zreferował najważniejsze kwestie z opublikowanego niedawno raportu NIK, w którym wskazano liczne patologie w procesie wyznaczania lokalizacji masztów elektrowni wiatrowych, będących nie tylko dominantami krajobrazowymi, ale mających też wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt oraz stan upraw. Mariusz Leszczyński z marszałkowskiego Kujawsko-Pomorskiego Biura Planowania Przestrzennego i Regionalnego omówił nasze doświadczenia w sferze ochrony krajobrazu. marszałkowski Piotrowi Całbeckiemu, będzie ważnym kamieniem węgielnym dla upowszechnienia tej świadomości. Chrońmy krajobraz, ponieważ jest to nasze niezbywalne dziedzictwo powiedział minister Olgierd Dziekoński. Konwencja Krajobrazowa zobowiązuje nas do identyfikacji i oceny krajobrazu oraz podjęcia środków, które zapewnią nam ochronę tych zdefiniowanych wartości. Konwencja pozostawia państwom wybór tych środków. To my musimy się zastanowić, wydawania decyzji o warunkach zabudowy tam, gdzie nie ma miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wiążą się z tym bardzo często konflikty społeczne i nieporozumienia. Czasem nawet możemy mówić o występowaniu mechanizmów korupcjogennych. Dodatkowymi ustaleniami naszych kontroli było to, że elektrownie wiatrowe nie są objęte ani nadzorem technicznym jako cały obiekt, ani nadzorem budowlanym powiedział dyrektor Departamentu Infrastruktury NIK Tomasz Emiljan. Wśród prelegentów byli też dyrektorzy parków krajobrazowych: Jerzy Zawartka (Zespół Małopolskich PK), Marek Broda (Zespół Śląskich PK i przewodniczący Porozumienia Parków Krajobrazowych Polski) oraz Marian Tomoń (Brodnicki PK). Świadomość i przychylność społeczna wobec zagadnień ochrony krajobrazu wreszcie zaczyna wychodzić na światło dzienne. O tym się mówi, ludzie zaczynają dostrzegać walory krajobrazowe oraz traktować przestrzeń publiczną tak jak powietrze i wodę jako dobro wspólne i element naturalnego środowiska, w którym żyjemy i które na nas bezpośrednio oddziałuje powiedział podczas spotkania z dziennikarzami marszałek Piotr Całbecki. Najgorszą rzeczą dla każdego państwa jest sytuacja, gdy wszyscy są przekonani, że coś nie powinno mieć miejsca, a brakuje instrumentów prawnych, żeby to powszechne przekonanie zrealizować. Dlatego też mamy nadzieję, że projekt ustawy zostanie przyjęty przez parlament, a dzisiejsze spotkanie, za które chciałem podziękować panu fot. jakie instrumenty w naszych warunkach społeczno-gospodarczych potrzebne są do ochrony krajobrazu. Dyskusja wywołana prezydenckim projektem ustawy o wzmocnieniu narzędzi ochrony krajobrazu jest propozycją wskazania takich instrumentów zaznaczył wiceminister środowiska Piotr Otawski. Wydawanie decyzji, głównie lokalizacyjnych, dla dominant, takich, jak elektrownie wiatrowe i wysokie maszty, jest ustalane bardzo często w wyniku Mamy nadzieję, że dyskusja w Toruniu przyczyni się do przyspieszenia prac na ustawą prezydencką, co bezpośrednio przyczyni się do wzmocnienia pozycji krajobrazu w procesach inwestycyjnych z korzyścią dla środowiska przyrodniczego. tekst H.SZ fot. str. 12, D.B. od lewej: Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotr Całbecki, Olgierd Dziekoński, minister w Kancelerii Prezydenta RP, Piotr Otawski, wiceminister środowiska regionplus.pl 13</p>
<p>14 EKOLOGIA Doceńmy wodę Jest wśród nas głęboko zakorzeniona mentalność, że skoro z kranów woda leci wartkim strumieniem, to przecież nie ma żadnego problemu z wodą... Otóż, nic bardziej mylnego! Polska ma wbrew pozorom dosyć spore problemy z wodą, a zasoby wodne naszego kraju są niewiele większe od zasobów wodnych np. Egiptu! Nawet w Indiach, które powszechnie borykają się z niedoborem wody pitnej, przypada blisko dwa razy więcej wody na 1 mieszkańca niż w Polsce. Dlatego tak ważne jest, abyśmy oszczędzali i doceniali wodę na co dzień. Oszczędzać wodę można na wiele łatwych sposobów w życiu codziennym. Począwszy od zakręcania wody podczas mycia zębów czy golenia się, poprzez branie krótkich prysznicy zamiast codziennej kąpieli w wannie, a skończywszy na rzadszym robieniu prania, ale za to większej liczbie ubrań. Są to najprostsze metody, które mogą już praktykować dzieci. Dorośli dodatkowo powinni sprawdzać szczelność kranów i natrysków, wymieniać regularnie uszczelki oraz kontrolować urządzenia i instalacje wodociągowe. Najprostszym testem na szczelność wszystkich urządzeń, jest odczytanie liczników wodomierzy, następnie nie należy odkręcać przez godzinę dwie wody w całym domu i po tym czasie znów sprawdzić stan wodomierzy. Jeżeli ich wartość się nie zmieni przy drugim odczycie, możemy spać spokojnie, wiedząc że mamy wszystkie instalacje i urządzenia szczelne. Newralgiczną czynnością, jeśli chodzi o zużycie dużych ilości wody w domu, jest mycie naczyń. Naczynia myć trzeba i to jest oczywiste, ale można przy tym pomyśleć o racjonalnym zużyciu wody. I tak, najbardziej oszczędne jest mycie naczyń w zmywarce, a jeśli już myjemy naczynia ręcznie, to najlepiej zebrać większą liczbę naczyń i dopiero umyć, a także używać miski bądź zatkać zlew myjąc naczynia, aby jak najmniej wody marnować. Warto również pamiętać o oszczędzaniu wody, kiedy kupujemy zmywarkę czy pralkę. Najlepiej wybierać ten sprzęt AGD, który posiada programy ekonomiczne jeśli chodzi o zużycie wody. Korzystną inwestycją są też baterie termostatyczne do kranów i natrysków prysznicowych, których montaż jest nieskomplikowany i nie wymaga przeróbek w istniejącej instalacji. Takie baterie sprawiają, że woda o wybranej przez użytkownika temperaturze płynie od razu, nie trzeba czekać i puszczać przez jakiś czas zimnej wody, żeby się nagrzała. Co prawda takie baterie są droższe, ale szybko zwracają się ich koszty przy użytkowaniu, a do tego robimy coś dla środowiska naturalnego. Ostatnim, najbardziej przyziemnym i pospolitym sposobem na oszczędzanie wody jest... odpowiednie spłukiwanie wody w toalecie. Nie należy spłukiwać niewielkich przedmiotów w toalecie, np. jednej chusteczki higienicznej. Warto założyć sobie również spłuczkę, która ma podzielony system spłukiwanie przynajmniej na 2 stopnie pełne spłukanie i połowiczne. Najlepsze są takie spłuczki, które dodatkowo posiadają funkcję stop, dzięki której możemy w każdej chwili przerwać spłukiwanie. 14 Wydano ze œrodków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu. mgr inż. Hanna Szczukowska fot. D.B.</p>
<p>15 GOSPODARKA Grupa Kapitałowa Projprzem S.A. to międzynarodowa firma, której historia zaczyna się w 1948 roku od biura projektowego. Swoje produkty oraz usługi, od zawsze związana z Bydgoszczą spółka, sprzedaje już w 30 krajach na 3 kontynentach. Na biznesowym horyzoncie jawią się egzotyczne kraje arabskie i Czarny Ląd. Projprzem S.A. jest również właścicielem dwóch zakładów produkcyjnych: w Sępólnie Krajeńskim i w Koronowie, co czyni z niego jednego z większych pracodawców w regionie. Grupa swoją działalność prowadzi w trzech segmentach rynku: budownictwo przemysłowe, systemy przeładunkowe i konstrukcje stalowe. W strukturze swojego portfela Projprzem S.A. posiada dwie spółki sprzedażowe handlujące pomostami przeładunkowymi: polski Promstahl Sp. z o. o. i niemiecki Promstahl GmbH. Pomosty PROM to efekt pracy polskich oraz niemieckich doświadczonych inżynierów, którzy tworzą trzon firmy i pracują nad ewolucją produktu. Stworzyliśmy blokadę Fall-Guard, która zabezpiecza wózek przed wypadnięciem z rampy. Według statystyk takie wypadki to około 9% wszystkich wypadków w centrach logistycznych, rodzi to problemy i koszty po stronie użytkowników, nie mówiąc już o czysto ludzkim wymiarze. Szybko zareagowaliśmy na potrzeby rynku związane z bezpieczeństwem i to jest podstawowy wyróżnik Promstahl elastyczność i reakcja na rzeczywiste potrzeby rynku. Dzięki naszemu rozwiązaniu staramy się zmniejszać koszty inwestorów mówi Jacek Kuc, prezes Promstahl Sp. z o. o. Dalsze rozwijanie produktu podyktowane jest przede wszystkim obniżeniem kosztów inwestora. Pracujemy nad tymi aspektami, które zmniejszają i/lub niwelują niepotrzebne koszty. To jest nasz sposób na funkcjonowanie na rynku: innowacyjność, solidność, niezawodność a nie cena. Nie stosujemy gorszych materiałów, nie zmieniamy parametrów. innowacyjność produktu i rozwiązań biznesowych Innowacyjność to nie tylko technologia, to również rozwiązania biznesowe, które pozwalają na podnoszenie wartości firmy. Grupa Kapitałowa Projprzem S.A. z Bydgoszczy innowacyjnie zajmuje kolejne rynki. Zachowujemy wypracowaną przez lata i potwierdzoną przez klientów jakość. W tej chwili w sposób innowacyjny optymalizujemy koszty związane nie tyle z zakupem, co z użytkowaniem produktu przekonuje Kuc. Managerowie Grupy Kapitałowej Projprzem S.A. dążą także do dywersyfikacji oferty, stąd od ponad roku spółka funkcjonuje na rynku offshorowym. To stosunkowo młoda branża, ale o szerokim i perspektywicznym spektrum. W latach 2013/2014 firma uczestniczyła w projekcie Baltic 2 Lot 1, w który należało spełniać standardy NORSOK, co nadaje jej wiarygodności w tym segmencie rynkowym. Dla duńskiej firmy Bladt dostarczaliśmy elementy konstrukcyjne do ponad 40 wiatraków. Produkcja była poddana ostremu reżimowi inspektorów jakości nie tylko z Bladt, ale również ze strony inwestora, w tym wypadku niemieckiego RWE stwierdza Rafał Rost, dyrektor handlowy z grupy. Dynamika rozwoju spółki jest również zauważalna w budownictwie przemysłowym. Specjalizująca się w obiektach przemysłowo-magazynowych firma uczestniczy w większości przetargów dotyczących tego typu budownictwa w całym kraju, w tym także w regionie; buduje m.in. stację przeładunkową odpadów w Toruniu. Oprócz rozwiązań inżynieryjnych managerowie proponują inwestorom rozwiązania biznesowe, stąd grupa może wystąpić w roli nie tylko generalnego wykonawcy, ale również w roli inwestora zastępczego. W zakresie procesu inwestycyjnego jesteśmy w stanie zaproponować praktycznie wszystko, począwszy od koncepcji, poprzez procedury administracyjne, zakup działki, realizację, aż do oddania obiektu pod klucz. Naszą silną stroną jest również możliwość finansowania lub współfinansowania inwestycji na określonych warunkach. W zakresie usług okołobudowlanych jesteśmy również w stanie doradzić, np. w zakresie technologii zarówno wykorzystywanych przy budowie obiektu, jak i w technologii eksploatacyjnej zaznacza Grzegorz Boguś, dyrektor budownictwa ds. sprzedaży. Każdy z trzech segmentów jest rozwijany przez kadrę spółki w taki sposób, by osiągnąć optymalny stosunek przychodu do oczekiwań rynkowych z uwzględnieniem nowoczesnych trendów w branży. Budowany w ten sposób potencjał pozwala firmie na zajmowanie kolejnych rynków. regionplus.pl 15</p>
<p>16 IT Zamówienia publiczne jak ważny jest know-how? Postęp w zakresie technologii IT (Information Technology), rozwój rynku dostawców systemów informatycznych oraz zmiany prawne napędzają ciągły proces informatyzacji placówek medycznych. Informatyzacja nieodłącznie wiąże się z koniecznością integracji oprogramowania, które często obejmuje różne obszary działalności podmiotu medycznego. Sprawnie działający podmiot posiada zróżnicowane systemy klasy e-health: HIS (Hospital Information System), RIS (Radiology Information System), PACS (Picture Archiving and Communication System), EDM (Elektroniczna Dokumentacja Medyczna), LIS (Laboratory Information System), ERP (Enterprise Resource Planning), których zadaniem jest komunikacja i wymiana danych. W tym celu stosuje się odpowiednie mechanizmy oraz sposoby integracji istniejących i nowych rozwiązań IT. Zapewnienie ciągłości współpracy pomiędzy systemami w placówce medycznej stanowi wyzwanie. Stąd na projekty informatyzacji podmiotów medycznych kierowane są duże środki celowe dostępne w procesie zamówień publicznych. Aby dostępne zasoby zostały optymalnie wykorzystane, istotne jest przestrzeganie dobrych praktyk w zakresie zamówień publicznych w sektorze medycznym. 16 Wiodący producent systemów IT Grupa Kapitałowa Comarch, w skład której wchodzą m.in. podmioty dedykowane dla rynku medycznego: ESAPROJEKT oraz imed24 SA, za główny cel stawia sobie umożliwienie klientom spełnienia wymogów prawnych związanych z ich działalnością oraz optymalizację procesów zachodzących w danej placówce medycznej. Spółka dba o przestrzeganie obowiązujących przepisów prawa i podczas współpracy z klientem zapewnia niezbędne do wprowadzenia informatyzacji know- -how. Daje to gwarancję, że placówki medyczne nie będą narażone na koszty procesów odwoławczych, związanych z niepoprawnym przebiegiem procesu zamówienia publicznego. Jakie są podstawowe informacje, których świadomy powinien być każdy zamawiający? regionplus.pl Informatyzacja placówek medycznych obowiązki zamawiającego Zamówienia publiczne są regulowane prawnie. Dokumentami, które określają zasady i ramy tego procesu są: Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo Zamówień Publicznych oraz opublikowane w 2009 roku przez Urząd Zamówień Publicznych rekomendacje w sprawie Udzielania zamówień publicznych na systemy informatyczne oraz dostawę zestawów komputerowych. Sposób kształtowania zamówień publicznych leży w gestii podmiotu medycznego. Musi on jednak pamiętać, że przez cały okres eksploatacji systemów powinien tak gospodarować zasobami, aby zapewnić ciągłość wymiany danych pomiędzy oprogramowaniem wewnętrznym (np. z nowym systemem IT), zewnętrznym (np. Platformą P1) lub urządzeniem (np. nowym aparatem RTG). Ciągłość ta jest możliwa dzięki wcześniejszemu opracowaniu tzw. polityki rozwoju systemów informatycznych. Polityka rozwoju systemów informatycznych powinna określać zasady, jakimi zamierza kierować się zamawiający podmiot medyczny w rozwoju własnej infrastruktury informatycznej. W tym miejscu m.in. zaplanowane zostają: wymagania odnośnie opracowania i utrzymania planów rozwoju systemów IT, informacje nt. architektury i dokumentacji tychże systemów, czy wymagania względem zdolności oprogramowania do wymiany danych z innymi systemami, tzw. interoperabilność. W celu zagwarantowania, że środki publiczne przeznaczone na finansowanie zakupu oprogramowania są wydawane</p>
<p>17 w sposób zgodny z obowiązującym prawem placówka medyczna zobowiązana jest do spełnienia następujących obowiązków, które określa legislacja: 1. opracowanie polityki rozwoju systemów informatycznych oraz planu rozwoju systemów informatycznych 2. wdrożenie szyny usług, umożliwiającej integrację wielu oprogramowań 3. przeprowadzenie inwentaryzacji eksploatowanego oprogramowania i urządzeń pod kątem zdolności i sposobu integracji, posiadanej w tym zakresie dokumentacji, wiedzy i zapewnionego poziomu wsparcia 4. uzupełnienie zidentyfikowanych braków w powyższym zakresie 5. formułowanie SIWZ (Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia) zgodnie z przyjętym standardem Główna siedziba GK Comarch w Krakowie 6. zamawianie wyłącznie oprogramowania i urządzeń, które wyposażone są w interfejsy wymiany danych 7. odpowiednie prowadzenie zamówień zgodnie z zasadą konkurencyjności postępowania 8. załączanie odpowiedniej dokumentacji postępowania o udzielenie zamówienia na nowe oprogramowanie. Podmioty medyczne, które nie przestrzegają zasad dot. zamówień publicznych, narażają się na poważne konsekwencje, które mogą przynieść straty finansowe, czy też zahamować rozwój wdrożonych w placówce technologii. Dostawca o ugruntowanej pozycji rynkowej Szpitalny System Informacyjny Comarch OptiMED został wdrożony już w kilkudziesięciu szpitalach w Polsce. Każdorazowo współpraca z placówką medyczną pozwalała wspierać decyzje związane z wyborem rozwiązań informatycznych, metodologią wdrożenia, czy zakresem dokumentacji i wiedzy jaką musi zgromadzić jednostka przed przystąpieniem do informatyzacji. Polskie przepisy związane z rynkiem medycznym często się zmieniają, a nadążanie za zmianami stanowi wyzwanie. Placówka medyczna we współpracy z producentem oprogramowania nie chce liczyć jedynie na wiedzę programistów. Wymaga dodatkowo wiedzy prawników, specjalistów od rozliczeń z NFZ (Narodowy Fundusz Zdrowia), specjalistów od oprogramowania ERP, doświadczonych w projektach informatycznych na rynku medycznym product managerów. Takim partnerem w procesie zamówień publicznych jest Grupa Kapitałowa Comarch. Doświadczenie zdobywane przez dwadzieścia lat istnienia Comarch na rynku nowych technologii oraz ugruntowana obecność w sektorze medycznym gwarantują, że rozwiązania proponowane przez Comarch e-zdrowie są kompleksowe i ergonomiczne. Systemy Comarch powstały na bazie kilkunastoletnich doświadczeń w pracy z ośrodkami medycznymi w Polsce, w tym z macierzystym Centrum Medycznym imed24. Synergia wiedzy programistów i lekarzy sprawiła, że zastosowane rozwiązania wpływają bezpośrednio na jakość świadczonych usług medycznych, na którą w świetle komercjalizacji w ochronie zdrowia jest kładziony coraz większy nacisk. Dodatkowo Comarch jest jednym z czołowych dostawców rozwiązań dla Administracji Publicznej, Utilities i Samorządy. Specjalizuje się w projektowaniu, wdrażaniu oraz integracji rozwiązań informatycznych dla wszystkich szczebli administracji oraz rynku użyteczności publicznej. Know-how jest wartością dodaną współpracy z Comarch oraz gwarantem bezpiecznego przeprowadzenia prawidłowego procesu zamówień publicznych. regionplus.pl 17</p>
<p>18 EDUKACJA POWIAT MOGILEŃSKI inwestycje w oświacie 18 Problematyka edukacji zajmuje w działalności Powiatu Mogileńskiego miejsce szczególne. W minionych latach podjęto szereg działań mających na celu zmodernizowanie bazy dydaktycznej, podniesienie jakości kształcenia oraz poszerzenie oferty edukacyjnej szkół odpowiadającej aktualnym zapotrzebowaniom rynku pracy. Powiat Mogileński systematycznie dostosowuje infrastrukturę oświatową do wyzwań generowanych przez przemiany społeczne, gospodarcze oraz narastający kryzys demograficzny. Obecnie Powiat Mogileński jest organem prowadzącym dla: trzech zespołów szkół, zespołu placówek specjalnych, dwóch młodzieżowych ośrodków wychowawczych oraz poradni psychologiczno- -pedagogicznej. Zespół Szkół w Mogilnie Zespół Szkół w Mogilnie to placówka, w której znajduje się liceum ogólnokształcące, technikum oraz szkoła zawodowa. Szkoła wyposażona jest w nowoczesną bazę dydaktyczną, posiada wybudowaną w roku 2009 salę gimnastyczną oraz nowe boisko wielofunkcyjne. W prestiżowym rankingu czasopisma Perspektywy technikum Zespołu Szkół w Mogilnie zajęło w roku 2014 piąte miejsce w Województwie Kujawsko- -Pomorskim oraz siedemdziesiąte szóste w kraju, co zostało uhonorowane Złotym Znakiem Jakości. Zespół Szkół w Strzelnie regionplus.pl Zespół Szkół w Strzelnie Zespół Szkół w Strzelnie jest placówką o szczególnej strukturze z uwagi na fakt umieszczenia w jego składzie poza liceum ogólnokształcącym, technikum oraz szkołą zawodową, również gimnazjum. Inicjatywę włączenia gimnazjum do zespołu podjęto wskutek wprowadzenia nowej podstawy programowej w kształceniu ogólnym, tj. połączenia programowego gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej. Porozumienie w tej sprawie zawarte zostało z Gminą Jeziora Wielkie w dniu 16 lutego 2012 r. Na jego mocy Powiat Mogileński stał się organem prowadzącym dla Gimnazjum Gminy Jeziora Wielkie. Takie rozwiązanie pozwala na rzetelne, spokojne i wyczerpujące omówienie wszystkich tematów w zakresie klasycznego kanonu przedmiotów również w grupach międzyoddziałowych, jak i w grupach międzyszkolnych. Obecność ucznia gimnazjum w placówce, w której znajdują się szkoły ponadgimnazjalne, pozwala mu także dokonać bardziej świadomego wyboru dalszej ścieżki edukacyjnej. W roku 2012 oddano do użytku nowo wybudowane Warsztaty Szkolne, które wyposażono w nowoczesny sprzęt do praktycznej nauki zawodu, w tym m.in. tokarkę sterowaną numerycznie, po to, aby umiejętności absolwentów szkoły jak najpełniej odpowiadały aktualnemu zapotrzebowaniu pracodawców. Zespół Szkół im. Powstańców Wielkopolskich w Bielicach W skład placówki wchodzą szkoły ponadgimnazjalne, tj. liceum ogólnokształcące, technikum oraz szkoła zawodowa. Do Zespołu włączono również gimnazjum. Zespół Szkół początkowo był placówką o technicznym charakterze kształcącym, w zawodach rolniczych. Z uwagi jednak na zmieniającą się sytuację gospodarczą w Polsce i potrzeby w zakresie kształcenia, rozszerzono ofertę edukacyjną o kierunki ekonomiczne, turystyczne, ochrony środowiska i inne. Niezmiennie jednak cechą wyróżniającą tę placówkę jest edukacja w zawodach rolniczych. Kształcenie praktyczne w tych zawodach odbywało się do dnia 31 grudnia 2010 r. w Gospodarstwie Pomocniczym Zespołu Szkół w Bielicach. Z uwagi na ustawową konieczność jego likwidacji, Powiat Mogileński podjął inicjatywę utworzenia fundacji, której celem jest wspieranie szkoły w zakresie praktycznej nauki zawodów. Fundację Powiatu Mogileńskiego wyposażono w majątek likwidowanego Gospodarstwa Pomocniczego. Fundacja prowadzi duże gospodarstwo rolne, w którym uczniowie mogą zapoznać się z nowoczesnym sprzętem, zasadami prowadzenia hodowli i uprawy roślin. Nowym przedsięwzięciem placówki jest prowadzenie technikum hodowli koni. Założono stajnię oraz wybudowano namiotową ujeżdżalnię koni.</p>
<p>19 Namiotowa ujeżdżalnia koni w Bielicach Szkoła budzi zainteresowanie uczniów z terenu całej Polski. Zespół Szkół jest współorganizatorem corocznych Regionalnych Targów Rolnych, w ramach których odbywją się zawody konne w skokach przez przeszkody oraz Powiatowe Zawody w Powożeniu Zaprzęgami. Targi co roku objęte są patronatem honorowym przez m.in. Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Kształcenie specjalne Powiat Mogileński szczególną uwagę poświęca kształceniu specjalnemu. W ramach Zespołu Placówek Specjalnych w Szerzawach prowadzi Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Młodzieżowy Ośrodek Socjoterapii oraz Specjalny Ośrodek Wychowawczy. Poza Zespołem prowadzi także dwa Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze. Swoją ofertą odpowiada na potrzeby dzieci wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Z działalności wskazanych placówek w przeważającej części korzystają dzieci spoza terenu powiatu. Na ten zakres działalności edukacyjnej powiatu tylko w niewielkim stopniu wpływa kryzys demograficzny. Powiat Mogileński podejmuje szereg inicjatyw mających na celu utrzymanie wysokiego poziomu nauczania. Celem tej działalności jest zachęcenie uczniów do wyboru szkół z terenu powiatu. Jedną z takich inicjatyw jest przyjęcie, we współpracy z Fundacją Powiatu Mogileńskiego, Programu wyrównywania szans edukacyjnych uczniów szkół prowadzonych przez Powiat Mogileński SZANSA, Programu wspierania edukacji uzdolnionych uczniów szkół prowadzonych przez Powiat Mogileński ZDOLNI oraz Programu wspierania edukacji uzdolnionych uczniów szkół prowadzonych przez Powiat Mogileński TALENT. Szczególną chlubą powiatu są niezmiennie od wielu lat dobre wyniki egzaminów maturalnych. W roku 2014 Powiat Mogileński uzyskał czwartą lokatę w Województwie Kujawsko-Pomorskim z wynikiem 73,76% uczniów, którzy egzamin maturalny zakończyli wynikiem pozytywnym. Projekty realizowane w oświacie przy wsparciu funduszy unijnych W projektach dofinansowanych przez UE pn. Szkolnictwo zawodowe podstawą rozwoju Powiatu Mogileńskiego biorą udział wszystkie szkoły z terenu Powiatu Mogileńskiego prowadzące kształcenie zawodowe: Zespół Szkół w Bielicach, Zespół Szkół w Mogilnie, Zespół Szkół w Strzelnie, Zespół Placówek Specjalnych w Szerzawach oraz Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Strzelnie. W latach /2015 wydatkowano łącznie: ponad 4,478 mln zł, z czego 85% wartości projektów jest współfinansowane ze środków UE, pozostałe, tj. 15%, stanowi wkład własny samorządu. Szkoły objęte wsparciem podnoszą jakość kształcenia poprzez doposażenie w nowoczesne materiały dydaktyczne. Dzięki nim uczniowie zdobywają podstawowe i dodatkowe kwalifikacje oraz wzmacniają swoje zdolności do przyszłego zatrudnienia. Zakupione w ramach projektów wyposażenie pracowni szkolnych jest wykorzystywane zarówno podczas zajęć dodatkowych, jak również podczas zajęć programowych. W ramach realizacji projektów w proces kształcenia zawodowego zostali zaangażowani lokalni pracodawcy. Zespoły szkół dostosowały oferty kształcenia do potrzeb regionalnego rynku pracy w ramach konsultacji programów nauczania z pracodawcami. Współpraca ta polega również na organizacji w przedsiębiorstwach praktyk dla uczniów, komplementarnych do ich przyszłego zawodu. Realizacja projektów przyczynia się do poprawy jakości, efektywności i atrakcyjności kształcenia zawodowego w Powiecie Mogileńskim, które bez Europejskiego Funduszu Społecznego zostałoby ograniczone lub rozciągnięte w czasie. Powiat Mogileński uzyskał dofinansowanie na realizację projektu pn. Równe szanse w powiecie mogileńskim III edycja obejmujący wsparciem 1698 uczniów. Projekt o wartości ,08 zł został zrealizowany w roku szkolnym 2010/2011. Obecnie realizowany jest projekt pn. Wiedza kluczem do sukcesu zaplanowany na lata szkolne 2013/2014 oraz 2014/2015. Całkowita wartość projektu obejmującego wsparciem 500 uczniów wynosi ,13 zł i uczestniczą w nim uczniowie 8 szkół, które prowadzą kształcenie ogólne. Dzięki wsparciu z Unii Europejskiej uczniowie uczestniczą w zajęciach: matematyczno-przyrodniczych, informatycznych i z języków obcych oraz biorą udział w różnego rodzaju ścieżkach edukacyjnych. Ponadto uczniowie korzystają z doradztwa edukacyjno-zawodowego. W ramach projektu organizowane są również zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze i zajęcia dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, w tym szczególnie uzdolnionych. Powiat Mogileński realizuje również projekty mające na celu doskonalenie zawodowe nauczycieli będących pracownikami placówek szkolnych prowadzonych lub dotowanych przez powiat. W tym celu jest realizowany projekt pn. Kompetentny nauczyciel kluczem do sukcesu ucznia. Wartość projektu wynosi ,32 zł. Celem głównym projektu jest podniesienie jakości funkcjonowania systemu doskonalenia nauczycieli. Korzyści z projektu uzyskają również uczniowie słaby uczeń otrzyma pomoc w pokonaniu trudności edukacyjnych, natomiast dobry uczeń zdobędzie szansę na rozwój swoich zdolności. Z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego programu operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata Powiat Mogileński we współpracy z Zespołem Szkół w Bielicach, realizuje projekt pn. Doposażenie bazy dydaktycznej kształcenia rolniczego w Zespole Szkół im. Powstańców Wielkopolskich w Bielicach. Wartość projektu, którego zakończenie jest planowane na grudzień 2014 r., wynosi ,05 zł. Przedmiotem projektu jest doposażenie bazy dydaktycznej kształcenia rolniczego celem polepszenia jakości praktycznej nauki zawodów rolniczych w ZS w Bielicach polegające na zakupie specjalistycznych maszyn i urządzeń oraz na pracach adaptacyjnych i remontowych. Zarówno rozwiązania strukturalne, inwestycje w budowę nowoczesnej infrastruktury szkolnej, wykorzystywanie w sposób maksymalny możliwości dofinansowania ze środków unijnych nie byłoby możliwe, gdyby nie osoby potrafiące myśleć o edukacji szkolnej w sposób nowoczesny, dalekosiężny, mający za główny cel przygotować ucznia do startu w dorosłe życie, wyposażonego w wiedzę i umiejętności pozwalające efektywnie funkcjonować we współczesnym społeczeństwie. regionplus.pl 19</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 3
|
[
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
cdd6c13a6aae9e5af7c74eacdb7325a4
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.058,
"LY": 0.094,
"SP": 0.083,
"ID": 0.057,
"NA": 0.42,
"HI": 0.057,
"IN": 0.112,
"OP": 0.168,
"IP": 0.697,
"it": 0.073,
"ne": 0.209,
"sr": 0.062,
"nb": 0.28,
"re": 0.051,
"en": 0.035,
"ra": 0.06,
"dtp": 0.081,
"fi": 0.051,
"lt": 0.069,
"rv": 0.055,
"ob": 0.182,
"rs": 0.075,
"av": 0.075,
"ds": 0.327,
"ed": 0.133
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00186-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 67,851,175
| 77,115
| 254,750
|
http://docplayer.pl/662572-Oprogramowanie-open-source-w-zastosowaniach-biznesowych.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:23:58
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Politechnika Poznańska Wydział Informatyki i Zarządzania Instytut Informatyki Praca dyplomowa magisterska OPROGRAMOWANIE OPEN SOURCE W ZASTOSOWANIACH BIZNESOWYCH Robert Nowak Promotor dr inż. Marek Mika Poznań, 2007 r.
2
3 Spis treści 1 Wstęp 2 2 Informatyzacja przedsiębiorstwa 4 3 Oprogramowanie Open Source Dwie ideologie Licencjonowanie oprogramowania Open Source Prawa autorskie Licencjonowanie Najpopularniejsze licencje Open Source GNU Genereal Public Licence GNU Lesser General Public License Creative Commons Licenses Mniej restrykcyjne licencje Otwarte i zamknięte oprogramowanie w praktyce Bezpieczeństwo dojrzałych aplikacji Komercyjne wykorzystanie Open Source Popularność ruchu Open Source Historia powstania Zintegrowany System Informatyczny System Zarządzania Treścią Wybrane rozwiązanie Wymagania Przydatne adresy Rozwiązania konkurencyjne Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa Wybrane rozwiązanie Wymagania sprzętowe Portal Informacyjny Wybrane rozwiązanie Wymagania Rozwiązania konkurencyjne Pakiet biurowy Wybrane rozwiązanie Otwarty standard pliku Wymagania sprzętowe Rozwiązania konkurencyjne I
4 II 4.5 Komunikacja Poczta elektroniczna Rozmowy tekstowe Rozmowy głosowe Platforma integracyjna Metody integracji Zaprogramowana integracja Wymagania sprzętowe Zakończenie 65 Literatura 66
5 1
6 Rozdział 1 Wstęp Oprogramowanie biznesowe jest w chwili obecnej szeroko stosowane wśród dużych firm. 58% pieniędzy wydanych na informatykę w roku 2005, pochodziło od około największych (zatrudniających powyżej 250 pracowników) polskich przedsiębiorstw[opa07]. Wśród małych i średnich zakładów pracy, inwestycje w nowoczesne technologie nie stoją na tak wysokim poziomie ich udział w wydatkach na rynku oprogramowania wynosi zaledwie 13% (rysunek 1.2). Dzieje się tak mimo tego, że łączna liczba posiadanych przez nie komputerów (1,7 mln sztuk), jest znacznie większa niż we wspomnianych dużych przedsiębiorstwach (niecałe 700 tysięcy, dokładny rozkład pokazano na rysunku 1.1). Jeśli nawet uznać, że przy zatrudnieniu poniżej 10 osób, niepotrzebne jest specjalistyczne oprogramowanie biznesowe, pozostaje jeszcze 900 tysięcy komputerów w firmach, w których pracuje od 10 do 249 osób. Trzynastoprocentowy współczynnik wydatków na informatyzację, jest w Polsce dwukrotnie niższy niż w firmach o podobnej wielkości w krajach Europy Zachodniej[Opa07]. Analizując powyższe dane i mając na uwadze wzrost, jakiego doświadcza polska gospodarka od momentu wejścia do Unii Europejskiej, można założyć, że rodzime firmy posiadają i będą chciały wykorzystać spory potencjał rozwoju. Przyczyną obecnego umiarkowanego zainteresowania, może być przeświadczenie o dużych nakładach finansowych, wymaganych do uzyskania wysokiej jakości systemu informatycznego, a także brak wiedzy na temat możliwych do osiągnięcia długofalowych zysków. Chęć wpłynięcia na poprawę tego stanu wiedzy stała się motywacją do napisania tej pracy. Praca Oprogramowanie Open Source w zastosowaniach biznesowych ma na celu zaprezentowanie osobom podejmującym decyzje w małych i średnich przedsiębiorstwach wymiernych zysków, Rysunek 1.1: Liczba komputerów działających w Polsce w 2005 r.[opa07] 2
7 Wstęp 3 Rysunek 1.2: Struktura rynku IT w Polsce według szacunkowych wydatków w 2005 r.[opa07] możliwych do uzyskania dzięki zastosowaniu oprogramowania biznesowego, a następnie przedstawienie przykładowych rozwiązań Open Source, jako znacznie tańszej, choć niekoniecznie uboższej alternatywy dla aplikacji oferowanych przez twórców oprogramowania komercyjnego. Źródłem wiedzy koniecznej do poznania tematu była głównie anglojęzyczna literatura dotyczącą oprogramowania, wspierana artykułami tworzonymi przez cieszące się dobrą renomą w świecie informatyki postacie, a także materiałami informacyjnymi producentów aplikacji. Poza częścią teoretyczną, jaką jest dokument zawierający informacje i przemyślenia zebrane podczas analizy biznesowego oprogramowania Open Source, powstała również część praktyczna pracy. Jest nią system informatyczny, dostarczany na płycie DVD, będący gotową do uruchomienia instalacją wybranych aplikacji. Każdy z opisywanych programów można dzięki temu zobaczyć podczas działania, a dzięki wykonanej integracji, także we współpracy z innymi komponentami systemu. W pierwszym rodziale pracy omówione zostały potencjalne zyski wynikające z udanego wdrożenia, oraz możliwości, jakie dzięki aplikacjom biznesowym otwierają się przed firmami gotowymi przejść na wyższy szczebel zarządzania. Następnie wykonana została analiza dosyć młodego jeszcze zjawiska, jakim jest oprogramowanie Open Source, które pokazano jako metodologię tworzenia rozwiązań programowych o wysokiej jakości, ale również w charakterze ruchu społecznego rozpoczętego w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia, a istniejącego i rozwijającego się do tej pory. W kolejnym rozdziale podjęty został temat konkretnych rozwiązań, które są wystarczająco funkcjonalne i dojrzałe, aby znaleźć zastosowanie w istniejącym na rynku przedsiębiorstwie. Opisane zostały sposoby, na jakie aplikacje pochodzące od różnych dostawców mogą zostać połączone w zintegrowany system informatyczny. Praca kończy się podsumowaniem przydatności zebranego oprogramowania jako całości służącej określonemu celowi.
8 Rozdział 2 Informatyzacja przedsiębiorstwa Celem funkcjonowania przedsiębiorstwa jest zazwyczaj generowanie jak największego zysku. Czynników, które wpływają na możliwość osiągnięcia zamierzonych efektów, jest wiele. Jeden z najważniejszych to sprawne zarządzanie. Wyznaczone cele i sposób ich wykonywania w dużej mierze decydują o powodzeniu podejmowanych działań, dlatego pracownik powinien dążyć do jak najszerszego poznania postawionego przed nim zadania, aby na podstawie posiadanej wiedzy, podjąć jak najlepsze kroki służące jego rozwiązaniu. Im lepsza znajomość dziedziny, tym większe szanse na podjęcie dobrej, czyli opłacalnej z punktu widzenia firmy decyzji. Na tej podstawie można stwierdzić, że posiadane informacje należy traktować jako część majątku przedsiębiorstwa. W tym przypadkiu, tak samo jak w przypadku dóbr materialnych czy kapitału ludzkiego, należy je gromadzić i zarządzać nimi. W początkowym etapie rozwoju i przy niewielkiej ich ilości, mogą być przekazywane jako ustne ustalenia między pracownikami, czy też w inny nieusystematyzowany sposób przekazywania danych. Jednak wraz z rozwojem firmy, należy poszukać rozwiązań pewniejszych i skalowalnych. Zaczynając od najprostszych przypadków, jak utrzymanie aktualnej bazy kontrahentów, a kończąc na skomplikowanych, długoterminowych procesach obejmujących wiele osób i czynności przez nie wykonywanych, zarządzenie powinno być jak najbardziej wydajne i efektywne decyzje spóźnione można uznać niemal za równie nieprzydatne jak błędne. Biorąc pod uwagę fakt, że posiadana baza danych jest zazwyczaj bardzo obszerna, a jej zawartość zmienna w czasie, widać, że nie jest to łatwe zadanie. Dlatego, aby w pełni zagospodarować i wykorzystać całą dostępną wiedzę, przydatne jest wsparcie ze strony systemu informatycznego. Informatyzacja przedsiębiorstwa ma na celu usprawnienie wielu aspektów działalności firmy i wyniesienie jej na wyższy poziom jakości funkcjonowania[bal06]. Przedsiębiorstwo zostać ma dzięki niej zbiorem wielu zależnych wzajemnie elementów, współpracujących sprawniej niż dotychczas, aby osiągnąć wspólny cel. System informatyczny ma zapewnić integrację rozproszonych, a tym samym trudniejszych do pełnego wykorzystania informacji. Poprzez posiadane mechanizmy, powinien również w wygodny sposób udostępnić je użytkownikom i umożliwić ich swobodny przepływ. Informatyzacja to głównie wdrożenie systemu informatycznego, mającego za zadanie przejęcie i usprawnienie wykonywania części dotychczasowych zadań pracowników, a także dostarczenia nowych funkcjonalności, przydatnych w działalności przedsiębiorstwa (przykładowo wykorzystanie gromadzonej wiedzy do prognozowania zmian zachodzących na rynku). Typowy system informatyczny składa się ze sprzętu komputerowego i oprogramowania na nim działającego. Prawidłowo przeprowadzone wdrożenie i umiejętne wykorzystywanie dostępnych możliwości, potrafą przynieść długofalowe zyski w wielu dziedzinach funkcjonowania zakładu pracy[bal06]: 4
9 Informatyzacja przedsiębiorstwa 5 elastyczne reagowanie na doraźne potrzeby klientów i zmiany planu działalności oraz zagrożenia występujące w różnych obszarach działalności, zmniejszenie produkcji w toku, zwiększenie terminowości wykonywania zleceń, zwiększenie terminowości dostaw, zmniejszenie niedoborów części do montażu, wzrost wydajności produkcji, zmniejszenie zapasów magazynowych, poprawa średniego wskaźnika obrotu zapasów, wzrost sprzedaży, zmniejszenie średniej liczby pracowników w służbach zaopatrzenia materiałowego, obniżenie średniego czasu dostawy (realizacji zamówienia), obniżenie kosztów zakupów, poprawa obsługi informacyjnej służb firmy, zwiększenie zysku z działalności firmy. Nie wszystkie z tych funkcjonalności znajdą zastosowanie są w konkretnym zakładzie pracy. Dlatego ważne jest, aby określenie celu i zakresu informatyzacji zostało poprzedzone analizą obecnych i przewidywanych potrzeb, tak aby zamierzeniem było dobro firmy, a nie informatyzacja sama w sobie. Przez szereg lat, nawet w najmniejszych przedsiębiorstwach, wypracowywane są pewne wewnętrzne standardy obchodzenia się z informacjami i zadaniami. Aby uzyskany system posiadał wysoką użyteczność, powinien zostać dostosowany do tych ugruntowanych i dobrze zdefiniowanych procesów, zakładając, że są one bliskie optimum. W przeciwnym wypadku będzie on sztucznym tworem nie wpisującym się w panujące w zakładzie pracy standardy, a tym samym niechętnie wykorzystywanym przez pracowników. Pozostałe, gorzej zaprojektowane procesy biznesowe, mogą zostać zreorganizowane przez wdrażającego, mającego na uwadze będące zazwyczaj wynikiem najlepszych praktyk, standardy wbudowane w instalowany system. Z badań Boston Consulting Group[Obu00], wynika, że tylko jedno na trzy wdrożenia systemów informatycznych zostało przez przedstawicieli wyższego szczebla zarządzania przedsiębiorstw uznane za całkowicie udane. Warto jednak uszczegółowić ten wynik: stwierdzono, że dobrze zdefiniowana informatyzacja, oparta na jasnej strategicznej wizji, przyniosła pozytywny rezultat w 52% przypadków, podczas gdy nie uwzględnienie założeń firmy prowadziło do sukcesu tylko w 22% instalacji. Więcej częstych przyczyn nieudanego wprowadzenia systemów do firm przedstawia diagram 2.1. Za najlepiej przeprowadzone można uznać 37% z udanych wdrożeń, przy których respondenci potrafili wykazać konkretne zyski finansowe, jakie zostały osiągnięte dzięki zastosowaniu nowej technologii pracy.
11 Rozdział 3 Oprogramowanie Open Source Oprogramowanie przebywa długą drogę od pomysłu, poprzez planowanie i realizację, aby w końcu stać się pełnowartościowym produktem użytecznym dla zainteresowanych nim osób. Prawidłowo prowadzony projekt informatyczny zaczyna się od zbadania zapotrzebowania na aplikację danego typu i określenia szczegółowych wymagań co do pożądanej funkcjonalności. Gdy powstała w ten sposób specyfikacja techniczna jest już gotowa do realizacji, kończy się etap planowania i do pracy przystępują programiści. Podążając za wytycznymi managerów, przenoszą oni abstrakcyjne pojęcia opisujące żądane cechy powstającego programu, do sztucznego języka - języka programowania, które jest językiem sztucznym. Stworzony w ten sposób kod źródłowy, zostaje przez specjalne narzędzie kompilator, zmieniony (skompilowany) w wersję binarną, która jest postacią możliwą do zrozumienia przez komputer 1. Kod źródłowy jest czytelny dla człowieka i posiadający go programista może łatwo wprowadzić w nim zmiany, a tym samym zmodyfikować działanie wynikowego programu. Natomiast poziom trudności odczytania binarnej wersji, można porównać do próby odsłuchiwania płyty gramofonowej poprzez wodzenie po niej palcem. Podgląd kodu prostego programu wypisującego pozdrowienie na ekran monitora oraz część powstałego z niego pliku wynikowego widać na rysunku Dwie ideologie Zazwyczaj twórcy komercyjnych programów, zazdrośnie strzegą kodów swoich aplikacji, dopuszczając do dystrybucji jedynie wersje binarne. Działania takie motywują niechęcią do dzielenia się informacjami i osiągnięciami z konkurencją, która mogłaby podejrzeć i wykorzystać zawarte w projekcie pomysły do stworzenia konkurencyjnego rozwiązania. Ukrycie źródeł pozwala też na zachowanie kontroli nad użytkownikami w przypadku wystapienia błędów czy też potrzeby dodania nowej funkcjonalności, tylko producent może wykonać te prace i udostępnić uaktualnioną wersję programu. Nie jest to jednak jego obowiązkiem, co rodzić może pewne obawy przy wyborze zamkniętych aplikacji w obszarach krytycznych dla poprawnego funkcjonowania firmy. Istniejącą sytuację można porównać do samochodu, który jest zabezpieczony w ten sposób, że nikt oprócz twórcy nie może dokonać nawet najdrobniejszych, takich jak zmiana przebitego koła czy uzupełnienie oleju, prac przy nim. Dodatkowo licencje, które użytkownicy zmuszeni są zaakceptować przy zakupie, zazwyczaj mocno ograniczają ich prawa do wykorzystywania programu (możliwość instalacji tylko na jednym stanowisku, zakaz odsprzedaży). Kupując program, tak naprawdę nabywa się tylko prawo do jego wykorzystania na określonych przez producenta zasadach. 1 istnieją również języki, których przetwarzanie przez komputer nie polega na kompilacji, ale przykładowo na wykonywaniu bezpośrednio zawartych w kodzie poleceń (języki skryptowe) 7
12 3.1. Dwie ideologie 8 Rysunek 3.1: Porównanie kodu źródłowego (lewa) i podgląd początkowej części powstałego z niego pliku binarnego (kropki oznaczają wartości niemożliwe do wyświetlenia w standardowym zestawie znaków) Zwolennicy oprogramowania o otwartych, czyli jawnie dostępnych, źródłach, stosują do swoich działań inną filozofię. Użytkownik wraz z prawem do wersji binarnej aplikacji, dostaje możliwość swobodnego dostępu do kodu źródłowego programu. Może poznawać jego budowę i analizować sposób działania. Co równie ważne, twórcy programów Open Source zachęcają do modyfikowania i włączania się w rozwój aplikacji. Dają wolność, której nie oferuje oprogramowanie własnościowe, czyli posiadające daleko idące restrykcje dotyczące jego używania, nałożone zwykle przez podmiot posiadający do niego prawa autorskie. Należałoby rozróżnić kilka podstawowcyh, a często mylnie rozumianych terminów odnoszących się do oprogramowania. Termin open source (małe litery) oznacza po prostu otwarte źródła, które są dostępne dla ludzi niezwiązanych z autorami programu. Ujawnia je dla części swoich produktów nawet firma Microsoft TM, w swoim programie Shared Source Initiative[Cor07]. Jednak warunki licencji na te kody są daleko bardziej restrykcyjne (między innymi zakaz modyfikacji), od będących tematem tej pracy aplikacji Open Source (duże litery O i S ), które są programami wydanymi na jednej z licencji zatwierdzonej przez Open Source Initiative. Pokrewne Otwartemu jest Wolne Oprogramwoanie (Free Software). Jest to oprogramowanie posiadające licencje zaaprobowane przez Free Software Foundation. Każdy Wolny Program jest jednocześnie programem Open Source, ponieważ OSI jest organizacją bardziej libelarną i akceptuje licencje FSF. Prawidłowość ta zachodzi tylko w jedną stronę. Więcej na temat licencji przeczytać można w rozdziale 3.2. Termin Free Libre/Open Source Software, FLOSS obejmuje obie te organizacje jednocześnie, a został stworzony w celu uproszczenia analiz prawnych. Ruch Open Source powstał poprzez odłączenie się grupy osób od założonej przez Richarda M. Stallmana Fundacji Wolnego Oprogramowania, której głównym celem było wspieranie wolnego (w sensie wolności słowa 2 ) oprogramowania, dającego użytkownikowi szerokie prawa: wolność użytkowania programu w dowolnym celu (wolność 0), 2 słynne zdanie Stallmana głosi free speech, not free beer
13 3.1. Dwie ideologie 9 wolność badania sposobu działania programu i możliwość jego modyfikacji, co implikuje udostępnienie kodu źródłowego (wolność 1), wolność dystrybucji programu wraz z jego kodem (wolność 2), wolność udoskonalania programu i rozpowszechniania tych zmian (wolność 3). Otwarty kod dla FSF stanowi jeden z fundamentów wolności. Ruch OS podchodzi do tego z nieco innej, mniej ideologicznej, a bardziej praktycznej, strony. Otwartość jest metodyką tworzenia programów[ray00b], zapewniającą ich najlepszą jakość. Dlatego do nazwania tego modelu użyto określenia Open Source zaznaczającego otwartość kodu, nie mówiącego jednak o wolności. 8 lutego 1998 wydano oficjalną odezwę do społeczeństwa[ray00c], a niedługo potem powstała organizacja Open Source Initiative. Oprogramowanie aby mogło być zaakceptowane przez OSI i stać się oprogramowaniem Open Source musi spełnić następujące warunki[osi04]: 1. Swoboda redystrybucji Licencja nie może ograniczać swobody którejkolwiek ze stron do sprzedawania lub rozdawania oprogramowania jako elementu szerszej dystrybucji zawierającej programy z różnych źródeł. Licencja nie może wymagać pobierania honorariów lub innych opłat od takiej sprzedaży. 2. Kod źródłowy Do programu musi być dołączony kod źródłowy, a licencja musi zezwalać na dystrybucję zarówno w postaci kodu źródłowego, jak i skompilowanej. Jeśli któryś produkt nie jest rozprowadzany wraz z kodem źródłowym, musi istnieć dobrze udokumentowany sposób uzyskania tego kodu źródłowego za cenę nie przekraczającą rozsądnych kosztów wykonania kopii najlepiej poprzez darmowe pobranie z Internetu. Kod źródłowy musi być dostępny w zalecanej postaci, pozwalającej na prostą modyfikację. Nie jest dozwolone celowe gmatwanie kodu źródłowego. Formaty pośrednie, takie jak wynik działania preprocesora lub translatora, nie są dozwolone. 3. Dzieła pochodne Licencja musi zezwalać na dokonywanie zmian oraz tworzenie dzieł pochodnych. Musi również umożliwiać dystrybucję takich dzieł na tych samych warunkach, jakie opisuje licencja oryginalnego oprogramowania. 4. Spójność kodu źródłowego autora Licencja może ograniczać dystrybucję kodu źródłowego w zmodyfikowanej postaci tylko wtedy, jeśli dozwolona jest przy tym dystrybucja poprawek (ang. patch) wraz z kodem źródłowym, za pomocą których program jest potem modyfikowany w trakcie kompilacji. Licencja musi jawnie zezwalać na dystrybucję oprogramowania skompilowanego ze zmodyfikowanego kodu źródłowego. Licencja może wymagać, aby dzieła pochodne nosiły inną nazwę lub numer wersji niż oprogramowanie oryginalne. 5. Niedozwolona dyskryminacja osób i grup Licencja nie może dyskryminować jakichkolwiek osób czy grup. 6. Niedozwolona dyskryminacja obszarów zastosowań. Licencja nie może zabraniać wykorzystywania programu w jakimś konkretnym obszarze zastosowań. Na przykład, nie może zabraniać wykorzystania programu w sposób komercyjny lub używania go do badań genetycznych.
14 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source Dystrybucja licencji Określenie praw dołączone do programu musi obowiązywać wszystkich, którzy otrzymują oprogramowanie bez konieczności przestrzegania przez te osoby dodatkowych licencji. 8. Licencja nie może obejmować konkretnego produktu Określenie praw dołączone do programu nie może zależeć od tego, że dany program stanowi część określonej dystrybucji oprogramowania. Jeśli program został pobrany z takiej dystrybucji i wykorzystywany lub rozprowadzany zgodnie z warunkami licencji, wszystkie osoby, do których program trafia, powinny posiadać te same prawa, które określone są dla oryginalnej dystrybucji oprogramowania. 9. Licencja nie może ograniczać stosowania innego oprogramowania Licencja nie może nakładać ograniczeń na inne oprogramowanie rozprowadzane wraz z oprogramowaniem objętym licencją. Na przykład, nie może wymagać aby wszystkie inne programy rozprowadzane na tym samym nośniku były programami Open Source. 10. Licencja musi być niezależna od technologii wykonania Otrzymanie licencji nie może być uwarunkowane w żaden sposób sposobem uzyskania oprogramowania 3.2 Licencjonowanie oprogramowania Open Source Oprogramowanie Open Source, chociaż w większości dostępne za darmo, podlega w równym stopniu majątkowym prawom autorskim, co komercyjne programy. Na podstawie tego prawa, autor może zarządzać swoim dziełem według uznania, decydując o warunkach jego dystrybucji czy cenie. W środowisku informatycznym prawo to rzadko jest jedyną formą określenia statusu prawnego dzieła. Twórcy oprogramowania, aby dokładniej określić przywileje i zastrzeżenia, których użytkownik musi być świadom, tworzą licencje, czyli umowy zawierane z każdą osobą korzystającą z programu. Ich akceptacja jest warunkiem koniecznym do uzyskania prawa wykorzystywania utworu Prawa autorskie W Polsce kwestię prawa autorskiego reguluje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r[sej94]. Określa ona, że przedmiotem tego prawa jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od jego wartości i przeznaczenia. Ochroną objęty zostaje każdy utwór już w momencie powstawania, niezależnie od tego, czy zostaną podjęte jakiekolwiek formalne kroki związane z zastrzeżeniem tych praw. Prostym przykładem jest narysowanie na skrawku serwetki psa. Już w chwili szkicowania, twórca staje się jedynym prawowitym właścicielem tego dzieła. Nikt nie ma prawa skopiować, publicznie pokazywać ani w jakikolwiek sposób czerpać z niego korzyści. W świetle tematu tego rozdziału, warto dodać jeszcze, że zabronione jest również tworzenie dzieł pochodnych (prac które rozwijają lub bazują na oryginalnym tworze) od tego rysunku. Prawa autorskie obowiązują w Polsce przez siedemdziesiąt lat od śmierci właściciela (niekoniecznie jest to twórca, ponieważ są one zbywalne) lub ostatniego z właścicieli, jeśli jest ich więcej. Ważny dla oprogramowania Open Source, jest również zapis ustawy, który stwierdza, że zastrzeżony może być wyłącznie sposób wyrażenia, nie są natomiast objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania. Autor rysunku nie może zabronić nikomu narysowania psa,
15 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 11 jeśli tylko nie będzie on kopią albo pochodną jego dzieła. Nie może też zakazać użycia ołówka w celu przeniesienia wyobrażenia psa na papier. Czynności te nie są objęte prawem autorskim. Istnieje jednak możliwość wprowadzenia takich zaostrzeń poprzez wykorzystanie możliwości jakie daje patentowanie. Patent to dokument, który przyznaje posiadającej go osobie wyłączne prawa do korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy. Może go uzyskać twórca, lub też zamawiający, jeśli do powstania obiektu patentowania doszło w wyniku wykonywania obowiązków regulowanych na podstawie stosunku pracy lub innej umowy.w odróżnieniu od prawa autorskiego, należy podjąć stosowne kroki, aby stać się właścicielem zastrzeżenia. Należy do nich przekazanie pełnej technicznej dokumentacji, która zostaje oceniona przez Urząd Patentowy Rzeczpospolitej Polskiej. Nie każda innowacja może zostać opatentowana. Za nadająca się do tego celu uznaje się taką, która dla znawcy danej dziedziny wiedzy nie wynika w oczywisty sposób z istniejącego stanu techniki. Patenty są udzielane na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania, bez względu na dziedzinę techniki[sej00]. Do tej grupy nie zalicza się: odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych, wytworów o charakterze jedynie estetycznym, planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier, wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki, programów do maszyn cyfrowych, przedstawienia informacji. W Polsce nie są uznawane patenty na oprogramowanie. Precedensowy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie[wW04] zapadł w tej sprawie podczas próby uzyskania wyłączności na System przetwarzania informacji umożliwiający uniwersalnemu programowi przeglądania sieci ogólnoświatowej WWW dostęp do serwerów wielu różnych typów protokołu przez firmę IBM (International Bussines Machines Corporation US). Urząd Patentowy odrzucił wniosek podając dwie poważne grupy zastrzeżeń prawnych. Pierwsza z nich dotyczyła nie ujawnienia wszystkich istotnych danych potrzebnych do zrealizowania patentowanego systemu. We wniosku brakowało cech układowych czyli rozmieszczenia i konkretnych połączeń pomiędzy elementami, zamiast nich użyto ogólnie nakreślonych zasad działania, co jest niewystarczające w myśl ustawy[sej00]. Jednak co ważniejsze, sąd orzekł, że przedmiot zgłoszenia dotyczący elementu programowego... dotyczy tylko cech odnoszących się do oprogramowania, a zatem wykluczonych z patentowania. Osoby popierające patenty na oprogramowanie próbują przeforsować poszerzenie interpretacji wynalazku, tak aby możliwe było zastrzeżenie nie tylko gotowego i kompletnego rozwiązania, ale także idei czy też algorytmu stojącego za nim. Pomysł na początku może wydawać się słuszny. Osobie, która stworzy okupioną ciężką pracą i nierzadko przebłyskiem geniuszu innowację, należą się wszelkie zyski z tego powodu. Jednak w praktyce jest to o wiele bardziej zwodniczy mechanizm. Patentowane są nie tylko naprawdę odkrywcze pomysły, ale też rzeczy oczywiste lub wynikające z naturalnego rozwoju. Z tego powodu bardzo łatwo jest nieświadomie naruszyć istniejący patent, co zaowocować może późniejszymi procesami i ewentualnymi odszkodowaniami. Prawo działa w ten sposób w Stanach Zjednoczonych i wywołuje kontrowersje społeczności informatycznej poprzez zbyt pochopne nadawanie zatrzeżeń. Sprawą która wzbudziła wiele emocji był uzyskanie przez Microsoft patentu na algorytm różnicujący użycie poszczególnych funkcji
16 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 12 Rysunek 3.2: Ilość przyznanych patentów na oprogramowanie w Europie przypadająca na poszczególne kraje.[ffi03] w sprzęcie przenośnym poprzez sposób wciśnięcia jednego przycisku. [pat04]. Przy jego pomocy korporacja może wpłynąć na firmy (między innymi PalmOne i Symbian), które w stworzonych urządzeniach różnicują wykonywane akcje w zależności od długiego lub krótkiego przyciśnięcie wskaźnika. Mogą one zostać zmuszone do wykupienia licencji lub też udostępnienia swoich technologii w zamian za rezygnacje z roszczeń, w zależności od decyzji Microsoft. Sytuacja w Unii Europejskiej wygląda inaczej co prawda patenty na oprogramowanie są przyznawanie przez Europejski Urząd Patentowy, nie mają one jednak w chwili obecnej żadnej mocy prawnej. Gdyby jednak powstała dyrektywa wprowadzająca je w życie, mogłoby to spowodować duże kłopoty, a może nawet paraliż dynamicznie rozwijającego się rynku informatycznego. wykresie przedstawionym na rysunku 3.2 widać, że większość patentów należy w tej chwili do pozaeuropejskich firm, które, jak należy podejrzewać, wykorzystałyby je do uzyskania wpływu na lokalne przedsiębiorstwa mogące zaszkodzić ich interesom. Skutki udzielania zastrzeżeń stałyby się najbardziej odczuwalne dla małych i średnich firm tworzących programy. Aby chronić się przed możliwymi pozwami, powinny one zatrudniać prawników, którzy przeglądaliby powstające kody i porównywali je z wciąż zmieniającymi się rejestrami. Dla części z tych przedsiębiorstw stałoby się to niemożliwe do finansowania. Dodatkowo, ponieważ posiadane patenty mogłyby w przyszłości stać się swoistym narzędziem do kontrataku na pozywającą firmę lub kartą przetargową umożliwiającą podpisanie swoistego paktu o nieagresji, nietrudno się domyślić, że prawnicy ci sami składaliby jak największą ilość wniosków o nie. Na W dalszej perspektywie mogłoby to doprowadzić do niemożności powstania i działania nowych firm, które nie miałyby pieniędzy na wykup licencji patentowych aby móc rozpocząć pracę. Do podobnego wniosku doszedł również Bill Gates, założyciel firmy Microsoft, prowadzącej rozległą politykę patentową (6744 przyznane patenty na dzień ). Stwierdził on w 1991 roku[gat91], zanim jego firma została potentatem na rynku: Gdyby ludzie w czasach kiedy powstawało większość dzisiejszych wynalazków rozumieli jak przyznawane są patenty i wykorzystali tę wiedzę do ich uzyskania, przemysł byłby dziś w kompletnym zastoju. [...] W przyszłości nowopowstałe firmy bez posiadanych patentów będą zmuszone do zapłaty każdej ceny jakiej zażądają giganci. 3 liczba ta została pobrana z witryny United States Patent and Trademark Office, W wyszukiwarce uzyskano sumę patentów zgłoszonych przez firmę Microsoft poprzez użycie zapytania AN/Microsoft
17 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source Licencjonowanie Już w krótkim czasie po rozpoczęciu przez Free Software Foundation prac nad systemem GNU, 4 stało się jasne, że nie można, tak jak na początku próbowano, uciec od licencjonowania oprogramowania. W latach 70-tych Richard M. Stallman stworzył wizualny edytor tekstu Emacs. Pisał go jednak w ten sposób, aby współpracował z konkretnym systemem operacyjnym, tak więc kod nie nadawał się do bezpośredniego przeniesienia na Linux. Pragnąc go na nim uruchomić, twórca zamiast zaczynać program od podstaw, wykorzystał jako punkt początkowy odmianę edytora, którą James Goslig napisał dla systemu UNIX w 1982 (bazując na oryginalnym kodzie Stallmana, który był powszechnie dostępny). Jednakże po pewnym czasie, autor zmodyfikowanej wersji sprzedał swój edytor pewnej firmie, która zyskując pełne prawa do niego, zabroniła publikowania GNU Emacs bez jej zgody. Aby uniknąć podobnych sytuacji w przyszłości, w 1988 Stallman stworzył Emacs General Public Licence (Powszechna Licencja Publiczna Emacs) dla nowo pisanego przez siebie edytora. Licencja ta pozwalała na swobodnie kopiowanie, modyfikowanie i używanie programu, pod warunkiem zachowania tych otrzymanych praw w kolejnych wersjach aplikacji i dziełach od niej pochodnych. W 1989 tekst licencji został ponownie zredagowany dla poprawienia wyrazistości zapisów i nazwany GNU General Public Licence (GNU GPL, Powszechna Licencja Publiczna GNU). Licencja ta, wraz z jej kolejnymi wersjami (drugą z 1991 roku i trzecią, obecnie tworzoną), stała się domyślną dla wszystkich nowych programów FSF i najpopularniejszą obecnie licencją Wolnego Oprogramowania[Vä05]. Licencje Fundacji Wolnego Oprogramowania mają na celu zapewnienie programom powstającym w ich duchu rozwój od pierwotnej, tworzonej przez nieliczną grupę osób, formy, do rozwiniętej, nierzadko przez tysiące osób, pracy 5. Żadna z tych wersji nie może nigdy zostać zamknięta i wykorzystana tylko przez jedną osobę, która zabroni innym dostępu do niej, czy to w postaci wynikowego programu, czy w postaci źródeł. Równolegle do Free Software Foundation, ruch Open Source Initiative przedstawia szerszy wybór (58 na dzień 20 maja 2007 r.), również dużo bardziej liberalnych, licencji Otwartego Oprogramowania. Kryterium uzyskania statusu licencji wspieranej przez OSI, co łączy się z podniesieniem prestiżu dokumentu, jest spełnienie przesłanek, które organizacja stworzyła dla aprobowanych dokumentów[osi04] oraz zgłoszenie tekstu do akceptacji Najpopularniejsze licencje Open Source Najpopularniejsze w chwili obecnej licencje zaaprobowane przez OSI, to: GNU General Public License (GPL), GNU Lesser General Public License (LGPL), Apache License, 2.0, New BSD (Berkeley Software Distribution) license, MIT (Massachusetts Institute of Technology) license, znana też jako X License lub X11 License, Mozilla Public License 1.1 (MPL), 4 jest to tzw. akronim rekursywny (zawierający samego siebie) który rozwinąć można jako GNU s Not Unix 5 lub wielu prac, ponieważ każdy może stworzyć swoją niezależną od innych gałąź rozwoju
18 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 14 Common Development and Distribution License, Common Public License 1.0, Eclipse Public License. GNU Genereal Public Licence Najbardziej popularną z licencji Open Source jest niewątpliwie stworzona przez Free Software Foundation, GNU Genereal Public Licence. Licencja ta stała się domyślną dla wszystkich projektów tworzonych przez FSF, obejmuje tak szeroko wykorzystywane aplikacje jak GNU C Compiler i jądro GNU/Linux. Najważniejsze informacje Intencje, którymi kierowano się przy tworzeniu dokumentu, wyjaśnione są w jego wstępie (preambule). Najważniejsza z nich głosi, że oprogramowanie powinno być wolne w sensie swobody do jego rozpowszechniania i modyfikowania bez konieczności pytania pierwotnego właściciela o zgodę. Każda osoba powinna móc skopiować, rozdać, a jeśli sobie tego życzy (i znajdzie nabywców), sprzedać oparty na tej licencji program. Dopuszczalna jest także modyfikacja pierwotnego kodu i udostępnienie tak zmienionej wersji innym. Licencja nakłada jednak na osobę z niej korzystającą obowiązek zachowania jej we wszystkich kopiach i pochodnych od posiadającego ją dzieła. Dzieła pochodne nie mogą stać się własnościowe, ani zostać wydane na innej licencji jeśli programista chce stworzyć zastrzeżony program, nie może korzystać z kodu opartego na GPL (szerzej o tym zapisie niżej). Jego włączenie do pracy wymusza zastosowanie licencji do całego dzieła. Ważną sprawą dla udzielającego praw, jest upewnienie się co do poznania przez licencjobiorców faktu, że oprogramowanie rozpowszechnianie jest bez żadnej gwarancji na poprawne działanie, nawet w celu do którego zostało stworzone, a autorzy nie są odpowiedzialni za żadne bezpośrednie lub pośrednie szkody wyrządzone przez nie. Jest to standardowa klauzula przy niemal wszystkich licencjach, nie tylko przy GPL. Osoba uruchamiająca aplikację powinna zostać o tym poinformowana. Kolejne zastrzeżenie dotyczy patentów. Aby uniknąć sytuacji, w której jedna z osób rozpowszechniających program uzyska indywidualnie patent, czyniąc w ten sposób program nie-wolnym, licencja zastrzega, że każdy stosowany patent musi być równolegle do programu udostępniony na GPL. Licencja porusza jeszcze klika ważnych kwestii. Nakazuje osobom wprowadzającym zmiany w programie i rozpowszechniającym go, opisanie tych zmian i dat kiedy zostały sporządzone. Ma to na celu uświadomienie użytkowników, że być może nie korzystają z firmowanego przez pierwotnych autorów kodu i wszystkie uwagi nie powinny być kierowane do nich. Sama licencja jest również przedmiotem zastrzeżenia: każdy może dowolnie kopiować jej tekst, ale zmiany w nim nie są dozwolone, za wyjątkiem jednej sytuacji: kiedy na podstawie odrębnej umowy pomiędzy dwiema stronami, jedna z nich podejmie się zagwarantowania poprawności działania oprogramowania (sama licencja odmawia udzielenia takiej gwarancji). Zakaz zmian w dokumencie chroni użytkujących przed koniecznością szukania modyfikacji dokonanych w licencji przy każdym posiadanym programie, aby ustrzec się przed zmianami niezgodnymi z ideami przyświecającymi twórcom przy pisaniu GPL, na przykład czyniącymi program de facto własnościowym. Duże znaczenie dla wielu osób ma możliwość łączenia oprogramowania własnościowego z wydanym na GPL. Kiedy wolny kod wcielony jest do programu, tak że razem z kodem własnościowym tworzą jeden plik wykonywalny, lub też przy uruchomieniu działają jako jeden proces i zajmują
19 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 15 wspólną przestrzeń adresową, system taki automatycznie uznawany jest za rozszerzający pierwotny, otwarty program. W tym przypadku cała aplikacja (również zamknięty kod) bez wątpienia musi zostać objęta GPL. Program używający biblioteki GPL musi również być wydany na tej samej licencji. FSF nie blokuje jednak całkowicie współpracy między programami o różnych licencjach. Nie jest to zabronione, jeśli nastąpi wyraźne rozgraniczenie między otwartym a zastrzeżonym oprogramowaniem jeśli programy nie współpracują bezpośrednio, a wyłącznie komunikują się ze sobą. Przekazywanie informacji musi wtedy następować poprzez specjalnie przeznaczone do tego uniwersalne mechanizmy (kolejki komunikatów, zdalne wywołania poleceń). Ale jeśli przesyłane dane bardziej przypominają współpracę modułów niż odrębnych programów, na przykład poprzez wykorzystywanie specyficznych dla jednego z programów struktur, przekracza to dozwolone granice. W licencji GPL nie wymieniono szczegółowo co jest, a co nie jest dozwolone. Sporne kwestie rostrzygać trzeba indywidualnie, w najgorszym przypadku na drodze sądowej. Ważne jest również wyraźne zaznaczenie w dokumentacji przez osobę dystrybuująca tak połączone aplikacje, że są one odrębnymi programami na różnych licencjach. Dzięki temu użytkownicy będą mieli pewność co do swoich praw i swobód. Można by argumentować, że skoro oprogramowanie jest wolne, to dlaczego użytkownicy chcący włączyć jego kod do swoich programów zmuszani są do ich rozdawania wbrew swej woli z powodu zaraźliwości GPL. Richard M. Stallman wyjaśnia swoje intencje przy okazji zachęcania do stosowania licencji[sta99]. Jeśli społeczeństwo stworzy dobry i przydatny kod, być może osoby tworzące oprogramowanie własnościowe zauważą go i zechcą wykorzystać. Nie będą mogli jednak tego zrobić, jeśli sami nie uwolnią swoich programów, przed czym większość z nich będzie się zapewne wzbraniała. W niektórych przypadkach, zdecydują się jednak na ten krok i udostępnią swój program na zasadach GPL, przyczyniając się do rozwoju wolnego oprogramowania. Na to właśnie liczy założyciel FSF, nakłaniając twórców do wybrania jego licencji. Programy na licencji GPL można łączyć z bibliotekami prawnie zastrzeżonymi. Nie jest to jednak mile widziane ze względu na znaczne ograniczenie użyteczności takiego programu. Jeśli programista zmodyfikował kod oparty o GPL, tworząc w ten sposób dzieło pochodne, ma prawo zatrzymać wynik swojej pracy tylko dla siebie. Nawet jeśli ktoś dowie się o posiadanym programie i zażąda jego przekazania powołując się na tekst GPL, autor nie musi spełniać tej prośby licencja daje prawo do dystrybucji, nie nakaz. Ale jeśli zgodzi się to zrobić, jest zobowiązany do udostępnienia programu razem z pełnym kodem źródłowym. Może pobrać za to dowolnie wysoką opłatę, przy czym nie może stawiać dodatkowych warunków przy przekazywaniu kodu źródłowego osobie, która otrzymała już program. Po uzyskaniu utworu, może ona korzystać z wszystkich praw GPL, również do swobodnego kopiowania i rozdawania (lub sprzedawania) tego programu bez pytania kogokolwiek o zgodę. GNU Lesser General Public License Napisana w 1991 roku (pod nazwą GNU Library General Public License powszechna licencja GNU dla bibliotek), a następnie poprawiona i przemianowana na GNU Lesser General Public License, Mniejszą Powszechną Licencję Publiczną GNU w roku 1999 przez Richarda M. Stallmana i Ebena Moglena. Zezwala ona użycie programów na niej wydanej jako modułów własnościowego oprogramowania, jest więc mniej rygorystyczna niż GPL. Większość zapisów GPL pozostaje w mocy, poniżej opisane zostaną więc głównie kwestie łączenia programów licencjonowanych według zasad LGPL z oprogramowaniem własnościowym. Jak twierdzi[sta99] twórca licencji, producenci oprogramowania własnościowego mają przewagę
20 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 16 uzyskiwania pieniędzy za swoje dzieła, a autorzy wolnego oprogramowania muszą wspomagać się nawzajem, aby ich programy mogły z nimi konkurować. Wykorzystywanie GPL stwarza taką przewagę, ponieważ odcina dostęp do użycia programu osobom nie chcących dzielić się swoim kodem. Jednak w niektórych przypadkach, warto skorzystać z bardziej liberalnej licencji LGPL. Zazwyczaj zaleca się to w przypadku, kiedy funkcjonalność oferowana przez otwarty program jest dostępna dla twórców własnościowego oprogramowania poprzez alternatywne rozwiązania, a zatem nie mogąc w ten sposób przekonać ich do użycia GPL dla swojego programu, warto przynajmniej popularyzować rozwiązania Open Source i liczyć na włączenia się programistów do ich rozwoju. Przykładem takiego podejścia jest GNU C Library, która została wydana na licencji LGPL, aby komercyjne programy mogły pracować też w systemie GNU przyczyniając się do wzrostu jego popularności. Licencja rozróżnia dwa sposoby wykorzystania programu. Pierwszym z nich jest dzieło pochodne czyli modyfikacja istniejącego już kodu. Wtedy zasady licencjonowania, podobnie jak w GPL, wymagają wydania zmodyfikowanego kodu z tą samą licencją z jaką się go otrzymało. Jednakże w umowie znajduje się zapis, mogący być problemem dla osób chcących tak postąpić. W preambule zdefiniowano słowo biblioteka (zaczynające się od małej litery b ): biblioteka oznacza zbiór funkcji i danych programu, przygotowanych do wygodnego wykorzystania poprzez inne aplikacje (które używają niektóre z tych funkcji i danych) przy budowaniu wykonywalnej wersji tych aplikacji oraz Biblioteka (duża litera b ): Biblioteka odnosi się do każdej biblioteki lub pracy która została rozprowadzona pod podanymi tu warunkami. Praca oparta na Bibliotece oznacza albo Bibliotekę lub każde dzieło pochodne będące również przedmiotem prawa autorskiego Punkt 2 udziela praw do modyfikacji i rozpowszechniania Biblioteki, pod kilkoma warunkami, z których niepokojący jest pierwszy podpunkt, mówiący: zmodyfikowana praca musi sama być biblioteką Z tego warunku wynika, że jeśli użytkownik otrzyma program nie będący biblioteką, a dystrybuowany na zasadach LGPL, nie może legalnie wydać swoich poprawek, chyba że zmodyfikuje go tak bardzo, aby mógł uchodzić za bibliotekę (co jest oczywiście mało sensownym rozwiązaniem). Możliwe, że jest to pozostałość po dawniejszej wersji licencji, przeznaczonej właśnie dla bibliotek. Jeśli użyto by słowa Biblioteka, problem zostałby rozwiązany. Podejrzenia może jednak rodzić fakt, że w tak długim czasie obowiązywania licencji (od 1999 r.) nie poprawiono tego zapisu. Warto więc zastanowić się, czy nie jest to może zamysł autora, który w późniejszym fragmencie licencji stwierdza, że licencję LGPL można w dowolnym dziele pochodnym zmienić na GPL, przy czym powrót do LGPL nie jest już możliwy. W ten sposób osoby nie będące pierwotnymi autorami zmuszane są do zastosowania propagowanej[sta99] przez FSF licencji GPL. Drugą możliwością użycia programu jest stworzenie pracy wykorzystującej Bibliotekę. Taka forma użytkowania pozwala na licencjonowanie swojego programu według uznania autora. LGPL stara się nakreślić linię oddzielającą jedną formę od drugiej, jednak są to niezbyt jednoznaczne i oczywiste kryteria. Program nie zawierający kodu samej Biblioteki, a stworzony w ten sposób, aby współpracować z Biblioteka, jest pracą wykorzystująca Bibliotekę i może być dystrybuowany na oddzielnej licencji. Jednak skompilowanie i połączenie (elementy procesu zmiany kodu źródłowego w program wykonywalny) z Biblioteką, włącza część kodu Biblioteki do programu, tworząc w ten sposób
21 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 17 dzieło pochodne, które musi zostać udostępnione na specjalnych warunkach LGPL opisanych poniżej. Ten punkt ustanawia więc pewne ograniczenia, które można pominąć, jeśli dystrybuuje się kod źródłowy do samodzielnej kompilacji przez użytkownika końcowego. Jednak sytuacja taka - dystrybucja własnościowego programu w otwartej postaci - jest rzadko spotykana. Jeśli praca wykorzystująca Bibliotekę włącza do swojego kodu jedynie pliki nagłówkowe 6 będące częścią Biblioteki, skompilowany program może nadal być dziełem pochodnym, nawet jeśli kod nie jest. Ma to szczególnie znaczenie, jeśli ta praca może istnieć bez Biblioteki lub sama jest biblioteką. Nie jest to jednak jednoznacznie określone przez prawo. Jeżeli jednak ta praca korzysta tylko z parametrów numerycznych, układów struktur danych, niewielkich makr i włączanych do kodu krótkich (dziesięć linii lub mniej) funkcji, wtedy licencja uznaje ją za praca wykorzystująca Bibliotekę, niezależnie czy prawo autorskie stanowi inaczej. Wersje wynikowe, ciągle muszą zostać udostępnione na specjalnych warunkach LGPL. Polegają one na pozwoleniu na rozpowszechnianie pracy, o ile spełnione zostaną pewne wymagania. Najważniejsze z nich to dystrybucja wraz z wersją wykonywalną kodów źródłowych biblioteki wraz z wszelkimi wprowadzonymi modyfikacjami. Konieczne jest również dopuszczenie modyfikacji (Biblioteki) na własny użytek i inżynierię wsteczną 7 całego programu w celu usuwania błędów. Poza tym, Biblioteka powinna zostać połączona z takim programem w sposób współdzielony z innymi programami, umożliwiający użytkownikowi na ewentualną podmianę na jej nowszą wersję. Ważnym zastrzeżeniem obarczone jest używanie własnościowych bibliotek: program musi zostać rozporowadzony w postaci możliwej do bezpośredniego uruchomienia. Czasami zdarza się, że do poprawnego funkcjonowania programu, należy jeszcze dokupić dodatkowe komponenty. Jest to pogwałceniem LGPL i nie zezwala się na dystrybucję takiego programu. Creative Commons Licenses Seria licencji Creative Commons jest wytworem amerykańskiej organizacji pozarządowej działającej na zasadach non-profit od 2001 roku. W chwili obecnej działa ona przy Stanford University Law School. Licencje CC mają za zadanie zachęcenie twórców prac do udostępniania swoich dzieł publicznie. Poprzez dzieła rozumie się nie tylko, jak w pozostałych licencjach, oprogramowanie, ale również teksty literackie, muzykę, filmy. Dzięki CC wynik pracy twórców może zostać wydany na zasadach podobnych do tych, na których wydaje się oprogramowanie Open Source jak najszersze wykorzystanie dzieł w sposób przydatny dla społeczeństwa, przy jednoczesnym uszanowaniu pierwotnych autorów. Dostępne są różne wersje licencji: uznanie autorstwa 2.0 Polska uznanie autorstwa-bez utworów zależnych 2.0 Polska uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-bez utworów zależnych 2.0 Polska uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne 2.0 Polska 6 są to pliki kodu źródłowego zawierające informacje potrzebne do nawiązania współpracy z zewnętrznym programem (na przykład nazwa i lista parametrów funkcji, które są niezbędne do jej wykorzystania) 7 inżynieria wsteczna to proces analizy zamkniętego programu, mający na celu zbadanie sposobu jego współdziałania z innymi aplikacjami w celu zastąpienia go alternatywnym rozwiązaniem. Jako przykład warto podać otwarty program do rozliczeń elektronicznych z ZUS Janosik, którego twórcy spotykając się z odmową udostępnienia protokołu transmisji danych, rozszyfrowali go samodzielnie analizując aplikację Płatnik
22 3.3. Otwarte i zamknięte oprogramowanie w praktyce 18 uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-na tych samych warunkach 2.0 Polska uznanie autorstwa-na tych samych warunkach 2.0 Polska Mniej restrykcyjne licencje BSD Licence (Berkeley Software Distribution) była, wraz z Massachusetts Institute of Technology Licence, jedną z pierwszych licencji w świecie otwartego oprogramowania. Obecnie oparty jest na niej klon UNIX, FreeBSD. Są one dużo mniej restrykcyjne od GPL (3.2.3). Podobną do nich, w sensie praw nadawanych użytkownikowi, jest również Apache Licence 2.0, stosowana przez fundację Apache, która stworzyła między innymi najpopularniejszy[net07] na świecie serwer HTTP Apache HTTP Server. Licencje te pozwalają na użycie fragmentów lub całości programów na nich opartych w oprogramowaniu własnościowym. Nie wymagają rozpowszechniania kodu aplikacji korzystającej z nich na zasadach Open Source, przez co mogą być używane w docelowo zastrzeżonych aplikacjach. Jest to co prawda stratą dla społeczności, jednak według autorów licencje te przyczyniają się do wzrostu popularności oprogramowania o otwartych źródłach. Omawiane tu licencje bronią dobrego imienia pierwotnych twórców: wersje pochodne muszą być opatrzone odpowiednią uwagą i nie mogą wykorzystywać nazw fundacji w celu przedstawienia ich jako twórców programu. Zmiany wprowadzone do programu, jeśli autor zechce je udostępnić (w odróżnieniu od GPL nie jest to obowiązkowe przy dystrybucji), muszą być przekazane na zasadach oryginalnej licencji. Tekst dokumentu zawiera również standardową klauzulę o braku odpowiedzialności autorów za wyrządzone przez oprogramowanie szkody. 3.3 Otwarte i zamknięte oprogramowanie w praktyce Udostępnienie kodów źródłowych, pozwolenie na ich modyfikacje i dystrybucję zmienia zupełnie sposób powstawania aplikacji. Entuzjaści z całego świata bezinteresownie włączają się w rozwój programów, czerpiąc z tego wyłącznie satysfakcję i radość ich ulepszania. Wielu autorów oznacza też wiele osób które oglądają źródła dzięki raportowaniu znalezionych usterek, można szybko zidentyfikować i poprawić błędy. Aplikacje pisane są starannie, ponieważ w każdej chwili mogą zostać przeczytane i zmodyfikowane przez innego programistę. W odróżnieniu od komercyjnych, projekty Open Source nie muszą mieć końca. Nawet jeśli pierwotni autorzy odstąpią od projektu, każdy może podjąć się jego dalszego rozwoju w miarę potrzeby[ray00b]. Dobre oprogramowanie rozwija się i dostosowuje do zmiennych wymagań klientów. W przypadku zamkniętego rozwiązania, zazwyczaj tylko jedna firma wytwarza i dostarcza nowe wersje aplikacji. Takie uzależnienie nie jest korzystne dla klienta. Załóżmy istnienie sklepu, który od pojedynczego dostawcy zakupił system obsługujący sprzedaż towarów i opiera na nim wszystkie swoje działania. Jeśli firma producent upadnie lub zostanie wykupiona, może nastąpić zakończenie wsparcia dla programu. Przestaną się pojawiać nowe wersje lub jakiekolwiek poprawki do tych już istniejących. Sprawa może przybrać jeszcze gorszy obrót jeśli koniecze staną się modyfikacje, wymuszone na przykład zmianą ustawy regulującej dany segment rynku. Nie będzie możliwa kontynuacja sprzedaży w systemie nie spełniającym nowych wymogów, dlatego jedynym wyjściem stanie się decyzja o zmianie dostawcy, a więc i samego programu. Dane zgromadzone przez wiele lat nie są zazwyczaj gotowe do automatycznego przeniesienia, tak więc transfer wszystkich potrzebnych rekordów zajmie zapewne czas wystarczający do poniesienia poważnych strat finansowych.
23 3.4. Bezpieczeństwo dojrzałych aplikacji 19 Powyższy przykład, choć nieco przekoloryzowany, powinien pokazać niebezpieczeństwo tkwiące w uzależnieniu się od zamkniętego systemu. W przypadku projektów Open Source, opisane zagrożenia nie mają miejsca. Nawet kiedy rozwojem zajmowałaby się nie grupa niezależnych bezpośrednio od siebie programistów, a firma, to w przypadku jej zamknięcia, ktoś inny (może nawet pracownicy zatrudnieni przez zainteresowany sklep 8 ) będzie w stanie kontynuować rozwój programu. Jako przykład rzeczywistego problemu, który mógłby zostać rozwiązany dzięki zastosowaniu oprogoramowania Open Source, autor chciałby przytoczyć historię która spotkała go osobiście podczas pracy z pakietem księgowym Sage Symfonia. Standardowa instalacja programu nie jest zbyt wydajna przy równoległej pracy wielu osób, dlatego nawiązano kontakt z lokalnym partnerem producenta, firmą Questy. Zaoferowała ona rozszerzenie posiadanego dotychczas pakietu o bazę danych Pervasive, która zapewnić miała szybszą i stabilną pracę. Niestety po pewnym czasie od zakupu i instalacji pojawił się problem: wprowadzanie nowych faktur stało się niemożliwe. Pojawiające się okienko zalecało konsultację z producentem, co uczyniono. Przyczyną awarii okazała się usterka, który powodowała uszkadzanie rekordów bazy danych przy kłopotach z łącznością sieciową między stanowiskiem klienckim a serwerem. Naprawa uszkodzeń (usunięcie niepoprawnych rekordów) kosztowała kilkaset złotych. Od tamtej chwili, problem wystąpił trzykrotnie w ciągu dwóch miesięcy. Za każdorazową naprawę żadano zapłaty. Na pytanie jak zabezpieczyć się przed tym błędem lub jak samemu go naprawić w razie ponownego wystąpienia, pracownicy nie chcieli udzielić informacji, zasłaniając się tajemnicą handlową. Sytuacji nie mogły rozwiązać nawet regularnie wykonywane kopie bezpieczeństwa, ponieważ od momentu uszkodzenia rekordu do pojawienia się objawów mogły minąć dni 9. Aby uniknąć w przyszłości kolejnych wystąpień problemu, ograniczono znacząco wykorzystanie funkcji, do których zakupując roszerzenie dążono. Analizując zaistniały problem z pakietem Sage Symfonia, można przemyśleć, jak sytuacja wyglądałaby przy użyciu Otwartego Oprogramowania. Zamiast komercyjnego Pervasive, wykorzystana zostałaby zapewne baza danych PostgreSQL 10, która w odróżnieniu od zastosowanej, zapewnia standard niezawodności ACID[Pos], co oznacza między innymi pełne zabezpieczenie przed wystąpieniem opisanych wcześniej nieprawidłowych zapisów, o ile przyczyną kłopotów była baza danych. Zakładając problem leżący w samym programie, możliwa byłaby samodzielna naprawa lub przesłanie zgłoszenia osobom pracującym nad kodem. Pieniądze wydane na usunięcie skutku błędu dane w nagrodzie dla projektu, rozwiązałoby problem raz na zawsze i pozwoliły cieszyć się oczekiwaną funkcjonalnością. 3.4 Bezpieczeństwo dojrzałych aplikacji Na przestrzeni lat dokonano wielu porównań badających który ze sposobów tworzenia aplikacji - otwarty czy zamknięty - jest mniej narażony na błędy. Twórcy otwartego oprogramowania argumentują[ini], że im więcej osób przegląda kod, tym więcej problemów jest znajdywanych i rozwiązywanych. Przeciwstawia się im argument, że lepsze są inspekcje robione z pełnym zaangażowaniem przez ekspertów, którzy własnym nazwiskiem firmują powstające oprogramowanie, niż przez przypadkowych ludzi mających z programem tylko luźny związek[dif]. Jest to dobre spostrzeżenie, jednak nie można zapominać o tym, że istnieją również osoby, którym bardzo zależy na posiada- 8 istnieją firmy takie jak Computer Data Networks zarabiające na wynajmowaniu swoich programistów do rozwoju pożadanych cech w Otwartym Oprogramowaniu 9 sprawdzenie czy obecnie posiadana kopia bazy danych jest poprawna również nie było możliwe, pracownik firmy Questy nie odpowiedział na pytanie w jaki sposób można tego dokonać 10 produkt Open Source, dzięki licencji BSD (patrz 3.2.3), można jej użyć za darmo, nawet nie ujawniając źródeł Symfonii
24 3.5. Komercyjne wykorzystanie Open Source 20 niu stabilnego kodu: użytkownicy. Jeśli otwarty produkt ma zostać wykorzystany w krytycznym obszarze ich działania, to najprawdopodobniej przeznaczą czas (o ile posiadają odpowiednie umiejętności) lub pieniądze na opłacenie specjalistów, aby źródła zostały rzetelnie zbadane. Nie można będzie wtedy mówić o braku zaangażowania. Dzięki licencjom Open Source, poprawki ewentualnych nieprawidłowości zostaną szybko dołączone do projektu, aby uchronić przed nimi innych użytkowników. Kolejnym argumentem używanym przez zwolenników zamkniętego oprogramowania jest fakt, że w programach posiadających źródła ukryte przed oczami niepożądanych osób, znacznie trudniej natrafić na istniejące luki. Osoba szukająca musi stosować metodę prób i błędów, a nie jak w przypadku Open Source, przestudiować uważnie kod. Podejście takie funkcjonowało dawniej również w kryptografii, jednak zostało wyparte poprzez działający według zasady Kerckhoffa mechanizm, gdzie tajny jest tylko klucz służący do kodowania i dekodowania wiadomości, natomiast same mechanizmy z niego korzystające są jawne. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest możliwość przechwycenia i wykorzystania maszyny szyfrującej, a zatem lepiej od razu założyć jej otwartość niż pokładać nadzieję w jej utajnieniu. W przypadku oprogramowania, traktowanie zamknięcia kodu jako zabezpieczenia również nie jest dobrym pomysłem, ponieważ nie można na nim polegać do końca istnieją metody (inżynieria wsteczna) pozwalające na zbadanie danego programu, a czasem kody zostają po prostu wykradzione. Z czysto praktycznego punktu widzenia brak dostępnych źródeł może więc być pewnym utrudnieniem dla atakujących, należy jednak podejść do tego z ograniczonym zaufaniem. Nie da się chyba odpowiedzieć jednoznacznie, która metoda produkcji oprogramowania jest lepsza i bezpieczniejsza. Można porównać dwa programy i stwierdzić wyższość jednego z nich, ale nie daje to przesłanek do wydania wyroku na całą metodykę. W programach tworzonych zarówno według jednej, jak i w drugiej, co jakiś czas dochodzi do wykrycia poważnych usterek. Zamknięte źródła w rękach nieodpowiedzialnych, pokładających ufność w tej zamkniętości, ludzi, tylko ukrywają problemy, nie rozwiązując ich. Przeglądy otwartych kodów spełniają swoją rolę tak długo, dopóki są wykonywane rzetelnie i systematycznie. Nasuwa się wniosek, że bezpieczeństwo zależy w głównej mierze nie od metodyki pisania, ale od ludzi tworzących programy i ich podejścia do wykonywaniej pracy. 3.5 Komercyjne wykorzystanie Open Source Warunki licencji Open Source nie wymuszają tego, żeby oprogramowanie było darmowe 11. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby nagrać dowolny program na płytę, opakować go w pudełko, dołączyć wydrukowaną instrukcję i sprzedać. Należy mieć przy tym świadomość, że każdy może tą samą aplikację, nawet po zakupie, skopiować i rozdać bez opłat. Rodzi się więc pytanie, czy znajdzie się osoba, która zechce zapłacić za program, mogąc mieć go za darmo. Jak pokazuje doświadczenie, w wielu przypadkach jest to możliwe. Dzieje się tak na przykład w przypadku komercyjnego Red Hat R Enterprise Linux R [Moc05]. Gotowy system można kupić od producenta, ale zgodnie z zasadami GNU GPL, dozwolone jest późniejsze powielenie go i rozpowszechnienie. Jedyne ograniczenie to zakaz użycia zastrzeżonych znaków towarowych firmy Red Hat R, a więc dystrybujący powinien usunąć je z systemu. Na tej podstawie oraz dzięki publikowanych darmowo pakietach źródłowych biblioteka publiczna w Luizjanie tworzy i wydaje (za darmo) całkowicie zgodną z RHEL R własną edycję znaną jako White Box Enterprise Linux[iL07]. Mimo pełnej kompatybilności, nie budzi ona większego zainteresowania klientów biznesowych, którzy chcą mieć 11 patrz punkt 3.2
25 3.6. Popularność ruchu Open Source 21 markę, której mogą zaufać, nawet jeśli muszą za nią zapłacić. A taką wyrobił sobie właśnie Red Hat R. Zarabianie jest również możliwe na wiele innych sposobów: firma Cybersource zarabia na szkoleniach, przy czym jak twierdzi jej dyrektor Con Zymaris[Mil05], 80%klientów używa wolnego oprogramowania. Richard M. Stallman sprzedaje książki swojego autorstwa (dostępne równocześnie do darmowego ściągnięcia z internetu). Bardzo popularne jest płatne wsparcie telefoniczne, jakie dla kupującego udostępniania przykładowo Ubuntu Linux. Wśród innych sposobów na zarobki oparte o Open Source, można by wymienić również[man03]: sprzedaż podręczników (JBoss), sprzedaż subskrypcji dokumentacji (CDN), sprzedaż czasu programistów, którzy rozwiną pożądaną cechę w oprogramowaniu Open Source (CDN), sprzedaż zintegrowanych platform aplikacyjnych (JCorporate, RedHat ACS), sprzedaż rozszerzeń (Instantiations, Embarcadero, SlickEdit ), sprzedaż usług hostingowych (home.pl, JCentric, WebApp Cabaret, EApps). Istnieje również pewien niejednoznaczny moralnie sposób zarobkowania podwójne licencje. Polega on na tym, że kod udostępniany jest zazwyczaj w oparciu o GNU GPL, jednak firmy, które nie chcą otworzyć swoich aplikacji, mogą kupić program od autorów z licencją zezwalającą na użycie w oproramowaniu własnościowym. Jest to niewątpliwie przywilej pierwotnych twórców, ale wątpliwości budzi wykorzystywanie w ten sposób nieodpłatnej pracy społeczności. Przykładem tak działającej firmy jest MySQL AB. Ich baza danych MySQL dostępna jest na licencji GNU GPL. Rozwija ją kilkudziesięciu zatrudnionych przez przedsiębiorstwo informatyków, ale też w znacznym stopniu ochotnicy. Przy zgłaszaniu poprawek (oczywiście do otwartej wersji), wymagane jest zrzeczenie się praw do swojej pracy na rzecz MySQL AB. Co prawda kod zostanie wydany w wersji GPL, ale ponieważ po przepisaniu praw ich właścicielem jest już firma, może również zostać wykorzystany w komercyjnej wersji, do czego autor poprawki może podchodzić z niechęcią. Rodzi się pytanie, czy MySQL AB wspiera ducha Open Source, czy może tylko używa modnego hasła do zdobycia siły napędowej dla swojego projektu. 3.6 Popularność ruchu Open Source Skąd bierze się tak niezwykła popularność Otwartego Oprogramowania? Zdecydowana większość jego twórców nigdy nie czerpała ze swojej działalności korzyści finansowych. Jakie są więc ich motywacje? Można wymienić kilka przyczyn które mogą nakłonić programistów do włączenia się do rozwoju programów Open Source[Web04]. Mając szeroki wybór aplikacji które oczekują na wsparcie, programiści zazwyczaj decydują się na udział w przedsięwzięciu, które wyda im się szczególnie ciekawe. Za takie może zostać uznane posiadające zadanie, którego efekt będzie interesujący po wykonaniu, trudny problem który trzeba rozwiązać w elegancki sposób, a może temat w którym czują się naprawdę dobrze i chcą wykorzystać swoją wiedzę. Zadaniem menadżera projektu jest takie przygotowanie i reklamowanie prac, aby zachęcić do ich podjęcia jak najwięcej uczestników. Wolontariusze nie chcieliby też zapewne widzieć jak ich praca się marnuje, ponieważ nie udaje się stworzyć działającego wydania aplikacji. Dlatego nadzorujący nie mogą być zbyt zachłanni w sensie liczby kuszonych ciekawymi
26 3.7. Historia powstania 22 zadaniami ludzi i położyć nacisk na kończenie części może mniej ciekawych, a koniecznych do zamknięcia etapu rozwoju. Niemal 75 procent oprogramowania powstaje w wolnym czasie, a pisane jest na użytek własny[web04]. Programiści to często ludzie gotowi z dużym zacięciem rozwiązywać spotykające ich problemy. Jeśli nowy, kupiony w zamian za wysłużony przez długie lata program, posiada kilkadziesiąt świeżych funkcji, ale nie ma tej jednej ulubionej, gotowi są poświęcić długie godziny na jej uzyskanie. Jeśli program ma otwarte źródła, ma też duże szansę uzyskać kolejnego dewelopera. Pracując nad oprogramowaniem, chce się uzyskać zamierzony cel jak najszybciej. Dlaczego więc tracić czas na pisanie ponownie czegoś, co już zostało przez kogoś rozwiązane. Dzięki licencji Open Source programiści mogą swobodnie korzystać z wielkiej bazy kodów źródłowych dostępnych w innych projektach, wiedząc, że nigdy nie zostaną one przed nimi zamknięte. Tak więc widząc cel, który wniesie wiele do projektu a można go uzyskać szybko i elegancko, poczują się zachęceni do ofiarowania swojego czasu. Tej możliwości nie mają programiści pracujący w przedsiębiorstwach nad oprogramowaniem własnościowym. Zmuszeni są albo związać się z inną firmą posiadającą już dany komponent, a zatem być zależnym od dyktowanych cen czy też jej losu, albo samemu tworzyć od podstaw odpowiednik istniejącego programu. W centralnie planowanym (tak zwany model katedralny, wykorzystywany zazwyczaj w przedsiębiorstwach) programie, istnieje architekt, który definiuje problem do rozwiązania. Nakreślana jest ścieżka, która ma doprowadzić do zakończenia etapu i praca zostaje rozdzielona pośród wybranych podwładnych, którzy zajmą się wykonaniem powierzonej im pracy. Te trzy decyzje ważą na całym procesie: jak rozwiązać, w ile osób, kogo wybrać[ray00b]? Programy Open Source mogą powstawać w inny, ewolucyjny (nazwany również bazarowym) sposób. Jeśli zostaje zgłoszony problem, pojawią się ludzie, którzy niezależnie od siebie, pracować będą nad tym samym zagadnieniem. Nie mając żadnych uprzedzeń ani narzuconej wizji, mogą dochodzić do rozwiązania różnymi sposobami, starając się prześcignąć konkurentów. W pewnym momencie te mniej obiecujące ścieżki zostają odcięte, a najlepsze rozwiązania włączane są do projektu. W odróżnieniu od zamkniętego programu, zbadane zostanie więcej pomysłów, tak więc szansa na powstanie lepszego kodu jest duża. Nie trzeba też apriori podejmować decyzji ile osób będzie potrzebne, ani też kto zostanie wybrany. Oczywiście, nie zawsze uda się uzyskać w ten sposób dobre rozwiązanie, ale można argumentować, że architekt też może się pomylić. Oprócz chwały wśród społeczności za wykonanie dobrej pracy, często programiści otwartych programów są zatrudniani przez firmy z branży informatycznej. Jak twierdzi David Heinemeier Hansson[Han00], twórca języka Ruby, ich praca jest wizytówką i umożliwia lepiej niż CV poznanie prawdziwych umiejętności. 3.7 Historia powstania W latach 60-tych dwudziestego wieku komputery używane były głownie w wojsku i na uniwersytetach, a ich odmiany przeznaczone do użytku domowego, nie istniały. Firmy dostarczające rozwiązania informatyczne zarabiały głównie na sprzęcie, nie na oprogramowaniu. Było ono każdorazowo pisane na specyficzne architektury 12 nie istniał bowiem uniwersalny, zdolny obsługiwać więcej niż jeden typ sprzętu, system operacyjny. Brakowało również wspólnego języka programowania kod źródłowy 13 musiał być tworzony od podstaw w specyficznym dla danej maszyny kodzie (obrazuje to rysunek 3.3 na którym widać u góry różne odmiany tego samego programu, które 12 architektura komputera to sposób organizacji jego kluczowych elementów (procesor, pamięć, magistrala), determinujący sposób pracy z nim 13 zapis programu w formie czytelnej dla człowieka, która przekształcana jest w procesie kompilacji na kod wynikowy wykonywany przez maszynę
27 3.7. Historia powstania 23 trzeba było dopasować ( ząbki ) do maszyny na której miał być uruchamiany). Często przepisywanie stawało się konieczne nawet przy przenoszeniu programu na nowszy od obecnie używanego model komputera. Był to problem, który marnował czas i pieniądze twórców oprogramowania, Rysunek 3.3: Konieczność pisania programów dla heterogenicznych środowisk a poprawki czy usprawnienia były niechętnie i powolnie wprowadzane[har03]. Również osoby obsługujące musiały każdorazowo uczyć się spodobu działania odmiennych systemów, ze względu na brak jednorodnego modelu interakcji z użytkownikiem. Na pomysł uzyskania oszczędności finansowych i lepszego wykorzystania mocy obliczeniowej maszyn, poprzez użycie jednego komputera do obsługi wielu użytkowników, wpadli w 1965 roku pracownicy Bell Labs, Genereal Electric Company oraz Massachusetts Institute of Technology (MIT). Rozpoczęli oni projekt Multics (Multiplexed Information and Computing Service). W założeniach miał to być system zdolny do obsługi kilku użytkowników jednocześnie, z których każdy przyłączany był za pomocą zdalnego terminala. Planowano też wspierać przechowywanie i współdzielenie danych między wykorzystującymi go osobami. W roku 1969 projekt, choć ukończony, nie odniósł znaczącego sukcesu. Dlatego zarząd Bell Labs zdecydował się go porzucić. Jednak jeden z inżynierów, Ken Thompson, postanowił kontynuować pracę samodzielnie. Po pewnym czasie, w ramach testów, napisał grę Space Travel, działającą na komputerze GE 635 pracującym pod kontrolą Multics. Wyniki badań pokazały, że komputer był za wolny aby można było w nią grać, a koszt jej ładowania wynosił równowartość 50$ 14. Szukając poprawienia wydajności, Thompson przepisał kod gry, tym razem dla komputera PDP-7, w czym pomógł mu Denis Ritchie[bel01]. W ten sposób zawiązała się między nimi współpraca, która dzięki doświadczeniu i ideom zdobytym przez Thompsona podczas projektowania Multics, doprowadziła do powstania nowego systemu dla PDP-7. Początkowo nazwano go UNICS, a następnie przemianowanego na UNIX. Prawdziwy przełom nastąpił jednak później: Denis Ritchie stworzył język C, który wprowadzał poziom abstrakcji, pozwalający na tworzenie oprogramowania niezależnie od kodu maszynowego specyficznego modelu komputera. W 1973 Thompson zaprogramował całe jądro 15 UNIX w tym języku. Napisanie jądra systemu w języku C stworzyło możliwość uruchomienia UNIX na różnych architekturach, a co za tym idzie, pisania programów które działać będą na każdym komputerze(rysunek 3.4). Dodatkowo, wymagania sprzętowe systemu były niewielkie mógł zostać użyty na stosunkowo niedrogich stacjach roboczych. Sprawiło to, że zainteresowały się nim amerykańskie 14 szacowana wartość pieniężna, którą uzyskano by za użyczenie na ten czas dostępu do maszyny, co było wtedy powszechną czynnością 15 najważniejsza część każdego systemu operacyjnego, odpowiedzialna za bezpośrednią obsługę wszystkich elementów sprzętowych komputera
28 3.7. Historia powstania 24 Rysunek 3.4: Wykorzystanie UNIX i C do tworzenia oprogramowania uniwersytety, którym UNIX został udostępniony. Do dziś system ten jest rozwijany w środowiskach akademickich. Po pewnym czasie, komercyjne organizacje dostrzegły możliwość oszczędności na drogim sprzęcie i ciągłych szkoleniach kadr przy użyciu wspólnego dla wszystkich maszyn systemu. Z tego powodu, chociaż początkowo nie miał być projektem komercyjnym, wprowadzono możliwość kupna za skromną opłatą UNIX-a wraz z kodem źródłowym, którego udostępnianie było wtedy standardową praktyką. Od tego momentu liczba dystrybucji zaczęła wzrastać znacząco, ponieważ każda z firm starała się jak najbardziej dostosować UNIX-a do własnych potrzeb[ano03]. Niestety wraz z upływem lat, coraz więcej z firm zaczęło zamykać kod źródłowy swoich wydań i sprzedawać je za coraz większą cenę. Pod koniec lat 70-tych stało się tak z większością dystrybucji, co spowodowało frustrację u użytkowników chcących korzystać z niedrogiego i wydajnego systemu[har03]. Czas oprogramowania innego niż własnościowe wydawał się kończyć. Nieoczekiwanie z pomocą przyszedł Richard M. Stallman. W 1979 był programistą na wydziale Sztucznej Inteligencji Massachusetts Institute of Technology. Firma Xerox podarowała MIT najnowszy model swojej kserokopiarki, który potrafił drukować dokumenty przesłane za pomocą sieci, do której był podłączony. Dodatkowo jej prędkość drukowania była 10-krotnie większa od poprzedniego modelu. Chcąc zrobić z niej jak najlepszy użytek, pracownicy działu SI podłączyli ją do lokalnej sieci umożliwiając korzystanie z niej całemu personelowi. Główną wadą drukarki okazała się skłonność do częstego zacinania się papieru. Podejście do drukarki i wyciągnięcie go nie stanowiło dużego problemu, ale trzeba było wiedzieć kiedy to zrobić. Inżynierowie firmy Xerox założyli, że ktoś zawsze będzie obok drukarki, aby odczytać informację o zacięciu i zareagować, więc informacja nie była przekazywana przez sieć do osoby wysyłającej zadanie, tylko sygnalizowana odpowiednią diodą. Jednak w przypadku wydziału SI, drukarka znajdowała się na innym piętrze niż personel. Richard M. Stallman postanowił zrobić to, co wykonał już kilka lat wcześniej dla innego modelu drukarki zmodyfikować sterownik tak, aby uzyskać informację zwrotną o stanie drukowania na ekranie komputera. Nie udało się tego dokonać, ponieważ producent dostarczył zamknięty
29 3.7. Historia powstania 25 (nie zawierający czytelnych dla człowieka kodów źródłowych) sterownik. Prośba o dostarczenie kodu, skierowana bezpośrednio do firmy Xerox, została odrzucona. Mimo to, nie zrażając się, Stallman próbował uzyskać dane bezpośrednio od profesora Roberta Sproulla, byłego pracownika Xeroxa i ówczesnego dyrektora Sun Laboratories. Spotkał się z ponowną odmową, ponieważ każda osoba, która pracowała nad sterownikiem drukarki, podpisywała umowę o przestrzeganiu tajemnic handlowych. Na tym zakończyły się próby poprawienia sterownika[wil02]. Incydent z drukarką uświadomił Stallmanowi, że firmy coraz częściej postrzegają oprogramowanie jako swój sekret, zamykając dostęp do wymiany informacji, w której duchu oprogramowanie powstawało od końca drugiej wojny światowej. Nie zareagował on jednak na ten fakt w żaden zdecydowany sposób. Zrobił to dopiero kilka lat później, gdy o podpisanie umowy zabraniającej ujawniania kodów źródłowych poproszono również pracowników wydziału Sztucznej Inteligencji, w którym pracował Stallman. Mając w pamięci przygodę ze sterownikiem Xerox, odmówił. W krótkim czasie został odsunięty od większości projektów, nad którymi pracowano w instytucie. Nie mogąc pogodzić się z takim stanem rzeczy, zrezygnował z pracy. Wtedy, jak sam stwierdził[sta07], stanął przed wyborem co dalej: nie zamierzał pracować nad własnościowym oprogramowaniem, nie chciał też marnować swoich umiejętności porzucając zawód, w którym czuł się dobrze. Po pewnych przemyśleniach postanowił spróbować wskrzesić społeczność pasjonatów w postaci, jaka istniała na początku jego kariery zawodowej. Rysunek 3.5: Logo GNU[wik07] W 1983 roku Richard M. Stallman rozpoczął projekt GNU publikując The GNU Manifesto ([Sta83]) i zakładając Free Software Foundation (FSF, pol. Fundacja Wolnego Oprogramowania). Głównym celem organizacji było tworzenie aplikacji, które będą wolne, czyli będą dawały użytkownikowi cztery podstawowe wolności: wolność użytkowania programu w dowolnym celu (wolność 0), wolność badania sposobu działania programu i możliwość jego modyfikacji, co implikuje udostępnienie kodu źródłowego (wolność 1), wolność dystrybucji programu wraz z jego kodem (wolność 2), wolność udoskonalania programu i rozpowszechniania tych zmian (wolność 3). Zapewnienie tych praw, przywracało stan rzeczy, na jakim Stallmanowi zależało. Pierwszym celem fundacji stało się stworzenie wolnego i otwartego systemu operacyjnego, na którym można by uruchamiać kolejne programy. Wzorcem stał się UNIX był przenośny i dobrze znany użytkownikom. Praca nad nim miała skupić ludzi o poglądach podobnych do poglądów Stallmana. Prawdziwe ożywienie i zainteresowanie z zewnątrz pojawiło się w świecie wolnego oprogramowania jednak nie za sprawą programów GNU, ale dzięki otwartemu i zgodnemu z UNIX-em
30 3.7. Historia powstania 26 jądrem systemu operacyjnego. Przy pomocy narzędzi FSF zaczął je tworzyć w 1991 roku student Uniwersytetu w Helisinkach, Linus Torvalds. Początkowo pojawiły się zarzuty o nieuprawnione kopiowanie kodu UNIX-a, ale jak wykazały analizy, nieuzasadnione. Linux, ponieważ tak nazywał się nowy system, był co prawda wzorowany na ideach UNIX-a, a dokładnie jego odmianie Minics, ale pisany od podstaw samodzielnie. Przełomem okazał się być nie tylko sam system, ale sposób jego powstawania[ray00a]. Do czasów Linuxa, uważano, że system operacyjny to zbyt duży i złożony projekt, by mógł być rozwijany inaczej niż przez dobrze zorganizowaną, niewielką liczbę osób. Pogląd ten dotyczył zarówno komercyjnych jak i tworzonych przez społeczność FSF programów. Linux powstawał natomiast przy współpracy setek 16 entuzjastów komunikujących się głównie przez Internet. Jakość i przydatność powstającego kodu weryfikowano poprzez cotygodniowe wydania, które były każdorazowo oceniane przez liczną rzeszę użytkowników, co przyrównano do selekcji naturalnej Darwina. Ku zdziwieniu wielu, ten sposób działania zdał egzamin. W 1994 roku Linux osiągnął wersję 1.0 oraz milion użytkowników, zainteresowały się też nim firmy, tworząc komercyjne dystrybucje, takie jak Red Hat. Trudno dziś oszacować popularność systemu, jednak jest on bez wątpienia najpopularniejszym programem z rodziny GNU. Sposób powstawania Linuxa zainteresował Erica Raymonda, aktywnego w latach 80-tych członka FSF. Napisał on artykuł[ray00b] analizujący dwa sposoby tworzenia oprogramowania: katedralny, stosowany w firmach i FSF, oraz bazarowy, użyty przy pisaniu Linuxa. Jego odczyt na O Reilly Perl Conference w 1997 roku zwrócił uwagę firmy Netscape, mającej zamiar otworzyć kod swojej przeglądarki, która traciła udział w rynku na rzecz Internet Explorera firmy Microsoft. Raymond został poproszony o pomoc przy tym przedsięwzięciu[osi06]. Podczas obrad ustalono, że nie należy kultywować czysto moralnych aspektów jawnego kodu aplikacji, które towarzyszyły FSF. Otwarte źródła traktowane miały być jako praktyczny model tworzenia aplikacji, który prowadzi do sprawnego powstawania programu, nie jako jeden z fundamentów wolności. Dlatego do nazwania tego modelu powstawania programów użyto określenia Open Source zaznaczającego otwartość kodu, nie mówiącego jednak o wolności. 8 lutego 1998 Eric Raymond wydał pierwszą oficjalną odezwę do społeczeństwa, a niedługo potem założył Open Source Inititative, OSI. Rysunek 3.6: Open Source Inititative Ruch zyskał aprobatę Linusa Torvaldsa, natomiast Richard Stallman, początkowo przychylny przyłączeniu Open Source Initiative do FSF, zrezygnował, nie określając jednak OSI jako wrogów. Stwierdził[Sta02]: Ruch Wolnego Oprogramowania i Otwartego Oprogramowania są dziś oddzielnymi ruchami z innymi poglądami i celami, jakkolwiek możemy i współpracujemy ze sobą przy pewnych konkretnych projektach. 16 jak podaje Eric Steven Raymond[Ray00b], w rozwoju Linuxa wzięło udział ponad osób
31 3.7. Historia powstania 27 Rysunek 3.7: Udział serwerów dla aktywnych domen od czerwca 2000 do kwietnia 2007[net07] Free Software Foundation i Open Source Initiative istnieją i działają aktywnie do dnia dzisiejszego, stając się coraz bardziej znaczącymi organizacjami w świecie oprogramowania. W chwili obecnej istnieje podnad programów udostępnionych przez FSF, na postawie jednej z zaaprobowanych licencji. Na stronie która przechowuje otwarte oprogramowanie, istnieje prawie projektów, zarejestrowanych jest 1,5 miliona użytkowników ,50% stron w intenecie obsługiwanych jest przez tworzony przez społeczność serwer Apache (rysunek 3.7). Wszystko to uwidacznia, że mimo ciągłej przewagi ze strony zamkniętego oprogramowania, programy i społeczność wpierająca Open Source są w stanie z nim skutecznie rywalizować. Daje to duże nadzieje na dalszą ekspansję otwartego modelu oprogramowania, a co za tym idzie, na lepszą jakość i większą dostępność oprogramowania jako takiego. 17 stan na kwiecień 2007 roku 18 należy zwrócić uwagę, że rejestrowanie potrzebne jest tylko twórcom oprogramowania, nie osobom chcącym jedynie ściągnąć i użytkować program, co zwiększa wagę tej liczby
32 Rozdział 4 Zintegrowany System Informatyczny W rodziale tym zostaje omówiony projekt kompletnego systemu biznesowego, opartego o oprogramowanie Open Source. Każdy z komponentów, poczynając od systemu operacyjnego, środowiska uruchomieniowego, jakim są bazy danych i kontenery aplikacji, a kończąc na zaawansowanych programach biznesowych, może być z powodzeniem pobrany z internetu bez wnoszenia żadnych opłat i wykorzystany w firmie. Docelowa dystrybucja zawiera gotowe do przetestowania, opisane w pracy komponenty. Z przeświadczenia o tym, że żadna pojedyncza aplikacja nie wystarczy do prowadzenia nowoczesnej firmy, system został zanalizowany również pod kątem integracji poszczególnych elementów. Dlatego oprócz aplikacji wykorzystywanych w zastosowaniach biznesowych, została w nim umieszczona i wykorzystana platforma integracyjna. Ponieważ system przeznaczony jest dla osób odpowiedzialnych za podejmowanie strategicznych decyzji w przedsiębiorstwie, niekoniecznie posiadających rozległą wiedzę informatyczną, procedura uruchomienia go została pomyślana pod kątem jak największego jej uproszczenia. Dzięki wykorzystaniu wirtualnego komputera, użytkownik uzyskuje w pełni przygotowany do pracy system. W proponowanym systemie informatycznym można wydzielić nastepujące moduły biznesowe: System zarządzania treścią (Content Management System, CMS) pomoże stworzyć i prowadzić atrakcyjną wizualnie i funkcjonalnie stronę internetową. Do edycji jej zawartości nie potrzebne są umiejętności z zakresu informatyki. Portal jest rozwiązaniem z pozoru przypominającym CMS, jednak jego siła tkwi w dużo większych możliwościach rozbudowy go o programowalne komponenty realizujące zaawansowane zadania. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa (Enterprise Resource Planning, ERP), to wspomagająca zarządzanie, najbardziej rozbudowana z aplikacji opisanych w tej pracy. Obejmuje niemal każdy aspekt funkcjonowania firmy: planowanie i produkcja, sprzedaż i marketing finanse i księgowość, zasoby ludzkie. Zarządzanie Relacjami z Klientem (Customer Relationship Management, CRM) służy do utrwalania historii kontaktów z klientem. Zapamiętuje daty, tematy i wyniki spotkań. Potrafi przypomnieć o podjętych zobowiązaniach i koniecznych działaniach. Komunikacja Dzięki komunikacji za pośrednictwem internetu tekstowej i głosowej można znacząco obniżyć koszty połączeń i ułatwić klientom kontakt z firmą. Dodatkowo, dzięki integracji 28
33 4.1. System Zarządzania Treścią 29 kanałów wymiany informacji z innym aplikacjami systemu, uzyskać można usystematyzowany zbiór danych powiązany z konkretnymi klientami lub procesami biznesowymi. Tradycyjne prace biurowe Prace prowadzone przy wykorzystaniu aplikacji wchodzących w skład pakietu biurowego, czyli zazwyczaj edytora tekstów, arkusza kalkulacyjnego, programu do tworzenia prezentacji multimedialnych. 4.1 System Zarządzania Treścią System Zarządzania Treścią (CMS, ang. Content Management System), to system pozwalający na łatwe tworzenie i zarządzanie zawartością strony internetowej. Na CMS składają się dwa podstawowe elementy: moduł edycji informacji i moduł jej prezentacji. Pierwszy z nich, pozwala osobie nie znającej technik tworzenia stron internetowych, np. języka HTML, na modyfikację zawartości merytorycznej serwisu. Dzieje się to zazwyczaj za pomocą umieszczonych w aplikacji, prostych w obsłudze formularzy. Drugi moduł zamienia informacje wprowadzone przez redaktora, na treść witryny dostępną dla wszystkich odwiedzających. Aplikacje CMS są, dla firm szukających aktywnego kontaktu z klientem, dużo lepszym rozwiązaniem, niż strona internetowa edytowana na żądanie przez specjalistę z poza firmy. Informacje o nowych produktach, wydarzeniach mogą być w prosty i szybki sposób tworzone i publikowane przez personel nietechniczny. Są one wersjonowane, należą także do cyklu publikacyjnego. Treść zawarta w witrynie jest automatycznie indeksowana i możliwa do efektywnego przeszukiwania, co ułatwia osobom odwiedzającym znajdywanie potrzebnych danych Wybrane rozwiązanie Rysunek 4.1: Joomla TM Jako przykładowe rozwiązanie CMS, wybrano dostępny na licencji GPL system Joomla TM. Jest on jednym z najbardziej znanych i najszerzej stosowanych projektów Open Source. Mimo sporej konkurencji na rynku (około 70 aplikacji tego samego typu), udało mu się wygrać w 2005 roku nagrodę dla najlepszej aplikacji Open Source, a w 2006 Open Source CMS Award[Pub06]. Joomla jest znakomitym wyborem dla każdej firmy, która ma zamiar nawiązać aktywny kontakt z klientami za pomocą własnej witryny. Niskie wymagania (wykupienie wirtualnego serwera to koszt około 300 zł rocznie), prostota obsługi i szeroki wachlarz możliwości czynią z niej propozycję wartą przemyślenia. Aplikację można wypróbować zarówno od strony administracyjnej jak i użytkownika pod adresem Cechy, które wyróżniają Joomla, to: bardzo prosta instalacja przy pomocy kreatora, funkcjonalny i intuicyjny moduł redakcji,
34 4.1. System Zarządzania Treścią 30 wyczerpująca dokumentacja, skalowalność. Dzięki prostemu, obsługiwanemu przez przeglądarkę modułowi administracji, można efektywnie zarządzać całym programem. Dostępne opcje pozwalają na określenie zasad na jakich strona funkcjonuje. Ze względu na ich liczbę nie zostaną tutaj wszystkie przytoczone, warto jednak wymienić kilka ciekawszych możliwości: użycie bufora podręcznego (ang. Page Global Configuration cacheing) ze względu na specyfikę dostępu do informacji (są one przechowywane w bazie danych), przy dużym natężeniu użytkowników serwis może działać zbyt wolno. Bufor powoduje, że strony przy pierwszym wyświetleniu zapisywane są w pamięci podręcznej, skąd przy następnym odwołaniu (zamiast z bazy danych) są pobierane. Możliwe jest określenie czasu ważności takiej pamięci, po którym strona zostanie ponownie wczytana z bazy; moduł statystyk (ang. Page Global Configuration Statistics) uruchomienie statystyk odwiedzin serwisu, pozwalających przyjrzeć się ilości odwiedzin serwisu szablony strony (ang. Page Template Manager Site Templates) pozwala na dostosowanie wyglądu portalu do własnych potrzeb poprzez zmianę jego szaty graficznej. Dostępnych jest wiele darmowych schematów, spośród których można wybrać najbardziej odpowiedni, a następnie zastosować go do swojej strony. Samodzielna edycja lub tworzenie szablonu wymaga jednak znajomości podstaw HTML; moduł instalacyjny (ang. Installers) jedna z najciekawszych opcji Joomla. Pozwala na instalację nowych elementów funkcjonalnych i niefunkcjonalnych strony. Mogą to być proste komponenty, jak kalendarz, ale również bardzo rozbudowane jak sklep internetowy. Komponenty tworzone są zarówno przez społeczność skupioną wokół projektu, jak i przez komercyjnych dostawców. Sam proces instalacji ogranicza się do wskazania pliku z komponentem i kliknięcia przycisku Instaluj ; wiadomości (ang. Messages) miejsce w którym pojawiają się wszelkie informacje wysłane przez użytkowników i gości do administratora jak również komunikaty systemu; pomoc (ang. Help) na uwagę zasługuje bardzo szczegółowa i przejrzysta pomoc dostępna na każdym kroku pracy. Zadaniem zaawansowanego redaktora (administratora), jest stworzenie początkowej struktury serwisu Joomla pozawala na daleko idącą modyfikację rozmieszczenia treści. Standardowo istnieje jedno menu główne, w lewej lub górnej części strony, w miejscu centralnym znajduje się treść, poniżej umiejscowiona jest stopka(rysunek 4.3). Na rysunku pokazano standardowy układ strony Joomla, wraz z domyślnymi dodatkami (kolor zielony)[joo07]: 1. Logowanie umożliwia zalogowanie się, rejestrację, przypomnienie hasła, 2. Kolporter RSS odnośniki do nagłówków aktualnych wiadomości w serwisie, 3. Reklama Projektu Joomla, która może zostać zmieniona przez adminstratora na dowolną inną, 4. Popularne zestaw odnośników do najczęściej przeglądanych artykułów, 5. Nowości zestaw odnośników do najnowszych artykułów,
35 4.1. System Zarządzania Treścią 31 Rysunek 4.2: Moduł administracyjny Joomla[joo07] 6. Szukaj wyszukiwarka, 7. Migawki wybrane losowo zwięzłe wiadomości albo skróty (wstępy) artykułów 8. Reklama Joomla drugi przykład, tym razem niewielkiej reklamy graficznej, 9. Losowy obraz wybrany obraz spośród umieszczonych w specjalnym katalogu, 10. Sonda krótka ankieta z łączami do poglądu wyników i innych sond, 11. Zmień szatę umożliwia zmianę wyglądu, 12. Statystyki informacja o serwisie i serwerze. Elementy te mogą być dowolnie zmieniane i przemieszczane poprzez edycję szablonu strony i wprowadzebnie odpowiednich ustawień modułów w administracji. Aby tego dokonać, należy zdefiniować etykiety (np. banner, stopka ) w menu edycji pozycji modułów. Następnym krokiem jest powiązanie etykiety z wybranym elementem (lub elementami) w menadżerze modułów. Na koniec, już w szablonie strony, oznacza się miejsca gdzie znaleźć sie mają komponenty oznaczone przez użytkownika daną etykietą. Przykładowy kod szablonu czytającego komponent stopki, wygląda następująco: Po zakończonym przetwarzaniu strony przez Joomla, w oznaczonym miejscu znajduje sie kod modułu:
36 4.1. System Zarządzania Treścią 32 Rysunek 4.3: Budowa strony serwisu[joo07] Stopka cms Do menu można dodawać dowiązania do kolejnych elementów, które należą do tzw. zawartości statycznej. Zawartość statyczną można określić jako samodzielny dokument. Nie posiada, ani nie potrzebuje, żadnej dalszej klasyfikacji, np. z powodu przynależności do bardzo wąskiej tematyki, którą można pokryć za pomocą pojedynczego wpisu. Nie ma potrzeby aby grupować go razem z innymi. Zawartością statyczną może być przykładowo strona z danymi teleadresowymi czy też historia powstania firmy. Treść, którą można pogrupować ze względu na podobną tematykę, należy zorganizować w sekcje i podrzędne w stosunku do nich kategorie. Wymuszenie dwóch poziomów kategoryzacji może na początku wydawać się nadmiarowe, jednak przy większej ilości wprowadzanych danych, staje się przydatne. Zazwyczaj rozmieszczenie dokumentów w części prezentacyjnej odzwierciedla ich przydział do sekcji i kategorii, na przykład poprzez zagłębione menu, jednak możliwe jest pominięcie tych poziomów i zaprezentowanie końcowych treści bezpośrednio. Dodawanie zawartości odbywa się poprzez wybranie odpowiedniej (ang. Add new content, rysunek 4.2) opcji z menu. Przedstawiony widok umożliwia łatwe utworzenie tekstu i określenie opcji jego publikacji. Poprawnie utworzony dokument powinien zostać przypisany za pomocą rozwijalnego menu do wcześniej utworzonej sekcji (np. Oferta ) i kategorii (np. Masaże ) (rysunek 4.4). Następne obowiązkowy jest tytuł (np. Masaż aromaterapeutyczny ) i tekst streszczenia. Zostanie ono zaprezentowane zazwyczaj obok wielu innych streszczeń dla dokumentów z tej samej kategorii, dlatego nie należy w nim umieszczać obszernych informacji. Pełna treść powinna znaleźć się w przeznaczonym do tego celu polu. Wprowadzone tam informacje będą widoczne dla czytającego na osobnej stronie. Edycja dokumentu została wzbogacona poprzez zastosowanie edytora wizualnego, tzw. WY- SIWYG (WHAT YOU SEE IS WHAT YOU GET rysunek 4.5), przypominającego wyglądem
37 4.1. System Zarządzania Treścią 33 Rysunek 4.4: Edycja dokumentu Rysunek 4.5: Edytor wizualny Rysunek 4.6: Opcje publikacji popularne aplikacje do edycji tekstu. Udostępnia on takie opcje jak: zmiana kroju, rozmiaru i koloru czcionki, dodawanie tabel i multimediów, ustawianie układu tekstu. Możliwe są również bardziej skomplikowane działania, jak znajdź/zamień. Wszystkie ustawienia zapisywane są wewnątrz edytora jako strona w języku HTML, dlatego w dowolnym momencie możliwe jest przełączenie się i bezpośrednia edycja kodu. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w trybie HTML wykorzystać wcześniej stworzone (np. w innej witrynie) strony internetowe. Po zakończeniu edycji, należy określić opcje publikacji (rysunek 4.6). Najważniejsze z nich to: pokaż na stronie głównej (Show on Front Page) zaznaczenie spowoduje ukazanie się dokumentu bezpośrednio na stronie głównej, o ile została ona ustawiona w tryb publikacji informacji, Opublikowane (Published) pomiń etap informacji wprowadzanej i publikuj dokument, Poziom dostępu (Access Level) określ grupy użytkowników które mają mieć prawo wglądu edytowanego tekstu. Po ustaleniu wszystkich opcji można skorzystać z dostępnych czynności (rysunek 4.7), aby obejrzeć podgląd, a następnie zapisać utworzony dokument. Jeśli zaznaczono natychmiastową
38 4.1. System Zarządzania Treścią 34 Rysunek 4.7: Dostępne czynności Rysunek 4.8: Standardowy widok dokumentu publikację, dokument stał się już widoczny dla użytkowników odwiedzających witrynę. Widok dokumentu może zostać dostosowany do własnych potrzeb, standardowo składa się z (rysunek 4.8): tytułu, który jest jednocześnie adresem URL artykułu, streszczenia, pełnej treści dokumentu, elementu umożliwiającego czytającym wystawienie oceny, ikon pomocniczych, które pozwalają powiadomić znajomych o artykule za pomocą a, a także obejrzeć wersję artykułu przygotowaną do wydruku. Silną stroną Joomla jest też duża i aktywna społeczność użytkowników, szacowana na osób, która nie tylko udziela pomocy na forach dyskusyjnych, ale również wspomaga twórców tworząc roszerzenia aplikacji. Zobaczyć je można pod adresem Najpopularniejsze kategorie rozszerzeń to: zarządzanie dokumentami, galerie zdjęć i multimediów, tworzenie dynamicznych formularzy, hierarchiczne katalogi treści (podobnie jak kategorie towarów na allegro.pl), sklepy internetowe, forum, chat,
39 4.1. System Zarządzania Treścią 35 kalendarze, publikacja dzienników internetowych (tzw. blogów), newsletter (przesyłane do użytkowników informacji drogą mailową), narzędzia do analizy danych, zarządzanie reklamami w serwisie, subskrypcje Wymagania Wymagania dla wersji : PHP 4.2.x lub nowszy, MySQL 3.23.x lub nowszy, Apache lub nowszy. PHP powinno być skonfigurowane do współpracy z MySQL, Zlib i przetwarzania XML Przydatne adresy strona główna projektu polska strona projektu pobranie aplikacji przetestowanie działającej instalacji roszerzenia szablony graficzne Rozwiązania konkurencyjne Drupal[ide07] Strona domowa: Najnowsza wersja: Demostracja: Drupal, podobnie jak Joomla, posiada małe wymagania sprzętowe. Instalacja, co prawda trudniejsza, nie powinna nastręczać problemu osobom mającym za sobą pewnie doświadczenie w administracji serwerów internetowych. Drupal oferuje rozbudowane narzędzia dla użytkowników chcących rozwijać swoją stronę bez zagłębiania się w jej kod, a tylko korzystając z gotowych szablonów. Zaimplementowany w aplikacji rozbudowany cykl życia dokumentu spełni oczekiwania najbardziej wymagających redaktorów. Rozszerzenia, będące kluczowym elementem Joomla, tutaj potraktowane zostały nieco inaczej. Autorzy nie udostępniają tak wygodnego dostępu do jądra aplikacji, przez co tworzenie dodatków jest trudniejsze. Co prawda istnieją moduły, które można umieścić w programie, są jednak wyraźnie uboższe funkcjonalnie od ich odpowiedników. Podsumowując, Drupal to dobre wyjście dla osób, którym odpowiada jego początkowy - rozbudowany - zestaw funkcji, pozostałym należy polecić inne rozwiązanie.
40 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 36 Plone[ide07] Strona domowa: Najnowsza wersja: 2.5 Demostracja: Plone jest wynikiem starannie zaplanowanego procesu rozwojowego. Dostarcza on sprawną i dojrzałą platformę przeznaczoną do zaawansowanych zastosowań, połączoną z prostą w obsłudze częścią przeznaczoną dla personelu nietechnicznego. Dla administora strona jest dosyć trudna w konfiguracji, wymagania sprzętowe są wysokie. Program został napisany w języku Python, który jest dużo mniej popularny od PHP, wymaga więc większych nakładów finansowych na rozszerzenie funkcjonalności. Czyni to z Plone rozwiązanie dla wymagających organizacji, gotowych poświęcić sporo zasobów na konfiguracje i pielęgnację, aby w zamian dostać niezawodny produkt. Plone jest najbardziej dojrzałą i stabilną z opisanych aplikacji. Można ją polecić organizacjom chcącym mieć największą możliwą pewność poprawnego i niezawodnego działania. W tej chwili strona wykrzystująca to rozwiązanie stosowana jest między innymi jako oficjalna strona rządu Brazylii, 4.2 Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa Określenie Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa (Enterprise Resource Planning, ERP), odnosi się do grupy złożonych modułów biznesowych, mających za zadanie zintegrowanie w jednej aplikacji rozproszonych informacji i procesów zachodzących w przedsiębiorstwie, aby umożliwić jak najlepsze nimi zarządzanie. Według badań z roku 2004[Wę04] rozwiązania typu ERP wykorzystywało około połowy polskich firm. Systemy klasy ERP ukształtowały się poprzez ewolucję aplikacji służących do planowania zapotrzebowania materiałowego (Material Requirements Planning, MRP)[Wie02]. Programy typu MRP i MRP II były stopniowo rozbudowywane o kolejne funkcje, wykraczające poza ramy podstawowych założeń. Dlatego systemy klasy ERP bywają również określane jako MRP III (Money Resource Planning, Planowanie Zasobów Finansowych). Komponenty aplikacji pokrywające pożądane możliwości, niekonieczenie pochodzą od jednego wydawcy, nie ma również oficjalnie zdefiniowanego minimum funkcjonalności, które pozwoliłyby jednoznacznie zaklasyfikować aplikację jako ERP. Można jednak przyjąć, że wzorcowa implementacja zawierać powinna: planowanie produkcji, sprzedaż, finanse, magazynowanie, zarządzanie zapasami, zaopatrzenie, zarządzanie łańcuchem dostaw, księgowość, zarządzanie zasobami ludzkimi,
41 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 37 kontakty z klientami. Systemy klasy ERP najlepiej sprawdzają się w firmach nastawionych na wytwarzanie i sprzedaż dóbr, a więc należących zazwyczaj do sektora przemysłowego lub handlowego. Działy logistyczne takich przedsiębiorstw muszą zmagać się ze strumieniem ciągle napływających informacji, dotyczących planów produkcji, zapotrzebowania na materiały, stanu realizacji zamówień, transportu. Tego rodzaju sekcje mogą w pełni wykorzystać możliwości systemu planowania zasobów w opanowywaniu ich rozbudowanych procesów. Dla przedsiębiorstw, w których przeprowadzane czynności nie są tak rozbudowane, ERP może nadal okazać się bardzo przydatny, wspomagając organizacje informacji biznesowych i planowanie wykorzystania dóbr. Dostępne funkcje znajdują również zastosowanie w wielu innych dziedzinach działalności przedsiębiorstwa, także na niższym niż zarządzającym szczeblu. Systemy takie mogą wspierać na przykład zaawansowane zarządzanie stanami magazynowymi. Jak dużą pomocą może być taki moduł magazynowania, pokazuje przykład firmy korzystającej z tzw. magazynów wysokiego składowania, czyli hali o dużej powierzchni, gdzie towary mogą być rozmieszczane piętrowo do wysokości nawet 45 metrów. Do obowiązków zarządcy należy rozplanowanie układu produktów a także wytycznie tras np. wózków widłowych, gdy pojawi się zamówienie odbioru lub dostawa towaru. Ułożenie na regałach musi być starannie przemyślane, tak, aby materiały potrzebne w najbliższym czasie nie były umieszczone pod oczekującymi na późniejsze wykorzystanie, a nowe dostawy składowane były również według tych reguł. Dodatkowo towary, które zostaną użyte w jednym procesie, powinny znaleźć się jak najbliżej siebie, aby na przemieszczanie urządzeń rozładowujących nie trzeba było tracić więcej czasu niż to jest konieczne. Spełnienie tych wszystkich zależności samodzielnie jest trudnym zadaniem. Mając do dyspozycji system klasy ERP, zarządca może skorzystać z automatycznego planowania rozkładu towaru i wyliczonych ścieżek dla wózków. Dobry system informatyczny będzie potrafił zaplanować rozkład towaru bliski optymalnemu, co zmniejszy smaryczny czas przyjęć i wydań. Oparcie jak największej ilości wykonywanych w przedsiębiorstwie czynności o system ERP, pozwoli na uzyskanie pomocy w niemal każdym obszarze działalności. Scentralizowane dane mogą być poddane analizie, dzięki której można będzie uzyskać odpowiedzi na kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania pytania[gen04]: jaki jest przewidywany popyt i podaż na nasz produkt, co produkować aby spełnić oczekiwania rynku, jak dużo powinniśmy produkować, a ile produkujemy, jakie surowce i półprodukty są potrzebne, jak rozdzielić produkcję pomiędzy oddziałami, jaka jest docelowa jakość produktu, czy cena produkcji towaru jest poprawna, jaki jest stan magazynowy poszczególnych produktów, gdzie znajduje się produkt w danym momencie, czy wysłano faktury i czy zostały one uregulowane, jaki jest obecny stan finansowy firmy.
42 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 38 Rysunek 4.9: Logo projektu Adempiere Poznanie odpowiedzi na powyższe pytania pozwoli na osiągnięcie przez firmę wymiernych korzyści: zmniejszenie nakładów pracy potrzebnych do uzyskana zadawalających efektów, polepszenie jakości współpracy z dostawcami, redukcję poziomu zapasów. W wyniku tych zmian, można oczekiwać podniesienia potencjału przedsiębiorstwa Wybrane rozwiązanie Sprośród wielu dostępnych na rynku systemów klasy ERP powstających w technologii Open Source, zdecydowano się na wybór tworzonego przez społeczność produktu Adempiere. Wywodzi się on w prostej linii od innego otwartego programu Compiere ERP & CRM. Powodem, dla którego zdecydowano się na utworzenie odrębnej od macierzystego projektu wersji, była zła atmosfera wokół firmy Compiere, którą oskarżano o użycie hasła Open Source bardziej jako chwytu marketingowego i metody pozyskania taniej siły roboczej, niż rzeczywistej otwartości ich oprogramowania[oon06]. Współpraca i dyskusja nad rozwojem Compiere prowadzona była głównie z parterami biznesowymi firmy, a nie z członkami skupionej wokół projektu społeczności. Nie bez znaczenia był też fakt, że nie wspierana była żadna z otwartych baz danych ( domyślnie projekt korzystał z Oracle XE). Zainicjowanie projektu Adempiere nastąpiło we wrześniu 2006 po publicznej debacie[oon06], podczas której obecny lider społeczności aplikacji, Redhuan D. Oon, przedstawił zarzuty wobec firmy Compiere i plany stworzenia prawdziwie otwartego systemu. Pół roku po debiucie, oba systemy, z wynikiem na korzyść Adempiere, porównał Mario Calderon, certyfikowany konsultant SAP[Cal06]. Ponieważ od odłączenia się projektów minął w chwili pisania tej pracy dopiero rok, większość zawartych w niej informacji można z powodzeniem zastosować do obu projektów. Twórcy systemu wyszli z założenia, że w dzisiejszym stylu zarządzania, w szczególności w małych i średnich przedsiębiorstwach, do których adresowane jest Adempiere, podział na poszczególne komórki nie jest sztywno przestrzegany. Wielu wykwalifikowanych pracowników, często nie zważając na rozkład zadań pomiędzy działami, wykonuje całe lub nawet wiele połączonych procesów. Tego typu zachowania postanowiono odzwierciedlić w programie, który zamiast tradycyjnego podejścia ze ścisłym podziałem obowiązków, został zaprojektowany do pracy przy wykorzystaniu procesów biznesowych (Business Process Management). Dzięki wykorzystania procesów biznesowych, następuje automatyczne wiązanie pewnych czynności. Dzieje się to w ten sposób, że użytkownik wykonujący zadanie, ma do dyspozycji na pewnym etapie jedną lub więcej akcji. W zależności od tego, którą z nich podejmie, zostanie przeniesiony w inny punkt programu, pozwalający na wykonanie czynności, które w świecie rzeczywistym są logicznym następstwem dokonanego wyboru. Przykładowo skompletowanie zamówienia przenosi
43 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 39 do wystawiania faktury, po której zatwierdzeniu użytkownikowi pokazywane się opcje transportu). W każdym momencie można przerwać taki proces i wrócić do niego w późniejszym terminie. Dużym plusem takiego rozwiązania jest konieczność wykonania wszystkich niezbędnych do zachowania procedury zadań. Dzięki temu można być pewnym, że np. żadna faktura nie zostanie przypadkowo opłacona, o ile zamówione materiały nie zostały wydane zgodnie ze zdefiniowanymi zasadami (faktura tworzona jest bezpośrednio z zamówienia sprzedaży lub dokumentu wydania towaru). W aplikacji idea BPM realizowana jest poprzez mechanizm nazwany Workflow. Workflow zazwyczaj określa się jako dobrze zdefiniowany sposób przepływu informacji pomiędzy powiązanymi z konkretnym procesem biznesowym uczestnikami. Adempiere w pełni wspiera zarządzanie takimi przepływami. Moduł Workflow został zbudowany zgodnie z wytycznymi Workflow Management Coalition światowej organizacji skupiającej analityków, programistów i menadżerów, zajmujących się ustaleniami standardów zarządzania procesami biznesowymi. W przedsiębiorstwie użycie Workflow wiąże się z uzyskaniem narzędzia, pozwalającego na kontrole nad zachodzącymi procesami. Dobrze zdefiniowane połączenia pomiędzy czynnościami pozwalają na usprawnienie pracy i minimalizują ryzyko wystąpienia sytuacji, gdzie wskutek przeoczenia lub błędu powstaje niezgodność pomiędzy komórkami firmy. Stosowanie Workflow pozwala też zarządzającemu na kontrolę postępów w realizacji zamówienia i ewentualne korekty w razie problemów. W odróżnieniu od wielu ERP i CRM, Workflow nie jest tylko dodane do aplikacji, ale to architekturę Adempiere budowano w oparciu jego ideę. Dzięki temu wszystkie procesy w Adempiere są gotowe do użycia w Workflow, można je łatwo rozbudowywać o kolejne etapy, a także modyfikować. Adempiere udostępnia trzy typy Workflow. Pierwszy z nich, General Workflow, prowadzi użytkownika krok po kroku informując go o czynnościach wymaganych do zakończenia etapu i całego procesu. Typ ten jest podobny do znanych z aplikacji biurkowych kreatorów, może być wykorzystany na przykład do tworzenia podsumowania miesiąca. Kolejnym typem jest Document Process Workflow ustalający reguły przetwarzania dokumentów. Zostaje uruchomiony automatycznie przy utworzeniu pisma. Przykład na wykorzystanie tego typu przepływu to konieczność zaaprobowania nowego projektu kolejno przez kierownika i dyrektora, zanim możliwe będzie przypisanie do niego zasobów. Ostatnim typem Workflow jest Document Value Workflow, które rozpoczyna się po wystąpieniu zdefiniowanego przez użytkownika warunku, na przykład start udzielania kredytu nowemu partnerowi biznesowemu. Procesy te powinny być rozszerzone przez użytkownika, aby dopasować je do zwyczajów panujących w danej firmie. Wadą Adempiere jest brak gotowego tłumaczenia na język polski. Aby spolonizować aplikację, koniczny jest import specjalnie przygotowanego zbioru plików XML (zajmuje on kilkanaście minut język wbudowywany jest w aplikację). Niestety, pliki te nie są dołączane do oficjalnej dystrybucji programu i trzeba je pobrać z jego repozytorium (miejsca składowania kodów źródłowych na serwerze). Samo tłumaczenie, za które podziękowania należą się panu Markowi Mosiewiczowi z firmy Jotel, pozostawia również co nieco do życzenia. Przykładowo, kluczowe do oddania istniejącej w Adempiere organizacji zadań w procesy określenie Requisition to Invoice, zostało przetłumaczone wprost na Sprzedaż. Nie wszystkie zwroty mają polskie odpowiedniki, tak więc można w aplikacji spotkać angielskie sformułowania. Samo tłumaczenie nie jest procesem technicznie skomplikowanym, tak więc na potrzeby tej pracy poprawiono i dodano kilka tłumaczeń. Do dzieła powinni przystąpić polscy użytkownicy Adempiere i dokończyć rozpoczętą przez firmę Jotel pracę. Zastosowania Adempiere można podzielić na obszary, obsługiwane za pomocą poszczególnych modułów.
44 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 40 Wewnętrzny proces Adempiere Wycena do fak- Rysunek 4.10: tury Moduł sprzedaży Moduł sprzedaży zorganizowany jest w proces wycena do faktury (Qoute to Invoice), którego schemat widoczny jest na rysunku Odpowiada on za łańcuch czynności wykonywanych podczas tworzenia wyceny dla klienta (opartej na ogólnych lub spersonalizowanych cennikach) lub całej oferty handlowej firmy, zarządzania zamówieniami, fakturowaniem i przyjęciem zapłaty. Odpowiednie funkcje są wbudowane w aplikację w taki sposób, że proces połączony jest z łańuchem dostaw i zarządzaniem relacjami z klientem. W standardowych aplikacjach ERP należałoby operować na sprzedaży, zamówieniach, kontach przychodów. Dzięki podejściu procesowemu Adempiere, operacje łączone są w ciąg pozwalający jednej osobie wykonać kolejne czynności. Kolejnym ułatwieniem jest fakt, że przedmioty dodane do zamówienia sprzedaży, a nie będące jeszcze zatwierdzone, są automatycznie rezerwowane w aplikacji do momentu zapisu lub anulowania dokumentu, tak, aby ustrzec się przed przekroczeniem stanu magazynowego i przyjęcia nadmiernych zobowiązań wobec odbiorców. Po zatwierdzeniu sprzedaży, opierając się o listę sprzedanych towarów, aplikacja pozwala na przygotowanie jednego lub wielu transportów do klienta. Ciekawa jest opcja automatycznej wysyłki natychmiast po pojawieniu się na stanie magazynu wymaganej ilości towaru. Umożliwiono również tworzenie faktur okresowych, zawierających sumaryczne zobowiązania. Otwarte pozycje sprzedaży zostają zatwierdzone poprzez dokonanie płatności (np. wpisanie czeku albo polecenie zapłaty ), tworzenie wpisu w księdze kasowej (np. faktura z opóźnionym terminem płatności) lub podczas zaksięgowania przelewu bankowego. Reguły płatności pozwalają na automatyczne tworzenie pokwitowań: wpisu do księgi kasowej dla operacji na kasie podręcznej i do księgowości dla zapłaty bezgotówkowej (karta kredytowa, czek). Istnieje również możliwość
45 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 41 Rysunek 4.11: Wewnętrzny proces Adempiere Zapotrzebowanie do faktury integracji Adempiere z serwisami transakcyjnymi w technologii VeriSign PayFlowPro w celu automatyzacji księgowania wpłat. Moduł zakupów Zapotrzebowanie do faktury (Requisition to Pay, rysunek 4.11) to proces używany do tworzenia zamówień zakupu, przetwarzania faktur otrzymanych od dostawców i dokonywania płatności. Funkcjonalność jest dobrze zintegrowana z zarządzaniem łańuchem dostaw. Odpowiada modułom zamówień i kontom płatności w tradycyjnych systemach ERP. Podobnie jak w Qoute to Cash, widać zysk z organizacji czynności w proces aplikacja pozwala na dokonanie zamówienia w kilku etapach. Użytkownik zgłasza zapotrzebowanie na towary. Dokument pojawia się w aktywnych procesach osoby upoważnionej do akceptacji, która może go zatwierdzić lub nie. Jeśli wydana zostanie pozytywna opinia, zapotrzebowanie trafia na listę, aby osoba odpowiedzialna za wysyłanie zamówień, mogła stworzyć (w dowolnym czasie) zagregowanie zlecenie zakupu. Użytkownik, który zgłosił zapotrzebowanie, jest na bieżąco informowany co dzieje się z jego wnioskiem, a po każdej dostawie (również częściowej), zostaje powiadomiony o dostępności materiałów. Zarządzanie relacjami z klientami Odpowiednie zarządzanie relacjami z klientem (Customer Relations Management, CRM), jest ważną misją każdej firmy. Pozwala na zwiększenie jakości obsługi obecnych i pozyskanie nowych klientów. Aplikacje typu CRM, dawniej spotykane zazwyczaj jako osobny projekt (np. SugarCRM), coraz częściej staje się wbudowanym modułem ERP. Tak dzieje się również w przypadku Adempiere, gdzie CRM jest zintegrowanym narzędziem, pozwalającym na przegląd wszystkich informacji powiązanych z wybranymi klientami. Zarządzanie tymi
46 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 42 relacjami jest również częścią procesu biznesowego, dzięki czemu w odróżnieniu od tradycyjnego podejścia stosowanego w zewnętrznych aplikacjach CRM, jakim była synchronizacja z ERP (patrz 4.6) wywoływana ręcznie lub okresowo, istnieje bezpośrednia dwukierunkowa zależność. Adempiere wspiera relacje z klientami poprzez udostępnieni narzędzi do tworzenia elektronicznych list wysyłkowych (list mailingowych) docierających bezpośrednio do zainteresowanych osób, lub też przekazując polecenia kontaktu do sprzedawców lub telemarketerów. Przedsiębiorstwo korzystając z tych funkcji może przeprowadzić skuteczną kampanię informacyjną dotyczącą nowych produktów, promocji czy też podsumowania mijającego okresu. Narzędzia analityczne dostępne w systemie, takie jak zbadanie zmian wzajemnych należności z klientem (klientami) w czasie, pozwolą na późniejsze zbadanie zysków i strat poniesionych podczas kampanii. Zarządzanie łańcuchem dostaw Zarządzanie łańcuchem dostaw (Supply Chain Management, SCM) pokrywa wszystkie kwestie związane z zarządzaniem materiałami, włączając w to dostawy towaru, transport, transfer do odbiorców i klientów końcowych. Adempiere pozwala na zdefiniowanie wytwarzanych dóbr i wykonywanych usług za pomocą rachunku materiałów i zamienników. Ceny dla tych składników mogą być importowane od dostawców. Produkty można organizować w kategorie i hierarchizować. Możliwe jest wyszukiwanie produktów po ich atrybutach. Dla każdego towaru istnieje opcja przechowywanie różnych cenników i monitorowania należnych zniżek. Obie te funkcje uwzględniają daty obowiązywania, aby pozwolić na przeprowadzanie np. akcji promocyjnych zależnych od sezonu. Kontrola rozmieszczenia towarów i wielu magazynów pomaga w organizacji sprawnego przepływu materiałów wewnątrz firmy. Tworzenie dostaw w Adempiere możliwe jest nie tylko w wyniku reakcji na indywidualne zamówienie, ale również seryjnie poprzez zdefiniowanie odpowiednich reguł. Przyjmowanie dostaw zostało wzbogacone o użyteczny mechanizm tworzenia dokumentów przyjęć poprzez porównywanie ich z zamówieniem zakupu lub wystawioną przez dostawcę fakturą. Możliwe jest również wprowadzenie i specjalne oznaczenie nie przyjętej jeszcze dostawy, aby móc zaplanować przyszłe zobowiązania (dostępny jest widok przyszłych dostaw na osi czasu). Adempiere posiada również narzędzie służące do tworzenia list uzupełnień materiałów, bazując na danych historycznych o sprzedaży lub docelowych poziomach zapasów. Tak utworzone listy mogą być podstawą do utworzenia zapotrzebowania lub bezpośrednio zamówienia. Zarządzanie relacjami z parterami biznesowymi Zarządzanie relacjami z parterami biznesowymi (Partner Relations Management, PRM) łączy ze sobą partnerów biznesowych przedsiębiorstwa, pozwalając im na ścisłą współpracę dzięki platformie Adempiere. Można je uznać za odpowiednik wewnętrznego modułu CRM, udostępnionego firmom podłączonym do serwera. Dla tych nie posiadających bezpośredniego dostępu do systemu, możliwy jest dostęp do informacji poprzez stronę internetową. Na moduł PRM składa się kilka funkcji: zarządzanie potencjalnymi klientami w jej skład wchodzi tworzenie i rozdzielanie zarządzania namiarami, razem z możliwością obserwacji postępów i wyników działań personelu w dowolnym momencie, księgowanie wydatków marketingowych umożliwia partnerom automatyczne fakturowanie wydatków, poboczne zamówienia tworzy możliwości łączenia zamówień z jednego źródła, a mających trafić do różnych partnerów,
47 4.3. Portal Informacyjny 43 zapytania obsługi klienta i serwisów gwarancyjnych inicjuje i nadzoruje przebieg poprawnej obsługi, współdzielenie danych pomiędzy partnerami można współdzielić część informacji, takich jak baza produktów i cenniki, klienci, udostępnianie usług serwer Adempiere umożliwia również udostępnienie usług dla partnerów, a wprowadzane przez nich informacje mogą być wykorzystane przez wszystkich uprawnionych użytkowników portalu Wymagania sprzętowe Dla wersji Adempiere 3.2.0: JDK 1.5 lub nowsza, PostgreSQL 8.1 lub nowyszy razez z PLJava 1.2 lub inna wspierana baza danych NOTATKI użyte przeze mnie tłumaczenia: cashbook - księga kasowa petty cash - kasa podręczna open items - otwarte pozycje settled - zatwierdzone Direct Debit - Polecenie Zapłaty reconciling - (pogodzenie) księgowanie 4.3 Portal Informacyjny Biznesowy Portal Informacyjny (Enterprise Information Portal, EIP) to aplikacja, która pozwala przedsiębiorstwu na udostępnienie użytkownikowi wewnętrznych i zewnętrznych danych, potrzebnych do podejmowania świadomych decyzji biznesowych[cc98]. Informacje grupowane i dostarczane są w wygodnej formie, jaką jest spersonalizowana strona internetowa. Dzięki temu, pracownik może w dowolnym miejscu korzystać z niedostępnych publicznie zasobów firmy, podanych w sposób przystosowany do jego potrzeb i przyzwyczajeń. Portal umożliwia dostęp nie tylko do agregowanej wiedzy, ale też do osób, których współpraca może być pożądana. W tym celu instalowane są odpowiednie narzędzia, pozwalające na sprawny i efektywny przebieg kooperacji. Patrząc powierzchownie na zainstalowany Portal, można odnieść wrażenie, że jego funkcje powielają możliwości Systemu Zarządzania Treścią (punkt 4.1). Nie jest to prawdą, ponieważ EIP jest tworem o wiele bardziej złożonym, a zadania przed nim stawiane znacznie przekraczają możliwości oprogramowania typu CMS, który zwykle ogranicza się do edycji i publikacji dokumentów. Charakterystyka funkcji, jakie oferować powinien program, aby móc zostać nazwany Portalem, została określona przez analityków, badających w 1998 roku zdobywające wówczas popularność zjawisko tego typu oprogramowania[cc98]. Pracownik korzystając z EIP ma dostęp do informacji pochodzących z wielu źródeł. Dostarczane są one na jeden z dwóch sposobów. Pierwszy z nich, zwany metodą push, polega na
48 4.3. Portal Informacyjny 44 Rysunek 4.12: Logo projekty Liferay przesyłaniu użytkownikowi danych, o które sam bezpośrednio nie poprosił, a które zostały uznane za stosowne do dostarczenia przez upoważnioną osobę trzecią (na przykład kierownika projektu). Taki mechanizm można wykorzystać w przedsiębiorstwach do odgórnego przydzielania zadań, które zdefiniowane przez zarządzającego, pojawiają się na spersonalizowanych stronach pracowników. Drugą techniką pozyskiwania informacji jest metoda pull, która polega na pobraniu informacji bezpośrednio na życzenie pracownika. Może to być na przykład przeszukiwanie firmowej bazy danych w celu zgromadzenia dokumentacji na temat przesłanego zadania. Chcąc zapewnić jak najściślejszą współpracę pomiędzy pracownikami, warto skorzystać z wielu opcji pracy grupowej dostarczanych przez Portal. Jego nieodzownym elementem są narzędzia interakcji z współpracownikami, pozawalające na zadawanie pytań, otrzymywanie na nie odpowiedzi i współdzielenie informacji z wykorzystaniem przestrzeni roboczych. Zazwyczaj dzieje się to poprzez użycie rozpowszechnionych metod komunikacji internetowej, takich jak chat czy forum. Popularne jest również tworzenie nieformalnych baz wiedzy, poprzez wykorzystanie mechanizmu wiki, czyli stron internetowych, których treść można nie tylko przeglądać, ale też w prosty sposób edytować i usuwać przy pomocy przeglądarki. Przykładowe wykorzystanie to tworzenie bazy wiedzy uzupełnianiej przez pracowników, zawierającej standardowe procedury, takie jak sposób dodania oficjalnego nagłówka korespondencji firmowej w edytorze tekstu. Dzięki sprawnie działającej stronie wiki, można uniknąć ponownego odkrywania koła przez kolejnych zatrudnionych. Dobrze zaprojektowany EIP powinien wykazywać trend w kierunku możliwości rozszerzania wertykalnego, czyli dostosowania funkcji do potrzeb firmy, należącej do konkretnego sektora gospodarki (na przykład poprzez dodanie przeglądarki map dla przedsiębiorstw zajmujących się kartografią). W tym celu powinny zostać udostępnione mechanizmy, pozwalające na dołączanie modułów, tworzonych przez zewnętrznych dostawców. Dzięki spełnieniu powyższych warunków, w Portalu może zostać przeprowadzona integracja odizolowanych źródeł danych, specjalizowanych modułów biznesowych i mechanizmów kooperacji w pojedynczy system. Będzie on pozwalał użytkownikowi na wygodne uzyskiwanie i wykorzystanie wszystkich potrzebnych mu informacji, zgrupowanych za pomocą centralnego interfejsu. Dzięki zastosowaniu EIP można spodziewać się spadku opóźnień związanych z wykorzystaniem rozproszonych informacji i wzrostu wydajności całych działów i pojedynczych pracowników poprzez zawiązanie przez nich współpracy Wybrane rozwiązanie W przedstawianym w pracy zintegrowanym systemie zdecydowano się na użycie portalu Liferay. Zadebiutował on w 2000 roku, będąc przeznaczonym wówczas dla niekomercyjnego sektora rynku, a stając się po ośmiu latach jednym z najbardziej rozbudowanych i docenianych (nagroda InfoWorld Bossie Award 2007[IJRB07] dla najlepszego portalu Open Source ) rozwiązań portalowych o otwartych źródłach, przeznaczonych do zadań biznesowych. Jego rozwój w chwili obecnej wspierany jest przez firmę Liferay Inc., która zarabia oferując gotowe do użycia instalacje aplikacji, a także szkolenia i wdrożenia Liferay (o innych sposobach zarabiania na aplikacjach Open Source można przeczytać w punkcie 3.5). Projekt rozpowszechniany jest na licencji Massachusetts Insti-
49 4.3. Portal Informacyjny 45 tute of Technology, która pozwala użytkownikom na użycie, modyfikację i dystrybucję portalu, bez ponoszenia żadnych opłat, czy też konieczności udostępniania zmodyfikowanego kodu. Jako instalację portalu należy rozumieć aplikację dostępną z poziomu przeglądarki, umożliwiającą zarządzanie układem i zawartością strony, a także konfigurację każdego obiektu umieszczonego na tej stronie z osobna. Witryna internetowa producenta oferuje wybór spośród kilku rodzajów dystrybucji Liferay, między innymi wersji gotowej do użycia od razu po ściągnięciu i uruchomieniu. Edycja taka zawiera serwer Apache Tomcat 5.5 z zainstalowanym portalem i prostą, plikową bazą danych. Ta instalacja może stać się bazą dla wersji produkcyjnej, należy jednak dokonać odpowiednich zmian w konfiguracji. Liferay jest produktem wygodnym w użytkowaniu. Udostępnia znane zazwyczaj z aplikacji biurkowych usprawnienie w obszarze interfejsu użytkownika: możliwość zmiany ułożenia elementów poprzez mechanizm przenoszenia okien. Klikając na pasku tytułowym komponentu i przytrzymując lewy przycisk myszki, można przesuwać go po całym układzie strony (technika Drag and Drop). Nowa pozycja zostanie na stałe zapamiętana w portalu. Edytując wzajemne ułożenie stron za pomocą rozwijalnego drzewa, tym samym sposobem przeciągania, można przenosić etykiety, określając ich zagłębienie względem siebie. Te rozszerzenia interfejsu zostały opracowane w technologi AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) służącej do budowania funkcjonalnych stron internetowych. Dzięki jej zastosowaniu w portalu, możliwa jest też praca bez konieczności częstego przeładowywania stron (komunikacja z serwerem odbywa się w tle) i osiągnięcie niedostępnych w tradycyjnych witrynach opartych tylko o HTML i CSS usprawnień. Treść portalu jest pogrupowana w tak zwane pulpity, których użytkownik może mieć dowolną ilość. Służą one do oddzielenia różnych tematycznie działów, na przykład dotyczących konkretnych projektów. Każdy pulpit składa się z dwóch grup stron: prywatnych i publicznych. Pierwsze z nich dostępne są standardowo tylko dla użytkownika będącego członkiem grupy z odpowiednimi uprawnieniami, drugie dla każdego odwiedzającego. Ustawienia te można zmieniać w szerokim zakresie, pozwalając przykładowo na dostęp do stron publicznych tylko osobom z własnej firmy. Każda ze stron pulpitu może posiadać osobny układ i wygląd, a także listę portletów na niej umieszczonych. Portlet to element Portalu, wykonujący określone, czasem bardzo zaawansowane funkcje. Nie jest on samodzielnym programem, ale obiektem uruchamianym tylko w kontenerze portletów, którym jest między innymi Liferay[Mic07a]. Inne tego typu aplikacje opisano w punkcie W rozwiązaniach komercyjnych portlety są zazwyczaj dostarczane przez wyspecjalizowanych dostawców, albo, jeśli wymagania co do działania są nietypowe, tworzone od podstaw na zamówienie. Pełne prawa do konfiguracji zawartości całego portalu ma administrator. Oprócz zwykłych zadań jak ustawienie połączenia do bazy danych, zarządzanie uprawnieniami, może on ustawić minimalny zbiór zainstalowanych komponentów dla wszystkich osób, którego nie będą mogły zmienić (np. okno powiadamiania o nowych zadaniach na stronie startowej). Pozwoli to na zapewnienie sprawnego przepływu informacji przez przedsiębiorstwo, czego nie można by zagwarantować bez pewności, że użytkownik ma aktywny komponent, w którym dostanie wiadomość. Liferay pozwala na szerokie określenie uprawnień konretnego użytkownika, jednak najważniejsza granica znajduje się pomiędzy użytkownikiem zalogowanym a gościem. W standardowej instalacji, użytkownik ma prawo organizowania spersonalizowanej wersji portalu. Tworzy dowolną ilość stron, dostępnych za pomocą zakładek, każdą z nich wypełniając wybraną przez siebie treścią (obiektami). Gość nie ma zazwyczaj praw do ingerencji w zawartość, może jedynie korzystać z już wstawionych elementów. Administrator powinien określić, jaki podzbiór treści zostanie pokazany publicznie, osobom niezalogowanym. Zazwyczaj, jeśli strona internetowa firmy oparta jest o rozwiązanie portalowe, goście mogą skorzystać z klienckiej wersji modułu CMS i prostych portletów, takich jak ankieta czy galeria.
50 4.3. Portal Informacyjny 46 Administracja dostępem do portalu nabiera dodatkowego znaczenia dzięki zastosowanemu w Liferay mechanizmowi pojedynczej autoryzacji (Single Sign On, SSO). Użytkownik zalogowany w portalu może uzyskać automatyczny dostęp do zewnętrznych zasobów chronionych hasłem, takich jak administracja CMS, serwer plików. W tworzonym systemie, użytkownik, który autoryzował się w Liferay, zostaje dopuszczony do zewnętrznego konta . Operacje na nim wykonywane są przy użyciu portletu - klienta pocztowego. Grafika portalu zorganizowana została w pakiety, które zawierają arkusze stylów, grafiki i ikony. Są to zwane tematy. Każdy z nich powinien posiadać reguły dla wszystkich wymaganych przez portal elementów. Takie szablony wyglądów dystrybuowane są na podobnych zasadach jak inne komponenty: mogą być wykonane przez dostawców tego typu rozwiązań i włączone do zasobów portalu. Dzięki temu, oprócz personalizacji zawartości swojego pulpitu, każdy użytkownik może również według własnych upodobań zmienić jego wygląd. Istnieją również uproszczone tematy przygotowane dla telefonów komórkowych posiadających przeglądarkę internetową. Najciekawszym elementem jest pierwszy z pulpitów, będący kontenerem portletów. Zawarte w nim elementy mogą być przez użytkownika dodawane, usuwane i modyfikowane. Przygotowany na potrzeby tworzonego systemu zestaw, zawiera komponenty służące do wykonywania opisanych wcześniej czynności: wyszukiwanie służy do przeszukiwania zdefiniowanych przez administratora obszarów, na przykład repozytorium dokumentów, słownik prosty przykładowy portlet, który słowo wpisane w polu tekstowym przesyła do zewnętrznej witryny zegar analogowy pokazuje możliwość osadzenia obiektu wykonanego w technologii Adobe Flash, ogłoszenia dodanie do tego komponentu treści, spowoduje wyświetlenie jej u wszystkich użytkowników posiadających element tego typu, poczta portlet będący klientem , z możliwością czytania i tworzenia wiadomości za pomocą dołączonego edytora wizualnego, skonfigurowany do współpracy z zainstalowanym już w systemie serwerem pocztowym, kalendarz zawiera wizualizację kalendarza, do którego można dodawać zdarzenia i programować akcje wyzwalane ich wystąpieniem, forum pozwala na podręczne przeglądanie uzyskanych poprzez określenie wymagań wiadomości (najnowsze, pochodzące z danego forum... ), notatki odpowiednik żółtych karteczek z krótkim tekstem. Budowa typowego portletu zostanie przedstawiona na podstawie komponentu kalendarza, widocznego na rysunku Na pasku tytułowym znajduje się symbol elementu i jego tytuł, a także ikony opcji. Od lewej, są to: ponowne załadowanie zawartości portletu. Co ważne, czynność ta nie powoduje zbędnego odświeżenia całej strony, personalizacja wyglądu poprzez edycję arkusza stylów. Domyślnie wygląd określony jest poprzez reguły określone dla całego portalu,
51 4.3. Portal Informacyjny 47 Rysunek 4.13: Przykładowy portlet kalendarz konfiguracja ustawień komponentu, minimalizacja okienka do paska tytułowego, wyświetlenie portletu w trybie pełnoekranowym, co może skutkować pojawieniem się dodatkowych opcji, trwałe usunięcie portletu z pulpitu. Te trzy elementy są standardowe dla wszystkich portletów. Natomiast znajdująca się poniżej paska zawartość, jest w pełni programowalna, czyli dla każdego komponentu posiada własny wygląd i funkcje. Kod pisany jest w języku Java, z wykorzystaniem jednego ze wspieranych środowisk do rozwoju aplikacji sieciowych. Jest to dobre rozwiązanie, biorąc pod uwagę możliwość tworzenia portletów realizujących zaawansowane zadania dzięki zastosowaniu języka wysokiego poziomu. W zaprezentowanym kalendarzu różne widoki zostały podzielone na zakładki, wyświetlające wydarzenia z różnych okresów, a także umożliwiające import danych z inny programów. W tworzonym zintegrowanym systemie informatycznym, Liferay został wykorzystany jako zewnętrzna warstwa prezentacji. Systemy CMS (Joomla) i ERP (Adempiere) są w stosunku do niego podległe i zostały włączone jako strony domyślnego pulpitu użytkownika. W ten sposób przechodząc pomiędzy kolejnymi zakładkami, uzyskuje się dostęp do komponentów systemu. W przypadku Joomla integracja nie stanowiła większego problemu. Zarówno strona administracyjna jak i użytkowa CMS zachowują się prawidłowo po umieszczeniu w portalu. Pewien problem stanowiło jednak skuteczne podłączenie ERP. Adempiere posiada dwa interfejsy użytkownika. Pierwszy z nich, to standardowa aplikacja internetowa, którą można bez większych trudności połączyć z portalem. Jest ona jednak dopiero w fazie rozwoju, dlatego jej zastosowanie w systemie produkcyjnym nie jest zalecane. Druga, lepsza, metoda dostępu do programu to stabilna aplikacja biurkowa. Jest ona napisana w języku Java, dlatego można ją uruchomić jako osadzony na stronie obiekt. Jednak ze względu na liczne[gre07] wady tej metody, również ją należy traktować z rezerwą. Dlatego proponowane rozwiązanie, to uruchomienie ERP poprzez wykorzystanie technologii Java Web Start. Polega ona na stworzeniu odpowiedniego deskryptora aplikacji, który otwarty w przeglądarce, powoduje (za zgodą użytkownika) ściągnięcie z serwera klienckiej wersji programu (20 MB), automatyczną instalację w specjalnej przestrzeni roboczej na dysku twardym i uruchomienie. Przy kolejnym wywołaniu,
52 4.3. Portal Informacyjny 48 aplikacja nie jest już ściągana, ale korzysta się z lokalnej kopii. W ten sposób użytkownik może jednym kliknięciem uruchomić biurkową wersję Adempiere. W przykładowym systemie, Adempiere poświęcono dwie strony: jedna zawiera odnośniki do wymienionych wyżej i innych (administracja serwerem aplikacji) opcji, druga powoduje bezpośrednie uruchomienie aplikacji w technice Java Web Start. Liferay okazał się systemem bardzo rozbudowanym i dojrzałym. W trakcie całych prac nad nim, napotkano tylko jeden błąd. Podczas zmiany domeny firmowej z standardowej liferay.com na stosowaną w całym systemie zsi.pl, portlet przestał wyświetlać okienko, w którym wpisuje się nazwę użytkownika przed pierwszym użyciem. Jednak komponent ten nie jest częścią portalu, a tylko komponentem razem z nim dystrybuowanym. Poza tym twórcy wyraźnie zaznaczają, że jest on w fazie rozwoju. Pewnym problemem jest również brak języka polskiego na długiej (24 pozycje) liście wspieranych tłumaczeń. Dla celów tworzonego systemu należało więc przeprowadzić samodzielne tłumaczenie. Na szczęście jest to zadanie o tyle proste (aczkolwiek czasochłonne), że polega na tłumaczeniu pliku tekstowego z angielskimi wyrażeniami. Pomijając te dwie niedogodności, autor poleca użycie tego portalu w przedsiębiorstwie, ponieważ pozwoli on niewielkim kosztem uzyskać interesujące efekty w zakresie publikacji treści i usług, a także współpracy pracowników. Lista przedsiębiorstw i organizacji używających Liferay jest długa[lif04]. Są na niej między innymi Wydział Opieki Społecznej Stanu Colorado (http://www.cdhs.state.co.us/), oddział firmy Novell zajmujący się współpracą zespołową (http://www.novell.com/products/teaming/) a także Wielkopolski Urząd Wojewódzki w Poznaniu (http://www.poznan.uw.gov.pl) Wymagania Wymagania dla wersji Należy użyć po jednym elemencie z każdej grupy: serwer aplikacji: Borland ES 6.5, Apache Geronimo 1.1, Sun GlassFish SP1, JOnAS 4.8.5, JRun 4 Updater 3,Oracle AS , Orion 2.0.6, Pramati 5.0, RexIP 2.5, SUN JSAS 8.01, WebLogic SP , WebSphere x, kontener serwletów: Jetty 5.1.4, Resin , Tomcat 5.0.x/5.5.x, system operacyjny: AIX, BSD, LINUX, SOLARIS, WINDOWS, MAC OS X, baza danych: Apache Derby, IBM DB2, Firebird, Hypersonic, Informix, InterBase, JDataStore,MySQL, Oracle, PostgresSQL, SAP, SQL Server, Sybase Rozwiązania konkurencyjne exo Strona domowa: Najnowsza wersja: 2.0 Konkurencyjnym rozwiązaniem dla Liferay jest platforma exo. Aplikacja, będąca również w fazie produkcyjnej, zaprojektowana jest jako możliwy do dostosowania do własnych potrzeb Portal i CMS[Inf05]. Jej kontener serwletów (mechanizm odpowiedzialny za obsługę podstawowych
53 4.4. Pakiet biurowy 49 technologii internetowych w języku Java) posiada certyfikat zgodności z projektem firmy Sun Microsystem tworzącej języka Java. Posiada również wiele nieszablonowych optymalizacji pod względem wydajności działania. exo dostarczany jest na licencji komercyjnej i GPL, dostępna jest darmowa pomoc i szkolenie online. JBoss Portal Strona domowa: Najnowsza wersja: 2.5 Demonstracja: Kolejnym graczem na rynku portali jest firma JBoss z produktem JBoss Portal[Inf05], będącym częścią JBoss Enterprise Middleware System, środowiskiem tworzenia zaawansowanych aplikacji biznesowych. Również ten kontener serwletów posiada certyfikat zgodności z wytycznym Sun Microsystem. Portal wydawany jest na dwóch licencjach: komercyjnej i GPL. W pierwszym przypadku klient uzyskuje dostęp do pomocy technicznej i szkoleń prowadzonych przez pracowników JBoss. 4.4 Pakiet biurowy Pakietem biurowym zwykło się nazywać zbiór programów wykorzystywanych w codziennej pracy biurowej. Taki zestaw powinien być pomocny w wykonywaniu typowych zadań: edycji tekstu, prostych obliczeniach księgowych i analizie danych (arkusz kalkulacyjny), tworzeniu i wyświetlaniu prezentacji multimedialnych. W pakietach firmy przygotowują oferty handlowe, wizualnie atrakcyjne reklamy, oficjalne pisma w których ważna jest forma, a także tworzą szablony dokumentów, używane później w korespondencji z klientami. Często dostępne na rynku pakiety biurowe rozszerzane są o pełniace dodatkowe funkcje programy, umożliwiające między innymi pracę z bazą danych, rysowanie, czy też tworzenie (w trybie wizualnym) stron internetowych. W chwili obecnej na świecie prymat wiedzie własnościowy Microsoft Office, dostępny na platformy Windows i MacOS. Dzięki swojej wielkiej popularności (szacuje się[ck06], że na świecie zainstalowanych jest około 400 milionów jego kopii) ustala standardy funkcjonalne dla aplikacji tego typu Wybrane rozwiązanie Społeczeństwo Open Source ma w chwili obecnej do wyboru zróżnicowane pakiety, będące alternatywnymi rozwiązaniami dla programów Microsoft. Najlepszym projektem mogącym zagrozić pozycji MS Office wydaje się być OpenOffice.org, który został kupiony lub ściągnięty z internetu około 61 milionów razy[ck06]. Historia pakietu jest dosyć krótka. W 2000 roku firma Sun Microsystems postanowiła zmienić darmowy dotychczas produkt StarOffice w komercyjną aplikację. Chcąc zostawić alternatywę dotychczasowym użytkownikom, którzy nie zdecydują się na użytkowanie płatnego rozwiązania, podarowała ówczesny kod źródłowy społeczności, ustanawiając dla niego licencję GNU Lesser General Public License (patrz 3.2.3) i tworząc projekt OpenOffice.org, który do tej pory dofinansowuje. W skład OOo wchodzą następujące komponenty: Writer edytor tekstu, Calc arkusz kalkulacyjny, Impress przygotowywanie prezentacji, Draw edycja grafiki wektorowej,
54 4.4. Pakiet biurowy 50 Math edytor równań, Base baza danych. Rysunek 4.14: Logo OpenOffice.org Twórcy OpenOffice.org wchodząc na zdominowany przez MS Office rynek, jako jedno z założeń przyjęli próbę uzyskania jak największej zgodności z liderem. Możliwe jest swobodne wczytywanie i zapisywanie formatów plików konkurencyjnego rozwiązania (głównie.doc,.xls,.ppt), tak więc osoby przenoszące się z jednego pakietu do drugiego, nie muszą się obawiać utraty danych 1. Niestety, z powodu silnego powiązania z wewnętrzną budową MSOffice, zdarzyć się mogą niezgodności przy imporcie bardziej skomplikowanych dokumentów. Z taką sytuacją twórcy Wolnego Oprogramowania starają się walczyć przy pomocy otwartych standardów, które mają pozwolić na przenoszenie danych pomiędzy dowolnymi aplikacjami bez obawy o niezgodność otrzymanych rezultatów (więcej w punkcie 4.4.2). Pewnym problemem dla osób przyzwyczajonych do pracy z Microsoft Office jest również konieczność zmiany części nawyków z powodu nieco innej obsługi aplikacji. Jednak dla osób gotowych poświęcić trochę czasu, jak i dla zaczynających pracę z aplikacjami biurowymi, OpenOffice.org powinien okazać się dobrym rozwiązaniem Otwarty standard pliku Chcąc zapewnić użytkownikowi możliwość swobodnego wyboru oprogramowania biurowego, które wykorzystuje do pracy, podjęto kroki w celu stworzeniu niezależnego od używanej aplikacji standardu pliku. Konsorcjum Organization for the Advancement of Structured Information Standards powołało komitet techniczny, który na podstawie propozycji fundacji OpenOffice.org, stworzył format OASIS Open Document Format for Office Applications (ODF)[ftAoSIS05]. Wkrótce został on uznany za podwójny standard ISO/IEC 26300:2006[fS06]. Open Document jest formatem opartym na języku znaczników, posiada dokładną i kompletną dokumentację, a także jest wolny od wszelkich roszczeń: nie są za jego użycie pobierane opłaty, nie trzeba zgody twórców na jego wykorzystanie, nie zawiera żadnych patentów. W chwili obecnej ODF używany jest już przez wiele otwartych i zamkniętych aplikacji, między innymi KOffice, StarOffice, OpenOffice, GoogleDocs. 1 trzeba zaznaczyć, że OOo nie jest w stanie poprawnie wykonać większości makr (osadzonych w dokumencie skryptów) gdyż odwołują się one bezpośrednio do wewnętrznej budowy MSOffice
55 4.4. Pakiet biurowy 51 Typ pliku Tekst Arkusz kalkulacyjny Grafika wektorowa Prezentacja Wykres Równanie Obraz Główny dokument Rozszerzenie.odt.ods.odg.odp.odc.odf.odi.odm Tablica 4.1: Zawarte w specyfikacji OASIS Open Document Format for Office Applications[ftAoSIS05] typy plików W Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 11 października 2005, ODF został uznany jako jeden z formatów danych zasobów informacji udostępnianych za pomocą systemów teleinformatycznych, używanych do realizacji zadań publicznych[min05]. Rysunek 4.15: Specyfikacja Office Open XML - 6 tomów po 1000 stron Warto wspomnieć również o formacie plików, który od pewnego czasu przygotowywany jest przez firmę Microsoft Office Open XML. Założenia twórców są te same jak autorów ODF stworzyć zunifikowany format łatwy w implementacji i użytkowaniu. Niestety w praktyce wymagania te nie są spełniane, przez co OOXML spotyka zmasowana krytyka. Przeciwko uznaniu go za standard aktywnie protestują liczne grupy zainteresowanych, w tym społeczność Open Source. Głównymi zarzutami są duplikacja funkcjonalności, którą zapewnia już ODF, niejasne zasady prawne korzystania z formatu (brak zapewnienia że nie potrzebna będzie zgoda Microsoft na jego użycie), skomplikowana dokumentacja (około 6000 stron specyfikacji (rysunek 4.15) w porównaniu do 738 w ODF[ftAoSIS05]), a także powiązanie z niestandardowymi technologiami (np. format wektorowego zapisu grafiki DrawingML) i funkcje odnoszące się bezpośrednio do specyfiki produktów Microsoft (np. autospacelikeword95 lub useword97linebreakrules odwołujące się do Microsoft Word 95 i 97).
56 4.4. Pakiet biurowy Wymagania sprzętowe Wymagania dla wersji 2.2. Microsoft Windows: Windows 98, Windows ME, Windows 2000 (Service Pack 2 lub nowszy), Windows XP, Windows 2003, Windows Vista, 128 MB RAM, przynajmniej 800 MB przestrzeni dyskowej dla domyślnej instalacji (zawiera JRE). Po instalacji OpenOffice.org bedzie zajmować około 440 MB, minimalna rozdzielczość ekranu 800x600, 256 kolorów. Linux: Linux z jądrem co najmniej , glibc2 w wersji lub wyższej, 128 MB RAM, przynajmniej 200 MB przestrzeni dyskowej dla domyślnej instalacji, minimalna rozdzielczość X11 ekranu 800x600, 256 kolorów. Mac OS X (X11): Power Mac G3 400Mhz lub nowszy, Mac OS X 10.3.x, Mac OS X 10.4.x, 256 MB RAM, przynajmniej 400 MB przestrzeni dyskowej dla domyślnej instalacji, minimalna rozdzielczość X11 ekranu 800x600, 256 kolorów. Dla pełnej funkcjonalności, zaleca się użycie jdk/jre lub nowsze Rozwiązania konkurencyjne Warto wspomnieć również o pakiecie aplikacji biurowych KOffice, wchodzącym w skład KDE Desktop Enviroment (środowisko graficzne dla systemów opartych na Linux). Dzięki ścisłemu powiązaniu z KDE twórcy oferują zestaw zintegrowanych aplikacji, posiadający możliwość swobodnej wymiany danych między komponentami, jak również z innymi aplikacjami napisanymi dla KDE. Składniki KOffice: KWord - edytor tekstu, KSpread - arkusz kalkulacyjny, KPresenter - tworzenie prezentacji, Kivio - tworzenie wykresów, schematów blokowych lub organizacyjnych, Karbon14 - obróbka grafiki wektorowej, Krita - obróbka grafiki rastrowej,
57 4.5. Komunikacja 53 Kugar - generowanie raportów, KChart - tworzenie wykresów, KFormula - edytor formuł matematycznych, Kexi - tworzenia baz danych, KPlato - harmonogramowanie zadań. 4.5 Komunikacja Firmy posiadające łącza internetowe mogą skorzystać z wachlarza możliwości, jaki daje wykorzystanie sieciowych kanałów komunikacji. Nie ustępują one jakością tradycyjnym metodom porozumiewania się, a oferują opcje w niej nie występujące lub trudnodostępne. Podstawowe zyski przy połączeniach z wykorzystaniem internetu to redukcja kosztów (np. rozmowy głosowe są zazwyczaj darmowe), poszerzenie dostępnych możliwości (konferencje i wideokonferencje, przesyłanie plików), lepsze zarządzanie (informacje o kontaktach mogą być automatycznie zapisywane i kojarzone z poszczególnymi klientami w oprogramowaniu CRM patrz punkt 4.2.1). Spośród głównych metod porozumiewania się w internecie, można rozróżnić: poczta elektroniczna odpowiednik korespondencji listowej, Instant Messaging bezpośredni przesył krótkich komunikatów tekstowych, VoIP (Voice over IP) rozmowy głosowe Poczta elektroniczna Poczta elektroniczna ( ) polega na przesyłaniu informacji od nadawcy do odbiorcy za pomocą internetu. Jest to bezpośredni odpowiednik zwykłej korespondencji listowej. Nadawca tworzy list, adresując go odpowiednio i wysyła. Adresat otrzymuje wiadomość przy najbliższym sprawdzeniu swojej skrzynki pocztowej. Przez wiele lat użytkowania tego sposobu komunikacji wypracowano szereg funkcji, które znacznie podnoszą przydatność rozwiązania w biznesie. Większość przedsiębiorstw korzysta już z możliwości jakie daje poczta elektroniczna. Za pomocą i przesyłanie są oferty handlowe, zdjęcia i opisy produktów, o które proszą zainteresowani klienci. Zapisane na listę mailingową osoby mogą być okresowo powiadamiane o nowych promocjach i produktach. Istnieje możliwość zapewnienia poufności i integralności przesyłanej poczty poprzez zastosowanie algorytmów szyfrujących. Informacja zakodowana u nadawcy (za pomocą tzw. klucza prywatnego), może być odczytana wyłącznie przez osobę, którą do tego upoważnił, powierzając jej klucz publiczny. Metoda ta jest skutecznym zabezpieczeniem przed ujawnieniem treści listu osobom niepowołanym lub ich podszyciem się pod nadawcę. Dostępny jest szeroki wybór serwerów jak i klientów poczty elektronicznej. Serwer to aplikacja zazwyczaj znajdująca się na zdalnym komputerze, zajmująca się przyjmowaniem i rozdzielaniem poczty. W aplikacjach biznesowych (w tym również zastosowanym w proponowanym w tej pracy systemie ERP, 4.2) często istnieje możliwość wykorzystania faktu istnienia lokalnego serwera pocztowego. Skonfigurowanie go do współpracy skutkuje możliwością integracji przepływu wiadomości. Dzięki temu nastąpić może zwiększenie wydajności pracy z danymi: poprzez automatyczne dowiązanie korespondencji do danego tematu czy podmiotu, powstaje dokładna historia kontaktów. Jest to sytuacja szczególnie powszechna w punktach obsługi klienta.
58 4.5. Komunikacja 54 Nie jest jednak konieczna instalacja własnego serwera pocztowego, wystraczy założyć (również darmowe) konto na stronie dostawcy tego typu usług, a następnie korzystać z niego poprzez stronę internetową lub kliena pocztowego. Klient pocztowy to program, w którym użytkownik odbiera, pisze i wysyła listy. Do pierwszej grupy zaliczyć można rozwijany od ponad 15 lat Sendmail, który został włączony do opisywanego w pracy systemu. Programem bardziej interesującym (choć o wiele prostszym od serwera) jest klient pocztowy. Do najpopularniejszych produktów Open Source z tej kategorii, należą Mozilla Thunderbird, KMail, Evolution. Program Thunderbird jest klientem pocztowym o otwartych źródłach, rozwijanym przez Fundację Mozilli[Wat06]. Razem z innymi produktami Fundacji, takimi jak przeglądarka internetowa Firefox, Thunderbird wyróżnia się szerokim wsparciem dla różnych platform, mogąc współpracować z Linuksem, Windows i MacOS X. Dystrybuowany jest na licencji Mozilla Public Licence. Rysunek 4.16: Logo programu Mozilla Thunderbird Thunderbird posiada wiele przydatnych funkcji, w tym wsparcie dla sieciowych protokołów POP i IMAP, możliwość szyfrowania i cyfrowego podpisu wiadomości, sprawdzanie pisowni, wsparcie dla poczty w formacie HTML, filtrowanie przesyłek pozwalające na kategoryzację listów poprzez określanie prostych reguł decyzyjnych. Biorąc pod uwagę coraz większą ilość niechcianych przesyłek (spam), użytkownicy z pewnością docenią uczący się filtr niechcianej korespondencji. Jego inteligencja ćwiczona jest poprzez oznaczanie niechcianych wiadomości jako spam (odznaczając czasem dobre wiadomości uznane za niepożądane). Wraz z upływem czasu można zauważyć osiągnięcie przez program bardzo dużej skuteczności w automatycznym odsiewaniu śmieci Rozmowy tekstowe Technika Insant Messaging polega na porozumiewaniu się za pomocą komunikatora tekstowego. Krótka zazwyczaj wiadomość zostaje wpisana na komputerze nadawcy, aby po krótkim czasie (docelowo: w czasie rzeczywistym) pojawić się u odbiorcy. Naprzemiennie wysyłane wiadomości mają zastąpić dialog głosowy w świecie rzeczywistym. Do zalet IM należy zaliczyć szybkość komunikacji (również w porównaniu z będącym bardziej formą listu odbieranego asynchronicznie em), dostępność rozmowy wielu osób jednocześnie, możliwość zapisania przebiegu dialogu, brak konieczności odpowiadania natychmiastowo. Ten sposób komunikacji może okazać się przydatny we współpracujących firmach (lub odziałach jednego zakładu pracy), gdzie konieczna jest synchronizacja działań przynajmniej pary osób.
59 4.5. Komunikacja 55 Przekazując sobie krtótkie komunikaty, na bieżąco znają wzajemne postępy w pracy, a nie wymaga to od nich wykonywania tylu kroków, jakie zwykle konieczne są przy wysyłaniu a lub telefonie. Również niektóre biura obsługi klienta, oferują kontakt z konsultatnami poprzez technologię IM (przykładowo polski dostawca usług home.pl. W Polsce szczególnie popularny jest program Gadu-Gadu, który stara się wyjść poza ramy prostego komunikatora, promując tworzone przez siebie społeczności internetowe, dając możliwość słuchania radia online czy też prowadzenia rozmów głosowych (Gadu-Gadu Na Głos). W kontekście opisywanego otwartego systemu, warto wspomnieć o popularnym rozwiązaniu Open Source, jakim jest Jabber (nazywany nawet Linuksem komunikatorów internetowych [Fus04]). Platforma Jabber oparta jest na protokole extensible Messaging and Presence Protocol (XMPP), który w dużym skrócie pozwala na komunikację między klientami korzystającymi z różnych protokołów. Użytkownik Jabbera może jednocześnie rozmawiać z osobą używającą Gadu-Gadu, jak i MSN. Dzieje się tak dzięki opartych o idee FLOSS serwerach, które zajmują się tłumaczeniem poszczególnych dialektów na języka Jabbera. Tłumaczenie to nie jest ograniczone tylko do tekstu coraz więcej serwerów oferuje również komunikację głosową. Jednym z nich jest Jabbin. Rysunek 4.17: Logo programu Jabbin Rozmowy głosowe Z momentem uzyskiwania przez internet coraz większej popularności, zaczęto zastanawiać się nad wykorzystaniem używanych łączy do przesyłania głosu. Pomysł wydawał się być naturalny, ponieważ większość protokołów sieciowych, w tym używany do przeglądania stron internetowych, opiera się na wymianie komunikatów pomiędzy dwoma komputerami w sieci. Mają one formę datagramów, czyli oznaczonych nagłówkami pozwalającymi na określenie odbiorcy (docelowego komputera i usługi na nim) i nadawcy niewielkich porcji danych. Technologia Voice over Internet Protocol jest formą komunikacji która pozwala na wykonywanie połączeń głosowych z wykorzystaniem szerokopasmowego łącza internetowego, przez który przesyłane są datagramy[twmm04]. Podstawowa funkcjonalność VoIP pozwala na kontakt z innymi osobami oczekującymi na połączenia przychodzące w tej samej technologii. Bardziej rozbudowane wersje komunikatorów potrafią korzystając z bramek przełączających rozmowę do analogowych linii telefonicznych, pozwalając na wykonywanie połączeń do abonentów tradycyjnej telefonii. W odróżnieniu od rozmów pomiędzy dwoma użytkownikami tego samego operatora, wiąże się to z opłatą. Jest ona jednak zazwyczaj nieco niższa od lokalnej stawki tradycyjnego operatora bez wzgledu na umiejscowienie dzwoniącego, co daje dużą różnicę zwłaszcza przy rozmowach międzynarodowych. Kolejną zaletą rozmów VoIP jest przypisanie numeru telefonu do klienta, a nie do lokalu. W ten sposób nawet zmieniając kontynent, użytkownik zachowuje swój numer, co jest bardzo przydatną możliwością dla pracowników mobilnych. Korzystanie z technologii VoIP pozwala przedsiębiorstwu na ograniczenie wydatków ponoszonych na telekomunikację, a także otwiera pzed nimi nowe możliwości, jak na przykład przekazywa-
60 4.5. Komunikacja 56 nie plików z opisami towarów, którymi rozmówca wyraził zainteresowanie. Nie bez znaczenia jest również możliwość udostępnienia dużej ilości końcówek (punktów dostępowych dla użytkowników) bez konieczności stosowania centrali, nadając każdemu z pracowników osobny numer. Operatorzy VoIP oferują też często dodatkowe usługi, takie jak wysyłanie i które przekierowane są na faks adresata. Rysunek 4.18: Wykorzystanie adaptera Analog Telephone Adapter do podłączenia telefonu analogowego z gniazdem RJ11 do łącza internetowego typu RJ45 Do użytkownika należy wybór końcówki systemu, czyli urządzenia, które będzie rejestrować i odtwarzać dźwięk. Może to być komputer z podłączonymi słuchawkami, ale również telefon IP, urządzenie wyglądem przypominające tradycyjny aparat, podłączane jednak do gniazd sieci IP (gniazdo RJ45). Jeśli firma posiada już bazę analogowych telefonów, możliwe jest ich połączenie do bramki VoIP przy pomocy adaptera Analog Telephone Adapter (rysunek 4.18), który pozwala na przetworzenie trwającego połączenia analogowego. Rozwiązanie takie ogranicza funkcjonalność dostępną użytkownikowi, ponieważ telefony starego typu nie posiadają programowalnych interfejsów pozwalających na pełne wykorzystanie możliwości dostępnych w telefonii IP. Przykładowa sieć wykorzystująca wszystkie wymienione końcówki widoczna jest na rysunku Należy również wspomnieć o kilku problemach z którymi boryka się telefonia internetowa. Najważniejszym z nich jest zapewnienie rzeczywistego czasu rozmów. W telefonii analogowej nawiązywane jest utrzymywane przez cały czas trwania rozmowy połączenie pomiędzy rozmówcami, pozwalające na stały dwukierunkowy przesył informacji. Przy korzystaniu z VoIP, dane przekazywane są za pomocą protokołu IP w postaci oddzielonych od siebie pakietów, łączem wykorzystywanym również do pobierania danych. Nie ma gwarancji stałej i wystarczającej przepustowości sieci
61 4.6. Platforma integracyjna 57 Rysunek 4.19: Przykładowa sieć telefonii VoIP. (każdy pakiet kierowany jest z osobna poprzez szereg połączonych węzłów internetowych, uznany na podstawie estymacji za najlepszy z dostępnych, co może okazać się błędem przy dużym ruchu w pewnych obszarach sieci), nie można też zapewnić, że wysłany pakiet w ogóle dojdzie do celu. Kolejnym problemem jest dostęp do linii alarmowych. Aby można było się z nimi skontaktować, potrzebne jest działające łącze i energia elektryczna, a nawet w takim przypadku można napotkać na odmowę dostępu ze względu np. na blokadę bramki łączącej z tradycyjnym telefonem pogotowia. 4.6 Platforma integracyjna Aplikacje, w tym również te tworzone przez społeczność Open Source, nie potrafią zazwyczaj bezpośrednio współpracować ze sobą. Każda z nich posiada specyficzną budowę i dokładnie zdefiniowany przez twórców sposób komunikacji ze światem zewnętrznym (np. interfejs graficzny), przez co nie jest możliwe swobodne łączenie ich w całość przez końcowego użytkownika. Jeśli twórcy żadnego z programów, wybranych przez klienta do połączenia, nie zdecydują się świadomie na dostosowanie swojej aplikacji do współpracy z inną, interakcja nie będzie w prosty sposób możliwa. Jako przykład połączenia można podać związek pomiędzy odtwarzaczem animacji, którego instancję można umieścić w slajdzie prezentacji multimedialnej po kliknięciu odtwarzacz zostanie
62 4.6. Platforma integracyjna 58 uruchomiony i wyświetli załączony film. Osadzenie animacji w edytorach plików graficznych nie jest zazwyczaj możliwe, ponieważ ich twórcy nie przewidzieli takiej możliwości. Bezpośrednie łączenie potrzebnych programów nie jest jednak warunkiem koniecznym dla efektywnej pracy. Dużo ważniejsze i łatwiejsze do spełnienia w zaawansowanych zastosowaniach biznesowych jest umożliwienie przepływu informacji we wszystkich aplikacjach (oczywiście tylko w miejscach gdzie istnieje ku temu logiczne uzasadnienie). Najlepszym wyjściem jest współdzielenie źródła danych, gwarantujące minimalną redundancję i aktualność informacji w każdym momencie użytkowania. Zadanie to nie należy do skomplikowanych kiedy dostęp do informacji następuje poprzez zapis plików, które mogą zostać wczytane w drugim programie. Jednak zdecydowana większość aplikacji biznesowych korzysta z dużo wydajniejszego i pewniejszego sposobu magazynowania informacji, jakim jest baza danych. Model struktury zawartych w niej informacji zależy bezpośrednio od zamysłu twórcy konkretnego programu i często dopasowywany jest również do budowy wewnętrznej tworzonego systemu. Z tego powodu w większości rozbudowanych aplikacji nie jest możliwe wspólne korzystanie ze źródła danych Metody integracji Jeśli wspólne korzystanie z pojedynczego źródła nie jest możliwe, co dzieje się zazwyczaj przy korzystaniu z komponentów pochodzących od różnych dostawców (taki właśnie system opisywany jest w tej pracy), należy samemu stworzyć mechanizmy umożliwiające synchronizację potrzebnych informacji. Budując zintegrowany system informatyczny należy położyć nacisk na automatyzację tego procesu. Obciążanie użytkownika obowiązkiem powtarzania czynności w kilku aplikacjach jest rozwiązaniem narażonym na duże ryzyko powstania niespójności danych. W celu przeprowadzenia skutecznej synchronizacji można zastosować kilku metod: integracja poprzez wykorzystanie interfejsu programistycznego jest to najbardziej elegancka metoda, pozwalająca na zachowanie wysokiej kompatybilności połączenia nawet w przypadku zmiany wersji jednego z komponentów. Dobrze napisany interfejs programistyczny opisuje dokładnie możliwe interakcje z programem, nie uzależniając ich od jego budowy wewnętrznej, która nie musi być znana klientowi (osobie chcącej skorzystać z aplikacji udostępniającej usługi serwera). Wykorzystanie interfejsu umożliwia zazwyczaj obok dostępu do danych, sterowanie samym programem; bezpośrednia integracja danych aplikacji w przypadku braku możliwości skorzystania z interfejsu (jego udostępnienie nie jest obowiązkowe i zależy tylko od woli twórcy), można spróbować połączenia na niższym poziomie przy bezpośrednim wykorzystaniu danych drugiej aplikacji. W tym przypadku konieczna jest znajomość struktur i sposobu ich zapisu, zdefiniowanych przez twórców. W zamkniętym oprogramowaniu jest to często niejawne, a licencje zabraniają tzw. inżynierii wstecznej (patrz 3.2.3) stosowanej w celu samodzielnego uzyskania tej wiedzy. Oprogramowanie Open Source posiada zazwyczaj jawne i udokumentowane struktury danych; modyfikacja kodu aplikacji sposób najmniej elegancki, możliwy tylko w aplikacjach o otwartych źródłach. Polega na edycji kodu programu tak aby wzbogacić go o potrzebne do uzyskania pożądanych zachowań metody. W zależności od stopnia skomplikowania edytowanej aplikacji może wymagać dużego nakładu pracy. Jeśli jest to aplikacja oparta o licencję Open Source, można zgłosić swój kod do oficjalnej dystrybucji, gdzie być może stanie się integralną częścią systemu, a tym
63 4.6. Platforma integracyjna 59 Rysunek 4.20: Stan wyjściowy integracji samym razem z nią będzie aktualizowany.w przeciwnym wypadku każda zmiana wersji będzie oznaczała konieczność ponowienia pracy Zaprogramowana integracja W przypadku wykorzystywanych w proponowanym systemie aplikacji, udostępnione interfejsy nie są wystarczające do przeprowadzenia skutecznej integracji. Jednak wszystkie użyte komponenty korzystają z relacyjnych baz danych, co znacznie upraszcza wzajemny odczyt i wykorzystanie zapisanych przez nie informacji. Bazy pozostaną od siebie odizolowane, pomimo, że dla części aplikacji możliwe byłoby wspólne umieszczenie tabel (co znacząco uprościłoby integrację), jednak rozwiązanie takie zagraża integralności danych (w przypadku powtórzenia nazwy tabel mogłoby dojść do zniszczenia części z nich). Wyjściowy wygląd systemu prezentuje się jak na rysunku Aby przeprowadzić połączenie pomiędzy badanymi aplikacjami, konieczne jest stworzenie warstwy pośredniczącej, tzw. proxy. Zadanie takiego skryptu to tłumaczenie języka i kierowanie transmisją danych z baz, aby mogły wzajemnie się komunikować. W opisywanym przypadku należy odczytać dane z jednego programu i umieścić je w bazie drugiego. Jako przykład integracji zostanie przedstawiony sposób na ujednolicenie danych o użytkownikach pomiędzy ERP i CMS. Dosyć poważnym problemem w tej integracji jest fakt, iż obie aplikacje wykorzystują bazy danych różnego typu: Adempiere operuje na PostgreSQL 8.1, a Joomla na MySQL. Są to produkty różnych producentów i chociaż oba w pewnym stopniu spełniają wymagania nakładane przez standard języka zapytań do bazy danych Structured Query Language, to jednak pewne funkcje nie są możliwe do przekształcenia 2. Mając na uwadze fakt, że późniejsze integracje wymagać będą również komunikacji pomiędzy bazą danych a plikami, a także na konieczność zapewnienia jak największej niezawodności połączenia, zdecydowano się na wykorzystanie zewnętrznego narzędzia integracyjnego aplikacji Jitterbit. Jitterbit jest aplikacją, tworzoną przez społeczność Open Source, wspomagającą budowanie elastycznych połączeń pomiędzy zróżnicowanymi źródłami danych. Jest warstwą abstrakcji po- 2 dzieje się tak chociażby w przypadku kluczy obcych i transakcyjności, które nie występują w MySQL, w wykorzystywanych przez Joomla tabelach typu MyISAM
64 4.6. Platforma integracyjna 60 Rysunek 4.21: Jitterbit Open Source Integration zwalającą przenieść uwagę na cele integracji, a nie na sposób jej przeprowadzenia. W skład aplikacji wchodzą dwa główne komponenty: klient i serwer. Zadaniem klienta jest umożliwienie pracy użytkownikowi, przeprowadzenie go przez proces konfiguracji serwera do współpracy z różnymi źródłami danych i uruchamianie na nim procesów. Obecnie Jitterbit wspiera operacje na wielu rodzajach baz danych (między innymi MySQL i PostreSQL), plikach (w tym CSV, XML, TXT) które program potrafi pobrać i wczytać za pomocą protokołów FTP, plików współdzielonych i HTTP. Ważnym pojęciem wykorzystywanym w pracy z Jitterbit jest Jitterpack kompletne rozwiązanie integrujące aplikacje, zapisane w pliku eksportowanym z programu, możliwe do samodzielnego zainstalowania na innych komputerach przez użytkowników, którym zostanie przesłane. Taka instalacja utworzy na danej maszynie w pełni działające połączenie między aplikacjami, poniważ Jitterpack posiada w sobie wszystkie wymagane do poprawnej integracji informacje, włączając to sposoby odczytu i zapisu danych i reguły transformacji. Celem pracy z Jitterbit jest stworzenie projektu w którym zostaną zawarte informacje o integracji danych pomiędzy Adempiere a Joomla, a następnie przygotowanie z niego pliku Jitterpack gotowego do dystrybucji z systemem. Projekt programu Jitterbit składa się z jednej lub wielu niezależnych od siebie operacji. Operacja jest zbiorem definicji, które grupowane są w celu utworzenia kompletnej transformacji. Transformacja służy do przekształcenia danych z dowolnego źródła wspieranego przez Jitterbit do docelowego systemu. Każda definicja dostarcza informacji takich jak umiejscowienie danych, ich docelowe miejsce składowania, kolejność wykonywania kroków transformacji. Tworzone w komponencie klienckim, umieszczane są następnie na serwerze aplikacji. Uruchomienie ich może nastąpić na życzenie użytkownika, w odpowiedzi na asynchroniczne żądanie przesłane z innej aplikacji, a także poprzez wywołanie ustawione w harmonogramie. W Jitterbit istnieją cztery typy głównych operacji: transformacja domyślna operacja, używana do manipulacji danymi, które przenoszone są ze źródła do celu, zdalne wywołanie Web Service składa się z dwóch transformacji: pierwsza zmienia dane w format odpowiedni do wywoływania usługi, druga konwertuje otrzymaną odpowiedź w format odpowiedni dla systemu docelowego, serwer Web Service służy do utworzenia i udostępnienia na serwerze usługi sieciowej gotowej do przyjmowania żądań przesyłanych z zewnętrznych aplikacji, archiwizacja służy do przeniesienia danych pomiędzy dwoma systemami. zmieniane w czasie ich relokacji. Dane nie są W zależności od wybranego typu operacji, dostępne są specyficzne dla każdego z nich ustawienia. W przypadku transformacji i archiwizacji wybrać można źródło i cel danych, które mogą być jednego z czterech rodzajów: serwer FTP, sieć lokalna, protokół HTTP i baza danych. W przypadku wybrania jednej z dwóch usług sieciowych, należy podać adresy pod którymi są one dostępne
65 4.6. Platforma integracyjna 61 lub mają się docelowo znaleźć. O wykorzystaniu Web Service w Jitterbit napisano niżej. Po zakończeniu konfiguracji źródeł i celów możliwe jest zastosowanie polityk bezpieczeństwa poprzez określenie wymaganych uprawnień, jakie musi mieć użytkownik (identyfikowany nazwą i hasłem) wywołujący operację. Jako program, który będzie nadrzędnym, czyli zmiany w nim wprowadzone propagowane będą do reszty aplikacji, wybrano największy moduł ERP. Opisywana integracja dotyczyć będzie danych użytkowników. Chcąc dokonać transformacji pomiędzy bazami danych wybrano odpowiednie opcje i podano parametry połączenia do bazy źródłowej (Adempiere: PostgreSQL ) i docelowej (Joomla: MySQL). Następnie konieczne jest prześledzenie procesów zachodzących w docelowej bazie danych Joomla podczas dodawania nowego użytkownika. Można to zrobić poprzez analizę kodów źródłowych CMS, wspomagając się danymi diagnostycznymi MySQL. W wyniku analizy zbadano, że modyfikacja zapisywana jest w trzech tabelach: jos users, jos core acl aro i jos core acl groups aro map, gdzie ustawiane są dane użytkownika (m. in. jego nazwa, hasło), jego przynależność do grupy oraz informacje o poziomie udzielonego mu dostępu do zadań administracyjnych. W przypadku opracowywanej synchronizacji powstanie transformacja pomiędzy dwoma bazami danych. Jitterbit pozwala na dokładne określenie warunków, które spełniać mają szukane dane. Założono, że użytkownik zakwalifikowany do przeniesienia musi posiadać nazwę, hasło (w Adempiere istnieje możliwość zmiany użytkownika po zalogowaniu, dlatego to pole nie zawsze musi istnieć) i , co określono przez odpowiednie sparametryzowanie żądania. Zadanie komplikuje fakt wykorzystania przez CMS trzech powiązanych ze sobą tabel odpowiadających za przechowywanie informacji o użytkowniku, jego uprawnieniach i przynależności do grup. W takim przypadku konieczne jest zdefiniowanie hierarchicznej zależności pomiędzy nimi. Ponieważ każda z nich posiada oddzielny i generowany automatycznie identyfikator, nie jest możliwe bezpośrednie połączenie ich z tabelą umieszczoną w Adempiere. Dlatego relację jos users należy rozszerzyć o pole adempiere id przechowujące identyfikator rekordu ERP. Innym możliwym rozwiązaniem jest utworzenie pośredniej bazy danych, w której składować można tabele zawierające mapowania kluczy z obu systemów. Rozwiązanie to nie jest istotnie trudniejsze od zastosowanego, obniża jednak znacząco wydajność poprzez konieczność stosowania podwójnej liczby operacji, a także uniemożliwia uzyskanie dostępu do zalet transakcji. Po określeniu w Jitterbit powiązań pomiędzy tabelami, następuje ich wizualizacja (prawe okno rysunku 4.22). Po lewej stronie prezentowany jest schemat tabeli użytkowników z Adempiere, po prawej hierarchiczna struktura relacji Joomla. W hierarchii widać odzwierciedlenie wprowadzonych wcześniej ustawień zależności. W tym elemencie wykorzystane zostają duże możliwości Jitterbit: bezpośrednie mapowanie kolumn można osiągnąć poprzez przeciągnięcie myszką etykiety źródłowej na docelową, znajdującą się na dowolnym poziomie hierarchii. Proste konwersje pomiędzy typami danych różnych źródeł, wystarczające w większości przypadków (np. nazwa użytkownika, kopiowana z pola typu text do varchar) dokonywane są automatycznie przez aplikację 3. W przypadku kilku pól konieczne będzie jednak wykorzystanie bardziej skomplikowanych przekształceń. W tym celu wykorzystany zostanie język definiowania przekształceń zawarty w Jitterbit. Jest on oparty o format XML, a pozwala na wykonywanie podstawowych operacji arytmetycznologicznych, manipulacji łańcuchami znaków, a także zapytań bazodanowych. Dla ułatwienia pracy programiście, przygotowano edytor tego języka, oferujący podświetlanie składni a także podręczny spis dostępnych funkcji i ich parametrów (rysunek 4.23). Podczas implementacji transformacji, Jitterbit pozwala na ich testowanie na prawdziwych danych. Wystarczy z podręcznego menu 3 jest to duże udogodnienie w porównaniu z integracją za pomocą tworzonego od podstaw narzędzia, gdzie należałoby zadbać o wiele szczegółów wynikające z różnych dialektów SQL
66 4.6. Platforma integracyjna 62 Rysunek 4.22: Jitterbit mapowanie wartości (kolor niebieski). Pola poddane transformacji oznaczone ikoną f(x)). W prawej części panelu widoczna struktura hierarchiczna. Rysunek 4.23: Edytor formuł dostępny w Jitterbit
67 4.6. Platforma integracyjna 63 wybrać odpowiednią opcję i nastąpi wczytanie danych źródłowych, które widoczne będą w lewej części panelu. Pracując w edytorze trasformacji, można w dowolnym momencie sprawdzić wpływ wprowadzonego kodu na krotki z oryginalnej tabeli. Jedną z wykorzystanych transformacji bazodanowych jest , dzięki której można uzyskać dostęp do sekwencji służącej do numerowania rekordów w bazie danych Joomla. Ponownie, użytkownik nie musi dostosowywać się do konkretnych implementacji baz różniących się od siebie sposobami stosowania autonumeracji. Tłumaczeniem dialektów SQL zajmuje się Jitterbit. Jako przykład prostej transformacji tekstowej, można podać konwersję adresu poczty. zapisany w bazie Adempiere posiada odstępy po obu stronach co dyskwalifikuje go jako poprawny wpis w bazie Joomla. Dlatego należy wykorzystać transformację Replace( ," ","") która usuwa niepożądane znaki. Nieco bardziej skomplikowana transformacja, wykorzystująca funkcje warunkowe, widoczna jest na rysunku Z powodu różnic przeznaczenia danych o użytkownikach, a więc braku możliwości konfiguracji odpowiednich opcji wymaganych przez Joomla, dla których nie przewidziano oczywiście miejsca na formatce administracji Adempiere, należy zdecydować się na odgórne przyjęcie pewnych założeń. W opisywanym przypadku przenoszenia danych użytkowników Adempiere przyjęto, że każdy z nich otrzyma rang. użytkownika zarejestrowanego z uprawnieniami do publikowania treści. Ewentualne zmiany uprawnień wykonywane mogą być już po przeniesieniu użytkownika, w module administracyjnym Joomla. Dzięki zapisaniu w tabeli jos users kolumny adempiere id zawierającej identyfikator użytkownika Adempiere, zmienione w ten sposób dane nie zostaną nadpisane przy najbliższej zmianie któregoś z transformowanych pól, ale uaktualnione do właściwego stanu. Jitterbit udostępnia możliwość ustalenia harmonogramu wykonywania zadań poprzez uruchomioną na serwerze usługę Jitterbit Process Engine, która regularnie sprawdza kolejkę zadań przeznaczonych do uruchomienia. Dostępne są standardowe opcje, czyli jednorazowe wykonanie w żądanym momencie lub powtarzanie akcji co określony czas. Po przetestowaniu i ustaleniu harmonogramu wykonań, transformacja może zostać zapisana i wgrana z całą operacją przez aplikację kliencką na serwer. Nie istniejące na początku (rysunek 4.20) połączenie jest w tej chwili realizowane przez serwer Jitterbit. Schemat połączenia i kolejność zdarzeń pokazano na rysunku Dla pojedynczej operacji, jaka została przykładowo pokazana, można ustawić okres na kilka minut. Nie spowoduje to spadku wydajności ani dezaktualizacji z powodu opóźnień. Jednak należy założyć, że w produkcyjnym systemie podobnych operacji wystąpi dużo więcej i minimalizacja niepotrzebnej aktywności serwera i opóźnień w wykonaniu zadania stanie się ważnym problemem. W takim przypadku dobrze jest skorzystać z zaawansowanych funkcji oferowanych przez pakiet Jitterbit i umożliwić asynchroniczną kontrolę wykonywania operacji za pomocą Web Services. Web Services to zbiór standardów stworzony w celu wspierania wymiany informacji za pomocą sieci. Standardy te tworzą abstrakcyjną warstwę, znajdującą się ponad systemami operacyjnymi czy też językami programowania, umożliwiając porozumiewanie się aplikacji bez szczegółowej wiedzy o szczegółach implementacyjnych. Format i sposób wymiany komunikatów między serwisami jest dokładnie okreslony za pomocą standardów opracowanych przez organizację World Wide Web Consortium. Każdy serwer posiada dodatkowo reguły określające sposób komunikacji z nim (stosowane zabezpieczenia, adres właściwej usługi) oraz listę udostępnianych metod wraz z argumentami
68 4.6. Platforma integracyjna 64 Rysunek 4.24: Stan pod dołączeniu serwera Jitterbit. Numery wskazują kolejność występowania zdarzeń i zwracanymi typami. Wszystko to jest opisane za pomocą dokumentu konfiguracyjnego Web Service Definition Language. WSDL jest dokumentem XML opisującym udostępnione przez serwer Web Services. Prezentując listę istniejących metod, ich argumenty (w tym złożone typy danych) i zwracane typy, w prosty sposób definiuje schemat komunikacji na linii klient serwer. Dzięki rozszerzalności WSDL pozwala opisywać procedury i ich formaty niezależnie od protokołów użytych do przekazywania danych. W chwili obecnej większość serwerów Web Services oferuje automatyczne generowanie pliku WSDL, jednak umiejętność jego czytania przez programistę jest bardzo pomocna. Inne komputery współpracują z usługą na zasadach określonych w tym dokumencie, używając odpowiednio sformatowanych komunikatów, które są zazwyczaj przekazywane z wykorzystaniem protokołu HTTP. Dodanie żądań do kolejki zadań wymaga utworzenia i udostępnienia serwera Web Service. Umożliwiono to za pomocą opcji dostępnych w module klienta. Należy przed ich użyciem samodzielnie utworzyć plik WSDL opisujący umiejscowienie i dostępne w usłudze funkcje. Dla mechanizmu zarządzania operacjami potrzebna jest tylko jedna metoda, nazywająca się standardowo RunOperation. Przyjmuje ona za parametr unikalny ciąg znaków określający operację (tzw. GUID operacji, dostępny w menu Additional Details... na stronie konfiguracji operacji w module klienta), nazwę użytkownika i jego hasło w celu weryfikacji uprawnień. Wgranie Web Service na serwer Jitterbit odbywa się automatycznie po zapisaniu operacji. W ten sposób zostaje utworzona i uruchomiona aplikacja sieciowa oczekująca na nadesłanie żądań wykonania operacji Wymagania sprzętowe Dla wersji Jitterbit 1.2.1: JDK 1.5 lub nowsza, PostgreSQL 8.1 lub inna wspierana baza danych MS Windows lub Linux wspierający format RPM
Katedra inżynierii oprogramowania Inżynieria Oprogramowania i Baz Danych Andrzej Pajdziński Nr albumu 4008 Krzysztof Paprota Nr albumu 4091 Model elektronicznej dystrybucji oprogramowania Praca magisterska
Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach 3.0 http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl http://koed.org.pl Materiał powstał dzięki wsparciu
CHARAKTERYSTYKA NARZĘDZI BAZODANOWYCH W ŚRODOWISKU OPEN SOURCE Karol Prażuch 2 Copyright 2006 Karol Prażuch Udziela sie zezwolenia do kopiowania, rozpowszechniania i/lub modyfikacje tego dokumentu zgodnie
SYSTEMY I FORMATYCZ E W ZARZĄDZA IU Ewa Dudek-Dyduch, Systemy informacyjne zarządzania produkcją, POLDEX, Kraków 2002 1. Organizacja i zarządzanie 2. Systemy informatyczne w zarządzaniu wprowadzenie 3.
INFORMACJA DLA WSZYSTKICH Warszawa 2012 Publikacja wydana w ramach Projektu "Forum Dostępnej Cyberprzestrzeni", finansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Publikacja
Nauka + Partnerstwo + Innowacyjność = Sposób na biznes Gdański Park Naukowo- Technologiczny System komercjalizacji nowoczesnych technologii System komercjalizacji nowoczesnych technologii 2 System komercjalizacji
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego PORADNIK wg ISO 9001 i uniknąć najczęstszych błędów Olgierd Głodkowski,
Krzysztof Siewicz Centrum Otwartej Nauki działa w ramach Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego. Tworzy i rozwija systemy informatyczne stanowiące
VADEMECUM INNOWACYJNEGO PRZEDSIĘBIORCY TRANSFER TECHNOLOGII W MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTWACH Autorzy: Paweł GŁODEK Mariusz GOŁĘBIOWSKI Tom I Warszawa 2006 transfer technologii w małych i średnich
Raport Intranet a Prawo Vademecum dla Managerów, Redaktorów i Administratorów Intranetu Autorami raportu Intranet a Prawo - Vadamecum dla Managerów, Redaktorów i Administratorów Intranetu są w równej części
aktualne trendy Praktyczne narzędzia studia przypadków Wyzwania firm WWW.wyzwaniafirm.pl listopad 2010 nowe spojrzenie na it Nowe wyzwania biznesowe wymagają zastosowania innowacyjnych rozwiązań technologicznych
PROGRAM WSPIERANIA BIZNESU II PHARE PROJEKT SME-FIT SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ OPRACOWANE DLA SEKTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ SPIS TREŚCI WSTĘP 5 JAKOŚĆ A DOROBEK
System Symfonia e-dokumenty Podręcznik użytkownika Wersja 2012 Windows jest znakiem towarowym firmy Microsoft Corporation. Adobe, Acrobat, Acrobat Reader, Acrobat Distiller są zastrzeżonymi znakami towarowymi
Spis treści 4/2008 (160) Aktualności 6 Opis CD 12 Prenumerata PRO 61 Zespół Software Developer`s Journal po raz kolejny włożył wiele pracy w przygotowanie czytelnikom ciekawego i interesującego wydania,
Realizacja procesów B2B z wykorzystaniem technologii ICT Koncepcja Publikacji: Leszek Czech Autorzy: Tomasz Dębicki Olgierd Dziamski Tomasz Kawecki Wojciech Kliber Marcin Kraska Piotr Nowak Michał Przybylski
Otwarty rząd w Polsce Otwarty rząd w Polsce Kulisy programu Opengov Otwarty rząd w Polsce. Kulisy programu Opengov. Redakcja: Grzegorz Młynarski Autorzy: Grzegorz Młynarski, Alek Tarkowski, Łukasz Jachowicz
Organizacja ds. Rozwoju Przemysłowego Narodów Zjednoczonych UNIDO Wiedeń, Austria Międzynarodowe Centrum Nauki i Zaawansowanej Technologii ICS Triest, Włochy Kurs Zarządzania Transferem Technologii Moduł
MINISTERSTWO ROZWOJU REGIONALNEGO ABC ZARZĄDZANIA PROJEKTAMI MIĘKKIMI PORADNIK WARSZAWA 2012 Poradnik ABC zarządzania projektami miękkimi opracowany został przez Fundację Rozwoju Zarządzania Instytut Gantta
CLOUD COMPUTING I JEGO ASPEKTY PRAWNE RAPORT Cloud Computing (chmura obliczeniowa) to model dystrybucji narzędzi informatycznych polegający na udostępnianiu użytkownikom oprogramowania, infrastruktury
Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) jest agencją rządową podlegającą Ministrowi właściwemu ds. gospodarki. Powstała na mocy ustawy z 9 listopada 2000
SPOŁECZNA AKDAEMIA NAUK W ŁODZI KIERUNEK STUDIÓW: ZARZĄDZANIE PRZEDMIOT: SYSTEMY INFORMATYCZNE ZARZĄDZANIA (MATERIAŁ POMOCNICZY PRZEDMIOT PODSTAWOWY) Łódź Spis treści Wstęp...3 Moduł 1 Dane, informacje
Analiza outsourcingu IT jako metody zarządzania kosztami i podnoszenia jakości Kiedy opłacalne jest korzystanie z usług zewnętrznych firm w tym z usług dzierżawy aplikacji? Dla jakich firm są to usługi
MODUŁ III Systemy zarządzania jakością. Struktura norm ISO serii 9000. Wymagania normy ISO 9001. Orientacja procesowa. Audyt jako narzędzie diagnozy i doskonalenia. Certyfikacja i akredytacja 1 Normatywne
1 e-book stanowi przedmiot praw autorskich icomarch24 S.A. z siedzibą w Krakowie zarejestrowanej w Krajowym Rejestrze Sądowym pod numerem KRS 0000328672. e-book podlega ochronie na podstawie ustawy o prawie
Materiały do samodzielnego studiowania dla przedmiotu Technologie Informacyjne Studia I stopnia Wydział Ekonomiczny 1. Nazwa przedmiotu: Technologie Informacyjne 2. Temat zajęć: Planowanie i zarządzanie
Cloud 2013 1 Spis treści Cloud 2013 weryfikacja Robert Jesionek Chmura po latach Ewa Zborowska, IDC Poland Integracja w chmurach wg Gartnera Barbara Mejssner, it-manager.pl Przejrzysta wspo łpraca i bezpieczne
nr 9 (989) 2 czerwca 2007 TEMAT TYGODNIA Prawo autorskie w internecie Dlaczego każdy może bezkarnie okradać Kazika w sieci? Moja muzyka, tak jak i inne dzieła artystyczne, jest chroniona prawem autorskim
Poradnik e-commerce Przygotowane przez grupę roboczą ds. e-commerce działającą w strukturach IAB Polska IAB Grupy robocze Poradnik e-commerce Spis treści 03 Wstęp. Michał Kraus 04 Obowiązki internetowego
Microsoft Windows SharePoint 3.0 od środka Ted Pattison Daniel Larson Microsoft Windows SharePoint 3.0 od środka Edycja polska Microsoft Press Original English language edition 2007 by Daniel Larson and
Jak budować serwisy Jak zbudować, utrzymać i rozwijać w pełni profesjonalny, korporacyjny serwis web. golczyk.com 2 2 Wstęp Dokumentacja Proces powstawania treści Kluczowe wartości dla serwisów b2b Q&A
|
<doc fingerprint="5a97c2de413e3c4e">
<main>
<p>1 Politechnika Poznańska Wydział Informatyki i Zarządzania Instytut Informatyki Praca dyplomowa magisterska OPROGRAMOWANIE OPEN SOURCE W ZASTOSOWANIACH BIZNESOWYCH Robert Nowak Promotor dr inż. Marek Mika Poznań, 2007 r.</p>
<p>2</p>
<p>3 Spis treści 1 Wstęp 2 2 Informatyzacja przedsiębiorstwa 4 3 Oprogramowanie Open Source Dwie ideologie Licencjonowanie oprogramowania Open Source Prawa autorskie Licencjonowanie Najpopularniejsze licencje Open Source GNU Genereal Public Licence GNU Lesser General Public License Creative Commons Licenses Mniej restrykcyjne licencje Otwarte i zamknięte oprogramowanie w praktyce Bezpieczeństwo dojrzałych aplikacji Komercyjne wykorzystanie Open Source Popularność ruchu Open Source Historia powstania Zintegrowany System Informatyczny System Zarządzania Treścią Wybrane rozwiązanie Wymagania Przydatne adresy Rozwiązania konkurencyjne Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa Wybrane rozwiązanie Wymagania sprzętowe Portal Informacyjny Wybrane rozwiązanie Wymagania Rozwiązania konkurencyjne Pakiet biurowy Wybrane rozwiązanie Otwarty standard pliku Wymagania sprzętowe Rozwiązania konkurencyjne I</p>
<p>4 II 4.5 Komunikacja Poczta elektroniczna Rozmowy tekstowe Rozmowy głosowe Platforma integracyjna Metody integracji Zaprogramowana integracja Wymagania sprzętowe Zakończenie 65 Literatura 66</p>
<p>5 1</p>
<p>6 Rozdział 1 Wstęp Oprogramowanie biznesowe jest w chwili obecnej szeroko stosowane wśród dużych firm. 58% pieniędzy wydanych na informatykę w roku 2005, pochodziło od około największych (zatrudniających powyżej 250 pracowników) polskich przedsiębiorstw[opa07]. Wśród małych i średnich zakładów pracy, inwestycje w nowoczesne technologie nie stoją na tak wysokim poziomie ich udział w wydatkach na rynku oprogramowania wynosi zaledwie 13% (rysunek 1.2). Dzieje się tak mimo tego, że łączna liczba posiadanych przez nie komputerów (1,7 mln sztuk), jest znacznie większa niż we wspomnianych dużych przedsiębiorstwach (niecałe 700 tysięcy, dokładny rozkład pokazano na rysunku 1.1). Jeśli nawet uznać, że przy zatrudnieniu poniżej 10 osób, niepotrzebne jest specjalistyczne oprogramowanie biznesowe, pozostaje jeszcze 900 tysięcy komputerów w firmach, w których pracuje od 10 do 249 osób. Trzynastoprocentowy współczynnik wydatków na informatyzację, jest w Polsce dwukrotnie niższy niż w firmach o podobnej wielkości w krajach Europy Zachodniej[Opa07]. Analizując powyższe dane i mając na uwadze wzrost, jakiego doświadcza polska gospodarka od momentu wejścia do Unii Europejskiej, można założyć, że rodzime firmy posiadają i będą chciały wykorzystać spory potencjał rozwoju. Przyczyną obecnego umiarkowanego zainteresowania, może być przeświadczenie o dużych nakładach finansowych, wymaganych do uzyskania wysokiej jakości systemu informatycznego, a także brak wiedzy na temat możliwych do osiągnięcia długofalowych zysków. Chęć wpłynięcia na poprawę tego stanu wiedzy stała się motywacją do napisania tej pracy. Praca Oprogramowanie Open Source w zastosowaniach biznesowych ma na celu zaprezentowanie osobom podejmującym decyzje w małych i średnich przedsiębiorstwach wymiernych zysków, Rysunek 1.1: Liczba komputerów działających w Polsce w 2005 r.[opa07] 2</p>
<p>7 Wstęp 3 Rysunek 1.2: Struktura rynku IT w Polsce według szacunkowych wydatków w 2005 r.[opa07] możliwych do uzyskania dzięki zastosowaniu oprogramowania biznesowego, a następnie przedstawienie przykładowych rozwiązań Open Source, jako znacznie tańszej, choć niekoniecznie uboższej alternatywy dla aplikacji oferowanych przez twórców oprogramowania komercyjnego. Źródłem wiedzy koniecznej do poznania tematu była głównie anglojęzyczna literatura dotyczącą oprogramowania, wspierana artykułami tworzonymi przez cieszące się dobrą renomą w świecie informatyki postacie, a także materiałami informacyjnymi producentów aplikacji. Poza częścią teoretyczną, jaką jest dokument zawierający informacje i przemyślenia zebrane podczas analizy biznesowego oprogramowania Open Source, powstała również część praktyczna pracy. Jest nią system informatyczny, dostarczany na płycie DVD, będący gotową do uruchomienia instalacją wybranych aplikacji. Każdy z opisywanych programów można dzięki temu zobaczyć podczas działania, a dzięki wykonanej integracji, także we współpracy z innymi komponentami systemu. W pierwszym rodziale pracy omówione zostały potencjalne zyski wynikające z udanego wdrożenia, oraz możliwości, jakie dzięki aplikacjom biznesowym otwierają się przed firmami gotowymi przejść na wyższy szczebel zarządzania. Następnie wykonana została analiza dosyć młodego jeszcze zjawiska, jakim jest oprogramowanie Open Source, które pokazano jako metodologię tworzenia rozwiązań programowych o wysokiej jakości, ale również w charakterze ruchu społecznego rozpoczętego w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia, a istniejącego i rozwijającego się do tej pory. W kolejnym rozdziale podjęty został temat konkretnych rozwiązań, które są wystarczająco funkcjonalne i dojrzałe, aby znaleźć zastosowanie w istniejącym na rynku przedsiębiorstwie. Opisane zostały sposoby, na jakie aplikacje pochodzące od różnych dostawców mogą zostać połączone w zintegrowany system informatyczny. Praca kończy się podsumowaniem przydatności zebranego oprogramowania jako całości służącej określonemu celowi.</p>
<p>8 Rozdział 2 Informatyzacja przedsiębiorstwa Celem funkcjonowania przedsiębiorstwa jest zazwyczaj generowanie jak największego zysku. Czynników, które wpływają na możliwość osiągnięcia zamierzonych efektów, jest wiele. Jeden z najważniejszych to sprawne zarządzanie. Wyznaczone cele i sposób ich wykonywania w dużej mierze decydują o powodzeniu podejmowanych działań, dlatego pracownik powinien dążyć do jak najszerszego poznania postawionego przed nim zadania, aby na podstawie posiadanej wiedzy, podjąć jak najlepsze kroki służące jego rozwiązaniu. Im lepsza znajomość dziedziny, tym większe szanse na podjęcie dobrej, czyli opłacalnej z punktu widzenia firmy decyzji. Na tej podstawie można stwierdzić, że posiadane informacje należy traktować jako część majątku przedsiębiorstwa. W tym przypadkiu, tak samo jak w przypadku dóbr materialnych czy kapitału ludzkiego, należy je gromadzić i zarządzać nimi. W początkowym etapie rozwoju i przy niewielkiej ich ilości, mogą być przekazywane jako ustne ustalenia między pracownikami, czy też w inny nieusystematyzowany sposób przekazywania danych. Jednak wraz z rozwojem firmy, należy poszukać rozwiązań pewniejszych i skalowalnych. Zaczynając od najprostszych przypadków, jak utrzymanie aktualnej bazy kontrahentów, a kończąc na skomplikowanych, długoterminowych procesach obejmujących wiele osób i czynności przez nie wykonywanych, zarządzenie powinno być jak najbardziej wydajne i efektywne decyzje spóźnione można uznać niemal za równie nieprzydatne jak błędne. Biorąc pod uwagę fakt, że posiadana baza danych jest zazwyczaj bardzo obszerna, a jej zawartość zmienna w czasie, widać, że nie jest to łatwe zadanie. Dlatego, aby w pełni zagospodarować i wykorzystać całą dostępną wiedzę, przydatne jest wsparcie ze strony systemu informatycznego. Informatyzacja przedsiębiorstwa ma na celu usprawnienie wielu aspektów działalności firmy i wyniesienie jej na wyższy poziom jakości funkcjonowania[bal06]. Przedsiębiorstwo zostać ma dzięki niej zbiorem wielu zależnych wzajemnie elementów, współpracujących sprawniej niż dotychczas, aby osiągnąć wspólny cel. System informatyczny ma zapewnić integrację rozproszonych, a tym samym trudniejszych do pełnego wykorzystania informacji. Poprzez posiadane mechanizmy, powinien również w wygodny sposób udostępnić je użytkownikom i umożliwić ich swobodny przepływ. Informatyzacja to głównie wdrożenie systemu informatycznego, mającego za zadanie przejęcie i usprawnienie wykonywania części dotychczasowych zadań pracowników, a także dostarczenia nowych funkcjonalności, przydatnych w działalności przedsiębiorstwa (przykładowo wykorzystanie gromadzonej wiedzy do prognozowania zmian zachodzących na rynku). Typowy system informatyczny składa się ze sprzętu komputerowego i oprogramowania na nim działającego. Prawidłowo przeprowadzone wdrożenie i umiejętne wykorzystywanie dostępnych możliwości, potrafą przynieść długofalowe zyski w wielu dziedzinach funkcjonowania zakładu pracy[bal06]: 4</p>
<p>9 Informatyzacja przedsiębiorstwa 5 elastyczne reagowanie na doraźne potrzeby klientów i zmiany planu działalności oraz zagrożenia występujące w różnych obszarach działalności, zmniejszenie produkcji w toku, zwiększenie terminowości wykonywania zleceń, zwiększenie terminowości dostaw, zmniejszenie niedoborów części do montażu, wzrost wydajności produkcji, zmniejszenie zapasów magazynowych, poprawa średniego wskaźnika obrotu zapasów, wzrost sprzedaży, zmniejszenie średniej liczby pracowników w służbach zaopatrzenia materiałowego, obniżenie średniego czasu dostawy (realizacji zamówienia), obniżenie kosztów zakupów, poprawa obsługi informacyjnej służb firmy, zwiększenie zysku z działalności firmy. Nie wszystkie z tych funkcjonalności znajdą zastosowanie są w konkretnym zakładzie pracy. Dlatego ważne jest, aby określenie celu i zakresu informatyzacji zostało poprzedzone analizą obecnych i przewidywanych potrzeb, tak aby zamierzeniem było dobro firmy, a nie informatyzacja sama w sobie. Przez szereg lat, nawet w najmniejszych przedsiębiorstwach, wypracowywane są pewne wewnętrzne standardy obchodzenia się z informacjami i zadaniami. Aby uzyskany system posiadał wysoką użyteczność, powinien zostać dostosowany do tych ugruntowanych i dobrze zdefiniowanych procesów, zakładając, że są one bliskie optimum. W przeciwnym wypadku będzie on sztucznym tworem nie wpisującym się w panujące w zakładzie pracy standardy, a tym samym niechętnie wykorzystywanym przez pracowników. Pozostałe, gorzej zaprojektowane procesy biznesowe, mogą zostać zreorganizowane przez wdrażającego, mającego na uwadze będące zazwyczaj wynikiem najlepszych praktyk, standardy wbudowane w instalowany system. Z badań Boston Consulting Group[Obu00], wynika, że tylko jedno na trzy wdrożenia systemów informatycznych zostało przez przedstawicieli wyższego szczebla zarządzania przedsiębiorstw uznane za całkowicie udane. Warto jednak uszczegółowić ten wynik: stwierdzono, że dobrze zdefiniowana informatyzacja, oparta na jasnej strategicznej wizji, przyniosła pozytywny rezultat w 52% przypadków, podczas gdy nie uwzględnienie założeń firmy prowadziło do sukcesu tylko w 22% instalacji. Więcej częstych przyczyn nieudanego wprowadzenia systemów do firm przedstawia diagram 2.1. Za najlepiej przeprowadzone można uznać 37% z udanych wdrożeń, przy których respondenci potrafili wykazać konkretne zyski finansowe, jakie zostały osiągnięte dzięki zastosowaniu nowej technologii pracy.</p>
<p>11 Rozdział 3 Oprogramowanie Open Source Oprogramowanie przebywa długą drogę od pomysłu, poprzez planowanie i realizację, aby w końcu stać się pełnowartościowym produktem użytecznym dla zainteresowanych nim osób. Prawidłowo prowadzony projekt informatyczny zaczyna się od zbadania zapotrzebowania na aplikację danego typu i określenia szczegółowych wymagań co do pożądanej funkcjonalności. Gdy powstała w ten sposób specyfikacja techniczna jest już gotowa do realizacji, kończy się etap planowania i do pracy przystępują programiści. Podążając za wytycznymi managerów, przenoszą oni abstrakcyjne pojęcia opisujące żądane cechy powstającego programu, do sztucznego języka - języka programowania, które jest językiem sztucznym. Stworzony w ten sposób kod źródłowy, zostaje przez specjalne narzędzie kompilator, zmieniony (skompilowany) w wersję binarną, która jest postacią możliwą do zrozumienia przez komputer 1. Kod źródłowy jest czytelny dla człowieka i posiadający go programista może łatwo wprowadzić w nim zmiany, a tym samym zmodyfikować działanie wynikowego programu. Natomiast poziom trudności odczytania binarnej wersji, można porównać do próby odsłuchiwania płyty gramofonowej poprzez wodzenie po niej palcem. Podgląd kodu prostego programu wypisującego pozdrowienie na ekran monitora oraz część powstałego z niego pliku wynikowego widać na rysunku Dwie ideologie Zazwyczaj twórcy komercyjnych programów, zazdrośnie strzegą kodów swoich aplikacji, dopuszczając do dystrybucji jedynie wersje binarne. Działania takie motywują niechęcią do dzielenia się informacjami i osiągnięciami z konkurencją, która mogłaby podejrzeć i wykorzystać zawarte w projekcie pomysły do stworzenia konkurencyjnego rozwiązania. Ukrycie źródeł pozwala też na zachowanie kontroli nad użytkownikami w przypadku wystapienia błędów czy też potrzeby dodania nowej funkcjonalności, tylko producent może wykonać te prace i udostępnić uaktualnioną wersję programu. Nie jest to jednak jego obowiązkiem, co rodzić może pewne obawy przy wyborze zamkniętych aplikacji w obszarach krytycznych dla poprawnego funkcjonowania firmy. Istniejącą sytuację można porównać do samochodu, który jest zabezpieczony w ten sposób, że nikt oprócz twórcy nie może dokonać nawet najdrobniejszych, takich jak zmiana przebitego koła czy uzupełnienie oleju, prac przy nim. Dodatkowo licencje, które użytkownicy zmuszeni są zaakceptować przy zakupie, zazwyczaj mocno ograniczają ich prawa do wykorzystywania programu (możliwość instalacji tylko na jednym stanowisku, zakaz odsprzedaży). Kupując program, tak naprawdę nabywa się tylko prawo do jego wykorzystania na określonych przez producenta zasadach. 1 istnieją również języki, których przetwarzanie przez komputer nie polega na kompilacji, ale przykładowo na wykonywaniu bezpośrednio zawartych w kodzie poleceń (języki skryptowe) 7</p>
<p>12 3.1. Dwie ideologie 8 Rysunek 3.1: Porównanie kodu źródłowego (lewa) i podgląd początkowej części powstałego z niego pliku binarnego (kropki oznaczają wartości niemożliwe do wyświetlenia w standardowym zestawie znaków) Zwolennicy oprogramowania o otwartych, czyli jawnie dostępnych, źródłach, stosują do swoich działań inną filozofię. Użytkownik wraz z prawem do wersji binarnej aplikacji, dostaje możliwość swobodnego dostępu do kodu źródłowego programu. Może poznawać jego budowę i analizować sposób działania. Co równie ważne, twórcy programów Open Source zachęcają do modyfikowania i włączania się w rozwój aplikacji. Dają wolność, której nie oferuje oprogramowanie własnościowe, czyli posiadające daleko idące restrykcje dotyczące jego używania, nałożone zwykle przez podmiot posiadający do niego prawa autorskie. Należałoby rozróżnić kilka podstawowcyh, a często mylnie rozumianych terminów odnoszących się do oprogramowania. Termin open source (małe litery) oznacza po prostu otwarte źródła, które są dostępne dla ludzi niezwiązanych z autorami programu. Ujawnia je dla części swoich produktów nawet firma Microsoft TM, w swoim programie Shared Source Initiative[Cor07]. Jednak warunki licencji na te kody są daleko bardziej restrykcyjne (między innymi zakaz modyfikacji), od będących tematem tej pracy aplikacji Open Source (duże litery O i S ), które są programami wydanymi na jednej z licencji zatwierdzonej przez Open Source Initiative. Pokrewne Otwartemu jest Wolne Oprogramwoanie (Free Software). Jest to oprogramowanie posiadające licencje zaaprobowane przez Free Software Foundation. Każdy Wolny Program jest jednocześnie programem Open Source, ponieważ OSI jest organizacją bardziej libelarną i akceptuje licencje FSF. Prawidłowość ta zachodzi tylko w jedną stronę. Więcej na temat licencji przeczytać można w rozdziale 3.2. Termin Free Libre/Open Source Software, FLOSS obejmuje obie te organizacje jednocześnie, a został stworzony w celu uproszczenia analiz prawnych. Ruch Open Source powstał poprzez odłączenie się grupy osób od założonej przez Richarda M. Stallmana Fundacji Wolnego Oprogramowania, której głównym celem było wspieranie wolnego (w sensie wolności słowa 2 ) oprogramowania, dającego użytkownikowi szerokie prawa: wolność użytkowania programu w dowolnym celu (wolność 0), 2 słynne zdanie Stallmana głosi free speech, not free beer</p>
<p>13 3.1. Dwie ideologie 9 wolność badania sposobu działania programu i możliwość jego modyfikacji, co implikuje udostępnienie kodu źródłowego (wolność 1), wolność dystrybucji programu wraz z jego kodem (wolność 2), wolność udoskonalania programu i rozpowszechniania tych zmian (wolność 3). Otwarty kod dla FSF stanowi jeden z fundamentów wolności. Ruch OS podchodzi do tego z nieco innej, mniej ideologicznej, a bardziej praktycznej, strony. Otwartość jest metodyką tworzenia programów[ray00b], zapewniającą ich najlepszą jakość. Dlatego do nazwania tego modelu użyto określenia Open Source zaznaczającego otwartość kodu, nie mówiącego jednak o wolności. 8 lutego 1998 wydano oficjalną odezwę do społeczeństwa[ray00c], a niedługo potem powstała organizacja Open Source Initiative. Oprogramowanie aby mogło być zaakceptowane przez OSI i stać się oprogramowaniem Open Source musi spełnić następujące warunki[osi04]: 1. Swoboda redystrybucji Licencja nie może ograniczać swobody którejkolwiek ze stron do sprzedawania lub rozdawania oprogramowania jako elementu szerszej dystrybucji zawierającej programy z różnych źródeł. Licencja nie może wymagać pobierania honorariów lub innych opłat od takiej sprzedaży. 2. Kod źródłowy Do programu musi być dołączony kod źródłowy, a licencja musi zezwalać na dystrybucję zarówno w postaci kodu źródłowego, jak i skompilowanej. Jeśli któryś produkt nie jest rozprowadzany wraz z kodem źródłowym, musi istnieć dobrze udokumentowany sposób uzyskania tego kodu źródłowego za cenę nie przekraczającą rozsądnych kosztów wykonania kopii najlepiej poprzez darmowe pobranie z Internetu. Kod źródłowy musi być dostępny w zalecanej postaci, pozwalającej na prostą modyfikację. Nie jest dozwolone celowe gmatwanie kodu źródłowego. Formaty pośrednie, takie jak wynik działania preprocesora lub translatora, nie są dozwolone. 3. Dzieła pochodne Licencja musi zezwalać na dokonywanie zmian oraz tworzenie dzieł pochodnych. Musi również umożliwiać dystrybucję takich dzieł na tych samych warunkach, jakie opisuje licencja oryginalnego oprogramowania. 4. Spójność kodu źródłowego autora Licencja może ograniczać dystrybucję kodu źródłowego w zmodyfikowanej postaci tylko wtedy, jeśli dozwolona jest przy tym dystrybucja poprawek (ang. patch) wraz z kodem źródłowym, za pomocą których program jest potem modyfikowany w trakcie kompilacji. Licencja musi jawnie zezwalać na dystrybucję oprogramowania skompilowanego ze zmodyfikowanego kodu źródłowego. Licencja może wymagać, aby dzieła pochodne nosiły inną nazwę lub numer wersji niż oprogramowanie oryginalne. 5. Niedozwolona dyskryminacja osób i grup Licencja nie może dyskryminować jakichkolwiek osób czy grup. 6. Niedozwolona dyskryminacja obszarów zastosowań. Licencja nie może zabraniać wykorzystywania programu w jakimś konkretnym obszarze zastosowań. Na przykład, nie może zabraniać wykorzystania programu w sposób komercyjny lub używania go do badań genetycznych.</p>
<p>14 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source Dystrybucja licencji Określenie praw dołączone do programu musi obowiązywać wszystkich, którzy otrzymują oprogramowanie bez konieczności przestrzegania przez te osoby dodatkowych licencji. 8. Licencja nie może obejmować konkretnego produktu Określenie praw dołączone do programu nie może zależeć od tego, że dany program stanowi część określonej dystrybucji oprogramowania. Jeśli program został pobrany z takiej dystrybucji i wykorzystywany lub rozprowadzany zgodnie z warunkami licencji, wszystkie osoby, do których program trafia, powinny posiadać te same prawa, które określone są dla oryginalnej dystrybucji oprogramowania. 9. Licencja nie może ograniczać stosowania innego oprogramowania Licencja nie może nakładać ograniczeń na inne oprogramowanie rozprowadzane wraz z oprogramowaniem objętym licencją. Na przykład, nie może wymagać aby wszystkie inne programy rozprowadzane na tym samym nośniku były programami Open Source. 10. Licencja musi być niezależna od technologii wykonania Otrzymanie licencji nie może być uwarunkowane w żaden sposób sposobem uzyskania oprogramowania 3.2 Licencjonowanie oprogramowania Open Source Oprogramowanie Open Source, chociaż w większości dostępne za darmo, podlega w równym stopniu majątkowym prawom autorskim, co komercyjne programy. Na podstawie tego prawa, autor może zarządzać swoim dziełem według uznania, decydując o warunkach jego dystrybucji czy cenie. W środowisku informatycznym prawo to rzadko jest jedyną formą określenia statusu prawnego dzieła. Twórcy oprogramowania, aby dokładniej określić przywileje i zastrzeżenia, których użytkownik musi być świadom, tworzą licencje, czyli umowy zawierane z każdą osobą korzystającą z programu. Ich akceptacja jest warunkiem koniecznym do uzyskania prawa wykorzystywania utworu Prawa autorskie W Polsce kwestię prawa autorskiego reguluje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r[sej94]. Określa ona, że przedmiotem tego prawa jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od jego wartości i przeznaczenia. Ochroną objęty zostaje każdy utwór już w momencie powstawania, niezależnie od tego, czy zostaną podjęte jakiekolwiek formalne kroki związane z zastrzeżeniem tych praw. Prostym przykładem jest narysowanie na skrawku serwetki psa. Już w chwili szkicowania, twórca staje się jedynym prawowitym właścicielem tego dzieła. Nikt nie ma prawa skopiować, publicznie pokazywać ani w jakikolwiek sposób czerpać z niego korzyści. W świetle tematu tego rozdziału, warto dodać jeszcze, że zabronione jest również tworzenie dzieł pochodnych (prac które rozwijają lub bazują na oryginalnym tworze) od tego rysunku. Prawa autorskie obowiązują w Polsce przez siedemdziesiąt lat od śmierci właściciela (niekoniecznie jest to twórca, ponieważ są one zbywalne) lub ostatniego z właścicieli, jeśli jest ich więcej. Ważny dla oprogramowania Open Source, jest również zapis ustawy, który stwierdza, że zastrzeżony może być wyłącznie sposób wyrażenia, nie są natomiast objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania. Autor rysunku nie może zabronić nikomu narysowania psa,</p>
<p>15 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 11 jeśli tylko nie będzie on kopią albo pochodną jego dzieła. Nie może też zakazać użycia ołówka w celu przeniesienia wyobrażenia psa na papier. Czynności te nie są objęte prawem autorskim. Istnieje jednak możliwość wprowadzenia takich zaostrzeń poprzez wykorzystanie możliwości jakie daje patentowanie. Patent to dokument, który przyznaje posiadającej go osobie wyłączne prawa do korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy. Może go uzyskać twórca, lub też zamawiający, jeśli do powstania obiektu patentowania doszło w wyniku wykonywania obowiązków regulowanych na podstawie stosunku pracy lub innej umowy.w odróżnieniu od prawa autorskiego, należy podjąć stosowne kroki, aby stać się właścicielem zastrzeżenia. Należy do nich przekazanie pełnej technicznej dokumentacji, która zostaje oceniona przez Urząd Patentowy Rzeczpospolitej Polskiej. Nie każda innowacja może zostać opatentowana. Za nadająca się do tego celu uznaje się taką, która dla znawcy danej dziedziny wiedzy nie wynika w oczywisty sposób z istniejącego stanu techniki. Patenty są udzielane na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania, bez względu na dziedzinę techniki[sej00]. Do tej grupy nie zalicza się: odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych, wytworów o charakterze jedynie estetycznym, planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier, wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki, programów do maszyn cyfrowych, przedstawienia informacji. W Polsce nie są uznawane patenty na oprogramowanie. Precedensowy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie[wW04] zapadł w tej sprawie podczas próby uzyskania wyłączności na System przetwarzania informacji umożliwiający uniwersalnemu programowi przeglądania sieci ogólnoświatowej WWW dostęp do serwerów wielu różnych typów protokołu przez firmę IBM (International Bussines Machines Corporation US). Urząd Patentowy odrzucił wniosek podając dwie poważne grupy zastrzeżeń prawnych. Pierwsza z nich dotyczyła nie ujawnienia wszystkich istotnych danych potrzebnych do zrealizowania patentowanego systemu. We wniosku brakowało cech układowych czyli rozmieszczenia i konkretnych połączeń pomiędzy elementami, zamiast nich użyto ogólnie nakreślonych zasad działania, co jest niewystarczające w myśl ustawy[sej00]. Jednak co ważniejsze, sąd orzekł, że przedmiot zgłoszenia dotyczący elementu programowego... dotyczy tylko cech odnoszących się do oprogramowania, a zatem wykluczonych z patentowania. Osoby popierające patenty na oprogramowanie próbują przeforsować poszerzenie interpretacji wynalazku, tak aby możliwe było zastrzeżenie nie tylko gotowego i kompletnego rozwiązania, ale także idei czy też algorytmu stojącego za nim. Pomysł na początku może wydawać się słuszny. Osobie, która stworzy okupioną ciężką pracą i nierzadko przebłyskiem geniuszu innowację, należą się wszelkie zyski z tego powodu. Jednak w praktyce jest to o wiele bardziej zwodniczy mechanizm. Patentowane są nie tylko naprawdę odkrywcze pomysły, ale też rzeczy oczywiste lub wynikające z naturalnego rozwoju. Z tego powodu bardzo łatwo jest nieświadomie naruszyć istniejący patent, co zaowocować może późniejszymi procesami i ewentualnymi odszkodowaniami. Prawo działa w ten sposób w Stanach Zjednoczonych i wywołuje kontrowersje społeczności informatycznej poprzez zbyt pochopne nadawanie zatrzeżeń. Sprawą która wzbudziła wiele emocji był uzyskanie przez Microsoft patentu na algorytm różnicujący użycie poszczególnych funkcji</p>
<p>16 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 12 Rysunek 3.2: Ilość przyznanych patentów na oprogramowanie w Europie przypadająca na poszczególne kraje.[ffi03] w sprzęcie przenośnym poprzez sposób wciśnięcia jednego przycisku. [pat04]. Przy jego pomocy korporacja może wpłynąć na firmy (między innymi PalmOne i Symbian), które w stworzonych urządzeniach różnicują wykonywane akcje w zależności od długiego lub krótkiego przyciśnięcie wskaźnika. Mogą one zostać zmuszone do wykupienia licencji lub też udostępnienia swoich technologii w zamian za rezygnacje z roszczeń, w zależności od decyzji Microsoft. Sytuacja w Unii Europejskiej wygląda inaczej co prawda patenty na oprogramowanie są przyznawanie przez Europejski Urząd Patentowy, nie mają one jednak w chwili obecnej żadnej mocy prawnej. Gdyby jednak powstała dyrektywa wprowadzająca je w życie, mogłoby to spowodować duże kłopoty, a może nawet paraliż dynamicznie rozwijającego się rynku informatycznego. wykresie przedstawionym na rysunku 3.2 widać, że większość patentów należy w tej chwili do pozaeuropejskich firm, które, jak należy podejrzewać, wykorzystałyby je do uzyskania wpływu na lokalne przedsiębiorstwa mogące zaszkodzić ich interesom. Skutki udzielania zastrzeżeń stałyby się najbardziej odczuwalne dla małych i średnich firm tworzących programy. Aby chronić się przed możliwymi pozwami, powinny one zatrudniać prawników, którzy przeglądaliby powstające kody i porównywali je z wciąż zmieniającymi się rejestrami. Dla części z tych przedsiębiorstw stałoby się to niemożliwe do finansowania. Dodatkowo, ponieważ posiadane patenty mogłyby w przyszłości stać się swoistym narzędziem do kontrataku na pozywającą firmę lub kartą przetargową umożliwiającą podpisanie swoistego paktu o nieagresji, nietrudno się domyślić, że prawnicy ci sami składaliby jak największą ilość wniosków o nie. Na W dalszej perspektywie mogłoby to doprowadzić do niemożności powstania i działania nowych firm, które nie miałyby pieniędzy na wykup licencji patentowych aby móc rozpocząć pracę. Do podobnego wniosku doszedł również Bill Gates, założyciel firmy Microsoft, prowadzącej rozległą politykę patentową (6744 przyznane patenty na dzień ). Stwierdził on w 1991 roku[gat91], zanim jego firma została potentatem na rynku: Gdyby ludzie w czasach kiedy powstawało większość dzisiejszych wynalazków rozumieli jak przyznawane są patenty i wykorzystali tę wiedzę do ich uzyskania, przemysł byłby dziś w kompletnym zastoju. [...] W przyszłości nowopowstałe firmy bez posiadanych patentów będą zmuszone do zapłaty każdej ceny jakiej zażądają giganci. 3 liczba ta została pobrana z witryny United States Patent and Trademark Office, W wyszukiwarce uzyskano sumę patentów zgłoszonych przez firmę Microsoft poprzez użycie zapytania AN/Microsoft</p>
<p>17 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source Licencjonowanie Już w krótkim czasie po rozpoczęciu przez Free Software Foundation prac nad systemem GNU, 4 stało się jasne, że nie można, tak jak na początku próbowano, uciec od licencjonowania oprogramowania. W latach 70-tych Richard M. Stallman stworzył wizualny edytor tekstu Emacs. Pisał go jednak w ten sposób, aby współpracował z konkretnym systemem operacyjnym, tak więc kod nie nadawał się do bezpośredniego przeniesienia na Linux. Pragnąc go na nim uruchomić, twórca zamiast zaczynać program od podstaw, wykorzystał jako punkt początkowy odmianę edytora, którą James Goslig napisał dla systemu UNIX w 1982 (bazując na oryginalnym kodzie Stallmana, który był powszechnie dostępny). Jednakże po pewnym czasie, autor zmodyfikowanej wersji sprzedał swój edytor pewnej firmie, która zyskując pełne prawa do niego, zabroniła publikowania GNU Emacs bez jej zgody. Aby uniknąć podobnych sytuacji w przyszłości, w 1988 Stallman stworzył Emacs General Public Licence (Powszechna Licencja Publiczna Emacs) dla nowo pisanego przez siebie edytora. Licencja ta pozwalała na swobodnie kopiowanie, modyfikowanie i używanie programu, pod warunkiem zachowania tych otrzymanych praw w kolejnych wersjach aplikacji i dziełach od niej pochodnych. W 1989 tekst licencji został ponownie zredagowany dla poprawienia wyrazistości zapisów i nazwany GNU General Public Licence (GNU GPL, Powszechna Licencja Publiczna GNU). Licencja ta, wraz z jej kolejnymi wersjami (drugą z 1991 roku i trzecią, obecnie tworzoną), stała się domyślną dla wszystkich nowych programów FSF i najpopularniejszą obecnie licencją Wolnego Oprogramowania[Vä05]. Licencje Fundacji Wolnego Oprogramowania mają na celu zapewnienie programom powstającym w ich duchu rozwój od pierwotnej, tworzonej przez nieliczną grupę osób, formy, do rozwiniętej, nierzadko przez tysiące osób, pracy 5. Żadna z tych wersji nie może nigdy zostać zamknięta i wykorzystana tylko przez jedną osobę, która zabroni innym dostępu do niej, czy to w postaci wynikowego programu, czy w postaci źródeł. Równolegle do Free Software Foundation, ruch Open Source Initiative przedstawia szerszy wybór (58 na dzień 20 maja 2007 r.), również dużo bardziej liberalnych, licencji Otwartego Oprogramowania. Kryterium uzyskania statusu licencji wspieranej przez OSI, co łączy się z podniesieniem prestiżu dokumentu, jest spełnienie przesłanek, które organizacja stworzyła dla aprobowanych dokumentów[osi04] oraz zgłoszenie tekstu do akceptacji Najpopularniejsze licencje Open Source Najpopularniejsze w chwili obecnej licencje zaaprobowane przez OSI, to: GNU General Public License (GPL), GNU Lesser General Public License (LGPL), Apache License, 2.0, New BSD (Berkeley Software Distribution) license, MIT (Massachusetts Institute of Technology) license, znana też jako X License lub X11 License, Mozilla Public License 1.1 (MPL), 4 jest to tzw. akronim rekursywny (zawierający samego siebie) który rozwinąć można jako GNU s Not Unix 5 lub wielu prac, ponieważ każdy może stworzyć swoją niezależną od innych gałąź rozwoju</p>
<p>18 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 14 Common Development and Distribution License, Common Public License 1.0, Eclipse Public License. GNU Genereal Public Licence Najbardziej popularną z licencji Open Source jest niewątpliwie stworzona przez Free Software Foundation, GNU Genereal Public Licence. Licencja ta stała się domyślną dla wszystkich projektów tworzonych przez FSF, obejmuje tak szeroko wykorzystywane aplikacje jak GNU C Compiler i jądro GNU/Linux. Najważniejsze informacje Intencje, którymi kierowano się przy tworzeniu dokumentu, wyjaśnione są w jego wstępie (preambule). Najważniejsza z nich głosi, że oprogramowanie powinno być wolne w sensie swobody do jego rozpowszechniania i modyfikowania bez konieczności pytania pierwotnego właściciela o zgodę. Każda osoba powinna móc skopiować, rozdać, a jeśli sobie tego życzy (i znajdzie nabywców), sprzedać oparty na tej licencji program. Dopuszczalna jest także modyfikacja pierwotnego kodu i udostępnienie tak zmienionej wersji innym. Licencja nakłada jednak na osobę z niej korzystającą obowiązek zachowania jej we wszystkich kopiach i pochodnych od posiadającego ją dzieła. Dzieła pochodne nie mogą stać się własnościowe, ani zostać wydane na innej licencji jeśli programista chce stworzyć zastrzeżony program, nie może korzystać z kodu opartego na GPL (szerzej o tym zapisie niżej). Jego włączenie do pracy wymusza zastosowanie licencji do całego dzieła. Ważną sprawą dla udzielającego praw, jest upewnienie się co do poznania przez licencjobiorców faktu, że oprogramowanie rozpowszechnianie jest bez żadnej gwarancji na poprawne działanie, nawet w celu do którego zostało stworzone, a autorzy nie są odpowiedzialni za żadne bezpośrednie lub pośrednie szkody wyrządzone przez nie. Jest to standardowa klauzula przy niemal wszystkich licencjach, nie tylko przy GPL. Osoba uruchamiająca aplikację powinna zostać o tym poinformowana. Kolejne zastrzeżenie dotyczy patentów. Aby uniknąć sytuacji, w której jedna z osób rozpowszechniających program uzyska indywidualnie patent, czyniąc w ten sposób program nie-wolnym, licencja zastrzega, że każdy stosowany patent musi być równolegle do programu udostępniony na GPL. Licencja porusza jeszcze klika ważnych kwestii. Nakazuje osobom wprowadzającym zmiany w programie i rozpowszechniającym go, opisanie tych zmian i dat kiedy zostały sporządzone. Ma to na celu uświadomienie użytkowników, że być może nie korzystają z firmowanego przez pierwotnych autorów kodu i wszystkie uwagi nie powinny być kierowane do nich. Sama licencja jest również przedmiotem zastrzeżenia: każdy może dowolnie kopiować jej tekst, ale zmiany w nim nie są dozwolone, za wyjątkiem jednej sytuacji: kiedy na podstawie odrębnej umowy pomiędzy dwiema stronami, jedna z nich podejmie się zagwarantowania poprawności działania oprogramowania (sama licencja odmawia udzielenia takiej gwarancji). Zakaz zmian w dokumencie chroni użytkujących przed koniecznością szukania modyfikacji dokonanych w licencji przy każdym posiadanym programie, aby ustrzec się przed zmianami niezgodnymi z ideami przyświecającymi twórcom przy pisaniu GPL, na przykład czyniącymi program de facto własnościowym. Duże znaczenie dla wielu osób ma możliwość łączenia oprogramowania własnościowego z wydanym na GPL. Kiedy wolny kod wcielony jest do programu, tak że razem z kodem własnościowym tworzą jeden plik wykonywalny, lub też przy uruchomieniu działają jako jeden proces i zajmują</p>
<p>19 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 15 wspólną przestrzeń adresową, system taki automatycznie uznawany jest za rozszerzający pierwotny, otwarty program. W tym przypadku cała aplikacja (również zamknięty kod) bez wątpienia musi zostać objęta GPL. Program używający biblioteki GPL musi również być wydany na tej samej licencji. FSF nie blokuje jednak całkowicie współpracy między programami o różnych licencjach. Nie jest to zabronione, jeśli nastąpi wyraźne rozgraniczenie między otwartym a zastrzeżonym oprogramowaniem jeśli programy nie współpracują bezpośrednio, a wyłącznie komunikują się ze sobą. Przekazywanie informacji musi wtedy następować poprzez specjalnie przeznaczone do tego uniwersalne mechanizmy (kolejki komunikatów, zdalne wywołania poleceń). Ale jeśli przesyłane dane bardziej przypominają współpracę modułów niż odrębnych programów, na przykład poprzez wykorzystywanie specyficznych dla jednego z programów struktur, przekracza to dozwolone granice. W licencji GPL nie wymieniono szczegółowo co jest, a co nie jest dozwolone. Sporne kwestie rostrzygać trzeba indywidualnie, w najgorszym przypadku na drodze sądowej. Ważne jest również wyraźne zaznaczenie w dokumentacji przez osobę dystrybuująca tak połączone aplikacje, że są one odrębnymi programami na różnych licencjach. Dzięki temu użytkownicy będą mieli pewność co do swoich praw i swobód. Można by argumentować, że skoro oprogramowanie jest wolne, to dlaczego użytkownicy chcący włączyć jego kod do swoich programów zmuszani są do ich rozdawania wbrew swej woli z powodu zaraźliwości GPL. Richard M. Stallman wyjaśnia swoje intencje przy okazji zachęcania do stosowania licencji[sta99]. Jeśli społeczeństwo stworzy dobry i przydatny kod, być może osoby tworzące oprogramowanie własnościowe zauważą go i zechcą wykorzystać. Nie będą mogli jednak tego zrobić, jeśli sami nie uwolnią swoich programów, przed czym większość z nich będzie się zapewne wzbraniała. W niektórych przypadkach, zdecydują się jednak na ten krok i udostępnią swój program na zasadach GPL, przyczyniając się do rozwoju wolnego oprogramowania. Na to właśnie liczy założyciel FSF, nakłaniając twórców do wybrania jego licencji. Programy na licencji GPL można łączyć z bibliotekami prawnie zastrzeżonymi. Nie jest to jednak mile widziane ze względu na znaczne ograniczenie użyteczności takiego programu. Jeśli programista zmodyfikował kod oparty o GPL, tworząc w ten sposób dzieło pochodne, ma prawo zatrzymać wynik swojej pracy tylko dla siebie. Nawet jeśli ktoś dowie się o posiadanym programie i zażąda jego przekazania powołując się na tekst GPL, autor nie musi spełniać tej prośby licencja daje prawo do dystrybucji, nie nakaz. Ale jeśli zgodzi się to zrobić, jest zobowiązany do udostępnienia programu razem z pełnym kodem źródłowym. Może pobrać za to dowolnie wysoką opłatę, przy czym nie może stawiać dodatkowych warunków przy przekazywaniu kodu źródłowego osobie, która otrzymała już program. Po uzyskaniu utworu, może ona korzystać z wszystkich praw GPL, również do swobodnego kopiowania i rozdawania (lub sprzedawania) tego programu bez pytania kogokolwiek o zgodę. GNU Lesser General Public License Napisana w 1991 roku (pod nazwą GNU Library General Public License powszechna licencja GNU dla bibliotek), a następnie poprawiona i przemianowana na GNU Lesser General Public License, Mniejszą Powszechną Licencję Publiczną GNU w roku 1999 przez Richarda M. Stallmana i Ebena Moglena. Zezwala ona użycie programów na niej wydanej jako modułów własnościowego oprogramowania, jest więc mniej rygorystyczna niż GPL. Większość zapisów GPL pozostaje w mocy, poniżej opisane zostaną więc głównie kwestie łączenia programów licencjonowanych według zasad LGPL z oprogramowaniem własnościowym. Jak twierdzi[sta99] twórca licencji, producenci oprogramowania własnościowego mają przewagę</p>
<p>20 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 16 uzyskiwania pieniędzy za swoje dzieła, a autorzy wolnego oprogramowania muszą wspomagać się nawzajem, aby ich programy mogły z nimi konkurować. Wykorzystywanie GPL stwarza taką przewagę, ponieważ odcina dostęp do użycia programu osobom nie chcących dzielić się swoim kodem. Jednak w niektórych przypadkach, warto skorzystać z bardziej liberalnej licencji LGPL. Zazwyczaj zaleca się to w przypadku, kiedy funkcjonalność oferowana przez otwarty program jest dostępna dla twórców własnościowego oprogramowania poprzez alternatywne rozwiązania, a zatem nie mogąc w ten sposób przekonać ich do użycia GPL dla swojego programu, warto przynajmniej popularyzować rozwiązania Open Source i liczyć na włączenia się programistów do ich rozwoju. Przykładem takiego podejścia jest GNU C Library, która została wydana na licencji LGPL, aby komercyjne programy mogły pracować też w systemie GNU przyczyniając się do wzrostu jego popularności. Licencja rozróżnia dwa sposoby wykorzystania programu. Pierwszym z nich jest dzieło pochodne czyli modyfikacja istniejącego już kodu. Wtedy zasady licencjonowania, podobnie jak w GPL, wymagają wydania zmodyfikowanego kodu z tą samą licencją z jaką się go otrzymało. Jednakże w umowie znajduje się zapis, mogący być problemem dla osób chcących tak postąpić. W preambule zdefiniowano słowo biblioteka (zaczynające się od małej litery b ): biblioteka oznacza zbiór funkcji i danych programu, przygotowanych do wygodnego wykorzystania poprzez inne aplikacje (które używają niektóre z tych funkcji i danych) przy budowaniu wykonywalnej wersji tych aplikacji oraz Biblioteka (duża litera b ): Biblioteka odnosi się do każdej biblioteki lub pracy która została rozprowadzona pod podanymi tu warunkami. Praca oparta na Bibliotece oznacza albo Bibliotekę lub każde dzieło pochodne będące również przedmiotem prawa autorskiego Punkt 2 udziela praw do modyfikacji i rozpowszechniania Biblioteki, pod kilkoma warunkami, z których niepokojący jest pierwszy podpunkt, mówiący: zmodyfikowana praca musi sama być biblioteką Z tego warunku wynika, że jeśli użytkownik otrzyma program nie będący biblioteką, a dystrybuowany na zasadach LGPL, nie może legalnie wydać swoich poprawek, chyba że zmodyfikuje go tak bardzo, aby mógł uchodzić za bibliotekę (co jest oczywiście mało sensownym rozwiązaniem). Możliwe, że jest to pozostałość po dawniejszej wersji licencji, przeznaczonej właśnie dla bibliotek. Jeśli użyto by słowa Biblioteka, problem zostałby rozwiązany. Podejrzenia może jednak rodzić fakt, że w tak długim czasie obowiązywania licencji (od 1999 r.) nie poprawiono tego zapisu. Warto więc zastanowić się, czy nie jest to może zamysł autora, który w późniejszym fragmencie licencji stwierdza, że licencję LGPL można w dowolnym dziele pochodnym zmienić na GPL, przy czym powrót do LGPL nie jest już możliwy. W ten sposób osoby nie będące pierwotnymi autorami zmuszane są do zastosowania propagowanej[sta99] przez FSF licencji GPL. Drugą możliwością użycia programu jest stworzenie pracy wykorzystującej Bibliotekę. Taka forma użytkowania pozwala na licencjonowanie swojego programu według uznania autora. LGPL stara się nakreślić linię oddzielającą jedną formę od drugiej, jednak są to niezbyt jednoznaczne i oczywiste kryteria. Program nie zawierający kodu samej Biblioteki, a stworzony w ten sposób, aby współpracować z Biblioteka, jest pracą wykorzystująca Bibliotekę i może być dystrybuowany na oddzielnej licencji. Jednak skompilowanie i połączenie (elementy procesu zmiany kodu źródłowego w program wykonywalny) z Biblioteką, włącza część kodu Biblioteki do programu, tworząc w ten sposób</p>
<p>21 3.2. Licencjonowanie oprogramowania Open Source 17 dzieło pochodne, które musi zostać udostępnione na specjalnych warunkach LGPL opisanych poniżej. Ten punkt ustanawia więc pewne ograniczenia, które można pominąć, jeśli dystrybuuje się kod źródłowy do samodzielnej kompilacji przez użytkownika końcowego. Jednak sytuacja taka - dystrybucja własnościowego programu w otwartej postaci - jest rzadko spotykana. Jeśli praca wykorzystująca Bibliotekę włącza do swojego kodu jedynie pliki nagłówkowe 6 będące częścią Biblioteki, skompilowany program może nadal być dziełem pochodnym, nawet jeśli kod nie jest. Ma to szczególnie znaczenie, jeśli ta praca może istnieć bez Biblioteki lub sama jest biblioteką. Nie jest to jednak jednoznacznie określone przez prawo. Jeżeli jednak ta praca korzysta tylko z parametrów numerycznych, układów struktur danych, niewielkich makr i włączanych do kodu krótkich (dziesięć linii lub mniej) funkcji, wtedy licencja uznaje ją za praca wykorzystująca Bibliotekę, niezależnie czy prawo autorskie stanowi inaczej. Wersje wynikowe, ciągle muszą zostać udostępnione na specjalnych warunkach LGPL. Polegają one na pozwoleniu na rozpowszechnianie pracy, o ile spełnione zostaną pewne wymagania. Najważniejsze z nich to dystrybucja wraz z wersją wykonywalną kodów źródłowych biblioteki wraz z wszelkimi wprowadzonymi modyfikacjami. Konieczne jest również dopuszczenie modyfikacji (Biblioteki) na własny użytek i inżynierię wsteczną 7 całego programu w celu usuwania błędów. Poza tym, Biblioteka powinna zostać połączona z takim programem w sposób współdzielony z innymi programami, umożliwiający użytkownikowi na ewentualną podmianę na jej nowszą wersję. Ważnym zastrzeżeniem obarczone jest używanie własnościowych bibliotek: program musi zostać rozporowadzony w postaci możliwej do bezpośredniego uruchomienia. Czasami zdarza się, że do poprawnego funkcjonowania programu, należy jeszcze dokupić dodatkowe komponenty. Jest to pogwałceniem LGPL i nie zezwala się na dystrybucję takiego programu. Creative Commons Licenses Seria licencji Creative Commons jest wytworem amerykańskiej organizacji pozarządowej działającej na zasadach non-profit od 2001 roku. W chwili obecnej działa ona przy Stanford University Law School. Licencje CC mają za zadanie zachęcenie twórców prac do udostępniania swoich dzieł publicznie. Poprzez dzieła rozumie się nie tylko, jak w pozostałych licencjach, oprogramowanie, ale również teksty literackie, muzykę, filmy. Dzięki CC wynik pracy twórców może zostać wydany na zasadach podobnych do tych, na których wydaje się oprogramowanie Open Source jak najszersze wykorzystanie dzieł w sposób przydatny dla społeczeństwa, przy jednoczesnym uszanowaniu pierwotnych autorów. Dostępne są różne wersje licencji: uznanie autorstwa 2.0 Polska uznanie autorstwa-bez utworów zależnych 2.0 Polska uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-bez utworów zależnych 2.0 Polska uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne 2.0 Polska 6 są to pliki kodu źródłowego zawierające informacje potrzebne do nawiązania współpracy z zewnętrznym programem (na przykład nazwa i lista parametrów funkcji, które są niezbędne do jej wykorzystania) 7 inżynieria wsteczna to proces analizy zamkniętego programu, mający na celu zbadanie sposobu jego współdziałania z innymi aplikacjami w celu zastąpienia go alternatywnym rozwiązaniem. Jako przykład warto podać otwarty program do rozliczeń elektronicznych z ZUS Janosik, którego twórcy spotykając się z odmową udostępnienia protokołu transmisji danych, rozszyfrowali go samodzielnie analizując aplikację Płatnik</p>
<p>22 3.3. Otwarte i zamknięte oprogramowanie w praktyce 18 uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-na tych samych warunkach 2.0 Polska uznanie autorstwa-na tych samych warunkach 2.0 Polska Mniej restrykcyjne licencje BSD Licence (Berkeley Software Distribution) była, wraz z Massachusetts Institute of Technology Licence, jedną z pierwszych licencji w świecie otwartego oprogramowania. Obecnie oparty jest na niej klon UNIX, FreeBSD. Są one dużo mniej restrykcyjne od GPL (3.2.3). Podobną do nich, w sensie praw nadawanych użytkownikowi, jest również Apache Licence 2.0, stosowana przez fundację Apache, która stworzyła między innymi najpopularniejszy[net07] na świecie serwer HTTP Apache HTTP Server. Licencje te pozwalają na użycie fragmentów lub całości programów na nich opartych w oprogramowaniu własnościowym. Nie wymagają rozpowszechniania kodu aplikacji korzystającej z nich na zasadach Open Source, przez co mogą być używane w docelowo zastrzeżonych aplikacjach. Jest to co prawda stratą dla społeczności, jednak według autorów licencje te przyczyniają się do wzrostu popularności oprogramowania o otwartych źródłach. Omawiane tu licencje bronią dobrego imienia pierwotnych twórców: wersje pochodne muszą być opatrzone odpowiednią uwagą i nie mogą wykorzystywać nazw fundacji w celu przedstawienia ich jako twórców programu. Zmiany wprowadzone do programu, jeśli autor zechce je udostępnić (w odróżnieniu od GPL nie jest to obowiązkowe przy dystrybucji), muszą być przekazane na zasadach oryginalnej licencji. Tekst dokumentu zawiera również standardową klauzulę o braku odpowiedzialności autorów za wyrządzone przez oprogramowanie szkody. 3.3 Otwarte i zamknięte oprogramowanie w praktyce Udostępnienie kodów źródłowych, pozwolenie na ich modyfikacje i dystrybucję zmienia zupełnie sposób powstawania aplikacji. Entuzjaści z całego świata bezinteresownie włączają się w rozwój programów, czerpiąc z tego wyłącznie satysfakcję i radość ich ulepszania. Wielu autorów oznacza też wiele osób które oglądają źródła dzięki raportowaniu znalezionych usterek, można szybko zidentyfikować i poprawić błędy. Aplikacje pisane są starannie, ponieważ w każdej chwili mogą zostać przeczytane i zmodyfikowane przez innego programistę. W odróżnieniu od komercyjnych, projekty Open Source nie muszą mieć końca. Nawet jeśli pierwotni autorzy odstąpią od projektu, każdy może podjąć się jego dalszego rozwoju w miarę potrzeby[ray00b]. Dobre oprogramowanie rozwija się i dostosowuje do zmiennych wymagań klientów. W przypadku zamkniętego rozwiązania, zazwyczaj tylko jedna firma wytwarza i dostarcza nowe wersje aplikacji. Takie uzależnienie nie jest korzystne dla klienta. Załóżmy istnienie sklepu, który od pojedynczego dostawcy zakupił system obsługujący sprzedaż towarów i opiera na nim wszystkie swoje działania. Jeśli firma producent upadnie lub zostanie wykupiona, może nastąpić zakończenie wsparcia dla programu. Przestaną się pojawiać nowe wersje lub jakiekolwiek poprawki do tych już istniejących. Sprawa może przybrać jeszcze gorszy obrót jeśli koniecze staną się modyfikacje, wymuszone na przykład zmianą ustawy regulującej dany segment rynku. Nie będzie możliwa kontynuacja sprzedaży w systemie nie spełniającym nowych wymogów, dlatego jedynym wyjściem stanie się decyzja o zmianie dostawcy, a więc i samego programu. Dane zgromadzone przez wiele lat nie są zazwyczaj gotowe do automatycznego przeniesienia, tak więc transfer wszystkich potrzebnych rekordów zajmie zapewne czas wystarczający do poniesienia poważnych strat finansowych.</p>
<p>23 3.4. Bezpieczeństwo dojrzałych aplikacji 19 Powyższy przykład, choć nieco przekoloryzowany, powinien pokazać niebezpieczeństwo tkwiące w uzależnieniu się od zamkniętego systemu. W przypadku projektów Open Source, opisane zagrożenia nie mają miejsca. Nawet kiedy rozwojem zajmowałaby się nie grupa niezależnych bezpośrednio od siebie programistów, a firma, to w przypadku jej zamknięcia, ktoś inny (może nawet pracownicy zatrudnieni przez zainteresowany sklep 8 ) będzie w stanie kontynuować rozwój programu. Jako przykład rzeczywistego problemu, który mógłby zostać rozwiązany dzięki zastosowaniu oprogoramowania Open Source, autor chciałby przytoczyć historię która spotkała go osobiście podczas pracy z pakietem księgowym Sage Symfonia. Standardowa instalacja programu nie jest zbyt wydajna przy równoległej pracy wielu osób, dlatego nawiązano kontakt z lokalnym partnerem producenta, firmą Questy. Zaoferowała ona rozszerzenie posiadanego dotychczas pakietu o bazę danych Pervasive, która zapewnić miała szybszą i stabilną pracę. Niestety po pewnym czasie od zakupu i instalacji pojawił się problem: wprowadzanie nowych faktur stało się niemożliwe. Pojawiające się okienko zalecało konsultację z producentem, co uczyniono. Przyczyną awarii okazała się usterka, który powodowała uszkadzanie rekordów bazy danych przy kłopotach z łącznością sieciową między stanowiskiem klienckim a serwerem. Naprawa uszkodzeń (usunięcie niepoprawnych rekordów) kosztowała kilkaset złotych. Od tamtej chwili, problem wystąpił trzykrotnie w ciągu dwóch miesięcy. Za każdorazową naprawę żadano zapłaty. Na pytanie jak zabezpieczyć się przed tym błędem lub jak samemu go naprawić w razie ponownego wystąpienia, pracownicy nie chcieli udzielić informacji, zasłaniając się tajemnicą handlową. Sytuacji nie mogły rozwiązać nawet regularnie wykonywane kopie bezpieczeństwa, ponieważ od momentu uszkodzenia rekordu do pojawienia się objawów mogły minąć dni 9. Aby uniknąć w przyszłości kolejnych wystąpień problemu, ograniczono znacząco wykorzystanie funkcji, do których zakupując roszerzenie dążono. Analizując zaistniały problem z pakietem Sage Symfonia, można przemyśleć, jak sytuacja wyglądałaby przy użyciu Otwartego Oprogramowania. Zamiast komercyjnego Pervasive, wykorzystana zostałaby zapewne baza danych PostgreSQL 10, która w odróżnieniu od zastosowanej, zapewnia standard niezawodności ACID[Pos], co oznacza między innymi pełne zabezpieczenie przed wystąpieniem opisanych wcześniej nieprawidłowych zapisów, o ile przyczyną kłopotów była baza danych. Zakładając problem leżący w samym programie, możliwa byłaby samodzielna naprawa lub przesłanie zgłoszenia osobom pracującym nad kodem. Pieniądze wydane na usunięcie skutku błędu dane w nagrodzie dla projektu, rozwiązałoby problem raz na zawsze i pozwoliły cieszyć się oczekiwaną funkcjonalnością. 3.4 Bezpieczeństwo dojrzałych aplikacji Na przestrzeni lat dokonano wielu porównań badających który ze sposobów tworzenia aplikacji - otwarty czy zamknięty - jest mniej narażony na błędy. Twórcy otwartego oprogramowania argumentują[ini], że im więcej osób przegląda kod, tym więcej problemów jest znajdywanych i rozwiązywanych. Przeciwstawia się im argument, że lepsze są inspekcje robione z pełnym zaangażowaniem przez ekspertów, którzy własnym nazwiskiem firmują powstające oprogramowanie, niż przez przypadkowych ludzi mających z programem tylko luźny związek[dif]. Jest to dobre spostrzeżenie, jednak nie można zapominać o tym, że istnieją również osoby, którym bardzo zależy na posiada- 8 istnieją firmy takie jak Computer Data Networks zarabiające na wynajmowaniu swoich programistów do rozwoju pożadanych cech w Otwartym Oprogramowaniu 9 sprawdzenie czy obecnie posiadana kopia bazy danych jest poprawna również nie było możliwe, pracownik firmy Questy nie odpowiedział na pytanie w jaki sposób można tego dokonać 10 produkt Open Source, dzięki licencji BSD (patrz 3.2.3), można jej użyć za darmo, nawet nie ujawniając źródeł Symfonii</p>
<p>24 3.5. Komercyjne wykorzystanie Open Source 20 niu stabilnego kodu: użytkownicy. Jeśli otwarty produkt ma zostać wykorzystany w krytycznym obszarze ich działania, to najprawdopodobniej przeznaczą czas (o ile posiadają odpowiednie umiejętności) lub pieniądze na opłacenie specjalistów, aby źródła zostały rzetelnie zbadane. Nie można będzie wtedy mówić o braku zaangażowania. Dzięki licencjom Open Source, poprawki ewentualnych nieprawidłowości zostaną szybko dołączone do projektu, aby uchronić przed nimi innych użytkowników. Kolejnym argumentem używanym przez zwolenników zamkniętego oprogramowania jest fakt, że w programach posiadających źródła ukryte przed oczami niepożądanych osób, znacznie trudniej natrafić na istniejące luki. Osoba szukająca musi stosować metodę prób i błędów, a nie jak w przypadku Open Source, przestudiować uważnie kod. Podejście takie funkcjonowało dawniej również w kryptografii, jednak zostało wyparte poprzez działający według zasady Kerckhoffa mechanizm, gdzie tajny jest tylko klucz służący do kodowania i dekodowania wiadomości, natomiast same mechanizmy z niego korzystające są jawne. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest możliwość przechwycenia i wykorzystania maszyny szyfrującej, a zatem lepiej od razu założyć jej otwartość niż pokładać nadzieję w jej utajnieniu. W przypadku oprogramowania, traktowanie zamknięcia kodu jako zabezpieczenia również nie jest dobrym pomysłem, ponieważ nie można na nim polegać do końca istnieją metody (inżynieria wsteczna) pozwalające na zbadanie danego programu, a czasem kody zostają po prostu wykradzione. Z czysto praktycznego punktu widzenia brak dostępnych źródeł może więc być pewnym utrudnieniem dla atakujących, należy jednak podejść do tego z ograniczonym zaufaniem. Nie da się chyba odpowiedzieć jednoznacznie, która metoda produkcji oprogramowania jest lepsza i bezpieczniejsza. Można porównać dwa programy i stwierdzić wyższość jednego z nich, ale nie daje to przesłanek do wydania wyroku na całą metodykę. W programach tworzonych zarówno według jednej, jak i w drugiej, co jakiś czas dochodzi do wykrycia poważnych usterek. Zamknięte źródła w rękach nieodpowiedzialnych, pokładających ufność w tej zamkniętości, ludzi, tylko ukrywają problemy, nie rozwiązując ich. Przeglądy otwartych kodów spełniają swoją rolę tak długo, dopóki są wykonywane rzetelnie i systematycznie. Nasuwa się wniosek, że bezpieczeństwo zależy w głównej mierze nie od metodyki pisania, ale od ludzi tworzących programy i ich podejścia do wykonywaniej pracy. 3.5 Komercyjne wykorzystanie Open Source Warunki licencji Open Source nie wymuszają tego, żeby oprogramowanie było darmowe 11. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby nagrać dowolny program na płytę, opakować go w pudełko, dołączyć wydrukowaną instrukcję i sprzedać. Należy mieć przy tym świadomość, że każdy może tą samą aplikację, nawet po zakupie, skopiować i rozdać bez opłat. Rodzi się więc pytanie, czy znajdzie się osoba, która zechce zapłacić za program, mogąc mieć go za darmo. Jak pokazuje doświadczenie, w wielu przypadkach jest to możliwe. Dzieje się tak na przykład w przypadku komercyjnego Red Hat R Enterprise Linux R [Moc05]. Gotowy system można kupić od producenta, ale zgodnie z zasadami GNU GPL, dozwolone jest późniejsze powielenie go i rozpowszechnienie. Jedyne ograniczenie to zakaz użycia zastrzeżonych znaków towarowych firmy Red Hat R, a więc dystrybujący powinien usunąć je z systemu. Na tej podstawie oraz dzięki publikowanych darmowo pakietach źródłowych biblioteka publiczna w Luizjanie tworzy i wydaje (za darmo) całkowicie zgodną z RHEL R własną edycję znaną jako White Box Enterprise Linux[iL07]. Mimo pełnej kompatybilności, nie budzi ona większego zainteresowania klientów biznesowych, którzy chcą mieć 11 patrz punkt 3.2</p>
<p>25 3.6. Popularność ruchu Open Source 21 markę, której mogą zaufać, nawet jeśli muszą za nią zapłacić. A taką wyrobił sobie właśnie Red Hat R. Zarabianie jest również możliwe na wiele innych sposobów: firma Cybersource zarabia na szkoleniach, przy czym jak twierdzi jej dyrektor Con Zymaris[Mil05], 80%klientów używa wolnego oprogramowania. Richard M. Stallman sprzedaje książki swojego autorstwa (dostępne równocześnie do darmowego ściągnięcia z internetu). Bardzo popularne jest płatne wsparcie telefoniczne, jakie dla kupującego udostępniania przykładowo Ubuntu Linux. Wśród innych sposobów na zarobki oparte o Open Source, można by wymienić również[man03]: sprzedaż podręczników (JBoss), sprzedaż subskrypcji dokumentacji (CDN), sprzedaż czasu programistów, którzy rozwiną pożądaną cechę w oprogramowaniu Open Source (CDN), sprzedaż zintegrowanych platform aplikacyjnych (JCorporate, RedHat ACS), sprzedaż rozszerzeń (Instantiations, Embarcadero, SlickEdit ), sprzedaż usług hostingowych (home.pl, JCentric, WebApp Cabaret, EApps). Istnieje również pewien niejednoznaczny moralnie sposób zarobkowania podwójne licencje. Polega on na tym, że kod udostępniany jest zazwyczaj w oparciu o GNU GPL, jednak firmy, które nie chcą otworzyć swoich aplikacji, mogą kupić program od autorów z licencją zezwalającą na użycie w oproramowaniu własnościowym. Jest to niewątpliwie przywilej pierwotnych twórców, ale wątpliwości budzi wykorzystywanie w ten sposób nieodpłatnej pracy społeczności. Przykładem tak działającej firmy jest MySQL AB. Ich baza danych MySQL dostępna jest na licencji GNU GPL. Rozwija ją kilkudziesięciu zatrudnionych przez przedsiębiorstwo informatyków, ale też w znacznym stopniu ochotnicy. Przy zgłaszaniu poprawek (oczywiście do otwartej wersji), wymagane jest zrzeczenie się praw do swojej pracy na rzecz MySQL AB. Co prawda kod zostanie wydany w wersji GPL, ale ponieważ po przepisaniu praw ich właścicielem jest już firma, może również zostać wykorzystany w komercyjnej wersji, do czego autor poprawki może podchodzić z niechęcią. Rodzi się pytanie, czy MySQL AB wspiera ducha Open Source, czy może tylko używa modnego hasła do zdobycia siły napędowej dla swojego projektu. 3.6 Popularność ruchu Open Source Skąd bierze się tak niezwykła popularność Otwartego Oprogramowania? Zdecydowana większość jego twórców nigdy nie czerpała ze swojej działalności korzyści finansowych. Jakie są więc ich motywacje? Można wymienić kilka przyczyn które mogą nakłonić programistów do włączenia się do rozwoju programów Open Source[Web04]. Mając szeroki wybór aplikacji które oczekują na wsparcie, programiści zazwyczaj decydują się na udział w przedsięwzięciu, które wyda im się szczególnie ciekawe. Za takie może zostać uznane posiadające zadanie, którego efekt będzie interesujący po wykonaniu, trudny problem który trzeba rozwiązać w elegancki sposób, a może temat w którym czują się naprawdę dobrze i chcą wykorzystać swoją wiedzę. Zadaniem menadżera projektu jest takie przygotowanie i reklamowanie prac, aby zachęcić do ich podjęcia jak najwięcej uczestników. Wolontariusze nie chcieliby też zapewne widzieć jak ich praca się marnuje, ponieważ nie udaje się stworzyć działającego wydania aplikacji. Dlatego nadzorujący nie mogą być zbyt zachłanni w sensie liczby kuszonych ciekawymi</p>
<p>26 3.7. Historia powstania 22 zadaniami ludzi i położyć nacisk na kończenie części może mniej ciekawych, a koniecznych do zamknięcia etapu rozwoju. Niemal 75 procent oprogramowania powstaje w wolnym czasie, a pisane jest na użytek własny[web04]. Programiści to często ludzie gotowi z dużym zacięciem rozwiązywać spotykające ich problemy. Jeśli nowy, kupiony w zamian za wysłużony przez długie lata program, posiada kilkadziesiąt świeżych funkcji, ale nie ma tej jednej ulubionej, gotowi są poświęcić długie godziny na jej uzyskanie. Jeśli program ma otwarte źródła, ma też duże szansę uzyskać kolejnego dewelopera. Pracując nad oprogramowaniem, chce się uzyskać zamierzony cel jak najszybciej. Dlaczego więc tracić czas na pisanie ponownie czegoś, co już zostało przez kogoś rozwiązane. Dzięki licencji Open Source programiści mogą swobodnie korzystać z wielkiej bazy kodów źródłowych dostępnych w innych projektach, wiedząc, że nigdy nie zostaną one przed nimi zamknięte. Tak więc widząc cel, który wniesie wiele do projektu a można go uzyskać szybko i elegancko, poczują się zachęceni do ofiarowania swojego czasu. Tej możliwości nie mają programiści pracujący w przedsiębiorstwach nad oprogramowaniem własnościowym. Zmuszeni są albo związać się z inną firmą posiadającą już dany komponent, a zatem być zależnym od dyktowanych cen czy też jej losu, albo samemu tworzyć od podstaw odpowiednik istniejącego programu. W centralnie planowanym (tak zwany model katedralny, wykorzystywany zazwyczaj w przedsiębiorstwach) programie, istnieje architekt, który definiuje problem do rozwiązania. Nakreślana jest ścieżka, która ma doprowadzić do zakończenia etapu i praca zostaje rozdzielona pośród wybranych podwładnych, którzy zajmą się wykonaniem powierzonej im pracy. Te trzy decyzje ważą na całym procesie: jak rozwiązać, w ile osób, kogo wybrać[ray00b]? Programy Open Source mogą powstawać w inny, ewolucyjny (nazwany również bazarowym) sposób. Jeśli zostaje zgłoszony problem, pojawią się ludzie, którzy niezależnie od siebie, pracować będą nad tym samym zagadnieniem. Nie mając żadnych uprzedzeń ani narzuconej wizji, mogą dochodzić do rozwiązania różnymi sposobami, starając się prześcignąć konkurentów. W pewnym momencie te mniej obiecujące ścieżki zostają odcięte, a najlepsze rozwiązania włączane są do projektu. W odróżnieniu od zamkniętego programu, zbadane zostanie więcej pomysłów, tak więc szansa na powstanie lepszego kodu jest duża. Nie trzeba też apriori podejmować decyzji ile osób będzie potrzebne, ani też kto zostanie wybrany. Oczywiście, nie zawsze uda się uzyskać w ten sposób dobre rozwiązanie, ale można argumentować, że architekt też może się pomylić. Oprócz chwały wśród społeczności za wykonanie dobrej pracy, często programiści otwartych programów są zatrudniani przez firmy z branży informatycznej. Jak twierdzi David Heinemeier Hansson[Han00], twórca języka Ruby, ich praca jest wizytówką i umożliwia lepiej niż CV poznanie prawdziwych umiejętności. 3.7 Historia powstania W latach 60-tych dwudziestego wieku komputery używane były głownie w wojsku i na uniwersytetach, a ich odmiany przeznaczone do użytku domowego, nie istniały. Firmy dostarczające rozwiązania informatyczne zarabiały głównie na sprzęcie, nie na oprogramowaniu. Było ono każdorazowo pisane na specyficzne architektury 12 nie istniał bowiem uniwersalny, zdolny obsługiwać więcej niż jeden typ sprzętu, system operacyjny. Brakowało również wspólnego języka programowania kod źródłowy 13 musiał być tworzony od podstaw w specyficznym dla danej maszyny kodzie (obrazuje to rysunek 3.3 na którym widać u góry różne odmiany tego samego programu, które 12 architektura komputera to sposób organizacji jego kluczowych elementów (procesor, pamięć, magistrala), determinujący sposób pracy z nim 13 zapis programu w formie czytelnej dla człowieka, która przekształcana jest w procesie kompilacji na kod wynikowy wykonywany przez maszynę</p>
<p>27 3.7. Historia powstania 23 trzeba było dopasować ( ząbki ) do maszyny na której miał być uruchamiany). Często przepisywanie stawało się konieczne nawet przy przenoszeniu programu na nowszy od obecnie używanego model komputera. Był to problem, który marnował czas i pieniądze twórców oprogramowania, Rysunek 3.3: Konieczność pisania programów dla heterogenicznych środowisk a poprawki czy usprawnienia były niechętnie i powolnie wprowadzane[har03]. Również osoby obsługujące musiały każdorazowo uczyć się spodobu działania odmiennych systemów, ze względu na brak jednorodnego modelu interakcji z użytkownikiem. Na pomysł uzyskania oszczędności finansowych i lepszego wykorzystania mocy obliczeniowej maszyn, poprzez użycie jednego komputera do obsługi wielu użytkowników, wpadli w 1965 roku pracownicy Bell Labs, Genereal Electric Company oraz Massachusetts Institute of Technology (MIT). Rozpoczęli oni projekt Multics (Multiplexed Information and Computing Service). W założeniach miał to być system zdolny do obsługi kilku użytkowników jednocześnie, z których każdy przyłączany był za pomocą zdalnego terminala. Planowano też wspierać przechowywanie i współdzielenie danych między wykorzystującymi go osobami. W roku 1969 projekt, choć ukończony, nie odniósł znaczącego sukcesu. Dlatego zarząd Bell Labs zdecydował się go porzucić. Jednak jeden z inżynierów, Ken Thompson, postanowił kontynuować pracę samodzielnie. Po pewnym czasie, w ramach testów, napisał grę Space Travel, działającą na komputerze GE 635 pracującym pod kontrolą Multics. Wyniki badań pokazały, że komputer był za wolny aby można było w nią grać, a koszt jej ładowania wynosił równowartość 50$ 14. Szukając poprawienia wydajności, Thompson przepisał kod gry, tym razem dla komputera PDP-7, w czym pomógł mu Denis Ritchie[bel01]. W ten sposób zawiązała się między nimi współpraca, która dzięki doświadczeniu i ideom zdobytym przez Thompsona podczas projektowania Multics, doprowadziła do powstania nowego systemu dla PDP-7. Początkowo nazwano go UNICS, a następnie przemianowanego na UNIX. Prawdziwy przełom nastąpił jednak później: Denis Ritchie stworzył język C, który wprowadzał poziom abstrakcji, pozwalający na tworzenie oprogramowania niezależnie od kodu maszynowego specyficznego modelu komputera. W 1973 Thompson zaprogramował całe jądro 15 UNIX w tym języku. Napisanie jądra systemu w języku C stworzyło możliwość uruchomienia UNIX na różnych architekturach, a co za tym idzie, pisania programów które działać będą na każdym komputerze(rysunek 3.4). Dodatkowo, wymagania sprzętowe systemu były niewielkie mógł zostać użyty na stosunkowo niedrogich stacjach roboczych. Sprawiło to, że zainteresowały się nim amerykańskie 14 szacowana wartość pieniężna, którą uzyskano by za użyczenie na ten czas dostępu do maszyny, co było wtedy powszechną czynnością 15 najważniejsza część każdego systemu operacyjnego, odpowiedzialna za bezpośrednią obsługę wszystkich elementów sprzętowych komputera</p>
<p>28 3.7. Historia powstania 24 Rysunek 3.4: Wykorzystanie UNIX i C do tworzenia oprogramowania uniwersytety, którym UNIX został udostępniony. Do dziś system ten jest rozwijany w środowiskach akademickich. Po pewnym czasie, komercyjne organizacje dostrzegły możliwość oszczędności na drogim sprzęcie i ciągłych szkoleniach kadr przy użyciu wspólnego dla wszystkich maszyn systemu. Z tego powodu, chociaż początkowo nie miał być projektem komercyjnym, wprowadzono możliwość kupna za skromną opłatą UNIX-a wraz z kodem źródłowym, którego udostępnianie było wtedy standardową praktyką. Od tego momentu liczba dystrybucji zaczęła wzrastać znacząco, ponieważ każda z firm starała się jak najbardziej dostosować UNIX-a do własnych potrzeb[ano03]. Niestety wraz z upływem lat, coraz więcej z firm zaczęło zamykać kod źródłowy swoich wydań i sprzedawać je za coraz większą cenę. Pod koniec lat 70-tych stało się tak z większością dystrybucji, co spowodowało frustrację u użytkowników chcących korzystać z niedrogiego i wydajnego systemu[har03]. Czas oprogramowania innego niż własnościowe wydawał się kończyć. Nieoczekiwanie z pomocą przyszedł Richard M. Stallman. W 1979 był programistą na wydziale Sztucznej Inteligencji Massachusetts Institute of Technology. Firma Xerox podarowała MIT najnowszy model swojej kserokopiarki, który potrafił drukować dokumenty przesłane za pomocą sieci, do której był podłączony. Dodatkowo jej prędkość drukowania była 10-krotnie większa od poprzedniego modelu. Chcąc zrobić z niej jak najlepszy użytek, pracownicy działu SI podłączyli ją do lokalnej sieci umożliwiając korzystanie z niej całemu personelowi. Główną wadą drukarki okazała się skłonność do częstego zacinania się papieru. Podejście do drukarki i wyciągnięcie go nie stanowiło dużego problemu, ale trzeba było wiedzieć kiedy to zrobić. Inżynierowie firmy Xerox założyli, że ktoś zawsze będzie obok drukarki, aby odczytać informację o zacięciu i zareagować, więc informacja nie była przekazywana przez sieć do osoby wysyłającej zadanie, tylko sygnalizowana odpowiednią diodą. Jednak w przypadku wydziału SI, drukarka znajdowała się na innym piętrze niż personel. Richard M. Stallman postanowił zrobić to, co wykonał już kilka lat wcześniej dla innego modelu drukarki zmodyfikować sterownik tak, aby uzyskać informację zwrotną o stanie drukowania na ekranie komputera. Nie udało się tego dokonać, ponieważ producent dostarczył zamknięty</p>
<p>29 3.7. Historia powstania 25 (nie zawierający czytelnych dla człowieka kodów źródłowych) sterownik. Prośba o dostarczenie kodu, skierowana bezpośrednio do firmy Xerox, została odrzucona. Mimo to, nie zrażając się, Stallman próbował uzyskać dane bezpośrednio od profesora Roberta Sproulla, byłego pracownika Xeroxa i ówczesnego dyrektora Sun Laboratories. Spotkał się z ponowną odmową, ponieważ każda osoba, która pracowała nad sterownikiem drukarki, podpisywała umowę o przestrzeganiu tajemnic handlowych. Na tym zakończyły się próby poprawienia sterownika[wil02]. Incydent z drukarką uświadomił Stallmanowi, że firmy coraz częściej postrzegają oprogramowanie jako swój sekret, zamykając dostęp do wymiany informacji, w której duchu oprogramowanie powstawało od końca drugiej wojny światowej. Nie zareagował on jednak na ten fakt w żaden zdecydowany sposób. Zrobił to dopiero kilka lat później, gdy o podpisanie umowy zabraniającej ujawniania kodów źródłowych poproszono również pracowników wydziału Sztucznej Inteligencji, w którym pracował Stallman. Mając w pamięci przygodę ze sterownikiem Xerox, odmówił. W krótkim czasie został odsunięty od większości projektów, nad którymi pracowano w instytucie. Nie mogąc pogodzić się z takim stanem rzeczy, zrezygnował z pracy. Wtedy, jak sam stwierdził[sta07], stanął przed wyborem co dalej: nie zamierzał pracować nad własnościowym oprogramowaniem, nie chciał też marnować swoich umiejętności porzucając zawód, w którym czuł się dobrze. Po pewnych przemyśleniach postanowił spróbować wskrzesić społeczność pasjonatów w postaci, jaka istniała na początku jego kariery zawodowej. Rysunek 3.5: Logo GNU[wik07] W 1983 roku Richard M. Stallman rozpoczął projekt GNU publikując The GNU Manifesto ([Sta83]) i zakładając Free Software Foundation (FSF, pol. Fundacja Wolnego Oprogramowania). Głównym celem organizacji było tworzenie aplikacji, które będą wolne, czyli będą dawały użytkownikowi cztery podstawowe wolności: wolność użytkowania programu w dowolnym celu (wolność 0), wolność badania sposobu działania programu i możliwość jego modyfikacji, co implikuje udostępnienie kodu źródłowego (wolność 1), wolność dystrybucji programu wraz z jego kodem (wolność 2), wolność udoskonalania programu i rozpowszechniania tych zmian (wolność 3). Zapewnienie tych praw, przywracało stan rzeczy, na jakim Stallmanowi zależało. Pierwszym celem fundacji stało się stworzenie wolnego i otwartego systemu operacyjnego, na którym można by uruchamiać kolejne programy. Wzorcem stał się UNIX był przenośny i dobrze znany użytkownikom. Praca nad nim miała skupić ludzi o poglądach podobnych do poglądów Stallmana. Prawdziwe ożywienie i zainteresowanie z zewnątrz pojawiło się w świecie wolnego oprogramowania jednak nie za sprawą programów GNU, ale dzięki otwartemu i zgodnemu z UNIX-em</p>
<p>30 3.7. Historia powstania 26 jądrem systemu operacyjnego. Przy pomocy narzędzi FSF zaczął je tworzyć w 1991 roku student Uniwersytetu w Helisinkach, Linus Torvalds. Początkowo pojawiły się zarzuty o nieuprawnione kopiowanie kodu UNIX-a, ale jak wykazały analizy, nieuzasadnione. Linux, ponieważ tak nazywał się nowy system, był co prawda wzorowany na ideach UNIX-a, a dokładnie jego odmianie Minics, ale pisany od podstaw samodzielnie. Przełomem okazał się być nie tylko sam system, ale sposób jego powstawania[ray00a]. Do czasów Linuxa, uważano, że system operacyjny to zbyt duży i złożony projekt, by mógł być rozwijany inaczej niż przez dobrze zorganizowaną, niewielką liczbę osób. Pogląd ten dotyczył zarówno komercyjnych jak i tworzonych przez społeczność FSF programów. Linux powstawał natomiast przy współpracy setek 16 entuzjastów komunikujących się głównie przez Internet. Jakość i przydatność powstającego kodu weryfikowano poprzez cotygodniowe wydania, które były każdorazowo oceniane przez liczną rzeszę użytkowników, co przyrównano do selekcji naturalnej Darwina. Ku zdziwieniu wielu, ten sposób działania zdał egzamin. W 1994 roku Linux osiągnął wersję 1.0 oraz milion użytkowników, zainteresowały się też nim firmy, tworząc komercyjne dystrybucje, takie jak Red Hat. Trudno dziś oszacować popularność systemu, jednak jest on bez wątpienia najpopularniejszym programem z rodziny GNU. Sposób powstawania Linuxa zainteresował Erica Raymonda, aktywnego w latach 80-tych członka FSF. Napisał on artykuł[ray00b] analizujący dwa sposoby tworzenia oprogramowania: katedralny, stosowany w firmach i FSF, oraz bazarowy, użyty przy pisaniu Linuxa. Jego odczyt na O Reilly Perl Conference w 1997 roku zwrócił uwagę firmy Netscape, mającej zamiar otworzyć kod swojej przeglądarki, która traciła udział w rynku na rzecz Internet Explorera firmy Microsoft. Raymond został poproszony o pomoc przy tym przedsięwzięciu[osi06]. Podczas obrad ustalono, że nie należy kultywować czysto moralnych aspektów jawnego kodu aplikacji, które towarzyszyły FSF. Otwarte źródła traktowane miały być jako praktyczny model tworzenia aplikacji, który prowadzi do sprawnego powstawania programu, nie jako jeden z fundamentów wolności. Dlatego do nazwania tego modelu powstawania programów użyto określenia Open Source zaznaczającego otwartość kodu, nie mówiącego jednak o wolności. 8 lutego 1998 Eric Raymond wydał pierwszą oficjalną odezwę do społeczeństwa, a niedługo potem założył Open Source Inititative, OSI. Rysunek 3.6: Open Source Inititative Ruch zyskał aprobatę Linusa Torvaldsa, natomiast Richard Stallman, początkowo przychylny przyłączeniu Open Source Initiative do FSF, zrezygnował, nie określając jednak OSI jako wrogów. Stwierdził[Sta02]: Ruch Wolnego Oprogramowania i Otwartego Oprogramowania są dziś oddzielnymi ruchami z innymi poglądami i celami, jakkolwiek możemy i współpracujemy ze sobą przy pewnych konkretnych projektach. 16 jak podaje Eric Steven Raymond[Ray00b], w rozwoju Linuxa wzięło udział ponad osób</p>
<p>31 3.7. Historia powstania 27 Rysunek 3.7: Udział serwerów dla aktywnych domen od czerwca 2000 do kwietnia 2007[net07] Free Software Foundation i Open Source Initiative istnieją i działają aktywnie do dnia dzisiejszego, stając się coraz bardziej znaczącymi organizacjami w świecie oprogramowania. W chwili obecnej istnieje podnad programów udostępnionych przez FSF, na postawie jednej z zaaprobowanych licencji. Na stronie która przechowuje otwarte oprogramowanie, istnieje prawie projektów, zarejestrowanych jest 1,5 miliona użytkowników ,50% stron w intenecie obsługiwanych jest przez tworzony przez społeczność serwer Apache (rysunek 3.7). Wszystko to uwidacznia, że mimo ciągłej przewagi ze strony zamkniętego oprogramowania, programy i społeczność wpierająca Open Source są w stanie z nim skutecznie rywalizować. Daje to duże nadzieje na dalszą ekspansję otwartego modelu oprogramowania, a co za tym idzie, na lepszą jakość i większą dostępność oprogramowania jako takiego. 17 stan na kwiecień 2007 roku 18 należy zwrócić uwagę, że rejestrowanie potrzebne jest tylko twórcom oprogramowania, nie osobom chcącym jedynie ściągnąć i użytkować program, co zwiększa wagę tej liczby</p>
<p>32 Rozdział 4 Zintegrowany System Informatyczny W rodziale tym zostaje omówiony projekt kompletnego systemu biznesowego, opartego o oprogramowanie Open Source. Każdy z komponentów, poczynając od systemu operacyjnego, środowiska uruchomieniowego, jakim są bazy danych i kontenery aplikacji, a kończąc na zaawansowanych programach biznesowych, może być z powodzeniem pobrany z internetu bez wnoszenia żadnych opłat i wykorzystany w firmie. Docelowa dystrybucja zawiera gotowe do przetestowania, opisane w pracy komponenty. Z przeświadczenia o tym, że żadna pojedyncza aplikacja nie wystarczy do prowadzenia nowoczesnej firmy, system został zanalizowany również pod kątem integracji poszczególnych elementów. Dlatego oprócz aplikacji wykorzystywanych w zastosowaniach biznesowych, została w nim umieszczona i wykorzystana platforma integracyjna. Ponieważ system przeznaczony jest dla osób odpowiedzialnych za podejmowanie strategicznych decyzji w przedsiębiorstwie, niekoniecznie posiadających rozległą wiedzę informatyczną, procedura uruchomienia go została pomyślana pod kątem jak największego jej uproszczenia. Dzięki wykorzystaniu wirtualnego komputera, użytkownik uzyskuje w pełni przygotowany do pracy system. W proponowanym systemie informatycznym można wydzielić nastepujące moduły biznesowe: System zarządzania treścią (Content Management System, CMS) pomoże stworzyć i prowadzić atrakcyjną wizualnie i funkcjonalnie stronę internetową. Do edycji jej zawartości nie potrzebne są umiejętności z zakresu informatyki. Portal jest rozwiązaniem z pozoru przypominającym CMS, jednak jego siła tkwi w dużo większych możliwościach rozbudowy go o programowalne komponenty realizujące zaawansowane zadania. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa (Enterprise Resource Planning, ERP), to wspomagająca zarządzanie, najbardziej rozbudowana z aplikacji opisanych w tej pracy. Obejmuje niemal każdy aspekt funkcjonowania firmy: planowanie i produkcja, sprzedaż i marketing finanse i księgowość, zasoby ludzkie. Zarządzanie Relacjami z Klientem (Customer Relationship Management, CRM) służy do utrwalania historii kontaktów z klientem. Zapamiętuje daty, tematy i wyniki spotkań. Potrafi przypomnieć o podjętych zobowiązaniach i koniecznych działaniach. Komunikacja Dzięki komunikacji za pośrednictwem internetu tekstowej i głosowej można znacząco obniżyć koszty połączeń i ułatwić klientom kontakt z firmą. Dodatkowo, dzięki integracji 28</p>
<p>33 4.1. System Zarządzania Treścią 29 kanałów wymiany informacji z innym aplikacjami systemu, uzyskać można usystematyzowany zbiór danych powiązany z konkretnymi klientami lub procesami biznesowymi. Tradycyjne prace biurowe Prace prowadzone przy wykorzystaniu aplikacji wchodzących w skład pakietu biurowego, czyli zazwyczaj edytora tekstów, arkusza kalkulacyjnego, programu do tworzenia prezentacji multimedialnych. 4.1 System Zarządzania Treścią System Zarządzania Treścią (CMS, ang. Content Management System), to system pozwalający na łatwe tworzenie i zarządzanie zawartością strony internetowej. Na CMS składają się dwa podstawowe elementy: moduł edycji informacji i moduł jej prezentacji. Pierwszy z nich, pozwala osobie nie znającej technik tworzenia stron internetowych, np. języka HTML, na modyfikację zawartości merytorycznej serwisu. Dzieje się to zazwyczaj za pomocą umieszczonych w aplikacji, prostych w obsłudze formularzy. Drugi moduł zamienia informacje wprowadzone przez redaktora, na treść witryny dostępną dla wszystkich odwiedzających. Aplikacje CMS są, dla firm szukających aktywnego kontaktu z klientem, dużo lepszym rozwiązaniem, niż strona internetowa edytowana na żądanie przez specjalistę z poza firmy. Informacje o nowych produktach, wydarzeniach mogą być w prosty i szybki sposób tworzone i publikowane przez personel nietechniczny. Są one wersjonowane, należą także do cyklu publikacyjnego. Treść zawarta w witrynie jest automatycznie indeksowana i możliwa do efektywnego przeszukiwania, co ułatwia osobom odwiedzającym znajdywanie potrzebnych danych Wybrane rozwiązanie Rysunek 4.1: Joomla TM Jako przykładowe rozwiązanie CMS, wybrano dostępny na licencji GPL system Joomla TM. Jest on jednym z najbardziej znanych i najszerzej stosowanych projektów Open Source. Mimo sporej konkurencji na rynku (około 70 aplikacji tego samego typu), udało mu się wygrać w 2005 roku nagrodę dla najlepszej aplikacji Open Source, a w 2006 Open Source CMS Award[Pub06]. Joomla jest znakomitym wyborem dla każdej firmy, która ma zamiar nawiązać aktywny kontakt z klientami za pomocą własnej witryny. Niskie wymagania (wykupienie wirtualnego serwera to koszt około 300 zł rocznie), prostota obsługi i szeroki wachlarz możliwości czynią z niej propozycję wartą przemyślenia. Aplikację można wypróbować zarówno od strony administracyjnej jak i użytkownika pod adresem Cechy, które wyróżniają Joomla, to: bardzo prosta instalacja przy pomocy kreatora, funkcjonalny i intuicyjny moduł redakcji,</p>
<p>34 4.1. System Zarządzania Treścią 30 wyczerpująca dokumentacja, skalowalność. Dzięki prostemu, obsługiwanemu przez przeglądarkę modułowi administracji, można efektywnie zarządzać całym programem. Dostępne opcje pozwalają na określenie zasad na jakich strona funkcjonuje. Ze względu na ich liczbę nie zostaną tutaj wszystkie przytoczone, warto jednak wymienić kilka ciekawszych możliwości: użycie bufora podręcznego (ang. Page Global Configuration cacheing) ze względu na specyfikę dostępu do informacji (są one przechowywane w bazie danych), przy dużym natężeniu użytkowników serwis może działać zbyt wolno. Bufor powoduje, że strony przy pierwszym wyświetleniu zapisywane są w pamięci podręcznej, skąd przy następnym odwołaniu (zamiast z bazy danych) są pobierane. Możliwe jest określenie czasu ważności takiej pamięci, po którym strona zostanie ponownie wczytana z bazy; moduł statystyk (ang. Page Global Configuration Statistics) uruchomienie statystyk odwiedzin serwisu, pozwalających przyjrzeć się ilości odwiedzin serwisu szablony strony (ang. Page Template Manager Site Templates) pozwala na dostosowanie wyglądu portalu do własnych potrzeb poprzez zmianę jego szaty graficznej. Dostępnych jest wiele darmowych schematów, spośród których można wybrać najbardziej odpowiedni, a następnie zastosować go do swojej strony. Samodzielna edycja lub tworzenie szablonu wymaga jednak znajomości podstaw HTML; moduł instalacyjny (ang. Installers) jedna z najciekawszych opcji Joomla. Pozwala na instalację nowych elementów funkcjonalnych i niefunkcjonalnych strony. Mogą to być proste komponenty, jak kalendarz, ale również bardzo rozbudowane jak sklep internetowy. Komponenty tworzone są zarówno przez społeczność skupioną wokół projektu, jak i przez komercyjnych dostawców. Sam proces instalacji ogranicza się do wskazania pliku z komponentem i kliknięcia przycisku Instaluj ; wiadomości (ang. Messages) miejsce w którym pojawiają się wszelkie informacje wysłane przez użytkowników i gości do administratora jak również komunikaty systemu; pomoc (ang. Help) na uwagę zasługuje bardzo szczegółowa i przejrzysta pomoc dostępna na każdym kroku pracy. Zadaniem zaawansowanego redaktora (administratora), jest stworzenie początkowej struktury serwisu Joomla pozawala na daleko idącą modyfikację rozmieszczenia treści. Standardowo istnieje jedno menu główne, w lewej lub górnej części strony, w miejscu centralnym znajduje się treść, poniżej umiejscowiona jest stopka(rysunek 4.3). Na rysunku pokazano standardowy układ strony Joomla, wraz z domyślnymi dodatkami (kolor zielony)[joo07]: 1. Logowanie umożliwia zalogowanie się, rejestrację, przypomnienie hasła, 2. Kolporter RSS odnośniki do nagłówków aktualnych wiadomości w serwisie, 3. Reklama Projektu Joomla, która może zostać zmieniona przez adminstratora na dowolną inną, 4. Popularne zestaw odnośników do najczęściej przeglądanych artykułów, 5. Nowości zestaw odnośników do najnowszych artykułów,</p>
<p>35 4.1. System Zarządzania Treścią 31 Rysunek 4.2: Moduł administracyjny Joomla[joo07] 6. Szukaj wyszukiwarka, 7. Migawki wybrane losowo zwięzłe wiadomości albo skróty (wstępy) artykułów 8. Reklama Joomla drugi przykład, tym razem niewielkiej reklamy graficznej, 9. Losowy obraz wybrany obraz spośród umieszczonych w specjalnym katalogu, 10. Sonda krótka ankieta z łączami do poglądu wyników i innych sond, 11. Zmień szatę umożliwia zmianę wyglądu, 12. Statystyki informacja o serwisie i serwerze. Elementy te mogą być dowolnie zmieniane i przemieszczane poprzez edycję szablonu strony i wprowadzebnie odpowiednich ustawień modułów w administracji. Aby tego dokonać, należy zdefiniować etykiety (np. banner, stopka ) w menu edycji pozycji modułów. Następnym krokiem jest powiązanie etykiety z wybranym elementem (lub elementami) w menadżerze modułów. Na koniec, już w szablonie strony, oznacza się miejsca gdzie znaleźć sie mają komponenty oznaczone przez użytkownika daną etykietą. Przykładowy kod szablonu czytającego komponent stopki, wygląda następująco: <table> <tr> <td> <?php mosloadmodules ( stopka );?> </td> </tr> </table> Po zakończonym przetwarzaniu strony przez Joomla, w oznaczonym miejscu znajduje sie kod modułu:</p>
<p>36 4.1. System Zarządzania Treścią 32 Rysunek 4.3: Budowa strony serwisu[joo07] <table> <tr> <td> Stopka <b>cms</b> </td> </tr> </table> Do menu można dodawać dowiązania do kolejnych elementów, które należą do tzw. zawartości statycznej. Zawartość statyczną można określić jako samodzielny dokument. Nie posiada, ani nie potrzebuje, żadnej dalszej klasyfikacji, np. z powodu przynależności do bardzo wąskiej tematyki, którą można pokryć za pomocą pojedynczego wpisu. Nie ma potrzeby aby grupować go razem z innymi. Zawartością statyczną może być przykładowo strona z danymi teleadresowymi czy też historia powstania firmy. Treść, którą można pogrupować ze względu na podobną tematykę, należy zorganizować w sekcje i podrzędne w stosunku do nich kategorie. Wymuszenie dwóch poziomów kategoryzacji może na początku wydawać się nadmiarowe, jednak przy większej ilości wprowadzanych danych, staje się przydatne. Zazwyczaj rozmieszczenie dokumentów w części prezentacyjnej odzwierciedla ich przydział do sekcji i kategorii, na przykład poprzez zagłębione menu, jednak możliwe jest pominięcie tych poziomów i zaprezentowanie końcowych treści bezpośrednio. Dodawanie zawartości odbywa się poprzez wybranie odpowiedniej (ang. Add new content, rysunek 4.2) opcji z menu. Przedstawiony widok umożliwia łatwe utworzenie tekstu i określenie opcji jego publikacji. Poprawnie utworzony dokument powinien zostać przypisany za pomocą rozwijalnego menu do wcześniej utworzonej sekcji (np. Oferta ) i kategorii (np. Masaże ) (rysunek 4.4). Następne obowiązkowy jest tytuł (np. Masaż aromaterapeutyczny ) i tekst streszczenia. Zostanie ono zaprezentowane zazwyczaj obok wielu innych streszczeń dla dokumentów z tej samej kategorii, dlatego nie należy w nim umieszczać obszernych informacji. Pełna treść powinna znaleźć się w przeznaczonym do tego celu polu. Wprowadzone tam informacje będą widoczne dla czytającego na osobnej stronie. Edycja dokumentu została wzbogacona poprzez zastosowanie edytora wizualnego, tzw. WY- SIWYG (WHAT YOU SEE IS WHAT YOU GET rysunek 4.5), przypominającego wyglądem</p>
<p>37 4.1. System Zarządzania Treścią 33 Rysunek 4.4: Edycja dokumentu Rysunek 4.5: Edytor wizualny Rysunek 4.6: Opcje publikacji popularne aplikacje do edycji tekstu. Udostępnia on takie opcje jak: zmiana kroju, rozmiaru i koloru czcionki, dodawanie tabel i multimediów, ustawianie układu tekstu. Możliwe są również bardziej skomplikowane działania, jak znajdź/zamień. Wszystkie ustawienia zapisywane są wewnątrz edytora jako strona w języku HTML, dlatego w dowolnym momencie możliwe jest przełączenie się i bezpośrednia edycja kodu. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w trybie HTML wykorzystać wcześniej stworzone (np. w innej witrynie) strony internetowe. Po zakończeniu edycji, należy określić opcje publikacji (rysunek 4.6). Najważniejsze z nich to: pokaż na stronie głównej (Show on Front Page) zaznaczenie spowoduje ukazanie się dokumentu bezpośrednio na stronie głównej, o ile została ona ustawiona w tryb publikacji informacji, Opublikowane (Published) pomiń etap informacji wprowadzanej i publikuj dokument, Poziom dostępu (Access Level) określ grupy użytkowników które mają mieć prawo wglądu edytowanego tekstu. Po ustaleniu wszystkich opcji można skorzystać z dostępnych czynności (rysunek 4.7), aby obejrzeć podgląd, a następnie zapisać utworzony dokument. Jeśli zaznaczono natychmiastową</p>
<p>38 4.1. System Zarządzania Treścią 34 Rysunek 4.7: Dostępne czynności Rysunek 4.8: Standardowy widok dokumentu publikację, dokument stał się już widoczny dla użytkowników odwiedzających witrynę. Widok dokumentu może zostać dostosowany do własnych potrzeb, standardowo składa się z (rysunek 4.8): tytułu, który jest jednocześnie adresem URL artykułu, streszczenia, pełnej treści dokumentu, elementu umożliwiającego czytającym wystawienie oceny, ikon pomocniczych, które pozwalają powiadomić znajomych o artykule za pomocą a, a także obejrzeć wersję artykułu przygotowaną do wydruku. Silną stroną Joomla jest też duża i aktywna społeczność użytkowników, szacowana na osób, która nie tylko udziela pomocy na forach dyskusyjnych, ale również wspomaga twórców tworząc roszerzenia aplikacji. Zobaczyć je można pod adresem Najpopularniejsze kategorie rozszerzeń to: zarządzanie dokumentami, galerie zdjęć i multimediów, tworzenie dynamicznych formularzy, hierarchiczne katalogi treści (podobnie jak kategorie towarów na allegro.pl), sklepy internetowe, forum, chat,</p>
<p>39 4.1. System Zarządzania Treścią 35 kalendarze, publikacja dzienników internetowych (tzw. blogów), newsletter (przesyłane do użytkowników informacji drogą mailową), narzędzia do analizy danych, zarządzanie reklamami w serwisie, subskrypcje Wymagania Wymagania dla wersji : PHP 4.2.x lub nowszy, MySQL 3.23.x lub nowszy, Apache lub nowszy. PHP powinno być skonfigurowane do współpracy z MySQL, Zlib i przetwarzania XML Przydatne adresy strona główna projektu polska strona projektu pobranie aplikacji przetestowanie działającej instalacji roszerzenia szablony graficzne Rozwiązania konkurencyjne Drupal[ide07] Strona domowa: Najnowsza wersja: Demostracja: Drupal, podobnie jak Joomla, posiada małe wymagania sprzętowe. Instalacja, co prawda trudniejsza, nie powinna nastręczać problemu osobom mającym za sobą pewnie doświadczenie w administracji serwerów internetowych. Drupal oferuje rozbudowane narzędzia dla użytkowników chcących rozwijać swoją stronę bez zagłębiania się w jej kod, a tylko korzystając z gotowych szablonów. Zaimplementowany w aplikacji rozbudowany cykl życia dokumentu spełni oczekiwania najbardziej wymagających redaktorów. Rozszerzenia, będące kluczowym elementem Joomla, tutaj potraktowane zostały nieco inaczej. Autorzy nie udostępniają tak wygodnego dostępu do jądra aplikacji, przez co tworzenie dodatków jest trudniejsze. Co prawda istnieją moduły, które można umieścić w programie, są jednak wyraźnie uboższe funkcjonalnie od ich odpowiedników. Podsumowując, Drupal to dobre wyjście dla osób, którym odpowiada jego początkowy - rozbudowany - zestaw funkcji, pozostałym należy polecić inne rozwiązanie.</p>
<p>40 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 36 Plone[ide07] Strona domowa: Najnowsza wersja: 2.5 Demostracja: Plone jest wynikiem starannie zaplanowanego procesu rozwojowego. Dostarcza on sprawną i dojrzałą platformę przeznaczoną do zaawansowanych zastosowań, połączoną z prostą w obsłudze częścią przeznaczoną dla personelu nietechnicznego. Dla administora strona jest dosyć trudna w konfiguracji, wymagania sprzętowe są wysokie. Program został napisany w języku Python, który jest dużo mniej popularny od PHP, wymaga więc większych nakładów finansowych na rozszerzenie funkcjonalności. Czyni to z Plone rozwiązanie dla wymagających organizacji, gotowych poświęcić sporo zasobów na konfiguracje i pielęgnację, aby w zamian dostać niezawodny produkt. Plone jest najbardziej dojrzałą i stabilną z opisanych aplikacji. Można ją polecić organizacjom chcącym mieć największą możliwą pewność poprawnego i niezawodnego działania. W tej chwili strona wykrzystująca to rozwiązanie stosowana jest między innymi jako oficjalna strona rządu Brazylii, 4.2 Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa Określenie Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa (Enterprise Resource Planning, ERP), odnosi się do grupy złożonych modułów biznesowych, mających za zadanie zintegrowanie w jednej aplikacji rozproszonych informacji i procesów zachodzących w przedsiębiorstwie, aby umożliwić jak najlepsze nimi zarządzanie. Według badań z roku 2004[Wę04] rozwiązania typu ERP wykorzystywało około połowy polskich firm. Systemy klasy ERP ukształtowały się poprzez ewolucję aplikacji służących do planowania zapotrzebowania materiałowego (Material Requirements Planning, MRP)[Wie02]. Programy typu MRP i MRP II były stopniowo rozbudowywane o kolejne funkcje, wykraczające poza ramy podstawowych założeń. Dlatego systemy klasy ERP bywają również określane jako MRP III (Money Resource Planning, Planowanie Zasobów Finansowych). Komponenty aplikacji pokrywające pożądane możliwości, niekonieczenie pochodzą od jednego wydawcy, nie ma również oficjalnie zdefiniowanego minimum funkcjonalności, które pozwoliłyby jednoznacznie zaklasyfikować aplikację jako ERP. Można jednak przyjąć, że wzorcowa implementacja zawierać powinna: planowanie produkcji, sprzedaż, finanse, magazynowanie, zarządzanie zapasami, zaopatrzenie, zarządzanie łańcuchem dostaw, księgowość, zarządzanie zasobami ludzkimi,</p>
<p>41 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 37 kontakty z klientami. Systemy klasy ERP najlepiej sprawdzają się w firmach nastawionych na wytwarzanie i sprzedaż dóbr, a więc należących zazwyczaj do sektora przemysłowego lub handlowego. Działy logistyczne takich przedsiębiorstw muszą zmagać się ze strumieniem ciągle napływających informacji, dotyczących planów produkcji, zapotrzebowania na materiały, stanu realizacji zamówień, transportu. Tego rodzaju sekcje mogą w pełni wykorzystać możliwości systemu planowania zasobów w opanowywaniu ich rozbudowanych procesów. Dla przedsiębiorstw, w których przeprowadzane czynności nie są tak rozbudowane, ERP może nadal okazać się bardzo przydatny, wspomagając organizacje informacji biznesowych i planowanie wykorzystania dóbr. Dostępne funkcje znajdują również zastosowanie w wielu innych dziedzinach działalności przedsiębiorstwa, także na niższym niż zarządzającym szczeblu. Systemy takie mogą wspierać na przykład zaawansowane zarządzanie stanami magazynowymi. Jak dużą pomocą może być taki moduł magazynowania, pokazuje przykład firmy korzystającej z tzw. magazynów wysokiego składowania, czyli hali o dużej powierzchni, gdzie towary mogą być rozmieszczane piętrowo do wysokości nawet 45 metrów. Do obowiązków zarządcy należy rozplanowanie układu produktów a także wytycznie tras np. wózków widłowych, gdy pojawi się zamówienie odbioru lub dostawa towaru. Ułożenie na regałach musi być starannie przemyślane, tak, aby materiały potrzebne w najbliższym czasie nie były umieszczone pod oczekującymi na późniejsze wykorzystanie, a nowe dostawy składowane były również według tych reguł. Dodatkowo towary, które zostaną użyte w jednym procesie, powinny znaleźć się jak najbliżej siebie, aby na przemieszczanie urządzeń rozładowujących nie trzeba było tracić więcej czasu niż to jest konieczne. Spełnienie tych wszystkich zależności samodzielnie jest trudnym zadaniem. Mając do dyspozycji system klasy ERP, zarządca może skorzystać z automatycznego planowania rozkładu towaru i wyliczonych ścieżek dla wózków. Dobry system informatyczny będzie potrafił zaplanować rozkład towaru bliski optymalnemu, co zmniejszy smaryczny czas przyjęć i wydań. Oparcie jak największej ilości wykonywanych w przedsiębiorstwie czynności o system ERP, pozwoli na uzyskanie pomocy w niemal każdym obszarze działalności. Scentralizowane dane mogą być poddane analizie, dzięki której można będzie uzyskać odpowiedzi na kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania pytania[gen04]: jaki jest przewidywany popyt i podaż na nasz produkt, co produkować aby spełnić oczekiwania rynku, jak dużo powinniśmy produkować, a ile produkujemy, jakie surowce i półprodukty są potrzebne, jak rozdzielić produkcję pomiędzy oddziałami, jaka jest docelowa jakość produktu, czy cena produkcji towaru jest poprawna, jaki jest stan magazynowy poszczególnych produktów, gdzie znajduje się produkt w danym momencie, czy wysłano faktury i czy zostały one uregulowane, jaki jest obecny stan finansowy firmy.</p>
<p>42 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 38 Rysunek 4.9: Logo projektu Adempiere Poznanie odpowiedzi na powyższe pytania pozwoli na osiągnięcie przez firmę wymiernych korzyści: zmniejszenie nakładów pracy potrzebnych do uzyskana zadawalających efektów, polepszenie jakości współpracy z dostawcami, redukcję poziomu zapasów. W wyniku tych zmian, można oczekiwać podniesienia potencjału przedsiębiorstwa Wybrane rozwiązanie Sprośród wielu dostępnych na rynku systemów klasy ERP powstających w technologii Open Source, zdecydowano się na wybór tworzonego przez społeczność produktu Adempiere. Wywodzi się on w prostej linii od innego otwartego programu Compiere ERP & CRM. Powodem, dla którego zdecydowano się na utworzenie odrębnej od macierzystego projektu wersji, była zła atmosfera wokół firmy Compiere, którą oskarżano o użycie hasła Open Source bardziej jako chwytu marketingowego i metody pozyskania taniej siły roboczej, niż rzeczywistej otwartości ich oprogramowania[oon06]. Współpraca i dyskusja nad rozwojem Compiere prowadzona była głównie z parterami biznesowymi firmy, a nie z członkami skupionej wokół projektu społeczności. Nie bez znaczenia był też fakt, że nie wspierana była żadna z otwartych baz danych ( domyślnie projekt korzystał z Oracle XE). Zainicjowanie projektu Adempiere nastąpiło we wrześniu 2006 po publicznej debacie[oon06], podczas której obecny lider społeczności aplikacji, Redhuan D. Oon, przedstawił zarzuty wobec firmy Compiere i plany stworzenia prawdziwie otwartego systemu. Pół roku po debiucie, oba systemy, z wynikiem na korzyść Adempiere, porównał Mario Calderon, certyfikowany konsultant SAP[Cal06]. Ponieważ od odłączenia się projektów minął w chwili pisania tej pracy dopiero rok, większość zawartych w niej informacji można z powodzeniem zastosować do obu projektów. Twórcy systemu wyszli z założenia, że w dzisiejszym stylu zarządzania, w szczególności w małych i średnich przedsiębiorstwach, do których adresowane jest Adempiere, podział na poszczególne komórki nie jest sztywno przestrzegany. Wielu wykwalifikowanych pracowników, często nie zważając na rozkład zadań pomiędzy działami, wykonuje całe lub nawet wiele połączonych procesów. Tego typu zachowania postanowiono odzwierciedlić w programie, który zamiast tradycyjnego podejścia ze ścisłym podziałem obowiązków, został zaprojektowany do pracy przy wykorzystaniu procesów biznesowych (Business Process Management). Dzięki wykorzystania procesów biznesowych, następuje automatyczne wiązanie pewnych czynności. Dzieje się to w ten sposób, że użytkownik wykonujący zadanie, ma do dyspozycji na pewnym etapie jedną lub więcej akcji. W zależności od tego, którą z nich podejmie, zostanie przeniesiony w inny punkt programu, pozwalający na wykonanie czynności, które w świecie rzeczywistym są logicznym następstwem dokonanego wyboru. Przykładowo skompletowanie zamówienia przenosi</p>
<p>43 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 39 do wystawiania faktury, po której zatwierdzeniu użytkownikowi pokazywane się opcje transportu). W każdym momencie można przerwać taki proces i wrócić do niego w późniejszym terminie. Dużym plusem takiego rozwiązania jest konieczność wykonania wszystkich niezbędnych do zachowania procedury zadań. Dzięki temu można być pewnym, że np. żadna faktura nie zostanie przypadkowo opłacona, o ile zamówione materiały nie zostały wydane zgodnie ze zdefiniowanymi zasadami (faktura tworzona jest bezpośrednio z zamówienia sprzedaży lub dokumentu wydania towaru). W aplikacji idea BPM realizowana jest poprzez mechanizm nazwany Workflow. Workflow zazwyczaj określa się jako dobrze zdefiniowany sposób przepływu informacji pomiędzy powiązanymi z konkretnym procesem biznesowym uczestnikami. Adempiere w pełni wspiera zarządzanie takimi przepływami. Moduł Workflow został zbudowany zgodnie z wytycznymi Workflow Management Coalition światowej organizacji skupiającej analityków, programistów i menadżerów, zajmujących się ustaleniami standardów zarządzania procesami biznesowymi. W przedsiębiorstwie użycie Workflow wiąże się z uzyskaniem narzędzia, pozwalającego na kontrole nad zachodzącymi procesami. Dobrze zdefiniowane połączenia pomiędzy czynnościami pozwalają na usprawnienie pracy i minimalizują ryzyko wystąpienia sytuacji, gdzie wskutek przeoczenia lub błędu powstaje niezgodność pomiędzy komórkami firmy. Stosowanie Workflow pozwala też zarządzającemu na kontrolę postępów w realizacji zamówienia i ewentualne korekty w razie problemów. W odróżnieniu od wielu ERP i CRM, Workflow nie jest tylko dodane do aplikacji, ale to architekturę Adempiere budowano w oparciu jego ideę. Dzięki temu wszystkie procesy w Adempiere są gotowe do użycia w Workflow, można je łatwo rozbudowywać o kolejne etapy, a także modyfikować. Adempiere udostępnia trzy typy Workflow. Pierwszy z nich, General Workflow, prowadzi użytkownika krok po kroku informując go o czynnościach wymaganych do zakończenia etapu i całego procesu. Typ ten jest podobny do znanych z aplikacji biurkowych kreatorów, może być wykorzystany na przykład do tworzenia podsumowania miesiąca. Kolejnym typem jest Document Process Workflow ustalający reguły przetwarzania dokumentów. Zostaje uruchomiony automatycznie przy utworzeniu pisma. Przykład na wykorzystanie tego typu przepływu to konieczność zaaprobowania nowego projektu kolejno przez kierownika i dyrektora, zanim możliwe będzie przypisanie do niego zasobów. Ostatnim typem Workflow jest Document Value Workflow, które rozpoczyna się po wystąpieniu zdefiniowanego przez użytkownika warunku, na przykład start udzielania kredytu nowemu partnerowi biznesowemu. Procesy te powinny być rozszerzone przez użytkownika, aby dopasować je do zwyczajów panujących w danej firmie. Wadą Adempiere jest brak gotowego tłumaczenia na język polski. Aby spolonizować aplikację, koniczny jest import specjalnie przygotowanego zbioru plików XML (zajmuje on kilkanaście minut język wbudowywany jest w aplikację). Niestety, pliki te nie są dołączane do oficjalnej dystrybucji programu i trzeba je pobrać z jego repozytorium (miejsca składowania kodów źródłowych na serwerze). Samo tłumaczenie, za które podziękowania należą się panu Markowi Mosiewiczowi z firmy Jotel, pozostawia również co nieco do życzenia. Przykładowo, kluczowe do oddania istniejącej w Adempiere organizacji zadań w procesy określenie Requisition to Invoice, zostało przetłumaczone wprost na Sprzedaż. Nie wszystkie zwroty mają polskie odpowiedniki, tak więc można w aplikacji spotkać angielskie sformułowania. Samo tłumaczenie nie jest procesem technicznie skomplikowanym, tak więc na potrzeby tej pracy poprawiono i dodano kilka tłumaczeń. Do dzieła powinni przystąpić polscy użytkownicy Adempiere i dokończyć rozpoczętą przez firmę Jotel pracę. Zastosowania Adempiere można podzielić na obszary, obsługiwane za pomocą poszczególnych modułów.</p>
<p>44 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 40 Wewnętrzny proces Adempiere Wycena do fak- Rysunek 4.10: tury Moduł sprzedaży Moduł sprzedaży zorganizowany jest w proces wycena do faktury (Qoute to Invoice), którego schemat widoczny jest na rysunku Odpowiada on za łańcuch czynności wykonywanych podczas tworzenia wyceny dla klienta (opartej na ogólnych lub spersonalizowanych cennikach) lub całej oferty handlowej firmy, zarządzania zamówieniami, fakturowaniem i przyjęciem zapłaty. Odpowiednie funkcje są wbudowane w aplikację w taki sposób, że proces połączony jest z łańuchem dostaw i zarządzaniem relacjami z klientem. W standardowych aplikacjach ERP należałoby operować na sprzedaży, zamówieniach, kontach przychodów. Dzięki podejściu procesowemu Adempiere, operacje łączone są w ciąg pozwalający jednej osobie wykonać kolejne czynności. Kolejnym ułatwieniem jest fakt, że przedmioty dodane do zamówienia sprzedaży, a nie będące jeszcze zatwierdzone, są automatycznie rezerwowane w aplikacji do momentu zapisu lub anulowania dokumentu, tak, aby ustrzec się przed przekroczeniem stanu magazynowego i przyjęcia nadmiernych zobowiązań wobec odbiorców. Po zatwierdzeniu sprzedaży, opierając się o listę sprzedanych towarów, aplikacja pozwala na przygotowanie jednego lub wielu transportów do klienta. Ciekawa jest opcja automatycznej wysyłki natychmiast po pojawieniu się na stanie magazynu wymaganej ilości towaru. Umożliwiono również tworzenie faktur okresowych, zawierających sumaryczne zobowiązania. Otwarte pozycje sprzedaży zostają zatwierdzone poprzez dokonanie płatności (np. wpisanie czeku albo polecenie zapłaty ), tworzenie wpisu w księdze kasowej (np. faktura z opóźnionym terminem płatności) lub podczas zaksięgowania przelewu bankowego. Reguły płatności pozwalają na automatyczne tworzenie pokwitowań: wpisu do księgi kasowej dla operacji na kasie podręcznej i do księgowości dla zapłaty bezgotówkowej (karta kredytowa, czek). Istnieje również możliwość</p>
<p>45 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 41 Rysunek 4.11: Wewnętrzny proces Adempiere Zapotrzebowanie do faktury integracji Adempiere z serwisami transakcyjnymi w technologii VeriSign PayFlowPro w celu automatyzacji księgowania wpłat. Moduł zakupów Zapotrzebowanie do faktury (Requisition to Pay, rysunek 4.11) to proces używany do tworzenia zamówień zakupu, przetwarzania faktur otrzymanych od dostawców i dokonywania płatności. Funkcjonalność jest dobrze zintegrowana z zarządzaniem łańuchem dostaw. Odpowiada modułom zamówień i kontom płatności w tradycyjnych systemach ERP. Podobnie jak w Qoute to Cash, widać zysk z organizacji czynności w proces aplikacja pozwala na dokonanie zamówienia w kilku etapach. Użytkownik zgłasza zapotrzebowanie na towary. Dokument pojawia się w aktywnych procesach osoby upoważnionej do akceptacji, która może go zatwierdzić lub nie. Jeśli wydana zostanie pozytywna opinia, zapotrzebowanie trafia na listę, aby osoba odpowiedzialna za wysyłanie zamówień, mogła stworzyć (w dowolnym czasie) zagregowanie zlecenie zakupu. Użytkownik, który zgłosił zapotrzebowanie, jest na bieżąco informowany co dzieje się z jego wnioskiem, a po każdej dostawie (również częściowej), zostaje powiadomiony o dostępności materiałów. Zarządzanie relacjami z klientami Odpowiednie zarządzanie relacjami z klientem (Customer Relations Management, CRM), jest ważną misją każdej firmy. Pozwala na zwiększenie jakości obsługi obecnych i pozyskanie nowych klientów. Aplikacje typu CRM, dawniej spotykane zazwyczaj jako osobny projekt (np. SugarCRM), coraz częściej staje się wbudowanym modułem ERP. Tak dzieje się również w przypadku Adempiere, gdzie CRM jest zintegrowanym narzędziem, pozwalającym na przegląd wszystkich informacji powiązanych z wybranymi klientami. Zarządzanie tymi</p>
<p>46 4.2. Planowanie Zasobów Przedsiębiorstwa 42 relacjami jest również częścią procesu biznesowego, dzięki czemu w odróżnieniu od tradycyjnego podejścia stosowanego w zewnętrznych aplikacjach CRM, jakim była synchronizacja z ERP (patrz 4.6) wywoływana ręcznie lub okresowo, istnieje bezpośrednia dwukierunkowa zależność. Adempiere wspiera relacje z klientami poprzez udostępnieni narzędzi do tworzenia elektronicznych list wysyłkowych (list mailingowych) docierających bezpośrednio do zainteresowanych osób, lub też przekazując polecenia kontaktu do sprzedawców lub telemarketerów. Przedsiębiorstwo korzystając z tych funkcji może przeprowadzić skuteczną kampanię informacyjną dotyczącą nowych produktów, promocji czy też podsumowania mijającego okresu. Narzędzia analityczne dostępne w systemie, takie jak zbadanie zmian wzajemnych należności z klientem (klientami) w czasie, pozwolą na późniejsze zbadanie zysków i strat poniesionych podczas kampanii. Zarządzanie łańcuchem dostaw Zarządzanie łańcuchem dostaw (Supply Chain Management, SCM) pokrywa wszystkie kwestie związane z zarządzaniem materiałami, włączając w to dostawy towaru, transport, transfer do odbiorców i klientów końcowych. Adempiere pozwala na zdefiniowanie wytwarzanych dóbr i wykonywanych usług za pomocą rachunku materiałów i zamienników. Ceny dla tych składników mogą być importowane od dostawców. Produkty można organizować w kategorie i hierarchizować. Możliwe jest wyszukiwanie produktów po ich atrybutach. Dla każdego towaru istnieje opcja przechowywanie różnych cenników i monitorowania należnych zniżek. Obie te funkcje uwzględniają daty obowiązywania, aby pozwolić na przeprowadzanie np. akcji promocyjnych zależnych od sezonu. Kontrola rozmieszczenia towarów i wielu magazynów pomaga w organizacji sprawnego przepływu materiałów wewnątrz firmy. Tworzenie dostaw w Adempiere możliwe jest nie tylko w wyniku reakcji na indywidualne zamówienie, ale również seryjnie poprzez zdefiniowanie odpowiednich reguł. Przyjmowanie dostaw zostało wzbogacone o użyteczny mechanizm tworzenia dokumentów przyjęć poprzez porównywanie ich z zamówieniem zakupu lub wystawioną przez dostawcę fakturą. Możliwe jest również wprowadzenie i specjalne oznaczenie nie przyjętej jeszcze dostawy, aby móc zaplanować przyszłe zobowiązania (dostępny jest widok przyszłych dostaw na osi czasu). Adempiere posiada również narzędzie służące do tworzenia list uzupełnień materiałów, bazując na danych historycznych o sprzedaży lub docelowych poziomach zapasów. Tak utworzone listy mogą być podstawą do utworzenia zapotrzebowania lub bezpośrednio zamówienia. Zarządzanie relacjami z parterami biznesowymi Zarządzanie relacjami z parterami biznesowymi (Partner Relations Management, PRM) łączy ze sobą partnerów biznesowych przedsiębiorstwa, pozwalając im na ścisłą współpracę dzięki platformie Adempiere. Można je uznać za odpowiednik wewnętrznego modułu CRM, udostępnionego firmom podłączonym do serwera. Dla tych nie posiadających bezpośredniego dostępu do systemu, możliwy jest dostęp do informacji poprzez stronę internetową. Na moduł PRM składa się kilka funkcji: zarządzanie potencjalnymi klientami w jej skład wchodzi tworzenie i rozdzielanie zarządzania namiarami, razem z możliwością obserwacji postępów i wyników działań personelu w dowolnym momencie, księgowanie wydatków marketingowych umożliwia partnerom automatyczne fakturowanie wydatków, poboczne zamówienia tworzy możliwości łączenia zamówień z jednego źródła, a mających trafić do różnych partnerów,</p>
<p>47 4.3. Portal Informacyjny 43 zapytania obsługi klienta i serwisów gwarancyjnych inicjuje i nadzoruje przebieg poprawnej obsługi, współdzielenie danych pomiędzy partnerami można współdzielić część informacji, takich jak baza produktów i cenniki, klienci, udostępnianie usług serwer Adempiere umożliwia również udostępnienie usług dla partnerów, a wprowadzane przez nich informacje mogą być wykorzystane przez wszystkich uprawnionych użytkowników portalu Wymagania sprzętowe Dla wersji Adempiere 3.2.0: JDK 1.5 lub nowsza, PostgreSQL 8.1 lub nowyszy razez z PLJava 1.2 lub inna wspierana baza danych NOTATKI użyte przeze mnie tłumaczenia: cashbook - księga kasowa petty cash - kasa podręczna open items - otwarte pozycje settled - zatwierdzone Direct Debit - Polecenie Zapłaty reconciling - (pogodzenie) księgowanie 4.3 Portal Informacyjny Biznesowy Portal Informacyjny (Enterprise Information Portal, EIP) to aplikacja, która pozwala przedsiębiorstwu na udostępnienie użytkownikowi wewnętrznych i zewnętrznych danych, potrzebnych do podejmowania świadomych decyzji biznesowych[cc98]. Informacje grupowane i dostarczane są w wygodnej formie, jaką jest spersonalizowana strona internetowa. Dzięki temu, pracownik może w dowolnym miejscu korzystać z niedostępnych publicznie zasobów firmy, podanych w sposób przystosowany do jego potrzeb i przyzwyczajeń. Portal umożliwia dostęp nie tylko do agregowanej wiedzy, ale też do osób, których współpraca może być pożądana. W tym celu instalowane są odpowiednie narzędzia, pozwalające na sprawny i efektywny przebieg kooperacji. Patrząc powierzchownie na zainstalowany Portal, można odnieść wrażenie, że jego funkcje powielają możliwości Systemu Zarządzania Treścią (punkt 4.1). Nie jest to prawdą, ponieważ EIP jest tworem o wiele bardziej złożonym, a zadania przed nim stawiane znacznie przekraczają możliwości oprogramowania typu CMS, który zwykle ogranicza się do edycji i publikacji dokumentów. Charakterystyka funkcji, jakie oferować powinien program, aby móc zostać nazwany Portalem, została określona przez analityków, badających w 1998 roku zdobywające wówczas popularność zjawisko tego typu oprogramowania[cc98]. Pracownik korzystając z EIP ma dostęp do informacji pochodzących z wielu źródeł. Dostarczane są one na jeden z dwóch sposobów. Pierwszy z nich, zwany metodą push, polega na</p>
<p>48 4.3. Portal Informacyjny 44 Rysunek 4.12: Logo projekty Liferay przesyłaniu użytkownikowi danych, o które sam bezpośrednio nie poprosił, a które zostały uznane za stosowne do dostarczenia przez upoważnioną osobę trzecią (na przykład kierownika projektu). Taki mechanizm można wykorzystać w przedsiębiorstwach do odgórnego przydzielania zadań, które zdefiniowane przez zarządzającego, pojawiają się na spersonalizowanych stronach pracowników. Drugą techniką pozyskiwania informacji jest metoda pull, która polega na pobraniu informacji bezpośrednio na życzenie pracownika. Może to być na przykład przeszukiwanie firmowej bazy danych w celu zgromadzenia dokumentacji na temat przesłanego zadania. Chcąc zapewnić jak najściślejszą współpracę pomiędzy pracownikami, warto skorzystać z wielu opcji pracy grupowej dostarczanych przez Portal. Jego nieodzownym elementem są narzędzia interakcji z współpracownikami, pozawalające na zadawanie pytań, otrzymywanie na nie odpowiedzi i współdzielenie informacji z wykorzystaniem przestrzeni roboczych. Zazwyczaj dzieje się to poprzez użycie rozpowszechnionych metod komunikacji internetowej, takich jak chat czy forum. Popularne jest również tworzenie nieformalnych baz wiedzy, poprzez wykorzystanie mechanizmu wiki, czyli stron internetowych, których treść można nie tylko przeglądać, ale też w prosty sposób edytować i usuwać przy pomocy przeglądarki. Przykładowe wykorzystanie to tworzenie bazy wiedzy uzupełnianiej przez pracowników, zawierającej standardowe procedury, takie jak sposób dodania oficjalnego nagłówka korespondencji firmowej w edytorze tekstu. Dzięki sprawnie działającej stronie wiki, można uniknąć ponownego odkrywania koła przez kolejnych zatrudnionych. Dobrze zaprojektowany EIP powinien wykazywać trend w kierunku możliwości rozszerzania wertykalnego, czyli dostosowania funkcji do potrzeb firmy, należącej do konkretnego sektora gospodarki (na przykład poprzez dodanie przeglądarki map dla przedsiębiorstw zajmujących się kartografią). W tym celu powinny zostać udostępnione mechanizmy, pozwalające na dołączanie modułów, tworzonych przez zewnętrznych dostawców. Dzięki spełnieniu powyższych warunków, w Portalu może zostać przeprowadzona integracja odizolowanych źródeł danych, specjalizowanych modułów biznesowych i mechanizmów kooperacji w pojedynczy system. Będzie on pozwalał użytkownikowi na wygodne uzyskiwanie i wykorzystanie wszystkich potrzebnych mu informacji, zgrupowanych za pomocą centralnego interfejsu. Dzięki zastosowaniu EIP można spodziewać się spadku opóźnień związanych z wykorzystaniem rozproszonych informacji i wzrostu wydajności całych działów i pojedynczych pracowników poprzez zawiązanie przez nich współpracy Wybrane rozwiązanie W przedstawianym w pracy zintegrowanym systemie zdecydowano się na użycie portalu Liferay. Zadebiutował on w 2000 roku, będąc przeznaczonym wówczas dla niekomercyjnego sektora rynku, a stając się po ośmiu latach jednym z najbardziej rozbudowanych i docenianych (nagroda InfoWorld Bossie Award 2007[IJRB07] dla najlepszego portalu Open Source ) rozwiązań portalowych o otwartych źródłach, przeznaczonych do zadań biznesowych. Jego rozwój w chwili obecnej wspierany jest przez firmę Liferay Inc., która zarabia oferując gotowe do użycia instalacje aplikacji, a także szkolenia i wdrożenia Liferay (o innych sposobach zarabiania na aplikacjach Open Source można przeczytać w punkcie 3.5). Projekt rozpowszechniany jest na licencji Massachusetts Insti-</p>
<p>49 4.3. Portal Informacyjny 45 tute of Technology, która pozwala użytkownikom na użycie, modyfikację i dystrybucję portalu, bez ponoszenia żadnych opłat, czy też konieczności udostępniania zmodyfikowanego kodu. Jako instalację portalu należy rozumieć aplikację dostępną z poziomu przeglądarki, umożliwiającą zarządzanie układem i zawartością strony, a także konfigurację każdego obiektu umieszczonego na tej stronie z osobna. Witryna internetowa producenta oferuje wybór spośród kilku rodzajów dystrybucji Liferay, między innymi wersji gotowej do użycia od razu po ściągnięciu i uruchomieniu. Edycja taka zawiera serwer Apache Tomcat 5.5 z zainstalowanym portalem i prostą, plikową bazą danych. Ta instalacja może stać się bazą dla wersji produkcyjnej, należy jednak dokonać odpowiednich zmian w konfiguracji. Liferay jest produktem wygodnym w użytkowaniu. Udostępnia znane zazwyczaj z aplikacji biurkowych usprawnienie w obszarze interfejsu użytkownika: możliwość zmiany ułożenia elementów poprzez mechanizm przenoszenia okien. Klikając na pasku tytułowym komponentu i przytrzymując lewy przycisk myszki, można przesuwać go po całym układzie strony (technika Drag and Drop). Nowa pozycja zostanie na stałe zapamiętana w portalu. Edytując wzajemne ułożenie stron za pomocą rozwijalnego drzewa, tym samym sposobem przeciągania, można przenosić etykiety, określając ich zagłębienie względem siebie. Te rozszerzenia interfejsu zostały opracowane w technologi AJAX (Asynchronous JavaScript and XML) służącej do budowania funkcjonalnych stron internetowych. Dzięki jej zastosowaniu w portalu, możliwa jest też praca bez konieczności częstego przeładowywania stron (komunikacja z serwerem odbywa się w tle) i osiągnięcie niedostępnych w tradycyjnych witrynach opartych tylko o HTML i CSS usprawnień. Treść portalu jest pogrupowana w tak zwane pulpity, których użytkownik może mieć dowolną ilość. Służą one do oddzielenia różnych tematycznie działów, na przykład dotyczących konkretnych projektów. Każdy pulpit składa się z dwóch grup stron: prywatnych i publicznych. Pierwsze z nich dostępne są standardowo tylko dla użytkownika będącego członkiem grupy z odpowiednimi uprawnieniami, drugie dla każdego odwiedzającego. Ustawienia te można zmieniać w szerokim zakresie, pozwalając przykładowo na dostęp do stron publicznych tylko osobom z własnej firmy. Każda ze stron pulpitu może posiadać osobny układ i wygląd, a także listę portletów na niej umieszczonych. Portlet to element Portalu, wykonujący określone, czasem bardzo zaawansowane funkcje. Nie jest on samodzielnym programem, ale obiektem uruchamianym tylko w kontenerze portletów, którym jest między innymi Liferay[Mic07a]. Inne tego typu aplikacje opisano w punkcie W rozwiązaniach komercyjnych portlety są zazwyczaj dostarczane przez wyspecjalizowanych dostawców, albo, jeśli wymagania co do działania są nietypowe, tworzone od podstaw na zamówienie. Pełne prawa do konfiguracji zawartości całego portalu ma administrator. Oprócz zwykłych zadań jak ustawienie połączenia do bazy danych, zarządzanie uprawnieniami, może on ustawić minimalny zbiór zainstalowanych komponentów dla wszystkich osób, którego nie będą mogły zmienić (np. okno powiadamiania o nowych zadaniach na stronie startowej). Pozwoli to na zapewnienie sprawnego przepływu informacji przez przedsiębiorstwo, czego nie można by zagwarantować bez pewności, że użytkownik ma aktywny komponent, w którym dostanie wiadomość. Liferay pozwala na szerokie określenie uprawnień konretnego użytkownika, jednak najważniejsza granica znajduje się pomiędzy użytkownikiem zalogowanym a gościem. W standardowej instalacji, użytkownik ma prawo organizowania spersonalizowanej wersji portalu. Tworzy dowolną ilość stron, dostępnych za pomocą zakładek, każdą z nich wypełniając wybraną przez siebie treścią (obiektami). Gość nie ma zazwyczaj praw do ingerencji w zawartość, może jedynie korzystać z już wstawionych elementów. Administrator powinien określić, jaki podzbiór treści zostanie pokazany publicznie, osobom niezalogowanym. Zazwyczaj, jeśli strona internetowa firmy oparta jest o rozwiązanie portalowe, goście mogą skorzystać z klienckiej wersji modułu CMS i prostych portletów, takich jak ankieta czy galeria.</p>
<p>50 4.3. Portal Informacyjny 46 Administracja dostępem do portalu nabiera dodatkowego znaczenia dzięki zastosowanemu w Liferay mechanizmowi pojedynczej autoryzacji (Single Sign On, SSO). Użytkownik zalogowany w portalu może uzyskać automatyczny dostęp do zewnętrznych zasobów chronionych hasłem, takich jak administracja CMS, serwer plików. W tworzonym systemie, użytkownik, który autoryzował się w Liferay, zostaje dopuszczony do zewnętrznego konta . Operacje na nim wykonywane są przy użyciu portletu - klienta pocztowego. Grafika portalu zorganizowana została w pakiety, które zawierają arkusze stylów, grafiki i ikony. Są to zwane tematy. Każdy z nich powinien posiadać reguły dla wszystkich wymaganych przez portal elementów. Takie szablony wyglądów dystrybuowane są na podobnych zasadach jak inne komponenty: mogą być wykonane przez dostawców tego typu rozwiązań i włączone do zasobów portalu. Dzięki temu, oprócz personalizacji zawartości swojego pulpitu, każdy użytkownik może również według własnych upodobań zmienić jego wygląd. Istnieją również uproszczone tematy przygotowane dla telefonów komórkowych posiadających przeglądarkę internetową. Najciekawszym elementem jest pierwszy z pulpitów, będący kontenerem portletów. Zawarte w nim elementy mogą być przez użytkownika dodawane, usuwane i modyfikowane. Przygotowany na potrzeby tworzonego systemu zestaw, zawiera komponenty służące do wykonywania opisanych wcześniej czynności: wyszukiwanie służy do przeszukiwania zdefiniowanych przez administratora obszarów, na przykład repozytorium dokumentów, słownik prosty przykładowy portlet, który słowo wpisane w polu tekstowym przesyła do zewnętrznej witryny zegar analogowy pokazuje możliwość osadzenia obiektu wykonanego w technologii Adobe Flash, ogłoszenia dodanie do tego komponentu treści, spowoduje wyświetlenie jej u wszystkich użytkowników posiadających element tego typu, poczta portlet będący klientem , z możliwością czytania i tworzenia wiadomości za pomocą dołączonego edytora wizualnego, skonfigurowany do współpracy z zainstalowanym już w systemie serwerem pocztowym, kalendarz zawiera wizualizację kalendarza, do którego można dodawać zdarzenia i programować akcje wyzwalane ich wystąpieniem, forum pozwala na podręczne przeglądanie uzyskanych poprzez określenie wymagań wiadomości (najnowsze, pochodzące z danego forum... ), notatki odpowiednik żółtych karteczek z krótkim tekstem. Budowa typowego portletu zostanie przedstawiona na podstawie komponentu kalendarza, widocznego na rysunku Na pasku tytułowym znajduje się symbol elementu i jego tytuł, a także ikony opcji. Od lewej, są to: ponowne załadowanie zawartości portletu. Co ważne, czynność ta nie powoduje zbędnego odświeżenia całej strony, personalizacja wyglądu poprzez edycję arkusza stylów. Domyślnie wygląd określony jest poprzez reguły określone dla całego portalu,</p>
<p>51 4.3. Portal Informacyjny 47 Rysunek 4.13: Przykładowy portlet kalendarz konfiguracja ustawień komponentu, minimalizacja okienka do paska tytułowego, wyświetlenie portletu w trybie pełnoekranowym, co może skutkować pojawieniem się dodatkowych opcji, trwałe usunięcie portletu z pulpitu. Te trzy elementy są standardowe dla wszystkich portletów. Natomiast znajdująca się poniżej paska zawartość, jest w pełni programowalna, czyli dla każdego komponentu posiada własny wygląd i funkcje. Kod pisany jest w języku Java, z wykorzystaniem jednego ze wspieranych środowisk do rozwoju aplikacji sieciowych. Jest to dobre rozwiązanie, biorąc pod uwagę możliwość tworzenia portletów realizujących zaawansowane zadania dzięki zastosowaniu języka wysokiego poziomu. W zaprezentowanym kalendarzu różne widoki zostały podzielone na zakładki, wyświetlające wydarzenia z różnych okresów, a także umożliwiające import danych z inny programów. W tworzonym zintegrowanym systemie informatycznym, Liferay został wykorzystany jako zewnętrzna warstwa prezentacji. Systemy CMS (Joomla) i ERP (Adempiere) są w stosunku do niego podległe i zostały włączone jako strony domyślnego pulpitu użytkownika. W ten sposób przechodząc pomiędzy kolejnymi zakładkami, uzyskuje się dostęp do komponentów systemu. W przypadku Joomla integracja nie stanowiła większego problemu. Zarówno strona administracyjna jak i użytkowa CMS zachowują się prawidłowo po umieszczeniu w portalu. Pewien problem stanowiło jednak skuteczne podłączenie ERP. Adempiere posiada dwa interfejsy użytkownika. Pierwszy z nich, to standardowa aplikacja internetowa, którą można bez większych trudności połączyć z portalem. Jest ona jednak dopiero w fazie rozwoju, dlatego jej zastosowanie w systemie produkcyjnym nie jest zalecane. Druga, lepsza, metoda dostępu do programu to stabilna aplikacja biurkowa. Jest ona napisana w języku Java, dlatego można ją uruchomić jako osadzony na stronie obiekt. Jednak ze względu na liczne[gre07] wady tej metody, również ją należy traktować z rezerwą. Dlatego proponowane rozwiązanie, to uruchomienie ERP poprzez wykorzystanie technologii Java Web Start. Polega ona na stworzeniu odpowiedniego deskryptora aplikacji, który otwarty w przeglądarce, powoduje (za zgodą użytkownika) ściągnięcie z serwera klienckiej wersji programu (20 MB), automatyczną instalację w specjalnej przestrzeni roboczej na dysku twardym i uruchomienie. Przy kolejnym wywołaniu,</p>
<p>52 4.3. Portal Informacyjny 48 aplikacja nie jest już ściągana, ale korzysta się z lokalnej kopii. W ten sposób użytkownik może jednym kliknięciem uruchomić biurkową wersję Adempiere. W przykładowym systemie, Adempiere poświęcono dwie strony: jedna zawiera odnośniki do wymienionych wyżej i innych (administracja serwerem aplikacji) opcji, druga powoduje bezpośrednie uruchomienie aplikacji w technice Java Web Start. Liferay okazał się systemem bardzo rozbudowanym i dojrzałym. W trakcie całych prac nad nim, napotkano tylko jeden błąd. Podczas zmiany domeny firmowej z standardowej liferay.com na stosowaną w całym systemie zsi.pl, portlet przestał wyświetlać okienko, w którym wpisuje się nazwę użytkownika przed pierwszym użyciem. Jednak komponent ten nie jest częścią portalu, a tylko komponentem razem z nim dystrybuowanym. Poza tym twórcy wyraźnie zaznaczają, że jest on w fazie rozwoju. Pewnym problemem jest również brak języka polskiego na długiej (24 pozycje) liście wspieranych tłumaczeń. Dla celów tworzonego systemu należało więc przeprowadzić samodzielne tłumaczenie. Na szczęście jest to zadanie o tyle proste (aczkolwiek czasochłonne), że polega na tłumaczeniu pliku tekstowego z angielskimi wyrażeniami. Pomijając te dwie niedogodności, autor poleca użycie tego portalu w przedsiębiorstwie, ponieważ pozwoli on niewielkim kosztem uzyskać interesujące efekty w zakresie publikacji treści i usług, a także współpracy pracowników. Lista przedsiębiorstw i organizacji używających Liferay jest długa[lif04]. Są na niej między innymi Wydział Opieki Społecznej Stanu Colorado (http://www.cdhs.state.co.us/), oddział firmy Novell zajmujący się współpracą zespołową (http://www.novell.com/products/teaming/) a także Wielkopolski Urząd Wojewódzki w Poznaniu (http://www.poznan.uw.gov.pl) Wymagania Wymagania dla wersji Należy użyć po jednym elemencie z każdej grupy: serwer aplikacji: Borland ES 6.5, Apache Geronimo 1.1, Sun GlassFish SP1, JOnAS 4.8.5, JRun 4 Updater 3,Oracle AS , Orion 2.0.6, Pramati 5.0, RexIP 2.5, SUN JSAS 8.01, WebLogic SP , WebSphere x, kontener serwletów: Jetty 5.1.4, Resin , Tomcat 5.0.x/5.5.x, system operacyjny: AIX, BSD, LINUX, SOLARIS, WINDOWS, MAC OS X, baza danych: Apache Derby, IBM DB2, Firebird, Hypersonic, Informix, InterBase, JDataStore,MySQL, Oracle, PostgresSQL, SAP, SQL Server, Sybase Rozwiązania konkurencyjne exo Strona domowa: Najnowsza wersja: 2.0 Konkurencyjnym rozwiązaniem dla Liferay jest platforma exo. Aplikacja, będąca również w fazie produkcyjnej, zaprojektowana jest jako możliwy do dostosowania do własnych potrzeb Portal i CMS[Inf05]. Jej kontener serwletów (mechanizm odpowiedzialny za obsługę podstawowych</p>
<p>53 4.4. Pakiet biurowy 49 technologii internetowych w języku Java) posiada certyfikat zgodności z projektem firmy Sun Microsystem tworzącej języka Java. Posiada również wiele nieszablonowych optymalizacji pod względem wydajności działania. exo dostarczany jest na licencji komercyjnej i GPL, dostępna jest darmowa pomoc i szkolenie online. JBoss Portal Strona domowa: Najnowsza wersja: 2.5 Demonstracja: Kolejnym graczem na rynku portali jest firma JBoss z produktem JBoss Portal[Inf05], będącym częścią JBoss Enterprise Middleware System, środowiskiem tworzenia zaawansowanych aplikacji biznesowych. Również ten kontener serwletów posiada certyfikat zgodności z wytycznym Sun Microsystem. Portal wydawany jest na dwóch licencjach: komercyjnej i GPL. W pierwszym przypadku klient uzyskuje dostęp do pomocy technicznej i szkoleń prowadzonych przez pracowników JBoss. 4.4 Pakiet biurowy Pakietem biurowym zwykło się nazywać zbiór programów wykorzystywanych w codziennej pracy biurowej. Taki zestaw powinien być pomocny w wykonywaniu typowych zadań: edycji tekstu, prostych obliczeniach księgowych i analizie danych (arkusz kalkulacyjny), tworzeniu i wyświetlaniu prezentacji multimedialnych. W pakietach firmy przygotowują oferty handlowe, wizualnie atrakcyjne reklamy, oficjalne pisma w których ważna jest forma, a także tworzą szablony dokumentów, używane później w korespondencji z klientami. Często dostępne na rynku pakiety biurowe rozszerzane są o pełniace dodatkowe funkcje programy, umożliwiające między innymi pracę z bazą danych, rysowanie, czy też tworzenie (w trybie wizualnym) stron internetowych. W chwili obecnej na świecie prymat wiedzie własnościowy Microsoft Office, dostępny na platformy Windows i MacOS. Dzięki swojej wielkiej popularności (szacuje się[ck06], że na świecie zainstalowanych jest około 400 milionów jego kopii) ustala standardy funkcjonalne dla aplikacji tego typu Wybrane rozwiązanie Społeczeństwo Open Source ma w chwili obecnej do wyboru zróżnicowane pakiety, będące alternatywnymi rozwiązaniami dla programów Microsoft. Najlepszym projektem mogącym zagrozić pozycji MS Office wydaje się być OpenOffice.org, który został kupiony lub ściągnięty z internetu około 61 milionów razy[ck06]. Historia pakietu jest dosyć krótka. W 2000 roku firma Sun Microsystems postanowiła zmienić darmowy dotychczas produkt StarOffice w komercyjną aplikację. Chcąc zostawić alternatywę dotychczasowym użytkownikom, którzy nie zdecydują się na użytkowanie płatnego rozwiązania, podarowała ówczesny kod źródłowy społeczności, ustanawiając dla niego licencję GNU Lesser General Public License (patrz 3.2.3) i tworząc projekt OpenOffice.org, który do tej pory dofinansowuje. W skład OOo wchodzą następujące komponenty: Writer edytor tekstu, Calc arkusz kalkulacyjny, Impress przygotowywanie prezentacji, Draw edycja grafiki wektorowej,</p>
<p>54 4.4. Pakiet biurowy 50 Math edytor równań, Base baza danych. Rysunek 4.14: Logo OpenOffice.org Twórcy OpenOffice.org wchodząc na zdominowany przez MS Office rynek, jako jedno z założeń przyjęli próbę uzyskania jak największej zgodności z liderem. Możliwe jest swobodne wczytywanie i zapisywanie formatów plików konkurencyjnego rozwiązania (głównie.doc,.xls,.ppt), tak więc osoby przenoszące się z jednego pakietu do drugiego, nie muszą się obawiać utraty danych 1. Niestety, z powodu silnego powiązania z wewnętrzną budową MSOffice, zdarzyć się mogą niezgodności przy imporcie bardziej skomplikowanych dokumentów. Z taką sytuacją twórcy Wolnego Oprogramowania starają się walczyć przy pomocy otwartych standardów, które mają pozwolić na przenoszenie danych pomiędzy dowolnymi aplikacjami bez obawy o niezgodność otrzymanych rezultatów (więcej w punkcie 4.4.2). Pewnym problemem dla osób przyzwyczajonych do pracy z Microsoft Office jest również konieczność zmiany części nawyków z powodu nieco innej obsługi aplikacji. Jednak dla osób gotowych poświęcić trochę czasu, jak i dla zaczynających pracę z aplikacjami biurowymi, OpenOffice.org powinien okazać się dobrym rozwiązaniem Otwarty standard pliku Chcąc zapewnić użytkownikowi możliwość swobodnego wyboru oprogramowania biurowego, które wykorzystuje do pracy, podjęto kroki w celu stworzeniu niezależnego od używanej aplikacji standardu pliku. Konsorcjum Organization for the Advancement of Structured Information Standards powołało komitet techniczny, który na podstawie propozycji fundacji OpenOffice.org, stworzył format OASIS Open Document Format for Office Applications (ODF)[ftAoSIS05]. Wkrótce został on uznany za podwójny standard ISO/IEC 26300:2006[fS06]. Open Document jest formatem opartym na języku znaczników, posiada dokładną i kompletną dokumentację, a także jest wolny od wszelkich roszczeń: nie są za jego użycie pobierane opłaty, nie trzeba zgody twórców na jego wykorzystanie, nie zawiera żadnych patentów. W chwili obecnej ODF używany jest już przez wiele otwartych i zamkniętych aplikacji, między innymi KOffice, StarOffice, OpenOffice, GoogleDocs. 1 trzeba zaznaczyć, że OOo nie jest w stanie poprawnie wykonać większości makr (osadzonych w dokumencie skryptów) gdyż odwołują się one bezpośrednio do wewnętrznej budowy MSOffice</p>
<p>55 4.4. Pakiet biurowy 51 Typ pliku Tekst Arkusz kalkulacyjny Grafika wektorowa Prezentacja Wykres Równanie Obraz Główny dokument Rozszerzenie.odt.ods.odg.odp.odc.odf.odi.odm Tablica 4.1: Zawarte w specyfikacji OASIS Open Document Format for Office Applications[ftAoSIS05] typy plików W Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 11 października 2005, ODF został uznany jako jeden z formatów danych zasobów informacji udostępnianych za pomocą systemów teleinformatycznych, używanych do realizacji zadań publicznych[min05]. Rysunek 4.15: Specyfikacja Office Open XML - 6 tomów po 1000 stron Warto wspomnieć również o formacie plików, który od pewnego czasu przygotowywany jest przez firmę Microsoft Office Open XML. Założenia twórców są te same jak autorów ODF stworzyć zunifikowany format łatwy w implementacji i użytkowaniu. Niestety w praktyce wymagania te nie są spełniane, przez co OOXML spotyka zmasowana krytyka. Przeciwko uznaniu go za standard aktywnie protestują liczne grupy zainteresowanych, w tym społeczność Open Source. Głównymi zarzutami są duplikacja funkcjonalności, którą zapewnia już ODF, niejasne zasady prawne korzystania z formatu (brak zapewnienia że nie potrzebna będzie zgoda Microsoft na jego użycie), skomplikowana dokumentacja (około 6000 stron specyfikacji (rysunek 4.15) w porównaniu do 738 w ODF[ftAoSIS05]), a także powiązanie z niestandardowymi technologiami (np. format wektorowego zapisu grafiki DrawingML) i funkcje odnoszące się bezpośrednio do specyfiki produktów Microsoft (np. autospacelikeword95 lub useword97linebreakrules odwołujące się do Microsoft Word 95 i 97).</p>
<p>56 4.4. Pakiet biurowy Wymagania sprzętowe Wymagania dla wersji 2.2. Microsoft Windows: Windows 98, Windows ME, Windows 2000 (Service Pack 2 lub nowszy), Windows XP, Windows 2003, Windows Vista, 128 MB RAM, przynajmniej 800 MB przestrzeni dyskowej dla domyślnej instalacji (zawiera JRE). Po instalacji OpenOffice.org bedzie zajmować około 440 MB, minimalna rozdzielczość ekranu 800x600, 256 kolorów. Linux: Linux z jądrem co najmniej , glibc2 w wersji lub wyższej, 128 MB RAM, przynajmniej 200 MB przestrzeni dyskowej dla domyślnej instalacji, minimalna rozdzielczość X11 ekranu 800x600, 256 kolorów. Mac OS X (X11): Power Mac G3 400Mhz lub nowszy, Mac OS X 10.3.x, Mac OS X 10.4.x, 256 MB RAM, przynajmniej 400 MB przestrzeni dyskowej dla domyślnej instalacji, minimalna rozdzielczość X11 ekranu 800x600, 256 kolorów. Dla pełnej funkcjonalności, zaleca się użycie jdk/jre lub nowsze Rozwiązania konkurencyjne Warto wspomnieć również o pakiecie aplikacji biurowych KOffice, wchodzącym w skład KDE Desktop Enviroment (środowisko graficzne dla systemów opartych na Linux). Dzięki ścisłemu powiązaniu z KDE twórcy oferują zestaw zintegrowanych aplikacji, posiadający możliwość swobodnej wymiany danych między komponentami, jak również z innymi aplikacjami napisanymi dla KDE. Składniki KOffice: KWord - edytor tekstu, KSpread - arkusz kalkulacyjny, KPresenter - tworzenie prezentacji, Kivio - tworzenie wykresów, schematów blokowych lub organizacyjnych, Karbon14 - obróbka grafiki wektorowej, Krita - obróbka grafiki rastrowej,</p>
<p>57 4.5. Komunikacja 53 Kugar - generowanie raportów, KChart - tworzenie wykresów, KFormula - edytor formuł matematycznych, Kexi - tworzenia baz danych, KPlato - harmonogramowanie zadań. 4.5 Komunikacja Firmy posiadające łącza internetowe mogą skorzystać z wachlarza możliwości, jaki daje wykorzystanie sieciowych kanałów komunikacji. Nie ustępują one jakością tradycyjnym metodom porozumiewania się, a oferują opcje w niej nie występujące lub trudnodostępne. Podstawowe zyski przy połączeniach z wykorzystaniem internetu to redukcja kosztów (np. rozmowy głosowe są zazwyczaj darmowe), poszerzenie dostępnych możliwości (konferencje i wideokonferencje, przesyłanie plików), lepsze zarządzanie (informacje o kontaktach mogą być automatycznie zapisywane i kojarzone z poszczególnymi klientami w oprogramowaniu CRM patrz punkt 4.2.1). Spośród głównych metod porozumiewania się w internecie, można rozróżnić: poczta elektroniczna odpowiednik korespondencji listowej, Instant Messaging bezpośredni przesył krótkich komunikatów tekstowych, VoIP (Voice over IP) rozmowy głosowe Poczta elektroniczna Poczta elektroniczna ( ) polega na przesyłaniu informacji od nadawcy do odbiorcy za pomocą internetu. Jest to bezpośredni odpowiednik zwykłej korespondencji listowej. Nadawca tworzy list, adresując go odpowiednio i wysyła. Adresat otrzymuje wiadomość przy najbliższym sprawdzeniu swojej skrzynki pocztowej. Przez wiele lat użytkowania tego sposobu komunikacji wypracowano szereg funkcji, które znacznie podnoszą przydatność rozwiązania w biznesie. Większość przedsiębiorstw korzysta już z możliwości jakie daje poczta elektroniczna. Za pomocą i przesyłanie są oferty handlowe, zdjęcia i opisy produktów, o które proszą zainteresowani klienci. Zapisane na listę mailingową osoby mogą być okresowo powiadamiane o nowych promocjach i produktach. Istnieje możliwość zapewnienia poufności i integralności przesyłanej poczty poprzez zastosowanie algorytmów szyfrujących. Informacja zakodowana u nadawcy (za pomocą tzw. klucza prywatnego), może być odczytana wyłącznie przez osobę, którą do tego upoważnił, powierzając jej klucz publiczny. Metoda ta jest skutecznym zabezpieczeniem przed ujawnieniem treści listu osobom niepowołanym lub ich podszyciem się pod nadawcę. Dostępny jest szeroki wybór serwerów jak i klientów poczty elektronicznej. Serwer to aplikacja zazwyczaj znajdująca się na zdalnym komputerze, zajmująca się przyjmowaniem i rozdzielaniem poczty. W aplikacjach biznesowych (w tym również zastosowanym w proponowanym w tej pracy systemie ERP, 4.2) często istnieje możliwość wykorzystania faktu istnienia lokalnego serwera pocztowego. Skonfigurowanie go do współpracy skutkuje możliwością integracji przepływu wiadomości. Dzięki temu nastąpić może zwiększenie wydajności pracy z danymi: poprzez automatyczne dowiązanie korespondencji do danego tematu czy podmiotu, powstaje dokładna historia kontaktów. Jest to sytuacja szczególnie powszechna w punktach obsługi klienta.</p>
<p>58 4.5. Komunikacja 54 Nie jest jednak konieczna instalacja własnego serwera pocztowego, wystraczy założyć (również darmowe) konto na stronie dostawcy tego typu usług, a następnie korzystać z niego poprzez stronę internetową lub kliena pocztowego. Klient pocztowy to program, w którym użytkownik odbiera, pisze i wysyła listy. Do pierwszej grupy zaliczyć można rozwijany od ponad 15 lat Sendmail, który został włączony do opisywanego w pracy systemu. Programem bardziej interesującym (choć o wiele prostszym od serwera) jest klient pocztowy. Do najpopularniejszych produktów Open Source z tej kategorii, należą Mozilla Thunderbird, KMail, Evolution. Program Thunderbird jest klientem pocztowym o otwartych źródłach, rozwijanym przez Fundację Mozilli[Wat06]. Razem z innymi produktami Fundacji, takimi jak przeglądarka internetowa Firefox, Thunderbird wyróżnia się szerokim wsparciem dla różnych platform, mogąc współpracować z Linuksem, Windows i MacOS X. Dystrybuowany jest na licencji Mozilla Public Licence. Rysunek 4.16: Logo programu Mozilla Thunderbird Thunderbird posiada wiele przydatnych funkcji, w tym wsparcie dla sieciowych protokołów POP i IMAP, możliwość szyfrowania i cyfrowego podpisu wiadomości, sprawdzanie pisowni, wsparcie dla poczty w formacie HTML, filtrowanie przesyłek pozwalające na kategoryzację listów poprzez określanie prostych reguł decyzyjnych. Biorąc pod uwagę coraz większą ilość niechcianych przesyłek (spam), użytkownicy z pewnością docenią uczący się filtr niechcianej korespondencji. Jego inteligencja ćwiczona jest poprzez oznaczanie niechcianych wiadomości jako spam (odznaczając czasem dobre wiadomości uznane za niepożądane). Wraz z upływem czasu można zauważyć osiągnięcie przez program bardzo dużej skuteczności w automatycznym odsiewaniu śmieci Rozmowy tekstowe Technika Insant Messaging polega na porozumiewaniu się za pomocą komunikatora tekstowego. Krótka zazwyczaj wiadomość zostaje wpisana na komputerze nadawcy, aby po krótkim czasie (docelowo: w czasie rzeczywistym) pojawić się u odbiorcy. Naprzemiennie wysyłane wiadomości mają zastąpić dialog głosowy w świecie rzeczywistym. Do zalet IM należy zaliczyć szybkość komunikacji (również w porównaniu z będącym bardziej formą listu odbieranego asynchronicznie em), dostępność rozmowy wielu osób jednocześnie, możliwość zapisania przebiegu dialogu, brak konieczności odpowiadania natychmiastowo. Ten sposób komunikacji może okazać się przydatny we współpracujących firmach (lub odziałach jednego zakładu pracy), gdzie konieczna jest synchronizacja działań przynajmniej pary osób.</p>
<p>59 4.5. Komunikacja 55 Przekazując sobie krtótkie komunikaty, na bieżąco znają wzajemne postępy w pracy, a nie wymaga to od nich wykonywania tylu kroków, jakie zwykle konieczne są przy wysyłaniu a lub telefonie. Również niektóre biura obsługi klienta, oferują kontakt z konsultatnami poprzez technologię IM (przykładowo polski dostawca usług home.pl. W Polsce szczególnie popularny jest program Gadu-Gadu, który stara się wyjść poza ramy prostego komunikatora, promując tworzone przez siebie społeczności internetowe, dając możliwość słuchania radia online czy też prowadzenia rozmów głosowych (Gadu-Gadu Na Głos). W kontekście opisywanego otwartego systemu, warto wspomnieć o popularnym rozwiązaniu Open Source, jakim jest Jabber (nazywany nawet Linuksem komunikatorów internetowych [Fus04]). Platforma Jabber oparta jest na protokole extensible Messaging and Presence Protocol (XMPP), który w dużym skrócie pozwala na komunikację między klientami korzystającymi z różnych protokołów. Użytkownik Jabbera może jednocześnie rozmawiać z osobą używającą Gadu-Gadu, jak i MSN. Dzieje się tak dzięki opartych o idee FLOSS serwerach, które zajmują się tłumaczeniem poszczególnych dialektów na języka Jabbera. Tłumaczenie to nie jest ograniczone tylko do tekstu coraz więcej serwerów oferuje również komunikację głosową. Jednym z nich jest Jabbin. Rysunek 4.17: Logo programu Jabbin Rozmowy głosowe Z momentem uzyskiwania przez internet coraz większej popularności, zaczęto zastanawiać się nad wykorzystaniem używanych łączy do przesyłania głosu. Pomysł wydawał się być naturalny, ponieważ większość protokołów sieciowych, w tym używany do przeglądania stron internetowych, opiera się na wymianie komunikatów pomiędzy dwoma komputerami w sieci. Mają one formę datagramów, czyli oznaczonych nagłówkami pozwalającymi na określenie odbiorcy (docelowego komputera i usługi na nim) i nadawcy niewielkich porcji danych. Technologia Voice over Internet Protocol jest formą komunikacji która pozwala na wykonywanie połączeń głosowych z wykorzystaniem szerokopasmowego łącza internetowego, przez który przesyłane są datagramy[twmm04]. Podstawowa funkcjonalność VoIP pozwala na kontakt z innymi osobami oczekującymi na połączenia przychodzące w tej samej technologii. Bardziej rozbudowane wersje komunikatorów potrafią korzystając z bramek przełączających rozmowę do analogowych linii telefonicznych, pozwalając na wykonywanie połączeń do abonentów tradycyjnej telefonii. W odróżnieniu od rozmów pomiędzy dwoma użytkownikami tego samego operatora, wiąże się to z opłatą. Jest ona jednak zazwyczaj nieco niższa od lokalnej stawki tradycyjnego operatora bez wzgledu na umiejscowienie dzwoniącego, co daje dużą różnicę zwłaszcza przy rozmowach międzynarodowych. Kolejną zaletą rozmów VoIP jest przypisanie numeru telefonu do klienta, a nie do lokalu. W ten sposób nawet zmieniając kontynent, użytkownik zachowuje swój numer, co jest bardzo przydatną możliwością dla pracowników mobilnych. Korzystanie z technologii VoIP pozwala przedsiębiorstwu na ograniczenie wydatków ponoszonych na telekomunikację, a także otwiera pzed nimi nowe możliwości, jak na przykład przekazywa-</p>
<p>60 4.5. Komunikacja 56 nie plików z opisami towarów, którymi rozmówca wyraził zainteresowanie. Nie bez znaczenia jest również możliwość udostępnienia dużej ilości końcówek (punktów dostępowych dla użytkowników) bez konieczności stosowania centrali, nadając każdemu z pracowników osobny numer. Operatorzy VoIP oferują też często dodatkowe usługi, takie jak wysyłanie i które przekierowane są na faks adresata. Rysunek 4.18: Wykorzystanie adaptera Analog Telephone Adapter do podłączenia telefonu analogowego z gniazdem RJ11 do łącza internetowego typu RJ45 Do użytkownika należy wybór końcówki systemu, czyli urządzenia, które będzie rejestrować i odtwarzać dźwięk. Może to być komputer z podłączonymi słuchawkami, ale również telefon IP, urządzenie wyglądem przypominające tradycyjny aparat, podłączane jednak do gniazd sieci IP (gniazdo RJ45). Jeśli firma posiada już bazę analogowych telefonów, możliwe jest ich połączenie do bramki VoIP przy pomocy adaptera Analog Telephone Adapter (rysunek 4.18), który pozwala na przetworzenie trwającego połączenia analogowego. Rozwiązanie takie ogranicza funkcjonalność dostępną użytkownikowi, ponieważ telefony starego typu nie posiadają programowalnych interfejsów pozwalających na pełne wykorzystanie możliwości dostępnych w telefonii IP. Przykładowa sieć wykorzystująca wszystkie wymienione końcówki widoczna jest na rysunku Należy również wspomnieć o kilku problemach z którymi boryka się telefonia internetowa. Najważniejszym z nich jest zapewnienie rzeczywistego czasu rozmów. W telefonii analogowej nawiązywane jest utrzymywane przez cały czas trwania rozmowy połączenie pomiędzy rozmówcami, pozwalające na stały dwukierunkowy przesył informacji. Przy korzystaniu z VoIP, dane przekazywane są za pomocą protokołu IP w postaci oddzielonych od siebie pakietów, łączem wykorzystywanym również do pobierania danych. Nie ma gwarancji stałej i wystarczającej przepustowości sieci</p>
<p>61 4.6. Platforma integracyjna 57 Rysunek 4.19: Przykładowa sieć telefonii VoIP. (każdy pakiet kierowany jest z osobna poprzez szereg połączonych węzłów internetowych, uznany na podstawie estymacji za najlepszy z dostępnych, co może okazać się błędem przy dużym ruchu w pewnych obszarach sieci), nie można też zapewnić, że wysłany pakiet w ogóle dojdzie do celu. Kolejnym problemem jest dostęp do linii alarmowych. Aby można było się z nimi skontaktować, potrzebne jest działające łącze i energia elektryczna, a nawet w takim przypadku można napotkać na odmowę dostępu ze względu np. na blokadę bramki łączącej z tradycyjnym telefonem pogotowia. 4.6 Platforma integracyjna Aplikacje, w tym również te tworzone przez społeczność Open Source, nie potrafią zazwyczaj bezpośrednio współpracować ze sobą. Każda z nich posiada specyficzną budowę i dokładnie zdefiniowany przez twórców sposób komunikacji ze światem zewnętrznym (np. interfejs graficzny), przez co nie jest możliwe swobodne łączenie ich w całość przez końcowego użytkownika. Jeśli twórcy żadnego z programów, wybranych przez klienta do połączenia, nie zdecydują się świadomie na dostosowanie swojej aplikacji do współpracy z inną, interakcja nie będzie w prosty sposób możliwa. Jako przykład połączenia można podać związek pomiędzy odtwarzaczem animacji, którego instancję można umieścić w slajdzie prezentacji multimedialnej po kliknięciu odtwarzacz zostanie</p>
<p>62 4.6. Platforma integracyjna 58 uruchomiony i wyświetli załączony film. Osadzenie animacji w edytorach plików graficznych nie jest zazwyczaj możliwe, ponieważ ich twórcy nie przewidzieli takiej możliwości. Bezpośrednie łączenie potrzebnych programów nie jest jednak warunkiem koniecznym dla efektywnej pracy. Dużo ważniejsze i łatwiejsze do spełnienia w zaawansowanych zastosowaniach biznesowych jest umożliwienie przepływu informacji we wszystkich aplikacjach (oczywiście tylko w miejscach gdzie istnieje ku temu logiczne uzasadnienie). Najlepszym wyjściem jest współdzielenie źródła danych, gwarantujące minimalną redundancję i aktualność informacji w każdym momencie użytkowania. Zadanie to nie należy do skomplikowanych kiedy dostęp do informacji następuje poprzez zapis plików, które mogą zostać wczytane w drugim programie. Jednak zdecydowana większość aplikacji biznesowych korzysta z dużo wydajniejszego i pewniejszego sposobu magazynowania informacji, jakim jest baza danych. Model struktury zawartych w niej informacji zależy bezpośrednio od zamysłu twórcy konkretnego programu i często dopasowywany jest również do budowy wewnętrznej tworzonego systemu. Z tego powodu w większości rozbudowanych aplikacji nie jest możliwe wspólne korzystanie ze źródła danych Metody integracji Jeśli wspólne korzystanie z pojedynczego źródła nie jest możliwe, co dzieje się zazwyczaj przy korzystaniu z komponentów pochodzących od różnych dostawców (taki właśnie system opisywany jest w tej pracy), należy samemu stworzyć mechanizmy umożliwiające synchronizację potrzebnych informacji. Budując zintegrowany system informatyczny należy położyć nacisk na automatyzację tego procesu. Obciążanie użytkownika obowiązkiem powtarzania czynności w kilku aplikacjach jest rozwiązaniem narażonym na duże ryzyko powstania niespójności danych. W celu przeprowadzenia skutecznej synchronizacji można zastosować kilku metod: integracja poprzez wykorzystanie interfejsu programistycznego jest to najbardziej elegancka metoda, pozwalająca na zachowanie wysokiej kompatybilności połączenia nawet w przypadku zmiany wersji jednego z komponentów. Dobrze napisany interfejs programistyczny opisuje dokładnie możliwe interakcje z programem, nie uzależniając ich od jego budowy wewnętrznej, która nie musi być znana klientowi (osobie chcącej skorzystać z aplikacji udostępniającej usługi serwera). Wykorzystanie interfejsu umożliwia zazwyczaj obok dostępu do danych, sterowanie samym programem; bezpośrednia integracja danych aplikacji w przypadku braku możliwości skorzystania z interfejsu (jego udostępnienie nie jest obowiązkowe i zależy tylko od woli twórcy), można spróbować połączenia na niższym poziomie przy bezpośrednim wykorzystaniu danych drugiej aplikacji. W tym przypadku konieczna jest znajomość struktur i sposobu ich zapisu, zdefiniowanych przez twórców. W zamkniętym oprogramowaniu jest to często niejawne, a licencje zabraniają tzw. inżynierii wstecznej (patrz 3.2.3) stosowanej w celu samodzielnego uzyskania tej wiedzy. Oprogramowanie Open Source posiada zazwyczaj jawne i udokumentowane struktury danych; modyfikacja kodu aplikacji sposób najmniej elegancki, możliwy tylko w aplikacjach o otwartych źródłach. Polega na edycji kodu programu tak aby wzbogacić go o potrzebne do uzyskania pożądanych zachowań metody. W zależności od stopnia skomplikowania edytowanej aplikacji może wymagać dużego nakładu pracy. Jeśli jest to aplikacja oparta o licencję Open Source, można zgłosić swój kod do oficjalnej dystrybucji, gdzie być może stanie się integralną częścią systemu, a tym</p>
<p>63 4.6. Platforma integracyjna 59 Rysunek 4.20: Stan wyjściowy integracji samym razem z nią będzie aktualizowany.w przeciwnym wypadku każda zmiana wersji będzie oznaczała konieczność ponowienia pracy Zaprogramowana integracja W przypadku wykorzystywanych w proponowanym systemie aplikacji, udostępnione interfejsy nie są wystarczające do przeprowadzenia skutecznej integracji. Jednak wszystkie użyte komponenty korzystają z relacyjnych baz danych, co znacznie upraszcza wzajemny odczyt i wykorzystanie zapisanych przez nie informacji. Bazy pozostaną od siebie odizolowane, pomimo, że dla części aplikacji możliwe byłoby wspólne umieszczenie tabel (co znacząco uprościłoby integrację), jednak rozwiązanie takie zagraża integralności danych (w przypadku powtórzenia nazwy tabel mogłoby dojść do zniszczenia części z nich). Wyjściowy wygląd systemu prezentuje się jak na rysunku Aby przeprowadzić połączenie pomiędzy badanymi aplikacjami, konieczne jest stworzenie warstwy pośredniczącej, tzw. proxy. Zadanie takiego skryptu to tłumaczenie języka i kierowanie transmisją danych z baz, aby mogły wzajemnie się komunikować. W opisywanym przypadku należy odczytać dane z jednego programu i umieścić je w bazie drugiego. Jako przykład integracji zostanie przedstawiony sposób na ujednolicenie danych o użytkownikach pomiędzy ERP i CMS. Dosyć poważnym problemem w tej integracji jest fakt, iż obie aplikacje wykorzystują bazy danych różnego typu: Adempiere operuje na PostgreSQL 8.1, a Joomla na MySQL. Są to produkty różnych producentów i chociaż oba w pewnym stopniu spełniają wymagania nakładane przez standard języka zapytań do bazy danych Structured Query Language, to jednak pewne funkcje nie są możliwe do przekształcenia 2. Mając na uwadze fakt, że późniejsze integracje wymagać będą również komunikacji pomiędzy bazą danych a plikami, a także na konieczność zapewnienia jak największej niezawodności połączenia, zdecydowano się na wykorzystanie zewnętrznego narzędzia integracyjnego aplikacji Jitterbit. Jitterbit jest aplikacją, tworzoną przez społeczność Open Source, wspomagającą budowanie elastycznych połączeń pomiędzy zróżnicowanymi źródłami danych. Jest warstwą abstrakcji po- 2 dzieje się tak chociażby w przypadku kluczy obcych i transakcyjności, które nie występują w MySQL, w wykorzystywanych przez Joomla tabelach typu MyISAM</p>
<p>64 4.6. Platforma integracyjna 60 Rysunek 4.21: Jitterbit Open Source Integration zwalającą przenieść uwagę na cele integracji, a nie na sposób jej przeprowadzenia. W skład aplikacji wchodzą dwa główne komponenty: klient i serwer. Zadaniem klienta jest umożliwienie pracy użytkownikowi, przeprowadzenie go przez proces konfiguracji serwera do współpracy z różnymi źródłami danych i uruchamianie na nim procesów. Obecnie Jitterbit wspiera operacje na wielu rodzajach baz danych (między innymi MySQL i PostreSQL), plikach (w tym CSV, XML, TXT) które program potrafi pobrać i wczytać za pomocą protokołów FTP, plików współdzielonych i HTTP. Ważnym pojęciem wykorzystywanym w pracy z Jitterbit jest Jitterpack kompletne rozwiązanie integrujące aplikacje, zapisane w pliku eksportowanym z programu, możliwe do samodzielnego zainstalowania na innych komputerach przez użytkowników, którym zostanie przesłane. Taka instalacja utworzy na danej maszynie w pełni działające połączenie między aplikacjami, poniważ Jitterpack posiada w sobie wszystkie wymagane do poprawnej integracji informacje, włączając to sposoby odczytu i zapisu danych i reguły transformacji. Celem pracy z Jitterbit jest stworzenie projektu w którym zostaną zawarte informacje o integracji danych pomiędzy Adempiere a Joomla, a następnie przygotowanie z niego pliku Jitterpack gotowego do dystrybucji z systemem. Projekt programu Jitterbit składa się z jednej lub wielu niezależnych od siebie operacji. Operacja jest zbiorem definicji, które grupowane są w celu utworzenia kompletnej transformacji. Transformacja służy do przekształcenia danych z dowolnego źródła wspieranego przez Jitterbit do docelowego systemu. Każda definicja dostarcza informacji takich jak umiejscowienie danych, ich docelowe miejsce składowania, kolejność wykonywania kroków transformacji. Tworzone w komponencie klienckim, umieszczane są następnie na serwerze aplikacji. Uruchomienie ich może nastąpić na życzenie użytkownika, w odpowiedzi na asynchroniczne żądanie przesłane z innej aplikacji, a także poprzez wywołanie ustawione w harmonogramie. W Jitterbit istnieją cztery typy głównych operacji: transformacja domyślna operacja, używana do manipulacji danymi, które przenoszone są ze źródła do celu, zdalne wywołanie Web Service składa się z dwóch transformacji: pierwsza zmienia dane w format odpowiedni do wywoływania usługi, druga konwertuje otrzymaną odpowiedź w format odpowiedni dla systemu docelowego, serwer Web Service służy do utworzenia i udostępnienia na serwerze usługi sieciowej gotowej do przyjmowania żądań przesyłanych z zewnętrznych aplikacji, archiwizacja służy do przeniesienia danych pomiędzy dwoma systemami. zmieniane w czasie ich relokacji. Dane nie są W zależności od wybranego typu operacji, dostępne są specyficzne dla każdego z nich ustawienia. W przypadku transformacji i archiwizacji wybrać można źródło i cel danych, które mogą być jednego z czterech rodzajów: serwer FTP, sieć lokalna, protokół HTTP i baza danych. W przypadku wybrania jednej z dwóch usług sieciowych, należy podać adresy pod którymi są one dostępne</p>
<p>65 4.6. Platforma integracyjna 61 lub mają się docelowo znaleźć. O wykorzystaniu Web Service w Jitterbit napisano niżej. Po zakończeniu konfiguracji źródeł i celów możliwe jest zastosowanie polityk bezpieczeństwa poprzez określenie wymaganych uprawnień, jakie musi mieć użytkownik (identyfikowany nazwą i hasłem) wywołujący operację. Jako program, który będzie nadrzędnym, czyli zmiany w nim wprowadzone propagowane będą do reszty aplikacji, wybrano największy moduł ERP. Opisywana integracja dotyczyć będzie danych użytkowników. Chcąc dokonać transformacji pomiędzy bazami danych wybrano odpowiednie opcje i podano parametry połączenia do bazy źródłowej (Adempiere: PostgreSQL ) i docelowej (Joomla: MySQL). Następnie konieczne jest prześledzenie procesów zachodzących w docelowej bazie danych Joomla podczas dodawania nowego użytkownika. Można to zrobić poprzez analizę kodów źródłowych CMS, wspomagając się danymi diagnostycznymi MySQL. W wyniku analizy zbadano, że modyfikacja zapisywana jest w trzech tabelach: jos users, jos core acl aro i jos core acl groups aro map, gdzie ustawiane są dane użytkownika (m. in. jego nazwa, hasło), jego przynależność do grupy oraz informacje o poziomie udzielonego mu dostępu do zadań administracyjnych. W przypadku opracowywanej synchronizacji powstanie transformacja pomiędzy dwoma bazami danych. Jitterbit pozwala na dokładne określenie warunków, które spełniać mają szukane dane. Założono, że użytkownik zakwalifikowany do przeniesienia musi posiadać nazwę, hasło (w Adempiere istnieje możliwość zmiany użytkownika po zalogowaniu, dlatego to pole nie zawsze musi istnieć) i , co określono przez odpowiednie sparametryzowanie żądania. Zadanie komplikuje fakt wykorzystania przez CMS trzech powiązanych ze sobą tabel odpowiadających za przechowywanie informacji o użytkowniku, jego uprawnieniach i przynależności do grup. W takim przypadku konieczne jest zdefiniowanie hierarchicznej zależności pomiędzy nimi. Ponieważ każda z nich posiada oddzielny i generowany automatycznie identyfikator, nie jest możliwe bezpośrednie połączenie ich z tabelą umieszczoną w Adempiere. Dlatego relację jos users należy rozszerzyć o pole adempiere id przechowujące identyfikator rekordu ERP. Innym możliwym rozwiązaniem jest utworzenie pośredniej bazy danych, w której składować można tabele zawierające mapowania kluczy z obu systemów. Rozwiązanie to nie jest istotnie trudniejsze od zastosowanego, obniża jednak znacząco wydajność poprzez konieczność stosowania podwójnej liczby operacji, a także uniemożliwia uzyskanie dostępu do zalet transakcji. Po określeniu w Jitterbit powiązań pomiędzy tabelami, następuje ich wizualizacja (prawe okno rysunku 4.22). Po lewej stronie prezentowany jest schemat tabeli użytkowników z Adempiere, po prawej hierarchiczna struktura relacji Joomla. W hierarchii widać odzwierciedlenie wprowadzonych wcześniej ustawień zależności. W tym elemencie wykorzystane zostają duże możliwości Jitterbit: bezpośrednie mapowanie kolumn można osiągnąć poprzez przeciągnięcie myszką etykiety źródłowej na docelową, znajdującą się na dowolnym poziomie hierarchii. Proste konwersje pomiędzy typami danych różnych źródeł, wystarczające w większości przypadków (np. nazwa użytkownika, kopiowana z pola typu text do varchar) dokonywane są automatycznie przez aplikację 3. W przypadku kilku pól konieczne będzie jednak wykorzystanie bardziej skomplikowanych przekształceń. W tym celu wykorzystany zostanie język definiowania przekształceń zawarty w Jitterbit. Jest on oparty o format XML, a pozwala na wykonywanie podstawowych operacji arytmetycznologicznych, manipulacji łańcuchami znaków, a także zapytań bazodanowych. Dla ułatwienia pracy programiście, przygotowano edytor tego języka, oferujący podświetlanie składni a także podręczny spis dostępnych funkcji i ich parametrów (rysunek 4.23). Podczas implementacji transformacji, Jitterbit pozwala na ich testowanie na prawdziwych danych. Wystarczy z podręcznego menu 3 jest to duże udogodnienie w porównaniu z integracją za pomocą tworzonego od podstaw narzędzia, gdzie należałoby zadbać o wiele szczegółów wynikające z różnych dialektów SQL</p>
<p>66 4.6. Platforma integracyjna 62 Rysunek 4.22: Jitterbit mapowanie wartości (kolor niebieski). Pola poddane transformacji oznaczone ikoną f(x)). W prawej części panelu widoczna struktura hierarchiczna. Rysunek 4.23: Edytor formuł dostępny w Jitterbit</p>
<p>67 4.6. Platforma integracyjna 63 wybrać odpowiednią opcję i nastąpi wczytanie danych źródłowych, które widoczne będą w lewej części panelu. Pracując w edytorze trasformacji, można w dowolnym momencie sprawdzić wpływ wprowadzonego kodu na krotki z oryginalnej tabeli. Jedną z wykorzystanych transformacji bazodanowych jest <SQLIDENTITY>, dzięki której można uzyskać dostęp do sekwencji służącej do numerowania rekordów w bazie danych Joomla. Ponownie, użytkownik nie musi dostosowywać się do konkretnych implementacji baz różniących się od siebie sposobami stosowania autonumeracji. Tłumaczeniem dialektów SQL zajmuje się Jitterbit. Jako przykład prostej transformacji tekstowej, można podać konwersję adresu poczty. zapisany w bazie Adempiere posiada odstępy po obu stronach co dyskwalifikuje go jako poprawny wpis w bazie Joomla. Dlatego należy wykorzystać transformację <trans> Replace( ," ","") </trans> która usuwa niepożądane znaki. Nieco bardziej skomplikowana transformacja, wykorzystująca funkcje warunkowe, widoczna jest na rysunku Z powodu różnic przeznaczenia danych o użytkownikach, a więc braku możliwości konfiguracji odpowiednich opcji wymaganych przez Joomla, dla których nie przewidziano oczywiście miejsca na formatce administracji Adempiere, należy zdecydować się na odgórne przyjęcie pewnych założeń. W opisywanym przypadku przenoszenia danych użytkowników Adempiere przyjęto, że każdy z nich otrzyma rang. użytkownika zarejestrowanego z uprawnieniami do publikowania treści. Ewentualne zmiany uprawnień wykonywane mogą być już po przeniesieniu użytkownika, w module administracyjnym Joomla. Dzięki zapisaniu w tabeli jos users kolumny adempiere id zawierającej identyfikator użytkownika Adempiere, zmienione w ten sposób dane nie zostaną nadpisane przy najbliższej zmianie któregoś z transformowanych pól, ale uaktualnione do właściwego stanu. Jitterbit udostępnia możliwość ustalenia harmonogramu wykonywania zadań poprzez uruchomioną na serwerze usługę Jitterbit Process Engine, która regularnie sprawdza kolejkę zadań przeznaczonych do uruchomienia. Dostępne są standardowe opcje, czyli jednorazowe wykonanie w żądanym momencie lub powtarzanie akcji co określony czas. Po przetestowaniu i ustaleniu harmonogramu wykonań, transformacja może zostać zapisana i wgrana z całą operacją przez aplikację kliencką na serwer. Nie istniejące na początku (rysunek 4.20) połączenie jest w tej chwili realizowane przez serwer Jitterbit. Schemat połączenia i kolejność zdarzeń pokazano na rysunku Dla pojedynczej operacji, jaka została przykładowo pokazana, można ustawić okres na kilka minut. Nie spowoduje to spadku wydajności ani dezaktualizacji z powodu opóźnień. Jednak należy założyć, że w produkcyjnym systemie podobnych operacji wystąpi dużo więcej i minimalizacja niepotrzebnej aktywności serwera i opóźnień w wykonaniu zadania stanie się ważnym problemem. W takim przypadku dobrze jest skorzystać z zaawansowanych funkcji oferowanych przez pakiet Jitterbit i umożliwić asynchroniczną kontrolę wykonywania operacji za pomocą Web Services. Web Services to zbiór standardów stworzony w celu wspierania wymiany informacji za pomocą sieci. Standardy te tworzą abstrakcyjną warstwę, znajdującą się ponad systemami operacyjnymi czy też językami programowania, umożliwiając porozumiewanie się aplikacji bez szczegółowej wiedzy o szczegółach implementacyjnych. Format i sposób wymiany komunikatów między serwisami jest dokładnie okreslony za pomocą standardów opracowanych przez organizację World Wide Web Consortium. Każdy serwer posiada dodatkowo reguły określające sposób komunikacji z nim (stosowane zabezpieczenia, adres właściwej usługi) oraz listę udostępnianych metod wraz z argumentami</p>
<p>68 4.6. Platforma integracyjna 64 Rysunek 4.24: Stan pod dołączeniu serwera Jitterbit. Numery wskazują kolejność występowania zdarzeń i zwracanymi typami. Wszystko to jest opisane za pomocą dokumentu konfiguracyjnego Web Service Definition Language. WSDL jest dokumentem XML opisującym udostępnione przez serwer Web Services. Prezentując listę istniejących metod, ich argumenty (w tym złożone typy danych) i zwracane typy, w prosty sposób definiuje schemat komunikacji na linii klient serwer. Dzięki rozszerzalności WSDL pozwala opisywać procedury i ich formaty niezależnie od protokołów użytych do przekazywania danych. W chwili obecnej większość serwerów Web Services oferuje automatyczne generowanie pliku WSDL, jednak umiejętność jego czytania przez programistę jest bardzo pomocna. Inne komputery współpracują z usługą na zasadach określonych w tym dokumencie, używając odpowiednio sformatowanych komunikatów, które są zazwyczaj przekazywane z wykorzystaniem protokołu HTTP. Dodanie żądań do kolejki zadań wymaga utworzenia i udostępnienia serwera Web Service. Umożliwiono to za pomocą opcji dostępnych w module klienta. Należy przed ich użyciem samodzielnie utworzyć plik WSDL opisujący umiejscowienie i dostępne w usłudze funkcje. Dla mechanizmu zarządzania operacjami potrzebna jest tylko jedna metoda, nazywająca się standardowo RunOperation. Przyjmuje ona za parametr unikalny ciąg znaków określający operację (tzw. GUID operacji, dostępny w menu Additional Details... na stronie konfiguracji operacji w module klienta), nazwę użytkownika i jego hasło w celu weryfikacji uprawnień. Wgranie Web Service na serwer Jitterbit odbywa się automatycznie po zapisaniu operacji. W ten sposób zostaje utworzona i uruchomiona aplikacja sieciowa oczekująca na nadesłanie żądań wykonania operacji Wymagania sprzętowe Dla wersji Jitterbit 1.2.1: JDK 1.5 lub nowsza, PostgreSQL 8.1 lub inna wspierana baza danych MS Windows lub Linux wspierający format RPM</p>
<p>Katedra inżynierii oprogramowania Inżynieria Oprogramowania i Baz Danych Andrzej Pajdziński Nr albumu 4008 Krzysztof Paprota Nr albumu 4091 Model elektronicznej dystrybucji oprogramowania Praca magisterska</p>
<p>Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach 3.0 http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl http://koed.org.pl Materiał powstał dzięki wsparciu</p>
<p>CHARAKTERYSTYKA NARZĘDZI BAZODANOWYCH W ŚRODOWISKU OPEN SOURCE Karol Prażuch 2 Copyright 2006 Karol Prażuch Udziela sie zezwolenia do kopiowania, rozpowszechniania i/lub modyfikacje tego dokumentu zgodnie</p>
<p>SYSTEMY I FORMATYCZ E W ZARZĄDZA IU Ewa Dudek-Dyduch, Systemy informacyjne zarządzania produkcją, POLDEX, Kraków 2002 1. Organizacja i zarządzanie 2. Systemy informatyczne w zarządzaniu wprowadzenie 3.</p>
<p>INFORMACJA DLA WSZYSTKICH Warszawa 2012 Publikacja wydana w ramach Projektu "Forum Dostępnej Cyberprzestrzeni", finansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Publikacja</p>
<p>Nauka + Partnerstwo + Innowacyjność = Sposób na biznes Gdański Park Naukowo- Technologiczny System komercjalizacji nowoczesnych technologii System komercjalizacji nowoczesnych technologii 2 System komercjalizacji</p>
<p>Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego PORADNIK wg ISO 9001 i uniknąć najczęstszych błędów Olgierd Głodkowski,</p>
<p>Krzysztof Siewicz Centrum Otwartej Nauki działa w ramach Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego. Tworzy i rozwija systemy informatyczne stanowiące</p>
<p>VADEMECUM INNOWACYJNEGO PRZEDSIĘBIORCY TRANSFER TECHNOLOGII W MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTWACH Autorzy: Paweł GŁODEK Mariusz GOŁĘBIOWSKI Tom I Warszawa 2006 transfer technologii w małych i średnich</p>
<p>Raport Intranet a Prawo Vademecum dla Managerów, Redaktorów i Administratorów Intranetu Autorami raportu Intranet a Prawo - Vadamecum dla Managerów, Redaktorów i Administratorów Intranetu są w równej części</p>
<p>aktualne trendy Praktyczne narzędzia studia przypadków Wyzwania firm WWW.wyzwaniafirm.pl listopad 2010 nowe spojrzenie na it Nowe wyzwania biznesowe wymagają zastosowania innowacyjnych rozwiązań technologicznych</p>
<p>PROGRAM WSPIERANIA BIZNESU II PHARE PROJEKT SME-FIT SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ OPRACOWANE DLA SEKTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ SPIS TREŚCI WSTĘP 5 JAKOŚĆ A DOROBEK</p>
<p>System Symfonia e-dokumenty Podręcznik użytkownika Wersja 2012 Windows jest znakiem towarowym firmy Microsoft Corporation. Adobe, Acrobat, Acrobat Reader, Acrobat Distiller są zastrzeżonymi znakami towarowymi</p>
<p>Spis treści 4/2008 (160) Aktualności 6 Opis CD 12 Prenumerata PRO 61 Zespół Software Developer`s Journal po raz kolejny włożył wiele pracy w przygotowanie czytelnikom ciekawego i interesującego wydania,</p>
<p>Realizacja procesów B2B z wykorzystaniem technologii ICT Koncepcja Publikacji: Leszek Czech Autorzy: Tomasz Dębicki Olgierd Dziamski Tomasz Kawecki Wojciech Kliber Marcin Kraska Piotr Nowak Michał Przybylski</p>
<p>Otwarty rząd w Polsce Otwarty rząd w Polsce Kulisy programu Opengov Otwarty rząd w Polsce. Kulisy programu Opengov. Redakcja: Grzegorz Młynarski Autorzy: Grzegorz Młynarski, Alek Tarkowski, Łukasz Jachowicz</p>
<p>Organizacja ds. Rozwoju Przemysłowego Narodów Zjednoczonych UNIDO Wiedeń, Austria Międzynarodowe Centrum Nauki i Zaawansowanej Technologii ICS Triest, Włochy Kurs Zarządzania Transferem Technologii Moduł</p>
<p>MINISTERSTWO ROZWOJU REGIONALNEGO ABC ZARZĄDZANIA PROJEKTAMI MIĘKKIMI PORADNIK WARSZAWA 2012 Poradnik ABC zarządzania projektami miękkimi opracowany został przez Fundację Rozwoju Zarządzania Instytut Gantta</p>
<p>CLOUD COMPUTING I JEGO ASPEKTY PRAWNE RAPORT Cloud Computing (chmura obliczeniowa) to model dystrybucji narzędzi informatycznych polegający na udostępnianiu użytkownikom oprogramowania, infrastruktury</p>
<p>Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) jest agencją rządową podlegającą Ministrowi właściwemu ds. gospodarki. Powstała na mocy ustawy z 9 listopada 2000</p>
<p>SPOŁECZNA AKDAEMIA NAUK W ŁODZI KIERUNEK STUDIÓW: ZARZĄDZANIE PRZEDMIOT: SYSTEMY INFORMATYCZNE ZARZĄDZANIA (MATERIAŁ POMOCNICZY PRZEDMIOT PODSTAWOWY) Łódź Spis treści Wstęp...3 Moduł 1 Dane, informacje</p>
<p>Analiza outsourcingu IT jako metody zarządzania kosztami i podnoszenia jakości Kiedy opłacalne jest korzystanie z usług zewnętrznych firm w tym z usług dzierżawy aplikacji? Dla jakich firm są to usługi</p>
<p>MODUŁ III Systemy zarządzania jakością. Struktura norm ISO serii 9000. Wymagania normy ISO 9001. Orientacja procesowa. Audyt jako narzędzie diagnozy i doskonalenia. Certyfikacja i akredytacja 1 Normatywne</p>
<p>1 e-book stanowi przedmiot praw autorskich icomarch24 S.A. z siedzibą w Krakowie zarejestrowanej w Krajowym Rejestrze Sądowym pod numerem KRS 0000328672. e-book podlega ochronie na podstawie ustawy o prawie</p>
<p>Materiały do samodzielnego studiowania dla przedmiotu Technologie Informacyjne Studia I stopnia Wydział Ekonomiczny 1. Nazwa przedmiotu: Technologie Informacyjne 2. Temat zajęć: Planowanie i zarządzanie</p>
<p>Cloud 2013 1 Spis treści Cloud 2013 weryfikacja Robert Jesionek Chmura po latach Ewa Zborowska, IDC Poland Integracja w chmurach wg Gartnera Barbara Mejssner, it-manager.pl Przejrzysta wspo łpraca i bezpieczne</p>
<p>nr 9 (989) 2 czerwca 2007 TEMAT TYGODNIA Prawo autorskie w internecie Dlaczego każdy może bezkarnie okradać Kazika w sieci? Moja muzyka, tak jak i inne dzieła artystyczne, jest chroniona prawem autorskim</p>
<p>Poradnik e-commerce Przygotowane przez grupę roboczą ds. e-commerce działającą w strukturach IAB Polska IAB Grupy robocze Poradnik e-commerce Spis treści 03 Wstęp. Michał Kraus 04 Obowiązki internetowego</p>
<p>Microsoft Windows SharePoint 3.0 od środka Ted Pattison Daniel Larson Microsoft Windows SharePoint 3.0 od środka Edycja polska Microsoft Press Original English language edition 2007 by Daniel Larson and</p>
<p>Jak budować serwisy Jak zbudować, utrzymać i rozwijać w pełni profesjonalny, korporacyjny serwis web. golczyk.com 2 2 Wstęp Dokumentacja Proces powstawania treści Kluczowe wartości dla serwisów b2b Q&A</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 4
|
[
"szl_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"eng_Latn",
"pol_Latn"
] |
077c65782d37286f28c6c0ccb2a99702
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.104,
"LY": 0.092,
"SP": 0.097,
"ID": 0.06,
"NA": 0.131,
"HI": 0.124,
"IN": 0.855,
"OP": 0.118,
"IP": 0.105,
"it": 0.104,
"ne": 0.13,
"sr": 0.066,
"nb": 0.068,
"re": 0.062,
"en": 0.175,
"ra": 0.419,
"dtp": 0.245,
"fi": 0.115,
"lt": 0.115,
"rv": 0.097,
"ob": 0.104,
"rs": 0.095,
"av": 0.108,
"ds": 0.104,
"ed": 0.113
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00174-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 67,575,944
| 18,385
| 86,301
|
http://docplayer.pl/3010068-Wsparcie-aktywnosci-i-zasilek-rozwojowy-aktivitetsstod-och-utvecklingsersattning.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:46:13
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"swe_Latn"
] |
[
0.9999,
0,
0
] |
1 Wsparcie aktywności i zasiłek rozwojowy [Aktivitetsstöd och utvecklingsersättning] Jeżeli bierzesz udział w programie polityki rynku pracy, możesz otrzymywać świadczenia w postaci wsparcia aktywności i zasiłku rozwojowego. Jeżeli ukończyłeś/ukończyłaś 25 lat lub spełniasz warunki kasy funduszu pracy (a-kassa), otrzymasz wsparcie aktywności. W innych przypadkach otrzymujesz zasiłek rozwojowy. W niniejszej broszurze znajdziesz informacje o obu tych świadczeniach. Czym są wsparcie aktywności i zasiłek rozwojowy? [Vad är aktivitetsstöd och utvecklingsersättning?] Czym jest zasiłek rozwojowy? [Vad är utvecklingsersättning?] Jeśli ukończyłeś/ukończyłaś 18 lat, ale nie masz jeszcze 25 lat i nie spełniasz warunków kasy funduszu pracy (a-kassa), możesz otrzymywać zasiłek rozwojowy (utvecklingsersättning), jeżeli bierzesz udział w programie polityki rynku pracy. W przypadku gdy spełniasz warunki kasy funduszu pracy (a-kassa), otrzymasz wsparcie aktywności (aktivitetsstöd). Zasiłek rozwojowy dostajesz maksymalnie przez 5 dni w tygodniu. Od zasiłku rozwojowego nie płaci się podatku oraz nie wchodzi on w skład podstawy do obliczania emerytury, urlopu ani zasiłku chorobowego. Czym jest wsparcie aktywności? [Vad är aktivitetsstöd?] Jeśli ukończyłeś/ukończyłaś 25 lat i spełniasz warunki kasy funduszu pracy (a-kassa), możesz otrzymywać wsparcie aktywności (aktivitetsstöd), jeżeli bierzesz udział w programie polityki rynku pracy. Wsparcie aktywności dostajesz maksymalnie przez 5 dni w tygodniu. Od tego świadczenia płacisz podatek i wchodzi on w skład podstawy do obliczania emerytury, natomiast nie uprawnia do naliczania urlopu ani zasiłku chorobowego. 1 (13)
2 Co mam zrobić, aby otrzymać wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy? [Hur gör jag för att få aktivitetsstöd eller utvecklingsersättning?] Dostajesz świadczenia za te dni, w które bierzesz udział w programie, albo jesteś nieobecny/nieobecna z powodu, który uprawnia do zachowania prawa do świadczenia. Co miesiąc masz obowiązek wysłać do Kasy ubezpieczeń Försäkringskassan Oświadczenie wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy (Försäkran aktivitetsstöd eller utvecklingsersättning (FK5057)). Formularz można wypełnić bezpośrednio na stronie internetowej albo zamówić, dzwoniąc pod numer samoobsługowy Försäkringskassan (+46) Na oświadczeniu należy podać swoje obecności i dni całkowitej nieobecności podczas trwania programu. Jaka jest wysokość zasiłku rozwojowego? [Hur mycket får jag i utvecklingsersättning?] Jeżeli ukończyłeś/ukończyłaś szkołę średnią (gymnasieexamen), otrzymujesz 142 koron dziennie, pod warunkiem że uczestniczysz w programie w pełnym wymiarze czasu. Jeśli nie ukończyłeś/ukończyłaś szkoły średniej, dostajesz 48 koron dziennie, pod warunkiem że uczestniczysz w programie w pełnym wymiarze czasu. 1 lipca tego roku, gdy kończysz 20 lat, wysokość świadczenia wzrasta do 142 koron dziennie. Zasiłek rozwojowy nie podlega opodatkowaniu. Jeśli uczestniczysz w programie w wymiarze mniejszym niż pełny wymiar czasu, otrzymywane świadczenie jest niższe. Jaka jest wysokość wsparcia aktywności? [Hur mycket får jag i aktivitetsstöd?] Kwota wsparcia aktywności zależy od tego, czy spełniasz warunki kasy funduszu pracy (a-kassa) i ile dni z funduszu pracy oraz wsparcia aktywności już wykorzystałeś/wykorzystałaś. Wysokość wsparcia aktywności z zasady jest niższa, jeśli nie uczestniczysz w programie w pełnym wymiarze czasu, jeśli otrzymujesz inne zasiłki lub masz inne dochody. Osoby uprawnione do wsparcia aktywności dostają pocztą list, w którym wyszczególniona jest kwota świadczenia. Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak obliczamy wsparcie aktywności, szczegółowe informacje znajdziesz poniżej. Jeśli spełniasz warunki kasy funduszu pracy (a-kassa) [Om du uppfyller villkoren för a-kassa] Jeśli spełniasz warunki kasy funduszu pracy, dodatek aktywizacyjny obliczany jest w oparciu o kwotę, jaką otrzymywałbyś z kasy. Przez pierwsze 100 dni okresu zasiłkowego można otrzymywać maksymalnie 910 SEK dziennie, jeśli uczestniczy się w programie w pełnym wymiarze czasu pracy. Po tym okresie maksymalna kwota dodatku wynosi 760 SEK. Minimalna kwota to 365 SEK dziennie. 2 (13)
3 Dni, za które wypłacany jest dodatek aktywizacyjny, odliczane są od dni, za które przysługiwałby zasiłek z kasy funduszu pracy. Wsparcie aktywności zmniejsza się wraz z upływem czasu [Aktivitetsstöd minskas med tiden] Twoja kwota wsparcia aktywności zmniejsza się wraz z upływem dni, za które pobierasz świadczenie. Za dzień okresu zasiłkowego z funduszu pracy otrzymujesz maksymalnie 80% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień otrzymujesz maksymalnie 70% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień 301. i kolejne otrzymujesz maksymalnie 65% ustalonego średniego dochodu dziennego. Jeżeli jesteś rodzicem dziecka, które nie ukończyło jeszcze 18 lat, kwota świadczenia maleje wolniej: Za dzień otrzymujesz maksymalnie 80% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień otrzymujesz maksymalnie 70% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień 451. i kolejne otrzymujesz maksymalnie 65% ustalonego średniego dochodu dziennego. Zasady specjalne dla rozpoczynających program przed ukończeniem 25 lat [Särskilda regler för dig som är under 25 år när du börjar i programmet] Jeśli jeszcze nie skończyłeś/skończyłaś 25 lat, obowiązują inne reguły trzech poziomów świadczenia. Za dzień okresu zasiłkowego z funduszu pracy otrzymujesz maksymalnie 80% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień otrzymujesz maksymalnie 70% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień 201. i kolejne otrzymujesz maksymalnie 65% ustalonego średniego dochodu dziennego. Jeżeli jesteś rodzicem dziecka, które nie ukończyło jeszcze 18 lat, kwota świadczenia maleje wolniej: Za dzień otrzymujesz maksymalnie 80% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień otrzymujesz maksymalnie 70% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień 301. i kolejne otrzymujesz maksymalnie 65% ustalonego średniego dochodu dziennego. 3 (13)
4 Jeżeli nie spełniasz warunków kasy funduszu pracy (a-kassa) [Om du inte uppfyller villkoren för a-kassa] W przypadku niespełniania warunków kasy funduszu pracy (a-kassa), jeżeli uczestniczysz w programie w pełnym wymiarze czasu, jako wsparcie aktywności dostajesz 223 korony dziennie. Jeżeli bierzesz udział w programie gwarancji zatrudnienia i rozwoju [För dig som deltar i jobb- och utvecklingsgarantin] Osoby biorące udział w programie gwarancji zatrudnienia i rozwoju (jobb- och utvecklingsgarantin) otrzymują wsparcie aktywności maksymalnie przez 450 dni. Jeżeli wcześniej otrzymywałeś/otrzymywałaś zasiłek rozwojowy, te dni są wliczane. Możesz otrzymywać wyższą kwotę wsparcia aktywności, jeśli zarejestrujesz się w kasie funduszu pracy a-kassan lub Alfa-kassan [Du kan få högre aktivitetsstöd om du går med i a-kassan eller Alfa-kassan] Alfa-kassan jest kasą funduszu pracy otwartą dla wszystkich niezależnie od branży. Dzięki zgłoszeniu się do Alfa-kassan lub zostaniu członkiem a-kassan możesz jako osoba spełniająca warunki kasy funduszu pracy podwyższyć kwotę twojego wsparcia aktywności do przynajmniej 320 koron dziennie, jeśli uczestniczysz w programie w pełnym wymiarze czasu. Formularze zgłoszenia do Alfa-kassan znajdziesz w Urzędzie Pośrednictwa Pracy Arbetsförmedlingen. W tym urzędzie zgłaszasz, czy rejestrujesz się w Alfa-kassan, czy też zostajesz członkiem a-kassa. Więcej informacji o Alfa-kassan znajdziesz na stronie Jeżeli jesteś młodą osobą niepełnosprawną [Om du är ung med funktionsnedsättning] Osoby niepełnosprawne uczestniczące w programie polityki rynku pracy przez 12 miesięcy mają prawo do wsparcia aktywności w kwocie co najmniej 475 koron dziennie, jeśli uczestniczą w programie w pełnym wymiarze czasu. Więcej o niepełnosprawności i programach polityki rynku pracy znajdziesz na stronie Dane zgłaszane w a kassa mają wpływ na wsparcie aktywności [Uppgifter till din a-kassa påverkar ditt aktivitetsstöd] Jeżeli jesteś członkiem a-kassa, ale przez ostatnie 25 tygodni albo dłużej nie otrzymywałeś/otrzymywałaś świadczeń z a-kassa ani wsparcia aktywności, musisz przesłać do swojej a-kassa pewne dane. Skontaktuj się ze swoją a-kassa, aby dowiedzieć się, jakie dane musisz wysłać. Aby wyliczenie kwoty wsparcia aktywności przez Försäkringskassan było poprawne, ważne jest, aby jak najszybciej przekazać do a-kassa karty kasowe (kassakort) za okres sprzed rozpoczęcia programu. 4 (13)
5 Jeżeli nie płacisz składki na a-kassa [Om du inte betalar avgiften till a-kassan] Jeżeli nie płacisz składki na a-kassa, może to oznaczać, że nie spełniasz już warunków zasiłku dla bezrobotnych. Jeśli dostajesz większą kwotę wsparcia aktywności niż ci faktycznie przysługuje ze względu na zaprzestanie płacenia składek na a-kassa, może się okazać, że będziesz musiał/musiała oddać nienależną kwotę. Twoje dochody mogą mieć wpływ na wsparcie aktywności [Dina inkomster kan påverka aktivitetsstödet] Twoje wsparcie aktywności może ulec zmniejszeniu, jeśli posiadasz dochody w jednej z form wyszczególnionych poniżej: renta z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjno-szkoleniowe (sjukersättning, aktivitetsersättning); powszechna emerytura z tytułu wieku (allmän ålderspension); dodatki specjalne do emerytury (särskilt pensionstillägg); emerytura specjalna po śmierci członka rodziny (särskild efterlevandepension); emerytura wynikająca ze stażu pracy (tjänstepension); renta dożywotnia z ubezpieczenia od wypadków przy pracy (livränta från arbetsskadeförsäkringen); zasiłek rodzicielski (föräldrapenning); zasiłek na rehabilitację (rehabiliteringspenning); pensja lub inne korzyści wynikające z zatrudnienia, np. odprawa pieniężna; pomoc finansowa dla uczących się, zasiłek studencki lub zasiłek TUFF z Centralnego urzędu pomocy studentom CSN. Nie możesz równocześnie otrzymywać wsparcia aktywności i świadczenia osiedleńczego (etableringsersättning). Przykłady dochodów, które nie zmniejszają wsparcia aktywności [Exempel på inkomster som inte minskar aktivitetsstödet] Możesz mieć dochody, które nie zmniejszają wysokości twojego wsparcia aktywności. Należą do nich: uzupełnienie pensji: wyrównanie różnicy między wsparciem aktywności a twoją poprzednią pensją (löneutfyllnad); dodatek mieszkaniowy (bostadstillägg); dodatek na pokrycie kosztów życia (boendetillägg); zasiłek na opiekę (vårdbidrag); świadczenie dla osób niepełnosprawnych (handikappersättning) emerytura premiowa po śmierci członka rodziny (premiepension till efterlevande); emerytura z ubezpieczeń prywatnych; wypłaty z prywatnych emerytalnych kont oszczędnościowych. Wsparcie aktywności i zasiłek wychowawczy [Aktivitetsstöd och vårdnadsbidrag] Nie możesz pobierać zasiłku wychowawczego (vårdnadsbidrag), jeśli ty lub drugi rodzic otrzymujecie wsparcie aktywności. 5 (13)
6 Często zadawane pytania [Vanliga frågor] Co mam zrobić, gdy zachoruję? [Vad gör jag om jag blir sjuk?] Jeżeli zachorujesz, pierwszego dnia choroby zgłaszasz ten fakt do Försäkringskassan i do Arbetsförmedlingen. Jeżeli organizatorem twojego programu jest instytucja inna niż Arbetsförmedlingen, zgłaszasz chorobę również w tej instytucji. Zgłoszenia do Försäkringskassan możesz dokonać za pomocą strony internetowej lub za pomocą naszego telefonu obsługi klientów (+46) Po zgłoszeniu choroby otrzymasz na adres domowy formularz z Försäkringskassan do wypełnienia. Jeżeli twoja choroba trwa dłużej niż 7 dni kalendarzowych, aby otrzymać świadczenia, musisz przedłożyć zwolnienie lekarskie. Jakie zasady obowiązują, gdy zachoruję? [Vad gäller om jag blir sjuk?] Pierwszy dzień choroby, kiedy nie uczestniczysz w programie, jest dniem karencji (karensdag). Oznacza to, że nie otrzymujesz za ten dzień wsparcia aktywności ani zasiłku rozwojowego. Försäkringskassan ocenia, czy masz prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego w taki sam sposób, jak ocenia prawo do zasiłku chorobowego. Oznacza to, że otrzymasz wparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy, jeśli twoja zdolność do uczestniczenia w programie jest ograniczona z powodu choroby. Jeżeli oprócz uczestnictwa w programie również pracujesz, masz prawo do wynagrodzenia chorobowego u swojego pracodawcy na początku okresu choroby. Nie możesz otrzymać wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego, jeśli nie bierzesz udziału w zajęciach twojego programu z powodu uczestnictwa w działaniach profilaktyki zdrowotnej. 6 (13)
7 Jakie zasady obowiązują, jeśli zachoruje moje dziecko (opieka nad dzieckiem, VAB)? [Vad gäller om mitt barn blir sjukt (VAB)?]Jeżeli zostajesz z chorym dzieckiem w domu i opiekujesz się nim przez cały dzień, możesz za te dni otrzymać wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy. Wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy dostajesz na tych samych zasadach, które obowiązują w przypadku okolicznościowego zasiłku rodzicielskiego. Aby otrzymać pieniądze, gdy opiekujesz się chorym dzieckiem, wysyłasz jeden z następujących formularzy: Oświadczenie - wsparcie aktywności/zasiłek rozwojowy w przypadku tymczasowej opieki nad dzieckiem (Försäkran aktivitetsstöd/utvecklingsersättning vid tillfällig vård av barn (FK6420)). Oświadczenie wsparcie aktywności/zasiłek rozwojowy w przypadku tymczasowej opieki nad dzieckiem przekazanie (Försäkran aktivitetsstöd/utvecklingsersättning vid tillfällig vård av barn överlåtelse (FK6422)). Wszystkie formularze znajdziesz na stronie Możesz je również zamówić telefonicznie pod numerem (+46) Jakie zasady obowiązują, gdy pracuję? [Vad gäller om jag arbetar?] Jeżeli pracujesz cały dzień zamiast uczestniczyć w swoim programie, nie otrzymujesz świadczeń za ten dzień. Natomiast jeśli pracujesz przez część dnia zamiast uczestniczyć w swoim programie, twoje wsparcie aktywności ulega obniżeniu. Jeśli pracujesz niezależnie od uczestniczenia w programie, twoje wsparcie aktywności nie ulega zmianie. Jakie zasady obowiązują w przypadku, gdy spodziewam się dziecka lub zamierzam adoptować? [Vad gäller om jag ska få barn eller ska adoptera?] Możesz otrzymywać wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy przez 10 dni w związku z narodzinami dziecka lub adopcją. Aby dostać wsparcie aktywności albo zasiłek rozwojowy należy wypełnić formularz Oświadczenie wsparcie aktywności/zasiłek rozwojowy w związku z narodzinami dziecka/adopcją (Försäkran aktivitetsstöd/utvecklingsersättning i samband med barns födelse/adoption (FK6424)). 7 (13)
8 Jakie zasady obowiązują, gdy opiekuję się bliską osobą? [Vad gäller om jag ska vårda en närstående?] Jeżeli w ogóle nie uczestniczysz w programie z powodu opieki nad bliską osobą, Försäkringskassan rozpatruje twoje prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego na takich samych zasadach jak prawo do zasiłku dla osoby bliskiej (närståendepenning). Jakie zasady obowiązują, gdy jestem nosicielem choroby zakaźnej? [Vad gäller om jag är smittbärare?] Jeżeli w ogóle nie uczestniczysz w programie z powodu nosicielstwa choroby zakaźnej, Försäkringskassan rozpatruje twoje prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego na takich samych zasadach jak prawo do zasiłku dla nosicieli chorób zakaźnych (smittbärarpenning). Jakie zasady obowiązują w przypadku wakacji lub przerwy w programie? [Vad gäller vid lov eller ledighet från programmet?] Jeżeli uzgodnisz to z organizatorem twojego programu, masz w zasadzie prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego podczas krótszych przerw. Jak długo możesz otrzymywać wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy w czasie przerwy, zależy od programu, w którym bierzesz udział. Szkolenia przystosowujące do rynku pracy [Arbetsmarknadsutbildning] Jeśli bierzesz udział w szkoleniu przystosowującym do rynku pracy (arbetsmarknadsutbildning), możesz mieć prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego podczas krótszych przerw w związku z dniami świątecznymi w okresie od września do maja. W okresie od czerwca do sierpnia możesz zachować prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego przez maksymalnie 10 dni objętych wypłatą. Gwarancja zatrudnienia i rozwoju [Jobb- och utvecklingsgarantin] Jeśli bierzesz udział w programie gwarancji zatrudnienia i rozwoju (jobb- och utvecklingsgaranti), możesz mieć prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku przez łącznie maksymalnie 20 dni objętych wypłatą w okresie dwunastu miesięcy. Okres ten zaczyna się w momencie rozpoczęcia programu. Jeśli skierowano cię na kilka następujących po sobie kursów, dwunastomiesięczny okres rozpoczyna się wraz z datą rozpoczęcia pierwszego programu 8 (13)
9 Wsparcie na rozpoczęcie działalności gospodarczej [Stöd till start av näringsverksamhet] Jeśli bierzesz udział w programie Wsparcie na rozpoczęcie działalności gospodarczej (Stöd till start av näringsverksamhet), nie masz prawa do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego w razie przerwy w działalności. Wprowadzenie do życia zawodowego [Arbetslivsintroduktion] Jeśli uczestniczysz w programie Wprowadzenie do życia zawodowego (Arbetslivsintroduktion), nie masz prawa do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego w razie przerwy. Inne programy polityki rynku pracy [Övriga arbetsmarknadspolitiska program] Osoby biorące udział w innych programach niż opisane powyżej mają prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego w razie tymczasowej przerwy w programie, na przykład, jeśli ich miejsce praktyk jest nieczynne. Przerwa musi być zatwierdzona przez Urząd Pośrednictwa Pracy (Arbetsförmedlingen). Latem, czyli od czerwca do sierpnia, możesz zachować wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy maksymalnie przez 10 dni objętych wypłatą. Jeżeli jesteś młodą osobą niepełnosprawną [Om du är ung med funktionsnedsättning] Młode osoby niepełnosprawne mogą mieć prawo do zachowania wsparcia aktywności przez 25 dni przerwy w ciągu 12 miesięcy. Przerwa z powodu ważnej sprawy [Ledighet för enskild angelägenhet av vikt] Możesz pobierać wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy w razie krótkiej przerwy z powodu ważnej sprawy, jeśli przerwa zostanie zatwierdzona przez organizatora twojego programu. Przykładami ważnych spraw są m.in. pogrzeb, szacowanie majątku po zmarłym, wizyta u lekarza, przeprowadzka, wizyta w Urzędzie Pośrednictwa Pracy, wizyta u pracodawcy, egzamin na prawo jazdy. Zgodnie z zasadami możesz zachować wsparcie aktywności, jeśli przerwa trwa maksymalnie trzy dni. 9 (13)
10 Kiedy są wypłacane pieniądze? [När betalas pengarna ut?] Wsparcie aktywności i zasiłek rozwojowy wypłacane są co miesiąc z dołu. Nie ma stałych dni wypłaty. Z reguły Försäkringskassan wypłaca świadczenie 14 dni po otrzymaniu twojego oświadczenia. Pieniądze przekazywane są zwykle na konto bankowe lub na konto plusgiro. Na Moich stronach (Mina sidor) w witrynie możesz podać swoje konto. Możesz również podać konto na swoim oświadczeniu. Możesz samodzielnie decydować o terminie wypłaty Du kan själv bestämma när pengarna ska betalas utprzy wysłaniu pierwszego oświadczenia możesz zadecydować, kiedy w przybliżeniu będziesz otrzymywać swoje świadczenia. Możesz wpisać okres krótszy niż jeden miesiąc i w ten sposób mieć wpływ na to, kiedy otrzymasz pieniądze. Okres wypłaty można określić jedynie za pierwszym razem. PrzykładAnna rozpoczyna swój program 1 stycznia. Ponieważ chce otrzymywać swoje wsparcie aktywności przed 28 dniem każdego miesiąca, na swoim pierwszym oświadczeniu wpisuje okres 1 11 stycznia i wysyła je. List dociera pocztą do adresata po 3 dniach, czyli 14 stycznia. Ponieważ wypłata następuje po dwóch tygodniach, Anna dostaje swoje pieniądze 28 stycznia. W lutym Anna nie może już mieć wpływu na datę wypłaty, więc wypełnia oświadczenie za okres 12 stycznia 11 lutego i otrzymuje pieniądze 28 lutego. Jeżeli otrzymasz nowe skierowanie na ten sam lub na inny program w bezpośrednim związku z poprzednim okresem programu, comiesięczne wypłaty są kontynuowane bez możliwości wyboru przez ciebie nowego, krótszego okresu. Wprowadzenie do życia zawodowego [Arbetslivsintroduktion] Gdy nie otrzymujesz już zasiłku z ubezpieczenia chorobowego [När du inte längre får ersättning från sjukförsäkringen]jeżeli pobierałeś/pobierałaś zasiłek chorobowy (sjukpenning) lub rentę z tytułu niezdolności do pracy (sjukersättning) przez maksymalny przewidziany okres, wysyłasz formularz Zaświadczenie o zakończeniu zasiłku z ubezpieczenia chorobowego (Intyg om att ersättningen från sjukförsäkringen tar slut (FK7285)) do swojej kasy funduszu pracy a-kassa. Druk formularza można zamówić, dzwoniąc do Försäkringskassan. Twoja stawka dzienna zasiłku z a-kassa ustalana jest na podstawie twoich poprzednich dochodów uprawniających do zasiłku chorobowego lub na podstawie twoich szacunkowych dochodów, jeśli dostawałeś/dostawałaś rentę z tytułu niezdolności do pracy. 10 (13)
11 Kiedy są wypłacane pieniądze? [När betalas pengarna ut?] Jeżeli zaczynasz program między pierwszym a 20. dniem miesiąca, otrzymasz pieniądze około 27. dnia tego samego miesiąca. Jeżeli rozpoczynasz między 21. a 31. dniem miesiąca, pieniądze zostaną wypłacone na początku następnego miesiąca. Do pierwszej wypłaty nie musisz wysyłać żadnego oświadczenia, ale aby otrzymać następną wypłatę, musisz wysłać oświadczenie za te dni, za które już otrzymałeś/otrzymałaś wypłatę. Po pierwszej wypłacie kolejne otrzymujesz około 27. dnia każdego miesiąca. Możesz wybrać opcję otrzymania pieniędzy po wysłaniu oświadczenia. Skontaktuj się z Försäkringskassan, aby dowiedzieć się, jak to zrobić. Försäkringskassan przeprowadza kontrolę po wypłaceniu [Försäkringskassan prövar i efterhand] Ze względu na to, że otrzymujesz wypłatę z góry, może się zdarzyć tak, że otrzymasz za dużo pieniędzy jeśli na przykład masz przerwę albo jesteś nieobecny/nieobecna na zajęciach z Wprowadzenia do życia zawodowego (Arbetslivsintroduktionen). Jeżeli otrzymałeś/otrzymałaś za dużą kwotę, wyślemy do ciebie żądanie zwrotu nadwyżki. Po wprowadzeniu do życia zawodowego [Efter arbetslivsintroduktionen] Aby otrzymywać swoje pieniądze możliwie najszybciej, gdy rozpoczynasz nowy program w bezpośrednim powiązaniu z Wprowadzeniem do życia zawodowego (Arbetslivsintroduktionen), Försäkringskassan rozpatruje twoje pierwsze oświadczenie szybciej i z zasady wypłaca świadczenie siedem dni po otrzymaniu twojego oświadczenia obecności. Masz również możliwość wpisania w swoich dwóch pierwszych oświadczeniach obecności okresów krótszych niż jeden miesiąc. W ten sposób nie będziesz musiał/musiała tak długo czekać na swoje pieniądze. Pozostałe informacje [Övrig information] Podatek dla prowadzących własną działalność gospodarczą [Skatt för dig som är egen företagare] Försäkringskassan odprowadza podatek również w przypadku, gdy prowadzisz własną działalność gospodarczą i masz kartę podatkową F-skattsedel. Jeżeli masz FA-skatt, a chcesz powołać się na swój F-skatt, zgłaszasz to nam pisemnie. W styczniu otrzymasz informacje kontrolne. Znajdziesz tam wysokość wypłaconych ci przez Försäkringskassan w ciągu roku świadczeń w postaci dniówek (zasiłek chorobowy, wsparcie aktywności itp.) i kwotę potrąconą na poczet podatku. 11 (13)
12 Dochód uprawniający do zasiłku chorobowego [Sjukpenninggrundande inkomst] Możesz zachować dochód uprawniający do zasiłku chorobowego, do którego masz prawo, gdy rozpoczynasz program, przez cały czas uczestnictwa w programie. Uczestnicząc w programie, nie możesz otrzymywać żadnych innych świadczeń bazujących na dochodzie uprawniającym do zasiłku chorobowego z wyjątkiem zasiłku rodzicielskiego i zasiłku rehabilitacyjnego. Gdy kończysz lub przerywasz program, aby móc zachować swój dochód uprawniający do zasiłku chorobowego, musisz jako bezrobotny/bezrobotna niezwłocznie zgłosić się do Urzędu Pośrednictwa Pracy. Jeśli posiadasz dochody z pracy poza programem, możesz otrzymywać zasiłek chorobowy, okolicznościowy zasiłek rodzicielski i inne świadczenia obliczane na podstawie tych dochodów. Gdy twój dochód ulega zmianie podczas trwania programu, musisz zgłosić to w Försäkringskassan, gdy składasz wniosek o przyznanie zasiłku chorobowego lub innego świadczenia. Försäkringskassan i Arbetsförmedlingen kontrolują [Försäkringskassan och Arbetsförmedlingen kontrollerar] Kasa Ubezpieczeń Społecznych Försäkringskassan i Urząd Pośrednictwa Pracy Arbetsförmedlingen przeprowadzają kontrole wyrywkowe, kontrole ukierunkowane i wyrywkowe kontrole obecności, nieobecności i przyczyn nieobecności. Organizator programu, w którym uczestniczysz, ma obowiązek zgłoszenia twoich obecności i nieobecności na prośbę Försäkringskassan. Försäkringskassan kontroluje również informacje, które składasz. Może to dotyczyć dochodu, nieobecności w pracy, stanu cywilnego lub miejsca zamieszkania. Prowadzimy wymianę informacji z innymi urzędami, a w naszym rejestrze dostępne są dane pochodzące m.in. z Głównej Komisji Stypendialnej (CSN), kas bezrobocia (arbetslöshetskassor) i Urzędu Podatkowego (Skatteverket). Świadome dostarczanie nieprawdziwych informacji lub niezawiadamianie o zmianach mogących mieć wpływ na prawo do otrzymywania świadczenia stanowi przestępstwo. Gdy zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa ubezpieczeniowego, Försäkringskassan zawsze zawiadamia policję. Więcej informacji [Mer information] Ta broszura informacyjna nie ma charakteru tekstu ustawy. W witrynie internetowej Försäkringskassan możesz łatwo i szybko załatwić część spraw dzięki naszym funkcjom samoobsługowym. Możesz na przykład zgłosić chorobę, wypełnić oświadczenie obecności i zmienić konto. Pod samoobsługowym numerem telefonu (+46) możesz zamówić zaświadczenia, formularze i broszury. Możesz również dokonywać niektórych zgłoszeń. Pamiętaj, że więcej informacji możesz również znaleźć na stronach Urzędu Pośrednictwa Pracy oraz na stronie twojej kasy funduszu pracy a-kassa. 12 (13)
13 Pytania? [Frågor?] Jeżeli masz pytania, możesz posłużyć się Hanną, naszą cyfrową asystentką internetową. Odpowie ona na najczęściej zadawane pytania dotyczące naszych ubezpieczeń i usług oraz będzie twoim przewodnikiem w znajdowaniu przydatnych informacji. Możesz również zadzwonić bezpośrednio do naszej Centrali Obsługi Interesantów Kundcenter (+ 46) krajowego ośrodka przekładu telefonicznych rozmów głosowych na tekstowe (i odwrotnie) Nationell förmedlingstjänst (+ 46) (13)
O ubezpieczeniach społecznych [Om socialförsäkringen] Ubezpieczenia społeczne są ważnym elementem szwedzkiego systemu zabezpieczeń. Obejmują one w zasadzie wszystkich, którzy mieszkają lub pracują w Szwecji.
Zasiłek mieszkaniowy [Bostadsbidrag] dla młodych osób bezdzietnych [Bostadsbidrag till unga utan barn] Osoby młode o niskich dochodach mogą otrzymać zasiłek mieszkaniowy. Wysokość zasiłku zależy od posiadanych
Choroba podczas tymczasowego pobytu za granicą [Sjuk vid tillfällig vistelse utomlands] Podczas tymczasowego pobytu w innym kraju UE/EOG lub w Szwajcarii masz prawo do uzyskania niezbędnej pomocy medycznej
Informacja z Försäkringskassan 01.01.2010 Dodatek mieszkaniowy [Bostadstillägg] dla osób otrzymujących zasiłek rehabilitacyjno-szkoleniowy [aktivitetsersättning] lub rentę z tytułu niezdolności do pracy
Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Danii Komisja Europejska Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami
Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Szwecji Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego
Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Austrii Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego
Facebook f Logo CMYK /.eps Facebook f Logo CMYK /.eps UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE DLA PROWADZĄCYCH DZIAŁALNOĆ GOSPODARCZĄ PODSTAWOWE INFORMACJE Nasz serwis 2015 www.svagw.at Prosimy odwiedzić nas na Facebook
Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Norwegii Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego
Witamy w strefie emerytalnych regulacji rozszerzonych Twoja przyszłość z emeryturą StiPP Witamy w strefie emerytalnych regulacji rozszerzonych 1 Stopka redakcyjna Redakcja: Syntrus Achmea Tekst: Syntrus
ABC bezrobotnego Jesteś osobą bezrobotną? Chcesz wiedzieć, jakie prawa i świadczenia przysługują Ci po ustaniu stosunku pracy? Przeczytaj nasz poradnik! str. 1 Status bezrobotnego Możesz uzyskać status
Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego na Słowacji Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego
Co należy wiedzieć o świadczeniach emerytalnych lub świadczeniach dla spadkobierców 2012 Kontakt z Urzędem Ubezpieczenia Społecznego Zapraszamy na naszą stronę internetową Nasza strona internetowa www.socialsecurity.gov
AMBASADA RP W HADZE PRAKTYCZNY PORADNIK DLA OBYWATELI POLSKICH PRZYJEŻDZAJĄCYCH DO PRACY NA TERYTORIUM NIDERLANDÓW Haga, czerwiec 2011 r. Wydział Konsularny Ambasady RP w Hadze Strona 1 Zniesienie obowiązku
KROTKI przew K9g 31/8/05 12:07 Page 1 KROTKI przew K9g 31/8/05 12:07 Page 2 KROTKI przew K9g 31/8/05 12:07 Page 4 5 S P I S T R E Ś C I Publikacja sfinansowana z Funduszu PHARE, projekt 2002/000-580-02-04
VADEMECUM Polaka w Szwecji 1 Spis treści Podstawowe informacje 5 Placówki dyplomatyczne Organizacje i instytucje polonijne Pierwsze kroki w Szwecji 8 Rejestracja pobytu Szwedzki numer personalny ID-kort
Wiosna 2013 r. WSTĘP Niniejsza broszura została opublikowana przez organizację świadczącą pomoc prawną, Juss-Buss. Jest to jedna z pięciu broszur dotyczących prawa pracy. Pozostałe broszury to: 1. Urlopy
SPIS TREŚCI 1. Informacje ogólne o Holandii... 3 1.1. Informacje geograficzne... 3 1.2. Cechy charakterystyczne Holandii... 3 1.3. Powszechne święta narodowe i dni wolne od pracy... 3 1.4. Telefony alarmowe
Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Wielkiej Brytanii Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu
NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA W SPRAWIE WNIOSKÓW O STYPENDIUM SOCJALNE 1. Czy jeżeli moi rodzice posiadają gospodarstwo rolne ale nie osiągają z niego dochodu, to czy muszę załączyć do wniosku zaświadczenie
SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W IRLANDII PRZEWODNIK DLA OBYWATELI UE Department of Social and Family Affairs (Ministerstwo Spraw Społecznych i Rodzinnych) Wstęp W niniejszym przewodniku opisano świadczenia
I N F O R M A C J A DLA OSÓB REJESTRUJĄCYCH SIĘ W POWIATOWYM URZĘDZIE PRACY Obowiązki i uprawnienia osoby rejestrowanej w powiatowym urzędzie pracy (PUP) jako bezrobotna lub poszukująca pracy określa ustawa
Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Bułgarii Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego
OGÓLNE WARUNKI UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE Sposób na Przyszłość Ubezpieczenie ochronno-inwestycyjne OGÓLNE WARUNKI UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE SPOSÓB NA PRZYSZŁOŚĆ Masz w dłoni Ogólne warunki ubezpieczenia. To dokument,
Podręcznik dla pracowników outsourcingowych Wersja: czerwiec 2015 r. SPIS TREŚCI: 1. WORKSHOP JAKO strona 4 PRACODAWCA 1.1 Nasze wartości 1.2 Nasze zasady etyczne 1.3 Ochrona danych osobowych 1.4 Polityka
Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Niemczech Komisja Europejska Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami
Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego na Cyprze Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego
NIANIE W UBEZPIECZENIACH SPOŁECZNYCH Warszawa, styczeń 2014 r. o Jeżeli rodzic będzie miał jakikolwiek problem z wypełnieniem dokumentów ubezpieczeniowych za nianię, pracownicy ZUS pomogą w ich sporządzeniu
Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Finlandii Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego
|
<doc fingerprint="3dce5e8a1a67a6d">
<main>
<p>1 Wsparcie aktywności i zasiłek rozwojowy [Aktivitetsstöd och utvecklingsersättning] Jeżeli bierzesz udział w programie polityki rynku pracy, możesz otrzymywać świadczenia w postaci wsparcia aktywności i zasiłku rozwojowego. Jeżeli ukończyłeś/ukończyłaś 25 lat lub spełniasz warunki kasy funduszu pracy (a-kassa), otrzymasz wsparcie aktywności. W innych przypadkach otrzymujesz zasiłek rozwojowy. W niniejszej broszurze znajdziesz informacje o obu tych świadczeniach. Czym są wsparcie aktywności i zasiłek rozwojowy? [Vad är aktivitetsstöd och utvecklingsersättning?] Czym jest zasiłek rozwojowy? [Vad är utvecklingsersättning?] Jeśli ukończyłeś/ukończyłaś 18 lat, ale nie masz jeszcze 25 lat i nie spełniasz warunków kasy funduszu pracy (a-kassa), możesz otrzymywać zasiłek rozwojowy (utvecklingsersättning), jeżeli bierzesz udział w programie polityki rynku pracy. W przypadku gdy spełniasz warunki kasy funduszu pracy (a-kassa), otrzymasz wsparcie aktywności (aktivitetsstöd). Zasiłek rozwojowy dostajesz maksymalnie przez 5 dni w tygodniu. Od zasiłku rozwojowego nie płaci się podatku oraz nie wchodzi on w skład podstawy do obliczania emerytury, urlopu ani zasiłku chorobowego. Czym jest wsparcie aktywności? [Vad är aktivitetsstöd?] Jeśli ukończyłeś/ukończyłaś 25 lat i spełniasz warunki kasy funduszu pracy (a-kassa), możesz otrzymywać wsparcie aktywności (aktivitetsstöd), jeżeli bierzesz udział w programie polityki rynku pracy. Wsparcie aktywności dostajesz maksymalnie przez 5 dni w tygodniu. Od tego świadczenia płacisz podatek i wchodzi on w skład podstawy do obliczania emerytury, natomiast nie uprawnia do naliczania urlopu ani zasiłku chorobowego. 1 (13)</p>
<p>2 Co mam zrobić, aby otrzymać wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy? [Hur gör jag för att få aktivitetsstöd eller utvecklingsersättning?] Dostajesz świadczenia za te dni, w które bierzesz udział w programie, albo jesteś nieobecny/nieobecna z powodu, który uprawnia do zachowania prawa do świadczenia. Co miesiąc masz obowiązek wysłać do Kasy ubezpieczeń Försäkringskassan Oświadczenie wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy (Försäkran aktivitetsstöd eller utvecklingsersättning (FK5057)). Formularz można wypełnić bezpośrednio na stronie internetowej albo zamówić, dzwoniąc pod numer samoobsługowy Försäkringskassan (+46) Na oświadczeniu należy podać swoje obecności i dni całkowitej nieobecności podczas trwania programu. Jaka jest wysokość zasiłku rozwojowego? [Hur mycket får jag i utvecklingsersättning?] Jeżeli ukończyłeś/ukończyłaś szkołę średnią (gymnasieexamen), otrzymujesz 142 koron dziennie, pod warunkiem że uczestniczysz w programie w pełnym wymiarze czasu. Jeśli nie ukończyłeś/ukończyłaś szkoły średniej, dostajesz 48 koron dziennie, pod warunkiem że uczestniczysz w programie w pełnym wymiarze czasu. 1 lipca tego roku, gdy kończysz 20 lat, wysokość świadczenia wzrasta do 142 koron dziennie. Zasiłek rozwojowy nie podlega opodatkowaniu. Jeśli uczestniczysz w programie w wymiarze mniejszym niż pełny wymiar czasu, otrzymywane świadczenie jest niższe. Jaka jest wysokość wsparcia aktywności? [Hur mycket får jag i aktivitetsstöd?] Kwota wsparcia aktywności zależy od tego, czy spełniasz warunki kasy funduszu pracy (a-kassa) i ile dni z funduszu pracy oraz wsparcia aktywności już wykorzystałeś/wykorzystałaś. Wysokość wsparcia aktywności z zasady jest niższa, jeśli nie uczestniczysz w programie w pełnym wymiarze czasu, jeśli otrzymujesz inne zasiłki lub masz inne dochody. Osoby uprawnione do wsparcia aktywności dostają pocztą list, w którym wyszczególniona jest kwota świadczenia. Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak obliczamy wsparcie aktywności, szczegółowe informacje znajdziesz poniżej. Jeśli spełniasz warunki kasy funduszu pracy (a-kassa) [Om du uppfyller villkoren för a-kassa] Jeśli spełniasz warunki kasy funduszu pracy, dodatek aktywizacyjny obliczany jest w oparciu o kwotę, jaką otrzymywałbyś z kasy. Przez pierwsze 100 dni okresu zasiłkowego można otrzymywać maksymalnie 910 SEK dziennie, jeśli uczestniczy się w programie w pełnym wymiarze czasu pracy. Po tym okresie maksymalna kwota dodatku wynosi 760 SEK. Minimalna kwota to 365 SEK dziennie. 2 (13)</p>
<p>3 Dni, za które wypłacany jest dodatek aktywizacyjny, odliczane są od dni, za które przysługiwałby zasiłek z kasy funduszu pracy. Wsparcie aktywności zmniejsza się wraz z upływem czasu [Aktivitetsstöd minskas med tiden] Twoja kwota wsparcia aktywności zmniejsza się wraz z upływem dni, za które pobierasz świadczenie. Za dzień okresu zasiłkowego z funduszu pracy otrzymujesz maksymalnie 80% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień otrzymujesz maksymalnie 70% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień 301. i kolejne otrzymujesz maksymalnie 65% ustalonego średniego dochodu dziennego. Jeżeli jesteś rodzicem dziecka, które nie ukończyło jeszcze 18 lat, kwota świadczenia maleje wolniej: Za dzień otrzymujesz maksymalnie 80% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień otrzymujesz maksymalnie 70% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień 451. i kolejne otrzymujesz maksymalnie 65% ustalonego średniego dochodu dziennego. Zasady specjalne dla rozpoczynających program przed ukończeniem 25 lat [Särskilda regler för dig som är under 25 år när du börjar i programmet] Jeśli jeszcze nie skończyłeś/skończyłaś 25 lat, obowiązują inne reguły trzech poziomów świadczenia. Za dzień okresu zasiłkowego z funduszu pracy otrzymujesz maksymalnie 80% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień otrzymujesz maksymalnie 70% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień 201. i kolejne otrzymujesz maksymalnie 65% ustalonego średniego dochodu dziennego. Jeżeli jesteś rodzicem dziecka, które nie ukończyło jeszcze 18 lat, kwota świadczenia maleje wolniej: Za dzień otrzymujesz maksymalnie 80% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień otrzymujesz maksymalnie 70% ustalonego średniego dochodu dziennego. Za dzień 301. i kolejne otrzymujesz maksymalnie 65% ustalonego średniego dochodu dziennego. 3 (13)</p>
<p>4 Jeżeli nie spełniasz warunków kasy funduszu pracy (a-kassa) [Om du inte uppfyller villkoren för a-kassa] W przypadku niespełniania warunków kasy funduszu pracy (a-kassa), jeżeli uczestniczysz w programie w pełnym wymiarze czasu, jako wsparcie aktywności dostajesz 223 korony dziennie. Jeżeli bierzesz udział w programie gwarancji zatrudnienia i rozwoju [För dig som deltar i jobb- och utvecklingsgarantin] Osoby biorące udział w programie gwarancji zatrudnienia i rozwoju (jobb- och utvecklingsgarantin) otrzymują wsparcie aktywności maksymalnie przez 450 dni. Jeżeli wcześniej otrzymywałeś/otrzymywałaś zasiłek rozwojowy, te dni są wliczane. Możesz otrzymywać wyższą kwotę wsparcia aktywności, jeśli zarejestrujesz się w kasie funduszu pracy a-kassan lub Alfa-kassan [Du kan få högre aktivitetsstöd om du går med i a-kassan eller Alfa-kassan] Alfa-kassan jest kasą funduszu pracy otwartą dla wszystkich niezależnie od branży. Dzięki zgłoszeniu się do Alfa-kassan lub zostaniu członkiem a-kassan możesz jako osoba spełniająca warunki kasy funduszu pracy podwyższyć kwotę twojego wsparcia aktywności do przynajmniej 320 koron dziennie, jeśli uczestniczysz w programie w pełnym wymiarze czasu. Formularze zgłoszenia do Alfa-kassan znajdziesz w Urzędzie Pośrednictwa Pracy Arbetsförmedlingen. W tym urzędzie zgłaszasz, czy rejestrujesz się w Alfa-kassan, czy też zostajesz członkiem a-kassa. Więcej informacji o Alfa-kassan znajdziesz na stronie Jeżeli jesteś młodą osobą niepełnosprawną [Om du är ung med funktionsnedsättning] Osoby niepełnosprawne uczestniczące w programie polityki rynku pracy przez 12 miesięcy mają prawo do wsparcia aktywności w kwocie co najmniej 475 koron dziennie, jeśli uczestniczą w programie w pełnym wymiarze czasu. Więcej o niepełnosprawności i programach polityki rynku pracy znajdziesz na stronie Dane zgłaszane w a kassa mają wpływ na wsparcie aktywności [Uppgifter till din a-kassa påverkar ditt aktivitetsstöd] Jeżeli jesteś członkiem a-kassa, ale przez ostatnie 25 tygodni albo dłużej nie otrzymywałeś/otrzymywałaś świadczeń z a-kassa ani wsparcia aktywności, musisz przesłać do swojej a-kassa pewne dane. Skontaktuj się ze swoją a-kassa, aby dowiedzieć się, jakie dane musisz wysłać. Aby wyliczenie kwoty wsparcia aktywności przez Försäkringskassan było poprawne, ważne jest, aby jak najszybciej przekazać do a-kassa karty kasowe (kassakort) za okres sprzed rozpoczęcia programu. 4 (13)</p>
<p>5 Jeżeli nie płacisz składki na a-kassa [Om du inte betalar avgiften till a-kassan] Jeżeli nie płacisz składki na a-kassa, może to oznaczać, że nie spełniasz już warunków zasiłku dla bezrobotnych. Jeśli dostajesz większą kwotę wsparcia aktywności niż ci faktycznie przysługuje ze względu na zaprzestanie płacenia składek na a-kassa, może się okazać, że będziesz musiał/musiała oddać nienależną kwotę. Twoje dochody mogą mieć wpływ na wsparcie aktywności [Dina inkomster kan påverka aktivitetsstödet] Twoje wsparcie aktywności może ulec zmniejszeniu, jeśli posiadasz dochody w jednej z form wyszczególnionych poniżej: renta z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjno-szkoleniowe (sjukersättning, aktivitetsersättning); powszechna emerytura z tytułu wieku (allmän ålderspension); dodatki specjalne do emerytury (särskilt pensionstillägg); emerytura specjalna po śmierci członka rodziny (särskild efterlevandepension); emerytura wynikająca ze stażu pracy (tjänstepension); renta dożywotnia z ubezpieczenia od wypadków przy pracy (livränta från arbetsskadeförsäkringen); zasiłek rodzicielski (föräldrapenning); zasiłek na rehabilitację (rehabiliteringspenning); pensja lub inne korzyści wynikające z zatrudnienia, np. odprawa pieniężna; pomoc finansowa dla uczących się, zasiłek studencki lub zasiłek TUFF z Centralnego urzędu pomocy studentom CSN. Nie możesz równocześnie otrzymywać wsparcia aktywności i świadczenia osiedleńczego (etableringsersättning). Przykłady dochodów, które nie zmniejszają wsparcia aktywności [Exempel på inkomster som inte minskar aktivitetsstödet] Możesz mieć dochody, które nie zmniejszają wysokości twojego wsparcia aktywności. Należą do nich: uzupełnienie pensji: wyrównanie różnicy między wsparciem aktywności a twoją poprzednią pensją (löneutfyllnad); dodatek mieszkaniowy (bostadstillägg); dodatek na pokrycie kosztów życia (boendetillägg); zasiłek na opiekę (vårdbidrag); świadczenie dla osób niepełnosprawnych (handikappersättning) emerytura premiowa po śmierci członka rodziny (premiepension till efterlevande); emerytura z ubezpieczeń prywatnych; wypłaty z prywatnych emerytalnych kont oszczędnościowych. Wsparcie aktywności i zasiłek wychowawczy [Aktivitetsstöd och vårdnadsbidrag] Nie możesz pobierać zasiłku wychowawczego (vårdnadsbidrag), jeśli ty lub drugi rodzic otrzymujecie wsparcie aktywności. 5 (13)</p>
<p>6 Często zadawane pytania [Vanliga frågor] Co mam zrobić, gdy zachoruję? [Vad gör jag om jag blir sjuk?] Jeżeli zachorujesz, pierwszego dnia choroby zgłaszasz ten fakt do Försäkringskassan i do Arbetsförmedlingen. Jeżeli organizatorem twojego programu jest instytucja inna niż Arbetsförmedlingen, zgłaszasz chorobę również w tej instytucji. Zgłoszenia do Försäkringskassan możesz dokonać za pomocą strony internetowej lub za pomocą naszego telefonu obsługi klientów (+46) Po zgłoszeniu choroby otrzymasz na adres domowy formularz z Försäkringskassan do wypełnienia. Jeżeli twoja choroba trwa dłużej niż 7 dni kalendarzowych, aby otrzymać świadczenia, musisz przedłożyć zwolnienie lekarskie. Jakie zasady obowiązują, gdy zachoruję? [Vad gäller om jag blir sjuk?] Pierwszy dzień choroby, kiedy nie uczestniczysz w programie, jest dniem karencji (karensdag). Oznacza to, że nie otrzymujesz za ten dzień wsparcia aktywności ani zasiłku rozwojowego. Försäkringskassan ocenia, czy masz prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego w taki sam sposób, jak ocenia prawo do zasiłku chorobowego. Oznacza to, że otrzymasz wparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy, jeśli twoja zdolność do uczestniczenia w programie jest ograniczona z powodu choroby. Jeżeli oprócz uczestnictwa w programie również pracujesz, masz prawo do wynagrodzenia chorobowego u swojego pracodawcy na początku okresu choroby. Nie możesz otrzymać wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego, jeśli nie bierzesz udziału w zajęciach twojego programu z powodu uczestnictwa w działaniach profilaktyki zdrowotnej. 6 (13)</p>
<p>7 Jakie zasady obowiązują, jeśli zachoruje moje dziecko (opieka nad dzieckiem, VAB)? [Vad gäller om mitt barn blir sjukt (VAB)?]Jeżeli zostajesz z chorym dzieckiem w domu i opiekujesz się nim przez cały dzień, możesz za te dni otrzymać wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy. Wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy dostajesz na tych samych zasadach, które obowiązują w przypadku okolicznościowego zasiłku rodzicielskiego. Aby otrzymać pieniądze, gdy opiekujesz się chorym dzieckiem, wysyłasz jeden z następujących formularzy: Oświadczenie - wsparcie aktywności/zasiłek rozwojowy w przypadku tymczasowej opieki nad dzieckiem (Försäkran aktivitetsstöd/utvecklingsersättning vid tillfällig vård av barn (FK6420)). Oświadczenie wsparcie aktywności/zasiłek rozwojowy w przypadku tymczasowej opieki nad dzieckiem przekazanie (Försäkran aktivitetsstöd/utvecklingsersättning vid tillfällig vård av barn överlåtelse (FK6422)). Wszystkie formularze znajdziesz na stronie Możesz je również zamówić telefonicznie pod numerem (+46) Jakie zasady obowiązują, gdy pracuję? [Vad gäller om jag arbetar?] Jeżeli pracujesz cały dzień zamiast uczestniczyć w swoim programie, nie otrzymujesz świadczeń za ten dzień. Natomiast jeśli pracujesz przez część dnia zamiast uczestniczyć w swoim programie, twoje wsparcie aktywności ulega obniżeniu. Jeśli pracujesz niezależnie od uczestniczenia w programie, twoje wsparcie aktywności nie ulega zmianie. Jakie zasady obowiązują w przypadku, gdy spodziewam się dziecka lub zamierzam adoptować? [Vad gäller om jag ska få barn eller ska adoptera?] Możesz otrzymywać wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy przez 10 dni w związku z narodzinami dziecka lub adopcją. Aby dostać wsparcie aktywności albo zasiłek rozwojowy należy wypełnić formularz Oświadczenie wsparcie aktywności/zasiłek rozwojowy w związku z narodzinami dziecka/adopcją (Försäkran aktivitetsstöd/utvecklingsersättning i samband med barns födelse/adoption (FK6424)). 7 (13)</p>
<p>8 Jakie zasady obowiązują, gdy opiekuję się bliską osobą? [Vad gäller om jag ska vårda en närstående?] Jeżeli w ogóle nie uczestniczysz w programie z powodu opieki nad bliską osobą, Försäkringskassan rozpatruje twoje prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego na takich samych zasadach jak prawo do zasiłku dla osoby bliskiej (närståendepenning). Jakie zasady obowiązują, gdy jestem nosicielem choroby zakaźnej? [Vad gäller om jag är smittbärare?] Jeżeli w ogóle nie uczestniczysz w programie z powodu nosicielstwa choroby zakaźnej, Försäkringskassan rozpatruje twoje prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego na takich samych zasadach jak prawo do zasiłku dla nosicieli chorób zakaźnych (smittbärarpenning). Jakie zasady obowiązują w przypadku wakacji lub przerwy w programie? [Vad gäller vid lov eller ledighet från programmet?] Jeżeli uzgodnisz to z organizatorem twojego programu, masz w zasadzie prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego podczas krótszych przerw. Jak długo możesz otrzymywać wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy w czasie przerwy, zależy od programu, w którym bierzesz udział. Szkolenia przystosowujące do rynku pracy [Arbetsmarknadsutbildning] Jeśli bierzesz udział w szkoleniu przystosowującym do rynku pracy (arbetsmarknadsutbildning), możesz mieć prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego podczas krótszych przerw w związku z dniami świątecznymi w okresie od września do maja. W okresie od czerwca do sierpnia możesz zachować prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego przez maksymalnie 10 dni objętych wypłatą. Gwarancja zatrudnienia i rozwoju [Jobb- och utvecklingsgarantin] Jeśli bierzesz udział w programie gwarancji zatrudnienia i rozwoju (jobb- och utvecklingsgaranti), możesz mieć prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku przez łącznie maksymalnie 20 dni objętych wypłatą w okresie dwunastu miesięcy. Okres ten zaczyna się w momencie rozpoczęcia programu. Jeśli skierowano cię na kilka następujących po sobie kursów, dwunastomiesięczny okres rozpoczyna się wraz z datą rozpoczęcia pierwszego programu 8 (13)</p>
<p>9 Wsparcie na rozpoczęcie działalności gospodarczej [Stöd till start av näringsverksamhet] Jeśli bierzesz udział w programie Wsparcie na rozpoczęcie działalności gospodarczej (Stöd till start av näringsverksamhet), nie masz prawa do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego w razie przerwy w działalności. Wprowadzenie do życia zawodowego [Arbetslivsintroduktion] Jeśli uczestniczysz w programie Wprowadzenie do życia zawodowego (Arbetslivsintroduktion), nie masz prawa do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego w razie przerwy. Inne programy polityki rynku pracy [Övriga arbetsmarknadspolitiska program] Osoby biorące udział w innych programach niż opisane powyżej mają prawo do wsparcia aktywności lub zasiłku rozwojowego w razie tymczasowej przerwy w programie, na przykład, jeśli ich miejsce praktyk jest nieczynne. Przerwa musi być zatwierdzona przez Urząd Pośrednictwa Pracy (Arbetsförmedlingen). Latem, czyli od czerwca do sierpnia, możesz zachować wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy maksymalnie przez 10 dni objętych wypłatą. Jeżeli jesteś młodą osobą niepełnosprawną [Om du är ung med funktionsnedsättning] Młode osoby niepełnosprawne mogą mieć prawo do zachowania wsparcia aktywności przez 25 dni przerwy w ciągu 12 miesięcy. Przerwa z powodu ważnej sprawy [Ledighet för enskild angelägenhet av vikt] Możesz pobierać wsparcie aktywności lub zasiłek rozwojowy w razie krótkiej przerwy z powodu ważnej sprawy, jeśli przerwa zostanie zatwierdzona przez organizatora twojego programu. Przykładami ważnych spraw są m.in. pogrzeb, szacowanie majątku po zmarłym, wizyta u lekarza, przeprowadzka, wizyta w Urzędzie Pośrednictwa Pracy, wizyta u pracodawcy, egzamin na prawo jazdy. Zgodnie z zasadami możesz zachować wsparcie aktywności, jeśli przerwa trwa maksymalnie trzy dni. 9 (13)</p>
<p>10 Kiedy są wypłacane pieniądze? [När betalas pengarna ut?] Wsparcie aktywności i zasiłek rozwojowy wypłacane są co miesiąc z dołu. Nie ma stałych dni wypłaty. Z reguły Försäkringskassan wypłaca świadczenie 14 dni po otrzymaniu twojego oświadczenia. Pieniądze przekazywane są zwykle na konto bankowe lub na konto plusgiro. Na Moich stronach (Mina sidor) w witrynie możesz podać swoje konto. Możesz również podać konto na swoim oświadczeniu. Możesz samodzielnie decydować o terminie wypłaty Du kan själv bestämma när pengarna ska betalas utprzy wysłaniu pierwszego oświadczenia możesz zadecydować, kiedy w przybliżeniu będziesz otrzymywać swoje świadczenia. Możesz wpisać okres krótszy niż jeden miesiąc i w ten sposób mieć wpływ na to, kiedy otrzymasz pieniądze. Okres wypłaty można określić jedynie za pierwszym razem. PrzykładAnna rozpoczyna swój program 1 stycznia. Ponieważ chce otrzymywać swoje wsparcie aktywności przed 28 dniem każdego miesiąca, na swoim pierwszym oświadczeniu wpisuje okres 1 11 stycznia i wysyła je. List dociera pocztą do adresata po 3 dniach, czyli 14 stycznia. Ponieważ wypłata następuje po dwóch tygodniach, Anna dostaje swoje pieniądze 28 stycznia. W lutym Anna nie może już mieć wpływu na datę wypłaty, więc wypełnia oświadczenie za okres 12 stycznia 11 lutego i otrzymuje pieniądze 28 lutego. Jeżeli otrzymasz nowe skierowanie na ten sam lub na inny program w bezpośrednim związku z poprzednim okresem programu, comiesięczne wypłaty są kontynuowane bez możliwości wyboru przez ciebie nowego, krótszego okresu. Wprowadzenie do życia zawodowego [Arbetslivsintroduktion] Gdy nie otrzymujesz już zasiłku z ubezpieczenia chorobowego [När du inte längre får ersättning från sjukförsäkringen]jeżeli pobierałeś/pobierałaś zasiłek chorobowy (sjukpenning) lub rentę z tytułu niezdolności do pracy (sjukersättning) przez maksymalny przewidziany okres, wysyłasz formularz Zaświadczenie o zakończeniu zasiłku z ubezpieczenia chorobowego (Intyg om att ersättningen från sjukförsäkringen tar slut (FK7285)) do swojej kasy funduszu pracy a-kassa. Druk formularza można zamówić, dzwoniąc do Försäkringskassan. Twoja stawka dzienna zasiłku z a-kassa ustalana jest na podstawie twoich poprzednich dochodów uprawniających do zasiłku chorobowego lub na podstawie twoich szacunkowych dochodów, jeśli dostawałeś/dostawałaś rentę z tytułu niezdolności do pracy. 10 (13)</p>
<p>11 Kiedy są wypłacane pieniądze? [När betalas pengarna ut?] Jeżeli zaczynasz program między pierwszym a 20. dniem miesiąca, otrzymasz pieniądze około 27. dnia tego samego miesiąca. Jeżeli rozpoczynasz między 21. a 31. dniem miesiąca, pieniądze zostaną wypłacone na początku następnego miesiąca. Do pierwszej wypłaty nie musisz wysyłać żadnego oświadczenia, ale aby otrzymać następną wypłatę, musisz wysłać oświadczenie za te dni, za które już otrzymałeś/otrzymałaś wypłatę. Po pierwszej wypłacie kolejne otrzymujesz około 27. dnia każdego miesiąca. Możesz wybrać opcję otrzymania pieniędzy po wysłaniu oświadczenia. Skontaktuj się z Försäkringskassan, aby dowiedzieć się, jak to zrobić. Försäkringskassan przeprowadza kontrolę po wypłaceniu [Försäkringskassan prövar i efterhand] Ze względu na to, że otrzymujesz wypłatę z góry, może się zdarzyć tak, że otrzymasz za dużo pieniędzy jeśli na przykład masz przerwę albo jesteś nieobecny/nieobecna na zajęciach z Wprowadzenia do życia zawodowego (Arbetslivsintroduktionen). Jeżeli otrzymałeś/otrzymałaś za dużą kwotę, wyślemy do ciebie żądanie zwrotu nadwyżki. Po wprowadzeniu do życia zawodowego [Efter arbetslivsintroduktionen] Aby otrzymywać swoje pieniądze możliwie najszybciej, gdy rozpoczynasz nowy program w bezpośrednim powiązaniu z Wprowadzeniem do życia zawodowego (Arbetslivsintroduktionen), Försäkringskassan rozpatruje twoje pierwsze oświadczenie szybciej i z zasady wypłaca świadczenie siedem dni po otrzymaniu twojego oświadczenia obecności. Masz również możliwość wpisania w swoich dwóch pierwszych oświadczeniach obecności okresów krótszych niż jeden miesiąc. W ten sposób nie będziesz musiał/musiała tak długo czekać na swoje pieniądze. Pozostałe informacje [Övrig information] Podatek dla prowadzących własną działalność gospodarczą [Skatt för dig som är egen företagare] Försäkringskassan odprowadza podatek również w przypadku, gdy prowadzisz własną działalność gospodarczą i masz kartę podatkową F-skattsedel. Jeżeli masz FA-skatt, a chcesz powołać się na swój F-skatt, zgłaszasz to nam pisemnie. W styczniu otrzymasz informacje kontrolne. Znajdziesz tam wysokość wypłaconych ci przez Försäkringskassan w ciągu roku świadczeń w postaci dniówek (zasiłek chorobowy, wsparcie aktywności itp.) i kwotę potrąconą na poczet podatku. 11 (13)</p>
<p>12 Dochód uprawniający do zasiłku chorobowego [Sjukpenninggrundande inkomst] Możesz zachować dochód uprawniający do zasiłku chorobowego, do którego masz prawo, gdy rozpoczynasz program, przez cały czas uczestnictwa w programie. Uczestnicząc w programie, nie możesz otrzymywać żadnych innych świadczeń bazujących na dochodzie uprawniającym do zasiłku chorobowego z wyjątkiem zasiłku rodzicielskiego i zasiłku rehabilitacyjnego. Gdy kończysz lub przerywasz program, aby móc zachować swój dochód uprawniający do zasiłku chorobowego, musisz jako bezrobotny/bezrobotna niezwłocznie zgłosić się do Urzędu Pośrednictwa Pracy. Jeśli posiadasz dochody z pracy poza programem, możesz otrzymywać zasiłek chorobowy, okolicznościowy zasiłek rodzicielski i inne świadczenia obliczane na podstawie tych dochodów. Gdy twój dochód ulega zmianie podczas trwania programu, musisz zgłosić to w Försäkringskassan, gdy składasz wniosek o przyznanie zasiłku chorobowego lub innego świadczenia. Försäkringskassan i Arbetsförmedlingen kontrolują [Försäkringskassan och Arbetsförmedlingen kontrollerar] Kasa Ubezpieczeń Społecznych Försäkringskassan i Urząd Pośrednictwa Pracy Arbetsförmedlingen przeprowadzają kontrole wyrywkowe, kontrole ukierunkowane i wyrywkowe kontrole obecności, nieobecności i przyczyn nieobecności. Organizator programu, w którym uczestniczysz, ma obowiązek zgłoszenia twoich obecności i nieobecności na prośbę Försäkringskassan. Försäkringskassan kontroluje również informacje, które składasz. Może to dotyczyć dochodu, nieobecności w pracy, stanu cywilnego lub miejsca zamieszkania. Prowadzimy wymianę informacji z innymi urzędami, a w naszym rejestrze dostępne są dane pochodzące m.in. z Głównej Komisji Stypendialnej (CSN), kas bezrobocia (arbetslöshetskassor) i Urzędu Podatkowego (Skatteverket). Świadome dostarczanie nieprawdziwych informacji lub niezawiadamianie o zmianach mogących mieć wpływ na prawo do otrzymywania świadczenia stanowi przestępstwo. Gdy zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa ubezpieczeniowego, Försäkringskassan zawsze zawiadamia policję. Więcej informacji [Mer information] Ta broszura informacyjna nie ma charakteru tekstu ustawy. W witrynie internetowej Försäkringskassan możesz łatwo i szybko załatwić część spraw dzięki naszym funkcjom samoobsługowym. Możesz na przykład zgłosić chorobę, wypełnić oświadczenie obecności i zmienić konto. Pod samoobsługowym numerem telefonu (+46) możesz zamówić zaświadczenia, formularze i broszury. Możesz również dokonywać niektórych zgłoszeń. Pamiętaj, że więcej informacji możesz również znaleźć na stronach Urzędu Pośrednictwa Pracy oraz na stronie twojej kasy funduszu pracy a-kassa. 12 (13)</p>
<p>13 Pytania? [Frågor?] Jeżeli masz pytania, możesz posłużyć się Hanną, naszą cyfrową asystentką internetową. Odpowie ona na najczęściej zadawane pytania dotyczące naszych ubezpieczeń i usług oraz będzie twoim przewodnikiem w znajdowaniu przydatnych informacji. Możesz również zadzwonić bezpośrednio do naszej Centrali Obsługi Interesantów Kundcenter (+ 46) krajowego ośrodka przekładu telefonicznych rozmów głosowych na tekstowe (i odwrotnie) Nationell förmedlingstjänst (+ 46) (13)</p>
<p>O ubezpieczeniach społecznych [Om socialförsäkringen] Ubezpieczenia społeczne są ważnym elementem szwedzkiego systemu zabezpieczeń. Obejmują one w zasadzie wszystkich, którzy mieszkają lub pracują w Szwecji.</p>
<p>Zasiłek mieszkaniowy [Bostadsbidrag] dla młodych osób bezdzietnych [Bostadsbidrag till unga utan barn] Osoby młode o niskich dochodach mogą otrzymać zasiłek mieszkaniowy. Wysokość zasiłku zależy od posiadanych</p>
<p>Choroba podczas tymczasowego pobytu za granicą [Sjuk vid tillfällig vistelse utomlands] Podczas tymczasowego pobytu w innym kraju UE/EOG lub w Szwajcarii masz prawo do uzyskania niezbędnej pomocy medycznej</p>
<p>Informacja z Försäkringskassan 01.01.2010 Dodatek mieszkaniowy [Bostadstillägg] dla osób otrzymujących zasiłek rehabilitacyjno-szkoleniowy [aktivitetsersättning] lub rentę z tytułu niezdolności do pracy</p>
<p>Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Danii Komisja Europejska Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami</p>
<p>Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Szwecji Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego</p>
<p>Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Austrii Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego</p>
<p>Facebook f Logo CMYK /.eps Facebook f Logo CMYK /.eps UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE DLA PROWADZĄCYCH DZIAŁALNOĆ GOSPODARCZĄ PODSTAWOWE INFORMACJE Nasz serwis 2015 www.svagw.at Prosimy odwiedzić nas na Facebook</p>
<p>Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Norwegii Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego</p>
<p>Witamy w strefie emerytalnych regulacji rozszerzonych Twoja przyszłość z emeryturą StiPP Witamy w strefie emerytalnych regulacji rozszerzonych 1 Stopka redakcyjna Redakcja: Syntrus Achmea Tekst: Syntrus</p>
<p>ABC bezrobotnego Jesteś osobą bezrobotną? Chcesz wiedzieć, jakie prawa i świadczenia przysługują Ci po ustaniu stosunku pracy? Przeczytaj nasz poradnik! str. 1 Status bezrobotnego Możesz uzyskać status</p>
<p>Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego na Słowacji Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego</p>
<p>Co należy wiedzieć o świadczeniach emerytalnych lub świadczeniach dla spadkobierców 2012 Kontakt z Urzędem Ubezpieczenia Społecznego Zapraszamy na naszą stronę internetową Nasza strona internetowa www.socialsecurity.gov</p>
<p>AMBASADA RP W HADZE PRAKTYCZNY PORADNIK DLA OBYWATELI POLSKICH PRZYJEŻDZAJĄCYCH DO PRACY NA TERYTORIUM NIDERLANDÓW Haga, czerwiec 2011 r. Wydział Konsularny Ambasady RP w Hadze Strona 1 Zniesienie obowiązku</p>
<p>KROTKI przew K9g 31/8/05 12:07 Page 1 KROTKI przew K9g 31/8/05 12:07 Page 2 KROTKI przew K9g 31/8/05 12:07 Page 4 5 S P I S T R E Ś C I Publikacja sfinansowana z Funduszu PHARE, projekt 2002/000-580-02-04</p>
<p>VADEMECUM Polaka w Szwecji 1 Spis treści Podstawowe informacje 5 Placówki dyplomatyczne Organizacje i instytucje polonijne Pierwsze kroki w Szwecji 8 Rejestracja pobytu Szwedzki numer personalny ID-kort</p>
<p>Wiosna 2013 r. WSTĘP Niniejsza broszura została opublikowana przez organizację świadczącą pomoc prawną, Juss-Buss. Jest to jedna z pięciu broszur dotyczących prawa pracy. Pozostałe broszury to: 1. Urlopy</p>
<p>SPIS TREŚCI 1. Informacje ogólne o Holandii... 3 1.1. Informacje geograficzne... 3 1.2. Cechy charakterystyczne Holandii... 3 1.3. Powszechne święta narodowe i dni wolne od pracy... 3 1.4. Telefony alarmowe</p>
<p>Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Wielkiej Brytanii Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu</p>
<p>NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA W SPRAWIE WNIOSKÓW O STYPENDIUM SOCJALNE 1. Czy jeżeli moi rodzice posiadają gospodarstwo rolne ale nie osiągają z niego dochodu, to czy muszę załączyć do wniosku zaświadczenie</p>
<p>SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W IRLANDII PRZEWODNIK DLA OBYWATELI UE Department of Social and Family Affairs (Ministerstwo Spraw Społecznych i Rodzinnych) Wstęp W niniejszym przewodniku opisano świadczenia</p>
<p>I N F O R M A C J A DLA OSÓB REJESTRUJĄCYCH SIĘ W POWIATOWYM URZĘDZIE PRACY Obowiązki i uprawnienia osoby rejestrowanej w powiatowym urzędzie pracy (PUP) jako bezrobotna lub poszukująca pracy określa ustawa</p>
<p>Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Bułgarii Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego</p>
<p>OGÓLNE WARUNKI UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE Sposób na Przyszłość Ubezpieczenie ochronno-inwestycyjne OGÓLNE WARUNKI UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE SPOSÓB NA PRZYSZŁOŚĆ Masz w dłoni Ogólne warunki ubezpieczenia. To dokument,</p>
<p>Podręcznik dla pracowników outsourcingowych Wersja: czerwiec 2015 r. SPIS TREŚCI: 1. WORKSHOP JAKO strona 4 PRACODAWCA 1.1 Nasze wartości 1.2 Nasze zasady etyczne 1.3 Ochrona danych osobowych 1.4 Polityka</p>
<p>Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Niemczech Komisja Europejska Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami</p>
<p>Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego na Cyprze Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego</p>
<p>NIANIE W UBEZPIECZENIACH SPOŁECZNYCH Warszawa, styczeń 2014 r. o Jeżeli rodzic będzie miał jakikolwiek problem z wypełnieniem dokumentów ubezpieczeniowych za nianię, pracownicy ZUS pomogą w ich sporządzeniu</p>
<p>Twoje uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w Finlandii Informacje zawarte w niniejszym przewodniku zostały opracowane i zaktualizowane w ścisłej współpracy z krajowymi korespondentami systemu wzajemnego</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
63a613a33a28f4555df21c375c71f895
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.132,
"LY": 0.077,
"SP": 0.075,
"ID": 0.077,
"NA": 0.064,
"HI": 0.474,
"IN": 0.79,
"OP": 0.091,
"IP": 0.161,
"it": 0.064,
"ne": 0.099,
"sr": 0.06,
"nb": 0.066,
"re": 0.069,
"en": 0.082,
"ra": 0.099,
"dtp": 0.454,
"fi": 0.228,
"lt": 0.221,
"rv": 0.078,
"ob": 0.061,
"rs": 0.078,
"av": 0.11,
"ds": 0.118,
"ed": 0.062
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00158-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 67,534,531
| 22,068
| 76,012
|
http://docplayer.pl/505884-Sieci-domowe-nieoficjalny-podrecznik.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:41:49
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 IDZ DO PRZYK ADOWY ROZDZIA SPIS TREŒCI KATALOG KSI EK KATALOG ONLINE ZAMÓW DRUKOWANY KATALOG Sieci domowe. Nieoficjalny podrêcznik Autor: Scott Lowe T³umaczenie: Adam Jarczyk ISBN: Tytu³ orygina³u: Home Networking: The Missing Manual Format: B5, stron: 272 TWÓJ KOSZYK DODAJ DO KOSZYKA CENNIK I INFORMACJE ZAMÓW INFORMACJE ONOWOŒCIACH ZAMÓW CENNIK CZYTELNIA FRAGMENTY KSI EK ONLINE Internet jest dziœ tak popularny i wszechobecny, jak telewizja i radio. Miliony komputerów ³¹cz¹ siê codziennie z ogólnoœwiatow¹ sieci¹. Nadal jednak stworzenie z kilku komputerów prywatnej sieci domowej jest dla wielu u ytkowników zadaniem niemal niewykonalnym. Dlaczego? Czy jest to a tak trudne? Na pewno nie. Ale wiêkszoœæ publikacji opisuj¹cych sposoby jej zbudowania przera a nat³okiem terminów, skrótów i informacji, czym skutecznie zniechêca do poznawania tematu. Ksi¹ ka Sieci domowe. Nieoficjalny podrêcznik jest inna. Znajdziesz w niej wy³¹cznie te informacje, które s¹ niezbêdne, aby szybko i bezproblemowo zaprojektowaæ, a nastêpnie zbudowaæ sieæ domow¹ oraz w pe³ni wykorzystaæ jej mo liwoœci. Dowiesz siê, jak¹ technologiê wybraæ, jakie urz¹dzenia kupiæ i jak je skonfigurowaæ. Nauczysz siê przygotowywaæ komputery do pracy w sieci. Wszystkie te zagadnienia zosta³y przedstawione w prosty i zrozumia³y sposób, bez zbêdnych opisów teoretycznych. Budowanie sieci kablowej i bezprzewodowej Konfiguracja routerów i punktów dostêpowych Wprowadzanie ustawieñ sieciowych w systemach Windows i Mac OS Udostêpnianie plików i drukarek w sieci ¹czenie komputerów PC i Macintosh Przy³¹czanie konsol Xbox i PlayStation do sieci Zdalny dostêp do sieci domowej Pamiêtaj domowa sieæ komputerowa upraszcza, a nie utrudnia ycie Wydawnictwo Helion ul. Chopina Gliwice tel. (32)
2 Spis treści Spis treści Nieoficjalna czołówka...7 Wprowadzenie...11 Część I Budowanie sieci...17 Rozdział 1. Planowanie sieci domowej Sprzęt Oprogramowanie sieci domowych Sieci kablowe Sieci bezprzewodowe Wybór pomiędzy siecią kablową i bezprzewodową Rozdział 2. Budowanie sieci kablowej Ethernet Sprzęt w sieciach Ethernet Konfiguracja prostej sieci Ręczna konfiguracja routera A może sieć hybrydowa? Rozdział 3. Tworzenie sieci bezprzewodowej...49 Podstawowe składniki sieci Wi-Fi Wracamy do nauki alfabetu Wybór urządzeń bezprzewodowych Budowanie prostej sieci bezprzewodowej Ręczna konfiguracja routera Zabezpieczanie sieci bezprzewodowej A może sieć hybrydowa?... 77
3 Rozdział 4. Tworzenie sieci Powerline...79 Czy Powerline nadaje się do Twojej sieci?...79 Wybór sprzętu Powerline...81 Tworzenie prostej sieci Powerline...83 Zabezpieczanie sieci Powerline...84 A może sieć hybrydowa?...87 Część II Korzystanie z sieci Rozdział 5. Używanie sieci w systemach Windows Nazywanie PC w sieci...92 Tworzenie kont użytkowników i zarządzanie nimi...95 Udostępnianie plików i folderów w PC Udostępnianie drukarek w PC Dostęp do plików w innych komputerach Używanie drukarek w innych PC Rozdział 6. Używanie sieci na komputerach Macintosh Nazywanie Maców w sieci Tworzenie kont użytkowników i grup Udostępnianie plików i folderów w systemie Mac Udostępnianie drukarki w systemie Mac Łączenie się przez sieć z innymi Macami Rozdział 7. Łączenie w sieć systemów Windows i Mac OS Połączenie z systemem Windows z systemu Mac OS X Połączenie z systemem Windows z systemu Mac OS Połączenie z systemem Mac OS z systemu Windows Drukowanie przez sieć Rozdział 8. Zabawy z siecią Odtwarzanie muzyki z PC na sprzęcie stereo Wyświetlanie zdjęć z PC na ekranie TV Dodawanie pamięci masowej do sieci Granie w gry wideo w sieci Rozdział 9. Korzystanie z sieci domowej podczas podróży Łączenie się z Windows PC Bezpośrednie połączenie modemowe GoToMyPC Łączenie z systemem Mac Narzędzie File Sharing w systemie Mac Dostęp zdalny przez SSH SPIS TREŚ CI
4 Dodatek A Baza haseł Keychain w systemie Mac OS Przypinanie haseł do breloka Otwieranie i zamykanie bazy Keychain Zarządzanie bazami Keychain Dodatek B Konta wielu użytkowników w systemie Mac OS Tworzenie nowego konta użytkownika Logowanie za pomocą kont użytkowników Skorowidz SPIS TREŚ CI 5
5 ROZDZIAŁ goda, w sklepach komputerowych leżą całe stosy najróżniejszych produktów sieciowych, ale to nie musi wyglądać onieśmielająco. Planowanie sieci domowej przypomina kupowanie telefonu przy przeprowadzce do nowego domu: można wybrać tradycyjny telefon stacjonarny albo zdecydować się na komórkowy, kupić aparat z kablem albo bezprzewodowy, głośnomówiący albo z zestawem słuchawkowym. Dzisiaj można nawet używać telefonu jak walkie-talkie albo rozmawiać przez Internet. Na szczęście, aby wybrać coś z tych opcji, nie trzeba nic wiedzieć o technologii systemów telefonicznych. Trzeba jednak znać pewne podstawy na przykład, dobrze wiedzieć, że telefon bezprzewodowy nie wymaga osobnego gniazdka w każdym pokoju. Sieci domowe są pod tym względem bardzo podobne do telefonów nie musisz z wszystkimi drastycznymi szczegółami wiedzieć, jak komputery rozmawiają ze sobą, ale musisz orientować się, jakie urządzenia mają sens w danej sytuacji. Na przykład, jeśli chcesz korzystać z Internetu, siedząc przy basenie w ogrodzie, sieć bezprzewodowa (znana pod nazwą Wi-Fi) pozwoli uniknąć wywlekania dziesięciu metrów nieestetycznego kabla przez drzwi do ogrodu. Ale jeśli cała Twoja sieć to dwa komputery stacjonarne w domowym gabinecie, to najlepszym rozwiązaniem będzie sieć kablowa. Niniejszy rozdział opisuje główne elementy sieci domowej, przedstawia kilka wariacji na temat i pomaga podjąć decyzję, co będzie najlepsze w danej sytuacji. Sprzęt Do zbudowania sieci domowej będą Ci potrzebne trzy rzeczy (nie licząc komputerów, prądu i odrobiny uporu): Router. To urządzenie doprowadza łącze internetowe (z modemu kablowego, DSL itp.) do komputerów w sieci. Rysunek 1.1 przedstawia router kablowy i bezprzewodowy.
6 Sprzęt Router trzeba podłączyć do modemu kablowego lub DSL za pomocą przewodu, a zależnie od wybranej technologii, komputery łączone są z routerem za pomocą albo kabli, albo w sposób bezprzewodowy. Rysunek 1.1. Router sieciowy, niezależnie od tego, czy jest kablowy (góra), czy bezprzewodowy (dół), przesyła ruch w sieci domowej i rozdziela dostęp do łącza internetowego (kablowego lub DSL): od dostawcy usług internetowych do wszystkich komputerów podłączonych do sieci domowej. Routery przeznaczone dla sieci kablowych mają zwykle z tyłu obudowy gniazdka, do których można podłączyć (kablami sieciowymi) modem i wszystkie komputery w sieci. Routery bezprzewodowe mają tylko gniazdo do podłączenia modemu i czasem dodatkowego urządzenia sieciowego. Lecz routery bezprzewodowe łączą ze sobą wszystkie PC w swoim zasięgu za pomocą niewidzialnych fal radiowych. Uwaga: Teoretycznie można zbudować bez routera sieć, która będzie jedynie łączyć wszystkie komputery ze sobą i pozwoli udostępniać pliki. Ale ponieważ jednym z głównych powodów budowania sieci domowej jest wspólne korzystanie z szybkiego łącza szerokopasmowego przez kilka komputerów, router jest sercem większości sieci domowych. Kable lub sygnały bezprzewodowe. Zarówno kolorowe kable (rysunek 1.2), jak i fale radiowe (które nie wychodzą zbyt dobrze na fotografii, więc zdjęcie zostało pominięte) służą do łączenia komputerów z siecią. Rysunek 1.2. Komputerowe kable sieciowe, o różnych kolorach i długościach, można kupić w większości sklepów komputerowych. Dla każdego komputera podłączanego do sieci będzie potrzebny jeden przewód. Upewnij się, że wybrane kable będą miały wystarczającą długość, aby połączyć komputer z routerem. W rozdziale 2. znajdziesz wszystko, co musisz wiedzieć o wyborze właściwego typu kabla. Adaptery sieciowe (lub, prościej, karty sieciowe). Ta groźnie brzmiąca nazwa oznacza złącze z tyłu (lub z boku) komputera, do którego podłącza się kabel sieciowy lub urządzenie z anteną do przesyłania sygnałów w sposób bezprzewodowy. Takie coś jest potrzebne w każdym komputerze i innym urządzeniu (np. drukarce) dodawanym do sieci. 20 CZĘŚĆ I BUDOWANIE SIECI
7 Kiedyś, w latach 90., komputer z zainstalowanym już gniazdem sieciowym był rzadko spotykanym, pięknym i kosztownym cackiem. Dzisiaj gniazda sieciowe (a czasem nawet karty bezprzewodowe) są standardowo instalowane w nowych komputerach. Prawdę mówiąc, dzisiaj trudno znaleźć w sklepie jakikolwiek komputer bez kablowej karty sieciowej, zwykle oznaczonej jako złącze Ethernet. Bezprzewodowe karty sieciowe zwykle nazywane kartami Wi-Fi są coraz częściej standardem w laptopach i można je zainstalować w każdym komputerze (zobacz strona 58.). Istnieją trzy typy kart sieciowych, przedstawione na rysunku 1.3. Każdy typ jest instalowany w komputerze inaczej: Karty PCI (Peripheral Component Interconnect) są wkładane do gniazd na płycie głównej wewnątrz komputera. Karta tego typu wyposaża komputer w gniazdo widoczne z tyłu obudowy. Adaptery USB są podłączane do dowolnego portu USB dowolnego komputera i same znajdują się na zewnątrz komputera (zobacz ramka Do czego przydaje się USB? na stronie 23.). Karty typu PC Card wkładane są do specjalnego gniazda w laptopie. Sprzęt Rysunek 1.3. Karty sieciowe dla komputerów mogą mieć najróżniejsze kształty i rozmiary. Zdjęcie górne: ta karta PCI jest instalowana w gnieździe wewnątrz komputera i ma jedno gniazdo Ethernet do podłączenia kabla sieciowego (aby ją zainstalować, trzeba otworzyć obudowę komputera). Zdjęcie środkowe: karta typu PC Card przeznaczona dla laptopów. Wkłada się ją prosto do gniazda PCMCIA, a na zewnątrz ma gniazdo Ethernet do podłączenia kabla sieciowego. Podobnie wyglądają karty dla sieci bezprzewodowych. Zdjęcie dolne: ten adapter USB można podłączyć do gniazda USB komputera i zaoszczędzić sobie wysiłku z rozkładaniem komputera na części, aby zainstalować kartę sieciową. Adaptery USB są dość wygodne, lecz na stałe zajmują jeden z portów USB komputera. Uwaga: Jeśli Twój komputer w ogóle nie ma adaptera sieciowego albo chcesz zainstalować kartę bezprzewodową, zajrzyj na stronę 36. ROZDZIAŁ 1. PLANOWANIE SIECI DOMOWEJ 21
8 Oprogramowanie sieci domowych Oprogramowanie sieci domowych I to wszystko. Wystarczą trzy elementy, aby zbudować sieć i uszczęśliwić wszystkich domowników. No dobrze powiesz zapewne nie wygląda to na szczególnie trudne. Ale co z oprogramowaniem? BĄDŹ NA BIEŻĄCO! Możliwości routerów Router odgrywa w sieci domowej przede wszystkim rolę centralki telefonicznej : doprowadza łączność z Internetem do wszystkich komputerów w domu i przekazuje wszelkie żądania z tych komputerów do innych, zarówno wewnątrz sieci, jak i w Internecie. Jest jednak jeszcze kilka rzeczy, które router może robić. Routery, podobnie jak za dawnych czasów centralki telefoniczne, są dzisiaj zwykle wyposażone w kilka i więcej złączy, dzięki którym mogą połączyć mnóstwo komputerów. Lecz jest to możliwe tylko dlatego, że większość routerów jednocześnie zawiera inne urządzenie, zwane przełącznikiem. Przełącznik przypomina rozdzielacz wkładany do gniazdka elektrycznego: dodaje do routera kilka złączy (tzw. portów). Kupowanie osobnego przełącznika ma sens tylko wtedy, gdy zaczyna brakować złączy w routerze: wystarczy podłączyć przełącznik do ostatniego wolnego złącza routera i proszę bardzo, możesz podłączyć tyle nowych komputerów, ile portów ma przełącznik. Jeśli chcesz zbudować sieć bezprzewodową, to router nadal będzie potrzebny, lecz oprócz portów, do których można podłączyć komputery kablami, potrzebujesz tzw. punktu dostępowego urządzenia, które nadaje radiowo sygnały z łącza internetowego routera dla komputerów wyposażonych w karty Wi-Fi. Wielu producentów wbudowuje funkcję punktu dostępowego do routera, podobnie jak funkcję przełącznika. Wreszcie router może mieć wbudowany do tego samego pudełka modem szerokopasmowy. Taka kombinacja zwykle nosi nazwę bramy domowej. Większość użytkowników otrzymuje modem od dostawcy usług internetowych, ale jeśli chcesz zmniejszyć liczbę pudełek i kabli pod biurkiem, możesz rozważyć kupno takiego urządzenia. W sumie wszelkie urządzenia tego typu, zawierające router, przypominają urządzenia wielofunkcyjne, zawierające faks, skaner i drukarkę, których podstawową rolą jest drukowanie dokumentów. Ponieważ jednak trzeba wykonywać też inne zadania związane z papierem, na przykład wysyłać faksy i kopiować dokumenty, producenci oferują uniwersalne urządzenia, które pełnią wszystkie te funkcje. To samo dzieje się dziś w świecie sieci domowych: router jest w sieci zdecydowanie niezbędny, ale nietrudno znaleźć urządzenie, które będzie odgrywać też inne role. Oprogramowanie sieci domowych Dobra wiadomość: oprogramowanie, które pozwala podłączyć komputer do sieci jest już wbudowane w system operacyjny! Niepotrzebne są inne skomplikowane programy, najwyżej niewielki program nazywany sterownikiem kawałek kodu dostarczany razem ze sprzętem sieciowym i umożliwiający komunikację tego urządzenia z systemem operacyjnym. Z punktu widzenia sieci wszystkie systemy operacyjne są równe. Do sieci można podłączyć komputery z zainstalowanym praktycznie każdym dostępnym systemem operacyjnym Windows, Macintosh, Linux, DOS; do wyboru, do koloru. Ale podobnie jak świnie w Folwarku zwierzęcym, niektóre systemy operacyjne są równiejsze. 22 CZĘŚĆ I BUDOWANIE SIECI
9 Szczególnie dobrze nadają się do sieci domowych nowe, eleganckie systemy Windows XP i Mac OS X, ponieważ oba pozwalają zdefiniować kilka kont i są zgodne z wszystkimi urządzeniami Wi-Fi. Pojęcie konto nie ma tu nic wspólnego z bankowością; w systemach operacyjnych typu Windows XP i Mac OS X można dla każdej osoby korzystającej z komputera utworzyć osobne konto użytkownika, mające własną nazwę, hasło, ustawienia i pliki, z przyczyn bezpieczeństwa i estetycznych jednocześnie (rozdziały 5. i 6. zawierają wszystko, co musisz wiedzieć o kontach użytkowników). Komputery ze starszymi wersjami Windows i Mac OS również możesz przyłączyć do sieci, ale będzie to wymagało trochę więcej pracy nad konfiguracją. W niniejszej książce znajdziesz wskazówki i instrukcje dotyczące wszystkich wersji Windows i Mac OS. Oprogramowanie sieci domowych KLINIKA ZAAWANSOWANEGO UŻYTKOWNIKA Wielu ludzi sądzi, że aby połączyć się z Internetem, trzeba koniecznie zdjąć obudowę komputera i zainstalować wewnątrz kartę sieciową. Jeśli jednak robi Ci się niedobrze na myśl o grzebaniu we wnętrznościach komputera, możesz wykorzystać do połączenia coś innego: port USB (skrót od Universal Serial Bus uniwersalna magistrala szeregowa). Złącza USB są standardem w urządzeniach PC i Macintosh od końca lat 90. Pozwalają nie tylko podłączać do komputera wszelakie urządzenia, od skanerów i drukarek, przez zewnętrzne dyski twarde, aż po joysticki do gier, lecz również umożliwiają połączenie się z siecią bez rozbierania komputera na części. Jak wspomniano na stronie 20., potrzebny jest tylko adapter sieciowy USB. Wystarczy podłączyć go do jednego z dostępnych portów USB, zainstalować oprogramowanie dołączone do urządzenia i podłączyć kabel Ethernet z drugiej strony adaptera. Do czego przydaje się USB? W razie konieczności możesz nawet połączyć ze sobą dwa PC w minisieć za pomocą specjalnego kabla USB przeznaczonego do transmisji danych (tzw. mostu USB). Może to się przydać, jeśli nie masz gotowej sieci, a chcesz skopiować choćby kilka gigabajtów fotografii z jednego komputera na drugi. USB można spotkać w dwóch wersjach: USB 1.1 i nowszej USB 2.0, która jest o wiele szybsza i przydaje się szczególnie, gdy chcesz podłączyć np. odtwarzacz ipod do komputera, ponieważ pozwala szybko skopiować ponad 20 GB plików muzycznych. Wszystkie nowe komputery są wyposażone w porty USB 2.0, lecz obie wersje używają takiego samego płaskiego złącza i można podłączyć urządzenie USB 1.1 do portu USB 2.0. Złącza USB są stosowane w wielu różnych urządzeniach; dostępne są również produkty USB dla sieci bezprzewodowych. Jeśli chcesz się dowiedzieć czegoś więcej o USB (i urządzeniach, które można podłączyć do tych portów), możesz zajrzeć do oficjalnego serwisu USB pod adresem gdzie zobaczysz, co można zrobić z urządzeniami dostępnymi dziś i co jest planowane na przyszłość. ROZDZIAŁ 1. PLANOWANIE SIECI DOMOWEJ 23
10 Oprogramowanie sieci domowych Uwaga: Jeśli używasz w domu wyłącznie systemów Microsoftu (Windows XP, Windows 98, Windows Me lub Windows 2000), dokładne informacje na ich temat zawiera rozdział 5. Speców od systemów Mac bardziej zainteresuje rozdział 6. Jeśli masz w domu zarówno systemy Windows, jak i Mac OS X, rozdział 7. przedstawia konfigurację takiego mieszanego środowiska. Zanim jednak wybierzesz się na zakupy, musisz zdecydować, czy sieć ma być kablowa, bezprzewodowa czy kombinowana. Lektura pozostałej części rozdziału pomoże w podjęciu tej decyzji. KLINIKA ZAAWANSOWANEGO UŻYTKOWNIKA W każdej sieci niezbędne są: router, karty sieciowe i okablowanie albo sygnały bezprzewodowe. Niektórzy użytkownicy potrzebują także dodatkowych zabezpieczeń sieci albo po to, aby trzymać niegodziwców z daleka, albo do zapewnienia bezpiecznego dostępu do sieci z zewnątrz podczas podróży. Zapora sieciowa pozwala uszczelnić wirtualne luki i odgrodzić sieć domową wraz z osobistymi danymi w PC od internetowych złoczyńców. Jeśli sporo podróżujesz i chcesz z dala łączyć się z siecią domową, pomyśl nad zainstalowaniem wirtualnej sieci prywatnej, znanej w skrócie jako VPN (ang. Virtual Private Network). VPN opakowuje całą przychodzącą i wychodzącą komunikację sieciową w szyfrowane kapsuły, podobnie jak w poczcie pneumatycznej, przenoszącej paczki pieniędzy w supermarkecie. Zapora sieciowa W wielu budynkach publicznych można spotkać wzmocnione ściany zwane ścianami ogniowymi, dzielące budynek w celu ochrony przed rozprzestrzenianiem się ognia. W sieciach firm stosowane są urządzenia i programy o tej samej funkcji i tej samej nazwie w języku angielskim (firewall), które blokują dostęp hakerowi (płomieniom) do sieci firmy (budynku) przez Internet. Coraz więcej użytkowników domowych dysponuje szybkimi łączami z Internetem, więc komputery domowe stają się ulubionym celem hakerów. Co gorsza, ponieważ połączenia szerokopasmowe są zawsze aktywne, niezabezpieczony komputer może paść ofiarą ataku, nawet gdy jego użytkownik nie korzysta z Internetu. Ciężka artyleria: zapory sieciowe i VPN Większość prostych routerów pomaga chronić sieć przed atakami z zewnątrz, choćby dlatego, że znajdują się pomiędzy siecią domową i Internetem. Niektóre bardziej zaawansowane routery mają pełną funkcjonalność zapory sieciowej. Standardowy router jedynie przekazuje informacje do i z Internetu, natomiast taki z zaporą sieciową działa jak potężny, zwalisty bramkarz i nie wpuszcza intruzów do naszego prywatnego klubu. Zamiast po prostu przekazywać dane, zapora sieciowa sprawdza, czy przesyłane informacje można bezpiecznie skonsumować. Router z zaporą sieciową nie przepuści żadnej transmisji z Internetu, której nie zażądałeś. Funkcjonalność zapory sieciowej jest wyraźnie wskazywana na opakowaniu urządzenia, więc radzę mieć na nią oko, jeśli chcesz dodatkowo zwiększyć bezpieczeństwo sieci. Router VPN Jeśli tworzysz małą sieć w swojej firmie i chcesz, aby użytkownicy z zewnątrz, na przykład przedstawiciele handlowi lub pracownicy wykonujący swoją pracę z domu, mieli dostęp do jej zasobów (np. poczty elektronicznej i innych plików), pomyśl o zainstalowaniu VPN. VPN zapewnia bezpieczny tunel do sieci, który pozwala chronić dane przed ciekawskimi na trasie transmisji. Wiele routerów ma wbudowaną funkcjonalność VPN, która jest przydatna z dwóch powodów. Po pierwsze, pozwala wybranym osobom bezpiecznie łączyć się z naszą siecią. Po drugie, możesz skonfigurować router wyposażony w VPN tak, że będzie na stałe połączony ze zdalną siecią, do której zasobów bez problemu będzie miała dostęp sieć domowa. 24 CZĘŚĆ I BUDOWANIE SIECI
11 Sieci kablowe Jednostka bity na sekundę służy do oznaczenia szybkości transmisji w sieci. Jak można się domyślić, mówi o tym, ile informacji można przesłać przez sieć w ciągu jednej sekundy. Szybkość sieci i modemów jest podawana w kilobitach na sekundę i megabitach na sekundę, w skrócie kb/s i Mb/s. Jeden megabit to 1024 kilobity. Bit sam w sobie to malutka porcja danych, a osiem bitów składa się na jeden bajt. Trzeba jednak pamiętać, że wprawdzie objętość danych jest mierzona w megabajtach (MB), lecz szybkość przesyłania danych (decydująca o tym, ile czasu zajmie np. przesłanie przez BĄDŹ NA BIEŻĄCO! O bitach słów parę sieć pliku o wielkości 10 MB z jednego komputera na drugi) jest mierzona w megabitach na sekundę (Mb/s). Możesz nie interesować się w ogóle szybkością transmisji, dopóki pewnego dnia nie będziesz musiał zaczekać na pobranie jakiegoś wielkiego pliku. Aby mieć pewne pojęcie o znaczeniu szybkości transmisji, rozważmy przeciętny czas, jaki zajmuje przesłanie 10 MB danych (mniej więcej dwa utwory w MP3) przez Internet z użyciem starego modemu 56 kb/s i łącza DSL 1,5 Mb/s. Pierwszemu przesłanie pliku zajmie 23 minuty i 8 sekund, natomiast drugi upora się z tym w zaledwie 50 sekund. Sieci kablowe Wprawdzie sieci bezprzewodowe są modne i popularne, lecz sieć kablową często można zbudować najszybciej i najtaniej i jest najbardziej stabilna podczas pracy. Sieci kablowe występują w dwóch głównych odmianach: Ethernet wykorzystuje kable podobne do grubych przewodów telefonicznych. Jest obecnie najpopularniejszym typem sieci, dzięki temu, że jest szybka, tania i niezawodna. Jak szybka? Może mieć znamionową szybkość od 10 do 1000 megabitów na sekundę. Ramka O bitach słów parę powyżej przedstawia bardziej szczegółowo szybkości transmisji, lecz na razie wystarczy sobie wyobrazić, że przy 10 Mb/s całą zawartość dysku o wielkości 40 GB można przesłać przez sieć w 9 godzin, a przez łącze 1000 Mb/s w niecałe 6 minut. Praktycznie każde urządzenie dla sieci domowych, jakie można spotkać, ma porty Ethernet. Nawet urządzenia dla sieci bezprzewodowych obsługują Ethernet, dzięki czemu można je z łatwością podłączyć do sieci kablowej. Taka standaryzacja jest szczególnie ważna, ponieważ ogromnie ułatwia łączenie różnych technologii sieciowych. Uwaga: Szybkość sieci Ethernet zależy od sprzętu. Obecnie najczęściej spotyka się urządzenia 100 Mb/s, a standard 1000 Mb/s (nazywany też Gigabit Ethernet) zyskuje na popularności. Standard 10 Mb/s podzielił los płyt winylowych. Jedyną wadą standardu Ethernet jest to, że łączenie komputerów w dwóch pomieszczeniach i przemieszczanie się z laptopem po mieszkaniu wymaga przeciągania nieestetycznych kabli. Ethernet został szczegółowo omówiony w rozdziale 2. ROZDZIAŁ 1. PLANOWANIE SIECI DOMOWEJ 25
12 Sieci bezprzewodowe Powerline, inaczej HomePlug, wykorzystuje do przenoszenia danych istniejącą sieć elektryczną. Sieć tego typu można zbudować jeszcze łatwiej niż Ethernet, ponieważ nie wymaga przeciągania kabli z pokoju do pokoju. Do zbudowania sieci Powerline wystarczy kilka specjalnych adapterów (zobacz rysunek 1.4), które z łatwością łączą komputery i router z okablowaniem elektrycznym i są wyposażone w złącza Ethernet lub USB. Rysunek 1.4. Klockowaty adapter Powerline Ethernet pozwala podłączyć komputer do sieci równie łatwo jak suszarkę do włosów do prądu. Wystarczy włożyć adapter do najbliższego gniazdka elektrycznego i jeden koniec kabla Ethernet do gniazda na dole obudowy, a drugi do komputera. Wielką zaletą Powerline jest to, że gniazdka elektryczne można znaleźć w każdym pomieszczeniu (o ile ktoś nie mieszka w szałasie), co ułatwia zbudowanie sieci domowej. Wadą tego standardu jest szybkość niższa od większości sieci Ethernet. Urządzenia Powerline pracują z szybkością 14 Mb/s (i tak dziesięciokrotnie większą niż typowych szerokopasmowych łączy internetowych ramka na stronie 28. wyjaśnia różnice pomiędzy szybkością łącza internetowego i wewnętrzną szybkością sieci domowej). Oprócz tego adaptery Powerline muszą być podłączane bezpośrednio do gniazdka w ścianie, więc nie możesz wykorzystywać przedłużaczy i większości listew zasilających. Jeśli te wszystkie warunki są do przyjęcia, zajrzyj do rozdziału 4., który opisuje szczegółowo sieci Powerline. Sieci bezprzewodowe Sieci kablowe mają mnóstwo zalet, lecz wymagają mnóstwa kabla i przykuwają komputer do najbliższego łącza sieciowego. Omówimy zatem teraz sieci bezprzewodowe, które do przesyłania danych wykorzystują fale radiowe zamiast kabli. Mogą być wygodną alternatywą dla plątaniny kabli Ethernet dookoła nóg biurka i krzesła i pozwalają przemieszczać się z komputerem tak daleko, jak daleko sięgają fale radiowe, na przykład pod drzewo w ogrodzie, gdzie w gorący letni dzień można usiąść w cieniu. Oprócz tego laptop z kartą bezprzewodową pozwala połączyć się z Internetem w coraz większej liczbie miejsc zwanych strefami Wi-Fi lub hotspotami w portach lotniczych, parkach publicznych, modnych kawiarniach itp. 26 CZĘŚĆ I BUDOWANIE SIECI
13 Uwaga: Inżynierowie, gdy nie są zajęci wymyślaniem skomplikowanych nazw dla różnych rzeczy, opracowują technologie sieci bezprzewodowych zgodnie z szeregiem reguł. Reguły te, zwane standardami, tworzy międzynarodowa organizacja IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers). Standardy określają, jak mają działać urządzenia bezprzewodowe: którego pasma radiowego mają używać i jak komunikować się ze sobą. Skrót Wi-Fi odnosi się do dominującej na rynku rodziny standardów bezprzewodowych. Sieci bezprzewodowe Do zbudowania sieci bezprzewodowej potrzebny jest router bezprzewodowy (inaczej stacja bazowa ten termin jest preferowany przez firmę Apple), nadający radiowo sygnały sieciowe. W zależności od typu technologii routery bezprzewodowe mają wewnątrz budynków zasięg rzędu metrów. Każdy komputer z bezprzewodową kartą sieciową (zobacz strona 58.) może połączyć się z siecią. Rysunek 1.5 pokazuje, jak to działa. Rysunek 1.5. Modem szerokopasmowy jest połączony z routerem bezprzewodowym. Komputery wyposażone w bezprzewodowe karty sieciowe mogą łączyć się z siecią i komunikować z Internetem i ze sobą nawzajem. Technologia Wi-Fi jest bardzo wygodna, ale ma kilka wad. Szybkością nie dorównuje staremu, kablowemu Ethernetowi; obecnie górna granica szybkości Wi-Fi to 54 Mb/s. Konfiguracja systemu może być dość skomplikowana (aczkolwiek rozdział 3. pokazuje cały proces). Poza tym zakłócenia ze strony innych urządzeń, które używają fal radiowych, na przykład telefonów bezprzewodowych i kuchenek mikrofalowych, mogą spowolnić i pogorszyć stabilność sieci. Na dodatek fale radiowe z sieci bezprzewodowych sąsiadów mogą zakłócać Twój system, a przeszkody fizyczne, na przykład rury i grube ściany, pogarszać sygnał. A oprócz tego, chociaż żadna sieć komputerowa nie jest w 100 bezpieczna, sieci bezprzewodowe są szczególnie podatne na ataki hakerów, jeśli nie skonfigurujemy pewnych zabezpieczeń (na stronie 68. dowiesz się, jak wykopać wirtualną fosę i podnieść wirtualny most zwodzony do zamku o nazwie Sieć Bezprzewodowa). ROZDZIAŁ 1. PLANOWANIE SIECI DOMOWEJ 27
14 Wybór pomiędzy siecią kablową i bezprzewodową Większość ludzi odczuwa presję szybkości, lecz w przypadku sieci domowych szybkość ma dwa różne aspekty. Po pierwsze, mamy określoną szybkość łącza internetowego. Jeśli używasz szerokopasmowego łącza kablowego lub usługi DSL, jego szybkość zapewne nie przekracza 1,5 Mb/s (zajrzyj do ramki na stronie 25., jeśli nie bardzo orientujesz się w tych wszystkich megabitach). To jest połączenie zewnętrzne, ponieważ stanowi łącze pomiędzy Twoją prywatną siecią i olbrzymim światem Internetu. Jest jednak jeszcze szybkość sieci wewnętrznej, w domu. Z nią możesz przesyłać dokumenty, muzykę i filmy pomiędzy komputerami połączonymi siecią domową. Szybkość sieci wewnętrznej zależy od zastosowanej technologii i może wynosić od 11 Mb/s aż po 1000 Mb/s (zarówno sieci kablowe, jak i bezprzewodowe mają różne odmiany o różnych szybkościach). Lecz niezależnie BĄDŹ NA BIEŻĄCO! Jak szybko? od wybranego typu sieci możesz nawigować po WWW i wysyłać pocztę elektroniczną tylko z szybkością łącza szerokopasmowego. Jeśli chcesz używać sieci domowej tylko do typowych zadań online, na przykład przeglądania WWW i wysyłania poczty, to wszystkie dostępne technologie sieci komputerowych spełnią Twoje wymagania, ponieważ wszystkie są szybsze od łącza internetowego. Lecz jeśli chcesz przesyłać gigantyczne pliki filmowe i muzyczne do swojego domowego centrum rozrywki, to szybkość sieci wewnętrznej staje się o wiele ważniejsza. Rzadkim wyjątkiem są ci szczęściarze, którzy mają dostęp do ultraszybkich łączy internetowych, np. T3 lub światłowodowych. Mogą one mieć szybkości od porównywalnej z modemem kablowym aż po te, przy których pracują superkomputery NASA. W takich przypadkach zalecana jest technologia sieciowa, która nie będzie wolniejsza od łącza internetowego. Wybór pomiędzy siecią kablową i bezprzewodową Wybór sieci: kablowej, bezprzewodowej lub hybrydowej czyli takiej, która zawiera urządzenia zarówno kablowe, jak i bezprzewodowe zależy od tego, jakiego typu urządzenia chcesz do niej podłączyć, jak korzystać z sieci i jak wygląda układ domu (w końcu właściciele willi wielkości pałacu mają inne wymogi co do działania sieci niż użytkownicy mieszkający w kawalerkach). W pewnych przypadkach od początku może być oczywiste, czy w danej sytuacji najlepsza będzie sieć kablowa czy tylko bezprzewodowa. Na przykład, w nowych budynkach, które mają już wbudowane okablowanie Ethernet dostępne w każdym pokoju, a wszystkie łączone komputery są stacjonarne, Wi-Fi może stanowić marnotrawstwo pieniędzy i fal radiowych. Jeśli połączonych ma być tylko kilka komputerów w jednym pomieszczeniu, sieć Ethernet w zupełności wystarczy i będzie łatwa do zbudowania. Z drugiej strony, jeśli masz wygodny ogród i uwielbiasz używać laptopa do przeglądania WWW, wygrzewając się w słońcu, Wi-Fi może być opcją najbardziej atrakcyjną. 28 CZĘŚĆ I BUDOWANIE SIECI
|
<doc fingerprint="6ff766c5f2331ead">
<main>
<div>
<p>1 IDZ DO PRZYK ADOWY ROZDZIA SPIS TREŒCI KATALOG KSI EK KATALOG ONLINE ZAMÓW DRUKOWANY KATALOG Sieci domowe. Nieoficjalny podrêcznik Autor: Scott Lowe T³umaczenie: Adam Jarczyk ISBN: Tytu³ orygina³u: Home Networking: The Missing Manual Format: B5, stron: 272 TWÓJ KOSZYK DODAJ DO KOSZYKA CENNIK I INFORMACJE ZAMÓW INFORMACJE ONOWOŒCIACH ZAMÓW CENNIK CZYTELNIA FRAGMENTY KSI EK ONLINE Internet jest dziœ tak popularny i wszechobecny, jak telewizja i radio. Miliony komputerów ³¹cz¹ siê codziennie z ogólnoœwiatow¹ sieci¹. Nadal jednak stworzenie z kilku komputerów prywatnej sieci domowej jest dla wielu u ytkowników zadaniem niemal niewykonalnym. Dlaczego? Czy jest to a tak trudne? Na pewno nie. Ale wiêkszoœæ publikacji opisuj¹cych sposoby jej zbudowania przera a nat³okiem terminów, skrótów i informacji, czym skutecznie zniechêca do poznawania tematu. Ksi¹ ka Sieci domowe. Nieoficjalny podrêcznik jest inna. Znajdziesz w niej wy³¹cznie te informacje, które s¹ niezbêdne, aby szybko i bezproblemowo zaprojektowaæ, a nastêpnie zbudowaæ sieæ domow¹ oraz w pe³ni wykorzystaæ jej mo liwoœci. Dowiesz siê, jak¹ technologiê wybraæ, jakie urz¹dzenia kupiæ i jak je skonfigurowaæ. Nauczysz siê przygotowywaæ komputery do pracy w sieci. Wszystkie te zagadnienia zosta³y przedstawione w prosty i zrozumia³y sposób, bez zbêdnych opisów teoretycznych. Budowanie sieci kablowej i bezprzewodowej Konfiguracja routerów i punktów dostêpowych Wprowadzanie ustawieñ sieciowych w systemach Windows i Mac OS Udostêpnianie plików i drukarek w sieci ¹czenie komputerów PC i Macintosh Przy³¹czanie konsol Xbox i PlayStation do sieci Zdalny dostêp do sieci domowej Pamiêtaj domowa sieæ komputerowa upraszcza, a nie utrudnia ycie Wydawnictwo Helion ul. Chopina Gliwice tel. (32)</p>
<p>2 Spis treści Spis treści Nieoficjalna czołówka...7 Wprowadzenie...11 Część I Budowanie sieci...17 Rozdział 1. Planowanie sieci domowej Sprzęt Oprogramowanie sieci domowych Sieci kablowe Sieci bezprzewodowe Wybór pomiędzy siecią kablową i bezprzewodową Rozdział 2. Budowanie sieci kablowej Ethernet Sprzęt w sieciach Ethernet Konfiguracja prostej sieci Ręczna konfiguracja routera A może sieć hybrydowa? Rozdział 3. Tworzenie sieci bezprzewodowej...49 Podstawowe składniki sieci Wi-Fi Wracamy do nauki alfabetu Wybór urządzeń bezprzewodowych Budowanie prostej sieci bezprzewodowej Ręczna konfiguracja routera Zabezpieczanie sieci bezprzewodowej A może sieć hybrydowa?... 77</p>
<p>3 Rozdział 4. Tworzenie sieci Powerline...79 Czy Powerline nadaje się do Twojej sieci?...79 Wybór sprzętu Powerline...81 Tworzenie prostej sieci Powerline...83 Zabezpieczanie sieci Powerline...84 A może sieć hybrydowa?...87 Część II Korzystanie z sieci Rozdział 5. Używanie sieci w systemach Windows Nazywanie PC w sieci...92 Tworzenie kont użytkowników i zarządzanie nimi...95 Udostępnianie plików i folderów w PC Udostępnianie drukarek w PC Dostęp do plików w innych komputerach Używanie drukarek w innych PC Rozdział 6. Używanie sieci na komputerach Macintosh Nazywanie Maców w sieci Tworzenie kont użytkowników i grup Udostępnianie plików i folderów w systemie Mac Udostępnianie drukarki w systemie Mac Łączenie się przez sieć z innymi Macami Rozdział 7. Łączenie w sieć systemów Windows i Mac OS Połączenie z systemem Windows z systemu Mac OS X Połączenie z systemem Windows z systemu Mac OS Połączenie z systemem Mac OS z systemu Windows Drukowanie przez sieć Rozdział 8. Zabawy z siecią Odtwarzanie muzyki z PC na sprzęcie stereo Wyświetlanie zdjęć z PC na ekranie TV Dodawanie pamięci masowej do sieci Granie w gry wideo w sieci Rozdział 9. Korzystanie z sieci domowej podczas podróży Łączenie się z Windows PC Bezpośrednie połączenie modemowe GoToMyPC Łączenie z systemem Mac Narzędzie File Sharing w systemie Mac Dostęp zdalny przez SSH SPIS TREŚ CI</p>
<p>4 Dodatek A Baza haseł Keychain w systemie Mac OS Przypinanie haseł do breloka Otwieranie i zamykanie bazy Keychain Zarządzanie bazami Keychain Dodatek B Konta wielu użytkowników w systemie Mac OS Tworzenie nowego konta użytkownika Logowanie za pomocą kont użytkowników Skorowidz SPIS TREŚ CI 5</p>
<p>5 ROZDZIAŁ goda, w sklepach komputerowych leżą całe stosy najróżniejszych produktów sieciowych, ale to nie musi wyglądać onieśmielająco. Planowanie sieci domowej przypomina kupowanie telefonu przy przeprowadzce do nowego domu: można wybrać tradycyjny telefon stacjonarny albo zdecydować się na komórkowy, kupić aparat z kablem albo bezprzewodowy, głośnomówiący albo z zestawem słuchawkowym. Dzisiaj można nawet używać telefonu jak walkie-talkie albo rozmawiać przez Internet. Na szczęście, aby wybrać coś z tych opcji, nie trzeba nic wiedzieć o technologii systemów telefonicznych. Trzeba jednak znać pewne podstawy na przykład, dobrze wiedzieć, że telefon bezprzewodowy nie wymaga osobnego gniazdka w każdym pokoju. Sieci domowe są pod tym względem bardzo podobne do telefonów nie musisz z wszystkimi drastycznymi szczegółami wiedzieć, jak komputery rozmawiają ze sobą, ale musisz orientować się, jakie urządzenia mają sens w danej sytuacji. Na przykład, jeśli chcesz korzystać z Internetu, siedząc przy basenie w ogrodzie, sieć bezprzewodowa (znana pod nazwą Wi-Fi) pozwoli uniknąć wywlekania dziesięciu metrów nieestetycznego kabla przez drzwi do ogrodu. Ale jeśli cała Twoja sieć to dwa komputery stacjonarne w domowym gabinecie, to najlepszym rozwiązaniem będzie sieć kablowa. Niniejszy rozdział opisuje główne elementy sieci domowej, przedstawia kilka wariacji na temat i pomaga podjąć decyzję, co będzie najlepsze w danej sytuacji. Sprzęt Do zbudowania sieci domowej będą Ci potrzebne trzy rzeczy (nie licząc komputerów, prądu i odrobiny uporu): Router. To urządzenie doprowadza łącze internetowe (z modemu kablowego, DSL itp.) do komputerów w sieci. Rysunek 1.1 przedstawia router kablowy i bezprzewodowy.</p>
<p>6 Sprzęt Router trzeba podłączyć do modemu kablowego lub DSL za pomocą przewodu, a zależnie od wybranej technologii, komputery łączone są z routerem za pomocą albo kabli, albo w sposób bezprzewodowy. Rysunek 1.1. Router sieciowy, niezależnie od tego, czy jest kablowy (góra), czy bezprzewodowy (dół), przesyła ruch w sieci domowej i rozdziela dostęp do łącza internetowego (kablowego lub DSL): od dostawcy usług internetowych do wszystkich komputerów podłączonych do sieci domowej. Routery przeznaczone dla sieci kablowych mają zwykle z tyłu obudowy gniazdka, do których można podłączyć (kablami sieciowymi) modem i wszystkie komputery w sieci. Routery bezprzewodowe mają tylko gniazdo do podłączenia modemu i czasem dodatkowego urządzenia sieciowego. Lecz routery bezprzewodowe łączą ze sobą wszystkie PC w swoim zasięgu za pomocą niewidzialnych fal radiowych. Uwaga: Teoretycznie można zbudować bez routera sieć, która będzie jedynie łączyć wszystkie komputery ze sobą i pozwoli udostępniać pliki. Ale ponieważ jednym z głównych powodów budowania sieci domowej jest wspólne korzystanie z szybkiego łącza szerokopasmowego przez kilka komputerów, router jest sercem większości sieci domowych. Kable lub sygnały bezprzewodowe. Zarówno kolorowe kable (rysunek 1.2), jak i fale radiowe (które nie wychodzą zbyt dobrze na fotografii, więc zdjęcie zostało pominięte) służą do łączenia komputerów z siecią. Rysunek 1.2. Komputerowe kable sieciowe, o różnych kolorach i długościach, można kupić w większości sklepów komputerowych. Dla każdego komputera podłączanego do sieci będzie potrzebny jeden przewód. Upewnij się, że wybrane kable będą miały wystarczającą długość, aby połączyć komputer z routerem. W rozdziale 2. znajdziesz wszystko, co musisz wiedzieć o wyborze właściwego typu kabla. Adaptery sieciowe (lub, prościej, karty sieciowe). Ta groźnie brzmiąca nazwa oznacza złącze z tyłu (lub z boku) komputera, do którego podłącza się kabel sieciowy lub urządzenie z anteną do przesyłania sygnałów w sposób bezprzewodowy. Takie coś jest potrzebne w każdym komputerze i innym urządzeniu (np. drukarce) dodawanym do sieci. 20 CZĘŚĆ I BUDOWANIE SIECI</p>
<p>7 Kiedyś, w latach 90., komputer z zainstalowanym już gniazdem sieciowym był rzadko spotykanym, pięknym i kosztownym cackiem. Dzisiaj gniazda sieciowe (a czasem nawet karty bezprzewodowe) są standardowo instalowane w nowych komputerach. Prawdę mówiąc, dzisiaj trudno znaleźć w sklepie jakikolwiek komputer bez kablowej karty sieciowej, zwykle oznaczonej jako złącze Ethernet. Bezprzewodowe karty sieciowe zwykle nazywane kartami Wi-Fi są coraz częściej standardem w laptopach i można je zainstalować w każdym komputerze (zobacz strona 58.). Istnieją trzy typy kart sieciowych, przedstawione na rysunku 1.3. Każdy typ jest instalowany w komputerze inaczej: Karty PCI (Peripheral Component Interconnect) są wkładane do gniazd na płycie głównej wewnątrz komputera. Karta tego typu wyposaża komputer w gniazdo widoczne z tyłu obudowy. Adaptery USB są podłączane do dowolnego portu USB dowolnego komputera i same znajdują się na zewnątrz komputera (zobacz ramka Do czego przydaje się USB? na stronie 23.). Karty typu PC Card wkładane są do specjalnego gniazda w laptopie. Sprzęt Rysunek 1.3. Karty sieciowe dla komputerów mogą mieć najróżniejsze kształty i rozmiary. Zdjęcie górne: ta karta PCI jest instalowana w gnieździe wewnątrz komputera i ma jedno gniazdo Ethernet do podłączenia kabla sieciowego (aby ją zainstalować, trzeba otworzyć obudowę komputera). Zdjęcie środkowe: karta typu PC Card przeznaczona dla laptopów. Wkłada się ją prosto do gniazda PCMCIA, a na zewnątrz ma gniazdo Ethernet do podłączenia kabla sieciowego. Podobnie wyglądają karty dla sieci bezprzewodowych. Zdjęcie dolne: ten adapter USB można podłączyć do gniazda USB komputera i zaoszczędzić sobie wysiłku z rozkładaniem komputera na części, aby zainstalować kartę sieciową. Adaptery USB są dość wygodne, lecz na stałe zajmują jeden z portów USB komputera. Uwaga: Jeśli Twój komputer w ogóle nie ma adaptera sieciowego albo chcesz zainstalować kartę bezprzewodową, zajrzyj na stronę 36. ROZDZIAŁ 1. PLANOWANIE SIECI DOMOWEJ 21</p>
<p>8 Oprogramowanie sieci domowych Oprogramowanie sieci domowych I to wszystko. Wystarczą trzy elementy, aby zbudować sieć i uszczęśliwić wszystkich domowników. No dobrze powiesz zapewne nie wygląda to na szczególnie trudne. Ale co z oprogramowaniem? BĄDŹ NA BIEŻĄCO! Możliwości routerów Router odgrywa w sieci domowej przede wszystkim rolę centralki telefonicznej : doprowadza łączność z Internetem do wszystkich komputerów w domu i przekazuje wszelkie żądania z tych komputerów do innych, zarówno wewnątrz sieci, jak i w Internecie. Jest jednak jeszcze kilka rzeczy, które router może robić. Routery, podobnie jak za dawnych czasów centralki telefoniczne, są dzisiaj zwykle wyposażone w kilka i więcej złączy, dzięki którym mogą połączyć mnóstwo komputerów. Lecz jest to możliwe tylko dlatego, że większość routerów jednocześnie zawiera inne urządzenie, zwane przełącznikiem. Przełącznik przypomina rozdzielacz wkładany do gniazdka elektrycznego: dodaje do routera kilka złączy (tzw. portów). Kupowanie osobnego przełącznika ma sens tylko wtedy, gdy zaczyna brakować złączy w routerze: wystarczy podłączyć przełącznik do ostatniego wolnego złącza routera i proszę bardzo, możesz podłączyć tyle nowych komputerów, ile portów ma przełącznik. Jeśli chcesz zbudować sieć bezprzewodową, to router nadal będzie potrzebny, lecz oprócz portów, do których można podłączyć komputery kablami, potrzebujesz tzw. punktu dostępowego urządzenia, które nadaje radiowo sygnały z łącza internetowego routera dla komputerów wyposażonych w karty Wi-Fi. Wielu producentów wbudowuje funkcję punktu dostępowego do routera, podobnie jak funkcję przełącznika. Wreszcie router może mieć wbudowany do tego samego pudełka modem szerokopasmowy. Taka kombinacja zwykle nosi nazwę bramy domowej. Większość użytkowników otrzymuje modem od dostawcy usług internetowych, ale jeśli chcesz zmniejszyć liczbę pudełek i kabli pod biurkiem, możesz rozważyć kupno takiego urządzenia. W sumie wszelkie urządzenia tego typu, zawierające router, przypominają urządzenia wielofunkcyjne, zawierające faks, skaner i drukarkę, których podstawową rolą jest drukowanie dokumentów. Ponieważ jednak trzeba wykonywać też inne zadania związane z papierem, na przykład wysyłać faksy i kopiować dokumenty, producenci oferują uniwersalne urządzenia, które pełnią wszystkie te funkcje. To samo dzieje się dziś w świecie sieci domowych: router jest w sieci zdecydowanie niezbędny, ale nietrudno znaleźć urządzenie, które będzie odgrywać też inne role. Oprogramowanie sieci domowych Dobra wiadomość: oprogramowanie, które pozwala podłączyć komputer do sieci jest już wbudowane w system operacyjny! Niepotrzebne są inne skomplikowane programy, najwyżej niewielki program nazywany sterownikiem kawałek kodu dostarczany razem ze sprzętem sieciowym i umożliwiający komunikację tego urządzenia z systemem operacyjnym. Z punktu widzenia sieci wszystkie systemy operacyjne są równe. Do sieci można podłączyć komputery z zainstalowanym praktycznie każdym dostępnym systemem operacyjnym Windows, Macintosh, Linux, DOS; do wyboru, do koloru. Ale podobnie jak świnie w Folwarku zwierzęcym, niektóre systemy operacyjne są równiejsze. 22 CZĘŚĆ I BUDOWANIE SIECI</p>
<p>9 Szczególnie dobrze nadają się do sieci domowych nowe, eleganckie systemy Windows XP i Mac OS X, ponieważ oba pozwalają zdefiniować kilka kont i są zgodne z wszystkimi urządzeniami Wi-Fi. Pojęcie konto nie ma tu nic wspólnego z bankowością; w systemach operacyjnych typu Windows XP i Mac OS X można dla każdej osoby korzystającej z komputera utworzyć osobne konto użytkownika, mające własną nazwę, hasło, ustawienia i pliki, z przyczyn bezpieczeństwa i estetycznych jednocześnie (rozdziały 5. i 6. zawierają wszystko, co musisz wiedzieć o kontach użytkowników). Komputery ze starszymi wersjami Windows i Mac OS również możesz przyłączyć do sieci, ale będzie to wymagało trochę więcej pracy nad konfiguracją. W niniejszej książce znajdziesz wskazówki i instrukcje dotyczące wszystkich wersji Windows i Mac OS. Oprogramowanie sieci domowych KLINIKA ZAAWANSOWANEGO UŻYTKOWNIKA Wielu ludzi sądzi, że aby połączyć się z Internetem, trzeba koniecznie zdjąć obudowę komputera i zainstalować wewnątrz kartę sieciową. Jeśli jednak robi Ci się niedobrze na myśl o grzebaniu we wnętrznościach komputera, możesz wykorzystać do połączenia coś innego: port USB (skrót od Universal Serial Bus uniwersalna magistrala szeregowa). Złącza USB są standardem w urządzeniach PC i Macintosh od końca lat 90. Pozwalają nie tylko podłączać do komputera wszelakie urządzenia, od skanerów i drukarek, przez zewnętrzne dyski twarde, aż po joysticki do gier, lecz również umożliwiają połączenie się z siecią bez rozbierania komputera na części. Jak wspomniano na stronie 20., potrzebny jest tylko adapter sieciowy USB. Wystarczy podłączyć go do jednego z dostępnych portów USB, zainstalować oprogramowanie dołączone do urządzenia i podłączyć kabel Ethernet z drugiej strony adaptera. Do czego przydaje się USB? W razie konieczności możesz nawet połączyć ze sobą dwa PC w minisieć za pomocą specjalnego kabla USB przeznaczonego do transmisji danych (tzw. mostu USB). Może to się przydać, jeśli nie masz gotowej sieci, a chcesz skopiować choćby kilka gigabajtów fotografii z jednego komputera na drugi. USB można spotkać w dwóch wersjach: USB 1.1 i nowszej USB 2.0, która jest o wiele szybsza i przydaje się szczególnie, gdy chcesz podłączyć np. odtwarzacz ipod do komputera, ponieważ pozwala szybko skopiować ponad 20 GB plików muzycznych. Wszystkie nowe komputery są wyposażone w porty USB 2.0, lecz obie wersje używają takiego samego płaskiego złącza i można podłączyć urządzenie USB 1.1 do portu USB 2.0. Złącza USB są stosowane w wielu różnych urządzeniach; dostępne są również produkty USB dla sieci bezprzewodowych. Jeśli chcesz się dowiedzieć czegoś więcej o USB (i urządzeniach, które można podłączyć do tych portów), możesz zajrzeć do oficjalnego serwisu USB pod adresem gdzie zobaczysz, co można zrobić z urządzeniami dostępnymi dziś i co jest planowane na przyszłość. ROZDZIAŁ 1. PLANOWANIE SIECI DOMOWEJ 23</p>
<p>10 Oprogramowanie sieci domowych Uwaga: Jeśli używasz w domu wyłącznie systemów Microsoftu (Windows XP, Windows 98, Windows Me lub Windows 2000), dokładne informacje na ich temat zawiera rozdział 5. Speców od systemów Mac bardziej zainteresuje rozdział 6. Jeśli masz w domu zarówno systemy Windows, jak i Mac OS X, rozdział 7. przedstawia konfigurację takiego mieszanego środowiska. Zanim jednak wybierzesz się na zakupy, musisz zdecydować, czy sieć ma być kablowa, bezprzewodowa czy kombinowana. Lektura pozostałej części rozdziału pomoże w podjęciu tej decyzji. KLINIKA ZAAWANSOWANEGO UŻYTKOWNIKA W każdej sieci niezbędne są: router, karty sieciowe i okablowanie albo sygnały bezprzewodowe. Niektórzy użytkownicy potrzebują także dodatkowych zabezpieczeń sieci albo po to, aby trzymać niegodziwców z daleka, albo do zapewnienia bezpiecznego dostępu do sieci z zewnątrz podczas podróży. Zapora sieciowa pozwala uszczelnić wirtualne luki i odgrodzić sieć domową wraz z osobistymi danymi w PC od internetowych złoczyńców. Jeśli sporo podróżujesz i chcesz z dala łączyć się z siecią domową, pomyśl nad zainstalowaniem wirtualnej sieci prywatnej, znanej w skrócie jako VPN (ang. Virtual Private Network). VPN opakowuje całą przychodzącą i wychodzącą komunikację sieciową w szyfrowane kapsuły, podobnie jak w poczcie pneumatycznej, przenoszącej paczki pieniędzy w supermarkecie. Zapora sieciowa W wielu budynkach publicznych można spotkać wzmocnione ściany zwane ścianami ogniowymi, dzielące budynek w celu ochrony przed rozprzestrzenianiem się ognia. W sieciach firm stosowane są urządzenia i programy o tej samej funkcji i tej samej nazwie w języku angielskim (firewall), które blokują dostęp hakerowi (płomieniom) do sieci firmy (budynku) przez Internet. Coraz więcej użytkowników domowych dysponuje szybkimi łączami z Internetem, więc komputery domowe stają się ulubionym celem hakerów. Co gorsza, ponieważ połączenia szerokopasmowe są zawsze aktywne, niezabezpieczony komputer może paść ofiarą ataku, nawet gdy jego użytkownik nie korzysta z Internetu. Ciężka artyleria: zapory sieciowe i VPN Większość prostych routerów pomaga chronić sieć przed atakami z zewnątrz, choćby dlatego, że znajdują się pomiędzy siecią domową i Internetem. Niektóre bardziej zaawansowane routery mają pełną funkcjonalność zapory sieciowej. Standardowy router jedynie przekazuje informacje do i z Internetu, natomiast taki z zaporą sieciową działa jak potężny, zwalisty bramkarz i nie wpuszcza intruzów do naszego prywatnego klubu. Zamiast po prostu przekazywać dane, zapora sieciowa sprawdza, czy przesyłane informacje można bezpiecznie skonsumować. Router z zaporą sieciową nie przepuści żadnej transmisji z Internetu, której nie zażądałeś. Funkcjonalność zapory sieciowej jest wyraźnie wskazywana na opakowaniu urządzenia, więc radzę mieć na nią oko, jeśli chcesz dodatkowo zwiększyć bezpieczeństwo sieci. Router VPN Jeśli tworzysz małą sieć w swojej firmie i chcesz, aby użytkownicy z zewnątrz, na przykład przedstawiciele handlowi lub pracownicy wykonujący swoją pracę z domu, mieli dostęp do jej zasobów (np. poczty elektronicznej i innych plików), pomyśl o zainstalowaniu VPN. VPN zapewnia bezpieczny tunel do sieci, który pozwala chronić dane przed ciekawskimi na trasie transmisji. Wiele routerów ma wbudowaną funkcjonalność VPN, która jest przydatna z dwóch powodów. Po pierwsze, pozwala wybranym osobom bezpiecznie łączyć się z naszą siecią. Po drugie, możesz skonfigurować router wyposażony w VPN tak, że będzie na stałe połączony ze zdalną siecią, do której zasobów bez problemu będzie miała dostęp sieć domowa. 24 CZĘŚĆ I BUDOWANIE SIECI</p>
<p>11 Sieci kablowe Jednostka bity na sekundę służy do oznaczenia szybkości transmisji w sieci. Jak można się domyślić, mówi o tym, ile informacji można przesłać przez sieć w ciągu jednej sekundy. Szybkość sieci i modemów jest podawana w kilobitach na sekundę i megabitach na sekundę, w skrócie kb/s i Mb/s. Jeden megabit to 1024 kilobity. Bit sam w sobie to malutka porcja danych, a osiem bitów składa się na jeden bajt. Trzeba jednak pamiętać, że wprawdzie objętość danych jest mierzona w megabajtach (MB), lecz szybkość przesyłania danych (decydująca o tym, ile czasu zajmie np. przesłanie przez BĄDŹ NA BIEŻĄCO! O bitach słów parę sieć pliku o wielkości 10 MB z jednego komputera na drugi) jest mierzona w megabitach na sekundę (Mb/s). Możesz nie interesować się w ogóle szybkością transmisji, dopóki pewnego dnia nie będziesz musiał zaczekać na pobranie jakiegoś wielkiego pliku. Aby mieć pewne pojęcie o znaczeniu szybkości transmisji, rozważmy przeciętny czas, jaki zajmuje przesłanie 10 MB danych (mniej więcej dwa utwory w MP3) przez Internet z użyciem starego modemu 56 kb/s i łącza DSL 1,5 Mb/s. Pierwszemu przesłanie pliku zajmie 23 minuty i 8 sekund, natomiast drugi upora się z tym w zaledwie 50 sekund. Sieci kablowe Wprawdzie sieci bezprzewodowe są modne i popularne, lecz sieć kablową często można zbudować najszybciej i najtaniej i jest najbardziej stabilna podczas pracy. Sieci kablowe występują w dwóch głównych odmianach: Ethernet wykorzystuje kable podobne do grubych przewodów telefonicznych. Jest obecnie najpopularniejszym typem sieci, dzięki temu, że jest szybka, tania i niezawodna. Jak szybka? Może mieć znamionową szybkość od 10 do 1000 megabitów na sekundę. Ramka O bitach słów parę powyżej przedstawia bardziej szczegółowo szybkości transmisji, lecz na razie wystarczy sobie wyobrazić, że przy 10 Mb/s całą zawartość dysku o wielkości 40 GB można przesłać przez sieć w 9 godzin, a przez łącze 1000 Mb/s w niecałe 6 minut. Praktycznie każde urządzenie dla sieci domowych, jakie można spotkać, ma porty Ethernet. Nawet urządzenia dla sieci bezprzewodowych obsługują Ethernet, dzięki czemu można je z łatwością podłączyć do sieci kablowej. Taka standaryzacja jest szczególnie ważna, ponieważ ogromnie ułatwia łączenie różnych technologii sieciowych. Uwaga: Szybkość sieci Ethernet zależy od sprzętu. Obecnie najczęściej spotyka się urządzenia 100 Mb/s, a standard 1000 Mb/s (nazywany też Gigabit Ethernet) zyskuje na popularności. Standard 10 Mb/s podzielił los płyt winylowych. Jedyną wadą standardu Ethernet jest to, że łączenie komputerów w dwóch pomieszczeniach i przemieszczanie się z laptopem po mieszkaniu wymaga przeciągania nieestetycznych kabli. Ethernet został szczegółowo omówiony w rozdziale 2. ROZDZIAŁ 1. PLANOWANIE SIECI DOMOWEJ 25</p>
<p>12 Sieci bezprzewodowe Powerline, inaczej HomePlug, wykorzystuje do przenoszenia danych istniejącą sieć elektryczną. Sieć tego typu można zbudować jeszcze łatwiej niż Ethernet, ponieważ nie wymaga przeciągania kabli z pokoju do pokoju. Do zbudowania sieci Powerline wystarczy kilka specjalnych adapterów (zobacz rysunek 1.4), które z łatwością łączą komputery i router z okablowaniem elektrycznym i są wyposażone w złącza Ethernet lub USB. Rysunek 1.4. Klockowaty adapter Powerline Ethernet pozwala podłączyć komputer do sieci równie łatwo jak suszarkę do włosów do prądu. Wystarczy włożyć adapter do najbliższego gniazdka elektrycznego i jeden koniec kabla Ethernet do gniazda na dole obudowy, a drugi do komputera. Wielką zaletą Powerline jest to, że gniazdka elektryczne można znaleźć w każdym pomieszczeniu (o ile ktoś nie mieszka w szałasie), co ułatwia zbudowanie sieci domowej. Wadą tego standardu jest szybkość niższa od większości sieci Ethernet. Urządzenia Powerline pracują z szybkością 14 Mb/s (i tak dziesięciokrotnie większą niż typowych szerokopasmowych łączy internetowych ramka na stronie 28. wyjaśnia różnice pomiędzy szybkością łącza internetowego i wewnętrzną szybkością sieci domowej). Oprócz tego adaptery Powerline muszą być podłączane bezpośrednio do gniazdka w ścianie, więc nie możesz wykorzystywać przedłużaczy i większości listew zasilających. Jeśli te wszystkie warunki są do przyjęcia, zajrzyj do rozdziału 4., który opisuje szczegółowo sieci Powerline. Sieci bezprzewodowe Sieci kablowe mają mnóstwo zalet, lecz wymagają mnóstwa kabla i przykuwają komputer do najbliższego łącza sieciowego. Omówimy zatem teraz sieci bezprzewodowe, które do przesyłania danych wykorzystują fale radiowe zamiast kabli. Mogą być wygodną alternatywą dla plątaniny kabli Ethernet dookoła nóg biurka i krzesła i pozwalają przemieszczać się z komputerem tak daleko, jak daleko sięgają fale radiowe, na przykład pod drzewo w ogrodzie, gdzie w gorący letni dzień można usiąść w cieniu. Oprócz tego laptop z kartą bezprzewodową pozwala połączyć się z Internetem w coraz większej liczbie miejsc zwanych strefami Wi-Fi lub hotspotami w portach lotniczych, parkach publicznych, modnych kawiarniach itp. 26 CZĘŚĆ I BUDOWANIE SIECI</p>
<p>13 Uwaga: Inżynierowie, gdy nie są zajęci wymyślaniem skomplikowanych nazw dla różnych rzeczy, opracowują technologie sieci bezprzewodowych zgodnie z szeregiem reguł. Reguły te, zwane standardami, tworzy międzynarodowa organizacja IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers). Standardy określają, jak mają działać urządzenia bezprzewodowe: którego pasma radiowego mają używać i jak komunikować się ze sobą. Skrót Wi-Fi odnosi się do dominującej na rynku rodziny standardów bezprzewodowych. Sieci bezprzewodowe Do zbudowania sieci bezprzewodowej potrzebny jest router bezprzewodowy (inaczej stacja bazowa ten termin jest preferowany przez firmę Apple), nadający radiowo sygnały sieciowe. W zależności od typu technologii routery bezprzewodowe mają wewnątrz budynków zasięg rzędu metrów. Każdy komputer z bezprzewodową kartą sieciową (zobacz strona 58.) może połączyć się z siecią. Rysunek 1.5 pokazuje, jak to działa. Rysunek 1.5. Modem szerokopasmowy jest połączony z routerem bezprzewodowym. Komputery wyposażone w bezprzewodowe karty sieciowe mogą łączyć się z siecią i komunikować z Internetem i ze sobą nawzajem. Technologia Wi-Fi jest bardzo wygodna, ale ma kilka wad. Szybkością nie dorównuje staremu, kablowemu Ethernetowi; obecnie górna granica szybkości Wi-Fi to 54 Mb/s. Konfiguracja systemu może być dość skomplikowana (aczkolwiek rozdział 3. pokazuje cały proces). Poza tym zakłócenia ze strony innych urządzeń, które używają fal radiowych, na przykład telefonów bezprzewodowych i kuchenek mikrofalowych, mogą spowolnić i pogorszyć stabilność sieci. Na dodatek fale radiowe z sieci bezprzewodowych sąsiadów mogą zakłócać Twój system, a przeszkody fizyczne, na przykład rury i grube ściany, pogarszać sygnał. A oprócz tego, chociaż żadna sieć komputerowa nie jest w 100 bezpieczna, sieci bezprzewodowe są szczególnie podatne na ataki hakerów, jeśli nie skonfigurujemy pewnych zabezpieczeń (na stronie 68. dowiesz się, jak wykopać wirtualną fosę i podnieść wirtualny most zwodzony do zamku o nazwie Sieć Bezprzewodowa). ROZDZIAŁ 1. PLANOWANIE SIECI DOMOWEJ 27</p>
<p>14 Wybór pomiędzy siecią kablową i bezprzewodową Większość ludzi odczuwa presję szybkości, lecz w przypadku sieci domowych szybkość ma dwa różne aspekty. Po pierwsze, mamy określoną szybkość łącza internetowego. Jeśli używasz szerokopasmowego łącza kablowego lub usługi DSL, jego szybkość zapewne nie przekracza 1,5 Mb/s (zajrzyj do ramki na stronie 25., jeśli nie bardzo orientujesz się w tych wszystkich megabitach). To jest połączenie zewnętrzne, ponieważ stanowi łącze pomiędzy Twoją prywatną siecią i olbrzymim światem Internetu. Jest jednak jeszcze szybkość sieci wewnętrznej, w domu. Z nią możesz przesyłać dokumenty, muzykę i filmy pomiędzy komputerami połączonymi siecią domową. Szybkość sieci wewnętrznej zależy od zastosowanej technologii i może wynosić od 11 Mb/s aż po 1000 Mb/s (zarówno sieci kablowe, jak i bezprzewodowe mają różne odmiany o różnych szybkościach). Lecz niezależnie BĄDŹ NA BIEŻĄCO! Jak szybko? od wybranego typu sieci możesz nawigować po WWW i wysyłać pocztę elektroniczną tylko z szybkością łącza szerokopasmowego. Jeśli chcesz używać sieci domowej tylko do typowych zadań online, na przykład przeglądania WWW i wysyłania poczty, to wszystkie dostępne technologie sieci komputerowych spełnią Twoje wymagania, ponieważ wszystkie są szybsze od łącza internetowego. Lecz jeśli chcesz przesyłać gigantyczne pliki filmowe i muzyczne do swojego domowego centrum rozrywki, to szybkość sieci wewnętrznej staje się o wiele ważniejsza. Rzadkim wyjątkiem są ci szczęściarze, którzy mają dostęp do ultraszybkich łączy internetowych, np. T3 lub światłowodowych. Mogą one mieć szybkości od porównywalnej z modemem kablowym aż po te, przy których pracują superkomputery NASA. W takich przypadkach zalecana jest technologia sieciowa, która nie będzie wolniejsza od łącza internetowego. Wybór pomiędzy siecią kablową i bezprzewodową Wybór sieci: kablowej, bezprzewodowej lub hybrydowej czyli takiej, która zawiera urządzenia zarówno kablowe, jak i bezprzewodowe zależy od tego, jakiego typu urządzenia chcesz do niej podłączyć, jak korzystać z sieci i jak wygląda układ domu (w końcu właściciele willi wielkości pałacu mają inne wymogi co do działania sieci niż użytkownicy mieszkający w kawalerkach). W pewnych przypadkach od początku może być oczywiste, czy w danej sytuacji najlepsza będzie sieć kablowa czy tylko bezprzewodowa. Na przykład, w nowych budynkach, które mają już wbudowane okablowanie Ethernet dostępne w każdym pokoju, a wszystkie łączone komputery są stacjonarne, Wi-Fi może stanowić marnotrawstwo pieniędzy i fal radiowych. Jeśli połączonych ma być tylko kilka komputerów w jednym pomieszczeniu, sieć Ethernet w zupełności wystarczy i będzie łatwa do zbudowania. Z drugiej strony, jeśli masz wygodny ogród i uwielbiasz używać laptopa do przeglądania WWW, wygrzewając się w słońcu, Wi-Fi może być opcją najbardziej atrakcyjną. 28 CZĘŚĆ I BUDOWANIE SIECI</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
31c35f297733059453440aeed973e816
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.7,
10
] |
{
"MT": 0.11,
"LY": 0.072,
"SP": 0.076,
"ID": 0.069,
"NA": 0.088,
"HI": 0.128,
"IN": 0.113,
"OP": 0.118,
"IP": 0.892,
"it": 0.084,
"ne": 0.096,
"sr": 0.075,
"nb": 0.079,
"re": 0.069,
"en": 0.058,
"ra": 0.075,
"dtp": 0.089,
"fi": 0.083,
"lt": 0.098,
"rv": 0.092,
"ob": 0.085,
"rs": 0.077,
"av": 0.107,
"ds": 0.841,
"ed": 0.092
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00156-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 70,752,539
| 19,737
| 68,271
|
http://docplayer.pl/296015-Czy-swiat-jest-matematyczny.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:54:45
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 ARTYKUŁY ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE XXII / 1998, s Michał HELLER CZY ŚWIAT JEST MATEMATYCZNY? 1. Racjonalność typu matematycznego W poprzednim artykule 1 przyjąłem wyjściową hipotezę (jak sądzę, dobrze umotywowaną już w punkcie wyjścia) głoszącą, że światu należy przypisać pewną cechę, dzięki której można go racjonalnie badać. Cechę tę nazwałem racjonalnością świata. Istnieje wiele metod badawczych i jedne są bardziej skuteczne (w danej dziedzinie) od drugich. W badaniu świata przyrody szczególnie skuteczną okazała się metoda matematycznego modelowania połączona z eksperymentowaniem (w dalszym ciągu dla uproszczenia będę mówić po prostu o metodzie matematycznej). Postęp uzyskany w fizyce, od kiedy zaczęła ona stosować na szeroką skalę właśnie tę metodę, jest tak wielki, że trudno go porównać z postępem w jakiejkolwiek innej dziedzinie ludzkich wysiłków poznawczych. Ten bezsporny fakt pozwala nieco dokładniej sprecyzować moją wyjściową hipotezę: światu należy przypisać cechę, dzięki której szczególnie skutecznie można go badać przy pomocy metody matematycznej. Świat posiada więc racjonalność szczególnego typu typu matematycznego. W tym sensie będę mówić o matematyczności świata. Winienem tu uczynić dwie uwagi. Po pierwsze, używając umownego określenia matematyczność świata, nie chcę pomniejszać znaczenia empirycznej składowej metody jego badania. Bez tej składowej nie byłoby badania świata, lecz tylko co najwyżej konstruowanie abstrakcyjnych modeli. Z drugiej jednak strony, należy z naciskiem podkreślić, że bez przeniknięcia matematycznością eksperymentowanie w fizyce byłoby niemożliwe; odnosi się to do wszystkich eksperymentów: od najbardziej elementarnych UWAGA: Tekst został zrekonstruowany przy pomocy środków automatycznych; możliwe są więc pewne błędy, których sygnalizacja jest mile widziana Tekst elektroniczny posiada odrębną numerację stron. 1 Niniejszy artykuł jest kontynuacją artykułu: Czy świat jest racjonalny? Zagadnienia Filozoficzne w Nauce 20 (1997), s
2 2 Michał HELLER doświadczeń z maszynami prostymi aż do najbardziej zaawansowanych doświadczeń wykonywanych we współczesnych akceleratorach cząstek elementarnych. Nawet gdyby było tak, jak sądzą skrajni racjonaliści (nie brak ich wśród fizyków), według których całą informację o świecie można by wydedukować ze szczęśliwie odgadniętej teorii matematycznej, to i tak doświadczenie byłoby niezbędne, choćby tylko po to, aby stwierdzić, że zmatematyzowana teoria (tzw. teoria wszystkiego) została odgadnięta trafnie. Wszystko to należy mieć na uwadze, używając określenia matematyczność świata. Po drugie, skupiając uwagę na tej cesze świata, dzięki której wyjątkowo skutecznie można go badać przy pomocy matematyki, nie chcę dyskredytować innych metod badawczych. Po prostu w moich analizach interesuje mnie ta cecha świata a nie inna. Inne metody również okazywały swoją skuteczność. Na przykład w biologii istotny postęp został osiągnięty przy minimalnym zastosowaniu matematyki. Dopiero ostatnio obserwuje się inwazję metod matematycznych w tej dziedzinie nauki. Pozostańmy jeszcze przez chwilę przy kwestiach terminologicznych. Niektórzy autorzy zamiast o matematyczności świata, mówią o jego matematyzowalności. W zasadzie różnica pomiędzy tymi dwoma terminami jest taka, jak na przykład między orientowalnością a zorientowaniem powierzchni w geometrii. Orientowalność oznacza możliwość zorientowania: daną powierzchnię można zorientować tylko wtedy, gdy jest ona orientowalna. Ponieważ jednak w moim rozumieniu matematyczności świata, mam na myśli tę jego cechę, dzięki której można go matematycznie badać, różnica pomiędzy matematycznością świata (w moim rozumieniu) a jego matematyzowalnością zaciera się. Wolę jednak używać określenia matematyczność, ponieważ zwraca ono uwagę nie tylko na potencjalną skuteczności matematycznego badania świata, lecz podkreśla fakt dokonany : metoda ta funkcjonuje i rzeczywiście jest skuteczna. Ale przy konwencjach językowych się nie upieram; byle tylko zawsze wiedzieć, o czym się mówi. Niektórzy autorzy używają jednak określenia matematyzowalność świata w nieco innym znaczeniu. Wychodzą oni z faktu, że w nowożytnej fizyce świat faktycznie bada się przy pomocy metod matematycznych. A jeżeli tak, to świat jest matematyzowalny (analogicznie do rozumowania w geometrii: ta powierzchnia jest zorientowana, a więc jest orientowalna). I na tym dla nich problem się kończy. Można co najwyżej pytać o (metateoretyczne) własności zabiegu konstruowania matematycznych modeli świata, lub matematycznego opisu świata, jak niekiedy wolą mówić zwolennicy tego poglądu (często rekrutują się oni spośród filozofów o analitycznej orientacji).
3 CZY ŚWIAT JEST MATEMATYCZNY? 3 W ten sposób problem matematyzowalności redukuje się do technicznych analiz matematycznego modelowania w nowożytnej fizyce. Widzimy więc, że terminologiczne spory (matematyczność czy matematyzowalność) niekiedy przybierają postać sporów zasadniczych: czy problem matematyczności świata jest rzeczywiście problemem, czy pseudoproblemem? To pytanie w znacznej mierze wyznacza dalszy kierunek moich rozważań. 2. Światy niematematyczne Trzeba więc sprawdzić, czy hipoteza matematyczności świata nie jest trywialna. Wśród matematyków i fizyków przyjął się zwyczaj nazywania stwierdzenia trywialnym, jeżeli jest ono treściowo puste lub przynajmniej informacyjnie jałowe, tzn. nie wnosi nic zasadniczo nowego. Ażeby wykazać, że nie zachodzi to w przypadku hipotezy matematyczności świata, należy zastanowić się nad tym, czy możliwy (i w jakim sensie) byłby świat, odnośnie którego nie dałoby się sformułować hipotezy jego matematyczności, czyli świat niematematyczny (a więc nie posiadający cechy umożliwiającej jego badanie metodami matematycznymi). Okazuje się, że można na zasadzie doświadczenia myślowego podać szereg przykładów światów, które nie posiadają cechy matematyczności, albo inaczej posiadają cechę lub cechy uniemożliwiające ich matematyczne badanie; nazwijmy je światami niematematycznymi. Przykłady, jakie niżej przytoczę, tworzą pewną hierarchię: od światów bardziej niematematycznych do światów mniej niematematycznych. Zacznijmy od świata najbardziej niematematycznego. Byłby to świat, w którym żadne zasady matematyki (i logiki) nie obowiązują; lub nawet silniej w którym nie obowiązują zasady żadnej matematyki (i żadnej logiki). Taki (fikcyjny) świat nazwijmy całkowicie niematematycznym. Dodajmy, że w takim świecie wykluczone są także wszelkie prawa typu probabilistycznego czy stochastycznego (probabilistyka i stochastyka są tak samo dobrą matematyką, jak geometria różniczkowa czy analiza funkcjonalna; do zagadnienia probabilistycznych aspektów matematyczności świata powrócę przy innej okazji). Świat całkowicie niematematyczny, w którym nie obowiązywałyby żadne prawidłowości, albo co wychodzi na to samo obowiązywałyby wszystkie prawidłowości równocześnie, byłby rozrywany sprzecznościami i nie mógłby wejść w istnienie. Jeżeli ta ontologiczna hipoteza jest prawdziwa, to pewien stopień matematyczności jest niezbędny, by świat był racjonalny w sensie określonym w rozdziale 2 (tzn., by posiadał
4 4 Michał HELLER cechę, dzięki której można go skutecznie badać). Świat całkowicie niematematyczny byłby więc równocześnie światem całkowicie irracjonalnym. Nasza obecna znajomość matematyki pozwala nam wyobrazić sobie świat, którego struktura odpowiadałyby strukturom matematycznym, całkowicie dla nas niepoznawalnym. W historycznym rozwoju matematyki działa potężny efekt selekcji: badamy tylko takie struktury matematyczne, które możemy badać. Wiadomo na przykład, że istnieje wiele matematycznych funkcji, które są zbyt skomplikowane, by nimi manipulować, lub nawet, by je wyrazić w postaci jakiejś formuły 2. Zilustrujmy tę możliwość przykładami. Rozważmy następujący, skrajnie uproszczony model świata 3. Załóżmy, że nasz hipotetyczny świat może się znajdować tylko w dwu stanach; nazwijmy je stanem zero i stanem jeden. Historia świata jest więc reprezentowana przez ciąg zer i jedynek. Załóżmy dalej, że świat ten miał początek, co możemy zaznaczyć, umieszczając kropkę na początku ciągu zer i jedynek. Otrzymamy więc na przykład ciąg: Zadaniem fizyka badającego ten świat jest stworzenie teorii, na podstawie której mógłby on przewidywać następne stany świata. Teoria taka sprowadzałaby się więc do zwinięcia ciągu zer i jedynek do postaci wzoru (krótszego niż sam ciąg zer i jedynek), na podstawie którego dałoby się wyliczać kolejne wyrazy ciągu. Fizyk ma szanse na znalezienie teorii rozważanego świata tylko wówczas, gdy ciąg zer i jedynek jest jak powiadamy algorytmicznie ścieśnialny. Ale tu pojawia się problem. Tego rodzaju ciąg można bowiem interpretować jako dziesiętne rozwinięcie liczby z odcinka [0, 1], a jak wiadomo zbiór liczb algorytmicznie ścieśnialnych zawartych w odcinku [0, 1] jest miary zero 4. A więc jeśli tylko nasz hipotetyczny świat nie powstał dzięki bardzo starannemu zaprojektowaniu przez swojego Stwórcę, lecz na przykład przez ślepe losowanie liczb z odcinka [0, 1], to ciąg zer i jedynek, reprezentujący historię tego świata, ma praktycznie 2 Zdaniu temu można by nadać bardziej precyzyjną postać pod warunkiem określenia przestrzeni funkcyjnej, jaką mamy na myśli, ale dla obecnych rozważań aż taka precyzja nie jest konieczna. 3 Przykład ten zawdzięczam A. Staruszkiewiczowi (por. jego art. w Rocznikach Filozoficznych (KUL) 28 (1980), nr 3, s ). 4 Liczba π = 3, należy do tego wyjątkowego zbioru, ponieważ można ją algorytmicznie ścieśnić, stwierdzając, że liczba π równa się stosunkowi obwodu dowolnego okręgu do jego średnicy.
5 CZY ŚWIAT JEST MATEMATYCZNY? 5 zerowe szanse, by należeć do wyróżnionego zbioru algorytmicznie ścieśnialnych ciągów, a zatem fizyk badający ten świat nie może żywić rozsądnej nadziei na odkrycie jego teorii. Badany przez niego świat ma strukturę matematyczną, ale jest matematycznie niebadalny. Albo w bardziej technicznym języku: podzbiór matematycznie badalnych światów rozważanego typu tworzy podzbiór miary zero w zbiorze wszystkich matematycznych światów. Oczywiście fizyk mógłby uznać za matematyczną teorię tego świata sam ciąg zer i jedynek, ale wówczas teoria byłaby w istocie kopią historii świata. Otrzymujemy więc interesujący wniosek: fizyk może dysponować albo dokładną teorią (kopią) badanego przez siebie świata, albo nie dysponować żadną teorią. Jego świat jest nieprzybliżalny przez żadne prostsze struktury matematyczne (prostsze od struktury samego świata). Wiadomo, jak bardzo ważną rolę w metodzie fizyki odgrywają zabiegi idealizacji i aproksymacji. Gdyby fizyka musiała stawiać czoła światu w całej jego złożoności i skomplikowaniu bez możliwości wyizolowywania pewnych aspektów i przybliżania złożonych struktur prostszymi, prawdopodobnie do dziś bylibyśmy skazani na czysto jakościowy opis świata w stylu fizyki Arystotelesa. Chwila, w której Newton zrozumiał, że warto rozważać ciała o punktowych rozmiarach, poruszające się jednostajnie i prostoliniowo, na które nie działają żadne siły, stała się przełomem w historii fizyki. Istnieje jeszcze inna możliwość. Wyobraźmy sobie świat dokładnie taki sam jak nasz z jednym małym wyjątkiem: niech siła grawitacji pomiędzy dwiema masami nie działa (zgodnie z prawem Newtona) odwrotnie proporcjonalnie do drugiej potęgi odległości pomiędzy nimi, lecz odwrotnie proporcjonalnie do odległości pomiędzy nimi podniesionej do potęgi 1, 999. Wówczas orbity planet byłyby krzywymi na ogół nieokresowymi i niezamkniętymi, i jeżeli nawet życie na którejś z planet mogłoby się rozwinąć, to tamtejsi astronomowie na długie millenia musieliby się zadowolić astronomią typu ptolemejskiego z całą hierarchią deferensów i epicykli. Należałoby wątpić, czy prawo grawitacji w ogóle zostałoby odkryte. Oczywiście można sobie wyobrazić inne poprawki do praw przyrody, które by w jeszcze większym stopniu udaremniały badanie świata. 3. Czego uczą przykłady? Spróbujmy wyciągnąć wnioski z powyższych przykładów. Matematycznością świata nazwałem tę jego cechę, dzięki której można go badać przy pomocy matematyczno empirycznych metod. A więc matematyczność świata w takim rozumieniu jest zrelatywizowana do możliwości jego badania przez
6 6 Michał HELLER racjonalnych badaczy. Rozważone wyżej przykłady pokazują jednak, że (przynajmniej myślowo) mogą istnieć światy, którym należy przypisać pewnego rodzaju matematyczność (podleganie prawidłowościom typu matematycznego), ale które nie mogłyby być badane przez żadnych racjonalnych badaczy (np. świat zbudowany z matematyki nieprzybliżalnej żadnymi prostymi strukturami). W przyjętej dotychczas konwencji terminologicznej takim światom nie przysługuje cecha matematyczności (bo nie można ich badać matematycznie). Taka konwencja okazuje się więc zbyt sztywna; należy ją zatem ulepszyć. Na określenie świata, posiadającego cechę, dzięki której można go badać metodami matematycznymi, będę w dalszym ciągu używał terminu świat poznawczo matematyczny; będę również mówić po prostu o poznawczej matematyczności świata. Natomiast dla światów, które nie są całkowicie niematematyczne (w sensie określonym w poprzednim paragrafie) zarezerwuję określenie światy ontycznie matematyczne; będę również mówić o matematyczności w sensie ontologicznym. Powyżej rozważone przykłady wskazują więc, że może istnieć świat ontycznie matematyczny, ale nie posiadający cechy poznawczej matematyczności. Stawiam natomiast hipotezę, że matematyczność w sensie ontologicznym jest koniecznym warunkiem istnienia. W tym i w poprzednim artykule (Czy świat jest racjonalny?) starałem się przytoczyć argumenty na rzecz tez, że światu należy przypisać dwie (ściśle ze sobą związane) cechy: racjonalność (to, że można go racjonalnie badać) i matematyczność (to, że można go badać matematycznie). Sformułowanie takie sugeruje, że matematyczność świata jest czymś pochodnym w stosunku do jego racjonalności, że jest jej szczególnym przypadkiem. Jednakże wprowadzone powyżej rozróżnienie matematyczności ontologicznej i poznawczej nakazuje zachować ostrożność w wyciąganiu takiego wniosku. Jeżeli matematyczność w sensie ontologicznym jest koniecznym warunkiem istnienia, to nie może istnieć świat racjonalny, który by równocześnie nie był światem ontycznie matematycznym. Świat posiadający cechę, dzięki której daje się go racjonalnie badać (przy pomocy jakichkolwiek, niekoniecznie matematycznych, metod), musi być światem przynajmniej ontycznie matematycznym. Powstaje pytanie: czy jest możliwy świat racjonalny (a więc również matematyczny w sensie ontologicznym), ale który nie byłby światem poznawczo matematycznym? Świat taki można by badać racjonalnie, ale przy pomocy metod innych niż matematyczne. Wszystko wskazuje na to, że taką możliwość należy brać pod uwagę. W końcu istnieją nauki, które nie po-
7 CZY ŚWIAT JEST MATEMATYCZNY? 7 sługują się metodami matematycznymi, a które odnoszą poważne sukcesy badawcze. Ale kwestię tę na razie pozostawmy na boku. 4. Naturalna selekcja fizycznych teorii Jest rzeczą zastanawiającą, że dyskusje wokół problemu matematyczności świata znacznie bardziej polaryzują poglądy dyskutantów niż to ma miejsce w przypadku innych polemik. Jedni (przeważają wśród nich fizycy teoretycy) uważają, że choć fakt matematyczności świata jest oczywisty, ma on głęboką wymowę filozoficzną; inni (dominują wśród nich filozofowie) utrzymują, że cały problem jest banalny i nie wart dyskutowania. Czemu przypisać taką polaryzację stanowisk? Myślę, że racji wyjaśniającej to interesujące zjawisko należy szukać w powszechności tej cechy, jaką jest matematyczność świata. Jeżeli ontyczna matematyczność świata jest warunkiem koniecznym istnienia, to wokół nas nie ma niczego, co nie byłoby matematyczne. Nie mając punktu odniesienia (czy raczej czegoś dla kontrastu ), trudno tę cechę dostrzec. Podobnie jak nie dostrzega się prędkości naddźwiękowego odrzutowca, siedząc w tym odrzutowcu. Diagnozę tę potwierdza fakt, że przeciwnicy matematyczności świata, przytaczając argumenty mające świadczyć o trywialności całego problemu, milcząco zakładają to, co chcą obalić. Dla przykładu rozpatrzmy rozumowanie van Fraassena. Cytuje je J. Placek w artykule polemizującym z obrońcami tezy o matematyczności świata 5. J. Placek, powołując się na własną korespondencję z van Frassennem i na jego książkę The Image of Science 6, w następujący sposób streszcza poglądy tego ostatniego: [f]izycy budują wiele teorii mających wyjaśniać jakąś dziedzinę zjawisk. Wyprowadzają z nich empiryczne konsekwencje. Przeprowadzają doświadczenia mające sprawdzić, czy owe konsekwencje zgodne są z danymi eksperymentalnymi. Podczas takiego sprawdzania okazuje się, że większość teorii nie jest adekwatna empirycznie 7. Na placu boju pozostaje coraz mniej teorii, co do których można mieć nadzieję, że są adekwatne. W końcu jedna z nich uzyskuje miano obowiązującej. Pojawiające się tu podobieństwo wyboru teorii do procesu doboru naturalnego sprawia, że sukces teorii czy skuteczność matematyki w modelowaniu zjawisk fizycznych przestają być tajemnicze. 5 J. Placek, O pojęciu matematyzowalności przyrody, Kwartalnik Filozoficzny 23 (1995), s B. van Frassenn, The Image of Science, Clarendon Press, Oxford Van Frassenn uważa, że celem nauki nie jest prawda, lecz jedynie osiągnięcie empirycznej adekwatności.
8 8 Michał HELLER Uczeni postępowali tak, aby wybrać najlepszą teorię, czyli taką, w której matematyka okazała się najbardziej skuteczna. Zwykle proces budowy teorii trwał przez jakiś czas; jego efektem jest teoria, która prawdopodobnie w przyszłości zostanie zastąpiona przez inną, bardziej poprawną empirycznie i lepszą pojęciowo 8. Jeżeli dla celów dyskusji zgodzić się z zasadniczym tokiem tej argumentacji 9, natychmiast pojawia się pytanie: dlaczego proces naturalnej selekcji teorii funkcjonuje? Podstawą wszelkich procesów selekcji są zjawiska o charakterze probablistycznym (można tu mówić o pewnego rodzaju konkurencji prawdopodobieństw ). A więc w świecie działają prawidłowości, których badaniem zajmuje się rachunek prawdopodobieństwa. Rachunek prawdopodobieństwa jest tak samo dobrą teorią matematyczną jak każda inna teoria matematyczna. Wracamy więc do wyjściowego pytania: dlaczego świat jest matematczny? To prawda, że uczeni postępują tak, aby wybrać najlepszą teorię, czyli taką, w której matematyka okazała się najbardziej skuteczna. Ale dlaczego postępowanie takie jest możliwe? W światach niematemtycznych, których przykłady analizowałem w paragrafie 2, byłoby ono wykluczone. Jak widzieliśmy, problem matematyczności świata jest składową problemu racjonalności świata. W przypadku (ontycznej) racjonalności świata, jeszcze łatwiej wykazać, że każdy argument usiłujący przekonać o tym, że twierdzenie o racjonalności świata jest treściowo puste, w istocie racjonalność tę zakłada. Po prostu w świecie ontycznie irracjonalnym nie mogłyby funkcjonować żadne argumenty i każdy, kto posługuje się jakimikolwiek argumentami, tym samym zakłada, że świat nie jest irracjonalny. 5. Matematyczność świata a usprawiedliwienie indukcji Jest faktem zadziwiającym, że jak długo w naukach stosowano niezawodne metody rozumowania (metody dedukcyjne), postęp w nich był znikomy; natomiast z chwilą gdy zastosowano metody zawodne (oparte na obserwacji i eksperymencie), postęp natychmiast stał się lawinowy. Fakt ten 8 Tamże s Choć w istocie można by kwestionować niektóre jej fragmenty. Na przykład, czym różni się empiryczna adekwatność teorii ze zgodnością danej teorii z danymi eksperymentalnymi, czyli z jej empiryczną prawdziwością? Albo: w przeciwieństwie do tego, co sugeruje van Frassenn, fizycy bardzo rzadko konstruują wiele teorii mających wyjaśnić jakąś dziedzinę zjawisk. Na ogół zaledwie kilka teorii konkuruje ze sobą (inne pomysły od początku nie są brane pod uwagę). I to też jest rzecz godna zastanowienia.
9 CZY ŚWIAT JEST MATEMATYCZNY? 9 nie kompromituje metod dedukcyjnych, które są niezawodne, kompromituje jedynie metodę uprawiania nauk o świecie ograniczającą się wyłącznie do dedukcji. Nie zmienia to jednak w niczym tego niezwykłego faktu, że to właśnie wprowadzenie metod zawodnych, zapewniło naukom tak zawrotny postęp. W czasach, w których metodę nauk empirycznych utożsamiano z metodą indukcyjną, problem ten nazywano problemem usprawiedliwienia indukcji. Z grubsza rzecz biorąc problem ten formułowano następująco: indukcja (niezupełna) polega na przebadaniu skończonej liczby przypadków, na podstawie których wyciąga się wniosek ogólny. Co zapewnia niezwykłą skuteczność tej metodzie? Jakie dodatkowe założenia należy przyjąć, aby usprawiedliwić wniosek ogólny wyciągnięty na podstawie przebadania skończonej liczby szczególnch przypadków? Dziś już powszechnie wiadomo, że tak rozumiana metoda indukcyjna znajduje w naukach empirycznych ograniczone zastosowanie. Metoda nauk empirycznych jest znacznie mniej mechaniczna i znacznie bardziej twórcza. Zwykle za Popperem określa się ją mianem metody hipotetyczno dedukcyjnej. Nie będę jej tu opisywać, zresztą związane z nią szczegóły techniczne nie są istotne dla moich dalszych rozważań. Wystarczy uświadomić sobie, że zgodnie z tym, co sugeruje nazwa metoda hipotetyczno dedukcyjna jest ona kombinacją niezawodnych metod typu dedukcyjnego z elementem twórczym odnoszącym się do stawiania różnego rodzaju hipotez. Ten ostatni element sprawia, iż w sumie jest to zbiór metod z logicznego punktu widzenia zawodnych. I to zawodnych w dużym stopniu, tzn. do tego zbioru metod trzeba by dołączyć silne założenia, żeby uczynić z nich metody niezawodne. Warto zapytać: czy można wskazać takie założenia? Jeżeli metoda hipotetyczno dedukcyjna tak skutecznie funkcjonuje w naukach, to coś musi ją usprawiedliwiać. I istotnie, nie trudno takie usprawiedliwienie wskazać. Cała historia nowożytnych nauk empirycznych świadczy, że jest nim ta własność świata, którą nazwałem jego matematycznością (w sensie ontologicznym) 10. Jeżeli struktura świata jest w jakimś sensie podobna do pewnej struktury matematycznej (lub pewnych struktur matematycznych), to staje się rzeczą zrozumiałą, że uchwycenie (intuicją lub doświadczeniem) tylko pewnych elementów tej matematycznej struktury może pozwolić, posługu- 10 Zrozumienie tego faktu jest wynikiem dyskusji na prowadzonym przeze mnie seminarium z filozofii przyrody na Wydziale Filozoficznym Papieskiej Akademiii Teologicznej w Krakowie w roku akademickim 1996/97. Na podkreślenie zasługuje szczególny wkład, jaki do tych dyskusji wniósł ks. dr Adam Olszewski.
10 10 Michał HELLER jąc się matematyczną dedukcją, na zrekonstruowanie całej struktury. Lub nieco bardziej formalnie: jeżeli do zbioru zdań wyrażających hipotetyczno dedukcyjną metodę fizyki (znowu dla konkretności ograniczam się do fizyki) dołączyć zdanie stwierdzające matematyczność świata, to otrzymamy opis metody o wysokim stopniu niezawodności. Możemy nawet zaryzykować twierdzenie, że jest to opis metody po prostu niezawodnej, a fakt, że dość często zdarzają się jednak nietrafne teorie (lub modele) fizyczne, należy przypisać temu, iż na ogół nie jest rzeczą łatwą przy pomocy intuicji lub doświadczenia (najczęściej przy pomocy kombinacji intuicji z doświadczeniem) uchwycić właściwe elementy właściwej struktury matematycznej. W tym sensie problem usprawiedliwienia indukcji, w jego uwspółcześnionej wersji jako problemu usprawiedliwienia metody empirycznej nowożytnej fizyki, można uznać za rozwiązany. Usprawiedliwieniem metody empirycznej jest matematyczność świata.
|
<doc fingerprint="8ea305ec8bbfadcf">
<main>
<div>
<p>1 ARTYKUŁY ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE XXII / 1998, s Michał HELLER CZY ŚWIAT JEST MATEMATYCZNY? 1. Racjonalność typu matematycznego W poprzednim artykule 1 przyjąłem wyjściową hipotezę (jak sądzę, dobrze umotywowaną już w punkcie wyjścia) głoszącą, że światu należy przypisać pewną cechę, dzięki której można go racjonalnie badać. Cechę tę nazwałem racjonalnością świata. Istnieje wiele metod badawczych i jedne są bardziej skuteczne (w danej dziedzinie) od drugich. W badaniu świata przyrody szczególnie skuteczną okazała się metoda matematycznego modelowania połączona z eksperymentowaniem (w dalszym ciągu dla uproszczenia będę mówić po prostu o metodzie matematycznej). Postęp uzyskany w fizyce, od kiedy zaczęła ona stosować na szeroką skalę właśnie tę metodę, jest tak wielki, że trudno go porównać z postępem w jakiejkolwiek innej dziedzinie ludzkich wysiłków poznawczych. Ten bezsporny fakt pozwala nieco dokładniej sprecyzować moją wyjściową hipotezę: światu należy przypisać cechę, dzięki której szczególnie skutecznie można go badać przy pomocy metody matematycznej. Świat posiada więc racjonalność szczególnego typu typu matematycznego. W tym sensie będę mówić o matematyczności świata. Winienem tu uczynić dwie uwagi. Po pierwsze, używając umownego określenia matematyczność świata, nie chcę pomniejszać znaczenia empirycznej składowej metody jego badania. Bez tej składowej nie byłoby badania świata, lecz tylko co najwyżej konstruowanie abstrakcyjnych modeli. Z drugiej jednak strony, należy z naciskiem podkreślić, że bez przeniknięcia matematycznością eksperymentowanie w fizyce byłoby niemożliwe; odnosi się to do wszystkich eksperymentów: od najbardziej elementarnych UWAGA: Tekst został zrekonstruowany przy pomocy środków automatycznych; możliwe są więc pewne błędy, których sygnalizacja jest mile widziana Tekst elektroniczny posiada odrębną numerację stron. 1 Niniejszy artykuł jest kontynuacją artykułu: Czy świat jest racjonalny? Zagadnienia Filozoficzne w Nauce 20 (1997), s</p>
<p>2 2 Michał HELLER doświadczeń z maszynami prostymi aż do najbardziej zaawansowanych doświadczeń wykonywanych we współczesnych akceleratorach cząstek elementarnych. Nawet gdyby było tak, jak sądzą skrajni racjonaliści (nie brak ich wśród fizyków), według których całą informację o świecie można by wydedukować ze szczęśliwie odgadniętej teorii matematycznej, to i tak doświadczenie byłoby niezbędne, choćby tylko po to, aby stwierdzić, że zmatematyzowana teoria (tzw. teoria wszystkiego) została odgadnięta trafnie. Wszystko to należy mieć na uwadze, używając określenia matematyczność świata. Po drugie, skupiając uwagę na tej cesze świata, dzięki której wyjątkowo skutecznie można go badać przy pomocy matematyki, nie chcę dyskredytować innych metod badawczych. Po prostu w moich analizach interesuje mnie ta cecha świata a nie inna. Inne metody również okazywały swoją skuteczność. Na przykład w biologii istotny postęp został osiągnięty przy minimalnym zastosowaniu matematyki. Dopiero ostatnio obserwuje się inwazję metod matematycznych w tej dziedzinie nauki. Pozostańmy jeszcze przez chwilę przy kwestiach terminologicznych. Niektórzy autorzy zamiast o matematyczności świata, mówią o jego matematyzowalności. W zasadzie różnica pomiędzy tymi dwoma terminami jest taka, jak na przykład między orientowalnością a zorientowaniem powierzchni w geometrii. Orientowalność oznacza możliwość zorientowania: daną powierzchnię można zorientować tylko wtedy, gdy jest ona orientowalna. Ponieważ jednak w moim rozumieniu matematyczności świata, mam na myśli tę jego cechę, dzięki której można go matematycznie badać, różnica pomiędzy matematycznością świata (w moim rozumieniu) a jego matematyzowalnością zaciera się. Wolę jednak używać określenia matematyczność, ponieważ zwraca ono uwagę nie tylko na potencjalną skuteczności matematycznego badania świata, lecz podkreśla fakt dokonany : metoda ta funkcjonuje i rzeczywiście jest skuteczna. Ale przy konwencjach językowych się nie upieram; byle tylko zawsze wiedzieć, o czym się mówi. Niektórzy autorzy używają jednak określenia matematyzowalność świata w nieco innym znaczeniu. Wychodzą oni z faktu, że w nowożytnej fizyce świat faktycznie bada się przy pomocy metod matematycznych. A jeżeli tak, to świat jest matematyzowalny (analogicznie do rozumowania w geometrii: ta powierzchnia jest zorientowana, a więc jest orientowalna). I na tym dla nich problem się kończy. Można co najwyżej pytać o (metateoretyczne) własności zabiegu konstruowania matematycznych modeli świata, lub matematycznego opisu świata, jak niekiedy wolą mówić zwolennicy tego poglądu (często rekrutują się oni spośród filozofów o analitycznej orientacji).</p>
<p>3 CZY ŚWIAT JEST MATEMATYCZNY? 3 W ten sposób problem matematyzowalności redukuje się do technicznych analiz matematycznego modelowania w nowożytnej fizyce. Widzimy więc, że terminologiczne spory (matematyczność czy matematyzowalność) niekiedy przybierają postać sporów zasadniczych: czy problem matematyczności świata jest rzeczywiście problemem, czy pseudoproblemem? To pytanie w znacznej mierze wyznacza dalszy kierunek moich rozważań. 2. Światy niematematyczne Trzeba więc sprawdzić, czy hipoteza matematyczności świata nie jest trywialna. Wśród matematyków i fizyków przyjął się zwyczaj nazywania stwierdzenia trywialnym, jeżeli jest ono treściowo puste lub przynajmniej informacyjnie jałowe, tzn. nie wnosi nic zasadniczo nowego. Ażeby wykazać, że nie zachodzi to w przypadku hipotezy matematyczności świata, należy zastanowić się nad tym, czy możliwy (i w jakim sensie) byłby świat, odnośnie którego nie dałoby się sformułować hipotezy jego matematyczności, czyli świat niematematyczny (a więc nie posiadający cechy umożliwiającej jego badanie metodami matematycznymi). Okazuje się, że można na zasadzie doświadczenia myślowego podać szereg przykładów światów, które nie posiadają cechy matematyczności, albo inaczej posiadają cechę lub cechy uniemożliwiające ich matematyczne badanie; nazwijmy je światami niematematycznymi. Przykłady, jakie niżej przytoczę, tworzą pewną hierarchię: od światów bardziej niematematycznych do światów mniej niematematycznych. Zacznijmy od świata najbardziej niematematycznego. Byłby to świat, w którym żadne zasady matematyki (i logiki) nie obowiązują; lub nawet silniej w którym nie obowiązują zasady żadnej matematyki (i żadnej logiki). Taki (fikcyjny) świat nazwijmy całkowicie niematematycznym. Dodajmy, że w takim świecie wykluczone są także wszelkie prawa typu probabilistycznego czy stochastycznego (probabilistyka i stochastyka są tak samo dobrą matematyką, jak geometria różniczkowa czy analiza funkcjonalna; do zagadnienia probabilistycznych aspektów matematyczności świata powrócę przy innej okazji). Świat całkowicie niematematyczny, w którym nie obowiązywałyby żadne prawidłowości, albo co wychodzi na to samo obowiązywałyby wszystkie prawidłowości równocześnie, byłby rozrywany sprzecznościami i nie mógłby wejść w istnienie. Jeżeli ta ontologiczna hipoteza jest prawdziwa, to pewien stopień matematyczności jest niezbędny, by świat był racjonalny w sensie określonym w rozdziale 2 (tzn., by posiadał</p>
<p>4 4 Michał HELLER cechę, dzięki której można go skutecznie badać). Świat całkowicie niematematyczny byłby więc równocześnie światem całkowicie irracjonalnym. Nasza obecna znajomość matematyki pozwala nam wyobrazić sobie świat, którego struktura odpowiadałyby strukturom matematycznym, całkowicie dla nas niepoznawalnym. W historycznym rozwoju matematyki działa potężny efekt selekcji: badamy tylko takie struktury matematyczne, które możemy badać. Wiadomo na przykład, że istnieje wiele matematycznych funkcji, które są zbyt skomplikowane, by nimi manipulować, lub nawet, by je wyrazić w postaci jakiejś formuły 2. Zilustrujmy tę możliwość przykładami. Rozważmy następujący, skrajnie uproszczony model świata 3. Załóżmy, że nasz hipotetyczny świat może się znajdować tylko w dwu stanach; nazwijmy je stanem zero i stanem jeden. Historia świata jest więc reprezentowana przez ciąg zer i jedynek. Załóżmy dalej, że świat ten miał początek, co możemy zaznaczyć, umieszczając kropkę na początku ciągu zer i jedynek. Otrzymamy więc na przykład ciąg: Zadaniem fizyka badającego ten świat jest stworzenie teorii, na podstawie której mógłby on przewidywać następne stany świata. Teoria taka sprowadzałaby się więc do zwinięcia ciągu zer i jedynek do postaci wzoru (krótszego niż sam ciąg zer i jedynek), na podstawie którego dałoby się wyliczać kolejne wyrazy ciągu. Fizyk ma szanse na znalezienie teorii rozważanego świata tylko wówczas, gdy ciąg zer i jedynek jest jak powiadamy algorytmicznie ścieśnialny. Ale tu pojawia się problem. Tego rodzaju ciąg można bowiem interpretować jako dziesiętne rozwinięcie liczby z odcinka [0, 1], a jak wiadomo zbiór liczb algorytmicznie ścieśnialnych zawartych w odcinku [0, 1] jest miary zero 4. A więc jeśli tylko nasz hipotetyczny świat nie powstał dzięki bardzo starannemu zaprojektowaniu przez swojego Stwórcę, lecz na przykład przez ślepe losowanie liczb z odcinka [0, 1], to ciąg zer i jedynek, reprezentujący historię tego świata, ma praktycznie 2 Zdaniu temu można by nadać bardziej precyzyjną postać pod warunkiem określenia przestrzeni funkcyjnej, jaką mamy na myśli, ale dla obecnych rozważań aż taka precyzja nie jest konieczna. 3 Przykład ten zawdzięczam A. Staruszkiewiczowi (por. jego art. w Rocznikach Filozoficznych (KUL) 28 (1980), nr 3, s ). 4 Liczba π = 3, należy do tego wyjątkowego zbioru, ponieważ można ją algorytmicznie ścieśnić, stwierdzając, że liczba π równa się stosunkowi obwodu dowolnego okręgu do jego średnicy.</p>
<p>5 CZY ŚWIAT JEST MATEMATYCZNY? 5 zerowe szanse, by należeć do wyróżnionego zbioru algorytmicznie ścieśnialnych ciągów, a zatem fizyk badający ten świat nie może żywić rozsądnej nadziei na odkrycie jego teorii. Badany przez niego świat ma strukturę matematyczną, ale jest matematycznie niebadalny. Albo w bardziej technicznym języku: podzbiór matematycznie badalnych światów rozważanego typu tworzy podzbiór miary zero w zbiorze wszystkich matematycznych światów. Oczywiście fizyk mógłby uznać za matematyczną teorię tego świata sam ciąg zer i jedynek, ale wówczas teoria byłaby w istocie kopią historii świata. Otrzymujemy więc interesujący wniosek: fizyk może dysponować albo dokładną teorią (kopią) badanego przez siebie świata, albo nie dysponować żadną teorią. Jego świat jest nieprzybliżalny przez żadne prostsze struktury matematyczne (prostsze od struktury samego świata). Wiadomo, jak bardzo ważną rolę w metodzie fizyki odgrywają zabiegi idealizacji i aproksymacji. Gdyby fizyka musiała stawiać czoła światu w całej jego złożoności i skomplikowaniu bez możliwości wyizolowywania pewnych aspektów i przybliżania złożonych struktur prostszymi, prawdopodobnie do dziś bylibyśmy skazani na czysto jakościowy opis świata w stylu fizyki Arystotelesa. Chwila, w której Newton zrozumiał, że warto rozważać ciała o punktowych rozmiarach, poruszające się jednostajnie i prostoliniowo, na które nie działają żadne siły, stała się przełomem w historii fizyki. Istnieje jeszcze inna możliwość. Wyobraźmy sobie świat dokładnie taki sam jak nasz z jednym małym wyjątkiem: niech siła grawitacji pomiędzy dwiema masami nie działa (zgodnie z prawem Newtona) odwrotnie proporcjonalnie do drugiej potęgi odległości pomiędzy nimi, lecz odwrotnie proporcjonalnie do odległości pomiędzy nimi podniesionej do potęgi 1, 999. Wówczas orbity planet byłyby krzywymi na ogół nieokresowymi i niezamkniętymi, i jeżeli nawet życie na którejś z planet mogłoby się rozwinąć, to tamtejsi astronomowie na długie millenia musieliby się zadowolić astronomią typu ptolemejskiego z całą hierarchią deferensów i epicykli. Należałoby wątpić, czy prawo grawitacji w ogóle zostałoby odkryte. Oczywiście można sobie wyobrazić inne poprawki do praw przyrody, które by w jeszcze większym stopniu udaremniały badanie świata. 3. Czego uczą przykłady? Spróbujmy wyciągnąć wnioski z powyższych przykładów. Matematycznością świata nazwałem tę jego cechę, dzięki której można go badać przy pomocy matematyczno empirycznych metod. A więc matematyczność świata w takim rozumieniu jest zrelatywizowana do możliwości jego badania przez</p>
<p>6 6 Michał HELLER racjonalnych badaczy. Rozważone wyżej przykłady pokazują jednak, że (przynajmniej myślowo) mogą istnieć światy, którym należy przypisać pewnego rodzaju matematyczność (podleganie prawidłowościom typu matematycznego), ale które nie mogłyby być badane przez żadnych racjonalnych badaczy (np. świat zbudowany z matematyki nieprzybliżalnej żadnymi prostymi strukturami). W przyjętej dotychczas konwencji terminologicznej takim światom nie przysługuje cecha matematyczności (bo nie można ich badać matematycznie). Taka konwencja okazuje się więc zbyt sztywna; należy ją zatem ulepszyć. Na określenie świata, posiadającego cechę, dzięki której można go badać metodami matematycznymi, będę w dalszym ciągu używał terminu świat poznawczo matematyczny; będę również mówić po prostu o poznawczej matematyczności świata. Natomiast dla światów, które nie są całkowicie niematematyczne (w sensie określonym w poprzednim paragrafie) zarezerwuję określenie światy ontycznie matematyczne; będę również mówić o matematyczności w sensie ontologicznym. Powyżej rozważone przykłady wskazują więc, że może istnieć świat ontycznie matematyczny, ale nie posiadający cechy poznawczej matematyczności. Stawiam natomiast hipotezę, że matematyczność w sensie ontologicznym jest koniecznym warunkiem istnienia. W tym i w poprzednim artykule (Czy świat jest racjonalny?) starałem się przytoczyć argumenty na rzecz tez, że światu należy przypisać dwie (ściśle ze sobą związane) cechy: racjonalność (to, że można go racjonalnie badać) i matematyczność (to, że można go badać matematycznie). Sformułowanie takie sugeruje, że matematyczność świata jest czymś pochodnym w stosunku do jego racjonalności, że jest jej szczególnym przypadkiem. Jednakże wprowadzone powyżej rozróżnienie matematyczności ontologicznej i poznawczej nakazuje zachować ostrożność w wyciąganiu takiego wniosku. Jeżeli matematyczność w sensie ontologicznym jest koniecznym warunkiem istnienia, to nie może istnieć świat racjonalny, który by równocześnie nie był światem ontycznie matematycznym. Świat posiadający cechę, dzięki której daje się go racjonalnie badać (przy pomocy jakichkolwiek, niekoniecznie matematycznych, metod), musi być światem przynajmniej ontycznie matematycznym. Powstaje pytanie: czy jest możliwy świat racjonalny (a więc również matematyczny w sensie ontologicznym), ale który nie byłby światem poznawczo matematycznym? Świat taki można by badać racjonalnie, ale przy pomocy metod innych niż matematyczne. Wszystko wskazuje na to, że taką możliwość należy brać pod uwagę. W końcu istnieją nauki, które nie po-</p>
<p>7 CZY ŚWIAT JEST MATEMATYCZNY? 7 sługują się metodami matematycznymi, a które odnoszą poważne sukcesy badawcze. Ale kwestię tę na razie pozostawmy na boku. 4. Naturalna selekcja fizycznych teorii Jest rzeczą zastanawiającą, że dyskusje wokół problemu matematyczności świata znacznie bardziej polaryzują poglądy dyskutantów niż to ma miejsce w przypadku innych polemik. Jedni (przeważają wśród nich fizycy teoretycy) uważają, że choć fakt matematyczności świata jest oczywisty, ma on głęboką wymowę filozoficzną; inni (dominują wśród nich filozofowie) utrzymują, że cały problem jest banalny i nie wart dyskutowania. Czemu przypisać taką polaryzację stanowisk? Myślę, że racji wyjaśniającej to interesujące zjawisko należy szukać w powszechności tej cechy, jaką jest matematyczność świata. Jeżeli ontyczna matematyczność świata jest warunkiem koniecznym istnienia, to wokół nas nie ma niczego, co nie byłoby matematyczne. Nie mając punktu odniesienia (czy raczej czegoś dla kontrastu ), trudno tę cechę dostrzec. Podobnie jak nie dostrzega się prędkości naddźwiękowego odrzutowca, siedząc w tym odrzutowcu. Diagnozę tę potwierdza fakt, że przeciwnicy matematyczności świata, przytaczając argumenty mające świadczyć o trywialności całego problemu, milcząco zakładają to, co chcą obalić. Dla przykładu rozpatrzmy rozumowanie van Fraassena. Cytuje je J. Placek w artykule polemizującym z obrońcami tezy o matematyczności świata 5. J. Placek, powołując się na własną korespondencję z van Frassennem i na jego książkę The Image of Science 6, w następujący sposób streszcza poglądy tego ostatniego: [f]izycy budują wiele teorii mających wyjaśniać jakąś dziedzinę zjawisk. Wyprowadzają z nich empiryczne konsekwencje. Przeprowadzają doświadczenia mające sprawdzić, czy owe konsekwencje zgodne są z danymi eksperymentalnymi. Podczas takiego sprawdzania okazuje się, że większość teorii nie jest adekwatna empirycznie 7. Na placu boju pozostaje coraz mniej teorii, co do których można mieć nadzieję, że są adekwatne. W końcu jedna z nich uzyskuje miano obowiązującej. Pojawiające się tu podobieństwo wyboru teorii do procesu doboru naturalnego sprawia, że sukces teorii czy skuteczność matematyki w modelowaniu zjawisk fizycznych przestają być tajemnicze. 5 J. Placek, O pojęciu matematyzowalności przyrody, Kwartalnik Filozoficzny 23 (1995), s B. van Frassenn, The Image of Science, Clarendon Press, Oxford Van Frassenn uważa, że celem nauki nie jest prawda, lecz jedynie osiągnięcie empirycznej adekwatności.</p>
<p>8 8 Michał HELLER Uczeni postępowali tak, aby wybrać najlepszą teorię, czyli taką, w której matematyka okazała się najbardziej skuteczna. Zwykle proces budowy teorii trwał przez jakiś czas; jego efektem jest teoria, która prawdopodobnie w przyszłości zostanie zastąpiona przez inną, bardziej poprawną empirycznie i lepszą pojęciowo 8. Jeżeli dla celów dyskusji zgodzić się z zasadniczym tokiem tej argumentacji 9, natychmiast pojawia się pytanie: dlaczego proces naturalnej selekcji teorii funkcjonuje? Podstawą wszelkich procesów selekcji są zjawiska o charakterze probablistycznym (można tu mówić o pewnego rodzaju konkurencji prawdopodobieństw ). A więc w świecie działają prawidłowości, których badaniem zajmuje się rachunek prawdopodobieństwa. Rachunek prawdopodobieństwa jest tak samo dobrą teorią matematyczną jak każda inna teoria matematyczna. Wracamy więc do wyjściowego pytania: dlaczego świat jest matematczny? To prawda, że uczeni postępują tak, aby wybrać najlepszą teorię, czyli taką, w której matematyka okazała się najbardziej skuteczna. Ale dlaczego postępowanie takie jest możliwe? W światach niematemtycznych, których przykłady analizowałem w paragrafie 2, byłoby ono wykluczone. Jak widzieliśmy, problem matematyczności świata jest składową problemu racjonalności świata. W przypadku (ontycznej) racjonalności świata, jeszcze łatwiej wykazać, że każdy argument usiłujący przekonać o tym, że twierdzenie o racjonalności świata jest treściowo puste, w istocie racjonalność tę zakłada. Po prostu w świecie ontycznie irracjonalnym nie mogłyby funkcjonować żadne argumenty i każdy, kto posługuje się jakimikolwiek argumentami, tym samym zakłada, że świat nie jest irracjonalny. 5. Matematyczność świata a usprawiedliwienie indukcji Jest faktem zadziwiającym, że jak długo w naukach stosowano niezawodne metody rozumowania (metody dedukcyjne), postęp w nich był znikomy; natomiast z chwilą gdy zastosowano metody zawodne (oparte na obserwacji i eksperymencie), postęp natychmiast stał się lawinowy. Fakt ten 8 Tamże s Choć w istocie można by kwestionować niektóre jej fragmenty. Na przykład, czym różni się empiryczna adekwatność teorii ze zgodnością danej teorii z danymi eksperymentalnymi, czyli z jej empiryczną prawdziwością? Albo: w przeciwieństwie do tego, co sugeruje van Frassenn, fizycy bardzo rzadko konstruują wiele teorii mających wyjaśnić jakąś dziedzinę zjawisk. Na ogół zaledwie kilka teorii konkuruje ze sobą (inne pomysły od początku nie są brane pod uwagę). I to też jest rzecz godna zastanowienia.</p>
<p>9 CZY ŚWIAT JEST MATEMATYCZNY? 9 nie kompromituje metod dedukcyjnych, które są niezawodne, kompromituje jedynie metodę uprawiania nauk o świecie ograniczającą się wyłącznie do dedukcji. Nie zmienia to jednak w niczym tego niezwykłego faktu, że to właśnie wprowadzenie metod zawodnych, zapewniło naukom tak zawrotny postęp. W czasach, w których metodę nauk empirycznych utożsamiano z metodą indukcyjną, problem ten nazywano problemem usprawiedliwienia indukcji. Z grubsza rzecz biorąc problem ten formułowano następująco: indukcja (niezupełna) polega na przebadaniu skończonej liczby przypadków, na podstawie których wyciąga się wniosek ogólny. Co zapewnia niezwykłą skuteczność tej metodzie? Jakie dodatkowe założenia należy przyjąć, aby usprawiedliwić wniosek ogólny wyciągnięty na podstawie przebadania skończonej liczby szczególnch przypadków? Dziś już powszechnie wiadomo, że tak rozumiana metoda indukcyjna znajduje w naukach empirycznych ograniczone zastosowanie. Metoda nauk empirycznych jest znacznie mniej mechaniczna i znacznie bardziej twórcza. Zwykle za Popperem określa się ją mianem metody hipotetyczno dedukcyjnej. Nie będę jej tu opisywać, zresztą związane z nią szczegóły techniczne nie są istotne dla moich dalszych rozważań. Wystarczy uświadomić sobie, że zgodnie z tym, co sugeruje nazwa metoda hipotetyczno dedukcyjna jest ona kombinacją niezawodnych metod typu dedukcyjnego z elementem twórczym odnoszącym się do stawiania różnego rodzaju hipotez. Ten ostatni element sprawia, iż w sumie jest to zbiór metod z logicznego punktu widzenia zawodnych. I to zawodnych w dużym stopniu, tzn. do tego zbioru metod trzeba by dołączyć silne założenia, żeby uczynić z nich metody niezawodne. Warto zapytać: czy można wskazać takie założenia? Jeżeli metoda hipotetyczno dedukcyjna tak skutecznie funkcjonuje w naukach, to coś musi ją usprawiedliwiać. I istotnie, nie trudno takie usprawiedliwienie wskazać. Cała historia nowożytnych nauk empirycznych świadczy, że jest nim ta własność świata, którą nazwałem jego matematycznością (w sensie ontologicznym) 10. Jeżeli struktura świata jest w jakimś sensie podobna do pewnej struktury matematycznej (lub pewnych struktur matematycznych), to staje się rzeczą zrozumiałą, że uchwycenie (intuicją lub doświadczeniem) tylko pewnych elementów tej matematycznej struktury może pozwolić, posługu- 10 Zrozumienie tego faktu jest wynikiem dyskusji na prowadzonym przeze mnie seminarium z filozofii przyrody na Wydziale Filozoficznym Papieskiej Akademiii Teologicznej w Krakowie w roku akademickim 1996/97. Na podkreślenie zasługuje szczególny wkład, jaki do tych dyskusji wniósł ks. dr Adam Olszewski.</p>
<p>10 10 Michał HELLER jąc się matematyczną dedukcją, na zrekonstruowanie całej struktury. Lub nieco bardziej formalnie: jeżeli do zbioru zdań wyrażających hipotetyczno dedukcyjną metodę fizyki (znowu dla konkretności ograniczam się do fizyki) dołączyć zdanie stwierdzające matematyczność świata, to otrzymamy opis metody o wysokim stopniu niezawodności. Możemy nawet zaryzykować twierdzenie, że jest to opis metody po prostu niezawodnej, a fakt, że dość często zdarzają się jednak nietrafne teorie (lub modele) fizyczne, należy przypisać temu, iż na ogół nie jest rzeczą łatwą przy pomocy intuicji lub doświadczenia (najczęściej przy pomocy kombinacji intuicji z doświadczeniem) uchwycić właściwe elementy właściwej struktury matematycznej. W tym sensie problem usprawiedliwienia indukcji, w jego uwspółcześnionej wersji jako problemu usprawiedliwienia metody empirycznej nowożytnej fizyki, można uznać za rozwiązany. Usprawiedliwieniem metody empirycznej jest matematyczność świata.</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 1
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
34f3cae9e82f226ef5c3534695891016
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.069,
"LY": 0.086,
"SP": 0.111,
"ID": 0.076,
"NA": 0.179,
"HI": 0.08,
"IN": 0.553,
"OP": 0.297,
"IP": 0.083,
"it": 0.092,
"ne": 0.074,
"sr": 0.081,
"nb": 0.086,
"re": 0.057,
"en": 0.197,
"ra": 0.325,
"dtp": 0.109,
"fi": 0.052,
"lt": 0.084,
"rv": 0.082,
"ob": 0.238,
"rs": 0.176,
"av": 0.081,
"ds": 0.068,
"ed": 0.135
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00151-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 66,721,160
| 32,874
| 108,920
|
http://docplayer.pl/2079265-Finansowy-aleja-roz-bik-dowiedz-sie-jak-byc-wiarygodnym-kredytobiorca-str-12-w-numerze-losowanie-gepard-biznesu.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:28:07
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 nr 1 Kurier Nr ISSN Finansowy sko- Rozwijamy talenty Czy istnieje sposób aby zachęcić dzieci i młodzież do poznawania tajników ekonomii? str: 18 biegam, bo lubię! Wywiad z Moniką Włodarczyk, pracownikiem Banku Spółdzielczego w Limanowej. str: 20 W numerze: Losowanie autolokaty Wyłonienie zwycięzców VI edycji konkursu... STR. 3 Gepard Biznesu Nagroda dla Banku Spółdzielczego w Limanowej... STR. 4 Bezpieczny dom Dlaczego trzeba o niego dbać? Spis koniecznych przeglądów, które ochronią nasz dobytek... STR. 16 Nowa strona internetowa Zmiany dzięki którym strona będzie lepiej spełniać oczekiwania i potrzeby użytkowników... STR. 6 aleja róż Rozmowa z Beatą Woźny, właścicielką kwiaciarni i pracowni florystycznej. str: 8 BIK Dowiedz się, jak być wiarygodnym kredytobiorcą. str. 12
2 od redakcji Twoje pieniądze w bezpiecznym miejscu. ROR Senior dla emerytów i rencistów Zapewniamy Ci: regulowanie rachunków przez Internet bez kolejek i dodatkowych opłat, dostęp do 4 tys. bankomatów na terenie całego kraju, możliwość płacenia za zakupy bezgotówkowo za pomocą karty płatniczej, korzystanie z dodatkowej gotówki w ramach debetu lub limitu w ROR. zobacz więcej na: bs.limanowa.pl oraz w placówkach banku. 2
3 od redakcji Szanowni czytelnicy Już od 2009 roku komunikujemy się z Państwem poprzez kwartalnik Kurier Finansowy. Uważamy, że zamieszczane dotychczas informacje są przydatne dla naszych klientów i sympatyków. Wraz z nadejściem nowego roku nadszedł czas na zmiany. Będzie to czas wyjątkowy dla Banku, gdyż będzie to rok jubileuszowy. To już 135 lat działalności Banku Spółdzielczego w Limanowej - instytucji tworzonej przez ludzi dla wzajemnej pomocy społecznogospodarczej. Adam Dudek Prezes Zarządu Jako Bank społecznie odpowiedzialny dbamy szczególnie o rozwój lokalnej społeczności. Zależy nam jednocześnie, aby w dobie wszechobecnego pośpiechu nie zatraciły się podstawowe wartości i ludzkie relacje, aby działalność bankowa miała ludzką twarz. Podjęliśmy więc szereg inicjatyw, które umożliwią lepszą komunikację, nawiązanie i zacieśnianie więzi oraz wzajemne poznanie się. Temu zagadnieniu ma służyć zmieniona forma i szata graficzna kwartalnika, którą z przyjemnością prezentujemy. Nie jest to typowo bankowe wydawnictwo. W Kurierze oprócz informacji o bieżącej pracy Banku i wiadomości ze świata finansów, duża część uwagi zostanie poświęcona ludziom i historii. Na łamach naszego biuletynu prezentować będziemy sylwetki naszych klientów, pracowników i partnerów biznesowych. Każdy kolejny numer chcemy współtworzyć z Państwem. Czekamy więc na opinie i zachęcamy do pomocy w budowaniu Kuriera finansowego. Życząc owocnej lektury, zachęcam do współpracy Adam Dudek Prezes Zarządu 3
4 spis treści W numerze: Aktualności 3-7 Losowanie Autolokaty - VI edycja 3 Gepard Biznesu dla Banku Spółdzielczego w Limanowej 4 Z historycznego skarbca 5 Nowa strona www Banku 6-7 Wywiad z... Aleja Róż - rozmowa z Beatą Woźny 8-9 finanse dla ciebie Działania SKO Sylwetka Przeniesienie konta szybko i bez zbędnych formalności 10 Nie posiadasz konta w banku? 11 Biuro Informacji Kredytowej Bezpieczny dom 16 ROR Senior 17 Bank na Studenckim Festiwalu Informatycznym w Krakowie 17 Edukacja i oszczędzanie Wywiad z Moniką Włodarczyk, pracownikiem Banku Spółdzielczego w Limanowej udziałowcy Kogo wspieraliśmy? nasze placówki Informacje dla udziałowców Banku Bank dla lokalnej społeczności Lista placówek Banku Kurier Finansowy Banku Spółdzielczego w Limanowej - kwartalnik Wydawca: Bank Spółdzielczy w Limanowej Redaktor prowadzący: Sabina Załupska, Lidia Bugajska Nakład: 3000 egzemplarzy Adres redakcji: Bank Spółdzielczy w Limanowej Limanowa, Rynek 7, tel.: Skład i projekt graficzny: Trendmaker - Zdjęcia: oraz materiały własne. 4
5 aktualności losowanie autolokaty VI edycja 6 grudnia 2011 r. w Limanowskim Domu Kultury wyłonieni zostali zwycięzcy VI edycji loterii AUTOLOKATA. W losowaniu loterii AUTOLOKATA VI edycja mogli brać udział klienci Banku Spółdzielczego w Limanowej, którzy w dniach od 1 marca do 31 maja 2011 roku założyli lokatę promocyjną o nazwie AUTOLOKATA w dowolnej placówce Banku oraz utrzymali tę lokatę do 30 listopada 2011 roku. Do Laureatów tej edycji loterii trafiły: V samochód osobowy marki Skoda Fabia, V 3 x notebook marki Dell, V 6 x kamera cyfrowa marki JVC, V 5 x nawigacja samochodowa marki Mio Moov, V 5 x zestaw kina domowego marki Panasonic, V 6 x aparat fotograficzny marki Samsung. Nad prawidłowym przebiegiem losowania czuwała specjalnie do tego powołana Komisja Nadzoru. Uroczystość uświetnił pokaz tańca towarzyskiego w wykonaniu Agnieszki Szpałek i Jana Bednarza z Małopolskiego Centrum Tańca. Podczas losowania można było posłuchać piosenek biesiadnych oraz gawęd Stanisława Ptaszka. Nadmieniamy, że Bank Spółdzielczy w Limanowej po raz pierwszy zaoferował Autolokatę swoim Klientom w 2007 roku. Produkt w dalszym ciągu cieszy się niesłabnącym powodzeniem, co decyduje o kolejnych edycjach loterii. Wszystkich tych, którzy nie mieli szczęścia podczas szóstego finału, zapraszamy do wzięcia udziału w VII edycji loterii AUTOLOKATA, która rozpoczęła się 20 listopada 2011 roku. Do wygrania jest samochód Dacia Duster z napędem na 4 koła oraz laptopy, telewizory, kamery, zestawy kina domowego i inne atrakcyjne nagrody. Warunkiem uczestnictwa w loterii jest założenie Autolokaty w okresie promocji tj. od r. do r. oraz utrzymanie jej do r. Zapraszamy do udziału. Szczegóły loterii oraz Regulamin dostępne są na stronie: Zdjęcia: materiały własne 5
6 aktualności Gepard Biznesu dla Banku Spółdzielczego w Limanowej 7 grudnia 2011 r. w Centrum Konferencyjnym Targów w Kielcach odbyła się Pierwsza Ogólnopolska Konferencja Nowoczesnego Biznesu zorganizowana przez Jerzego Krajewskiego, dyrektora Instytutu Nowoczesnego Biznesu oraz redaktora naczelnego Magazynu Przedsiębiorców Europejska Firma. Patronat Honorowy sprawował Marszałek Województwa Świętokrzyskiego, a statuetki wręczał laureatom Kazimierz Kotowski, członek Zarządu Województwa Świętokrzyskiego. Bank Spółdzielczy w Limanowej za dynamiczny rozwój został nagrodzony statuetką GEPARD BIZNESU 2011, która jest przyznawana na podstawie danych finansowych z Krajowego Rejestru Sądowego, jak również danych udostępnionych przez banki. Nagrodę odebrał Prezes Zarządu Banku Spółdzielczego w Limanowej - Adam Dudek. Była to już szósta edycja konkursu, a do tej pory zostało ocenionych 30 tysięcy firm i ponad sto banków spółdzielczych. Wszystkim laureatom gratulujemy! Zdjęcia: materiały własne 6
7 aktualności Z historycznego skarbca 135 lat Banku Spółdzielczego w Limanowej na kartach jubileuszowego wydawnictwa. To doskonała okazja, by przyjrzeć się bogatej historii tej instytucji, będącej cząstką przeszłości miasta i powiązanej z losami jego mieszkańców. Fotografia przedstawia Radę Nadzorczą. Zbiory własne Banku Spółdzielczego w Limanowej. Słysząc słowo bank, myślimy najczęściej o kredytach, depozytach, pożyczkach, prowadzeniu naszych rachunków i bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych między nami, a rozmaitymi instytucjami. Zapewne bank kojarzy się nam także z pewnością, niezawodnością i zaufaniem. Wszak mówimy niekiedy: Masz to jak w banku. Nazwa bank pochodzi od włoskiego słowa banco, oznaczającego ławkę, przy której przed wiekami pracowali włoscy handlarze zajmujący się przekazywaniem monet kruszcowych od jednych klientów do drugich. Jak więc widać, banki mają swoją historię. Ma ją także Bank Spółdzielczy w Limanowej. Dwa ostatnie człony nazwy tej instytucji świadczą o jej uspołecznieniu, a także o związkach z tym, co lokalne i bliskie. W tym roku minie 135 lat od chwili, gdy grupa światłych obywateli Limanowej powołała do życia Towarzystwo Kredytowe, rozpoczynając spółdzielczą działalność bankową kontynuowaną dziś przez Bank Spółdzielczy. To doskonała okazja, by przyjrzeć się bogatej historii tej instytucji, będącej cząstką przeszłości miasta i powiązanej z losami jego mieszkańców. Będzie służyć temu przygotowywana właśnie do druku historia limanowskiego Banku Spółdzielczego ukazana w świetle zachowanych dokumentów, fotografii i wspomnień. Ocalały one dzięki świadomości minionych pokoleń działaczy spółdzielczych, którzy najwidoczniej byli przekonani, że świadectwa przeszłości ich banku są nie mniej ważne niż jego aktywa. Jakże wymownie świadczą o tym słowa zapisane w sprawozdaniu z działalności limanowskiego Banku Spółdzielczego za pierwsze półrocze roku Czytamy tam: Zaznaczyć należy, że instytucja nasza w przeciwieństwie do szeregu innych tego rodzaju instytucji zdołała uchronić i przechować w ciągu dziesiątków lat swego istnienia komplet rejestrów w całości. Zachowanie ich na przyszłość jako podstawowych ksiąg Banku i całego archiwum bankowego to nasz obowiązek i zobowiązanie moralne wobec poprzedników i przyszłych pokoleń spółdzielczych. Dzięki takiej postawie kilku pokoleń działaczy limanowskiej spółdzielczości bankowej przetrwał do naszych czasów prawdziwy historyczny skarbiec. Jego zawartość udostępniona zostanie wkrótce na kartach jubileuszowego wydawnictwa, a powyższy tekst jest tylko krótką zapowiedzią ciekawej historii Banku Spółdzielczego w Limanowej. 7
8 aktualności Zmiany na lepsze nowa strona www Banku Po trzech latach funkcjonowania dotychczasowego serwisu internetowego Banku Spółdzielczego w Limanowej przyszedł czas na bilans i ocenę. Efektem tych podsumowań jest powstanie nowej strony www Banku, która dzięki przejrzystej i bardziej przystępnej formie będzie lepiej spełniać oczekiwania i potrzeby użytkowników. Co ma temu służyć? Prostota i przejrzystość Użytkownik wchodząc na stronę www Banku, nie może czuć się zagubiony oraz przytłoczony nadmiarem informacji taki kluczowy wniosek został wysunięty po przeprowadzeniu badań użyteczności poprzedniej strony Banku. Dlatego w nowym serwisie strona główna została maksymalnie uproszczona i zaprojektowana tak, żeby Klient łatwo się na niej odnalazł. Górne menu w sposób czytelny organizuje całość serwisu. Menu nawigacyjne nad logiem Banku pozwala szybko przenieść się do innych, równie ważnych jak strona główna, elementów serwisu (SKO czy Dom Maklerski). Menu w lewym górnym rogu umożliwia szybkie odnalezienie aktualności oraz informacji o placówkach Banku. Natomiast znajdujące się poniżej menu główne w sposób wyraźny różnicuje treści przygotowane dla różnych użytkowników klient indywidualny, firma, gospodarstwo. Po kliknięciu w jeden z tych elementów pojawia się menu produktowe, które przedstawia całą paletę produktów i usług bankowych dostosowanych do danego profilu Klienta. W ten sposób strona główna całościowo i w prosty sposób organizuje poszczególne części serwisu tak, by użytkownik mógł jak najłatwiej trafić na ścieżkę dotarcia do poszukiwanych informacji. Dodatkowo pierwszy widok nie jest przeładowany treściami, dzięki czemu strona główna zyskuje na czytelności i przejrzystości. Tak przemyślane rozwiązania skracają i ułatwiają wędrowanie po serwisie. Estetyka i funkcjonalność Odświeżenie serwisu www Banku miało też uatrakcyjnić go od strony wizualnej. Jednak w nowym serwisie każdy zastosowany kolor i użyte zdjęcie nie są przypadkowe, lecz przemyślane i użyte w konkretnym celu. Fotografie obok uatrakcyjniania odbioru poszczególnych podstron mają też za zadanie ilustrować opisy produktów i usług. Dodatkowo użytkownik na różnych etapach prezentacji produktu zawsze widzi go w towarzystwie tego samego zdjęcia, przez co już wzrokowo łatwej odnajduje się na stronie. Obok tego kolorystyka zastosowana na stronie www jest analogiczna do tej wykorzystywanej w innych materiałach Banku. Zielony kolor pojawia się najczęściej w elementach nawigacyjnych, natomiast pomarańczowy dotyczy najważniejszych treści i akcji, jakie ma wykonać użytkownik serwisu. Nowa strona www Banku Spółdzielczego w Limanowej podąża też za trendami, które można obserwować w serwisach internetowych największych banków komercyjnych. Wypływa to z faktu, że użytkownik przyzwyczajony do stosowanego 8
9 aktualności Czytelność i łatwa organizacja strony www przekładają się na jej atrakcyjność i użyteczność dla Klienta Banku. Podobnie informacje kontaktowe zostały wyeksponowane w nowy sposób w prawej części serwisu tak, by były zawsze dobrze widoczne i stale obecne w jednym miejscu. Kontakt z Bankiem ma również ułatwiać formularz kontaktowy dla Klientów. Użytkownik po wypełnieniu go może być pewien, że w ciągu 48h odzwoni do niego pracownik Banku, z którym będzie mógł porozmawiać na interesujący go temat. tam nazewnictwa i sposobu organizacji treści łatwiej odnajdzie się na stronie, która będzie zbudowana w podobny sposób. Dlatego na przykład w nowym serwisie Banku powszechnie stosowane nazewnictwo Klient Indywidualny zastąpiło dotychczas stosowaną nazwę Bank dla mnie, a poszczególne produkty i usługi zostały przedstawione w oparciu o schemat prezentowania ich na stronach innych banków. Przydatne udogodnienia Nowy serwis został wzbogacony o kilka elementów, które ułatwiają Klientowi poruszanie się po stronie, a także ułatwiają mu kontakt z Bankiem. Możliwość powiększania wielkości czcionki to pierwsza propozycja, która jest ukłonem w stronę osób starszych i ludzi mających problemy ze wzrokiem. Dzięki tej funkcjonalności każdy użytkownik może wczytywać się w treści zamieszczone na stronie w dogodny dla siebie sposób. Przycisk logowania do bankowości internetowej został ulokowany zgodnie ze standardami jego obecności w serwisach banków komercyjnych w prawym górnym rogu tak, by każdy mógł go szybko odnaleźć. Z kolei przejścia i powroty do odpowiednich podstron ułatwia obecność bocznego menu oraz nowość dolna stopka, która zawiera mapę całej strony i inne kluczowe informacje. Dzięki niej, nawet gdy Klient przewinie stronę w dół, nie musi wracać do górnego menu, żeby przemieścić się po serwisie lub skorzystać z opcji wyszukiwania. Łatwa droga do informacji Obecna strona www lepiej eksponuje niektóre części serwisu, których odnalezienie w poprzednim serwisie mogło przysparzać użytkownikowi problemów. Nowa strona www Banku już na poziomie strony głównej prezentuje w górnym menu działy Dla Udziałowców, Dom Maklerski oraz SKO tak, by dotarcie do tych podserwisów było proste i szybkie. Dzięki temu użytkownik zainteresowany tymi treściami nie musi błądzić po stronie w ich poszukiwaniu i może łatwo je odnaleźć. Generalnie budowa nowego serwisu skraca czas dotarcia do najważniejszych informacji. Kierując się badaniami użyteczności stron www, Bank przebudował swoją stronę tak, żeby ścieżka dotarcia użytkownika do najistotniejszych informacji składała się z maksymalnie 4 kliknięć na stronie. W ten sposób czytelność i łatwa organizacja strony www przekładają się na jej atrakcyjność i użyteczność dla Klienta Banku. Praca, jaka została wykonana nad zmianą strony www Banku Spółdzielczego w Limanowej ma więc przede wszystkim służyć wygodzie i komfortowi jej użytkowania. Żeby przekonać się, czy rzeczywiście jej prezentacja w tym artykule ma odzwierciedlenie w rzeczywistości, nie pozostaje nam nic innego na koniec, jak zaprosić czytelników na i zachęcić do odwiedzenia nowej strony Banku. 9
10 wywiad z... Zdjęcia: materiały własne Aleja Wywiad z Panią Beatą Woźny, właścicielką kwiaciarni i pracowni florystycznej ALEJA RÓŻ. Lidia Bugajska: Jak zaczęła się Pani przygoda z kwiatami? Beata Woźny: Zaczęłam bardzo wcześnie, bo po szkole podstawowej ukończyłam Technikum Ogrodnicze w Mszanie Dolnej. Potem niestety przyszły ciężkie czasy dla tej branży i musiałam podjąć pracę w innym zawodzie. Skończyłam dodatkowo rachunkowość i studia pedagogiczno opiekuńcze. Wróciłam do zawodu 4 lata temu, uzupełniając swoje wiadomości i umiejętności na kursach florystycznych, aby być bardziej na bieżąco z tym, co zmieniło się na rynku w dziedzinie układania kwiatów, czyli w zawodzie florysty. L.B.: Co Panią najbardziej fascynuje w tym zawodzie? B.W.: Ten zawód to nie tylko zajmowanie się kwiatami, to 10 również praca z ludźmi i marketing. Poza tym lubię zmiany, lubię, jak coś się dzieje. A tu dzieje się bardzo dużo. Coraz to nowe wzornictwo, nowe sposoby układania kwiatów, nowe sposoby wykorzystywania materiału i to nie tylko roślinnego. Poza tym kocham kwiaty i piękno związane z nimi. L.B.: Pani praca cieszy się wielkim uznaniem na rynku lokalnym, mimo że Pani firma stosukowo niedawno istnieje w Limanowej, skąd ten sukces? B.W.: Tego to tak do końca nie wiem, ale
11 wywiad z... staramy się razem z córką, która mi pomaga i inspiruje mnie swoją twórczością, aby wciąż wymyślać coś nowego. Staramy się sprostać wymaganiom klientów. Słuchamy uważnie czego od nas oczekują. A przede wszystkim chyba to, że jesteśmy bardzo mobilne, tzn. nie przeraża nas fakt, iż często pracujemy daleko poza miejscem zamieszkania. Każde zlecenie jest dla nas wyzwaniem, z którym zmierzamy się, podchodząc do tematu indywidualnie i z ogromnym zaangażowaniem. Wykonujemy dekoracje zarówno dla firm, jak i dla osób indywidualnych. L.B.: Jakie wyzwania jeszcze przed Panią? Co chciałaby Pani osiągnąć w branży? B.W.: Mam wiele pomysłów, a co się uda zrealizować, to się okaże. Obecnie kształcę córkę, która jest bardzo zdolna i myślę że będzie kontynuowała to, co ja zaczęłam. Chcę, aby uzyskała tytuł mistrza florystyki, co jest bardzo ważne i prestiżowe w naszym zawodzie. Jej prace były już prezentowane w kilku magazynach branżowych. Chcemy na terenie Limanowej prowadzić warsztaty florystyczne dla młodzieży i może też dla młodszych dzieci. Chciałabym, aby kwiaty i ich wręczanie stanowiło o naszej kulturze osobistej i poczuciu estetyki. Aby były sposobem wyrażania uczuć i emocji oraz by zagościły na stałe w naszych domach. L.B.: Czy ma Pani jeszcze inne pasje oprócz kwiatów? B.W.: Kocham góry i przyrodę. Wyjeżdżam w Tatry w każdej wolnej chwili, choć ciężko o nie w moim zawodzie. Oczywiście uwielbiam też czytać książki. Każde L.B.: Czy idąc do znajomych na imieniny, zabiera Pani bukiet kwiatów? B.W.: Tak, zawsze - nawet bez okazji, gdy odwiedzam swoich znajomych i przyjaciół. L.B.: Czym Pani się inspiruje w swoich pracach? B.W.: Przede wszystkim estetyką, lubię ładne rzeczy. Lubię coś do czegoś dobierać, tzn. w przypadku kwiatów robię Zdjęcie: Maciej Gibas szczegółowy wywiad, na jaką okazję jest dany bukiet, czy kompozycja, staram się dowiedzieć czegoś o osobie, która ma być obdarowana, a w przypadku wykonywania dekoracji dowiaduję się jak najwięcej o miejscu lub nawet je oglądam i dobieram materiał do danego zlecenia indywidualnie. Kilka naszych realizacji można zobaczyć na stronie internetowej: L.B.: Czy przechodziła Pani jakieś metamorfozy w swoim stylu florystycznym? B.W.: Tak, nieustannie. Tu nie można spocząć na laurach, trzeba się wciąż rozwijać, śledzić rynek i prace mistrzów zarówno w Polsce, jak i na świecie. Trendy, nie tylko florystyczne szybko przemijają, dlatego wciąż szukam nowych materiałów, tworzyw oraz roślin, które można wykorzystać w naszej pracy. Największy wpływ na naszą twórczość miał wyjazd kilka lat temu na targi w Essen. To było niezapomniane przeżycie, które w dużej mierze ukształtowało nas i nasze podejście do pracy w zawodzie florysty. zlecenie jest dla nas wyzwaniem, z którym zmierzamy się podchodząc do tematu indywidualnie i z ogromnym zaangażowaniem. L.B.: Życzę dalszych sukcesów i dziękuję za rozmowę. Rozmawiała Lidia Bugajska. 11
12 finanse dla ciebie Banki coraz aktywniej zachęcają do przenoszenia konta bankowego. Wprowadzają coraz atrakcyjniejsze oferty i promocje. Zdjęcie: Przeniesienie konta szybko i bez zbędnych formalności Polacy niechętnie zmieniają konto bankowe. Nierzadko wolą pozostać przy swoim starym i drogim rachunku, aby unikać problemów z jego zmianą. Radzimy więc, co zrobić, aby bezstresowo przenieść rachunek do innego banku. Najważniejsza rada to skorzystać z pomocy nowego banku, aby formalności załatwił za nas. Banki coraz aktywniej zachęcają do przenoszenia konta bankowego. Wprowadzają coraz atrakcyjniejsze oferty i promocje. Jednak wielu Polaków pozostaje przy swoich starych i często drogich rachunkach. Ewentualne kłopoty związane z zamknięciem starego konta są dla nich istotniejsze niż oczekiwane korzyści z otwarcia nowego. Jednym z takich problemów może być to, że zapomnimy poinformować jakąś osobę lub instytucję o nowym numerze rachunku. Kłopotliwe jest również przeniesienie zdefiniowanych odbiorców przelewów, zleceń stałych, czy poleceń zapłaty. Na domiar złego wizyta w oddziale banku w celu zamknięcie konta bywa bardzo męcząca. Nierzadko okazuje się bowiem, że stanęliśmy w kolejce do niewłaściwego okienka lub akurat system się zepsuł i należy przyjść innego dnia. Bankom nie zależy na tym, żeby ułatwiać zamykanie rachunków, więc zwykle tego nie robią. Zachęcamy też do skorzystania z pomocy banku, do którego przenosimy rachunek. Cała procedura polega na tym, że podczas otwierania konta możemy podpisać pełnomocnictwo, które pozwoli bankowi załatwić nasze sprawy w starym banku. Oprócz druku pełnomocnictwa wypełniamy też formularz, w którym wskazujemy, co nowy bank ma zrobić. Może on za nas wypowiedzieć umowę starego konta. Może też dokonać przeniesienia zdefiniowanych odbiorców przelewów, zleceń stałych czy poleceń zapłaty. Na naszą prośbę poinformuje również wskazane przez nas instytucje (np. pracodawcę czy Urząd Skarbowy) o tym, że mamy nowy numer konta. Zachęcamy do skorzystania z naszych usług. 12
13 finanse dla ciebie Nie posiadasz konta w banku? co roku 120! tracisz zł Osoby nie posiadające konta w banku niejednokrotnie uważają, że w ten sposób zaoszczędzą. Z wyliczeń wynika jednak, że jest dokładnie odwrotnie. Opłacając średnio 4 rachunki miesięcznie w ciągu roku, płacimy 120 zł prowizji. Dzięki rachunkowi bankowemu z dostępem internetowym możemy to zrobić bez ruszania się z domu i to o wiele taniej. Podstawową Wiele osób nie widzi potrzeby posiadania konta bankowego. Według różnych szacunków jest to od 23% do nawet 34% Polaków. Jedną z głównych zaletą konta jest możliwość szybkiego i taniego opłacania różnego rodzaju rachunków. przyczyn jest to, że przyzwyczaili się do obrotu gotówkowego i nie widzą potrzeby, aby to zmieniać. Dodatkowo korzystanie z usług bankowych kojarzy im się z koniecznością ponoszenia kosztów. Nie zdają sobie natomiast sprawy z korzyści, jakie mogą uzyskać. Podstawową zaletą konta jest możliwość szybkiego i taniego opłacania różnego rodzaju rachunków. Zamiast comiesięcznego biegania do innego punku dokonywania opłat można ustanowić zlecenia stałe czy polecenia zapłaty. Wystarczy je raz zlecić, aby w kolejnych okresach były wykonywane przez pracownika banku. Dodatkowo zwykle takie usługi są tańsze niż opłaty ponoszone przy dokonywaniu comiesięcznych płatności. Jeszcze większe korzyści można odnieść z konta bankowego w sytuacji, gdy w domu podłączony jest Internet. Większość dyspozycji zlecanych przez sieć, w zależności od rodzaju posiadanego konta, jest bezpłatna. Tymczasem stojąc przy okienku, za każdy rachunek płacimy 2,50 zł, a w przypadku wpłaty do ZUS czy Urzędu Skarbowego 3,50 zł. Opłacając 4 rachunki miesięcznie w ciągu roku, wydajemy na takie opłaty przynajmniej 120 zł. Tymczasem wiele rodzin podłączyło w domu Internet, ale korzystają z niego jedynie dzieci, a dorośli co miesiąc biegają z rachunkami do okienka, tracąc czas i pieniądze. Może czas zastanowić się nad otwarciem konta? Zdjęcie: 13
14 finanse dla ciebie bik? co warto wiedzieć o część 2 Zdjęcie: W JAKI SPOSÓB możesz uzyskać informację Z BIK? Jeśli jesteś zainteresowany dostępem do informacji o sobie częściej niż raz na pół roku lub chcesz uzyskać dodatkowe informacje np.: ocenę punktową (opisaną w dalszej części), możesz skorzystać z następujących produktów: 1. Raport PLUS, 2. Raport PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej. Na podstawie art. 32 i 33 Ustawy o ochronie danych osobowych BIK daje Ci możliwość sprawdzenia, jakie dane na Twój temat znajdują się w BIK. Zgodnie z Ustawą, BIK udziela takich informacji na Twój wniosek, w terminie 30 dni. Z takiego prawa do informacji możesz jednak skorzystać nie częściej niż raz na 6 miesięcy. Raporty PLUS oraz PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej są dostepne również w angielskiej wersji językowej. Jest to odpowiedź na zapotrzebowanie osób przebywających poza granicami kraju, którzy chcą legitymować się swoją historią kredytową przed zagranicznymi instytucjami finansowymi. 14
15 finanse dla ciebie Wersja angielska raportu pozwoli zagranicznym instytucjom na szybką ocenę rzetelności kredytowej. CO to jest RAPORT PLus? Raport PLUS to Twoja historia kredytowa, dostępna na każde Twoje życzenie. Zawiera dane o wszystkich zobowiązaniach kredytowych z BIK, poszerzone o segment podsumowań zawierający szczegółową informację o łącznej liczbie i kwocie posiadanych przez Ciebie zobowiązań. Segment ten ułatwia poruszanie się po raporcie. Dzieki nielimitowanemu dostępowi do tych raportów możesz sprawdzać, jakie zmiany zachodzą w Twoich danych, czyli monitorować stan własnych zobowiązań. CO to jest raport PLus z informacją o ocenie punktowej (score)? Zawiera informację o zobowiązaniach kredytowych oraz informację o Twojej ocenie punktowej. W ramach oceny punktowej BIK możesz otrzymać od 191 do 631 punktów i od 1 do 5 gwiazdek. Co to oznacza? Im więcej otrzymasz punktów (i gwiazdek) tym większe prawdopodobieństwo, że będziesz terminowo spłacał kredyt, a zatem większe jest prawdopodobieństwo jego otrzymania. Raporty mogą być również wykorzystywane jako certyfikat solidności, którym każdy może posługiwać się w różnych sytuacjach wymagających potwierdzenia swojej wiarygodności, takich jak: V kupno samochodu, V wynajęcie mieszkania, V zawarcie umowy o pracę, V ubieganie się o kredyt za granicą. RAPORTy PLUS POZWALAJą KAŻDEMU NA SPRAWDZENIE DOWOLNIE CZęSTO: V poprawności jego danych podlegających wymianie między bankami i SKOK-ami, V oceny punktowej, V aktualnej skali zobowiązań (w tym liczby kredytów, kwot pozostających do spłaty oraz kwot ewentualnych zaległości), V informacji o zobowiązaniach, które zostały już spłacone i zamknięte, V stanu poręczonych zobowiązań, V czy nie posłużono się danymi w sytuacji kradzieży bądź zagubienia dokumentu tożsamości. Pobierając raport i monitorując stan swoich zobowiązań, można ochronić się przed nadmiernym zadłużeniem. JAK uzyskać raport? Aby otrzymać raport, musisz złożyć pisemny wniosek. Wniosek składany drogą korespondencyjną należy przesłać do siedziby Biura Obsługi Klienta listem poleconym. A TERAZ KROK PO KROKU: 1. Należy wypełnić wniosek o udostępnienie wybranego raportu, który można otrzymać w Biurze Obsługi Klienta (BOK) lub pobrać ze strony internetowej 2. Wypełniony i podpisany wniosek należy wysłać listem poleconym na adres BIK lub złożyć osobiście w BOK od poniedziałku do piątku, w godzinach Raport można otrzymać listem poleconym pod wskazany adres. Możliwy jest również odbiór bezpośrednio w BOK. Do wniosku o Raport PLUS lub Raport PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej wysłanego listem poleconym lub złożonego w BOK, należy dołączyć potwierdzenie dokonania wpłaty za raport. POTWIERDZENIE OPłATy POWINNO ZAWIERAć: V numer konta, na które dokonano wpłaty, V imię i nazwisko, V adres zameldowania, V w tytule wpłaty: nr PESEL Wnioskodawcy z podaniem dokładnej nazwy wybranego raportu. W przypadku korzystania z generatora wniosków na stronie internetowej BIK, system sam wygeneruje wniosek wraz z formularzami wpłaty. Wygenerowany w tej formie formularz wpłaty zawiera indywidualny numer konta, ważny tylko dla wypełnionego wniosku danego klienta. Aktualne ceny Raportów PLUS są dostępne na stronie lub bezpośrednio w Biurze Obsługi Klienta. BIK nie jest uprawniony do dokonywania zmian danych przetwarzanych w bazie BIK. Zmiany takie dokonywane są wyłącznie przez bank, z którego pochodzą dane i tylko przez bank mogą zostać skorygowane lub zaktualizowane. Co to oznacza? Jeśli dane Klienta są nieaktualne, bądź nieprawidłowe powinien zgłosić się z tym do banku, który te dane przekazał, z prośbą o dokonanie zmian w bazie BIK. Ze względu na ochronę danych osobowych, BIK nie udziela żadnych 15
16 finanse dla ciebie Banki i SKOK-i wykorzystują oceny punktowe do szybkiej, precyzyjnej, przejrzystej i obiektywnej oceny ryzyka kredytowego swoich klientów. Zdjęcie: telefonicznych informacji na temat danych przechowywanych w bazie. TWOJA OCENA punktowa Czym jest i jak wyliczana jest OCENA punktowa (SCORE)? Ocena punktowa (ang. score) klienta to liczba punktów uzyskanych przez klienta w wyniku zastosowania metody punktowej oceny ryzyka kredytowego (scoring). Ocena punktowa BIK wyliczana jest na podstawie danych o kliencie przekazywanych przez banki i SKOK-i. JAK oceny punktowe (SCORE) wykorzystywane są przez banki i SKOK-i? Banki i SKOK-i wykorzystują oceny punktowe do szybkiej, precyzyjnej, przejrzystej i obiektywnej oceny ryzyka kredytowego swoich klientów. Ocenie punktowej mogą podlegać zarówno dotychczasowi klienci, jak i osoby, które po raz pierwszy zgłosiły się do danego banku lub SKOK-u po kredyt, kartę kredytową itp. OCENA PUNKTOWA WyŻSZA ocena punktowa to: V łatwiej dostępny kredyt, V atrakcyjniejsze oferty, V minimalna liczba dokumentów, V obiektywna ocena z wykorzystaniem tych samych kryteriów, V szybsza decyzja kredytowa. JAK POZNAĆ SWOJĄ OCENĘ PUNKTOWĄ (SCORE)? Poznanie oceny punktowej jest teraz bardzo proste. Wystarczy złożyć do Biura Obsługi Klienta BIK wypełniony wniosek o Raport PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej oraz dokonać odpowiedniej opłaty za Raport. Szczegóły udostępniania Raportów znajdują się na stronie internetowej CZY MOŻNA MIEĆ WPłyW NA SWOJĄ OCENĘ PUNKTOWĄ (SCORE)? W przypadku oceny punktowej BIK szczególnie istotny wpływ na jej wysokość ma to, jak klient dotychczas obsługiwał posiadane przez siebie kredyty (w tym również limit w ROR oraz karty kredytowe). NASZA rada: Jeśli chcesz mieć wysoką ocenę punktową, a co za tym idzie, większe szanse na atrakcyjny kredyt w przyszłości, powinie- 16
17 finanse dla ciebie neś przede wszystkim zadbać o terminową obsługę kredytów już posiadanych. Należy przy tym pamiętać również o prawidłowym wywiązywaniu się z zobowiązań wynikających z posiadania limitu w ROR oraz kart kredytowych. UWAga: TWOJA ocena punktowa obniży się, JEśLI: V masz opóźnienia w spłacie swoich kredytów, V przekroczyłeś swój limit kredytowy, a także: V im więcej jest takich kredytów, w których spłacie masz opóźnienia, V im większa jest kwota, ze spłatą której się opóźniasz, V im dłużej opóźniasz się ze spłatą kredytu, V im bardziej przekroczyłeś swój limit kredytowy. CZY OPÓŹNIENIA W SPŁACIE KREDYTU BĘDĄ JUŻ ZAWSZE (NAWET PO UPłyWIE WIELU LAT) OBNIŻAĆ OCENĘ PUNKTOWĄ (SCORE)? Opóźnienia w spłatach i zaległości obniżają ocenę punktową. Wpływ ten jest jednak największy w ciągu pierwszego roku od momentu wystąpienia zaległości lub opóźnienia. Po upływie trzech lat opóźnienie lub zaległość przestaje obniżać ocenę punktową, pod warunkiem, że klient uregulował wszystkie zaległości i w okresie tych trzech lat nie wystąpiły nowe opóźnienia. CZY BANK PODEJMUJE DECYZJĘ O UDZIELENIU KREDYTU TYLKO NA PODSTAWIE OCENY PUNKTOWEJ (SCORE) KLIENTA NALICZONEJ PRZEZ BIK? Nie. Przy podejmowaniu decyzji kredytowych banki i SKO- K-i biorą pod uwagę nie tylko ocenę punktową klienta, lecz także inne czynniki. Ponadto każdy bank ma swoje zasady przyznawania kredytów oraz własne systemy naliczania ocen punktowych, uwzględniające różne kryteria. JAK CZĘSTO NALICZANA JEST OCENA PUNKTOWA (SCORE) DANEGO KLIENTA? Oceny punktowe klientów, których dane przechowywane są w bazie BIK, naliczane są na życzenie banku lub SKOK-u albo klienta. Raz naliczona ocena przekazywana jest tylko temu bankowi, SKOK-owi lub klientowi, który o nią pytał. Jeśli bank lub SKOK złoży kolejne zapytanie o tego klienta, ocena punktowa zostanie naliczona ponownie. Ocena punktowa klienta może zmienić się przede wszystkim wówczas, gdy w bazie BIK pojawią się nowe dane o tym kliencie i posiadanych przez niego kredytach. Jeśli klient złoży do BIK wniosek o Raport PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej, zostanie ona naliczona specjalnie dla niego. Ocena ta zostanie naliczona dokładnie w taki sam sposób, w jaki zostałaby naliczona dla banku czy SKOK-u, tzn. z zastosowaniem tej samej metody. Ocena punktowa udostępniona bankowi lub SKOK-owi przez BIK może różnić się od oceny podanej klientowi w Raporcie PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej. Przede wszystkim ocena ta może się zmienić w okresie od jej naliczenia dla klienta do naliczenia oceny dla banku. Czasem wystarcza nawet jeden dzień różnicy, aby ocena punktowa uległa zmianie, w związku z pojawieniem się nowych informacji. BIK BIG? Czasem zdarza się, że Biuro Informacji Kredytowej (BIK) jest mylone z biurami informacji gospodarczej (BIG). Biura informacji gospodarczej (BIG-i) to instytucje, które przyjmują, przechowują i udostępniają informacje gospodarcze dotyczące wiarygodności płatniczej konsumentów i przedsiębiorców. W odróżnieniu od BIK (ust. Prawo Bankowe), BIG-i działają na podstawie Ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych. Biuro Informacji Kredytowej współpracuje obecnie z jednym biurem informacji gospodarczej InfoMonitor BIG S.A. (www.infomonitor.pl). BIG-i mogą przechowywać informacje na Twój temat do momentu, gdy Twój wierzyciel poinformuje Biuro, że całkowicie spłaciłeś zobowiązania. Warto też podkreślić, że informacje do BI- G-ów trafiają na innych zasadach niż do BIK. Informacje o Tobie, jeśli jesteś konsumentem, mogą przesyłać do BIG-u tylko przedsiębiorstwa w sytuacji, jeśli ponad 60 dni zalegasz z płatnościami swoich zobowiązań na kwotę powyżej 200 zł, a od przesłania do Ciebie wezwania do zapłaty listem poleconym minęło 30 dni. Jeśli jesteś przedsiębiorcą, informacje o Twoich zaległościach powyżej 500 zł może przekazać do BIG każdy przedsiębiorca, który ma z takim biurem podpisaną umowę. Biura informacji gospodarczej oferują liczne korzyści dla klientów. Jeśli jesteś przedsiębiorcą, możesz zmniejszyć ryzyko i koszty Twoich decyzji biznesowych. Zanim podejmiesz współpracę z nowym kontrahentem, możesz sprawdzić, np. w Biurze Informacji Gospodarczej InfoMonitor S.A., czy terminowo reguluje on swoje zobowiązania. Biuro Informacji Kredytowej S.A. Biuro Obsługi Klienta ul. Postępu 17A Warszawa tel. 48 /
18 finanse dla ciebie Każdy, kto zajmował się budową domu, zdaje sobie sprawę, jak bardzo czasochłonne jest to zajęcie. Takiego wysiłku nie można zaprzepaścić. Zakończenie prac budowlanych i wprowadzenie się do domu nie oznacza niestety, że już nic nie trzeba w nim robić. Budynek wymaga nieustającej konserwacji. Koniecznie przeglądy Bieżące naprawy i remonty to, jak wiadomo, nieodzowne prace, które raz na jakiś czas trzeba wykonać w każdym domu. Właściciel budynku powinien jednak pamiętać, że to nie jedyne obowiązki związane z bieżącą konserwacją. Wszystkie budynki mieszkalne powinny być poddawane przez właściciela lub zarządcę okresowej kontroli, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego. Co należy zatem sprawdzać: V elementy budynku, budowli i instalacji narażone na szkodliwe działanie czynników atmosferycznych oraz innych czynników występujących podczas użytkowania obiektu, V instalacje i urządzenia służące ochronie środowiska, V instalacje gazowe oraz przewody kominowe (dymowe, spalinowe i wentylacyjne). Ponadto właściciel domu mieszkalnego zobowiązany jest do okresowej kontroli, co najmniej raz na 5 lat, która polega na sprawdzeniu: V stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, V estetyki obiektu oraz jego otoczenia, V instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie ich sprawności. Zdjęcie: Bezpieczny dom dlaczego trzeba o niego dbać? Własny dom to marzenie wielu osób. Jednak każdy, kto jest właścicielem domu wie, że to nie tylko bezpieczna przystań, ale także po prostu budynek, o który należy nieustannie dbać, także z powodu wymagań firm ubezpieczeniowych. Bezpieczeństw0 to podstawa To absolutne minimum, jakie, zgodnie z prawem, każdy właściciel domu musi wykonać. Jest to o tyle istotne, że odpowiednie organy mogą zażądać dokumentów potwierdzających wykonanie wszystkich tych przeglądów. Właściwa konserwacja jest także bardzo ważna dla firmy ubezpieczeniowej. Trzeba mieć świadomość, że w większości przypadków ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za szkody będące następstwem braku konserwacji i remontów miejsca ubezpieczenia, w tym przypadku domu. Jest to standardowe wyłączenie stosowane przez większość działających na polskim rynku ubezpieczycieli. Ponadto firma ubezpieczeniowa odpowiada za zdarzenia nieprzewidywalne; a w sytuacji kiedy od dłuższego czasu właściciel wie o nieprawidłowościach i ich nie eliminuje, warunek ten nie jest spełniony. Trzeba liczyć się z tym, że w przypadku szkody towarzystwo, gdy będzie miało jakieś wątpliwości, czy dom był odpowiednio pielęgnowany, poprosi o stosowne zaświadczenia. Jednak ten, kto właściwie dba o dom nie ma się czym martwić, ubezpieczenie ma bowiem chronić nasz dobytek, podobnie jak wszystkie prace konserwatorskie wymagane przez prawo. Źródło: 18
19 finanse dla ciebie WYBIERZ NAJLepsze rozwiązanie ROR SENIOR! Bank Spółdzielczy w Limanowej specjalnie dla swoich klientów, którzy posiadają prawo do świadczeń emerytalnych lub rentowych, stworzył konto ROR SE- NIOR. Aby je otworzyć wystarczy zabrać ze sobą dowód osobisty oraz dokument potwierdzający fakt nabycia świadczeń i udać się do najbliższej placówki Banku. Rachunek ROR SENIOR obejmuje: V możliwość bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych, V przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych, V korzystanie z kart bankowych (karty płatnicze i karta kredytowa), dzięki którym klient ma szybki i łatwy dostęp do zgromadzonych środków, V bezpłatny dostęp do rachunku przez internet (ebanknet), V otrzymywanie wpływów gotówkowych i bezgotówkowych np. emerytura, renta itp., V możliwość terminowego regulowania zobowiązań i płatności wobec osób trzecich np. opłata za telefon, gaz, czynsz i inne, za pomocą zlecenia stałego, V realizację płatności poprzez polecenie zapłaty, V otrzymywanie informacji o zmianie salda z wykorzystaniem usługi SMS Banking, V korzystanie z debetu w ROR lub kredytu w ROR, V bezpłatny dostęp do prawie 4000 bankomatów na terenie całej Polski, V możliwość lokowania nadwyżek finansowych na korzystnie oprocentowanych lokatach terminowych. Pomożemy Państwu przenieść konto z innego Banku bez zbędnych formalności. Na Państwa wniosek poinformujemy Urząd Skarbowy, ZUS czy pracodawcę o zmianie numeru rachunku! Lista placówek na naszej stronie: Zdjęcie: Rachunek Konto Senior to same korzyści: q niska opłata za prowadzenie rachunku, tylko 2 zł, q bezpłatny dostęp do bankowości internetowej, q bezpłatne wydanie pierwszej oraz kolejnej karty płatniczej, q niska opłata za przelewy w ramach konta internetowego ebanknet. BanK NA STUDENCKim FESTIWALU informatycznym W KraKowie. Bank Spółdzielczy w Limanowej serdecznie zaprasza do uczestnictwa w Festiwalu Studenckim i odwiedzenia stoiska promocyjnego, na którym dla obecnych i przyszłych studentów została przygotowana ciekawa propozycja. Wszyscy studenci, którzy otworzą rachunek w okresie od 1 marca do 30 listopada 2012 r. zostaną zwolnieni z opłat przez okres 1 roku. Kolejnym argumentem, który przemawia za otwarciem rachunku właśnie w naszym Banku jest zachęta w kwocie 50 zł, dla każdej osoby, która otworzy konto ROR Student i udzieli odpowiedzi na pytanie konkursowe. Szczegóły konkursu na Już tradycją stało się, iż Kraków na 3 dni zamienia się w miejsce, gdzie pasjonaci informatyki na nudę nie mogą narzekać. Studencki Festiwal Informatyczny otwiera swe drzwi dla wszystkich. W tym roku są to drzwi Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Udział jest zupełnie bezpłatny. Organizatorzy zapraszają do niego w dniach 8 10 marca 2012 roku. W tych trzech dniach odbędzie się cykl spotkań i wykładów z niezwykłymi ludźmi dla których informatyka jest codziennością. Studencki Festiwal Informatyczny gościł już takie sławy jak Andrew Tanenbaum, Joe Amstrong, Roman Kluska, Krzysztof Diks, Piotr Konieczny, Jerzy Nawrocki i wiele innych. W zeszłym roku odbyła się pierwsza wideokonferencja ze Stephenem Wolframem. Co roku festiwal może poszczycić się widownią przekraczającą 3000 osób. Na SFI bardzo chętnie przychodzą studenci oraz licealiści. Nie brakuje też ludzi już pracujących oraz pasjonatów. Oprócz wykładów przeprowadzane są konkursy i warsztaty, na których można zastosować swoją wiedzę w praktyce. W tym roku również nie zabraknie wyjątkowych gości, a co za tym idzie poruszone będą ciekawe tematy. Już dzisiaj organizatorzy zapraszają do wzięcia udziału w bezpłatnej konferencji oraz do odwiedzenia strony internetowej 19
20 działania SKO Zdjęcia: materiały własne Świat finansów oraz pojęcia ekonomiczne często są przez uczniów określane jako zawiłe i niezrozumiałe. Racjonalne zarządzanie własnymi środkami jest jedną z podstawowych umiejętności, jaką powinni posiąść młodzi ludzie, aby w przyszłości stać się świadomymi uczestnikami rynku finansowego i klientami banku. Czy istnieje sposób, aby zachęcić dzieci i młodzież do poznawania tajników ekonomii? 20
21 działania SKO Pokonujemy rutynę Poprzez Szkolne Kasy Oszczędności działające pod patronatem Banku Spółdzielczego w Limanowej chcemy pokazać najmłodszym, że oszczędzanie to nie tylko gromadzenie pieniędzy, ale doskonały sposób na to, aby poznać funkcjonowanie mechanizmów finansowych i zdobyć informacje na temat gospodarowania pieniędzmi. Wychodząc poza schemat zwyczajnych zajęć szkolnych, przeprowadzamy w szkołach interaktywne lekcje o oszczędzaniu. Aktywne uczestnictwo uczniów jest nagradzane. Stworzyliśmy nową podstronę SKO w serwisie Banku, która umożliwi nie tylko śledzenie bieżącej działalności w ramach programu, ale stanie się z pewnością doskonałym kanałem edukacyjnym. Wprowadzamy innowacje Rozwijając program SKO, dążymy do unowocześnienia i uatrakcyjnienia Szkolnych Kas Oszczędności. W przekazywaniu wiedzy na temat zagadnień ekonomicznych, ważne jest, aby dostosować technikę jej przekazu do grupy odbiorców. Dzisiejsza młodzież posługująca się najnowocześniejszymi technikami komunikacyjnymi potrzebuje odpowiednich narzędzi. Stworzyliśmy więc nową podstronę SKO w serwisie Banku, która umożliwi nie tylko śledzenie bieżącej działalności w ramach programu, ale stanie się z pewnością doskonałym kanałem edukacyjnym. Bank przygotował ponadto serię atrakcyjnych materiałów w postaci książeczek z naklejkami dla maluchów oraz broszury informacyjnej dla dorosłych. Inspirująca historia Historia pieniądza zainspirowała nas do kolejnych działań i stała się motywem przewodnim związanym ze Szkolnymi Kasami Oszczędnościowymi w roku szkolnym 2011/2012. W celu popularyzacji oszczędzania i tworzenia więzi uczniów z Bankiem Spółdzielczym w Limanowej zostały zainicjowane dwa konkursy. Jednym z nich jest konkurs Moja moneta - orzeł, czy reszka?, a drugim - konkurs plastyczny i towarzyszący mu quiz międzyszkolny Historia pieniądza. Rozwijamy talenty Nie zapominamy o najmłodszych artystach. Przedmiotem konkursu Moja moneta - orzeł, czy reszka? są profesjonalne warsztaty rzeźbiarskie mające na celu wykonanie monety przy użyciu gliny i gipsu. Konkurs przeprowadzany jest w kilku etapach. Laureaci etapu szkolnego z poszczególnych szkół na wiosnę będą mieli okazję spotkać się na plenerze integracyjnym, gdzie wykonają wspólnie serie monet i przygotują je do ekspozycji na wystawę finałową. 21
22 sylwetka pracownika BIEGAM, BO LUBIĘ! Wielu z nas posiada pasje, którym oddaje się w wolnej chwili. Pozwalają one się nam zrelaksować i zapomnieć o szarej codzienności. Każdy ma swoje marzenia oraz pasje, ale niestety nie każdy może je urzeczywistnić. Często brak czasu, zmiana obowiązków w życiu, czy brak przekonania, co do możliwości realizacji swoich marzeń powodują, że są one odkładane na bok jako coś całkowicie nierealnego, co na zawsze pozostanie w sferze fantazji. A przecież trzeba pamiętać, że ludzie z pasją są pełni energii i szczęścia, ponieważ żyją pełnią życia i każdego dnia mogą robić to, co lubią. Osobą, która oddała się swojej pasji bez reszty jest Monika Włodarczyk, na co dzień pracująca w Zespole Rozliczeń Banku Spółdzielczego w Limanowej. Lidia Bugajska: Kiedy złapałaś przysłowiowego bakcyla? Monika Włodarczyk: Bieganie jest moją pasją, bardzo lubię ten sposób spędzania wolnego czasu. W ten sposób odpoczywam i doładowuję akumulatory, mam dużo więcej energii i chęci do działania. Na początku trudno mi było pogodzić obowiązki domowe z bieganiem, jednak z czasem udało mi się to osiągnąć. Pracując w biurze i prowadząc siedzący tryb życia, coraz bardziej odczuwałam brak ruchu, szybciej się męczyłam, coraz częściej źle się z tym czułam, dlatego zaczęłam biegać. Kolega, który również biega zachęcił mnie do udziału w zawodach. Można śmiało powiedzieć, że w dużej mierze dzięki niemu zaczęła się moja przygoda z bieganiem i bardziej się zaangażowałam w ten sport. L.B.: Jak długo i często trzeba trenować, żeby osiągać takie wyniki jak Ty? M.W.: Udało mi się co prawda stanąć cztery razy na podium w swojej kategorii wiekowej i raz zająć drugie miejsce w Mistrzostwach Bankowców w Półmaratonie, jednak nie uważam tego za jakieś wielkie sukcesy. Staram się biegać trzy, cztery razy w tygodniu w sezonie, w zimie robię sobie przerwę. Są plany treningowe, które biegacz może wykorzystać w swoim własnym treningu. Myślę jednak, że każdy powinien mieć ułożony indywidualnie plan dla siebie, w zależności, na jakim jest poziomie zaawansowania oraz co chce osiągnąć i dostosować go do swoich codziennych obowiązków. L.B.: Który bieg był dla Ciebie najważniejszy, najbardziej prestiżowy? M.W.: Bardzo ciężko jest wybrać któryś z biegów, ponieważ mam sentyment do kilku z nich, np. pierwszego, od którego zaczynałam start w zawodach. To była porażka, upał 36 stopni 22
23 sylwetka pracownika Monika Włodarczyk, pracownik Banku Spółdzielczego w Limanowej. Mój mąż również lubi sport i biega, więc jeździmy na zawody wspólnie. Syn również często bierze udział w zawodach organizowanych dla dzieci i oczywiście zawsze mi kibicuje. i 10 km do przebiegnięcia, po tym biegu miałam dość. Kolejny bieg był bardzo mobilizujący pierwszy, w którym stanęłam na podium. Myślę, że Maraton jest takim najbardziej morderczym i prestiżowym biegiem, w którym możemy zmierzyć się z samym sobą. Mój pierwszy maraton odbył się w Poznaniu, jest to największy maraton w Polsce. Startuje w nim około 5 tysięcy uczestników z całego świata. Strasznie się bałam, czy dam radę go ukończyć, ponieważ to duże wyzwanie dla organizmu i psychiki, żeby pokonać dystans 42 kilometrów. Najprzyjemniejsza jest satysfakcja na mecie, że jednak dałam radę L.B.: Czy Twoja rodzina towarzyszy Ci w zawodach? M.W.: Ależ oczywiście, tak się złożyło że mój mąż również lubi sport i biega, więc jeździmy na zawody wspólnie. Syn również często bierze udział w zawodach organizowanych dla dzieci i oczywiście zawsze mi kibicuje. Zdjęcia: materiały własne M.W.: Dużo wytrwałości i uporu w dążeniu do coraz lepszych wyników. Ponieważ czasem przychodzą takie dni, kiedy każdy z biegaczy przechodzi kryzys. Jest to spowodowane przetrenowaniem, zmęczeniem, brzydką pogodą... Bardzo ciężko jest pozbierać się po przebytej chorobie, czy też kontuzji i dlatego ważna jest ta wytrwałość, żeby pomimo trudności dalej trenować. Na koniec chciałabym wszystkich zachęcić do biegania, jest to tani sport, który można zacząć uprawiać w każdym wieku i w każdym miejscu. Dziękuję za rozmowę i życzę dalszych sukcesów sportowych, zawodowych i osobistych. Rozmawiała Lidia Bugajska. L.B.: Czego możemy Ci życzyć na dalszej drodze sportowej? 23
24 udziałowcy Szanowni członkowie W czasach współczesnych naszą największą zaletą i zarazem siłą jest znajomość rynku, na którym działamy i Klientów, znajomość ich potrzeb i problemów. Dlatego też zależy nam, aby w dobie wszechobecnego pośpiechu nie zatraciły się podstawowe wartości i ludzkie relacje. W związku z tym kierujemy do Państwa zaproszenie na Zebrania Grup Członkowskich, które umożliwią lepszą komunikację, nawiązanie i zacieśnianie więzi oraz wzajemne poznanie się. Zebrania są okazją do bliższego poznania osób pełniących funkcje zarządcze i nadzorcze, Banku oraz aktualnej oferty i osiągnięć. Poniżej przedstawiamy Państwu wypracowane przez Bank Spółdzielczy w Limanowej w okresie sprawozdawczym następujące wielkości: WySZCZEgÓLNIENIE 2007 r r r r r. ILOść CZłONKÓW Obligo KREDyTOWE (W tys. zł) Zgromadzone środki NA RAChUNKACh (W tys. zł) w tym WKłADy TERMINO- WE (W tys. zł) FUNDUSZE własne (W tys. zł) - w tym FUNDUSZ UDZIAłOWy (W tys. zł) UzySKANy wynik FINANSOWy NETTO (W tys. zł) SUMA BILANSOWA (W tys. zł) ILOść RAChUNKÓW BANKOWych DOSTęp DO KONTA PRZEZ INTERNET KARTy BANKOMATOWE ILOść TRANSAKCJI BANKOMATOWych Harmonogram Zebrań Grup Członkowskich Banku Spółdzielczego w Limanowej w roku 2012 Lp. grupa CzłONKOWSKA DATA Godzina MIEJSCE ZEBRANIA 1. Łukowica: Gmina Łukowica r. (środa) 15:00 Remiza OSP w Łukowicy 2. Kamienica: Gmina Kamienica r. (czwartek) 11:00 Gminny Ośrodek Kultury w Kamienicy 3. Laskowa: Gmina Laskowa r. (piątek) 11:00 Remiza OSP w Laskowej 4. Dobra: Gmina Dobra r. (poniedziałek) 11:00 Gminny Ośrodek Kultury w Dobrej 5. Zamiejscowa: mieszkańcy z poza terenu pozostałych grup członkowskich r. (wtorek) 11:00 Sala Konferencyjna Banku Spółdzielczego w Limanowej, Rynek 7, Limanowa 6. Jodłownik: Gmina Jodłownik r. (wtorek) 15:00 Urząd Gminy w Jodłowniku 7. Limanowa: Gmina Limanowa, miasto Limanowa r. (środa) 16:00 Na dzień r. Bank Spółdzielczy w Limanowej zrzeszał Członków, którzy łącznie posiadali udziałów. Działalność bankowa prowadzona jest w Centrali, 9 Oddziałach, 16 Punktach Obsługi Klienta i 2 Filiach. W 2011 r. Bank zrealizował szereg inwestycji, wydając na ten cel tys. zł. Efektem tych nakładów jest zakup nieruchomości w miejscowości Szczyrzyc, otwarcie nowych placówek w Krakowie i w Limanowej, modernizacja infrastruktury informatycznej i technicznej. Ważnym wydarzeniem w roku ubiegłym był debiut Banku Spółdzielczego w Limanowej na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie i emisja 10 tysięcy obligacji na rynku Catalyst. Zebranie Przedstawicieli Członków w bieżącym roku między innymi dokona podziału wypracowanego zysku za 2011 r. Zarząd proponuje, aby Zebranie Przedstawicieli ustaliło następujący podział nadwyżki finansowej: 1. zasilenie funduszu zasobowego kwota tys. zł. 2. zasilenie funduszu ogólnego ryzyka kwota 200 tys. zł. 3. dywidenda dla Członków na poziomie 8% kwota tys. zł. W związku z nabytym prawem do dywidendy zachęcamy Państwa do przeznaczenia jej na powiększenie posiadanych już udziałów i nabywania nowych jednostek udziałowych. Szersze rozwinięcie zasygnalizowanych tematów nastąpi na organizowanych Zebraniach. W roku 2012 planowana jest kontynuacja dotychczasowych działań Banku: rozwój sieci obsługi oraz wdrożenie nowych usług, które wynikają ze zmieniającego się otoczenia i potrzeb naszych Członków oraz Klientów. Ponadto informujemy, że Bank posiada duży zasób informacji na temat możliwości pozyskania środków z Unii Europejskiej w ramach Programów Operacyjnych dla przedsiębiorców oraz dla rolników i otoczenia rolnego w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Działania te Bank wspiera pomostowym kredytem inwestycyjnym. Udzielamy również informacji na temat możliwości pozyskania dotacji na zakup kolektorów słonecznych. Kino Klaps Limanowski Dom Kultury, ul. Bronisława Czecha 4, Limanowa 8. Słopnice: Gmina Słopnice r. (czwartek) 11:00 Budynek FHU U Marka, I Piętro 9. Tymbark: Gmina Tymbark r. (czwartek) 15:00 Sala konferencyjna Biblioteki Publicznej Gminy Tymbark 24
|
<doc fingerprint="5e8e80f8a8965ece">
<main>
<div>
<p>1 nr 1 Kurier Nr ISSN Finansowy sko- Rozwijamy talenty Czy istnieje sposób aby zachęcić dzieci i młodzież do poznawania tajników ekonomii? str: 18 biegam, bo lubię! Wywiad z Moniką Włodarczyk, pracownikiem Banku Spółdzielczego w Limanowej. str: 20 W numerze: Losowanie autolokaty Wyłonienie zwycięzców VI edycji konkursu... STR. 3 Gepard Biznesu Nagroda dla Banku Spółdzielczego w Limanowej... STR. 4 Bezpieczny dom Dlaczego trzeba o niego dbać? Spis koniecznych przeglądów, które ochronią nasz dobytek... STR. 16 Nowa strona internetowa Zmiany dzięki którym strona będzie lepiej spełniać oczekiwania i potrzeby użytkowników... STR. 6 aleja róż Rozmowa z Beatą Woźny, właścicielką kwiaciarni i pracowni florystycznej. str: 8 BIK Dowiedz się, jak być wiarygodnym kredytobiorcą. str. 12</p>
<p>2 od redakcji Twoje pieniądze w bezpiecznym miejscu. ROR Senior dla emerytów i rencistów Zapewniamy Ci: regulowanie rachunków przez Internet bez kolejek i dodatkowych opłat, dostęp do 4 tys. bankomatów na terenie całego kraju, możliwość płacenia za zakupy bezgotówkowo za pomocą karty płatniczej, korzystanie z dodatkowej gotówki w ramach debetu lub limitu w ROR. zobacz więcej na: bs.limanowa.pl oraz w placówkach banku. 2</p>
<p>3 od redakcji Szanowni czytelnicy Już od 2009 roku komunikujemy się z Państwem poprzez kwartalnik Kurier Finansowy. Uważamy, że zamieszczane dotychczas informacje są przydatne dla naszych klientów i sympatyków. Wraz z nadejściem nowego roku nadszedł czas na zmiany. Będzie to czas wyjątkowy dla Banku, gdyż będzie to rok jubileuszowy. To już 135 lat działalności Banku Spółdzielczego w Limanowej - instytucji tworzonej przez ludzi dla wzajemnej pomocy społecznogospodarczej. Adam Dudek Prezes Zarządu Jako Bank społecznie odpowiedzialny dbamy szczególnie o rozwój lokalnej społeczności. Zależy nam jednocześnie, aby w dobie wszechobecnego pośpiechu nie zatraciły się podstawowe wartości i ludzkie relacje, aby działalność bankowa miała ludzką twarz. Podjęliśmy więc szereg inicjatyw, które umożliwią lepszą komunikację, nawiązanie i zacieśnianie więzi oraz wzajemne poznanie się. Temu zagadnieniu ma służyć zmieniona forma i szata graficzna kwartalnika, którą z przyjemnością prezentujemy. Nie jest to typowo bankowe wydawnictwo. W Kurierze oprócz informacji o bieżącej pracy Banku i wiadomości ze świata finansów, duża część uwagi zostanie poświęcona ludziom i historii. Na łamach naszego biuletynu prezentować będziemy sylwetki naszych klientów, pracowników i partnerów biznesowych. Każdy kolejny numer chcemy współtworzyć z Państwem. Czekamy więc na opinie i zachęcamy do pomocy w budowaniu Kuriera finansowego. Życząc owocnej lektury, zachęcam do współpracy Adam Dudek Prezes Zarządu 3</p>
<p>4 spis treści W numerze: Aktualności 3-7 Losowanie Autolokaty - VI edycja 3 Gepard Biznesu dla Banku Spółdzielczego w Limanowej 4 Z historycznego skarbca 5 Nowa strona www Banku 6-7 Wywiad z... Aleja Róż - rozmowa z Beatą Woźny 8-9 finanse dla ciebie Działania SKO Sylwetka Przeniesienie konta szybko i bez zbędnych formalności 10 Nie posiadasz konta w banku? 11 Biuro Informacji Kredytowej Bezpieczny dom 16 ROR Senior 17 Bank na Studenckim Festiwalu Informatycznym w Krakowie 17 Edukacja i oszczędzanie Wywiad z Moniką Włodarczyk, pracownikiem Banku Spółdzielczego w Limanowej udziałowcy Kogo wspieraliśmy? nasze placówki Informacje dla udziałowców Banku Bank dla lokalnej społeczności Lista placówek Banku Kurier Finansowy Banku Spółdzielczego w Limanowej - kwartalnik Wydawca: Bank Spółdzielczy w Limanowej Redaktor prowadzący: Sabina Załupska, Lidia Bugajska Nakład: 3000 egzemplarzy Adres redakcji: Bank Spółdzielczy w Limanowej Limanowa, Rynek 7, tel.: Skład i projekt graficzny: Trendmaker - Zdjęcia: oraz materiały własne. 4</p>
<p>5 aktualności losowanie autolokaty VI edycja 6 grudnia 2011 r. w Limanowskim Domu Kultury wyłonieni zostali zwycięzcy VI edycji loterii AUTOLOKATA. W losowaniu loterii AUTOLOKATA VI edycja mogli brać udział klienci Banku Spółdzielczego w Limanowej, którzy w dniach od 1 marca do 31 maja 2011 roku założyli lokatę promocyjną o nazwie AUTOLOKATA w dowolnej placówce Banku oraz utrzymali tę lokatę do 30 listopada 2011 roku. Do Laureatów tej edycji loterii trafiły: V samochód osobowy marki Skoda Fabia, V 3 x notebook marki Dell, V 6 x kamera cyfrowa marki JVC, V 5 x nawigacja samochodowa marki Mio Moov, V 5 x zestaw kina domowego marki Panasonic, V 6 x aparat fotograficzny marki Samsung. Nad prawidłowym przebiegiem losowania czuwała specjalnie do tego powołana Komisja Nadzoru. Uroczystość uświetnił pokaz tańca towarzyskiego w wykonaniu Agnieszki Szpałek i Jana Bednarza z Małopolskiego Centrum Tańca. Podczas losowania można było posłuchać piosenek biesiadnych oraz gawęd Stanisława Ptaszka. Nadmieniamy, że Bank Spółdzielczy w Limanowej po raz pierwszy zaoferował Autolokatę swoim Klientom w 2007 roku. Produkt w dalszym ciągu cieszy się niesłabnącym powodzeniem, co decyduje o kolejnych edycjach loterii. Wszystkich tych, którzy nie mieli szczęścia podczas szóstego finału, zapraszamy do wzięcia udziału w VII edycji loterii AUTOLOKATA, która rozpoczęła się 20 listopada 2011 roku. Do wygrania jest samochód Dacia Duster z napędem na 4 koła oraz laptopy, telewizory, kamery, zestawy kina domowego i inne atrakcyjne nagrody. Warunkiem uczestnictwa w loterii jest założenie Autolokaty w okresie promocji tj. od r. do r. oraz utrzymanie jej do r. Zapraszamy do udziału. Szczegóły loterii oraz Regulamin dostępne są na stronie: Zdjęcia: materiały własne 5</p>
<p>6 aktualności Gepard Biznesu dla Banku Spółdzielczego w Limanowej 7 grudnia 2011 r. w Centrum Konferencyjnym Targów w Kielcach odbyła się Pierwsza Ogólnopolska Konferencja Nowoczesnego Biznesu zorganizowana przez Jerzego Krajewskiego, dyrektora Instytutu Nowoczesnego Biznesu oraz redaktora naczelnego Magazynu Przedsiębiorców Europejska Firma. Patronat Honorowy sprawował Marszałek Województwa Świętokrzyskiego, a statuetki wręczał laureatom Kazimierz Kotowski, członek Zarządu Województwa Świętokrzyskiego. Bank Spółdzielczy w Limanowej za dynamiczny rozwój został nagrodzony statuetką GEPARD BIZNESU 2011, która jest przyznawana na podstawie danych finansowych z Krajowego Rejestru Sądowego, jak również danych udostępnionych przez banki. Nagrodę odebrał Prezes Zarządu Banku Spółdzielczego w Limanowej - Adam Dudek. Była to już szósta edycja konkursu, a do tej pory zostało ocenionych 30 tysięcy firm i ponad sto banków spółdzielczych. Wszystkim laureatom gratulujemy! Zdjęcia: materiały własne 6</p>
<p>7 aktualności Z historycznego skarbca 135 lat Banku Spółdzielczego w Limanowej na kartach jubileuszowego wydawnictwa. To doskonała okazja, by przyjrzeć się bogatej historii tej instytucji, będącej cząstką przeszłości miasta i powiązanej z losami jego mieszkańców. Fotografia przedstawia Radę Nadzorczą. Zbiory własne Banku Spółdzielczego w Limanowej. Słysząc słowo bank, myślimy najczęściej o kredytach, depozytach, pożyczkach, prowadzeniu naszych rachunków i bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych między nami, a rozmaitymi instytucjami. Zapewne bank kojarzy się nam także z pewnością, niezawodnością i zaufaniem. Wszak mówimy niekiedy: Masz to jak w banku. Nazwa bank pochodzi od włoskiego słowa banco, oznaczającego ławkę, przy której przed wiekami pracowali włoscy handlarze zajmujący się przekazywaniem monet kruszcowych od jednych klientów do drugich. Jak więc widać, banki mają swoją historię. Ma ją także Bank Spółdzielczy w Limanowej. Dwa ostatnie człony nazwy tej instytucji świadczą o jej uspołecznieniu, a także o związkach z tym, co lokalne i bliskie. W tym roku minie 135 lat od chwili, gdy grupa światłych obywateli Limanowej powołała do życia Towarzystwo Kredytowe, rozpoczynając spółdzielczą działalność bankową kontynuowaną dziś przez Bank Spółdzielczy. To doskonała okazja, by przyjrzeć się bogatej historii tej instytucji, będącej cząstką przeszłości miasta i powiązanej z losami jego mieszkańców. Będzie służyć temu przygotowywana właśnie do druku historia limanowskiego Banku Spółdzielczego ukazana w świetle zachowanych dokumentów, fotografii i wspomnień. Ocalały one dzięki świadomości minionych pokoleń działaczy spółdzielczych, którzy najwidoczniej byli przekonani, że świadectwa przeszłości ich banku są nie mniej ważne niż jego aktywa. Jakże wymownie świadczą o tym słowa zapisane w sprawozdaniu z działalności limanowskiego Banku Spółdzielczego za pierwsze półrocze roku Czytamy tam: Zaznaczyć należy, że instytucja nasza w przeciwieństwie do szeregu innych tego rodzaju instytucji zdołała uchronić i przechować w ciągu dziesiątków lat swego istnienia komplet rejestrów w całości. Zachowanie ich na przyszłość jako podstawowych ksiąg Banku i całego archiwum bankowego to nasz obowiązek i zobowiązanie moralne wobec poprzedników i przyszłych pokoleń spółdzielczych. Dzięki takiej postawie kilku pokoleń działaczy limanowskiej spółdzielczości bankowej przetrwał do naszych czasów prawdziwy historyczny skarbiec. Jego zawartość udostępniona zostanie wkrótce na kartach jubileuszowego wydawnictwa, a powyższy tekst jest tylko krótką zapowiedzią ciekawej historii Banku Spółdzielczego w Limanowej. 7</p>
<p>8 aktualności Zmiany na lepsze nowa strona www Banku Po trzech latach funkcjonowania dotychczasowego serwisu internetowego Banku Spółdzielczego w Limanowej przyszedł czas na bilans i ocenę. Efektem tych podsumowań jest powstanie nowej strony www Banku, która dzięki przejrzystej i bardziej przystępnej formie będzie lepiej spełniać oczekiwania i potrzeby użytkowników. Co ma temu służyć? Prostota i przejrzystość Użytkownik wchodząc na stronę www Banku, nie może czuć się zagubiony oraz przytłoczony nadmiarem informacji taki kluczowy wniosek został wysunięty po przeprowadzeniu badań użyteczności poprzedniej strony Banku. Dlatego w nowym serwisie strona główna została maksymalnie uproszczona i zaprojektowana tak, żeby Klient łatwo się na niej odnalazł. Górne menu w sposób czytelny organizuje całość serwisu. Menu nawigacyjne nad logiem Banku pozwala szybko przenieść się do innych, równie ważnych jak strona główna, elementów serwisu (SKO czy Dom Maklerski). Menu w lewym górnym rogu umożliwia szybkie odnalezienie aktualności oraz informacji o placówkach Banku. Natomiast znajdujące się poniżej menu główne w sposób wyraźny różnicuje treści przygotowane dla różnych użytkowników klient indywidualny, firma, gospodarstwo. Po kliknięciu w jeden z tych elementów pojawia się menu produktowe, które przedstawia całą paletę produktów i usług bankowych dostosowanych do danego profilu Klienta. W ten sposób strona główna całościowo i w prosty sposób organizuje poszczególne części serwisu tak, by użytkownik mógł jak najłatwiej trafić na ścieżkę dotarcia do poszukiwanych informacji. Dodatkowo pierwszy widok nie jest przeładowany treściami, dzięki czemu strona główna zyskuje na czytelności i przejrzystości. Tak przemyślane rozwiązania skracają i ułatwiają wędrowanie po serwisie. Estetyka i funkcjonalność Odświeżenie serwisu www Banku miało też uatrakcyjnić go od strony wizualnej. Jednak w nowym serwisie każdy zastosowany kolor i użyte zdjęcie nie są przypadkowe, lecz przemyślane i użyte w konkretnym celu. Fotografie obok uatrakcyjniania odbioru poszczególnych podstron mają też za zadanie ilustrować opisy produktów i usług. Dodatkowo użytkownik na różnych etapach prezentacji produktu zawsze widzi go w towarzystwie tego samego zdjęcia, przez co już wzrokowo łatwej odnajduje się na stronie. Obok tego kolorystyka zastosowana na stronie www jest analogiczna do tej wykorzystywanej w innych materiałach Banku. Zielony kolor pojawia się najczęściej w elementach nawigacyjnych, natomiast pomarańczowy dotyczy najważniejszych treści i akcji, jakie ma wykonać użytkownik serwisu. Nowa strona www Banku Spółdzielczego w Limanowej podąża też za trendami, które można obserwować w serwisach internetowych największych banków komercyjnych. Wypływa to z faktu, że użytkownik przyzwyczajony do stosowanego 8</p>
<p>9 aktualności Czytelność i łatwa organizacja strony www przekładają się na jej atrakcyjność i użyteczność dla Klienta Banku. Podobnie informacje kontaktowe zostały wyeksponowane w nowy sposób w prawej części serwisu tak, by były zawsze dobrze widoczne i stale obecne w jednym miejscu. Kontakt z Bankiem ma również ułatwiać formularz kontaktowy dla Klientów. Użytkownik po wypełnieniu go może być pewien, że w ciągu 48h odzwoni do niego pracownik Banku, z którym będzie mógł porozmawiać na interesujący go temat. tam nazewnictwa i sposobu organizacji treści łatwiej odnajdzie się na stronie, która będzie zbudowana w podobny sposób. Dlatego na przykład w nowym serwisie Banku powszechnie stosowane nazewnictwo Klient Indywidualny zastąpiło dotychczas stosowaną nazwę Bank dla mnie, a poszczególne produkty i usługi zostały przedstawione w oparciu o schemat prezentowania ich na stronach innych banków. Przydatne udogodnienia Nowy serwis został wzbogacony o kilka elementów, które ułatwiają Klientowi poruszanie się po stronie, a także ułatwiają mu kontakt z Bankiem. Możliwość powiększania wielkości czcionki to pierwsza propozycja, która jest ukłonem w stronę osób starszych i ludzi mających problemy ze wzrokiem. Dzięki tej funkcjonalności każdy użytkownik może wczytywać się w treści zamieszczone na stronie w dogodny dla siebie sposób. Przycisk logowania do bankowości internetowej został ulokowany zgodnie ze standardami jego obecności w serwisach banków komercyjnych w prawym górnym rogu tak, by każdy mógł go szybko odnaleźć. Z kolei przejścia i powroty do odpowiednich podstron ułatwia obecność bocznego menu oraz nowość dolna stopka, która zawiera mapę całej strony i inne kluczowe informacje. Dzięki niej, nawet gdy Klient przewinie stronę w dół, nie musi wracać do górnego menu, żeby przemieścić się po serwisie lub skorzystać z opcji wyszukiwania. Łatwa droga do informacji Obecna strona www lepiej eksponuje niektóre części serwisu, których odnalezienie w poprzednim serwisie mogło przysparzać użytkownikowi problemów. Nowa strona www Banku już na poziomie strony głównej prezentuje w górnym menu działy Dla Udziałowców, Dom Maklerski oraz SKO tak, by dotarcie do tych podserwisów było proste i szybkie. Dzięki temu użytkownik zainteresowany tymi treściami nie musi błądzić po stronie w ich poszukiwaniu i może łatwo je odnaleźć. Generalnie budowa nowego serwisu skraca czas dotarcia do najważniejszych informacji. Kierując się badaniami użyteczności stron www, Bank przebudował swoją stronę tak, żeby ścieżka dotarcia użytkownika do najistotniejszych informacji składała się z maksymalnie 4 kliknięć na stronie. W ten sposób czytelność i łatwa organizacja strony www przekładają się na jej atrakcyjność i użyteczność dla Klienta Banku. Praca, jaka została wykonana nad zmianą strony www Banku Spółdzielczego w Limanowej ma więc przede wszystkim służyć wygodzie i komfortowi jej użytkowania. Żeby przekonać się, czy rzeczywiście jej prezentacja w tym artykule ma odzwierciedlenie w rzeczywistości, nie pozostaje nam nic innego na koniec, jak zaprosić czytelników na i zachęcić do odwiedzenia nowej strony Banku. 9</p>
<p>10 wywiad z... Zdjęcia: materiały własne Aleja Wywiad z Panią Beatą Woźny, właścicielką kwiaciarni i pracowni florystycznej ALEJA RÓŻ. Lidia Bugajska: Jak zaczęła się Pani przygoda z kwiatami? Beata Woźny: Zaczęłam bardzo wcześnie, bo po szkole podstawowej ukończyłam Technikum Ogrodnicze w Mszanie Dolnej. Potem niestety przyszły ciężkie czasy dla tej branży i musiałam podjąć pracę w innym zawodzie. Skończyłam dodatkowo rachunkowość i studia pedagogiczno opiekuńcze. Wróciłam do zawodu 4 lata temu, uzupełniając swoje wiadomości i umiejętności na kursach florystycznych, aby być bardziej na bieżąco z tym, co zmieniło się na rynku w dziedzinie układania kwiatów, czyli w zawodzie florysty. L.B.: Co Panią najbardziej fascynuje w tym zawodzie? B.W.: Ten zawód to nie tylko zajmowanie się kwiatami, to 10 również praca z ludźmi i marketing. Poza tym lubię zmiany, lubię, jak coś się dzieje. A tu dzieje się bardzo dużo. Coraz to nowe wzornictwo, nowe sposoby układania kwiatów, nowe sposoby wykorzystywania materiału i to nie tylko roślinnego. Poza tym kocham kwiaty i piękno związane z nimi. L.B.: Pani praca cieszy się wielkim uznaniem na rynku lokalnym, mimo że Pani firma stosukowo niedawno istnieje w Limanowej, skąd ten sukces? B.W.: Tego to tak do końca nie wiem, ale</p>
<p>11 wywiad z... staramy się razem z córką, która mi pomaga i inspiruje mnie swoją twórczością, aby wciąż wymyślać coś nowego. Staramy się sprostać wymaganiom klientów. Słuchamy uważnie czego od nas oczekują. A przede wszystkim chyba to, że jesteśmy bardzo mobilne, tzn. nie przeraża nas fakt, iż często pracujemy daleko poza miejscem zamieszkania. Każde zlecenie jest dla nas wyzwaniem, z którym zmierzamy się, podchodząc do tematu indywidualnie i z ogromnym zaangażowaniem. Wykonujemy dekoracje zarówno dla firm, jak i dla osób indywidualnych. L.B.: Jakie wyzwania jeszcze przed Panią? Co chciałaby Pani osiągnąć w branży? B.W.: Mam wiele pomysłów, a co się uda zrealizować, to się okaże. Obecnie kształcę córkę, która jest bardzo zdolna i myślę że będzie kontynuowała to, co ja zaczęłam. Chcę, aby uzyskała tytuł mistrza florystyki, co jest bardzo ważne i prestiżowe w naszym zawodzie. Jej prace były już prezentowane w kilku magazynach branżowych. Chcemy na terenie Limanowej prowadzić warsztaty florystyczne dla młodzieży i może też dla młodszych dzieci. Chciałabym, aby kwiaty i ich wręczanie stanowiło o naszej kulturze osobistej i poczuciu estetyki. Aby były sposobem wyrażania uczuć i emocji oraz by zagościły na stałe w naszych domach. L.B.: Czy ma Pani jeszcze inne pasje oprócz kwiatów? B.W.: Kocham góry i przyrodę. Wyjeżdżam w Tatry w każdej wolnej chwili, choć ciężko o nie w moim zawodzie. Oczywiście uwielbiam też czytać książki. Każde L.B.: Czy idąc do znajomych na imieniny, zabiera Pani bukiet kwiatów? B.W.: Tak, zawsze - nawet bez okazji, gdy odwiedzam swoich znajomych i przyjaciół. L.B.: Czym Pani się inspiruje w swoich pracach? B.W.: Przede wszystkim estetyką, lubię ładne rzeczy. Lubię coś do czegoś dobierać, tzn. w przypadku kwiatów robię Zdjęcie: Maciej Gibas szczegółowy wywiad, na jaką okazję jest dany bukiet, czy kompozycja, staram się dowiedzieć czegoś o osobie, która ma być obdarowana, a w przypadku wykonywania dekoracji dowiaduję się jak najwięcej o miejscu lub nawet je oglądam i dobieram materiał do danego zlecenia indywidualnie. Kilka naszych realizacji można zobaczyć na stronie internetowej: L.B.: Czy przechodziła Pani jakieś metamorfozy w swoim stylu florystycznym? B.W.: Tak, nieustannie. Tu nie można spocząć na laurach, trzeba się wciąż rozwijać, śledzić rynek i prace mistrzów zarówno w Polsce, jak i na świecie. Trendy, nie tylko florystyczne szybko przemijają, dlatego wciąż szukam nowych materiałów, tworzyw oraz roślin, które można wykorzystać w naszej pracy. Największy wpływ na naszą twórczość miał wyjazd kilka lat temu na targi w Essen. To było niezapomniane przeżycie, które w dużej mierze ukształtowało nas i nasze podejście do pracy w zawodzie florysty. zlecenie jest dla nas wyzwaniem, z którym zmierzamy się podchodząc do tematu indywidualnie i z ogromnym zaangażowaniem. L.B.: Życzę dalszych sukcesów i dziękuję za rozmowę. Rozmawiała Lidia Bugajska. 11</p>
<p>12 finanse dla ciebie Banki coraz aktywniej zachęcają do przenoszenia konta bankowego. Wprowadzają coraz atrakcyjniejsze oferty i promocje. Zdjęcie: Przeniesienie konta szybko i bez zbędnych formalności Polacy niechętnie zmieniają konto bankowe. Nierzadko wolą pozostać przy swoim starym i drogim rachunku, aby unikać problemów z jego zmianą. Radzimy więc, co zrobić, aby bezstresowo przenieść rachunek do innego banku. Najważniejsza rada to skorzystać z pomocy nowego banku, aby formalności załatwił za nas. Banki coraz aktywniej zachęcają do przenoszenia konta bankowego. Wprowadzają coraz atrakcyjniejsze oferty i promocje. Jednak wielu Polaków pozostaje przy swoich starych i często drogich rachunkach. Ewentualne kłopoty związane z zamknięciem starego konta są dla nich istotniejsze niż oczekiwane korzyści z otwarcia nowego. Jednym z takich problemów może być to, że zapomnimy poinformować jakąś osobę lub instytucję o nowym numerze rachunku. Kłopotliwe jest również przeniesienie zdefiniowanych odbiorców przelewów, zleceń stałych, czy poleceń zapłaty. Na domiar złego wizyta w oddziale banku w celu zamknięcie konta bywa bardzo męcząca. Nierzadko okazuje się bowiem, że stanęliśmy w kolejce do niewłaściwego okienka lub akurat system się zepsuł i należy przyjść innego dnia. Bankom nie zależy na tym, żeby ułatwiać zamykanie rachunków, więc zwykle tego nie robią. Zachęcamy też do skorzystania z pomocy banku, do którego przenosimy rachunek. Cała procedura polega na tym, że podczas otwierania konta możemy podpisać pełnomocnictwo, które pozwoli bankowi załatwić nasze sprawy w starym banku. Oprócz druku pełnomocnictwa wypełniamy też formularz, w którym wskazujemy, co nowy bank ma zrobić. Może on za nas wypowiedzieć umowę starego konta. Może też dokonać przeniesienia zdefiniowanych odbiorców przelewów, zleceń stałych czy poleceń zapłaty. Na naszą prośbę poinformuje również wskazane przez nas instytucje (np. pracodawcę czy Urząd Skarbowy) o tym, że mamy nowy numer konta. Zachęcamy do skorzystania z naszych usług. 12</p>
<p>13 finanse dla ciebie Nie posiadasz konta w banku? co roku 120! tracisz zł Osoby nie posiadające konta w banku niejednokrotnie uważają, że w ten sposób zaoszczędzą. Z wyliczeń wynika jednak, że jest dokładnie odwrotnie. Opłacając średnio 4 rachunki miesięcznie w ciągu roku, płacimy 120 zł prowizji. Dzięki rachunkowi bankowemu z dostępem internetowym możemy to zrobić bez ruszania się z domu i to o wiele taniej. Podstawową Wiele osób nie widzi potrzeby posiadania konta bankowego. Według różnych szacunków jest to od 23% do nawet 34% Polaków. Jedną z głównych zaletą konta jest możliwość szybkiego i taniego opłacania różnego rodzaju rachunków. przyczyn jest to, że przyzwyczaili się do obrotu gotówkowego i nie widzą potrzeby, aby to zmieniać. Dodatkowo korzystanie z usług bankowych kojarzy im się z koniecznością ponoszenia kosztów. Nie zdają sobie natomiast sprawy z korzyści, jakie mogą uzyskać. Podstawową zaletą konta jest możliwość szybkiego i taniego opłacania różnego rodzaju rachunków. Zamiast comiesięcznego biegania do innego punku dokonywania opłat można ustanowić zlecenia stałe czy polecenia zapłaty. Wystarczy je raz zlecić, aby w kolejnych okresach były wykonywane przez pracownika banku. Dodatkowo zwykle takie usługi są tańsze niż opłaty ponoszone przy dokonywaniu comiesięcznych płatności. Jeszcze większe korzyści można odnieść z konta bankowego w sytuacji, gdy w domu podłączony jest Internet. Większość dyspozycji zlecanych przez sieć, w zależności od rodzaju posiadanego konta, jest bezpłatna. Tymczasem stojąc przy okienku, za każdy rachunek płacimy 2,50 zł, a w przypadku wpłaty do ZUS czy Urzędu Skarbowego 3,50 zł. Opłacając 4 rachunki miesięcznie w ciągu roku, wydajemy na takie opłaty przynajmniej 120 zł. Tymczasem wiele rodzin podłączyło w domu Internet, ale korzystają z niego jedynie dzieci, a dorośli co miesiąc biegają z rachunkami do okienka, tracąc czas i pieniądze. Może czas zastanowić się nad otwarciem konta? Zdjęcie: 13</p>
<p>14 finanse dla ciebie bik? co warto wiedzieć o część 2 Zdjęcie: W JAKI SPOSÓB możesz uzyskać informację Z BIK? Jeśli jesteś zainteresowany dostępem do informacji o sobie częściej niż raz na pół roku lub chcesz uzyskać dodatkowe informacje np.: ocenę punktową (opisaną w dalszej części), możesz skorzystać z następujących produktów: 1. Raport PLUS, 2. Raport PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej. Na podstawie art. 32 i 33 Ustawy o ochronie danych osobowych BIK daje Ci możliwość sprawdzenia, jakie dane na Twój temat znajdują się w BIK. Zgodnie z Ustawą, BIK udziela takich informacji na Twój wniosek, w terminie 30 dni. Z takiego prawa do informacji możesz jednak skorzystać nie częściej niż raz na 6 miesięcy. Raporty PLUS oraz PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej są dostepne również w angielskiej wersji językowej. Jest to odpowiedź na zapotrzebowanie osób przebywających poza granicami kraju, którzy chcą legitymować się swoją historią kredytową przed zagranicznymi instytucjami finansowymi. 14</p>
<p>15 finanse dla ciebie Wersja angielska raportu pozwoli zagranicznym instytucjom na szybką ocenę rzetelności kredytowej. CO to jest RAPORT PLus? Raport PLUS to Twoja historia kredytowa, dostępna na każde Twoje życzenie. Zawiera dane o wszystkich zobowiązaniach kredytowych z BIK, poszerzone o segment podsumowań zawierający szczegółową informację o łącznej liczbie i kwocie posiadanych przez Ciebie zobowiązań. Segment ten ułatwia poruszanie się po raporcie. Dzieki nielimitowanemu dostępowi do tych raportów możesz sprawdzać, jakie zmiany zachodzą w Twoich danych, czyli monitorować stan własnych zobowiązań. CO to jest raport PLus z informacją o ocenie punktowej (score)? Zawiera informację o zobowiązaniach kredytowych oraz informację o Twojej ocenie punktowej. W ramach oceny punktowej BIK możesz otrzymać od 191 do 631 punktów i od 1 do 5 gwiazdek. Co to oznacza? Im więcej otrzymasz punktów (i gwiazdek) tym większe prawdopodobieństwo, że będziesz terminowo spłacał kredyt, a zatem większe jest prawdopodobieństwo jego otrzymania. Raporty mogą być również wykorzystywane jako certyfikat solidności, którym każdy może posługiwać się w różnych sytuacjach wymagających potwierdzenia swojej wiarygodności, takich jak: V kupno samochodu, V wynajęcie mieszkania, V zawarcie umowy o pracę, V ubieganie się o kredyt za granicą. RAPORTy PLUS POZWALAJą KAŻDEMU NA SPRAWDZENIE DOWOLNIE CZęSTO: V poprawności jego danych podlegających wymianie między bankami i SKOK-ami, V oceny punktowej, V aktualnej skali zobowiązań (w tym liczby kredytów, kwot pozostających do spłaty oraz kwot ewentualnych zaległości), V informacji o zobowiązaniach, które zostały już spłacone i zamknięte, V stanu poręczonych zobowiązań, V czy nie posłużono się danymi w sytuacji kradzieży bądź zagubienia dokumentu tożsamości. Pobierając raport i monitorując stan swoich zobowiązań, można ochronić się przed nadmiernym zadłużeniem. JAK uzyskać raport? Aby otrzymać raport, musisz złożyć pisemny wniosek. Wniosek składany drogą korespondencyjną należy przesłać do siedziby Biura Obsługi Klienta listem poleconym. A TERAZ KROK PO KROKU: 1. Należy wypełnić wniosek o udostępnienie wybranego raportu, który można otrzymać w Biurze Obsługi Klienta (BOK) lub pobrać ze strony internetowej 2. Wypełniony i podpisany wniosek należy wysłać listem poleconym na adres BIK lub złożyć osobiście w BOK od poniedziałku do piątku, w godzinach Raport można otrzymać listem poleconym pod wskazany adres. Możliwy jest również odbiór bezpośrednio w BOK. Do wniosku o Raport PLUS lub Raport PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej wysłanego listem poleconym lub złożonego w BOK, należy dołączyć potwierdzenie dokonania wpłaty za raport. POTWIERDZENIE OPłATy POWINNO ZAWIERAć: V numer konta, na które dokonano wpłaty, V imię i nazwisko, V adres zameldowania, V w tytule wpłaty: nr PESEL Wnioskodawcy z podaniem dokładnej nazwy wybranego raportu. W przypadku korzystania z generatora wniosków na stronie internetowej BIK, system sam wygeneruje wniosek wraz z formularzami wpłaty. Wygenerowany w tej formie formularz wpłaty zawiera indywidualny numer konta, ważny tylko dla wypełnionego wniosku danego klienta. Aktualne ceny Raportów PLUS są dostępne na stronie lub bezpośrednio w Biurze Obsługi Klienta. BIK nie jest uprawniony do dokonywania zmian danych przetwarzanych w bazie BIK. Zmiany takie dokonywane są wyłącznie przez bank, z którego pochodzą dane i tylko przez bank mogą zostać skorygowane lub zaktualizowane. Co to oznacza? Jeśli dane Klienta są nieaktualne, bądź nieprawidłowe powinien zgłosić się z tym do banku, który te dane przekazał, z prośbą o dokonanie zmian w bazie BIK. Ze względu na ochronę danych osobowych, BIK nie udziela żadnych 15</p>
<p>16 finanse dla ciebie Banki i SKOK-i wykorzystują oceny punktowe do szybkiej, precyzyjnej, przejrzystej i obiektywnej oceny ryzyka kredytowego swoich klientów. Zdjęcie: telefonicznych informacji na temat danych przechowywanych w bazie. TWOJA OCENA punktowa Czym jest i jak wyliczana jest OCENA punktowa (SCORE)? Ocena punktowa (ang. score) klienta to liczba punktów uzyskanych przez klienta w wyniku zastosowania metody punktowej oceny ryzyka kredytowego (scoring). Ocena punktowa BIK wyliczana jest na podstawie danych o kliencie przekazywanych przez banki i SKOK-i. JAK oceny punktowe (SCORE) wykorzystywane są przez banki i SKOK-i? Banki i SKOK-i wykorzystują oceny punktowe do szybkiej, precyzyjnej, przejrzystej i obiektywnej oceny ryzyka kredytowego swoich klientów. Ocenie punktowej mogą podlegać zarówno dotychczasowi klienci, jak i osoby, które po raz pierwszy zgłosiły się do danego banku lub SKOK-u po kredyt, kartę kredytową itp. OCENA PUNKTOWA WyŻSZA ocena punktowa to: V łatwiej dostępny kredyt, V atrakcyjniejsze oferty, V minimalna liczba dokumentów, V obiektywna ocena z wykorzystaniem tych samych kryteriów, V szybsza decyzja kredytowa. JAK POZNAĆ SWOJĄ OCENĘ PUNKTOWĄ (SCORE)? Poznanie oceny punktowej jest teraz bardzo proste. Wystarczy złożyć do Biura Obsługi Klienta BIK wypełniony wniosek o Raport PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej oraz dokonać odpowiedniej opłaty za Raport. Szczegóły udostępniania Raportów znajdują się na stronie internetowej CZY MOŻNA MIEĆ WPłyW NA SWOJĄ OCENĘ PUNKTOWĄ (SCORE)? W przypadku oceny punktowej BIK szczególnie istotny wpływ na jej wysokość ma to, jak klient dotychczas obsługiwał posiadane przez siebie kredyty (w tym również limit w ROR oraz karty kredytowe). NASZA rada: Jeśli chcesz mieć wysoką ocenę punktową, a co za tym idzie, większe szanse na atrakcyjny kredyt w przyszłości, powinie- 16</p>
<p>17 finanse dla ciebie neś przede wszystkim zadbać o terminową obsługę kredytów już posiadanych. Należy przy tym pamiętać również o prawidłowym wywiązywaniu się z zobowiązań wynikających z posiadania limitu w ROR oraz kart kredytowych. UWAga: TWOJA ocena punktowa obniży się, JEśLI: V masz opóźnienia w spłacie swoich kredytów, V przekroczyłeś swój limit kredytowy, a także: V im więcej jest takich kredytów, w których spłacie masz opóźnienia, V im większa jest kwota, ze spłatą której się opóźniasz, V im dłużej opóźniasz się ze spłatą kredytu, V im bardziej przekroczyłeś swój limit kredytowy. CZY OPÓŹNIENIA W SPŁACIE KREDYTU BĘDĄ JUŻ ZAWSZE (NAWET PO UPłyWIE WIELU LAT) OBNIŻAĆ OCENĘ PUNKTOWĄ (SCORE)? Opóźnienia w spłatach i zaległości obniżają ocenę punktową. Wpływ ten jest jednak największy w ciągu pierwszego roku od momentu wystąpienia zaległości lub opóźnienia. Po upływie trzech lat opóźnienie lub zaległość przestaje obniżać ocenę punktową, pod warunkiem, że klient uregulował wszystkie zaległości i w okresie tych trzech lat nie wystąpiły nowe opóźnienia. CZY BANK PODEJMUJE DECYZJĘ O UDZIELENIU KREDYTU TYLKO NA PODSTAWIE OCENY PUNKTOWEJ (SCORE) KLIENTA NALICZONEJ PRZEZ BIK? Nie. Przy podejmowaniu decyzji kredytowych banki i SKO- K-i biorą pod uwagę nie tylko ocenę punktową klienta, lecz także inne czynniki. Ponadto każdy bank ma swoje zasady przyznawania kredytów oraz własne systemy naliczania ocen punktowych, uwzględniające różne kryteria. JAK CZĘSTO NALICZANA JEST OCENA PUNKTOWA (SCORE) DANEGO KLIENTA? Oceny punktowe klientów, których dane przechowywane są w bazie BIK, naliczane są na życzenie banku lub SKOK-u albo klienta. Raz naliczona ocena przekazywana jest tylko temu bankowi, SKOK-owi lub klientowi, który o nią pytał. Jeśli bank lub SKOK złoży kolejne zapytanie o tego klienta, ocena punktowa zostanie naliczona ponownie. Ocena punktowa klienta może zmienić się przede wszystkim wówczas, gdy w bazie BIK pojawią się nowe dane o tym kliencie i posiadanych przez niego kredytach. Jeśli klient złoży do BIK wniosek o Raport PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej, zostanie ona naliczona specjalnie dla niego. Ocena ta zostanie naliczona dokładnie w taki sam sposób, w jaki zostałaby naliczona dla banku czy SKOK-u, tzn. z zastosowaniem tej samej metody. Ocena punktowa udostępniona bankowi lub SKOK-owi przez BIK może różnić się od oceny podanej klientowi w Raporcie PLUS z Informacją o Ocenie Punktowej. Przede wszystkim ocena ta może się zmienić w okresie od jej naliczenia dla klienta do naliczenia oceny dla banku. Czasem wystarcza nawet jeden dzień różnicy, aby ocena punktowa uległa zmianie, w związku z pojawieniem się nowych informacji. BIK BIG? Czasem zdarza się, że Biuro Informacji Kredytowej (BIK) jest mylone z biurami informacji gospodarczej (BIG). Biura informacji gospodarczej (BIG-i) to instytucje, które przyjmują, przechowują i udostępniają informacje gospodarcze dotyczące wiarygodności płatniczej konsumentów i przedsiębiorców. W odróżnieniu od BIK (ust. Prawo Bankowe), BIG-i działają na podstawie Ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych. Biuro Informacji Kredytowej współpracuje obecnie z jednym biurem informacji gospodarczej InfoMonitor BIG S.A. (www.infomonitor.pl). BIG-i mogą przechowywać informacje na Twój temat do momentu, gdy Twój wierzyciel poinformuje Biuro, że całkowicie spłaciłeś zobowiązania. Warto też podkreślić, że informacje do BI- G-ów trafiają na innych zasadach niż do BIK. Informacje o Tobie, jeśli jesteś konsumentem, mogą przesyłać do BIG-u tylko przedsiębiorstwa w sytuacji, jeśli ponad 60 dni zalegasz z płatnościami swoich zobowiązań na kwotę powyżej 200 zł, a od przesłania do Ciebie wezwania do zapłaty listem poleconym minęło 30 dni. Jeśli jesteś przedsiębiorcą, informacje o Twoich zaległościach powyżej 500 zł może przekazać do BIG każdy przedsiębiorca, który ma z takim biurem podpisaną umowę. Biura informacji gospodarczej oferują liczne korzyści dla klientów. Jeśli jesteś przedsiębiorcą, możesz zmniejszyć ryzyko i koszty Twoich decyzji biznesowych. Zanim podejmiesz współpracę z nowym kontrahentem, możesz sprawdzić, np. w Biurze Informacji Gospodarczej InfoMonitor S.A., czy terminowo reguluje on swoje zobowiązania. Biuro Informacji Kredytowej S.A. Biuro Obsługi Klienta ul. Postępu 17A Warszawa tel. 48 /</p>
<p>18 finanse dla ciebie Każdy, kto zajmował się budową domu, zdaje sobie sprawę, jak bardzo czasochłonne jest to zajęcie. Takiego wysiłku nie można zaprzepaścić. Zakończenie prac budowlanych i wprowadzenie się do domu nie oznacza niestety, że już nic nie trzeba w nim robić. Budynek wymaga nieustającej konserwacji. Koniecznie przeglądy Bieżące naprawy i remonty to, jak wiadomo, nieodzowne prace, które raz na jakiś czas trzeba wykonać w każdym domu. Właściciel budynku powinien jednak pamiętać, że to nie jedyne obowiązki związane z bieżącą konserwacją. Wszystkie budynki mieszkalne powinny być poddawane przez właściciela lub zarządcę okresowej kontroli, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego. Co należy zatem sprawdzać: V elementy budynku, budowli i instalacji narażone na szkodliwe działanie czynników atmosferycznych oraz innych czynników występujących podczas użytkowania obiektu, V instalacje i urządzenia służące ochronie środowiska, V instalacje gazowe oraz przewody kominowe (dymowe, spalinowe i wentylacyjne). Ponadto właściciel domu mieszkalnego zobowiązany jest do okresowej kontroli, co najmniej raz na 5 lat, która polega na sprawdzeniu: V stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, V estetyki obiektu oraz jego otoczenia, V instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie ich sprawności. Zdjęcie: Bezpieczny dom dlaczego trzeba o niego dbać? Własny dom to marzenie wielu osób. Jednak każdy, kto jest właścicielem domu wie, że to nie tylko bezpieczna przystań, ale także po prostu budynek, o który należy nieustannie dbać, także z powodu wymagań firm ubezpieczeniowych. Bezpieczeństw0 to podstawa To absolutne minimum, jakie, zgodnie z prawem, każdy właściciel domu musi wykonać. Jest to o tyle istotne, że odpowiednie organy mogą zażądać dokumentów potwierdzających wykonanie wszystkich tych przeglądów. Właściwa konserwacja jest także bardzo ważna dla firmy ubezpieczeniowej. Trzeba mieć świadomość, że w większości przypadków ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za szkody będące następstwem braku konserwacji i remontów miejsca ubezpieczenia, w tym przypadku domu. Jest to standardowe wyłączenie stosowane przez większość działających na polskim rynku ubezpieczycieli. Ponadto firma ubezpieczeniowa odpowiada za zdarzenia nieprzewidywalne; a w sytuacji kiedy od dłuższego czasu właściciel wie o nieprawidłowościach i ich nie eliminuje, warunek ten nie jest spełniony. Trzeba liczyć się z tym, że w przypadku szkody towarzystwo, gdy będzie miało jakieś wątpliwości, czy dom był odpowiednio pielęgnowany, poprosi o stosowne zaświadczenia. Jednak ten, kto właściwie dba o dom nie ma się czym martwić, ubezpieczenie ma bowiem chronić nasz dobytek, podobnie jak wszystkie prace konserwatorskie wymagane przez prawo. Źródło: 18</p>
<p>19 finanse dla ciebie WYBIERZ NAJLepsze rozwiązanie ROR SENIOR! Bank Spółdzielczy w Limanowej specjalnie dla swoich klientów, którzy posiadają prawo do świadczeń emerytalnych lub rentowych, stworzył konto ROR SE- NIOR. Aby je otworzyć wystarczy zabrać ze sobą dowód osobisty oraz dokument potwierdzający fakt nabycia świadczeń i udać się do najbliższej placówki Banku. Rachunek ROR SENIOR obejmuje: V możliwość bezpiecznego przechowywania środków pieniężnych, V przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych, V korzystanie z kart bankowych (karty płatnicze i karta kredytowa), dzięki którym klient ma szybki i łatwy dostęp do zgromadzonych środków, V bezpłatny dostęp do rachunku przez internet (ebanknet), V otrzymywanie wpływów gotówkowych i bezgotówkowych np. emerytura, renta itp., V możliwość terminowego regulowania zobowiązań i płatności wobec osób trzecich np. opłata za telefon, gaz, czynsz i inne, za pomocą zlecenia stałego, V realizację płatności poprzez polecenie zapłaty, V otrzymywanie informacji o zmianie salda z wykorzystaniem usługi SMS Banking, V korzystanie z debetu w ROR lub kredytu w ROR, V bezpłatny dostęp do prawie 4000 bankomatów na terenie całej Polski, V możliwość lokowania nadwyżek finansowych na korzystnie oprocentowanych lokatach terminowych. Pomożemy Państwu przenieść konto z innego Banku bez zbędnych formalności. Na Państwa wniosek poinformujemy Urząd Skarbowy, ZUS czy pracodawcę o zmianie numeru rachunku! Lista placówek na naszej stronie: Zdjęcie: Rachunek Konto Senior to same korzyści: q niska opłata za prowadzenie rachunku, tylko 2 zł, q bezpłatny dostęp do bankowości internetowej, q bezpłatne wydanie pierwszej oraz kolejnej karty płatniczej, q niska opłata za przelewy w ramach konta internetowego ebanknet. BanK NA STUDENCKim FESTIWALU informatycznym W KraKowie. Bank Spółdzielczy w Limanowej serdecznie zaprasza do uczestnictwa w Festiwalu Studenckim i odwiedzenia stoiska promocyjnego, na którym dla obecnych i przyszłych studentów została przygotowana ciekawa propozycja. Wszyscy studenci, którzy otworzą rachunek w okresie od 1 marca do 30 listopada 2012 r. zostaną zwolnieni z opłat przez okres 1 roku. Kolejnym argumentem, który przemawia za otwarciem rachunku właśnie w naszym Banku jest zachęta w kwocie 50 zł, dla każdej osoby, która otworzy konto ROR Student i udzieli odpowiedzi na pytanie konkursowe. Szczegóły konkursu na Już tradycją stało się, iż Kraków na 3 dni zamienia się w miejsce, gdzie pasjonaci informatyki na nudę nie mogą narzekać. Studencki Festiwal Informatyczny otwiera swe drzwi dla wszystkich. W tym roku są to drzwi Auditorium Maximum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Udział jest zupełnie bezpłatny. Organizatorzy zapraszają do niego w dniach 8 10 marca 2012 roku. W tych trzech dniach odbędzie się cykl spotkań i wykładów z niezwykłymi ludźmi dla których informatyka jest codziennością. Studencki Festiwal Informatyczny gościł już takie sławy jak Andrew Tanenbaum, Joe Amstrong, Roman Kluska, Krzysztof Diks, Piotr Konieczny, Jerzy Nawrocki i wiele innych. W zeszłym roku odbyła się pierwsza wideokonferencja ze Stephenem Wolframem. Co roku festiwal może poszczycić się widownią przekraczającą 3000 osób. Na SFI bardzo chętnie przychodzą studenci oraz licealiści. Nie brakuje też ludzi już pracujących oraz pasjonatów. Oprócz wykładów przeprowadzane są konkursy i warsztaty, na których można zastosować swoją wiedzę w praktyce. W tym roku również nie zabraknie wyjątkowych gości, a co za tym idzie poruszone będą ciekawe tematy. Już dzisiaj organizatorzy zapraszają do wzięcia udziału w bezpłatnej konferencji oraz do odwiedzenia strony internetowej 19</p>
<p>20 działania SKO Zdjęcia: materiały własne Świat finansów oraz pojęcia ekonomiczne często są przez uczniów określane jako zawiłe i niezrozumiałe. Racjonalne zarządzanie własnymi środkami jest jedną z podstawowych umiejętności, jaką powinni posiąść młodzi ludzie, aby w przyszłości stać się świadomymi uczestnikami rynku finansowego i klientami banku. Czy istnieje sposób, aby zachęcić dzieci i młodzież do poznawania tajników ekonomii? 20</p>
<p>21 działania SKO Pokonujemy rutynę Poprzez Szkolne Kasy Oszczędności działające pod patronatem Banku Spółdzielczego w Limanowej chcemy pokazać najmłodszym, że oszczędzanie to nie tylko gromadzenie pieniędzy, ale doskonały sposób na to, aby poznać funkcjonowanie mechanizmów finansowych i zdobyć informacje na temat gospodarowania pieniędzmi. Wychodząc poza schemat zwyczajnych zajęć szkolnych, przeprowadzamy w szkołach interaktywne lekcje o oszczędzaniu. Aktywne uczestnictwo uczniów jest nagradzane. Stworzyliśmy nową podstronę SKO w serwisie Banku, która umożliwi nie tylko śledzenie bieżącej działalności w ramach programu, ale stanie się z pewnością doskonałym kanałem edukacyjnym. Wprowadzamy innowacje Rozwijając program SKO, dążymy do unowocześnienia i uatrakcyjnienia Szkolnych Kas Oszczędności. W przekazywaniu wiedzy na temat zagadnień ekonomicznych, ważne jest, aby dostosować technikę jej przekazu do grupy odbiorców. Dzisiejsza młodzież posługująca się najnowocześniejszymi technikami komunikacyjnymi potrzebuje odpowiednich narzędzi. Stworzyliśmy więc nową podstronę SKO w serwisie Banku, która umożliwi nie tylko śledzenie bieżącej działalności w ramach programu, ale stanie się z pewnością doskonałym kanałem edukacyjnym. Bank przygotował ponadto serię atrakcyjnych materiałów w postaci książeczek z naklejkami dla maluchów oraz broszury informacyjnej dla dorosłych. Inspirująca historia Historia pieniądza zainspirowała nas do kolejnych działań i stała się motywem przewodnim związanym ze Szkolnymi Kasami Oszczędnościowymi w roku szkolnym 2011/2012. W celu popularyzacji oszczędzania i tworzenia więzi uczniów z Bankiem Spółdzielczym w Limanowej zostały zainicjowane dwa konkursy. Jednym z nich jest konkurs Moja moneta - orzeł, czy reszka?, a drugim - konkurs plastyczny i towarzyszący mu quiz międzyszkolny Historia pieniądza. Rozwijamy talenty Nie zapominamy o najmłodszych artystach. Przedmiotem konkursu Moja moneta - orzeł, czy reszka? są profesjonalne warsztaty rzeźbiarskie mające na celu wykonanie monety przy użyciu gliny i gipsu. Konkurs przeprowadzany jest w kilku etapach. Laureaci etapu szkolnego z poszczególnych szkół na wiosnę będą mieli okazję spotkać się na plenerze integracyjnym, gdzie wykonają wspólnie serie monet i przygotują je do ekspozycji na wystawę finałową. 21</p>
<p>22 sylwetka pracownika BIEGAM, BO LUBIĘ! Wielu z nas posiada pasje, którym oddaje się w wolnej chwili. Pozwalają one się nam zrelaksować i zapomnieć o szarej codzienności. Każdy ma swoje marzenia oraz pasje, ale niestety nie każdy może je urzeczywistnić. Często brak czasu, zmiana obowiązków w życiu, czy brak przekonania, co do możliwości realizacji swoich marzeń powodują, że są one odkładane na bok jako coś całkowicie nierealnego, co na zawsze pozostanie w sferze fantazji. A przecież trzeba pamiętać, że ludzie z pasją są pełni energii i szczęścia, ponieważ żyją pełnią życia i każdego dnia mogą robić to, co lubią. Osobą, która oddała się swojej pasji bez reszty jest Monika Włodarczyk, na co dzień pracująca w Zespole Rozliczeń Banku Spółdzielczego w Limanowej. Lidia Bugajska: Kiedy złapałaś przysłowiowego bakcyla? Monika Włodarczyk: Bieganie jest moją pasją, bardzo lubię ten sposób spędzania wolnego czasu. W ten sposób odpoczywam i doładowuję akumulatory, mam dużo więcej energii i chęci do działania. Na początku trudno mi było pogodzić obowiązki domowe z bieganiem, jednak z czasem udało mi się to osiągnąć. Pracując w biurze i prowadząc siedzący tryb życia, coraz bardziej odczuwałam brak ruchu, szybciej się męczyłam, coraz częściej źle się z tym czułam, dlatego zaczęłam biegać. Kolega, który również biega zachęcił mnie do udziału w zawodach. Można śmiało powiedzieć, że w dużej mierze dzięki niemu zaczęła się moja przygoda z bieganiem i bardziej się zaangażowałam w ten sport. L.B.: Jak długo i często trzeba trenować, żeby osiągać takie wyniki jak Ty? M.W.: Udało mi się co prawda stanąć cztery razy na podium w swojej kategorii wiekowej i raz zająć drugie miejsce w Mistrzostwach Bankowców w Półmaratonie, jednak nie uważam tego za jakieś wielkie sukcesy. Staram się biegać trzy, cztery razy w tygodniu w sezonie, w zimie robię sobie przerwę. Są plany treningowe, które biegacz może wykorzystać w swoim własnym treningu. Myślę jednak, że każdy powinien mieć ułożony indywidualnie plan dla siebie, w zależności, na jakim jest poziomie zaawansowania oraz co chce osiągnąć i dostosować go do swoich codziennych obowiązków. L.B.: Który bieg był dla Ciebie najważniejszy, najbardziej prestiżowy? M.W.: Bardzo ciężko jest wybrać któryś z biegów, ponieważ mam sentyment do kilku z nich, np. pierwszego, od którego zaczynałam start w zawodach. To była porażka, upał 36 stopni 22</p>
<p>23 sylwetka pracownika Monika Włodarczyk, pracownik Banku Spółdzielczego w Limanowej. Mój mąż również lubi sport i biega, więc jeździmy na zawody wspólnie. Syn również często bierze udział w zawodach organizowanych dla dzieci i oczywiście zawsze mi kibicuje. i 10 km do przebiegnięcia, po tym biegu miałam dość. Kolejny bieg był bardzo mobilizujący pierwszy, w którym stanęłam na podium. Myślę, że Maraton jest takim najbardziej morderczym i prestiżowym biegiem, w którym możemy zmierzyć się z samym sobą. Mój pierwszy maraton odbył się w Poznaniu, jest to największy maraton w Polsce. Startuje w nim około 5 tysięcy uczestników z całego świata. Strasznie się bałam, czy dam radę go ukończyć, ponieważ to duże wyzwanie dla organizmu i psychiki, żeby pokonać dystans 42 kilometrów. Najprzyjemniejsza jest satysfakcja na mecie, że jednak dałam radę L.B.: Czy Twoja rodzina towarzyszy Ci w zawodach? M.W.: Ależ oczywiście, tak się złożyło że mój mąż również lubi sport i biega, więc jeździmy na zawody wspólnie. Syn również często bierze udział w zawodach organizowanych dla dzieci i oczywiście zawsze mi kibicuje. Zdjęcia: materiały własne M.W.: Dużo wytrwałości i uporu w dążeniu do coraz lepszych wyników. Ponieważ czasem przychodzą takie dni, kiedy każdy z biegaczy przechodzi kryzys. Jest to spowodowane przetrenowaniem, zmęczeniem, brzydką pogodą... Bardzo ciężko jest pozbierać się po przebytej chorobie, czy też kontuzji i dlatego ważna jest ta wytrwałość, żeby pomimo trudności dalej trenować. Na koniec chciałabym wszystkich zachęcić do biegania, jest to tani sport, który można zacząć uprawiać w każdym wieku i w każdym miejscu. Dziękuję za rozmowę i życzę dalszych sukcesów sportowych, zawodowych i osobistych. Rozmawiała Lidia Bugajska. L.B.: Czego możemy Ci życzyć na dalszej drodze sportowej? 23</p>
<p>24 udziałowcy Szanowni członkowie W czasach współczesnych naszą największą zaletą i zarazem siłą jest znajomość rynku, na którym działamy i Klientów, znajomość ich potrzeb i problemów. Dlatego też zależy nam, aby w dobie wszechobecnego pośpiechu nie zatraciły się podstawowe wartości i ludzkie relacje. W związku z tym kierujemy do Państwa zaproszenie na Zebrania Grup Członkowskich, które umożliwią lepszą komunikację, nawiązanie i zacieśnianie więzi oraz wzajemne poznanie się. Zebrania są okazją do bliższego poznania osób pełniących funkcje zarządcze i nadzorcze, Banku oraz aktualnej oferty i osiągnięć. Poniżej przedstawiamy Państwu wypracowane przez Bank Spółdzielczy w Limanowej w okresie sprawozdawczym następujące wielkości: WySZCZEgÓLNIENIE 2007 r r r r r. ILOść CZłONKÓW Obligo KREDyTOWE (W tys. zł) Zgromadzone środki NA RAChUNKACh (W tys. zł) w tym WKłADy TERMINO- WE (W tys. zł) FUNDUSZE własne (W tys. zł) - w tym FUNDUSZ UDZIAłOWy (W tys. zł) UzySKANy wynik FINANSOWy NETTO (W tys. zł) SUMA BILANSOWA (W tys. zł) ILOść RAChUNKÓW BANKOWych DOSTęp DO KONTA PRZEZ INTERNET KARTy BANKOMATOWE ILOść TRANSAKCJI BANKOMATOWych Harmonogram Zebrań Grup Członkowskich Banku Spółdzielczego w Limanowej w roku 2012 Lp. grupa CzłONKOWSKA DATA Godzina MIEJSCE ZEBRANIA 1. Łukowica: Gmina Łukowica r. (środa) 15:00 Remiza OSP w Łukowicy 2. Kamienica: Gmina Kamienica r. (czwartek) 11:00 Gminny Ośrodek Kultury w Kamienicy 3. Laskowa: Gmina Laskowa r. (piątek) 11:00 Remiza OSP w Laskowej 4. Dobra: Gmina Dobra r. (poniedziałek) 11:00 Gminny Ośrodek Kultury w Dobrej 5. Zamiejscowa: mieszkańcy z poza terenu pozostałych grup członkowskich r. (wtorek) 11:00 Sala Konferencyjna Banku Spółdzielczego w Limanowej, Rynek 7, Limanowa 6. Jodłownik: Gmina Jodłownik r. (wtorek) 15:00 Urząd Gminy w Jodłowniku 7. Limanowa: Gmina Limanowa, miasto Limanowa r. (środa) 16:00 Na dzień r. Bank Spółdzielczy w Limanowej zrzeszał Członków, którzy łącznie posiadali udziałów. Działalność bankowa prowadzona jest w Centrali, 9 Oddziałach, 16 Punktach Obsługi Klienta i 2 Filiach. W 2011 r. Bank zrealizował szereg inwestycji, wydając na ten cel tys. zł. Efektem tych nakładów jest zakup nieruchomości w miejscowości Szczyrzyc, otwarcie nowych placówek w Krakowie i w Limanowej, modernizacja infrastruktury informatycznej i technicznej. Ważnym wydarzeniem w roku ubiegłym był debiut Banku Spółdzielczego w Limanowej na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie i emisja 10 tysięcy obligacji na rynku Catalyst. Zebranie Przedstawicieli Członków w bieżącym roku między innymi dokona podziału wypracowanego zysku za 2011 r. Zarząd proponuje, aby Zebranie Przedstawicieli ustaliło następujący podział nadwyżki finansowej: 1. zasilenie funduszu zasobowego kwota tys. zł. 2. zasilenie funduszu ogólnego ryzyka kwota 200 tys. zł. 3. dywidenda dla Członków na poziomie 8% kwota tys. zł. W związku z nabytym prawem do dywidendy zachęcamy Państwa do przeznaczenia jej na powiększenie posiadanych już udziałów i nabywania nowych jednostek udziałowych. Szersze rozwinięcie zasygnalizowanych tematów nastąpi na organizowanych Zebraniach. W roku 2012 planowana jest kontynuacja dotychczasowych działań Banku: rozwój sieci obsługi oraz wdrożenie nowych usług, które wynikają ze zmieniającego się otoczenia i potrzeb naszych Członków oraz Klientów. Ponadto informujemy, że Bank posiada duży zasób informacji na temat możliwości pozyskania środków z Unii Europejskiej w ramach Programów Operacyjnych dla przedsiębiorców oraz dla rolników i otoczenia rolnego w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Działania te Bank wspiera pomostowym kredytem inwestycyjnym. Udzielamy również informacji na temat możliwości pozyskania dotacji na zakup kolektorów słonecznych. Kino Klaps Limanowski Dom Kultury, ul. Bronisława Czecha 4, Limanowa 8. Słopnice: Gmina Słopnice r. (czwartek) 11:00 Budynek FHU U Marka, I Piętro 9. Tymbark: Gmina Tymbark r. (czwartek) 15:00 Sala konferencyjna Biblioteki Publicznej Gminy Tymbark 24</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 5
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
644c396e168e92b93ebf1117df143e1c
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.9,
10
] |
{
"MT": 0.051,
"LY": 0.072,
"SP": 0.109,
"ID": 0.046,
"NA": 0.398,
"HI": 0.053,
"IN": 0.196,
"OP": 0.105,
"IP": 0.674,
"it": 0.104,
"ne": 0.204,
"sr": 0.057,
"nb": 0.243,
"re": 0.043,
"en": 0.039,
"ra": 0.061,
"dtp": 0.123,
"fi": 0.054,
"lt": 0.07,
"rv": 0.058,
"ob": 0.093,
"rs": 0.061,
"av": 0.075,
"ds": 0.337,
"ed": 0.086
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00140-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 72,074,795
| 26,384
| 99,032
|
http://docplayer.pl/543343-Piotr-waglowski-do-senatu-czesto-zadawane-pytania.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:25:23
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Piotr Waglowski do Senatu często zadawane pytania. W związku z informacją, że zamierzam ubiegać się o mandat senatora, zadajecie mi Państwo pytania. Zebrałem je w tym dokumencie wraz z moimi odpowiedziami. Spis treści: Dlaczego chcesz startować do Senatu?... 2 A z czego ten Waglowski się utrzymuje?... 4 W jakim okręgu masz zamiar startować?... 4 No dobrze, to jaka partia cię popiera, z jakiej listy chcesz startować?... 4 Jaki jest kalendarz kampanii?... 4 Po co startujesz do tego Senatu, co masz zamiar tam robić?... 5 Ale jakie są Pana poglądy w kwestiach gospodarczych?... 5 Będąc w Senacie będzie Pan brał udział także w głosowaniach nad rzeczami, w których nie jest Pan specjalistą... 6 Powinieneś startować do Sejmu, nie zaś do Senatu!... 6 Jeden niezależny senator nic właściwie w Senacie nie znaczy Od 20 lat zajmujesz się Internetem, ale internet to nie wszystko, swoim internetowym zaangażowaniem nie zyskasz mandatu. Co z osobami starszymi?... 7 Pana działalność na rzecz transparentności życia publicznego jest znana od lat. Jednak zasiadając w Senacie będzie Pan musiał głosować również ustawy ważne światopoglądowo. Stad muszę spytać jaki jest pański stosunek do: związków partnerskich, aborcji, religii w szkołach, in vitro?... 7 Ludzie pytają mnie o Twoje poglądy (zbieram podpisy wśród przyjaciół), pytają o to, jakie stanowisko masz w sprawie relacji państwo-kościół, albo o stanowisko w sprawie związków partnerskich Uważam, że takie ugrzecznione i wyważone odpowiedzi na pytania gospodarcze i (przede wszystkim) światopoglądowe to nie jest dobry kierunek. Fajnie, że chcesz debatować, ale czy w tej debacie będziesz przedstawiał poglądy zbliżone do moich, czy wręcz przeciwnie?... 9 Jaki jest Twój stosunek do zmuszania nas do przyjmowania imigrantów (chodziło o kwestie repatriacji Polaków ze wschodu, wsparcia socjalnego państwa dla imigrantów oraz poziomu kontroli uprzedniej ryzyka nadużywania gościnności )? Jakie jest Pana stanowisko w sprawie polityki imigracyjnej Polski?... 10
2 Dlaczego chcesz startować do Senatu? Od 20 lat zajmuję się analizą prawa związanego z internetem. Wraz z rozwojem Sieci obieg informacji stał się coraz istotniejszym elementem życia społecznego. W pewnym momencie przestałem zajmować się tylko internetem, a zakres moich zainteresowań rozszerzył się na każdy przejaw obiegu informacji. Analizowałem problemy związane z rzeczywistością wirtualną, z drukiem 3D, z analizą DNA. Interesując się obiegiem informacji szybko też zacząłem brać udział w debacie publicznej na temat sposobu tworzenia prawa. Brałem udział w bardzo wielu spotkaniach w ministerstwach, w czasie których ustalano kształt przyszłych przepisów. Spędziłem też 3 lata w Sejmie jako akredytowany tam dziennikarz - to było w czasach, gdy informacje na temat przebiegu posiedzeń komisji sejmowych były publikowane w Sieci z opóźnieniem miesięcznym lub dłuższym. Zacząłem komentować sam proces legislacyjny, zacząłem zwracać uwagę na problematykę konsultacji publicznych, na zjawisko tworzenia prawa opartego na dowodach. Jestem prawnikiem. Byłem zaangażowany w prace wielu organizacji pozarządowych. Pełniłem też funkcje we władzach izby gospodarczej, doradzałem związkowi pracodawców. Biorę aktywny udział w debacie publicznej. Zdobyłem doświadczenie związane z udziałem w procesie legislacyjnym. W ramach Obywatelskiego Forum Legislacji uczestniczyłem w dialogu na temat procedur legislacyjnych z Rządowym Centrum Legislacji, z Ministerstwem Gospodarki, z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów i z Kancelarią Prezydenta. Przygotowywałem opinie i ekspertyzy dla Sejmu, a więc moje tezy były jednym z elementów procesu decyzyjnego. Mam też własne zdanie na temat tego, co należy poprawić, by wzmocnić społeczeństwo obywatelskie. Jestem przygotowany do pełnienia funkcji senatora. Przekonuję obywateli, by aktywnie włączyli się w debatę publiczną, by wzięli odpowiedzialność za państwo. Postanowiłem zatem sam ubiegać się o mandat. Ponieważ drogowskaz powinien iść drogą, którą sam wskazuje. Innymi słowy: postanowiłem ubiegać się o mandat senatora, aby działaniem zrealizować to, o czym od lat piszę i mówię. W ostatnich latach nagłaśniałem i komentowałem zjawiska, które uznawałem za zagrożenie dla praw obywateli. W 2010 roku był to pomysł stworzenia rejestru Stron i Usług Niedozwolonych, który - jak uważam - był szkodliwy dla wolności słowa, wolności pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. W efekcie realizacji takiego pomysłu stworzona byłaby infrastruktura, która władzy pozwalałaby uznaniowo blokować dostęp do wybranych przez siebie treści. Rząd wycofał się wówczas z tego projektu. Rok później krytycznie komentowałem nowelizacje ustawy o radiofonii i telewizji w zakresie audiowizualnych usług medialnych na żądanie. przygotowano wadliwą, moim zdaniem, propozycje implementacji przepisów Unii Europejskiej. Rząd wycofał się wówczas z tego pomysłu, w Senacie podzielono przepisy na dwie części i te krytykowane odesłano do dalszych prac. Rok 2012 to sprawa ACTA, ale ja publicznie komentowałem negocjacje dotyczące tej umowy już od 2008 roku. Sprzeciwiałem się też pomysłom wprowadzenia głosowania przez Internet (głównie ze względu na niemożność pogodzenia tajności głosu, postulatu zakazu handlu głosami, zagrożenia manipulacją wyborczą, niemożliwością pogodzenia takiego rozwiązania z konieczną prostotą systemu wyborczego). W to miejsce proponuję możliwość stosowania elektronicznych form zbierania poparcia pod obywatelskimi inicjatywami legislacyjnymi czy elektroniczną formę gromadzenia podpisów poparcia kandydatów do Sejmu, Senatu czy na urząd Prezydenta. Zabiegam o poprawienie przepisów związanych z działaniem Biuletynu Informacji Publicznej. Brałem udział w senackich pracach nad ustawą o petycjach. Zabiegałem o liberalizację przepisów o zbiórkach publicznych, by umożliwić
3 w Polsce crowdfunding, a to po to, by przedsiębiorczy obywatele mogli zyskać dodatkowe sposoby finansowania swoich pomysłów. Dodatkowo chodziło o to, by zwiększyć pewność prawa. Państwo nie może zastawiać pułapek na obywateli, a przepisy o zbiórkach publicznych były taką pułapką. W efekcie tych ostatnich prac zliberalizowano przepisy. Zwracam uwagę na to, że administracja publiczna nie może rościć sobie monopolu informacyjnego do materiałów urzędowych i dokumentów urzędowych. Te nie mogą być objęte monopolem informacyjnym. Od początku prac nad implementacją przepisów o ponownym wykorzystaniu informacji z sektora publicznego brałem udział w dyskusji na ten temat. Uczestniczyłem w niezliczonych spotkaniach i konsultacjach tych przepisów. Chodzi o to, by obywatele mieli dostęp do informacji na temat tego, jak działa ich państwo. Uważam, że dostęp do tego typu informacji w pierwszej kolejności realizują polityczne prawa obywateli. Nie zgadzam się też na to, by państwo manipulowało obywatelami. Przy okazji dyskusji o OFE wyciągnąłem z kancelarii Prezesa Rady Ministrów umowę zawartą między KPRM a firmą brandaddicted. Ta umowa dotyczyła m.in. medialnego wsparcia kryzysowego, które rozumiane jest jako analiza i rekomendacja działań, jakie powinien podjąć rząd, aby złagodzić lub zniwelować w mediach społecznościowych opinie o swoich działaniach. To jest zatem nic innego, jak szukanie sposobów tłumienia krytyki działań państwa. W demokratycznym państwie prawnym to nie jest dopuszczalne. Nagłaśniałem problemy domeny publicznej i próby ograniczeń dozwolonego użytku w prawie autorskim. Zwracam uwagę na nieracjonalność wydawania środków publicznych, które wydawane są na kolejne strony internetowe, na kolejne loga kolejnych urzędów, na pozycjonowanie, reklamę aktywności urzędników. W to miejsce proponuję podjęcie działań zmierzających do inwentaryzacji istniejących serwisów administracji publicznych, stworzenie kryteriów ich publikacji, stworzenie jednolitego i jednego serwisu rządu w miejsce różnych serwisów poszczególnych ministerstw. Zabiegam też o to, by powstały zasady stosowania jednolitej identyfikacji wizualnej państwa. Unia Europejska potrafi sprawić, że na tablicach informujących o zaangażowaniu pieniędzy europejskich wszędzie jest takie samo logo przedstawienie flagi UE. Na takich tablicach nie ma godła RP. Każdy urząd stosuje innego Orła Białego, nie ma wzorów tablic urzędowych. W efekcie powoduje to, że silosowość państwa się zwiększa. A obywatel powinien mieć w państwie jednego partnera, nie zaś cały szereg udzielnych księstewek, które dodatkowo walczą ze sobą tworząc własne identyfikacje, zamawiając swoje własne, odrębne od państwowych, loga. Przeciwstawiałem się rozmywaniu symboli narodowych przy okazji akcji Orzeł Może. Moje działania doprowadziły wówczas do tego, że jedna z zaangażowanych w marketingową wszak akcję organizacji pozarządowych zwróciła pieniądze, które otrzymała z Programu Narodowego Centrum Kultury - Kultura Interwencje. To było tylko 100 tysięcy złotych, ale nie zostały one wówczas wydane na realizację marketingowych koncepcji spółek zaangażowanych w prezydencką akcję. Wcześniej przeciwstawiałem się temu, by Kancelaria Prezydenta zaczęła posługiwać się własnym logo, przeciwstawiałem się temu, by Prezydent zaczął posługiwać się logo. Organy państwa polskiego powinny posługiwać się herbem Rzeczypospolitej, symbolem suwerenności Polski jest Orzeł Biały. Niedawno, w czasie jednej z dyskusji publicznych, ktoś o sobie powiedział: w tym kraju jestem nikim i nic nie mogę zrobić. Odpowiedziałem, że w moim kraju jestem kimś, bo jestem obywatelem. Mogę podejmować działania obywatelskie. To wszystko, co powyżej spisane, robiłem nie tylko jako publicysta, ale też jako aktywnie zaangażowany w proces prawnik, społecznik, obywatel. Mandat senatora pozwoliłby mi realizować te kierunki moich działań z wykorzystaniem dodatkowego narzędzia. O ile, oczywiście, inni obywatele uznają, że to dobry pomysł.
4 A z czego ten Waglowski się utrzymuje? Utrzymuję się z publicystyki, z prowadzenia zajęć akademickich na wyższych uczelniach, z przygotowywania opinii i ekspertyz w ramach prowadzonej przeze mnie od 10 lat działalności gospodarczej, z udziału w projektach, np. niedawno zakończyłem projekt polegający na tworzeniu Systemu Analiz Orzeczeń Sądowych w ramach konsorcjum, którego liderem było Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego W jakim okręgu masz zamiar startować? Zamierzam ubiegać się o mandat senatora w Warszawie, w okręgu nr 45. Okręg ten obejmuje Bemowo, Ochotę, Ursus, Włochy i Wolę. Mógłbym oczywiście tak, jak niektórzy politycy, których wystawiano do zagospodarowania określonych okręgów, a którzy potem mówili, że startują w Bydgoszczu, ale ja się wychowałem w warszawskich Włochach. Tam jest mój rodzinny dom. Tam chodziłem do szkoły podstawowej i do szkoły muzycznej, tam mieszkałem przez 30 lat. Na Ochocie chodziłem do liceum, na Woli chodziłem na zajęcia plastyczne. To jest mój okręg z którym jestem związany. I wiem, że ubieganie się o mandat senatora w Warszawie, gdzie odbywa się główna bitwa wyborcza, należy do zadań z gatunku niemożliwych do zrealizowania. Zdaję sobie sprawę, że może mam szansę jedną na milion, by uzyskać mandat. Ale - jak to zauważył Terry Pratchett w Równoumagicznieniu - "magowie obliczyli, że szanse jedna na milion sprawdzają się w dziewięciu przypadkach na dziesięć". No dobrze, to jaka partia cię popiera, z jakiej listy chcesz startować? Nie jestem związany z żadną partią polityczną. Jestem kandydatem niezależnym. Zamierzam ubiegać się o mandat senatora z poparciem Komitetu Wyborczego Wyborców. Jeśli istniejące siły polityczne zechcą mnie popierać w czasie mojego startu w wyborach do Senatu, to będzie mi bardzo miło, ale sens mojego startu jest taki, że w wyborach startuję niezależnie. Wiele się ostatnio mówi o jednomandatowych okręgach wyborczych, że to ważne narzędzie w rękach obywateli. Sprawdźmy zatem, czy ktoś, kto nie dysponuje zapleczem politycznym ma szansę w wyborach do Senatu RP, w których funkcjonują jednomandatowe okręgi wyborcze. Kandydatem do Senatu RP z okręgu, w którym mam zamiar ubiegać się o mandat, będzie też mec. Aleksander Pociej, który obecnie piastuje mandat senatora z tego okręgu, a w poprzednich wyborach uzyskał go startując z listy Platformy Obywatelskiej. W nadchodzących wyborach p. Pociej również będzie startował. Już zyskał rekomendację PO, chociaż oczywiście jeszcze nie został zgłoszony. Niedawno, w trakcie rozmowy z jednym z polityków PO i za jego pośrednictwem, przekazałem p. Aleksandrowi Pociejowi wyrazy szacunku i niskie ukłony. Zabiegając o mandat senatora istotne jest dla mnie również to, w jaki sposób prowadzi się ten wyścig, w jaki sposób bierze się udział w publicznej debacie. Wyrażając szacunek do kandydatów startuję w tych wyborach po to, by z nimi wygrać. Jaki jest kalendarz kampanii? Wybory odbędą się 25 października. Do 4 września kandydaci niezależni muszą zarejestrować swoje komitety (do tego potrzebne jest 1000 podpisów poparcia dla utworzenia Komitetu Wyborczego Wyborców, przy czym te podpisy poparcia mogą składać osoby z różnych okręgów wyborczych).
5 Do 14 września Komitet musi dostarczyć PKW 2000 (dwa tysiące) podpisów poparcia dla konkretnego kandydata. Te podpisy musza być zebrane wśród wyborców w okręgu, w którym kandyduje. Po co startujesz do tego Senatu, co masz zamiar tam robić? Jakiś czas temu przygotowałem wirus polityczny. Wzywałem w nim, by inni zabiegający o poparcie wyborcze dopisali do swojego programu wyborczego następujące punkty: dostęp do informacji, partycypacja obywatelska, poprawa jakości legislacji, ochrona domeny publicznej. To są też główne punkty, które chciałbym realizować uzyskując mandat senatora. Wybierając senatora warto pamiętać, że senatorowie, poza generalnym głosowaniem w Izbie, w istocie pracują w swoich komisjach. Senator ma obowiązek zgłoszenia swojej kandydatury przynajmniej do jednej stałej komisji senackiej. Jeżeli chce pracować w więcej niż dwóch komisjach, musi uzyskać zgodę Prezydium Senatu. Senator może także brać czynny udział w pracach każdej innej komisji, której nie jest członkiem, ale nie może wtedy uczestniczyć w głosowaniu. Ponieważ zajmuje się dostępem do informacji publicznej i problematyką partycypacji obywatelskiej - gdybym został wybrany do Senatu zgłosiłbym swoją kandydaturę do Senackiej Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. Przedmiotem działania komisji są: prawa i wolności obywatelskie i ich instytucjonalne gwarancje, sprawy związane z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości i bezpieczeństwa publicznego, przestrzeganie prawa, przestrzeganie praw człowieka, instytucje społeczeństwa obywatelskiego i organizacje pozarządowe, rozpatrywanie petycji kierowanych do Senatu i jego organów. Ze względu na to, że przedmiotem mojej aktywności jest również informatyzacja państwa - ewentualną drugą komisją byłaby Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej. Przedmiotem działania komisji są: organizacja i funkcjonowanie struktur samorządu terytorialnego, rozwój regionalny, finanse samorządu terytorialnego, gospodarka mieniem komunalnym, funkcjonowanie organów administracji państwowej. Ale jakie są Pana poglądy w kwestiach gospodarczych? Wiem, że to jedno z tych pytań, które musi prędzej czy później paść. Prawda jest taka, że nie jestem ekonomistą. Nie dysponuję zgrabnym zestawem zdań, którymi posługują się czasem politycy, by się pozycjonować na skalach gospodarczych. Oczywiście wiem też, bo też to już przerabiałem, że prosta odpowiedź, że od 10 lat prowadzę samodzielną działalność gospodarczą nie jest wystarczająca. Samodzielną, jednoosobową, ale też i skromną. Bo staram się być przedsiębiorcą, chociaż pewnie dziwnym, bo wybór moich aktywności zwykle nie jest podyktowany jedynie chęcią zysku. Wspierałem proces legislacyjny związany z deregulacją zawodów. Zakładam, że w sprawach gospodarczych dla mnie prawnika, nie zaś ekonomisty, istotne są sprawy regulacyjne, czyli to, by było równe boisko, by przepisy nie były skomplikowane, by ludzie przedsiębiorczy czuli, że ich państwo nie jest wobec nich opresyjne. W tym duchu też wspierałem niegdyś Polską Izbę Informatyki i Telekomunikacji, w tym duchu starałem się wspierać Związek Pracodawców Branży Internetowej IAB. Moje poglądy i podejmowane działania są takie, by umożliwić przedsiębiorczym obywatelom realizację swobody
6 gospodarczej, z drugiej strony staram się zwykle uwzględniać w swoich aktywnościach problematykę ludzi wykluczonych (dlatego m.in. zabiegałem o ratyfikację Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych). Przejrzystość prawa i jego jednoznaczność - to są kryteria jakości prawa stosowane także w kwestiach ekonomicznych i gospodarczych. Dlatego wspieram Ministerstwo Gospodarki, Rządowe Centrum Legislacji i Kancelarię Prezesa Rady Ministrów w procesie tworzenia zasad przygotowywania Ocen Skutków Regulacji. Chodzi o to, by dawało się jasno pokazać z czego jaka regulacja wynika, a potem dokonać ewaluacji (sprawdzenia), czy zrealizowano wcześniejsze założenia. Będąc w Senacie będzie Pan brał udział także w głosowaniach nad rzeczami, w których nie jest Pan specjalistą Owszem, wiem, że senatorowie głosują nad ustawami z różnych dziedzin. Niedawno, w ramach Obywatelskiego Forum Legislacji (OFL) zakończyłem projekt polegający na przeanalizowaniu 110 projektów ustaw tworzonych w rządzie w roku Chodziło zatem o 100% projektów ustaw w owym roku procedowanych. Głównym celem tego projektu była ocena procesu legislacyjnego ze względu na przygotowanie ocen skutków regulacji, ich jakości. Chodziło właśnie o to, by prawo oparte było na dowodach. Uważam, że prawo jest funkcją stosunków społecznych. Odpowiadając rzetelnie na pytanie dotyczącego konkretnego projektu ustawy musiałbym znać okoliczności, w których dane zagadnienie jest stawiane. Ważne jest dla mnie po co, w jakim celu, dane rozwiązanie się proponuje. Zakładam też, że dobre prawo, czyli prawo tworzone dla obywateli, powinno być poprzedzone debatą publiczną i proces jego tworzenia opierać się powinien na rzetelnie przeprowadzonej analizie argumentacji, rzetelnie rozpoznanym problemie społecznym. Dlatego w projekcie, o którym wspomniałem, oceniałem dokumenty zarówno dotyczące prawa pracy, jak i ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów, albo takie, które dotyczyły rafinerii, albo kombatantów. Powinieneś startować do Sejmu, nie zaś do Senatu! Nie idę do Senatu po władzę, nie spodziewam się, że niezależny kandydat będzie miał możliwość inicjowania procesu legislacyjnego (zresztą nie taka jest rola Senatu). Będąc senatorem, owszem, decydowałbym o tych wszystkich trafiających do Senatu projektach ustaw, ale nie w taki sposób, jak decydują o nich posłowie w Sejmie. Wedle mojej oceny rola senatora (czyli osoby zasiadającej w Izbie refleksji ) jest nieco inna niż rola posła. Owszem, senatorowie (mówiąc ogólnie i nieprecyzyjnie) mają inicjatywę legislacyjną, ale według mnie winni z niej korzystać np. w celu wykonania wyroków Trybunału Konstytucyjnego, w wyniku działania prawa petycji, w wyniku współpracy z Rzecznikiem Praw Obywatelskich i np. w celu wykonania wyroków ze Strasburga oraz w podobnych sytuacjach. Prawo (w sensie politycznym) raczej tworzone winno być w Sejmie, nie zaś w Senacie. Dlatego też startując wybrałem Senat. Bo bardziej mi zależy na tym, by móc się przydać w owej Izbie refleksji, nie zaś w Sejmie, gdzie realizowana jest w istocie władza ustawodawcza w tym najbardziej politycznym znaczeniu. Jeden niezależny senator nic właściwie w Senacie nie znaczy... Siódmego lipca 2015 roku Senat głosował nad wyrażeniem zgody na wybór Rzecznika Praw Obywatelskich. Zgodę taką wyrażono stosunkiem głosów 41 do 39 przy dwóch senatorach wstrzymujących się od głosu.
7 Zdaję sobie sprawę, że będąc senatorem nienależącym nie sprawię od razu, że prawo będzie zdecydowanie lepiej uchwalane, że dostęp do informacji publicznej będzie zapewniony, że zwiększy się zakres partycypacji obywatelskiej w procesach decyzyjnych, albo że zapewniona będzie ochrona domeny publicznej w Polsce. Dysponując mandatem senatora będę mógł jednak skuteczniej niż do tej pory sygnalizować te problemy zarówno w samym procesie legislacyjnym, jak również informując o nich opinie publiczną. Od 20 lat zajmujesz się Internetem, ale internet to nie wszystko, swoim internetowym zaangażowaniem nie zyskasz mandatu. Co z osobami starszymi? Społeczeństwo obywatelskie, o które zabiegam, to społeczeństwo oparte na wartościach i tradycjach. Pierwszym miejscem, w którym te tradycje i wartości się wpaja jest zwykle rodzina. Młodzież dziś nieco odlatuje w te inne światy, w tym wirtualne, ale coraz częściej - tak mi się wydaje - poszukuje korzeni. Bez wiedzy o korzeniach trudniej być obywatelem. Wiedza o swoich korzeniach sprawia, że można utożsamiać się nie tyle z taką lub inna partią, która stara się o głos w wyborach, co z krajem, z jego historią, często bardzo zagmatwaną. Opowiadanie o historii rodziny to całkiem ciekawy sposób na łączność między pokoleniami. Czasem może być jedynym sposobem na to, by wykluczeni technologicznie seniorzy mogli mieć kontakt z kolejnym pokoleniem. Myślę sobie, że aby promować społeczeństwo obywatelskie warto też promować rodzinną genealogię. Ja jestem m.in. potomkiem kowali i kuźników. Magnatów się w rodzinie nie doszukałem. Genealogia jest dla wszystkich. Młodzież interesująca się genealogią wspomina za każdym razem swoich przodków. Nie tylko w rocznice, do których ciężko ich przekonać. A coraz więcej jest zasobów pozwalających z poziomu komputera szukać przodków. Wielu społecznie działających ludzi gromadzi, indeksuje i udostępnia zbiory metrykalne. Archiwa otwierają coraz częściej swoje zasoby. To może być impuls, by starsze pokolenie miało motywację do sięgnięcia po komputer, nauczenia się podstaw jego obsługi. Ale chyba ważniejsze jest to, że o rodzinnej historii nie dowiecie się w inny sposób, jak odwiedzając najstarszych przedstawicieli swojej rodziny i wysłuchując tego, co mają do opowiedzenia. Zatem odwiedźcie ich i spytajcie o ich historię. Jak się poznali Wasi rodzice? Wiecie? Słyszeliście tę historię? A dziadkowie? Jak się poznali? Co było wówczas dla nich ważne? Jakie mieli nadzieje? Pana działalność na rzecz transparentności życia publicznego jest znana od lat. Jednak zasiadając w Senacie będzie Pan musiał głosować również ustawy ważne światopoglądowo. Stad muszę spytać jaki jest pański stosunek do: związków partnerskich, aborcji, religii w szkołach, in vitro? Fajnie. Zastanawiam się, jakie chcielibyście Państwo uzyskać odpowiedzi? Takie proste i jednoznaczne, sformatowane i memiczne, a zatem jednocześnie fałszywe, bo upraszczające, czy też takie skomplikowane, bardziej zawiłe, oddające szereg wątpliwości i moich i tych, które wynikają ze stanu dyskusji?
8 O jakie związki partnerskie pytacie? Jak każdy z Was je rozumie? Pytanie dotyczy związków partnerskich, czy może raczej o politykę państwa? Bo jeśli o politykę państwa, to wedle mojej oceny państwo ma przed sobą konkretny cel do osiągnięcia, który ja postrzegam w kategoriach racji stanu. Tym celem jest to, by państwo miało obywateli, zatem powinno promować tak zwaną dzietność (na psa urok, jakie jest to słabe określenie) i sprawiać, by ludzie nie wyjeżdżali. A jeśli dzietność, to tworzyć takie warunki podstawowym komórkom społecznym, by te chciały się rozmnażać i wychowywać potomstwo w kraju. Ale taka odpowiedź nie jest o związkach partnerskich, prawda? Związki partnerskie są istotne dla grupy osób. Nikomu do łóżka nie mam zamiaru zaglądać. Możliwość dowiadywania się o stanie zdrowia partnera da się załatwić nie ingerując w system prawny. Dziedziczenie również. Bycie obywatelem nie zależy od tego, jakiej płci ktoś jest i jakie ma preferencje seksualne. To jego prywatna sprawa. Zabiegając o mandat senatora interesuje mnie rozwiązanie nie kwestii związków partnerskich, tylko tego, by na temat tego typu, sygnalizowanych przez grupy obywateli problemów możliwa była debata publiczna. Religia w szkołach? Moim zdaniem religia to sprawa osobista obywateli. Jeśli rodzice tak zdecydują, to powinni mieć możliwość sprawienia, że w szkole, do której posyłają dzieci będzie wykładana religia. Ale znów - to nie o to mnie pytacie, tylko o coś innego. Pytacie jaki jest mój osobisty stosunek do religii w szkołach. Powtórzę: moim zdaniem religia to indywidualna i prywatna sprawa. W preferowanej przeze mnie wizji państwa religię wykładać winien dany Kościół lub Związek Wyznaniowy, a ten być utrzymywany przez swoich wiernych. Państwo zaś ma do realizowania inne, moim zdaniem istotniejsze cele, niż organizowanie wykładu na temat doktryny konkretnego kościoła. Wedle mojego systemu wartości zdecydowanie ważniejsze jest, by młodzi obywatele w powszechnej szkole uczyli się matematyki, historii, a w sferze zbliżonej do religii raczej historii doktryn politycznych i by mogli poznać historię różnych religii, a więc elementy religioznawstwa. In vitro? Przecież problem nie w in vitro - to techniczna operacja na komórkach. Jaki jest stan wiedzy o tym? Wsłuchiwałem się w dyskusję o eugenice i to też nie jest jeszcze istota problemu. Istotą problemu jest życie, a konkretnie los zarodków, które powstają w wyniku zapłodnienia. Nie jest nim to, że dana para chce mieć dzieci i korzystając z dorobku nauki zabiega o to również taką drogą. Zatem w istocie pytanie dotyczy tego, czy zarodki to życie i czy życie należy chronić. Czy tak brzmi pytanie? Bo jeśli tak, to wiąże się z tematem aborcji. Czy pytanie o to, gdzie i kiedy zaczyna się życie jest pytaniem światopoglądowym? Moim zdaniem nie. Moim zdaniem odpowiedzi na to pytanie powinna udzielić nauka. Zdaję sobie sprawę, że wielu ludzi ma na ten temat swój własny, niezwiązany z nauką pogląd. Ja raczej chciałbym widzieć się w nurcie racjonalizmu. Co nie znaczy, że wykluczam istnienie siły wyższej. Wystarczy się rozejrzeć, by zadać sobie pytanie: kto to wszystko zaprogramował i kiedy, by nie wykluczać, a wręcz przeciwnie - zakładać coś więcej. Ale spór o naturę tego czegoś to nie spór o życie, tylko o granice poznania i zrozumienia. To dyskusja filozoficzna, nie zaś dotycząca światopoglądu. Światopogląd się zmienia tak, jak zmienia się pogląd na świat. A teraz ja Was zapytam: czy rzeczywiście uzależniacie swój polityczny wybór od odpowiedzi na pytanie o stosunek do tych właśnie spraw przy takim sformułowaniu pytania do kandydata? Polaryzowanie się na memnicznych, uproszczonych (by wszyscy zrozumieli) stanowiskach wcale nie służy debacie publicznej i wcale nie sprawia, że problemy są rozwiązywane. Moim zdaniem
9 to, co należy wspierać to debata publiczna. Realna, rzetelna, wcale nie taka, która posługuje się uproszczoną wizją świata, czyli nie taka, która nadaje się sformatowania w jednym zdaniu na Twitterze lub w SMS-ie. A właśnie do tego sprowadza się pytanie: jaki jest pański stosunek do aborcji/in vitro/religii/związków partnerskich. Dodajmy eutanazję, bo czemu nie? Dodajmy jeszcze eksperymenty genetyczne, dodajmy parę innych tematów. Nad tym wszystkim pochylają się całe sztaby etyków, którzy próbują odpowiedzieć na pytanie, jakie są granice, jakie wartości są uniwersalne dla wszystkich ludzi. I ja mam o tym napisać w odpowiedzi na pytanie w kampanii wyborczej. Tak. Rozumiem, że to pytania ważne dla wyborcy i oczywiście są uprawnione. Swoją odpowiedzią starałem się dać sygnał, że nie widzę świata w spolaryzowany, sformatowany dla masowego wyborcy sposób. Być może przegram, bo zamiast zamknąć w krótkim zdaniu cały złożony problem wypisuje tu zawiłe wywody. Ale taka jest moja odpowiedź. Ludzie pytają mnie o Twoje poglądy (zbieram podpisy wśród przyjaciół), pytają o to, jakie stanowisko masz w sprawie relacji państwo-kościół, albo o stanowisko w sprawie związków partnerskich. Religia i orientacja seksualna to prywatna sprawa obywateli. Zabiegam o mandat senatora by w państwie obywateli możliwa była debata publiczna i tworzenie prawa opartego na dowodach. By władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej była sprawowana przez obywateli. Uważam, że takie ugrzecznione i wyważone odpowiedzi na pytania gospodarcze i (przede wszystkim) światopoglądowe to nie jest dobry kierunek. Fajnie, że chcesz debatować, ale czy w tej debacie będziesz przedstawiał poglądy zbliżone do moich, czy wręcz przeciwnie? Wiem, że skoro takie pytania padają, to są istotne dla pytających, ale uważam, że te pytania, w tej formie, w jakiej bywają zadawane, nie są istotne w moich działaniach i planach. Uważam też, że fakt, że one są zadawane, jest efektem celowego polaryzowania sceny politycznej przez głównych graczy. Dla mnie najbardziej istotne są te cztery punkty: dotyczące dostępu do informacji publicznej, zwiększenia partycypacji obywatelskiej (udziału obywateli w podejmowaniu decyzji), poprawy jakości prawa i ochrony domeny publicznej. Te cztery punkty, ich realizacja, sprawi, że przepisy gospodarcze będą przejrzyste i będą rozwiązywały realne problemy przedsiębiorców - obywateli w ich własnym kraju, przepisy dotyczące stosunków państwo-kościół będą dawały gwarancje realizacji praw człowieka i obywatela w sferze religijnej (i chodzi o każdego obywatela, niezależnie od wyznawanej przez niego religii), dadzą pole do rzetelnej dyskusji o prawach obywatelskich mniejszości i do formułowania takich przepisów, które będą akceptowalne przez ogół polskiego społeczeństwa. Pamiętam przy tym, że ubiegając się o mandat senatora jako kandydat niezależny i niezwiązany z żadną z głównych sił w polskiej polityce, uzyskując taki mandat nie będę mógł realnie wpływać na główne kierunki kształtowania polityki państwa (te kształtowane są w Sejmie). Ale będę mógł zabiegać o równe boisko gry. I taki jest sens mojego kandydowania.
10 Jaki jest Twój stosunek do zmuszania nas do przyjmowania imigrantów (chodziło o kwestie repatriacji Polaków ze wschodu, wsparcia socjalnego państwa dla imigrantów oraz poziomu kontroli uprzedniej ryzyka nadużywania gościnności )? Jakie jest Pana stanowisko w sprawie polityki imigracyjnej Polski? Polska w szczególności, a Słowianie w ogólności, słynęli od wieków ze swojej gościnności. W jednym z ostatnich felietonów w Gazecie Bankowej pisałem o tym właśnie, nawiązując m.in. do polskiego mitu założycielskiego. Na postrzyżynach Piastowicza pojawiło się dwóch wędrowców, których wcześniej wygoniono z dworu Popiela, nie udzielając im tam gościny. Co się stało z Popielem wiadomo. Ale... Są też w literaturze przedmiotu tezy, że owi wędrowcy to Cyryl z Metodym, co nadaje dodatkowego kolorytu owej historii o Piastowiczu, bo przecież - ktoś tak może powiedzieć, ówczesny władca (Popiel) nie przyjął chrystianizatorów, wygonił ich, a oni wsparli konkurentów i zniszczyli istniejący wówczas porządek społeczny w istniejącym już wówczas pierwszym państwie. Zatem trzeba ostrożnie wybierać możliwe interpretacje opowiadanych historii. Odpowiadając na pytanie o repatriantów - są to Polacy, nie imigranci. Polska powinna udzielać pomocy Polakom zza granicy, dawać warunki do tego, by żyli w Polsce, by ich dzieci mogły tu się kształcić i pracować. To szczególnie istotne w kontekście zmniejszającej się tak zwanej dzietności i w kontekście starzenia się społeczeństwa polskiego (a to starzenie się jest generalnie trendem dotyczącym całej Europy, odnotowanym już w latach 70 w diagnozach społecznych). Odnośnie imigrantów posłużę się osobistą historią: mój 4 razy pradziadek (czyli jeden z 64 pradziadków/prababć) był imigrantem z Bawarii (przyjechał do Polski by szukać szczęścia w Staropolskim Okręgu Przemysłowym, chwilę przed reformami Staszica). Mój 5 razy pradziadek z innej gałęzi (czyli jeden z 128 pradziadków/prababć) był pruskim urzędnikiem, którego zadaniem było zarządzanie w imieniu zaborców polskimi ziemiami (pojął za żonę Polkę, moją babcię, i stał się polskim patriotą). A mój jeszcze inny przodek z jeszcze innej gałęzi, 9 razy pradziadek, był imigrantem ze Szkocji. Generalnie pozostali, których udało mi się ustalić, byli Polakami (inna sprawa, że część z nich stała się Polakami chwilę przed tym, jak ich książę mazowiecki Janusz osadził na ich dziedzinach, co stało się w okolicy 1420 roku, a wcześniej byli po prostu przedstawicielami plemion pruskich lub Jadźwingami. Pytanie dotyczy imigrantów, a ja przewrotnie odpowiem - nie chodzi o imigrantów, tylko o to, jaki jest interes wspólnoty Polaków mieszkających dziś w Polsce. Tym się powinniśmy kierować, nie zaś odpowiadać na pytanie o stosunek do imigrantów. Ja mam w rodzinie od setek lat przodków, którzy tu na tych terenach mieszkali, pracowali, walczyli o swoje. mam też kilku imigrantów, bez których by mnie nie było. Każdy Polak żyjący dziś w Polsce ma takich przodków, chociaż nie każdy ma tego świadomość. Przydałoby się w Polsce trochę ludzi, którzy są dobrze wykształceni i którzy chcieliby budować z nami siłę kraju, szanując jego tradycję i kulturę. Jak ich wybrać - to odrębne pytanie. Czy należy dbać o tradycję i kulturę polską? Tak. Czy tradycja i kultura polska przewidywała możliwość wspólnego życia osobom różnych kultur i różnych religii? Tak właśnie było. Nie mieliśmy jedynie zbyt wielu obywateli innego koloru skóry, niż dominujący odcień, ale ostatnio w Widzimisię komentowałem nokaut, którego dokonał na bokserskim ringu nasz rodak, urodzony w Szczecinie pięściarz, Izu Ugonoha... On ma nieco inny odcień skóry, ale to nasz człowiek. Nawiasem mówiąc - wszyscy Europejczycy pochodzą spoza Europy. Jesteśmy imigrantami z Afryki.
11 Świat się globalizuje. To jest fakt. Fakt, przed którym się nie ucieknie. Jeśli się świat się globalizuje - ludzie migrują. Ale migrowali od zawsze. Uciekali przed Hunami, weszli w granice imperium Rzymskiego, tam doprowadzili do tego, że system padł. W czasach średniowiecza i oświecenia nie było takich granic, jakie znamy ze współczesnych czasów. Kupcy podróżowali po świecie. Myśliciele podróżowali po świecie. Rzemieślnicy podróżowali po świecie (był to zresztą ich obowiązek wpisany w statuty cechowe, że bez takiej podróży nie zyskają szlifów mistrzowskich w swoim fachu) Dokonywano odkryć geograficzny. Pradziadek Puszkina był Murzynem, pochodził z Etiopii. Jasne, że Puszkin to nie Polska. Pokazuję tylko to, że migracje ludzi były zawsze i wszędzie. W czasach globalizacji zamykanie się społeczeństwa, obawa przed obcymi, nie jest rozwiązaniem, nie jest odpowiedzią na obawy. Przed niczym nie uchroni. Natomiast rozwiązaniem jest budowanie jasnych zasad gry, takich, które oddają stosunki społeczne, które realizują interesy wspólnoty mieszkańców, w których ich prawa są przestrzegane, w których o te prawa i interesy w pierwszej kolejności zabiegają sami obywatele. Istotą problemu jest zatem to, czy jako społeczeństwo polskie potrafimy doprowadzić do tego, że nasze, demokratycznie przyjęte zasady gry, czyli prawo, będą realnie przestrzegane. Również wówczas, gdy przyjmiemy imigrantów (z Afryki czy skądkolwiek). Bo przecież czego się boimy w kwestii imigrantów? Że wprowadzą swoje zasady, że zabiorą miejsca pracy, że stłumią prawa dzisiejszych polskich obywateli. Tego się boimy, czyż nie? Jeśli tak, a to przecież tylko teza (w istocie nie znam badań na temat obaw związanych z imigrantami, a to, co napisałem to tylko spekulacje wynikające z przyglądania się temu, w jaki sposób "problem imigrantów" jest komentowany publicznie), jeśli zatem tak, to odpowiedzią na takie obawy jest to, o co chodzi w głównych punktach mojego programu. A chodzi tam przecież o to, by obywatele byli gospodarzami we własnym kraju, by mieli wpływ na tworzenie prawa, na to, by prawo przyjęte w ich interesie było respektowane (również przez urzędników). Odpowiedzią na problem imigrantów nie jest to, że ktoś magicznie w imieniu obywateli podejmie za nich jakieś decyzje i magicznie Polska stanie się krajem cudownym, pięknym i bezpiecznym. Odpowiedzią jest to, że obywatele stworzą w Polsce silne społeczeństwo obywatelskie. Takie, w którym będą potrafili reagować na sytuacje, w których prawa obywatelskie nie są respektowane. Tak na prawdę pytanie dotyczy tego, jak tworzyć społeczeństwo obywatelskie w Polsce, nie zaś jaki jest stosunek do imigrantów. Przyjmijmy wszystkich tych, którzy zechcą pracować na rzecz rozwoju polskiego społeczeństwa, którzy respektują demokratycznie przyjęte zasady, szanują kulturę i tradycję kraju, który ich gości, reagujmy, gdy prawa obywatelskie są łamane (nie tylko przez imigrantów, ale przez każdego). Żaden polityk tego za obywateli nie zrobi. Jeśli nie znasz swoich praw dziś, jeśli nie potrafisz zabiegać o swoje interesy, jeśli nie czujesz się gospodarzem w swoim własnym kraju, to nie będziesz potrafił zabiegać o te prawa, nie będziesz gospodarzem w kraju, który zostanie poddany presji cywilizacyjnej i imigracyjnej.
KANCELARIA PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SAMORZĄD TERYTORIALNY DLA POLSKI Cele, granice, metody i koszty lokalnych konsultacji społecznych NUMER 33 MAJ 2014 BIULETYN
Jacek Kwiatkowski PARTYCYPACJA SPOŁECZNA I ROZWÓJ SPOŁECZNY WARSZAWA 2003 Na zlecenie Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej wydała Agencja Wydawniczo-Reklamowa MT, ul. Nowy Świat 49, 00-042 Warszawa. ISBN:
Prawo a partycypacja publiczna Dyktat czy debata - Prawo a partycypacja publiczna Partnerzy projektu: Bilans monitoringu 2012 Patronat medialny: pod redakcją Pauliny Sobiesiak-Penszko Prawo a partycypacja
Prawa człowieka, proces legislacyjny, wymiar sprawiedliwości Barbara Grabowska Współpraca: dr Adam Bodnar, Michał Szwast 1 Warszawa, czerwiec 2014 r. 1. Wprowadzenie Od połowy 2010 r. w Helsińskiej Fundacji
Publikację do druku przygotowano w Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego Copyright by Naczelny Sąd Administracyjny Warszawa 2008 ISBN 83-923258-8-5 Druk i oprawa: Drukarnia GRAF, Pruszków
BIAŁA KSIĘGA zasady partnerstwa we wdrażaniu Funduszy Europejskich w Polsce wraz ze strategią realizacji w okresie programowania 2014-2020 Warszawa, 2014 Publikacja pod redakcją: Tomasza Włodarskiego i
Wzmacnianie rządów prawa i ochrony praw człowieka w Polsce poprzez zaangażowanie podmiotów gospodarczych i społeczeństwa obywatelskiego w działania prawne na rzecz interesu publicznego Wzmacnianie rządów
KANCELARIA PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SAMORZĄD TERYTORIALNY DLA POLSKI Krajobraz Polski dobrem publicznym potrzeba zmian w zarzàdzaniu krajobrazem NUMER 34 CZERWIEC
Otwarty rząd w Polsce Otwarty rząd w Polsce Kulisy programu Opengov Otwarty rząd w Polsce. Kulisy programu Opengov. Redakcja: Grzegorz Młynarski Autorzy: Grzegorz Młynarski, Alek Tarkowski, Łukasz Jachowicz
Plan Zmian 2014-2019 Program Twojego Ruchu P R O J E K T Szanowna Obywatelko, Drogi Wyborco, Zaczynasz właśnie czytać program Twojego Ruchu. Składa się nań sto konkretnych rozwiązań, które wyrwą nas z
86 Wywiady, dyskusje Jakich trenerów potrzeba sportowi polskiemu, kto i jak powinien ich kształcić - dyskusja niedokończona Uczestnicy dyskusji: Włodzimierz Cygański - zastępca dyrektora naczelnego COS,
Who is who albo top model Kto jest kim w Projekcie Model, który będzie... modelem Ogłaszamy nabór na szkolenia 4 6 15 32 3 Who is who albo top model Czasy internetu są pod wieloma względami bezlitosne.
BY ŻYŁO SIĘ LEPIEJ. WSZYSTKIM! Program wyborczy PLATFORMY OBYWATELSKIEJ Warszawa 2007 Spis treści Spis treści Donald Tusk, Polska zasługuje na cud gospodarczy... 4 Bronisław Komorowski, Wstęp do programu
ROLA I MODELE FUNDACJI W POLSCE I W EUROPIE ROLA I MODELE FUNDACJI W POLSCE I W EUROPIE Forum Darczyńców w Polsce Publikacja powstała w ramach cyklu konferencji i seminariów Rola i modele fundacji w Polsce
Zapis sesji "Rola poradnictwa prawnego i obywatelskiego w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce". VII Ogólnopolskie Forum Inicjatyw Pozarządowych, Warszawa, 15 września 2014 r Dzień dobry Państwu,
PART YCYPACJA OBYWATELSKA MŁODZIEŻY. PRZYKŁAD MŁODZIEżOWYCH RAD GMIN Aktywne uczestnictwo młodych w decyzjach i przedsięwzięciach na szczeblu lokalnym i regionalnym jest niezbędne, jeżeli chcemy budować
Społeczny wizerunek służby cywilnej Raport z badania jakościowego urzędnicy i eksperci w ramach projektu: Strategia Zarządzania Zasobami Ludzkimi w Służbie Cywilnej Warszawa, 2011 SPIS TREŚCI INFORMACJE
Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów Jacek Strzemieczny Niniejszy poradnik powstał z udziałem doświadczonych
Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów Jacek Strzemieczny Spis treści: 1. PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...5
Grafika David Sypniewski Skład Daniel Brzeziński Korekta Iwona Kruszewska Stoły Piotr Stoły Spis treści PODZIĘKOWANIA WPROWADZENIE JAK CZYTAĆ MODEL WSPÓŁPRACY ZASADY WSPÓŁPRACY 5 7 11 19 PŁASZCZYZNA 1:
Przegląd Służby Cywilnej Departament Służby Cywilnej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów ISSN 2082 193X Kwiecień 2014 Dodatek do numeru 2 (29) z 2014 r. JAWNOŚĆ I PRZEJRZYSTOŚĆ OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA
GDYŃSKA DEBATA MŁODYCH ORGANIZATOR: WSPÓŁORGANIZACJA I DOFINANSOWANIE: PARTNERZY DEBATY: PATRONAT: Prezydent Miasta Gdyni dr WOJCIECH SZCZUREK SPIS RZECZY 4 OD REDAKCJI ROZMOWA 5 DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA
Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Strona1 Strona2 Spis treści: 1. PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...5 2. DLACZEGO PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...7 2.1. Nowa podstawa programowa...7
SIGMAR GABRIEL ANDRZEJ SZEJNA PAULINA PIECHNA-WIĘCKIEWICZ Zaciskanie pasa nie jest receptą na przyszłość s. 3 AFERA podsłuchowa s. 12 Sprawa Chazana s. 5 Socjaldemokraci KKW SLD UP NR 8 - wrzesień 2014
Raport Zbigniew Lasocik Emilia Rekosz-Cebula Łukasz Wieczorek Handel ludźmi do pracy przymusowej: mechanizmy powstawania i efektywne zapobieganie. Zbigniew Lasocik Emilia Rekosz-Cebula Łukasz Wieczorek
FUNDUSZ SOŁECKI w p y t a n i a c h i o d p o w i e d z i a c h Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich www.sllgo.pl Publikacja Fundusz sołecki w pytaniach i odpowiedziach powstała w programie
Piotr Frączak, Maria Rogaczewska, Kuba Wygnański Głos w dyskusji na temat wizji rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce Luty 2005 1 SPIS TREŚCI DOKUMENTU Stan społeczeństwa obywatelskiego. Próba
Nowy początek dla Europy: Mój program na rzecz zatrudnienia, wzrostu, sprawiedliwości oraz zmian demokratycznych Wytyczne polityczne na następną kadencję Komisji Europejskiej Przemówienie inauguracyjne
konsultacje w społeczności lokalnej : planowanie, przygotowanie, prowadzenie konsultacji społecznych metodą warsztatową Monika Probosz, Przemysław Sadura konsultacje w społeczności lokalnej : planowanie,
Projekt Ustawa o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnością Spis treści Polska Ustawa o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnością Piotr Pawłowski, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji... 3 Opinia
|
<doc fingerprint="3abef894017ebcce">
<main>
<p>1 Piotr Waglowski do Senatu często zadawane pytania. W związku z informacją, że zamierzam ubiegać się o mandat senatora, zadajecie mi Państwo pytania. Zebrałem je w tym dokumencie wraz z moimi odpowiedziami. Spis treści: Dlaczego chcesz startować do Senatu?... 2 A z czego ten Waglowski się utrzymuje?... 4 W jakim okręgu masz zamiar startować?... 4 No dobrze, to jaka partia cię popiera, z jakiej listy chcesz startować?... 4 Jaki jest kalendarz kampanii?... 4 Po co startujesz do tego Senatu, co masz zamiar tam robić?... 5 Ale jakie są Pana poglądy w kwestiach gospodarczych?... 5 Będąc w Senacie będzie Pan brał udział także w głosowaniach nad rzeczami, w których nie jest Pan specjalistą... 6 Powinieneś startować do Sejmu, nie zaś do Senatu!... 6 Jeden niezależny senator nic właściwie w Senacie nie znaczy Od 20 lat zajmujesz się Internetem, ale internet to nie wszystko, swoim internetowym zaangażowaniem nie zyskasz mandatu. Co z osobami starszymi?... 7 Pana działalność na rzecz transparentności życia publicznego jest znana od lat. Jednak zasiadając w Senacie będzie Pan musiał głosować również ustawy ważne światopoglądowo. Stad muszę spytać jaki jest pański stosunek do: związków partnerskich, aborcji, religii w szkołach, in vitro?... 7 Ludzie pytają mnie o Twoje poglądy (zbieram podpisy wśród przyjaciół), pytają o to, jakie stanowisko masz w sprawie relacji państwo-kościół, albo o stanowisko w sprawie związków partnerskich Uważam, że takie ugrzecznione i wyważone odpowiedzi na pytania gospodarcze i (przede wszystkim) światopoglądowe to nie jest dobry kierunek. Fajnie, że chcesz debatować, ale czy w tej debacie będziesz przedstawiał poglądy zbliżone do moich, czy wręcz przeciwnie?... 9 Jaki jest Twój stosunek do zmuszania nas do przyjmowania imigrantów (chodziło o kwestie repatriacji Polaków ze wschodu, wsparcia socjalnego państwa dla imigrantów oraz poziomu kontroli uprzedniej ryzyka nadużywania gościnności )? Jakie jest Pana stanowisko w sprawie polityki imigracyjnej Polski?... 10</p>
<p>2 Dlaczego chcesz startować do Senatu? Od 20 lat zajmuję się analizą prawa związanego z internetem. Wraz z rozwojem Sieci obieg informacji stał się coraz istotniejszym elementem życia społecznego. W pewnym momencie przestałem zajmować się tylko internetem, a zakres moich zainteresowań rozszerzył się na każdy przejaw obiegu informacji. Analizowałem problemy związane z rzeczywistością wirtualną, z drukiem 3D, z analizą DNA. Interesując się obiegiem informacji szybko też zacząłem brać udział w debacie publicznej na temat sposobu tworzenia prawa. Brałem udział w bardzo wielu spotkaniach w ministerstwach, w czasie których ustalano kształt przyszłych przepisów. Spędziłem też 3 lata w Sejmie jako akredytowany tam dziennikarz - to było w czasach, gdy informacje na temat przebiegu posiedzeń komisji sejmowych były publikowane w Sieci z opóźnieniem miesięcznym lub dłuższym. Zacząłem komentować sam proces legislacyjny, zacząłem zwracać uwagę na problematykę konsultacji publicznych, na zjawisko tworzenia prawa opartego na dowodach. Jestem prawnikiem. Byłem zaangażowany w prace wielu organizacji pozarządowych. Pełniłem też funkcje we władzach izby gospodarczej, doradzałem związkowi pracodawców. Biorę aktywny udział w debacie publicznej. Zdobyłem doświadczenie związane z udziałem w procesie legislacyjnym. W ramach Obywatelskiego Forum Legislacji uczestniczyłem w dialogu na temat procedur legislacyjnych z Rządowym Centrum Legislacji, z Ministerstwem Gospodarki, z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów i z Kancelarią Prezydenta. Przygotowywałem opinie i ekspertyzy dla Sejmu, a więc moje tezy były jednym z elementów procesu decyzyjnego. Mam też własne zdanie na temat tego, co należy poprawić, by wzmocnić społeczeństwo obywatelskie. Jestem przygotowany do pełnienia funkcji senatora. Przekonuję obywateli, by aktywnie włączyli się w debatę publiczną, by wzięli odpowiedzialność za państwo. Postanowiłem zatem sam ubiegać się o mandat. Ponieważ drogowskaz powinien iść drogą, którą sam wskazuje. Innymi słowy: postanowiłem ubiegać się o mandat senatora, aby działaniem zrealizować to, o czym od lat piszę i mówię. W ostatnich latach nagłaśniałem i komentowałem zjawiska, które uznawałem za zagrożenie dla praw obywateli. W 2010 roku był to pomysł stworzenia rejestru Stron i Usług Niedozwolonych, który - jak uważam - był szkodliwy dla wolności słowa, wolności pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. W efekcie realizacji takiego pomysłu stworzona byłaby infrastruktura, która władzy pozwalałaby uznaniowo blokować dostęp do wybranych przez siebie treści. Rząd wycofał się wówczas z tego projektu. Rok później krytycznie komentowałem nowelizacje ustawy o radiofonii i telewizji w zakresie audiowizualnych usług medialnych na żądanie. przygotowano wadliwą, moim zdaniem, propozycje implementacji przepisów Unii Europejskiej. Rząd wycofał się wówczas z tego pomysłu, w Senacie podzielono przepisy na dwie części i te krytykowane odesłano do dalszych prac. Rok 2012 to sprawa ACTA, ale ja publicznie komentowałem negocjacje dotyczące tej umowy już od 2008 roku. Sprzeciwiałem się też pomysłom wprowadzenia głosowania przez Internet (głównie ze względu na niemożność pogodzenia tajności głosu, postulatu zakazu handlu głosami, zagrożenia manipulacją wyborczą, niemożliwością pogodzenia takiego rozwiązania z konieczną prostotą systemu wyborczego). W to miejsce proponuję możliwość stosowania elektronicznych form zbierania poparcia pod obywatelskimi inicjatywami legislacyjnymi czy elektroniczną formę gromadzenia podpisów poparcia kandydatów do Sejmu, Senatu czy na urząd Prezydenta. Zabiegam o poprawienie przepisów związanych z działaniem Biuletynu Informacji Publicznej. Brałem udział w senackich pracach nad ustawą o petycjach. Zabiegałem o liberalizację przepisów o zbiórkach publicznych, by umożliwić</p>
<p>3 w Polsce crowdfunding, a to po to, by przedsiębiorczy obywatele mogli zyskać dodatkowe sposoby finansowania swoich pomysłów. Dodatkowo chodziło o to, by zwiększyć pewność prawa. Państwo nie może zastawiać pułapek na obywateli, a przepisy o zbiórkach publicznych były taką pułapką. W efekcie tych ostatnich prac zliberalizowano przepisy. Zwracam uwagę na to, że administracja publiczna nie może rościć sobie monopolu informacyjnego do materiałów urzędowych i dokumentów urzędowych. Te nie mogą być objęte monopolem informacyjnym. Od początku prac nad implementacją przepisów o ponownym wykorzystaniu informacji z sektora publicznego brałem udział w dyskusji na ten temat. Uczestniczyłem w niezliczonych spotkaniach i konsultacjach tych przepisów. Chodzi o to, by obywatele mieli dostęp do informacji na temat tego, jak działa ich państwo. Uważam, że dostęp do tego typu informacji w pierwszej kolejności realizują polityczne prawa obywateli. Nie zgadzam się też na to, by państwo manipulowało obywatelami. Przy okazji dyskusji o OFE wyciągnąłem z kancelarii Prezesa Rady Ministrów umowę zawartą między KPRM a firmą brandaddicted. Ta umowa dotyczyła m.in. medialnego wsparcia kryzysowego, które rozumiane jest jako analiza i rekomendacja działań, jakie powinien podjąć rząd, aby złagodzić lub zniwelować w mediach społecznościowych opinie o swoich działaniach. To jest zatem nic innego, jak szukanie sposobów tłumienia krytyki działań państwa. W demokratycznym państwie prawnym to nie jest dopuszczalne. Nagłaśniałem problemy domeny publicznej i próby ograniczeń dozwolonego użytku w prawie autorskim. Zwracam uwagę na nieracjonalność wydawania środków publicznych, które wydawane są na kolejne strony internetowe, na kolejne loga kolejnych urzędów, na pozycjonowanie, reklamę aktywności urzędników. W to miejsce proponuję podjęcie działań zmierzających do inwentaryzacji istniejących serwisów administracji publicznych, stworzenie kryteriów ich publikacji, stworzenie jednolitego i jednego serwisu rządu w miejsce różnych serwisów poszczególnych ministerstw. Zabiegam też o to, by powstały zasady stosowania jednolitej identyfikacji wizualnej państwa. Unia Europejska potrafi sprawić, że na tablicach informujących o zaangażowaniu pieniędzy europejskich wszędzie jest takie samo logo przedstawienie flagi UE. Na takich tablicach nie ma godła RP. Każdy urząd stosuje innego Orła Białego, nie ma wzorów tablic urzędowych. W efekcie powoduje to, że silosowość państwa się zwiększa. A obywatel powinien mieć w państwie jednego partnera, nie zaś cały szereg udzielnych księstewek, które dodatkowo walczą ze sobą tworząc własne identyfikacje, zamawiając swoje własne, odrębne od państwowych, loga. Przeciwstawiałem się rozmywaniu symboli narodowych przy okazji akcji Orzeł Może. Moje działania doprowadziły wówczas do tego, że jedna z zaangażowanych w marketingową wszak akcję organizacji pozarządowych zwróciła pieniądze, które otrzymała z Programu Narodowego Centrum Kultury - Kultura Interwencje. To było tylko 100 tysięcy złotych, ale nie zostały one wówczas wydane na realizację marketingowych koncepcji spółek zaangażowanych w prezydencką akcję. Wcześniej przeciwstawiałem się temu, by Kancelaria Prezydenta zaczęła posługiwać się własnym logo, przeciwstawiałem się temu, by Prezydent zaczął posługiwać się logo. Organy państwa polskiego powinny posługiwać się herbem Rzeczypospolitej, symbolem suwerenności Polski jest Orzeł Biały. Niedawno, w czasie jednej z dyskusji publicznych, ktoś o sobie powiedział: w tym kraju jestem nikim i nic nie mogę zrobić. Odpowiedziałem, że w moim kraju jestem kimś, bo jestem obywatelem. Mogę podejmować działania obywatelskie. To wszystko, co powyżej spisane, robiłem nie tylko jako publicysta, ale też jako aktywnie zaangażowany w proces prawnik, społecznik, obywatel. Mandat senatora pozwoliłby mi realizować te kierunki moich działań z wykorzystaniem dodatkowego narzędzia. O ile, oczywiście, inni obywatele uznają, że to dobry pomysł.</p>
<p>4 A z czego ten Waglowski się utrzymuje? Utrzymuję się z publicystyki, z prowadzenia zajęć akademickich na wyższych uczelniach, z przygotowywania opinii i ekspertyz w ramach prowadzonej przeze mnie od 10 lat działalności gospodarczej, z udziału w projektach, np. niedawno zakończyłem projekt polegający na tworzeniu Systemu Analiz Orzeczeń Sądowych w ramach konsorcjum, którego liderem było Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego W jakim okręgu masz zamiar startować? Zamierzam ubiegać się o mandat senatora w Warszawie, w okręgu nr 45. Okręg ten obejmuje Bemowo, Ochotę, Ursus, Włochy i Wolę. Mógłbym oczywiście tak, jak niektórzy politycy, których wystawiano do zagospodarowania określonych okręgów, a którzy potem mówili, że startują w Bydgoszczu, ale ja się wychowałem w warszawskich Włochach. Tam jest mój rodzinny dom. Tam chodziłem do szkoły podstawowej i do szkoły muzycznej, tam mieszkałem przez 30 lat. Na Ochocie chodziłem do liceum, na Woli chodziłem na zajęcia plastyczne. To jest mój okręg z którym jestem związany. I wiem, że ubieganie się o mandat senatora w Warszawie, gdzie odbywa się główna bitwa wyborcza, należy do zadań z gatunku niemożliwych do zrealizowania. Zdaję sobie sprawę, że może mam szansę jedną na milion, by uzyskać mandat. Ale - jak to zauważył Terry Pratchett w Równoumagicznieniu - "magowie obliczyli, że szanse jedna na milion sprawdzają się w dziewięciu przypadkach na dziesięć". No dobrze, to jaka partia cię popiera, z jakiej listy chcesz startować? Nie jestem związany z żadną partią polityczną. Jestem kandydatem niezależnym. Zamierzam ubiegać się o mandat senatora z poparciem Komitetu Wyborczego Wyborców. Jeśli istniejące siły polityczne zechcą mnie popierać w czasie mojego startu w wyborach do Senatu, to będzie mi bardzo miło, ale sens mojego startu jest taki, że w wyborach startuję niezależnie. Wiele się ostatnio mówi o jednomandatowych okręgach wyborczych, że to ważne narzędzie w rękach obywateli. Sprawdźmy zatem, czy ktoś, kto nie dysponuje zapleczem politycznym ma szansę w wyborach do Senatu RP, w których funkcjonują jednomandatowe okręgi wyborcze. Kandydatem do Senatu RP z okręgu, w którym mam zamiar ubiegać się o mandat, będzie też mec. Aleksander Pociej, który obecnie piastuje mandat senatora z tego okręgu, a w poprzednich wyborach uzyskał go startując z listy Platformy Obywatelskiej. W nadchodzących wyborach p. Pociej również będzie startował. Już zyskał rekomendację PO, chociaż oczywiście jeszcze nie został zgłoszony. Niedawno, w trakcie rozmowy z jednym z polityków PO i za jego pośrednictwem, przekazałem p. Aleksandrowi Pociejowi wyrazy szacunku i niskie ukłony. Zabiegając o mandat senatora istotne jest dla mnie również to, w jaki sposób prowadzi się ten wyścig, w jaki sposób bierze się udział w publicznej debacie. Wyrażając szacunek do kandydatów startuję w tych wyborach po to, by z nimi wygrać. Jaki jest kalendarz kampanii? Wybory odbędą się 25 października. Do 4 września kandydaci niezależni muszą zarejestrować swoje komitety (do tego potrzebne jest 1000 podpisów poparcia dla utworzenia Komitetu Wyborczego Wyborców, przy czym te podpisy poparcia mogą składać osoby z różnych okręgów wyborczych).</p>
<p>5 Do 14 września Komitet musi dostarczyć PKW 2000 (dwa tysiące) podpisów poparcia dla konkretnego kandydata. Te podpisy musza być zebrane wśród wyborców w okręgu, w którym kandyduje. Po co startujesz do tego Senatu, co masz zamiar tam robić? Jakiś czas temu przygotowałem wirus polityczny. Wzywałem w nim, by inni zabiegający o poparcie wyborcze dopisali do swojego programu wyborczego następujące punkty: dostęp do informacji, partycypacja obywatelska, poprawa jakości legislacji, ochrona domeny publicznej. To są też główne punkty, które chciałbym realizować uzyskując mandat senatora. Wybierając senatora warto pamiętać, że senatorowie, poza generalnym głosowaniem w Izbie, w istocie pracują w swoich komisjach. Senator ma obowiązek zgłoszenia swojej kandydatury przynajmniej do jednej stałej komisji senackiej. Jeżeli chce pracować w więcej niż dwóch komisjach, musi uzyskać zgodę Prezydium Senatu. Senator może także brać czynny udział w pracach każdej innej komisji, której nie jest członkiem, ale nie może wtedy uczestniczyć w głosowaniu. Ponieważ zajmuje się dostępem do informacji publicznej i problematyką partycypacji obywatelskiej - gdybym został wybrany do Senatu zgłosiłbym swoją kandydaturę do Senackiej Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. Przedmiotem działania komisji są: prawa i wolności obywatelskie i ich instytucjonalne gwarancje, sprawy związane z funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości i bezpieczeństwa publicznego, przestrzeganie prawa, przestrzeganie praw człowieka, instytucje społeczeństwa obywatelskiego i organizacje pozarządowe, rozpatrywanie petycji kierowanych do Senatu i jego organów. Ze względu na to, że przedmiotem mojej aktywności jest również informatyzacja państwa - ewentualną drugą komisją byłaby Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej. Przedmiotem działania komisji są: organizacja i funkcjonowanie struktur samorządu terytorialnego, rozwój regionalny, finanse samorządu terytorialnego, gospodarka mieniem komunalnym, funkcjonowanie organów administracji państwowej. Ale jakie są Pana poglądy w kwestiach gospodarczych? Wiem, że to jedno z tych pytań, które musi prędzej czy później paść. Prawda jest taka, że nie jestem ekonomistą. Nie dysponuję zgrabnym zestawem zdań, którymi posługują się czasem politycy, by się pozycjonować na skalach gospodarczych. Oczywiście wiem też, bo też to już przerabiałem, że prosta odpowiedź, że od 10 lat prowadzę samodzielną działalność gospodarczą nie jest wystarczająca. Samodzielną, jednoosobową, ale też i skromną. Bo staram się być przedsiębiorcą, chociaż pewnie dziwnym, bo wybór moich aktywności zwykle nie jest podyktowany jedynie chęcią zysku. Wspierałem proces legislacyjny związany z deregulacją zawodów. Zakładam, że w sprawach gospodarczych dla mnie prawnika, nie zaś ekonomisty, istotne są sprawy regulacyjne, czyli to, by było równe boisko, by przepisy nie były skomplikowane, by ludzie przedsiębiorczy czuli, że ich państwo nie jest wobec nich opresyjne. W tym duchu też wspierałem niegdyś Polską Izbę Informatyki i Telekomunikacji, w tym duchu starałem się wspierać Związek Pracodawców Branży Internetowej IAB. Moje poglądy i podejmowane działania są takie, by umożliwić przedsiębiorczym obywatelom realizację swobody</p>
<p>6 gospodarczej, z drugiej strony staram się zwykle uwzględniać w swoich aktywnościach problematykę ludzi wykluczonych (dlatego m.in. zabiegałem o ratyfikację Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych). Przejrzystość prawa i jego jednoznaczność - to są kryteria jakości prawa stosowane także w kwestiach ekonomicznych i gospodarczych. Dlatego wspieram Ministerstwo Gospodarki, Rządowe Centrum Legislacji i Kancelarię Prezesa Rady Ministrów w procesie tworzenia zasad przygotowywania Ocen Skutków Regulacji. Chodzi o to, by dawało się jasno pokazać z czego jaka regulacja wynika, a potem dokonać ewaluacji (sprawdzenia), czy zrealizowano wcześniejsze założenia. Będąc w Senacie będzie Pan brał udział także w głosowaniach nad rzeczami, w których nie jest Pan specjalistą Owszem, wiem, że senatorowie głosują nad ustawami z różnych dziedzin. Niedawno, w ramach Obywatelskiego Forum Legislacji (OFL) zakończyłem projekt polegający na przeanalizowaniu 110 projektów ustaw tworzonych w rządzie w roku Chodziło zatem o 100% projektów ustaw w owym roku procedowanych. Głównym celem tego projektu była ocena procesu legislacyjnego ze względu na przygotowanie ocen skutków regulacji, ich jakości. Chodziło właśnie o to, by prawo oparte było na dowodach. Uważam, że prawo jest funkcją stosunków społecznych. Odpowiadając rzetelnie na pytanie dotyczącego konkretnego projektu ustawy musiałbym znać okoliczności, w których dane zagadnienie jest stawiane. Ważne jest dla mnie po co, w jakim celu, dane rozwiązanie się proponuje. Zakładam też, że dobre prawo, czyli prawo tworzone dla obywateli, powinno być poprzedzone debatą publiczną i proces jego tworzenia opierać się powinien na rzetelnie przeprowadzonej analizie argumentacji, rzetelnie rozpoznanym problemie społecznym. Dlatego w projekcie, o którym wspomniałem, oceniałem dokumenty zarówno dotyczące prawa pracy, jak i ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów, albo takie, które dotyczyły rafinerii, albo kombatantów. Powinieneś startować do Sejmu, nie zaś do Senatu! Nie idę do Senatu po władzę, nie spodziewam się, że niezależny kandydat będzie miał możliwość inicjowania procesu legislacyjnego (zresztą nie taka jest rola Senatu). Będąc senatorem, owszem, decydowałbym o tych wszystkich trafiających do Senatu projektach ustaw, ale nie w taki sposób, jak decydują o nich posłowie w Sejmie. Wedle mojej oceny rola senatora (czyli osoby zasiadającej w Izbie refleksji ) jest nieco inna niż rola posła. Owszem, senatorowie (mówiąc ogólnie i nieprecyzyjnie) mają inicjatywę legislacyjną, ale według mnie winni z niej korzystać np. w celu wykonania wyroków Trybunału Konstytucyjnego, w wyniku działania prawa petycji, w wyniku współpracy z Rzecznikiem Praw Obywatelskich i np. w celu wykonania wyroków ze Strasburga oraz w podobnych sytuacjach. Prawo (w sensie politycznym) raczej tworzone winno być w Sejmie, nie zaś w Senacie. Dlatego też startując wybrałem Senat. Bo bardziej mi zależy na tym, by móc się przydać w owej Izbie refleksji, nie zaś w Sejmie, gdzie realizowana jest w istocie władza ustawodawcza w tym najbardziej politycznym znaczeniu. Jeden niezależny senator nic właściwie w Senacie nie znaczy... Siódmego lipca 2015 roku Senat głosował nad wyrażeniem zgody na wybór Rzecznika Praw Obywatelskich. Zgodę taką wyrażono stosunkiem głosów 41 do 39 przy dwóch senatorach wstrzymujących się od głosu.</p>
<p>7 Zdaję sobie sprawę, że będąc senatorem nienależącym nie sprawię od razu, że prawo będzie zdecydowanie lepiej uchwalane, że dostęp do informacji publicznej będzie zapewniony, że zwiększy się zakres partycypacji obywatelskiej w procesach decyzyjnych, albo że zapewniona będzie ochrona domeny publicznej w Polsce. Dysponując mandatem senatora będę mógł jednak skuteczniej niż do tej pory sygnalizować te problemy zarówno w samym procesie legislacyjnym, jak również informując o nich opinie publiczną. Od 20 lat zajmujesz się Internetem, ale internet to nie wszystko, swoim internetowym zaangażowaniem nie zyskasz mandatu. Co z osobami starszymi? Społeczeństwo obywatelskie, o które zabiegam, to społeczeństwo oparte na wartościach i tradycjach. Pierwszym miejscem, w którym te tradycje i wartości się wpaja jest zwykle rodzina. Młodzież dziś nieco odlatuje w te inne światy, w tym wirtualne, ale coraz częściej - tak mi się wydaje - poszukuje korzeni. Bez wiedzy o korzeniach trudniej być obywatelem. Wiedza o swoich korzeniach sprawia, że można utożsamiać się nie tyle z taką lub inna partią, która stara się o głos w wyborach, co z krajem, z jego historią, często bardzo zagmatwaną. Opowiadanie o historii rodziny to całkiem ciekawy sposób na łączność między pokoleniami. Czasem może być jedynym sposobem na to, by wykluczeni technologicznie seniorzy mogli mieć kontakt z kolejnym pokoleniem. Myślę sobie, że aby promować społeczeństwo obywatelskie warto też promować rodzinną genealogię. Ja jestem m.in. potomkiem kowali i kuźników. Magnatów się w rodzinie nie doszukałem. Genealogia jest dla wszystkich. Młodzież interesująca się genealogią wspomina za każdym razem swoich przodków. Nie tylko w rocznice, do których ciężko ich przekonać. A coraz więcej jest zasobów pozwalających z poziomu komputera szukać przodków. Wielu społecznie działających ludzi gromadzi, indeksuje i udostępnia zbiory metrykalne. Archiwa otwierają coraz częściej swoje zasoby. To może być impuls, by starsze pokolenie miało motywację do sięgnięcia po komputer, nauczenia się podstaw jego obsługi. Ale chyba ważniejsze jest to, że o rodzinnej historii nie dowiecie się w inny sposób, jak odwiedzając najstarszych przedstawicieli swojej rodziny i wysłuchując tego, co mają do opowiedzenia. Zatem odwiedźcie ich i spytajcie o ich historię. Jak się poznali Wasi rodzice? Wiecie? Słyszeliście tę historię? A dziadkowie? Jak się poznali? Co było wówczas dla nich ważne? Jakie mieli nadzieje? Pana działalność na rzecz transparentności życia publicznego jest znana od lat. Jednak zasiadając w Senacie będzie Pan musiał głosować również ustawy ważne światopoglądowo. Stad muszę spytać jaki jest pański stosunek do: związków partnerskich, aborcji, religii w szkołach, in vitro? Fajnie. Zastanawiam się, jakie chcielibyście Państwo uzyskać odpowiedzi? Takie proste i jednoznaczne, sformatowane i memiczne, a zatem jednocześnie fałszywe, bo upraszczające, czy też takie skomplikowane, bardziej zawiłe, oddające szereg wątpliwości i moich i tych, które wynikają ze stanu dyskusji?</p>
<p>8 O jakie związki partnerskie pytacie? Jak każdy z Was je rozumie? Pytanie dotyczy związków partnerskich, czy może raczej o politykę państwa? Bo jeśli o politykę państwa, to wedle mojej oceny państwo ma przed sobą konkretny cel do osiągnięcia, który ja postrzegam w kategoriach racji stanu. Tym celem jest to, by państwo miało obywateli, zatem powinno promować tak zwaną dzietność (na psa urok, jakie jest to słabe określenie) i sprawiać, by ludzie nie wyjeżdżali. A jeśli dzietność, to tworzyć takie warunki podstawowym komórkom społecznym, by te chciały się rozmnażać i wychowywać potomstwo w kraju. Ale taka odpowiedź nie jest o związkach partnerskich, prawda? Związki partnerskie są istotne dla grupy osób. Nikomu do łóżka nie mam zamiaru zaglądać. Możliwość dowiadywania się o stanie zdrowia partnera da się załatwić nie ingerując w system prawny. Dziedziczenie również. Bycie obywatelem nie zależy od tego, jakiej płci ktoś jest i jakie ma preferencje seksualne. To jego prywatna sprawa. Zabiegając o mandat senatora interesuje mnie rozwiązanie nie kwestii związków partnerskich, tylko tego, by na temat tego typu, sygnalizowanych przez grupy obywateli problemów możliwa była debata publiczna. Religia w szkołach? Moim zdaniem religia to sprawa osobista obywateli. Jeśli rodzice tak zdecydują, to powinni mieć możliwość sprawienia, że w szkole, do której posyłają dzieci będzie wykładana religia. Ale znów - to nie o to mnie pytacie, tylko o coś innego. Pytacie jaki jest mój osobisty stosunek do religii w szkołach. Powtórzę: moim zdaniem religia to indywidualna i prywatna sprawa. W preferowanej przeze mnie wizji państwa religię wykładać winien dany Kościół lub Związek Wyznaniowy, a ten być utrzymywany przez swoich wiernych. Państwo zaś ma do realizowania inne, moim zdaniem istotniejsze cele, niż organizowanie wykładu na temat doktryny konkretnego kościoła. Wedle mojego systemu wartości zdecydowanie ważniejsze jest, by młodzi obywatele w powszechnej szkole uczyli się matematyki, historii, a w sferze zbliżonej do religii raczej historii doktryn politycznych i by mogli poznać historię różnych religii, a więc elementy religioznawstwa. In vitro? Przecież problem nie w in vitro - to techniczna operacja na komórkach. Jaki jest stan wiedzy o tym? Wsłuchiwałem się w dyskusję o eugenice i to też nie jest jeszcze istota problemu. Istotą problemu jest życie, a konkretnie los zarodków, które powstają w wyniku zapłodnienia. Nie jest nim to, że dana para chce mieć dzieci i korzystając z dorobku nauki zabiega o to również taką drogą. Zatem w istocie pytanie dotyczy tego, czy zarodki to życie i czy życie należy chronić. Czy tak brzmi pytanie? Bo jeśli tak, to wiąże się z tematem aborcji. Czy pytanie o to, gdzie i kiedy zaczyna się życie jest pytaniem światopoglądowym? Moim zdaniem nie. Moim zdaniem odpowiedzi na to pytanie powinna udzielić nauka. Zdaję sobie sprawę, że wielu ludzi ma na ten temat swój własny, niezwiązany z nauką pogląd. Ja raczej chciałbym widzieć się w nurcie racjonalizmu. Co nie znaczy, że wykluczam istnienie siły wyższej. Wystarczy się rozejrzeć, by zadać sobie pytanie: kto to wszystko zaprogramował i kiedy, by nie wykluczać, a wręcz przeciwnie - zakładać coś więcej. Ale spór o naturę tego czegoś to nie spór o życie, tylko o granice poznania i zrozumienia. To dyskusja filozoficzna, nie zaś dotycząca światopoglądu. Światopogląd się zmienia tak, jak zmienia się pogląd na świat. A teraz ja Was zapytam: czy rzeczywiście uzależniacie swój polityczny wybór od odpowiedzi na pytanie o stosunek do tych właśnie spraw przy takim sformułowaniu pytania do kandydata? Polaryzowanie się na memnicznych, uproszczonych (by wszyscy zrozumieli) stanowiskach wcale nie służy debacie publicznej i wcale nie sprawia, że problemy są rozwiązywane. Moim zdaniem</p>
<p>9 to, co należy wspierać to debata publiczna. Realna, rzetelna, wcale nie taka, która posługuje się uproszczoną wizją świata, czyli nie taka, która nadaje się sformatowania w jednym zdaniu na Twitterze lub w SMS-ie. A właśnie do tego sprowadza się pytanie: jaki jest pański stosunek do aborcji/in vitro/religii/związków partnerskich. Dodajmy eutanazję, bo czemu nie? Dodajmy jeszcze eksperymenty genetyczne, dodajmy parę innych tematów. Nad tym wszystkim pochylają się całe sztaby etyków, którzy próbują odpowiedzieć na pytanie, jakie są granice, jakie wartości są uniwersalne dla wszystkich ludzi. I ja mam o tym napisać w odpowiedzi na pytanie w kampanii wyborczej. Tak. Rozumiem, że to pytania ważne dla wyborcy i oczywiście są uprawnione. Swoją odpowiedzią starałem się dać sygnał, że nie widzę świata w spolaryzowany, sformatowany dla masowego wyborcy sposób. Być może przegram, bo zamiast zamknąć w krótkim zdaniu cały złożony problem wypisuje tu zawiłe wywody. Ale taka jest moja odpowiedź. Ludzie pytają mnie o Twoje poglądy (zbieram podpisy wśród przyjaciół), pytają o to, jakie stanowisko masz w sprawie relacji państwo-kościół, albo o stanowisko w sprawie związków partnerskich. Religia i orientacja seksualna to prywatna sprawa obywateli. Zabiegam o mandat senatora by w państwie obywateli możliwa była debata publiczna i tworzenie prawa opartego na dowodach. By władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej była sprawowana przez obywateli. Uważam, że takie ugrzecznione i wyważone odpowiedzi na pytania gospodarcze i (przede wszystkim) światopoglądowe to nie jest dobry kierunek. Fajnie, że chcesz debatować, ale czy w tej debacie będziesz przedstawiał poglądy zbliżone do moich, czy wręcz przeciwnie? Wiem, że skoro takie pytania padają, to są istotne dla pytających, ale uważam, że te pytania, w tej formie, w jakiej bywają zadawane, nie są istotne w moich działaniach i planach. Uważam też, że fakt, że one są zadawane, jest efektem celowego polaryzowania sceny politycznej przez głównych graczy. Dla mnie najbardziej istotne są te cztery punkty: dotyczące dostępu do informacji publicznej, zwiększenia partycypacji obywatelskiej (udziału obywateli w podejmowaniu decyzji), poprawy jakości prawa i ochrony domeny publicznej. Te cztery punkty, ich realizacja, sprawi, że przepisy gospodarcze będą przejrzyste i będą rozwiązywały realne problemy przedsiębiorców - obywateli w ich własnym kraju, przepisy dotyczące stosunków państwo-kościół będą dawały gwarancje realizacji praw człowieka i obywatela w sferze religijnej (i chodzi o każdego obywatela, niezależnie od wyznawanej przez niego religii), dadzą pole do rzetelnej dyskusji o prawach obywatelskich mniejszości i do formułowania takich przepisów, które będą akceptowalne przez ogół polskiego społeczeństwa. Pamiętam przy tym, że ubiegając się o mandat senatora jako kandydat niezależny i niezwiązany z żadną z głównych sił w polskiej polityce, uzyskując taki mandat nie będę mógł realnie wpływać na główne kierunki kształtowania polityki państwa (te kształtowane są w Sejmie). Ale będę mógł zabiegać o równe boisko gry. I taki jest sens mojego kandydowania.</p>
<p>10 Jaki jest Twój stosunek do zmuszania nas do przyjmowania imigrantów (chodziło o kwestie repatriacji Polaków ze wschodu, wsparcia socjalnego państwa dla imigrantów oraz poziomu kontroli uprzedniej ryzyka nadużywania gościnności )? Jakie jest Pana stanowisko w sprawie polityki imigracyjnej Polski? Polska w szczególności, a Słowianie w ogólności, słynęli od wieków ze swojej gościnności. W jednym z ostatnich felietonów w Gazecie Bankowej pisałem o tym właśnie, nawiązując m.in. do polskiego mitu założycielskiego. Na postrzyżynach Piastowicza pojawiło się dwóch wędrowców, których wcześniej wygoniono z dworu Popiela, nie udzielając im tam gościny. Co się stało z Popielem wiadomo. Ale... Są też w literaturze przedmiotu tezy, że owi wędrowcy to Cyryl z Metodym, co nadaje dodatkowego kolorytu owej historii o Piastowiczu, bo przecież - ktoś tak może powiedzieć, ówczesny władca (Popiel) nie przyjął chrystianizatorów, wygonił ich, a oni wsparli konkurentów i zniszczyli istniejący wówczas porządek społeczny w istniejącym już wówczas pierwszym państwie. Zatem trzeba ostrożnie wybierać możliwe interpretacje opowiadanych historii. Odpowiadając na pytanie o repatriantów - są to Polacy, nie imigranci. Polska powinna udzielać pomocy Polakom zza granicy, dawać warunki do tego, by żyli w Polsce, by ich dzieci mogły tu się kształcić i pracować. To szczególnie istotne w kontekście zmniejszającej się tak zwanej dzietności i w kontekście starzenia się społeczeństwa polskiego (a to starzenie się jest generalnie trendem dotyczącym całej Europy, odnotowanym już w latach 70 w diagnozach społecznych). Odnośnie imigrantów posłużę się osobistą historią: mój 4 razy pradziadek (czyli jeden z 64 pradziadków/prababć) był imigrantem z Bawarii (przyjechał do Polski by szukać szczęścia w Staropolskim Okręgu Przemysłowym, chwilę przed reformami Staszica). Mój 5 razy pradziadek z innej gałęzi (czyli jeden z 128 pradziadków/prababć) był pruskim urzędnikiem, którego zadaniem było zarządzanie w imieniu zaborców polskimi ziemiami (pojął za żonę Polkę, moją babcię, i stał się polskim patriotą). A mój jeszcze inny przodek z jeszcze innej gałęzi, 9 razy pradziadek, był imigrantem ze Szkocji. Generalnie pozostali, których udało mi się ustalić, byli Polakami (inna sprawa, że część z nich stała się Polakami chwilę przed tym, jak ich książę mazowiecki Janusz osadził na ich dziedzinach, co stało się w okolicy 1420 roku, a wcześniej byli po prostu przedstawicielami plemion pruskich lub Jadźwingami. Pytanie dotyczy imigrantów, a ja przewrotnie odpowiem - nie chodzi o imigrantów, tylko o to, jaki jest interes wspólnoty Polaków mieszkających dziś w Polsce. Tym się powinniśmy kierować, nie zaś odpowiadać na pytanie o stosunek do imigrantów. Ja mam w rodzinie od setek lat przodków, którzy tu na tych terenach mieszkali, pracowali, walczyli o swoje. mam też kilku imigrantów, bez których by mnie nie było. Każdy Polak żyjący dziś w Polsce ma takich przodków, chociaż nie każdy ma tego świadomość. Przydałoby się w Polsce trochę ludzi, którzy są dobrze wykształceni i którzy chcieliby budować z nami siłę kraju, szanując jego tradycję i kulturę. Jak ich wybrać - to odrębne pytanie. Czy należy dbać o tradycję i kulturę polską? Tak. Czy tradycja i kultura polska przewidywała możliwość wspólnego życia osobom różnych kultur i różnych religii? Tak właśnie było. Nie mieliśmy jedynie zbyt wielu obywateli innego koloru skóry, niż dominujący odcień, ale ostatnio w Widzimisię komentowałem nokaut, którego dokonał na bokserskim ringu nasz rodak, urodzony w Szczecinie pięściarz, Izu Ugonoha... On ma nieco inny odcień skóry, ale to nasz człowiek. Nawiasem mówiąc - wszyscy Europejczycy pochodzą spoza Europy. Jesteśmy imigrantami z Afryki.</p>
<p>11 Świat się globalizuje. To jest fakt. Fakt, przed którym się nie ucieknie. Jeśli się świat się globalizuje - ludzie migrują. Ale migrowali od zawsze. Uciekali przed Hunami, weszli w granice imperium Rzymskiego, tam doprowadzili do tego, że system padł. W czasach średniowiecza i oświecenia nie było takich granic, jakie znamy ze współczesnych czasów. Kupcy podróżowali po świecie. Myśliciele podróżowali po świecie. Rzemieślnicy podróżowali po świecie (był to zresztą ich obowiązek wpisany w statuty cechowe, że bez takiej podróży nie zyskają szlifów mistrzowskich w swoim fachu) Dokonywano odkryć geograficzny. Pradziadek Puszkina był Murzynem, pochodził z Etiopii. Jasne, że Puszkin to nie Polska. Pokazuję tylko to, że migracje ludzi były zawsze i wszędzie. W czasach globalizacji zamykanie się społeczeństwa, obawa przed obcymi, nie jest rozwiązaniem, nie jest odpowiedzią na obawy. Przed niczym nie uchroni. Natomiast rozwiązaniem jest budowanie jasnych zasad gry, takich, które oddają stosunki społeczne, które realizują interesy wspólnoty mieszkańców, w których ich prawa są przestrzegane, w których o te prawa i interesy w pierwszej kolejności zabiegają sami obywatele. Istotą problemu jest zatem to, czy jako społeczeństwo polskie potrafimy doprowadzić do tego, że nasze, demokratycznie przyjęte zasady gry, czyli prawo, będą realnie przestrzegane. Również wówczas, gdy przyjmiemy imigrantów (z Afryki czy skądkolwiek). Bo przecież czego się boimy w kwestii imigrantów? Że wprowadzą swoje zasady, że zabiorą miejsca pracy, że stłumią prawa dzisiejszych polskich obywateli. Tego się boimy, czyż nie? Jeśli tak, a to przecież tylko teza (w istocie nie znam badań na temat obaw związanych z imigrantami, a to, co napisałem to tylko spekulacje wynikające z przyglądania się temu, w jaki sposób "problem imigrantów" jest komentowany publicznie), jeśli zatem tak, to odpowiedzią na takie obawy jest to, o co chodzi w głównych punktach mojego programu. A chodzi tam przecież o to, by obywatele byli gospodarzami we własnym kraju, by mieli wpływ na tworzenie prawa, na to, by prawo przyjęte w ich interesie było respektowane (również przez urzędników). Odpowiedzią na problem imigrantów nie jest to, że ktoś magicznie w imieniu obywateli podejmie za nich jakieś decyzje i magicznie Polska stanie się krajem cudownym, pięknym i bezpiecznym. Odpowiedzią jest to, że obywatele stworzą w Polsce silne społeczeństwo obywatelskie. Takie, w którym będą potrafili reagować na sytuacje, w których prawa obywatelskie nie są respektowane. Tak na prawdę pytanie dotyczy tego, jak tworzyć społeczeństwo obywatelskie w Polsce, nie zaś jaki jest stosunek do imigrantów. Przyjmijmy wszystkich tych, którzy zechcą pracować na rzecz rozwoju polskiego społeczeństwa, którzy respektują demokratycznie przyjęte zasady, szanują kulturę i tradycję kraju, który ich gości, reagujmy, gdy prawa obywatelskie są łamane (nie tylko przez imigrantów, ale przez każdego). Żaden polityk tego za obywateli nie zrobi. Jeśli nie znasz swoich praw dziś, jeśli nie potrafisz zabiegać o swoje interesy, jeśli nie czujesz się gospodarzem w swoim własnym kraju, to nie będziesz potrafił zabiegać o te prawa, nie będziesz gospodarzem w kraju, który zostanie poddany presji cywilizacyjnej i imigracyjnej.</p>
<p>KANCELARIA PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SAMORZĄD TERYTORIALNY DLA POLSKI Cele, granice, metody i koszty lokalnych konsultacji społecznych NUMER 33 MAJ 2014 BIULETYN</p>
<p>Jacek Kwiatkowski PARTYCYPACJA SPOŁECZNA I ROZWÓJ SPOŁECZNY WARSZAWA 2003 Na zlecenie Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej wydała Agencja Wydawniczo-Reklamowa MT, ul. Nowy Świat 49, 00-042 Warszawa. ISBN:</p>
<p>Prawo a partycypacja publiczna Dyktat czy debata - Prawo a partycypacja publiczna Partnerzy projektu: Bilans monitoringu 2012 Patronat medialny: pod redakcją Pauliny Sobiesiak-Penszko Prawo a partycypacja</p>
<p>Prawa człowieka, proces legislacyjny, wymiar sprawiedliwości Barbara Grabowska Współpraca: dr Adam Bodnar, Michał Szwast 1 Warszawa, czerwiec 2014 r. 1. Wprowadzenie Od połowy 2010 r. w Helsińskiej Fundacji</p>
<p>Publikację do druku przygotowano w Kancelarii Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego Copyright by Naczelny Sąd Administracyjny Warszawa 2008 ISBN 83-923258-8-5 Druk i oprawa: Drukarnia GRAF, Pruszków</p>
<p>BIAŁA KSIĘGA zasady partnerstwa we wdrażaniu Funduszy Europejskich w Polsce wraz ze strategią realizacji w okresie programowania 2014-2020 Warszawa, 2014 Publikacja pod redakcją: Tomasza Włodarskiego i</p>
<p>Wzmacnianie rządów prawa i ochrony praw człowieka w Polsce poprzez zaangażowanie podmiotów gospodarczych i społeczeństwa obywatelskiego w działania prawne na rzecz interesu publicznego Wzmacnianie rządów</p>
<p>KANCELARIA PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ BIULETYN FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SAMORZĄD TERYTORIALNY DLA POLSKI Krajobraz Polski dobrem publicznym potrzeba zmian w zarzàdzaniu krajobrazem NUMER 34 CZERWIEC</p>
<p>Otwarty rząd w Polsce Otwarty rząd w Polsce Kulisy programu Opengov Otwarty rząd w Polsce. Kulisy programu Opengov. Redakcja: Grzegorz Młynarski Autorzy: Grzegorz Młynarski, Alek Tarkowski, Łukasz Jachowicz</p>
<p>Plan Zmian 2014-2019 Program Twojego Ruchu P R O J E K T Szanowna Obywatelko, Drogi Wyborco, Zaczynasz właśnie czytać program Twojego Ruchu. Składa się nań sto konkretnych rozwiązań, które wyrwą nas z</p>
<p>86 Wywiady, dyskusje Jakich trenerów potrzeba sportowi polskiemu, kto i jak powinien ich kształcić - dyskusja niedokończona Uczestnicy dyskusji: Włodzimierz Cygański - zastępca dyrektora naczelnego COS,</p>
<p>Who is who albo top model Kto jest kim w Projekcie Model, który będzie... modelem Ogłaszamy nabór na szkolenia 4 6 15 32 3 Who is who albo top model Czasy internetu są pod wieloma względami bezlitosne.</p>
<p>BY ŻYŁO SIĘ LEPIEJ. WSZYSTKIM! Program wyborczy PLATFORMY OBYWATELSKIEJ Warszawa 2007 Spis treści Spis treści Donald Tusk, Polska zasługuje na cud gospodarczy... 4 Bronisław Komorowski, Wstęp do programu</p>
<p>ROLA I MODELE FUNDACJI W POLSCE I W EUROPIE ROLA I MODELE FUNDACJI W POLSCE I W EUROPIE Forum Darczyńców w Polsce Publikacja powstała w ramach cyklu konferencji i seminariów Rola i modele fundacji w Polsce</p>
<p>Zapis sesji "Rola poradnictwa prawnego i obywatelskiego w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce". VII Ogólnopolskie Forum Inicjatyw Pozarządowych, Warszawa, 15 września 2014 r Dzień dobry Państwu,</p>
<p>PART YCYPACJA OBYWATELSKA MŁODZIEŻY. PRZYKŁAD MŁODZIEżOWYCH RAD GMIN Aktywne uczestnictwo młodych w decyzjach i przedsięwzięciach na szczeblu lokalnym i regionalnym jest niezbędne, jeżeli chcemy budować</p>
<p>Społeczny wizerunek służby cywilnej Raport z badania jakościowego urzędnicy i eksperci w ramach projektu: Strategia Zarządzania Zasobami Ludzkimi w Służbie Cywilnej Warszawa, 2011 SPIS TREŚCI INFORMACJE</p>
<p>Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów Jacek Strzemieczny Niniejszy poradnik powstał z udziałem doświadczonych</p>
<p>Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Poradnik dla dyrektorów, szkolnych organizatorów i opiekunów projektów Jacek Strzemieczny Spis treści: 1. PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...5</p>
<p>Grafika David Sypniewski Skład Daniel Brzeziński Korekta Iwona Kruszewska Stoły Piotr Stoły Spis treści PODZIĘKOWANIA WPROWADZENIE JAK CZYTAĆ MODEL WSPÓŁPRACY ZASADY WSPÓŁPRACY 5 7 11 19 PŁASZCZYZNA 1:</p>
<p>Przegląd Służby Cywilnej Departament Służby Cywilnej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów ISSN 2082 193X Kwiecień 2014 Dodatek do numeru 2 (29) z 2014 r. JAWNOŚĆ I PRZEJRZYSTOŚĆ OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA</p>
<p>GDYŃSKA DEBATA MŁODYCH ORGANIZATOR: WSPÓŁORGANIZACJA I DOFINANSOWANIE: PARTNERZY DEBATY: PATRONAT: Prezydent Miasta Gdyni dr WOJCIECH SZCZUREK SPIS RZECZY 4 OD REDAKCJI ROZMOWA 5 DZIAŁALNOŚĆ SPOŁECZNA</p>
<p>Jak organizować i prowadzić gimnazjalne projekty edukacyjne Strona1 Strona2 Spis treści: 1. PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...5 2. DLACZEGO PROJEKT EDUKACYJNY W GIMNAZJUM...7 2.1. Nowa podstawa programowa...7</p>
<p>SIGMAR GABRIEL ANDRZEJ SZEJNA PAULINA PIECHNA-WIĘCKIEWICZ Zaciskanie pasa nie jest receptą na przyszłość s. 3 AFERA podsłuchowa s. 12 Sprawa Chazana s. 5 Socjaldemokraci KKW SLD UP NR 8 - wrzesień 2014</p>
<p>Raport Zbigniew Lasocik Emilia Rekosz-Cebula Łukasz Wieczorek Handel ludźmi do pracy przymusowej: mechanizmy powstawania i efektywne zapobieganie. Zbigniew Lasocik Emilia Rekosz-Cebula Łukasz Wieczorek</p>
<p>FUNDUSZ SOŁECKI w p y t a n i a c h i o d p o w i e d z i a c h Stowarzyszenie Liderów Lokalnych Grup Obywatelskich www.sllgo.pl Publikacja Fundusz sołecki w pytaniach i odpowiedziach powstała w programie</p>
<p>Piotr Frączak, Maria Rogaczewska, Kuba Wygnański Głos w dyskusji na temat wizji rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w Polsce Luty 2005 1 SPIS TREŚCI DOKUMENTU Stan społeczeństwa obywatelskiego. Próba</p>
<p>Nowy początek dla Europy: Mój program na rzecz zatrudnienia, wzrostu, sprawiedliwości oraz zmian demokratycznych Wytyczne polityczne na następną kadencję Komisji Europejskiej Przemówienie inauguracyjne</p>
<p>konsultacje w społeczności lokalnej : planowanie, przygotowanie, prowadzenie konsultacji społecznych metodą warsztatową Monika Probosz, Przemysław Sadura konsultacje w społeczności lokalnej : planowanie,</p>
<p>Projekt Ustawa o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnością Spis treści Polska Ustawa o wyrównywaniu szans osób z niepełnosprawnością Piotr Pawłowski, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji... 3 Opinia</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
af41ee83a22275e763e2e63cd7deb450
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.169,
"LY": 0.12,
"SP": 0.634,
"ID": 0.25,
"NA": 0.133,
"HI": 0.054,
"IN": 0.301,
"OP": 0.145,
"IP": 0.094,
"it": 0.355,
"ne": 0.13,
"sr": 0.135,
"nb": 0.107,
"re": 0.081,
"en": 0.128,
"ra": 0.118,
"dtp": 0.105,
"fi": 0.096,
"lt": 0.1,
"rv": 0.092,
"ob": 0.161,
"rs": 0.092,
"av": 0.089,
"ds": 0.076,
"ed": 0.14
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00127-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 68,240,923
| 27,501
| 117,048
|
http://docplayer.pl/1061112-Kampanie-informacyjne-na-temat-bezpieczenstwa.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:40:40
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Kampanie informacyjne na temat bezpieczeństwa drogowego PODRĘCZNIK PROJEKTOWANIA, WDROŻENIA I OCENY (WERSJA SKRÓCONA) Campaigns and Awareness-Raising Strategies in Traffic Safety ON THE MOVE Bezpieczniejsze drogi w Europie
2 Niniejszy raport został przygotowany przez konsorcjum CAST i dotyczy projektu współfinansowanego przez Komisję Europejską. Zawarte w nim zostały opinie konsorcjum dotyczące kampanii informacyjnych na temat bezpieczeństwa drogowego. Powyższe opinie nie odzwierciedlają poglądów ani opinii Komisji Europejskiej. Komisja Europejska nie gwarantuje dokładności danych zawartych w niniejszym raporcie, ani nie ponosi odpowiedzialności za ich wykorzystanie. Autorzy: Patricia Delhomme, Werner De Dobbeleer, Sonja Forward, Anabela Simões, Giannis Adamos, Alain Areal, Julien Chappé, Chloe Eyssartier, Peter Loukopoulos, Teti Nathanail, Suzanne Nordbakke, Heiko Peters, Ross Phillips, Maria Pinto, Marie-Frédérique Ranucci, Gian Marco Sardi, Jose Trigoso, Truls Vaa, Knut Veisten, Esther Walter. Koordynator projektu: Ankatrien Boulanger Belgian Road Safety Institute tel.: web: Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2010 ISBN doi: /81142 Unia Europejska, 2010 Powielanie materiałów jest dozwolone, pod warunkiem że zostanie podane ich źródło. (pełna wersja) Belgijski Instytut Bezpieczeństwa Drogowego (IBSR-BIVV), 2009 Printed in Belgium
3 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Wstęp Niniejsza broszura jest skróconą wersją Poradnika CAST na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (1). O projekcie CAST Kampanie uświadamiające i strategie poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego (CAST) to ukierunkowany projekt badawczy wspierany przez Komisję Europejską. Projekt został powołany do życia w odpowiedzi na zaobserwowaną przez Komisję potrzebę zwiększenia bezpieczeństwa na drogach za pomocą bardziej skutecznych kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. Realizowany od 2006 r. do 2009 r. projekt CAST koncentruje się na stworzeniu trzech narzędzi, które mają służyć jako pomoc praktyczna osobom zajmującym się realizowaniem kampanii. Razem narzędzia te stanowią zrozumiałe instrukcje planowania i oceny kampanii na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego. Wspomniane narzędzia to: > > poradnik na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (1) ; > > narzędzie oceny (2), którego celem jest pomoc jego użytkownikom w ocenie skuteczności kampanii; oraz > > którego celem jest pomoc jego użytkownikom w ocenie skuteczności kampanii oraz (3), dostarczające zrozumiałych wytycznych w zakresie sporządzania pełnych i ujednoliconych sprawozdań z kampanii. 3 Projekt CAST przeprowadziło konsorcjum złożone z 19 part nerów, zaś jego koordynatorem był Belgijski Instytut Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (Belgian Road Safety Institute, IBSR-BIVV). W projekt zaangażowane były wszystkie najważniejsze europejskie organizacje dysponujące umiejętnościami i doświadczeniem w zakresie prowadzenia kampanii dotyczących bezpieczeń - stwa ruchu drogowego, dzięki czemu łączy on wiedzę całej UE z tej dziedziny. Więcej informacji na temat projektu CAST znajduje się na stronie internetowej CAST: (*) Dodatkowe informacje na temat narzędzi CAST podano na końcu niniejszej broszury.
4 Wprowadzenie 4 Dlaczego napisaliśmy poradnik na temat kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego? Rządy i organy władzy różnych szczebli inwestują znaczne sumy pieniędzy oraz wkładają dużo wysiłku w działania, których celem jest zmiana zachowań użytkowników dróg. Kampanie dotyczące bezpieczeństwa ruchu drogowego są powszechnie uważane za jeden z najważniejszych sposobów przekonywania użytkowników dróg do bezpiecznego zachowania na drodze. Wraz z egzekwowaniem prawa i techniką budowy dróg, kampanie te są ważnym narzędziem przeznaczonym dla osób zarządzających bezpieczeństwem na drogach. Jaka jest jednak nasza rzeczywista wiedza na temat kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego, pomijając określone elementy specyficzne dla danego kraju? Czy możemy naprawdę stwierdzić, że kampanie te są skuteczne, jeśli stosunkowo rzadko mamy do czynienia z ich właściwą oceną? Bez ściśle określonego systemu oceny i sprawozdawczości bardzo trudno jest wyciągnąć wnioski, które pomogą lepiej zaplanować kapanie w przyszłości. Na podstawie odpowiednio przeprowadzonej oceny można również stwierdzić, czy warto inwestować w kampanie, co może mieć z kolei wpływ na przyszłe możliwości finansowania. Celem poradnika opracowanego w ramach projektu CAST jest dostarczenie osobom zajmującym się realizowaniem kampanii szczegółowych i praktycznych narzędzi służących do planowania, prowadzenia i oceny kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. Zalecenia praktyczne opracowano w oparciu nie tylko o wywiady przeprowadzone z osobami mającymi praktyczne doświadczenie, agencjami reklamowymi i badaczami z całej Europy i spoza niej, ale również w oparciu o przegląd publikacji i nasze własne doświadczenie. Według posiadanych przez nas informacji jest bardzo niewiele poradników na temat kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego, zaś ich wersje skrócone nie są w ogóle dostępne. Brakuje publikacji przedstawiających w zwięzły sposób informacje dotyczące najlepszych praktyk w zakresie planowania, prowadzenia i oceny kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. W związku z tym istnieje rzeczywiste zapotrzebowanie wśród osób zaangażowanych w realizowanie kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego na poradnik stanowiący pomoc w zwiększaniu skuteczności każdej przyszłej kampanii. Uważamy, że uwzględnienie wniosków wyciągniętych z badań przyniesie korzyść przyszłym kampaniom dotyczącym bezpieczeństwa ruchu drogowego. Na przykład badania opisowe i metaanalizy pokazują, że kampanie są bardziej skuteczne, jeśli koncentrują się wyłącznie na jednej, dobrze zdefiniowanej kwestii oraz są przeznaczone dla określonej docelowej grupy odbiorców. Ponadto ważne jest, aby kampanie opierały się na szerokich badaniach i odpowiednich modelach teoretycznych, które pomagają nie tylko zidentyfikować główne predyktory zachowań problemowych, ale również opracować przekaz kampanii. Należy wykorzystać ramy marketingu społecznego w celu połączenia tych elementów w szerszą strategię, której celem jest wpływ na zachowanie użytkowników dróg. Aby kampania była skuteczna, najważniejszym wymogiem jest ścisła współpraca osób zajmujących się realizowaniem kampanii, badaczy i decydentów. Bardzo pomocne okazuje się również, jeśli każdy z tych podmiotów potrafi zrozumieć punkty widzenia pozostałych partnerów. Niezależnie od tego, czy skutki kampanii są pozytywne czy negatywne, należy poinformować o nich szeroką grupę odbiorców za pomocą sprawozdania końcowego. Systematyczna sprawozdawczość na temat przeprowadzonych kampanii może stanowić cenny wkład do przyszłych inicjatyw. Ponadto korzystanie z przeglądów opisowych i metaanaliz, zawierających informacje na temat kilku powiązanych badań, może być pomocne w określeniu kluczowych elementów, które będą stanowić podstawę przyszłego sukcesu.
5 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Jaki rodzaj kampanii stanowi przedmiot naszego zainteresowania? Nie koncentrujemy się wyłącznie na kampaniach prowadzonych za pomocą środków masowego przekazu. W oparciu o poprzednie definicje, konsorcjum określa kampanie dotyczące bezpieczeństwa ruchu drogowego jako: ukierunkowane działania w zakresie informowania, przekonywania i motywowania osób, prowadzące do zmiany ich opinii i zachowań, realizowane w celu poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego w ogólnym kontekście lub wśród specyficznej, ściśle zdefiniowanej, szerokiej grupy odbiorców, zazwyczaj w ramach danego okresu czasu, za pomocą zorganizowanych działań informacyjnych obejmujących określone kanały medialne, często w połączeniu ze wsparciem interpersonalnym i innymi działaniami uzupełniającymi takimi, jak działania w zakresie egzekwowania prawa, edukacji, prawodawstwa, zwiększania zaangażowania osobistego, nagród itp. W przypadku kampanii informacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego można wyodrębnić pięć głównych celów: 1) dostarczenie informacji na temat nowych lub zmienionych przepisów prawnych; 2) podniesienie poziomu wiedzy i świadomości w zakresie nowych systemów samochodowych, ryzyka itp. oraz zwiększenie liczby przypadków właściwych zachowań prewencyjnych; 3) wpływ na podstawowe czynniki oddziałujące na zachowania użytkowników dróg; 4) zmiana zachowań problemowych i utrzymanie bezpiecznych zachowań; 5) zmniejszenie częstotliwości i ciężkości wypadków. Z pragmatycznego punktu widzenia można dodać szósty cel często uznawany za wynikający z powyższych celów: 6) poinformowanie użytkowników dróg, że władze zidentyfikowały zachowania na drodze stwarzające zagrożenie i postawiły sobie za główny cel zmniejszenie liczby przypadków takich zachowań. W ten sposób kampania dotycząca bezpieczeństwa ruchu drogowego może posłużyć jako wsparcie polityki bezpieczeństwa ruchu drogowego prowadzonej przez władze. Sześć podstawowych etapów wytyczających sposób realizacji procesu Punktem rozpoczęcia wszelkich działań, których celem jest zwiększenie bezpieczeństwa ruchu drogowego jest zazwyczaj określenie problemu. Mogą do tego posłużyć dostępne dane statystyczne (np. na temat wypadków, wykroczeń drogowych). Należy następnie dokładniej przeanalizować problem, aby zdecydować, czy kampania komunikacyjna dotycząca bezpieczeństwa ruchu drogowego może pomóc w rozwiązaniu konkretnego zidentyfikowanego problemu. Jeśli taka kampania może stanowić rozwiązanie problemu, należy rozważyć, czy sama kampania komunikacyjna wystarczy do wprowadzenia zamierzonych zmian, czy też powinna być ona uzupełniona i połączona z innymi działaniami. Nawet jeśli zadecydujecie, że kampania informacyjna na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego pomoże rozwiązać problem lub przynajmniej jego cześć, nadal możecie mieć wątpliwości dotyczące sposobu podejmowania działań. Może obawiacie się, że zadanie będzie za trudne niepotrzebnie, prawdopodobnie posiadacie większy zasób wiedzy i doświadczeń niż myślicie. Okaże się również, że można zawsze uzyskać wsparcie kolegów lub innych partnerów z zespołu prowadzącego kampanię. 5
6 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM Schemat 1: Etapy planowania, realizacji i oceny kampanii komunikacyjnej dotyczącej bezpieczeństwa ruchu drogowego 6 Można kierować się sześcioma podstawowymi etapami wyznaczającymi proces planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnej dotyczącej bezpieczeństwa ruchu drogowego (zob. schemat 1). Pozwolą one zaktualizować posiadaną wiedzę, oszczędzić czas, pieniądze i sprawią, że działania będą miały zorganizowany charakter. Etapy przedstawiono w określonej kolejności, aby były w pełni zrozumiałe. Należy jednak pamiętać, że są one ze sobą powiązane i nie zawsze trzeba przestrzegać podanej kolejności, aby wykonać jak najlepiej wszystkie zadania. Kampania komunikacyjna dotycząca bezpieczeństwa ruchu drogowego powinna w istocie opierać się na kluczowych decyzjach dotyczących wszystkich jej aspektów, od ogólnego celu do szczegółowych celów oraz od strategii i uruchomienia kampanii do jej oceny końcowej. Zazwyczaj podejmowanie skutecznych decyzji i optymalne wykonanie zadań na danym etapie zależy od wkładu działań zrealizowanych na poprzednim etapie. W niektórych przypadkach sytuacja może być jednak odwrotna. Oznacza to, że można ponownie przeanalizować dany etap i w razie potrzeby przeprowadzić w ramach tego etapu dodatkowe działania. 1 Uruchomienie 2 Analiza Sytuacji 3 Planowanie kampanii i jej oceny Z chwilą przejścia przez wszystkie sześć etapów proces jest ukończony. Ewentualne wnioski wyciągnięte podczas przeprowadzania kampanii i jej oceny mogą posłużyć jako niezbędny wkład do realizacji kolejnej kampanii. Poniższe sekcje przedstawiają poszczególne etapy w podziale na etapy cząstkowe, które dobrze jest uwzględnić podczas planowania i przeprowadzania kampanii. 4 Dokonanie oceny w okresie przed rozpoczęciem kampanii i przeprowadzenie kampanii 5 Zakończenie oceny i wyciągnięcie wniosków 6 Sporządzenie sprawozdania końcowego
7 Krok 1 Rozpoczęcie Przed rozpoczęciem planowania kampanii należy zebrać informacje na temat kontekstu występowania danego problemu. Niezbędne jest zgromadzenie danych na temat ewentualnych czynników przyczyniających się do powstawania problemu, rodzajów użytkowników dróg, których dotyczy problem oraz kontekstu, w którym on występuje. Należy znaleźć partnerów i zainteresowane strony kampanii, które będą mogły ją wspierać lub wchodzić w skład prowadzącego ją zespołu. 1 Identyfikowanie i definiowanie problemu Problem należy zidentyfikować w oparciu o dane dotyczące wypadków, wykroczeń, zaobserwowanych zachowań i bieżących kwestii. 2 Analiza kontekstu Analiza ogólnego kontekstu i kontekstu szczegółowego, w którym występuje problem, będzie wskazówką, czy kampanię można lub należy połączyć z innymi działaniami lub programami. 3 Znalezienie i zaangażowanie partnerów i zainteresowanych stron Mogą to być organy publiczne lub organizacje prywatne. Ich uczestnictwo w kampanii może mięc charakter finansowy, logistyczny lub inny. 4 Projekt budżetu Należy określić potencjalny i rzeczywisty budżet kampanii, z uwzględnieniem kosztów badania i oceny. 5 Zebranie partnerów kampanii na spotkaniu inicjującym Na pierwszym spotkaniu należy określić ogólny cel kampanii oraz omówić jej strategię w celu ustalenia związanych z tym potrzeb. Następnie należy spotkać się z partnerami kampanii w celu określenia, w oparciu o zidentyfikowane potrzeby, środ ków już dostępnych i tych, które trzeba pozyskać gdzie indziej. Należy sporządzić pierwszą wersję planu kampanii (tzw. creative brief), uwzględniający wszystkie zgromadzone do tej pory informacje. Plan ten posłuży jako główny dokument referencyjny kampanii i będzie aktualizowany podczas procesu realizowania kampanii. 6 Ogłoszenie przetargu i powołanie zespołu prowadzącego kampanię W skład zespołu powinny wchodzić osoby z organizacji inicjatora, partnerzy kampanii oraz wszystkie agencje i dostawcy zatrudnieni w wyniku przetargu. Oferentami mogą być agencje reklamowe, produkcyjne, zajmujące się rezerwowaniem i zakupem miejsca bądź czasu w mediach, agencje public relations i naukowcy. Udział naukowców z zewnątrz może być potrzebny lub nie, w zależności od tego, czy organizacja inicjatora posiada własny wydział badawczo-naukowy. Zaleca się jednak, aby ocenę przeprowadzał podmiot zewnętrzny, ponieważ jest to podstawa zachowania obiektywności tej oceny. 7
8 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM Etap 2 Analiza sytuacji 8 Po zakończeniu etapu 1 można przystąpić do bardziej szczegółowej analizy sytuacji (**). Na tym etapie należy przeprowadzić dogłębną analizę problemu, jego ewentualnych rozwiązań i docelowej grupy odbiorców. Umożliwi to określenie poszczególnych celów kampanii, pomoże opracować przesłanie kampanii i przygotować jej ocenę. 1 Dokładna analiza problemu i jego ewentualnych rozwiązań Należy uzupełnić analizę problemu poszukując informacji w czterech rodzajach dostępnych źródeł: > > w badaniach jakościowych i ilościowych, które szczegółowo analizują zachowanie problemowe; > > w badaniach modeli teoretycznych służących wyjaśnieniu motywacji wpływających na zachowanie; > > w materiałach dotyczących wcześniejszych kampanii i innych działań; > > w badaniach marketingowych grupy docelowej. Następnie dokonuje się syntezy dostępnych informacji na temat zachowania problemowego i rozwiązań dotyczących jego zmiany. Dostępne dane często są niewystarczające, przynajmniej w odniesieniu do określonej grupy docelowej. W takim przypadku potrzebne są dodatkowe badania. 2 Decyzja dotycząca podziału grupy docelowej Należy ustalić, czy istnieje potrzeba podziału grupy docelowej. Podział grupy jest często najlepszym rozwiązaniem umożliwiającym uwzględnienie różnych potrzeb i cech poszczególnych podgrup (styl życia, kultura itp.). Po dokonaniu podziału na podgrupy, należy je przeanalizować i wybrać jedną lub więcej podgrup, do których kampania może być adresowana. Poza najbardziej oczywistą grupą docelową grupą, której zachowanie najbardziej wymaga zmian (podstawowa grupa docelowa) może być również użyteczna próba dotarcia do drugorzędnych grup docelowych, które mogłyby wpłynąć na grupę podstawową. Następnie w oparciu o uzyskane powyższe informacje należy ustalić, w jaki sposób dotrzeć do grup docelowych i ich poszczególnych podgrup. 3 Ustalenie w jaki sposób oddziaływać na główne motywacje i dotrzeć do grupy docelowej Należy dowiedzieć się, jakie czynniki przyczyniają się do występowania zidentyfikowanego zachowania problemowego. Przede wszystkim należy dowiedzieć się, czy takie zachowanie jest umyślne, czy też nie. Następnie ważne jest, aby zrozumieć przyczyny tkwiące u podłoża niebezpiecznego zachowania. W niektórych przypadkach takie informacje nie są dostępne, niezbędne będzie więc przeprowadzenie dodatkowych badań. W szczególności niezbędne będzie wykonanie dodatkowych zadań, w przypadku gdy: > > dostępne są obszerne informacje na temat głównych predyktorów problemowego lub bezpiecznego zachowania, ale konieczne jest uzyskanie wiedzy, który z nich ma największe znaczenie dla grupy docelowej; > > dostępne są jedynie niektóre informacje i mamy świadomość, że brakuje pewnych elementów; > > nie ma żadnych informacji na temat głównych predyktorów. W oparciu o wyniki tych badań można wybrać odpowiedni model teoretyczny, na podstawie którego stworzona zostanie strategia kampanii. Może to być opracowany już model teoretyczny lub model, który opracowało się samemu. W każdym bądź razie model ten powinien obejmować główne czynniki warunkujące zachowanie określonej grupy odbiorców. 4 Określenie celów szczegółowych kampanii Ten etap cząstkowy polega na wyznaczeniu w obrębie ogólnego celu kampanii celów szczegółowych, a mianowicie: > > celów podstawowych: określenie, jakie zachowanie ma stosować grupa docelowa, aby ogólny cel kampanii został osiągnięty; > > celów drugorzędnych: określenie innych czynników, które mogą przyczynić się osiągnięcia celów podstawowych, takie jak uzyskanie wiedzy, poznanie postaw i norm. 5 Zebranie informacji na podstawie ocen wcześniejszych kampanii i innych działań Należy wybrać metodykę oceny odpowiednią dla każdego z określonych uprzednio celów szczegółowych. Na tym etapie bardzo pomocne może okazać się korzystanie z informacji uzyskanych z przeprowadzonych już odpowiednich badań. (**) Źródło informacji mogą stanowić niektóre międzynarodowe bazy danych na temat kampanii uświadamiających w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego (np. europejskiego centrum monitorowania bezpieczeństwa drogowego RoadSafetyWeb
9 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Etap 3 Planowanie kampanii i jej oceny Podczas realizacji pierwszych dwóch etapów zebrano dane i przeanalizowano je w celu określenia zachowania problemowego i grupy docelowej. Ustalone zostały cele szczegółowe oraz opracowana została metoda oceny kampanii. Teraz nadszedł właściwy moment rozpoczęcia planowania samej kampanii być może razem z innymi działaniami lub programami oraz planowania jej oceny. W przypadku tego kroku należy odpowiedzieć na następujące pytania: Co należy zrobić?, W jaki sposób należy to zrobić?, Jak zorientować się, czy kampania jest skuteczna? 1 Opracowanie strategii kampanii Strategia kampanii powinna opierać się na jej celach szczegółowych, które określają w jaki sposób osiągnąć ogólny cel kampanii w bardziej zorganizowany sposób. Od strategii kampanii zależeć będzie sposób wywierania wpływu na grupę docelową w celu zmiany lub zaszczepienia wiedzy, opinii i zachowania. Strategia ta opiera się na modelach teoretycznych. > > Określenie strategii. Działanie to obejmuje określenie rodzaju kampanii (kampania informacyjna, połączona kampania, kampania zintegrowana) oraz jej zasięgu (lokalna, regionalna lub krajowa), co zależy od obszaru występowania problemu, grupy docelowej i sposobu dotarcia do niej. Należy również zapoznać się z wcześniejszymi kampaniami i działaniami, aby uzyskać wskazówki dotyczące opracowania strategii. Kiedy strategia zostanie opracowana, należy zaktualizować plan kampanii przez dodanie nowych elementów. > > Opracowanie treści przekazu. Działanie to obejmuje pracę nad kontekstem, strukturą i stylem przekazu, zgodnie z planem kampanii. Polega na ustaleniu zrozumiałej procedury oraz przeprowadzeniu rozmów z agencją reklamową i inicjatorem kampanii. Przekaz powinien być możliwie jak najbardziej konkretny i zrozumiały. Należy zastosować strategię marketingu społecznego i uwzględnić cele szczegółowe kampanii, cechy zachowania problemowego i odpowiadające mu bezpieczne zachowanie, główne predyktory zachowania problemowego w odnesieniu do grupy docelowej (częstotliwość występowania i miejsce), dostrzeżone korzyści i koszty stosowania bezpiecznego zachowania, miejsce i czas, w którym należy stosować bezpieczne zachowanie, cechy grupy docelowej, czynniki środowiskowe oraz cechy nadawcy przekazu. Do opracowania treści przekazu i strategii realizacji można wykorzystać badania jakościowe takie, jak wywiady indywidualne, grupy dyskusyjne lub kreatywne sesje burzy mózgów. > > Wybór identyfikatorów kampanii. Są to elementy wizualne lub przekazy słowne, które nadają spójność kampanii lub serii kampanii. Są znakiem rozpoznawczym kampanii i wskazują organizacje biorące w niej udział. Rzecznicy, logo, maskotki i marki wszystko to może stanowić identyfikatory kampanii. > > Wybór środków przekazu i opracowanie planu medialnego. Plan medialny należy opracować z uwzględnieniem budżetu kampanii, harmonogramu i długości czasu trwania kampanii, stawek za reklamę poszczególnych mediów i form przekazu (gazeta, audycja radiowa itp.), statystyk demograficznych w odniesieniu do przekazów medialnych oraz rozpoczęcia (czas i miejsca, w których można najłatwiej dotrzeć do grupy docelowej). > > Opracowanie i wstępne przetestowanie przekazu i haseł w ich pełnym kontekście. Test przekazu lepiej pokazuje jego mocne i słabe strony oraz jego możliwości oddziaływania na wybraną grupę odbiorców. Istnieją narzędzia (np. skala diagnostyczna zachowań ryzykownych), które mogą pomóc w ulepszeniu i zoptymalizowaniu przekazu przed rozpoczęciem faktycznej realizacji kampanii. 9
10 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM 10 2 Planowanie oceny kampanii Ocenę należy zaplanować równie starannie, jak samą kampanię. Aby tego dokonać, należy: > > Określić cele oceny. Ocena kampanii powinna co najmniej umożliwić ustalenie, czy kampania jest skuteczna i czy jest opłacalna. Dokładniej mówiąc, ocena powinna pokazać, które aspekty kampanii funkcjonują, a które nie oraz możliwe tego powody. Każdy z tych celów odpowiada innemu rodzajowi oceny ocenie procesu, wyników lub ocenie finansowej. > > Wybrać schemat oceny i próbę. Należy wybrać odpowiedni schemat oceny obejmujący co najmniej ocenę okresu poprzedzającego kampanię i okresu po jej zakończeniu oraz, jeśli jest to możliwe, przeprowadzić ocenę z wykorzystaniem grupy kontrolnej lub porównawczej. Należy wybrać próbę pasującą do harmonogramu, budżetu, wielkości grupy docelowej, rodzaju i tematu kampanii oraz działań uzupełniających. > > Opracować środki oceny (dane na temat wypadków drogowych, zaobserwowane zachowania, samodzielnie sporządzone zestawienia danych i dane dotyczące kosztów). > > Określić metody i narzędzia gromadzenia danych. Należy wybrać metody (jakościowe lub ilościowe) oraz narzędzia potrzebne do przeprowadzenia oceny, uwzgledniając możliwość ich zastosowania, czas i środki potrzebne na ich zastosowanie. Bardzo zalecane jest wstępne przetestowanie narzędzi oceny. Na każdym etapie dane należy gromadzić w ten sam sposób. > > Zaplanować ocenę. Należy zaplanować ocenę w zależności od rodzaju danych, które będą gromadzone.
11 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Etap 4 Dokonanie oceny okresu poprzedzającego rozpoczęcie kampanii i przeprowadzenie kampanii Okres poprzedzający kampanię to czas na przeprowadzenie oceny sytuacji przed kampanią. Ocena przeprowadzona przed rozpoczęciem kampanii powinna służyć jako podstawowy punkt odniesienia dla pozostałych etapów oceny. Należy również opracować materiały dotyczące samej kampanii oraz ją uruchmić. Należy oczywiście dokładnie monitorować przebieg kampanii, aby reagować na wszelkie problemy, które mogą zaistnieć trakcie jej trwania (***). 1 Przeprowadzenie oceny okresu poprzedzającego kampanię Ocenę okresu poprzedzającego kampanię należy przeprowadzić zgodnie z jej celami oraz wybrana metodą oceny. Działanie to obejmuje sprawdzenie narzędzi i materiałów do oceny oraz zatrudnienie i przeszkolenie osób, które zajmą się jej przeprowadzeniem. Procedura oceny musi być identyczna dla każdego przyjętego warunku, tj. należy zastosować tę samą procedurę dla każdej grupy uczestników (grupy eksperymentalnej, kontrolnej i porównawczej). 2 Stworzenie materiałów dotyczących kampanii Zatrudnione agencje z zewnątrz powinny stworzyć materiały dotyczące kampanii oraz zarezerwować przestrzeń medialną, aby być gotowym do rozpoczęcia kampanii. 3 Realizacja kampanii Termin rozpoczęcia jest bardzo ważny, ponieważ stwarza wyjątkowe możliwości bezpłatnego reklamowania kampanii. Gdy kampania jest połączona z innymi działaniami, istotna jest staranna koordynacja wszystkich działań, aby mieć pewność, że każdy komponent kampanii jest zrealizowany zgodnie z harmonogramem. Wymaga to bardzo precyzyjnej organizacji i dobrej komunikacji między inicjatorem, partnerami kampanii i pośrednikami. 4 Kontrolowanie rozpowszechniania materiałów dotyczących kampanii oraz ewentualnych materiałów zwrotnych na temat poprzednich etapów Należy wykorzystać wstępne materiały zwrotne uzyskane z oceny procesu w celu ustalenia, czy kampania jest prowadzona zgodnie z planem oraz zakresu, w jakim dociera do grupy docelowej. Wymaga to ścisłej koordynacji i śledzenia przebiegu kampanii. Jeśli wstępne materiały zwrotne wskazują na problemy związane z prowadzeniem kampanii, być może możliwe jest ich rozwiązanie jeszcze w trakcie kampanii. Ponadto możliwe jest czasem negocjowanie działań naprawczych z agencją reklamową i agencją zajmującą się rezerwowaniem i zakupem miejsca bądź czasu w mediach. W przypadkach gdy kampania jest uzupełniona za pomocą innych działań, kontrolowanie jej realizacji wymaga większego zaangażowania ze strony inicjatora i partnerów kampanii. 11 (***) W celu uzyskania szczegółowych informacji na temat oceny procesu, oprócz informacji zawartch w poradniku CAST, zob. wytyczne Narzędzie oceny CAST (2).
12 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM Etap 5 Zakończenie oceny i wyciągnięcie wniosków 12 W celu ustalenia, czy rozpoczęta kampania była skuteczna, należy uzupełnić jej ocenę porównaniem z danymi uzyskanymi przed kampanią i po jej zakończeniu. Zalecamy również przeprowadzanie ocen w trakcie trwania kampanii. Analiza danych zebranych podczas wszystkich ocen pozwoli stwierdzić, czy kampania odniosła jakikolwiek skutek i w jakim zakresie. Niezależnie od tego, czy kampania przyniosła efekty, czy też nie, należy przedstawić wyniki w sprawozdaniu. Ocena musi być dokonana przez niezleżny podmiot i powinna być wolna od wszelkiego rodzaju uprzedzeń czy wpływów. Komisja oceniająca powinna dołożyć wszelkich starań, aby ocena była obiektywna, mimo że całkowita bezstronność nigdy nie może być zagwarantowana. 2 Przetwarzanie i analiza danych dotyczących oceny Należy porównać dane uzyskane w okresie poprzedzającym rozpoczęcie kampanii z danymi uzyskanymi w trakcie trwania i w okresie po zakończeniu kampanii. Takie porównanie pozwoli ustalić, czy osiągnięte zostały wyznaczone cele podstawowe i drugorzędne kampanii. 3 Gromadzenie danych dotyczących kosztów i opłacalności Po zakończeniu przeprowadzania wszystkich ocen należy zebrać i przeanalizować dane dotyczące kosztów i opłacalności kampanii. 1 Stosowanie wybranych metod oceny w trakcie kampanii i w okresie po jej zakończeniu W zależności od czasu trwania kampanii i rodzaju danych, które mają być gromadzone, określony został: > > okres przebiegu kampanii, obejmujący przedział czasu między rozpoczęciem kampanii i początkiem oceny; > > okresy po zakończeniu kampanii, obejmujące przedział czasu między zakończeniem kampanii i początkiem pierwszego okresu po zakończeniu kampanii oraz, jeśli ma to zastosowanie, między dwoma okresami po zakończeniu kampanii. Jeżeli podczas wymienionych trzech okresów oceny gromadzone są takie same dane, warunki i narzędzia gromadzenia danych powinny być również takie same dla różnych etapów. 4 Wyciągnięcie zrozumiałych wniosków na temat kampanii W każdym przypadku ważne jest ustalenie na podstawie zmiennych wynikowych, które elementy kampanii odniosły skutek, w odniesieniu do jakiej grupy docelowej i w jakich okolicznościach (tj. mocne strony kampanii). Równie ważne jest wskazanie elementów, które nie przyniosły oczekiwanych efektów (tj. słabych stron kampanii), ponieważ takie informacje mogą zapobiec popełnianiu podobnych błędów przez inne osoby, przyczyniając się w ten sposób do usprawnienia kampanii, które będą prowadzone w przyszłości.
13 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Etap 6 Sporządzenie sprawozdania końcowego Sprawozdanie końcowe z kampanii zamyka jej cykl, przynajmniej tymczasowo. Jednym z głównych celów sporządzania sprawozdania jest dostarczenie ważnych danych i informacji zwrotnych nie tylko partnerom zaangażowanym w prowadzenie kampanii, ale również zainteresowanym stronom, naukowcom i szerokiej grupie odbiorców. Istotne jest podanie do wiadomości wyników kampanii, aby informacje zostały szeroko rozpowszechnione oraz stały się łatwo dostępne. Lepsze wyniki przyszłych kampanii rzeczywiście zależą od dostępności szczegółowo i starannie sporządzonych sprawozdań. Główna część sprawozdania powinna przedstawiać szczegółowy przegląd tła i kontekstu kampanii, zachowań problemowych i możliwych rozwiązań dotyczących ich zmiany, grup docelowych, strategii kampanii, w tym ram teoretycznych, treści przekazu i planu medialnego, schematu oceny i wyników oraz wyciągniętych wniosków. Aby sprawozdanie było bardziej czytelne, informacje te powinny być podzielone na cztery wyraźnie oznaczone części: kontekst, strategia kampanii, ocena, wnioski i zalecenia (****). 1 Cechy sprawozdania Sprawozdanie należy sporządzić według standardowego wzoru, aby ważne informacje nie zostały pominięte. Aby wyniki zostały rozpowszechnione, sprawozdanie powinno być dostępne w internecie, zazwyczaj na stronie internetowej inicjatora kampanii lub w międzynarodowej lub europejskiej bazie danych, na przykład w bazie RoadSafetyWeb (www.roadsafetyweb.net). Sprawozdanie powinno zawierać odpowiedzi na następujące pytania: > > W jakim celu kampania została przeprowadzona? > > W jaki sposób została przeprowadzona? > > Czy kampania odniosła jakiekolwiek skutki? > > Jaki rodzaj oceny przeprowadzono (ocena procesu, wpływu, wyników, ocena finansowa)? > > Jaki był zakres przeprowadzonej oceny kampanii? > > Które elementy kampanii okazały się szczególnie skuteczne, a które nie? > > Ocena skutków była krótkoterminowa, śródokersowa czy długoterminowa? 2 Struktura i treść sprawozdania Zachęcamy do sporządzenia sprawozdania końcowego według ogólnego planu podanego poniżej: > > strona tytułowa (tytuł, autor itp.); > > podziękowania; > > abstrakt i słowa kluczowe; > > spis treści; > > streszczenie; > > główna część sparwozdania: > > kontekst; > > strategia kampanii; > > ocena; > > wnioski i najważniejsze zalecenia; > > źródła; > > dodatek; > > nota od autora. 13 (****) Oprócz informacji zawartch w poradniku CAST zob. opracowanie Narzędzie sprawozdawcze CAST (3), które zawiera jasno sformułowane wytyczne dotyczące sporządzania pełnego sprawozdania z kampanii.
14 Wnioski 14 Niniejszy poradnik przedstawia krok po kroku informacje praktyczne dla potrzeb planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. W tej skróconej wersji opisaliśmy sześć etapów, które należy przejść podczas prowadzenia kampanii: 1) Rozpoczęcie. Pierwszy etap obejmuje: zidentyfikowanie problemu; przeanalizowanie kontekstu organizacyjnego i społeczno-ekonomicznego bezpieczeństwa ruchu drogowego; ustalenie budżetu łącznie z kosztami badań i oceny kampanii; wybór partnerów i zainteresowanych stron, które mogą wziąć udział w procesie kampanii; opracowanie planu kampanii; przeanalizowanie ewentualnego udziału agencji z zewnątrz i ich współdziałania z inicjatorem. 2) Analiza sytuacji. Realizacja tego etapu polega na przeprowadzeniu dogłębnej analizy problemu i jego możliwych rozwiązań, w oparciu o badania i wcześniejsze inicjatywy, określeniu grupy docelowej, przeprowadzeniu badania na temat sposobów dotarcia do takiej grupy i wpłynięcia na nią oraz na podziale ogólnego celu kampanii na cele szczegółowe. 3) Planowanie kampanii i jej oceny. Ten etap obejmuje opracowanie strategii kampanii, treści i stylu przekazu kampanii, wybór form przekazu medialnego i planu medialnego, opracowanie i wstępne przetestowanie przekazu i haseł w ich pełnym kontekście oraz zaplanowanie i wstępne przetestowanie oceny kampanii. 4) Dokonanie oceny w okresie poprzedzającym rozpoczęcie kampanii i realizacja kampanii. Ten etap obejmuje zaplanowanie etapu oceny okresu poprzedzającego rozpoczęcie kampanii, opracowanie materiałów dotyczących kampanii i jej faktyczne rozpoczęcie. 5) Uuzpełnienie oceny i wyciągnięcie wniosków. Piąty etap polega na zastosowaniu wybranych metod do przeprowadzenia oceny w trakcie i po zakończeniu kampanii, w tym metod kontroli jakości każdej oceny, analizy i przetwarzania danych, ocen kosztów i korzyści oraz opłacalności. Umożliwia to osobom zajmującym się prowadzeniem kampanii wyciągnięcie słusznych wniosków i dokonanie oceny słabych stron kampanii. 6) Sporządzanie sprawozdania końcowego. Realizacja ostatniego etapu obejmuje zastosowanie standardowego planu sprawozdania i dokonanie przeglądu wszystkich informacji, których osoba czytająca sprawozdanie potrzebuje, aby dobrze zrozumieć kampanię i jej wyniki. W oparciu o materiał przedstawiony w Poradniku na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (1), pragniemy poczynić następujące ogólne zalecenia. Kampanię należy przygotować na podstawie statystyk i badań Zalecamy, aby kampanie miały solidną podstawę: bazy danych zawierające dane statystyczne na temat wypadków drogowych, wykroczeń, badania (obserwacje, sondaże, badania rynkowe, modele teoretyczne służące do przewidywania i wyjaśniania zachowań, modele zmiany zachowania). Podstawą do przeprowadzenia kampanii mogą być również kwestie, które zaczynają się dopiero pojawiać. Statystyki stanowią zazwyczaj pierwsze źródło pomocy w definiowaniu tematu kampanii, ponieważ dostarczają one informacji wstępnych dotyczących grupy docelowej. Same dane statystyczne nie są jednak wystarczające W związku z tym użyteczne jest zaplanowanie kampanii w oparciu o dostępne badania oraz przeprowadzenie dodatkowych badań przygotowanych na podstawie modeli teoretycznych, jeśli niezbędne informacje są nie dostępne. Takie badania na indywidualne zamówienie mogą dostarczyć dogłębnych informacji na temat zachowania problemowego i czynników, które mogą stanowić ich sygnał, zaś dostępne opublikowane badanie jest pomocne w szczegółowym określeniu grupy docelowej i w jej podziale na mniejsze grupy. Należy wybrać określoną grupę docelową Aby dotrzeć do grupy docelowej i zwiększyć prawdopodobieństwo zmiany jej zachowania, osoby zajmujące się realizowaniem kampanii powinny dokładnie określić odbiorców kampanii. Wymaga to zwrócenia dużej uwagi na szczegóły i może być osiągnięte przez podział grupy docelowej na mniejsze grupy. Metody podziału mogą opierać się na zmiennych
15 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO demograficznych, geograficznych, psychograficznych lub zachowania, na modelach teoretycznych lub cechach podstawowej i drugorzędnych grup odbiorców. Łączenie różnych kryteriów podziału może być pomocne dla osiągnięcia większej dokładności. Pięć elementów kompozycji marketingowej, a więc również przekazu, musi być dostosowanych do każdej mniejszej wyodrębnionej grupy. Wybranie określonej grupy docelowej umożliwia również osobom zajmującym się realizowaniem kampanii utworzenie grup porównawczych w celu oceny kampanii. W przypadku takich ocen użytkowników dróg, których obejmuje oddziaływanie kampanii (grupa eksperymentalna) porównuje się z użytkownikami dróg z przypuszczalnie podobnej populacji, których oddziaływanie kampanii nie obejmuje (grupa porównawcza bez przypadkowego mieszania się tych dwóch grup). Ewentualnie populację, która nie stanowi określonej grupy docelowej kampanii, ale jest objęta jej oddziaływaniem, można porównać z populacją, do której docelowo skierowana jest kampania. Należy podzielić ogólny cel na cele szczegółowe Ogólny cel kampanii należy określić na podstawie poprzednich badań tak, aby przedstawiał wstępną koncepcję odnośnie tego, jaki powinien być temat kampanii oraz kto mógłby tworzyć grupy docelowe. Takie ogólne informacje zazwyczaj nie zapewniają jednak poziomu szczegółowości, który jest niezbędny do opracowania strategii kampanii. Dlatego też dość użyteczne jest określenie celów szczegółowych kampanii. Cele szczegółowe kampanii muszą ściśle określać zachowanie problemowe, które należy przekształcić w bezpieczne zachowanie (podstawowy cel szczegółowy) oraz inne czynniki (cele drugorzędne), które mogą przyczynić się do osiągnięcia celu podstawowego, tj. sprawić, aby grupa docelowa stosowała bezpieczne zachowanie. Oprócz tego, że elementy te stanowią fundament strategii kampanii, będą również podstawą oceny kampanii oraz miarą jej skuteczności (tj. czy osiągnięty został ogólny cel i cele szczegółowe kampanii). Należy opracować strategię kampanii oraz jej plan Strategia kampanii pozwala na dopracowanie jej ogólnego celu i celów szczegółowych w sposób operacyjny. Jest ona częścią całościowej strategii społeczno-marketingowej, której celem jest zmiana zachowań. Strategia kampanii opiera się na modelach teoretycznych zastosowanych do określenia celów szczegółowych, ma więc istotne znaczenie w ustalaniu rodzaju kampanii, która ma zostać przeprowadzona. W rzeczywistości kampania może mieć charakter czysto medialny lub być połączona z innymi działaniami. Może zostać przeprowadzona na różnych szczeblach: krajowym, regionalnym lub lokalnym, w zależności od zachowania problemowego, grupy docelowej i obszarów najczęstszego występowania problemu. Strategia kampanii określa również sposób, w jaki można dotrzeć do grupy docelowej i wpłynąć na nią. Należy dokładnie zaplanować kampanię, strategię komunikacyjną oraz działania uzupełniające. Przekaz, wybór mediów, plan medialny i działania uzupełniające muszą przyczyniać się do realizacji obranej strategii poprzez docieranie z przekazem do wybranej grupy docelowej. Należy sformułować przekaz Istnieje większa możliwość wywarcia wpływu na zachowanie za pomocą przekazu, jeśli osoba odbierająca przekaz czuje motywację do jego przetworzenia. Polega to na intensywnej refleksji nad przekazem i rozwijaniu jego treści. Sama motywacja jednak nie wystarcza. Dana osoba musi również posiadać sprawność poznawczą do przetworzenia przekazu. Przetworzenie to jest możliwe jedynie, jeżeli przekaz jest zrozumiały. Skuteczny przekaz musi być zatem prawdziwy dla odbiorców (wiarygodny), musi być rzetelny i mówić o zachowaniu, którego stosowanie jest możliwe (godny zaufania), musi zostać usłyszany wielokrotnie (ciągły), być łatwy do zrozumienia (jasny), musi spowodować wystąpienie zmian (przekonujący), musi być odpowiedni dla danej osoby (odpowiedni) oraz interesujący (atrakcyjny). W związku z tym przekaz powinien opierać się na ogólnych modelach perswazji i modelach specjalnych technik, takich jak kadrowanie. Cennym narzędziem, służącym do ustalenia, jakie przekazy zmieniają w większym stopniu wiedzę, opinie i zachowanie, przy testowaniu przekazu jest zadanie polegające na przedstawianiu indywidualnych przemyśleń na temat podanych zagadnienia (tzw. thought-listing). 15
16 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM 16 Należy odpowiednio przeprowadzić kampanię Termin rozpoczęcia jest bardzo ważny, ponieważ stwarza wyjątkowe możliwości darmowego reklamowania kampanii. Gdy kampania jest połączona z innymi działaniami, istotna jest staranna koordynacja wszystkich działań, aby mieć pewność, że każdy komponent jest zrealizowany zgodnie z harmonogramem. Wymaga to bardzo precyzyjnej organizacji i dobrej komunikacji między inicjatorem, partnerami kampanii i pośrednikami. Należy wykorzystać początkowe materiały zwrotne uzyskane z oceny procesu w celu ustalenia, czy kampania jest realizowana zgodnie z planem oraz w jakim stopniu udało się dotrzeć do grupy docelowej. Wymaga to ścisłej koordynacji i śledzenia przebiegu kampanii. Należy zapewnić wnikliwą ocenę Nie należy pomniejszać znaczenia oceny kampanii dotyczącej bezpieczeństwa ruchu drogowego. Ocena może wiązać się z wysokimi kosztami, ale jest ona najlepszym sposobem, aby dowiedzieć się, czy kampania była skuteczne i czy środki finansowe zostały dobrze wykorzystane. Aby wyciągnąć słuszne wnioski na temat skuteczności, opłacalności i wydajności kampanii, należy dokonać oceny kampanii według jej celów szczegółowych, uwzględniając punkt odniesienia, którym jest poziom wiedzy lub powszechność zakres stosowania bezpiecznego zachowania przed kampanią. Ponadto ocena, jeśli ma spełniać dobre zasady metodyki, powinna > > nawiązywać do modelu teoretycznego (lub najważniejszych sygnałów zachowania problemowego) będącego podstawą kampanii; > > być przeprowadzona za pomocą grup kontrolnych i porównawczych; oraz > > być przeprowadzona w oparciu o odpowiedni schemat obejmujący co najmniej dwie oceny przeprowadzone przed i po kampanii. W celu uzyskania większej ilości informacji na temat trwałości skutków kampanii, oprócz wymaganych dwóch okresów przeprowadzania oceny można wprowadzić okresy dodatkowe, na przykład na etapie przebiegu kampanii lub po zakończeniu kampanii. Rozpowszechnienie wyników Wyniki należy przedstawić w sprawozdaniu końcowym z kampanii, który powinien zawierać racjonalne przesłanki przeprowadzenia kampanii oraz jej szczegółowe wyniki. Sprawozdanie należy sporządzić według standardowego wzoru i podsumować omówieniem mocnych i słabych stron kampanii oraz sposobu wykorzystania wyników do polepszenia przyszłych kampanii. Sprawozdania te pozwalają bazować osobom zajmującym się praktyczną stroną prowadzenia kampanii na wcześniejszych doświadczeniach podczas planowania, realizacji i oceny nowych inicjatyw. Niezależnie od skutków kampanii sprawozdanie końcowe należy udostępnić w bibliotece oraz wprowadzić do indeksu właściwej bazy danych. Międzynarodowe internetowe bazy danych, które zawierają wykaz sprawozdań z kampanii oraz wyników ilościowych również pomagają w rozpowszechnianiu informacji. Oprócz poprawy przyszłych kampanii sprawozdanie mogłoby pomóc decydentom w tworzeniu skutecznych polityk w zakresie bezpieczeństwa na drogach, a władzom na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym w podejmowaniu decyzji dotyczących finansowego wspierania kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego.
17 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Dodatkowe informacje na temat narzędzi CAST Poradnik na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (1) Pełna 324-stronicowa wersja poradnika CAST przedstawia zarówno kontekst teoretyczny, jak i szczegółowe wytyczne dotyczące planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego, w oparciu o istniejące badania i nowe wyniki uzyskane w ramach projektu CAST. Poradnik jest przeznaczony dla naukowców i osób zajmujących praktyczną stroną prowadzenia kampanii. Uzupełnieniem poradnika CAST są wytyczne Narzędzie oceny i Narzędzie sprawozdawcze (zob. poniżej). Narzędzie oceny w kampaniach dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (2) 17 Wytyczne Narzędzie oceny zawiera praktyczne zalecenia dotyczące sposobu przeprowadzania badania oceniającego, z uwzględnieniem poszczególnych cech każdej kampanii dotyczącej bezpieczeństwa ruchu drogowego. Wytyczne te pomogą wszystkim osobom zaangażowanym w przeprowadzanie oceny kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego w podejmowaniu właściwych decyzji dotyczących różnych elementów badania oceniającego wyniki. Narzędzie sprawozdawcze w kampaniach dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (3) Celem opracowania Narzędzie sprawozdawcze jest dostarczenie wytycznych, służących do sporządzania ujednoliconego i pełnego sprawozdania z kampanii. Takie sprawozdanie powinno przedstawiać w ujednolicony sposób przejrzysty i zwięzły przegląd całego procesu kampanii oraz jej ocenę. Dzięki stosowaniu zaproponowanego wzoru w Europie i poza jej obszarem dostępne będą bardziej odpowiednie, szczegółowe i jednolite sprawozdania. Pełne wersje tych narzędzi są dostępne w formacie PDF na stronie internetowej CAST:
18 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM Źródła dotyczące narzędzi CAST ( 1 ) Delhomme, P., De Dobbeleer, W., Forward, S., Simões, A. (Eds), Adamos, G., Areal, A., Chappé, J., De Dobbeleer, W., Delhomme, P., Eyssartier, C., Forward, S., Loukopoulos, P., Nathanail, T., Nordbake, S., Peters, H., Phillips, R., Pinto, M., Ranucci, M. -F., Sardi, G. M., Simões, A., Trigoso, J., Vaa, T., Veisten, K. i Walter, E. (2009). Poradnik na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. Brussels: IBSR-BIVV. ( 2 ) Boulanger, A. (Ed.) Daniels, S., Divjak, M., Goncalves, I., Meng, A., Moan, I., Nathanail, E., Orozova-Bekkevold, I., Schepers, P., Tamis, K., Van den Bossche, F. & Zabukovec, V. (2009). Narzędzie oceny w kampaniach dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. Brussels: IBSR-BIVV. ( 3 ) Boulanger, A., Hels, T., Larsen, L., Meng, A., & Orozova-Bekkevold, I. (2009). Narzędzie sprawozdawcze w kampaniach dotyczących bezpieczenstwa ruchu drogowego (A. Boulanger & A. Meng, Eds.). Brussels: IBSR-BIVV. 18
19 Komisja Europejska Poradnik na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej str. 21 x 29,7 cm ISBN doi: /81142
Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL Przewodnik do autoewaluacji projektów realizowanych w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL Warszawa 2005 Autor: Beata Ciężka Opracowanie redakcyjne: Ewa Wosik Wydawca: Fundacja
RG Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju 2000-2006 GRI Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju RG Spis treści Wstęp Zrównoważony rozwój i wymóg transparentności Wprowadzenie
Projekt Klient w centrum uwagi administracji współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Pomiar jako środek do doskonalenia Poprawa funkcjonowania sektora publicznego
PODRĘCZNIK KONTROLI WYKONANIA ZADAŃ PREZENTACJA Nr strony ROZDZIAŁY "PODRĘCZNIKA KONTROLI WYKONANIA ZADAŃ" Strona 2 Wprowadzenie Strona 7 Rozdział 1: Ramy kontroli wykonania zadań przeprowadzanych przez
Spis treści Ewaluacja i rozliczanie projektów... 2 1. Co to jest ewaluacja?... 2 2. Rodzaje ewaluacji... 3 3. Po co przeprowadzamy ewaluację?... 4 4. Rola wskaźników w ewaluacji projektu... 6 5. Zasady
Przygotowanie i realizacja projektów zintegrowanych w ramach RPO WŁ Redakcja naukowa Korneliusz Pylak Publikacja powstała w ramach badania ewaluacyjnego współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu
Doskonalenie Organizacji Publicznych Poprzez Samoocenę 1 2 Tytuł oryginału: The Common Assessment Framework (CAF). Improving Public Organisations through Self-Assessment. CAF 2013. Przekład z języka angielskiego:
Zakład Sieci Konwergentnych (Z-4) Ośrodek Informatyki (OI) Centralne Laboratorium Badawcze (CLB) Praca statutowa Bezpieczeństwo teleinformatyczne oraz model bezpiecznego systemu telepracy Numer Pracy:
S t r o n a 1 ZARZĄDZANIE DZIAŁANIAMI UPOWSZECHNIAJĄCYMI I WŁĄCZAJĄCYMI PORADNIK DLA INSTYTUCJI POŚREDNICZĄCYCH I i II STOPNIA Krajowa Instytucja Wspomagająca Poradnik powstał z uwzględnieniem rekomendacji
GRUPA ROBOCZA ART. 29 ds. OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH 00062/10/PL WP 173 Opinia 3/2010 w sprawie zasady rozliczalności Przyjęta w dniu 13 lipca 2010 r. Grupa robocza została ustanowiona na mocy art. 29 dyrektywy
MINISTERSTWO GOSPODARKI Zasady konsultacji przeprowadzanych podczas przygotowywania dokumentów rządowych Sierpień 2009 Dokument rekomendowany do stosowania decyzją Komitetu Rady Ministrów z dnia 30 lipca
Agata Dragan Szkolenia i rozwój kompetencji pracowników WSTĘP Kapitał ludzki jest zasobem każdego przedsiębiorstwa, który w znacznym stopniu wpływa na jego konkurencyjność, ale jednocześnie wymaga szczególnych
STANDARD ODPOWIEDZIALNEGO I EKOLOGICZNEGO PROWADZENIA DZIAŁAŃ Z ZAKRESU MARKETINGU SPOŁECZNEGO SPIS TREŚCI _01 Wstęp................................... str. 03 _02 Definicje związane z obszarem marketingu
[ ] Autorzy opracowania podkreślają, że»partycypacja społeczna powoli, ale systematycznie wkracza w polskie życie społeczne i publiczne. Powstały już liczne ustawy i akty prawne regulujące udział obywateli
Instytucja Kultury "EC1 Łódź - Miasto Kultury" Raport pt. Rekomendowany model zarządzania Programem NCŁ zgodnie z umową nr EC1/51/2011 z dnia 08/12/2011 dotyczącą "wykonania usługi doradczej dotyczącej
KOMISJA EUROPEJSKA EUROPEJSKI URZĄD DS. ZWALCZANIA NADUŻYĆ FINANSOWYCH (OLAF) Dyrekcja D Polityka Dział D.2 Zapobieganie Nadużyciom Identyfikowanie przypadków konfliktu interesów w postępowaniach o udzielenie
MODUŁ III Systemy zarządzania jakością. Struktura norm ISO serii 9000. Wymagania normy ISO 9001. Orientacja procesowa. Audyt jako narzędzie diagnozy i doskonalenia. Certyfikacja i akredytacja 1 Normatywne
Spis treści 1 Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu () PORADNIK DLA ADMINISTRACJI Listopad 2005 2 Poradnik dla administracji Wydanie: Listopad 2005 r. ISBN 83-921140-6-X Autorzy: Robert Pochyluk Małgorzata
BIZNESPLAN Materiały szkoleniowe są współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego CZŁOWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA Projekt Pełnosprawna firma realizowany w ramach
Spis treści 1 Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu () PORADNIK DLA ORGANIZACJI Listopad 2005 2 Poradnik dla organizacji Wydanie: Listopad 2005 r. ISBN 83-921140-5-1 Autorzy: Robert Pochyluk Małgorzata
PODRĘCZNIK DOTYCZĄCY EFEKTYWNOŚCI UŻYTKOWANIA ENERGII W MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTWACH PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO NAJLEPSZE PRAKTYKI Z ZAKRESU EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ Projekt: CARE+ (Umowa o dofinansowanie
prof. dr hab.elżbeta Jędrych dr inż. Paweł Pietras dr Maciej Szczepańczyk ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI SKRYPT DLA OSÓB PRZYGOTOWUJĄCYCH SIĘ DO CERTYFIKACJI IPMA LD WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE Praca ta w całości
Kwestie społeczne w zakupach Przewodnik dotyczący uwzględniania kwestii społecznych w zamówieniach publicznych Niniejsza publikacja jest finansowana w ramach Unijnego programu na rzecz zatrudnienia i solidarności
JAK STWORZYĆ DOBRY PROJEKT? Autor: Marcin Dadel (Centrum Inicjatyw Obywatelskich w Słupsku) 3w* 001, 2007 Stowarzyszenie Klon/Jawor Przedruki lub przenoszenie całości lub części tej publikacji na inne
PROGRAM WSPIERANIA BIZNESU MŚP-DOSKONAŁOŚĆ BUSINESS SUPPORT PROGRAM SME-EXCELLENCE /Tłumaczenie robocze/ MATERIAŁ SZKOLENIOWY: Alternatywne i innowacyjne sposoby dostarczania informacji przedsiębiorstwom
JRC Scientific and Technical Reports P O R A D N I K Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP)? Paolo Bertoldi, Damian Bornás Cayuela, Suvi Monni, Ronald Piers de Raveschoot Misją
ROLA AUDYTU W ZARZADZANIU SEKTOREM PUBLICZNYM 1 Spis treści STRESZCZENIE...3 WPROWADZENIE...4 Zarządzanie sektorem publicznym...7 Audyt sektora publicznego...11 Komitet ds. Audytu oraz inne komisje nadzoru
O ewaluacji z różnych perspektyw Refleksje i wskazówki na temat kształtowania jakości działań w polityce społecznej? Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie O ewaluacji z różnych perspektyw
WPROWADZENIE DO KONTROLI W ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ Warszawa, marzec 2012 roku SPIS TREŚCI Wstęp... 6 I. PLANOWANIE I KOORDYNACJA KONTROLI 11 II. PROGRAM KONTROLI..23 II.1. TEMAT KONTROLI 26 II.2. CEL KONTROLI..27
|
<doc fingerprint="4eeec9bd490f048c">
<main>
<p>1 Kampanie informacyjne na temat bezpieczeństwa drogowego PODRĘCZNIK PROJEKTOWANIA, WDROŻENIA I OCENY (WERSJA SKRÓCONA) Campaigns and Awareness-Raising Strategies in Traffic Safety ON THE MOVE Bezpieczniejsze drogi w Europie</p>
<p>2 Niniejszy raport został przygotowany przez konsorcjum CAST i dotyczy projektu współfinansowanego przez Komisję Europejską. Zawarte w nim zostały opinie konsorcjum dotyczące kampanii informacyjnych na temat bezpieczeństwa drogowego. Powyższe opinie nie odzwierciedlają poglądów ani opinii Komisji Europejskiej. Komisja Europejska nie gwarantuje dokładności danych zawartych w niniejszym raporcie, ani nie ponosi odpowiedzialności za ich wykorzystanie. Autorzy: Patricia Delhomme, Werner De Dobbeleer, Sonja Forward, Anabela Simões, Giannis Adamos, Alain Areal, Julien Chappé, Chloe Eyssartier, Peter Loukopoulos, Teti Nathanail, Suzanne Nordbakke, Heiko Peters, Ross Phillips, Maria Pinto, Marie-Frédérique Ranucci, Gian Marco Sardi, Jose Trigoso, Truls Vaa, Knut Veisten, Esther Walter. Koordynator projektu: Ankatrien Boulanger Belgian Road Safety Institute tel.: web: Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2010 ISBN doi: /81142 Unia Europejska, 2010 Powielanie materiałów jest dozwolone, pod warunkiem że zostanie podane ich źródło. (pełna wersja) Belgijski Instytut Bezpieczeństwa Drogowego (IBSR-BIVV), 2009 Printed in Belgium</p>
<p>3 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Wstęp Niniejsza broszura jest skróconą wersją Poradnika CAST na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (1). O projekcie CAST Kampanie uświadamiające i strategie poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego (CAST) to ukierunkowany projekt badawczy wspierany przez Komisję Europejską. Projekt został powołany do życia w odpowiedzi na zaobserwowaną przez Komisję potrzebę zwiększenia bezpieczeństwa na drogach za pomocą bardziej skutecznych kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. Realizowany od 2006 r. do 2009 r. projekt CAST koncentruje się na stworzeniu trzech narzędzi, które mają służyć jako pomoc praktyczna osobom zajmującym się realizowaniem kampanii. Razem narzędzia te stanowią zrozumiałe instrukcje planowania i oceny kampanii na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego. Wspomniane narzędzia to: > > poradnik na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (1) ; > > narzędzie oceny (2), którego celem jest pomoc jego użytkownikom w ocenie skuteczności kampanii; oraz > > którego celem jest pomoc jego użytkownikom w ocenie skuteczności kampanii oraz (3), dostarczające zrozumiałych wytycznych w zakresie sporządzania pełnych i ujednoliconych sprawozdań z kampanii. 3 Projekt CAST przeprowadziło konsorcjum złożone z 19 part nerów, zaś jego koordynatorem był Belgijski Instytut Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (Belgian Road Safety Institute, IBSR-BIVV). W projekt zaangażowane były wszystkie najważniejsze europejskie organizacje dysponujące umiejętnościami i doświadczeniem w zakresie prowadzenia kampanii dotyczących bezpieczeń - stwa ruchu drogowego, dzięki czemu łączy on wiedzę całej UE z tej dziedziny. Więcej informacji na temat projektu CAST znajduje się na stronie internetowej CAST: (*) Dodatkowe informacje na temat narzędzi CAST podano na końcu niniejszej broszury.</p>
<p>4 Wprowadzenie 4 Dlaczego napisaliśmy poradnik na temat kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego? Rządy i organy władzy różnych szczebli inwestują znaczne sumy pieniędzy oraz wkładają dużo wysiłku w działania, których celem jest zmiana zachowań użytkowników dróg. Kampanie dotyczące bezpieczeństwa ruchu drogowego są powszechnie uważane za jeden z najważniejszych sposobów przekonywania użytkowników dróg do bezpiecznego zachowania na drodze. Wraz z egzekwowaniem prawa i techniką budowy dróg, kampanie te są ważnym narzędziem przeznaczonym dla osób zarządzających bezpieczeństwem na drogach. Jaka jest jednak nasza rzeczywista wiedza na temat kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego, pomijając określone elementy specyficzne dla danego kraju? Czy możemy naprawdę stwierdzić, że kampanie te są skuteczne, jeśli stosunkowo rzadko mamy do czynienia z ich właściwą oceną? Bez ściśle określonego systemu oceny i sprawozdawczości bardzo trudno jest wyciągnąć wnioski, które pomogą lepiej zaplanować kapanie w przyszłości. Na podstawie odpowiednio przeprowadzonej oceny można również stwierdzić, czy warto inwestować w kampanie, co może mieć z kolei wpływ na przyszłe możliwości finansowania. Celem poradnika opracowanego w ramach projektu CAST jest dostarczenie osobom zajmującym się realizowaniem kampanii szczegółowych i praktycznych narzędzi służących do planowania, prowadzenia i oceny kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. Zalecenia praktyczne opracowano w oparciu nie tylko o wywiady przeprowadzone z osobami mającymi praktyczne doświadczenie, agencjami reklamowymi i badaczami z całej Europy i spoza niej, ale również w oparciu o przegląd publikacji i nasze własne doświadczenie. Według posiadanych przez nas informacji jest bardzo niewiele poradników na temat kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego, zaś ich wersje skrócone nie są w ogóle dostępne. Brakuje publikacji przedstawiających w zwięzły sposób informacje dotyczące najlepszych praktyk w zakresie planowania, prowadzenia i oceny kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. W związku z tym istnieje rzeczywiste zapotrzebowanie wśród osób zaangażowanych w realizowanie kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego na poradnik stanowiący pomoc w zwiększaniu skuteczności każdej przyszłej kampanii. Uważamy, że uwzględnienie wniosków wyciągniętych z badań przyniesie korzyść przyszłym kampaniom dotyczącym bezpieczeństwa ruchu drogowego. Na przykład badania opisowe i metaanalizy pokazują, że kampanie są bardziej skuteczne, jeśli koncentrują się wyłącznie na jednej, dobrze zdefiniowanej kwestii oraz są przeznaczone dla określonej docelowej grupy odbiorców. Ponadto ważne jest, aby kampanie opierały się na szerokich badaniach i odpowiednich modelach teoretycznych, które pomagają nie tylko zidentyfikować główne predyktory zachowań problemowych, ale również opracować przekaz kampanii. Należy wykorzystać ramy marketingu społecznego w celu połączenia tych elementów w szerszą strategię, której celem jest wpływ na zachowanie użytkowników dróg. Aby kampania była skuteczna, najważniejszym wymogiem jest ścisła współpraca osób zajmujących się realizowaniem kampanii, badaczy i decydentów. Bardzo pomocne okazuje się również, jeśli każdy z tych podmiotów potrafi zrozumieć punkty widzenia pozostałych partnerów. Niezależnie od tego, czy skutki kampanii są pozytywne czy negatywne, należy poinformować o nich szeroką grupę odbiorców za pomocą sprawozdania końcowego. Systematyczna sprawozdawczość na temat przeprowadzonych kampanii może stanowić cenny wkład do przyszłych inicjatyw. Ponadto korzystanie z przeglądów opisowych i metaanaliz, zawierających informacje na temat kilku powiązanych badań, może być pomocne w określeniu kluczowych elementów, które będą stanowić podstawę przyszłego sukcesu.</p>
<p>5 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Jaki rodzaj kampanii stanowi przedmiot naszego zainteresowania? Nie koncentrujemy się wyłącznie na kampaniach prowadzonych za pomocą środków masowego przekazu. W oparciu o poprzednie definicje, konsorcjum określa kampanie dotyczące bezpieczeństwa ruchu drogowego jako: ukierunkowane działania w zakresie informowania, przekonywania i motywowania osób, prowadzące do zmiany ich opinii i zachowań, realizowane w celu poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego w ogólnym kontekście lub wśród specyficznej, ściśle zdefiniowanej, szerokiej grupy odbiorców, zazwyczaj w ramach danego okresu czasu, za pomocą zorganizowanych działań informacyjnych obejmujących określone kanały medialne, często w połączeniu ze wsparciem interpersonalnym i innymi działaniami uzupełniającymi takimi, jak działania w zakresie egzekwowania prawa, edukacji, prawodawstwa, zwiększania zaangażowania osobistego, nagród itp. W przypadku kampanii informacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego można wyodrębnić pięć głównych celów: 1) dostarczenie informacji na temat nowych lub zmienionych przepisów prawnych; 2) podniesienie poziomu wiedzy i świadomości w zakresie nowych systemów samochodowych, ryzyka itp. oraz zwiększenie liczby przypadków właściwych zachowań prewencyjnych; 3) wpływ na podstawowe czynniki oddziałujące na zachowania użytkowników dróg; 4) zmiana zachowań problemowych i utrzymanie bezpiecznych zachowań; 5) zmniejszenie częstotliwości i ciężkości wypadków. Z pragmatycznego punktu widzenia można dodać szósty cel często uznawany za wynikający z powyższych celów: 6) poinformowanie użytkowników dróg, że władze zidentyfikowały zachowania na drodze stwarzające zagrożenie i postawiły sobie za główny cel zmniejszenie liczby przypadków takich zachowań. W ten sposób kampania dotycząca bezpieczeństwa ruchu drogowego może posłużyć jako wsparcie polityki bezpieczeństwa ruchu drogowego prowadzonej przez władze. Sześć podstawowych etapów wytyczających sposób realizacji procesu Punktem rozpoczęcia wszelkich działań, których celem jest zwiększenie bezpieczeństwa ruchu drogowego jest zazwyczaj określenie problemu. Mogą do tego posłużyć dostępne dane statystyczne (np. na temat wypadków, wykroczeń drogowych). Należy następnie dokładniej przeanalizować problem, aby zdecydować, czy kampania komunikacyjna dotycząca bezpieczeństwa ruchu drogowego może pomóc w rozwiązaniu konkretnego zidentyfikowanego problemu. Jeśli taka kampania może stanowić rozwiązanie problemu, należy rozważyć, czy sama kampania komunikacyjna wystarczy do wprowadzenia zamierzonych zmian, czy też powinna być ona uzupełniona i połączona z innymi działaniami. Nawet jeśli zadecydujecie, że kampania informacyjna na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego pomoże rozwiązać problem lub przynajmniej jego cześć, nadal możecie mieć wątpliwości dotyczące sposobu podejmowania działań. Może obawiacie się, że zadanie będzie za trudne niepotrzebnie, prawdopodobnie posiadacie większy zasób wiedzy i doświadczeń niż myślicie. Okaże się również, że można zawsze uzyskać wsparcie kolegów lub innych partnerów z zespołu prowadzącego kampanię. 5</p>
<p>6 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM Schemat 1: Etapy planowania, realizacji i oceny kampanii komunikacyjnej dotyczącej bezpieczeństwa ruchu drogowego 6 Można kierować się sześcioma podstawowymi etapami wyznaczającymi proces planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnej dotyczącej bezpieczeństwa ruchu drogowego (zob. schemat 1). Pozwolą one zaktualizować posiadaną wiedzę, oszczędzić czas, pieniądze i sprawią, że działania będą miały zorganizowany charakter. Etapy przedstawiono w określonej kolejności, aby były w pełni zrozumiałe. Należy jednak pamiętać, że są one ze sobą powiązane i nie zawsze trzeba przestrzegać podanej kolejności, aby wykonać jak najlepiej wszystkie zadania. Kampania komunikacyjna dotycząca bezpieczeństwa ruchu drogowego powinna w istocie opierać się na kluczowych decyzjach dotyczących wszystkich jej aspektów, od ogólnego celu do szczegółowych celów oraz od strategii i uruchomienia kampanii do jej oceny końcowej. Zazwyczaj podejmowanie skutecznych decyzji i optymalne wykonanie zadań na danym etapie zależy od wkładu działań zrealizowanych na poprzednim etapie. W niektórych przypadkach sytuacja może być jednak odwrotna. Oznacza to, że można ponownie przeanalizować dany etap i w razie potrzeby przeprowadzić w ramach tego etapu dodatkowe działania. 1 Uruchomienie 2 Analiza Sytuacji 3 Planowanie kampanii i jej oceny Z chwilą przejścia przez wszystkie sześć etapów proces jest ukończony. Ewentualne wnioski wyciągnięte podczas przeprowadzania kampanii i jej oceny mogą posłużyć jako niezbędny wkład do realizacji kolejnej kampanii. Poniższe sekcje przedstawiają poszczególne etapy w podziale na etapy cząstkowe, które dobrze jest uwzględnić podczas planowania i przeprowadzania kampanii. 4 Dokonanie oceny w okresie przed rozpoczęciem kampanii i przeprowadzenie kampanii 5 Zakończenie oceny i wyciągnięcie wniosków 6 Sporządzenie sprawozdania końcowego</p>
<p>7 Krok 1 Rozpoczęcie Przed rozpoczęciem planowania kampanii należy zebrać informacje na temat kontekstu występowania danego problemu. Niezbędne jest zgromadzenie danych na temat ewentualnych czynników przyczyniających się do powstawania problemu, rodzajów użytkowników dróg, których dotyczy problem oraz kontekstu, w którym on występuje. Należy znaleźć partnerów i zainteresowane strony kampanii, które będą mogły ją wspierać lub wchodzić w skład prowadzącego ją zespołu. 1 Identyfikowanie i definiowanie problemu Problem należy zidentyfikować w oparciu o dane dotyczące wypadków, wykroczeń, zaobserwowanych zachowań i bieżących kwestii. 2 Analiza kontekstu Analiza ogólnego kontekstu i kontekstu szczegółowego, w którym występuje problem, będzie wskazówką, czy kampanię można lub należy połączyć z innymi działaniami lub programami. 3 Znalezienie i zaangażowanie partnerów i zainteresowanych stron Mogą to być organy publiczne lub organizacje prywatne. Ich uczestnictwo w kampanii może mięc charakter finansowy, logistyczny lub inny. 4 Projekt budżetu Należy określić potencjalny i rzeczywisty budżet kampanii, z uwzględnieniem kosztów badania i oceny. 5 Zebranie partnerów kampanii na spotkaniu inicjującym Na pierwszym spotkaniu należy określić ogólny cel kampanii oraz omówić jej strategię w celu ustalenia związanych z tym potrzeb. Następnie należy spotkać się z partnerami kampanii w celu określenia, w oparciu o zidentyfikowane potrzeby, środ ków już dostępnych i tych, które trzeba pozyskać gdzie indziej. Należy sporządzić pierwszą wersję planu kampanii (tzw. creative brief), uwzględniający wszystkie zgromadzone do tej pory informacje. Plan ten posłuży jako główny dokument referencyjny kampanii i będzie aktualizowany podczas procesu realizowania kampanii. 6 Ogłoszenie przetargu i powołanie zespołu prowadzącego kampanię W skład zespołu powinny wchodzić osoby z organizacji inicjatora, partnerzy kampanii oraz wszystkie agencje i dostawcy zatrudnieni w wyniku przetargu. Oferentami mogą być agencje reklamowe, produkcyjne, zajmujące się rezerwowaniem i zakupem miejsca bądź czasu w mediach, agencje public relations i naukowcy. Udział naukowców z zewnątrz może być potrzebny lub nie, w zależności od tego, czy organizacja inicjatora posiada własny wydział badawczo-naukowy. Zaleca się jednak, aby ocenę przeprowadzał podmiot zewnętrzny, ponieważ jest to podstawa zachowania obiektywności tej oceny. 7</p>
<p>8 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM Etap 2 Analiza sytuacji 8 Po zakończeniu etapu 1 można przystąpić do bardziej szczegółowej analizy sytuacji (**). Na tym etapie należy przeprowadzić dogłębną analizę problemu, jego ewentualnych rozwiązań i docelowej grupy odbiorców. Umożliwi to określenie poszczególnych celów kampanii, pomoże opracować przesłanie kampanii i przygotować jej ocenę. 1 Dokładna analiza problemu i jego ewentualnych rozwiązań Należy uzupełnić analizę problemu poszukując informacji w czterech rodzajach dostępnych źródeł: > > w badaniach jakościowych i ilościowych, które szczegółowo analizują zachowanie problemowe; > > w badaniach modeli teoretycznych służących wyjaśnieniu motywacji wpływających na zachowanie; > > w materiałach dotyczących wcześniejszych kampanii i innych działań; > > w badaniach marketingowych grupy docelowej. Następnie dokonuje się syntezy dostępnych informacji na temat zachowania problemowego i rozwiązań dotyczących jego zmiany. Dostępne dane często są niewystarczające, przynajmniej w odniesieniu do określonej grupy docelowej. W takim przypadku potrzebne są dodatkowe badania. 2 Decyzja dotycząca podziału grupy docelowej Należy ustalić, czy istnieje potrzeba podziału grupy docelowej. Podział grupy jest często najlepszym rozwiązaniem umożliwiającym uwzględnienie różnych potrzeb i cech poszczególnych podgrup (styl życia, kultura itp.). Po dokonaniu podziału na podgrupy, należy je przeanalizować i wybrać jedną lub więcej podgrup, do których kampania może być adresowana. Poza najbardziej oczywistą grupą docelową grupą, której zachowanie najbardziej wymaga zmian (podstawowa grupa docelowa) może być również użyteczna próba dotarcia do drugorzędnych grup docelowych, które mogłyby wpłynąć na grupę podstawową. Następnie w oparciu o uzyskane powyższe informacje należy ustalić, w jaki sposób dotrzeć do grup docelowych i ich poszczególnych podgrup. 3 Ustalenie w jaki sposób oddziaływać na główne motywacje i dotrzeć do grupy docelowej Należy dowiedzieć się, jakie czynniki przyczyniają się do występowania zidentyfikowanego zachowania problemowego. Przede wszystkim należy dowiedzieć się, czy takie zachowanie jest umyślne, czy też nie. Następnie ważne jest, aby zrozumieć przyczyny tkwiące u podłoża niebezpiecznego zachowania. W niektórych przypadkach takie informacje nie są dostępne, niezbędne będzie więc przeprowadzenie dodatkowych badań. W szczególności niezbędne będzie wykonanie dodatkowych zadań, w przypadku gdy: > > dostępne są obszerne informacje na temat głównych predyktorów problemowego lub bezpiecznego zachowania, ale konieczne jest uzyskanie wiedzy, który z nich ma największe znaczenie dla grupy docelowej; > > dostępne są jedynie niektóre informacje i mamy świadomość, że brakuje pewnych elementów; > > nie ma żadnych informacji na temat głównych predyktorów. W oparciu o wyniki tych badań można wybrać odpowiedni model teoretyczny, na podstawie którego stworzona zostanie strategia kampanii. Może to być opracowany już model teoretyczny lub model, który opracowało się samemu. W każdym bądź razie model ten powinien obejmować główne czynniki warunkujące zachowanie określonej grupy odbiorców. 4 Określenie celów szczegółowych kampanii Ten etap cząstkowy polega na wyznaczeniu w obrębie ogólnego celu kampanii celów szczegółowych, a mianowicie: > > celów podstawowych: określenie, jakie zachowanie ma stosować grupa docelowa, aby ogólny cel kampanii został osiągnięty; > > celów drugorzędnych: określenie innych czynników, które mogą przyczynić się osiągnięcia celów podstawowych, takie jak uzyskanie wiedzy, poznanie postaw i norm. 5 Zebranie informacji na podstawie ocen wcześniejszych kampanii i innych działań Należy wybrać metodykę oceny odpowiednią dla każdego z określonych uprzednio celów szczegółowych. Na tym etapie bardzo pomocne może okazać się korzystanie z informacji uzyskanych z przeprowadzonych już odpowiednich badań. (**) Źródło informacji mogą stanowić niektóre międzynarodowe bazy danych na temat kampanii uświadamiających w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego (np. europejskiego centrum monitorowania bezpieczeństwa drogowego RoadSafetyWeb</p>
<p>9 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Etap 3 Planowanie kampanii i jej oceny Podczas realizacji pierwszych dwóch etapów zebrano dane i przeanalizowano je w celu określenia zachowania problemowego i grupy docelowej. Ustalone zostały cele szczegółowe oraz opracowana została metoda oceny kampanii. Teraz nadszedł właściwy moment rozpoczęcia planowania samej kampanii być może razem z innymi działaniami lub programami oraz planowania jej oceny. W przypadku tego kroku należy odpowiedzieć na następujące pytania: Co należy zrobić?, W jaki sposób należy to zrobić?, Jak zorientować się, czy kampania jest skuteczna? 1 Opracowanie strategii kampanii Strategia kampanii powinna opierać się na jej celach szczegółowych, które określają w jaki sposób osiągnąć ogólny cel kampanii w bardziej zorganizowany sposób. Od strategii kampanii zależeć będzie sposób wywierania wpływu na grupę docelową w celu zmiany lub zaszczepienia wiedzy, opinii i zachowania. Strategia ta opiera się na modelach teoretycznych. > > Określenie strategii. Działanie to obejmuje określenie rodzaju kampanii (kampania informacyjna, połączona kampania, kampania zintegrowana) oraz jej zasięgu (lokalna, regionalna lub krajowa), co zależy od obszaru występowania problemu, grupy docelowej i sposobu dotarcia do niej. Należy również zapoznać się z wcześniejszymi kampaniami i działaniami, aby uzyskać wskazówki dotyczące opracowania strategii. Kiedy strategia zostanie opracowana, należy zaktualizować plan kampanii przez dodanie nowych elementów. > > Opracowanie treści przekazu. Działanie to obejmuje pracę nad kontekstem, strukturą i stylem przekazu, zgodnie z planem kampanii. Polega na ustaleniu zrozumiałej procedury oraz przeprowadzeniu rozmów z agencją reklamową i inicjatorem kampanii. Przekaz powinien być możliwie jak najbardziej konkretny i zrozumiały. Należy zastosować strategię marketingu społecznego i uwzględnić cele szczegółowe kampanii, cechy zachowania problemowego i odpowiadające mu bezpieczne zachowanie, główne predyktory zachowania problemowego w odnesieniu do grupy docelowej (częstotliwość występowania i miejsce), dostrzeżone korzyści i koszty stosowania bezpiecznego zachowania, miejsce i czas, w którym należy stosować bezpieczne zachowanie, cechy grupy docelowej, czynniki środowiskowe oraz cechy nadawcy przekazu. Do opracowania treści przekazu i strategii realizacji można wykorzystać badania jakościowe takie, jak wywiady indywidualne, grupy dyskusyjne lub kreatywne sesje burzy mózgów. > > Wybór identyfikatorów kampanii. Są to elementy wizualne lub przekazy słowne, które nadają spójność kampanii lub serii kampanii. Są znakiem rozpoznawczym kampanii i wskazują organizacje biorące w niej udział. Rzecznicy, logo, maskotki i marki wszystko to może stanowić identyfikatory kampanii. > > Wybór środków przekazu i opracowanie planu medialnego. Plan medialny należy opracować z uwzględnieniem budżetu kampanii, harmonogramu i długości czasu trwania kampanii, stawek za reklamę poszczególnych mediów i form przekazu (gazeta, audycja radiowa itp.), statystyk demograficznych w odniesieniu do przekazów medialnych oraz rozpoczęcia (czas i miejsca, w których można najłatwiej dotrzeć do grupy docelowej). > > Opracowanie i wstępne przetestowanie przekazu i haseł w ich pełnym kontekście. Test przekazu lepiej pokazuje jego mocne i słabe strony oraz jego możliwości oddziaływania na wybraną grupę odbiorców. Istnieją narzędzia (np. skala diagnostyczna zachowań ryzykownych), które mogą pomóc w ulepszeniu i zoptymalizowaniu przekazu przed rozpoczęciem faktycznej realizacji kampanii. 9</p>
<p>10 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM 10 2 Planowanie oceny kampanii Ocenę należy zaplanować równie starannie, jak samą kampanię. Aby tego dokonać, należy: > > Określić cele oceny. Ocena kampanii powinna co najmniej umożliwić ustalenie, czy kampania jest skuteczna i czy jest opłacalna. Dokładniej mówiąc, ocena powinna pokazać, które aspekty kampanii funkcjonują, a które nie oraz możliwe tego powody. Każdy z tych celów odpowiada innemu rodzajowi oceny ocenie procesu, wyników lub ocenie finansowej. > > Wybrać schemat oceny i próbę. Należy wybrać odpowiedni schemat oceny obejmujący co najmniej ocenę okresu poprzedzającego kampanię i okresu po jej zakończeniu oraz, jeśli jest to możliwe, przeprowadzić ocenę z wykorzystaniem grupy kontrolnej lub porównawczej. Należy wybrać próbę pasującą do harmonogramu, budżetu, wielkości grupy docelowej, rodzaju i tematu kampanii oraz działań uzupełniających. > > Opracować środki oceny (dane na temat wypadków drogowych, zaobserwowane zachowania, samodzielnie sporządzone zestawienia danych i dane dotyczące kosztów). > > Określić metody i narzędzia gromadzenia danych. Należy wybrać metody (jakościowe lub ilościowe) oraz narzędzia potrzebne do przeprowadzenia oceny, uwzgledniając możliwość ich zastosowania, czas i środki potrzebne na ich zastosowanie. Bardzo zalecane jest wstępne przetestowanie narzędzi oceny. Na każdym etapie dane należy gromadzić w ten sam sposób. > > Zaplanować ocenę. Należy zaplanować ocenę w zależności od rodzaju danych, które będą gromadzone.</p>
<p>11 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Etap 4 Dokonanie oceny okresu poprzedzającego rozpoczęcie kampanii i przeprowadzenie kampanii Okres poprzedzający kampanię to czas na przeprowadzenie oceny sytuacji przed kampanią. Ocena przeprowadzona przed rozpoczęciem kampanii powinna służyć jako podstawowy punkt odniesienia dla pozostałych etapów oceny. Należy również opracować materiały dotyczące samej kampanii oraz ją uruchmić. Należy oczywiście dokładnie monitorować przebieg kampanii, aby reagować na wszelkie problemy, które mogą zaistnieć trakcie jej trwania (***). 1 Przeprowadzenie oceny okresu poprzedzającego kampanię Ocenę okresu poprzedzającego kampanię należy przeprowadzić zgodnie z jej celami oraz wybrana metodą oceny. Działanie to obejmuje sprawdzenie narzędzi i materiałów do oceny oraz zatrudnienie i przeszkolenie osób, które zajmą się jej przeprowadzeniem. Procedura oceny musi być identyczna dla każdego przyjętego warunku, tj. należy zastosować tę samą procedurę dla każdej grupy uczestników (grupy eksperymentalnej, kontrolnej i porównawczej). 2 Stworzenie materiałów dotyczących kampanii Zatrudnione agencje z zewnątrz powinny stworzyć materiały dotyczące kampanii oraz zarezerwować przestrzeń medialną, aby być gotowym do rozpoczęcia kampanii. 3 Realizacja kampanii Termin rozpoczęcia jest bardzo ważny, ponieważ stwarza wyjątkowe możliwości bezpłatnego reklamowania kampanii. Gdy kampania jest połączona z innymi działaniami, istotna jest staranna koordynacja wszystkich działań, aby mieć pewność, że każdy komponent kampanii jest zrealizowany zgodnie z harmonogramem. Wymaga to bardzo precyzyjnej organizacji i dobrej komunikacji między inicjatorem, partnerami kampanii i pośrednikami. 4 Kontrolowanie rozpowszechniania materiałów dotyczących kampanii oraz ewentualnych materiałów zwrotnych na temat poprzednich etapów Należy wykorzystać wstępne materiały zwrotne uzyskane z oceny procesu w celu ustalenia, czy kampania jest prowadzona zgodnie z planem oraz zakresu, w jakim dociera do grupy docelowej. Wymaga to ścisłej koordynacji i śledzenia przebiegu kampanii. Jeśli wstępne materiały zwrotne wskazują na problemy związane z prowadzeniem kampanii, być może możliwe jest ich rozwiązanie jeszcze w trakcie kampanii. Ponadto możliwe jest czasem negocjowanie działań naprawczych z agencją reklamową i agencją zajmującą się rezerwowaniem i zakupem miejsca bądź czasu w mediach. W przypadkach gdy kampania jest uzupełniona za pomocą innych działań, kontrolowanie jej realizacji wymaga większego zaangażowania ze strony inicjatora i partnerów kampanii. 11 (***) W celu uzyskania szczegółowych informacji na temat oceny procesu, oprócz informacji zawartch w poradniku CAST, zob. wytyczne Narzędzie oceny CAST (2).</p>
<p>12 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM Etap 5 Zakończenie oceny i wyciągnięcie wniosków 12 W celu ustalenia, czy rozpoczęta kampania była skuteczna, należy uzupełnić jej ocenę porównaniem z danymi uzyskanymi przed kampanią i po jej zakończeniu. Zalecamy również przeprowadzanie ocen w trakcie trwania kampanii. Analiza danych zebranych podczas wszystkich ocen pozwoli stwierdzić, czy kampania odniosła jakikolwiek skutek i w jakim zakresie. Niezależnie od tego, czy kampania przyniosła efekty, czy też nie, należy przedstawić wyniki w sprawozdaniu. Ocena musi być dokonana przez niezleżny podmiot i powinna być wolna od wszelkiego rodzaju uprzedzeń czy wpływów. Komisja oceniająca powinna dołożyć wszelkich starań, aby ocena była obiektywna, mimo że całkowita bezstronność nigdy nie może być zagwarantowana. 2 Przetwarzanie i analiza danych dotyczących oceny Należy porównać dane uzyskane w okresie poprzedzającym rozpoczęcie kampanii z danymi uzyskanymi w trakcie trwania i w okresie po zakończeniu kampanii. Takie porównanie pozwoli ustalić, czy osiągnięte zostały wyznaczone cele podstawowe i drugorzędne kampanii. 3 Gromadzenie danych dotyczących kosztów i opłacalności Po zakończeniu przeprowadzania wszystkich ocen należy zebrać i przeanalizować dane dotyczące kosztów i opłacalności kampanii. 1 Stosowanie wybranych metod oceny w trakcie kampanii i w okresie po jej zakończeniu W zależności od czasu trwania kampanii i rodzaju danych, które mają być gromadzone, określony został: > > okres przebiegu kampanii, obejmujący przedział czasu między rozpoczęciem kampanii i początkiem oceny; > > okresy po zakończeniu kampanii, obejmujące przedział czasu między zakończeniem kampanii i początkiem pierwszego okresu po zakończeniu kampanii oraz, jeśli ma to zastosowanie, między dwoma okresami po zakończeniu kampanii. Jeżeli podczas wymienionych trzech okresów oceny gromadzone są takie same dane, warunki i narzędzia gromadzenia danych powinny być również takie same dla różnych etapów. 4 Wyciągnięcie zrozumiałych wniosków na temat kampanii W każdym przypadku ważne jest ustalenie na podstawie zmiennych wynikowych, które elementy kampanii odniosły skutek, w odniesieniu do jakiej grupy docelowej i w jakich okolicznościach (tj. mocne strony kampanii). Równie ważne jest wskazanie elementów, które nie przyniosły oczekiwanych efektów (tj. słabych stron kampanii), ponieważ takie informacje mogą zapobiec popełnianiu podobnych błędów przez inne osoby, przyczyniając się w ten sposób do usprawnienia kampanii, które będą prowadzone w przyszłości.</p>
<p>13 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Etap 6 Sporządzenie sprawozdania końcowego Sprawozdanie końcowe z kampanii zamyka jej cykl, przynajmniej tymczasowo. Jednym z głównych celów sporządzania sprawozdania jest dostarczenie ważnych danych i informacji zwrotnych nie tylko partnerom zaangażowanym w prowadzenie kampanii, ale również zainteresowanym stronom, naukowcom i szerokiej grupie odbiorców. Istotne jest podanie do wiadomości wyników kampanii, aby informacje zostały szeroko rozpowszechnione oraz stały się łatwo dostępne. Lepsze wyniki przyszłych kampanii rzeczywiście zależą od dostępności szczegółowo i starannie sporządzonych sprawozdań. Główna część sprawozdania powinna przedstawiać szczegółowy przegląd tła i kontekstu kampanii, zachowań problemowych i możliwych rozwiązań dotyczących ich zmiany, grup docelowych, strategii kampanii, w tym ram teoretycznych, treści przekazu i planu medialnego, schematu oceny i wyników oraz wyciągniętych wniosków. Aby sprawozdanie było bardziej czytelne, informacje te powinny być podzielone na cztery wyraźnie oznaczone części: kontekst, strategia kampanii, ocena, wnioski i zalecenia (****). 1 Cechy sprawozdania Sprawozdanie należy sporządzić według standardowego wzoru, aby ważne informacje nie zostały pominięte. Aby wyniki zostały rozpowszechnione, sprawozdanie powinno być dostępne w internecie, zazwyczaj na stronie internetowej inicjatora kampanii lub w międzynarodowej lub europejskiej bazie danych, na przykład w bazie RoadSafetyWeb (www.roadsafetyweb.net). Sprawozdanie powinno zawierać odpowiedzi na następujące pytania: > > W jakim celu kampania została przeprowadzona? > > W jaki sposób została przeprowadzona? > > Czy kampania odniosła jakiekolwiek skutki? > > Jaki rodzaj oceny przeprowadzono (ocena procesu, wpływu, wyników, ocena finansowa)? > > Jaki był zakres przeprowadzonej oceny kampanii? > > Które elementy kampanii okazały się szczególnie skuteczne, a które nie? > > Ocena skutków była krótkoterminowa, śródokersowa czy długoterminowa? 2 Struktura i treść sprawozdania Zachęcamy do sporządzenia sprawozdania końcowego według ogólnego planu podanego poniżej: > > strona tytułowa (tytuł, autor itp.); > > podziękowania; > > abstrakt i słowa kluczowe; > > spis treści; > > streszczenie; > > główna część sparwozdania: > > kontekst; > > strategia kampanii; > > ocena; > > wnioski i najważniejsze zalecenia; > > źródła; > > dodatek; > > nota od autora. 13 (****) Oprócz informacji zawartch w poradniku CAST zob. opracowanie Narzędzie sprawozdawcze CAST (3), które zawiera jasno sformułowane wytyczne dotyczące sporządzania pełnego sprawozdania z kampanii.</p>
<p>14 Wnioski 14 Niniejszy poradnik przedstawia krok po kroku informacje praktyczne dla potrzeb planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. W tej skróconej wersji opisaliśmy sześć etapów, które należy przejść podczas prowadzenia kampanii: 1) Rozpoczęcie. Pierwszy etap obejmuje: zidentyfikowanie problemu; przeanalizowanie kontekstu organizacyjnego i społeczno-ekonomicznego bezpieczeństwa ruchu drogowego; ustalenie budżetu łącznie z kosztami badań i oceny kampanii; wybór partnerów i zainteresowanych stron, które mogą wziąć udział w procesie kampanii; opracowanie planu kampanii; przeanalizowanie ewentualnego udziału agencji z zewnątrz i ich współdziałania z inicjatorem. 2) Analiza sytuacji. Realizacja tego etapu polega na przeprowadzeniu dogłębnej analizy problemu i jego możliwych rozwiązań, w oparciu o badania i wcześniejsze inicjatywy, określeniu grupy docelowej, przeprowadzeniu badania na temat sposobów dotarcia do takiej grupy i wpłynięcia na nią oraz na podziale ogólnego celu kampanii na cele szczegółowe. 3) Planowanie kampanii i jej oceny. Ten etap obejmuje opracowanie strategii kampanii, treści i stylu przekazu kampanii, wybór form przekazu medialnego i planu medialnego, opracowanie i wstępne przetestowanie przekazu i haseł w ich pełnym kontekście oraz zaplanowanie i wstępne przetestowanie oceny kampanii. 4) Dokonanie oceny w okresie poprzedzającym rozpoczęcie kampanii i realizacja kampanii. Ten etap obejmuje zaplanowanie etapu oceny okresu poprzedzającego rozpoczęcie kampanii, opracowanie materiałów dotyczących kampanii i jej faktyczne rozpoczęcie. 5) Uuzpełnienie oceny i wyciągnięcie wniosków. Piąty etap polega na zastosowaniu wybranych metod do przeprowadzenia oceny w trakcie i po zakończeniu kampanii, w tym metod kontroli jakości każdej oceny, analizy i przetwarzania danych, ocen kosztów i korzyści oraz opłacalności. Umożliwia to osobom zajmującym się prowadzeniem kampanii wyciągnięcie słusznych wniosków i dokonanie oceny słabych stron kampanii. 6) Sporządzanie sprawozdania końcowego. Realizacja ostatniego etapu obejmuje zastosowanie standardowego planu sprawozdania i dokonanie przeglądu wszystkich informacji, których osoba czytająca sprawozdanie potrzebuje, aby dobrze zrozumieć kampanię i jej wyniki. W oparciu o materiał przedstawiony w Poradniku na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (1), pragniemy poczynić następujące ogólne zalecenia. Kampanię należy przygotować na podstawie statystyk i badań Zalecamy, aby kampanie miały solidną podstawę: bazy danych zawierające dane statystyczne na temat wypadków drogowych, wykroczeń, badania (obserwacje, sondaże, badania rynkowe, modele teoretyczne służące do przewidywania i wyjaśniania zachowań, modele zmiany zachowania). Podstawą do przeprowadzenia kampanii mogą być również kwestie, które zaczynają się dopiero pojawiać. Statystyki stanowią zazwyczaj pierwsze źródło pomocy w definiowaniu tematu kampanii, ponieważ dostarczają one informacji wstępnych dotyczących grupy docelowej. Same dane statystyczne nie są jednak wystarczające W związku z tym użyteczne jest zaplanowanie kampanii w oparciu o dostępne badania oraz przeprowadzenie dodatkowych badań przygotowanych na podstawie modeli teoretycznych, jeśli niezbędne informacje są nie dostępne. Takie badania na indywidualne zamówienie mogą dostarczyć dogłębnych informacji na temat zachowania problemowego i czynników, które mogą stanowić ich sygnał, zaś dostępne opublikowane badanie jest pomocne w szczegółowym określeniu grupy docelowej i w jej podziale na mniejsze grupy. Należy wybrać określoną grupę docelową Aby dotrzeć do grupy docelowej i zwiększyć prawdopodobieństwo zmiany jej zachowania, osoby zajmujące się realizowaniem kampanii powinny dokładnie określić odbiorców kampanii. Wymaga to zwrócenia dużej uwagi na szczegóły i może być osiągnięte przez podział grupy docelowej na mniejsze grupy. Metody podziału mogą opierać się na zmiennych</p>
<p>15 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO demograficznych, geograficznych, psychograficznych lub zachowania, na modelach teoretycznych lub cechach podstawowej i drugorzędnych grup odbiorców. Łączenie różnych kryteriów podziału może być pomocne dla osiągnięcia większej dokładności. Pięć elementów kompozycji marketingowej, a więc również przekazu, musi być dostosowanych do każdej mniejszej wyodrębnionej grupy. Wybranie określonej grupy docelowej umożliwia również osobom zajmującym się realizowaniem kampanii utworzenie grup porównawczych w celu oceny kampanii. W przypadku takich ocen użytkowników dróg, których obejmuje oddziaływanie kampanii (grupa eksperymentalna) porównuje się z użytkownikami dróg z przypuszczalnie podobnej populacji, których oddziaływanie kampanii nie obejmuje (grupa porównawcza bez przypadkowego mieszania się tych dwóch grup). Ewentualnie populację, która nie stanowi określonej grupy docelowej kampanii, ale jest objęta jej oddziaływaniem, można porównać z populacją, do której docelowo skierowana jest kampania. Należy podzielić ogólny cel na cele szczegółowe Ogólny cel kampanii należy określić na podstawie poprzednich badań tak, aby przedstawiał wstępną koncepcję odnośnie tego, jaki powinien być temat kampanii oraz kto mógłby tworzyć grupy docelowe. Takie ogólne informacje zazwyczaj nie zapewniają jednak poziomu szczegółowości, który jest niezbędny do opracowania strategii kampanii. Dlatego też dość użyteczne jest określenie celów szczegółowych kampanii. Cele szczegółowe kampanii muszą ściśle określać zachowanie problemowe, które należy przekształcić w bezpieczne zachowanie (podstawowy cel szczegółowy) oraz inne czynniki (cele drugorzędne), które mogą przyczynić się do osiągnięcia celu podstawowego, tj. sprawić, aby grupa docelowa stosowała bezpieczne zachowanie. Oprócz tego, że elementy te stanowią fundament strategii kampanii, będą również podstawą oceny kampanii oraz miarą jej skuteczności (tj. czy osiągnięty został ogólny cel i cele szczegółowe kampanii). Należy opracować strategię kampanii oraz jej plan Strategia kampanii pozwala na dopracowanie jej ogólnego celu i celów szczegółowych w sposób operacyjny. Jest ona częścią całościowej strategii społeczno-marketingowej, której celem jest zmiana zachowań. Strategia kampanii opiera się na modelach teoretycznych zastosowanych do określenia celów szczegółowych, ma więc istotne znaczenie w ustalaniu rodzaju kampanii, która ma zostać przeprowadzona. W rzeczywistości kampania może mieć charakter czysto medialny lub być połączona z innymi działaniami. Może zostać przeprowadzona na różnych szczeblach: krajowym, regionalnym lub lokalnym, w zależności od zachowania problemowego, grupy docelowej i obszarów najczęstszego występowania problemu. Strategia kampanii określa również sposób, w jaki można dotrzeć do grupy docelowej i wpłynąć na nią. Należy dokładnie zaplanować kampanię, strategię komunikacyjną oraz działania uzupełniające. Przekaz, wybór mediów, plan medialny i działania uzupełniające muszą przyczyniać się do realizacji obranej strategii poprzez docieranie z przekazem do wybranej grupy docelowej. Należy sformułować przekaz Istnieje większa możliwość wywarcia wpływu na zachowanie za pomocą przekazu, jeśli osoba odbierająca przekaz czuje motywację do jego przetworzenia. Polega to na intensywnej refleksji nad przekazem i rozwijaniu jego treści. Sama motywacja jednak nie wystarcza. Dana osoba musi również posiadać sprawność poznawczą do przetworzenia przekazu. Przetworzenie to jest możliwe jedynie, jeżeli przekaz jest zrozumiały. Skuteczny przekaz musi być zatem prawdziwy dla odbiorców (wiarygodny), musi być rzetelny i mówić o zachowaniu, którego stosowanie jest możliwe (godny zaufania), musi zostać usłyszany wielokrotnie (ciągły), być łatwy do zrozumienia (jasny), musi spowodować wystąpienie zmian (przekonujący), musi być odpowiedni dla danej osoby (odpowiedni) oraz interesujący (atrakcyjny). W związku z tym przekaz powinien opierać się na ogólnych modelach perswazji i modelach specjalnych technik, takich jak kadrowanie. Cennym narzędziem, służącym do ustalenia, jakie przekazy zmieniają w większym stopniu wiedzę, opinie i zachowanie, przy testowaniu przekazu jest zadanie polegające na przedstawianiu indywidualnych przemyśleń na temat podanych zagadnienia (tzw. thought-listing). 15</p>
<p>16 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM 16 Należy odpowiednio przeprowadzić kampanię Termin rozpoczęcia jest bardzo ważny, ponieważ stwarza wyjątkowe możliwości darmowego reklamowania kampanii. Gdy kampania jest połączona z innymi działaniami, istotna jest staranna koordynacja wszystkich działań, aby mieć pewność, że każdy komponent jest zrealizowany zgodnie z harmonogramem. Wymaga to bardzo precyzyjnej organizacji i dobrej komunikacji między inicjatorem, partnerami kampanii i pośrednikami. Należy wykorzystać początkowe materiały zwrotne uzyskane z oceny procesu w celu ustalenia, czy kampania jest realizowana zgodnie z planem oraz w jakim stopniu udało się dotrzeć do grupy docelowej. Wymaga to ścisłej koordynacji i śledzenia przebiegu kampanii. Należy zapewnić wnikliwą ocenę Nie należy pomniejszać znaczenia oceny kampanii dotyczącej bezpieczeństwa ruchu drogowego. Ocena może wiązać się z wysokimi kosztami, ale jest ona najlepszym sposobem, aby dowiedzieć się, czy kampania była skuteczne i czy środki finansowe zostały dobrze wykorzystane. Aby wyciągnąć słuszne wnioski na temat skuteczności, opłacalności i wydajności kampanii, należy dokonać oceny kampanii według jej celów szczegółowych, uwzględniając punkt odniesienia, którym jest poziom wiedzy lub powszechność zakres stosowania bezpiecznego zachowania przed kampanią. Ponadto ocena, jeśli ma spełniać dobre zasady metodyki, powinna > > nawiązywać do modelu teoretycznego (lub najważniejszych sygnałów zachowania problemowego) będącego podstawą kampanii; > > być przeprowadzona za pomocą grup kontrolnych i porównawczych; oraz > > być przeprowadzona w oparciu o odpowiedni schemat obejmujący co najmniej dwie oceny przeprowadzone przed i po kampanii. W celu uzyskania większej ilości informacji na temat trwałości skutków kampanii, oprócz wymaganych dwóch okresów przeprowadzania oceny można wprowadzić okresy dodatkowe, na przykład na etapie przebiegu kampanii lub po zakończeniu kampanii. Rozpowszechnienie wyników Wyniki należy przedstawić w sprawozdaniu końcowym z kampanii, który powinien zawierać racjonalne przesłanki przeprowadzenia kampanii oraz jej szczegółowe wyniki. Sprawozdanie należy sporządzić według standardowego wzoru i podsumować omówieniem mocnych i słabych stron kampanii oraz sposobu wykorzystania wyników do polepszenia przyszłych kampanii. Sprawozdania te pozwalają bazować osobom zajmującym się praktyczną stroną prowadzenia kampanii na wcześniejszych doświadczeniach podczas planowania, realizacji i oceny nowych inicjatyw. Niezależnie od skutków kampanii sprawozdanie końcowe należy udostępnić w bibliotece oraz wprowadzić do indeksu właściwej bazy danych. Międzynarodowe internetowe bazy danych, które zawierają wykaz sprawozdań z kampanii oraz wyników ilościowych również pomagają w rozpowszechnianiu informacji. Oprócz poprawy przyszłych kampanii sprawozdanie mogłoby pomóc decydentom w tworzeniu skutecznych polityk w zakresie bezpieczeństwa na drogach, a władzom na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym w podejmowaniu decyzji dotyczących finansowego wspierania kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego.</p>
<p>17 P O R A D N I K N A T E M AT P L A N O WA N I A, P R O WA DZ E N I A I O C E N Y K A M PA N I I K O M U N I K A C YJ N YC H D O T YC Z Ą C YC H BEZPIEC ZEŃST WA RUCHU DROGOWEGO Dodatkowe informacje na temat narzędzi CAST Poradnik na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (1) Pełna 324-stronicowa wersja poradnika CAST przedstawia zarówno kontekst teoretyczny, jak i szczegółowe wytyczne dotyczące planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego, w oparciu o istniejące badania i nowe wyniki uzyskane w ramach projektu CAST. Poradnik jest przeznaczony dla naukowców i osób zajmujących praktyczną stroną prowadzenia kampanii. Uzupełnieniem poradnika CAST są wytyczne Narzędzie oceny i Narzędzie sprawozdawcze (zob. poniżej). Narzędzie oceny w kampaniach dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (2) 17 Wytyczne Narzędzie oceny zawiera praktyczne zalecenia dotyczące sposobu przeprowadzania badania oceniającego, z uwzględnieniem poszczególnych cech każdej kampanii dotyczącej bezpieczeństwa ruchu drogowego. Wytyczne te pomogą wszystkim osobom zaangażowanym w przeprowadzanie oceny kampanii dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego w podejmowaniu właściwych decyzji dotyczących różnych elementów badania oceniającego wyniki. Narzędzie sprawozdawcze w kampaniach dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego (3) Celem opracowania Narzędzie sprawozdawcze jest dostarczenie wytycznych, służących do sporządzania ujednoliconego i pełnego sprawozdania z kampanii. Takie sprawozdanie powinno przedstawiać w ujednolicony sposób przejrzysty i zwięzły przegląd całego procesu kampanii oraz jej ocenę. Dzięki stosowaniu zaproponowanego wzoru w Europie i poza jej obszarem dostępne będą bardziej odpowiednie, szczegółowe i jednolite sprawozdania. Pełne wersje tych narzędzi są dostępne w formacie PDF na stronie internetowej CAST:</p>
<p>18 K A M PA N I E I S T R AT E G I E U Ś W I A D A M I A J Ą C E N A T E M AT BEZPIECZEŃST WA W RUCHU DR OGOWYM Źródła dotyczące narzędzi CAST ( 1 ) Delhomme, P., De Dobbeleer, W., Forward, S., Simões, A. (Eds), Adamos, G., Areal, A., Chappé, J., De Dobbeleer, W., Delhomme, P., Eyssartier, C., Forward, S., Loukopoulos, P., Nathanail, T., Nordbake, S., Peters, H., Phillips, R., Pinto, M., Ranucci, M. -F., Sardi, G. M., Simões, A., Trigoso, J., Vaa, T., Veisten, K. i Walter, E. (2009). Poradnik na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. Brussels: IBSR-BIVV. ( 2 ) Boulanger, A. (Ed.) Daniels, S., Divjak, M., Goncalves, I., Meng, A., Moan, I., Nathanail, E., Orozova-Bekkevold, I., Schepers, P., Tamis, K., Van den Bossche, F. & Zabukovec, V. (2009). Narzędzie oceny w kampaniach dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. Brussels: IBSR-BIVV. ( 3 ) Boulanger, A., Hels, T., Larsen, L., Meng, A., & Orozova-Bekkevold, I. (2009). Narzędzie sprawozdawcze w kampaniach dotyczących bezpieczenstwa ruchu drogowego (A. Boulanger & A. Meng, Eds.). Brussels: IBSR-BIVV. 18</p>
<p>19 Komisja Europejska Poradnik na temat planowania, prowadzenia i oceny kampanii komunikacyjnych dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej str. 21 x 29,7 cm ISBN doi: /81142</p>
<p>Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL Przewodnik do autoewaluacji projektów realizowanych w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL Warszawa 2005 Autor: Beata Ciężka Opracowanie redakcyjne: Ewa Wosik Wydawca: Fundacja</p>
<p>RG Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju 2000-2006 GRI Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju RG Spis treści Wstęp Zrównoważony rozwój i wymóg transparentności Wprowadzenie</p>
<p>Projekt Klient w centrum uwagi administracji współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Pomiar jako środek do doskonalenia Poprawa funkcjonowania sektora publicznego</p>
<p>PODRĘCZNIK KONTROLI WYKONANIA ZADAŃ PREZENTACJA Nr strony ROZDZIAŁY "PODRĘCZNIKA KONTROLI WYKONANIA ZADAŃ" Strona 2 Wprowadzenie Strona 7 Rozdział 1: Ramy kontroli wykonania zadań przeprowadzanych przez</p>
<p>Spis treści Ewaluacja i rozliczanie projektów... 2 1. Co to jest ewaluacja?... 2 2. Rodzaje ewaluacji... 3 3. Po co przeprowadzamy ewaluację?... 4 4. Rola wskaźników w ewaluacji projektu... 6 5. Zasady</p>
<p>Przygotowanie i realizacja projektów zintegrowanych w ramach RPO WŁ Redakcja naukowa Korneliusz Pylak Publikacja powstała w ramach badania ewaluacyjnego współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu</p>
<p>Doskonalenie Organizacji Publicznych Poprzez Samoocenę 1 2 Tytuł oryginału: The Common Assessment Framework (CAF). Improving Public Organisations through Self-Assessment. CAF 2013. Przekład z języka angielskiego:</p>
<p>Zakład Sieci Konwergentnych (Z-4) Ośrodek Informatyki (OI) Centralne Laboratorium Badawcze (CLB) Praca statutowa Bezpieczeństwo teleinformatyczne oraz model bezpiecznego systemu telepracy Numer Pracy:</p>
<p>S t r o n a 1 ZARZĄDZANIE DZIAŁANIAMI UPOWSZECHNIAJĄCYMI I WŁĄCZAJĄCYMI PORADNIK DLA INSTYTUCJI POŚREDNICZĄCYCH I i II STOPNIA Krajowa Instytucja Wspomagająca Poradnik powstał z uwzględnieniem rekomendacji</p>
<p>GRUPA ROBOCZA ART. 29 ds. OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH 00062/10/PL WP 173 Opinia 3/2010 w sprawie zasady rozliczalności Przyjęta w dniu 13 lipca 2010 r. Grupa robocza została ustanowiona na mocy art. 29 dyrektywy</p>
<p>MINISTERSTWO GOSPODARKI Zasady konsultacji przeprowadzanych podczas przygotowywania dokumentów rządowych Sierpień 2009 Dokument rekomendowany do stosowania decyzją Komitetu Rady Ministrów z dnia 30 lipca</p>
<p>Agata Dragan Szkolenia i rozwój kompetencji pracowników WSTĘP Kapitał ludzki jest zasobem każdego przedsiębiorstwa, który w znacznym stopniu wpływa na jego konkurencyjność, ale jednocześnie wymaga szczególnych</p>
<p>STANDARD ODPOWIEDZIALNEGO I EKOLOGICZNEGO PROWADZENIA DZIAŁAŃ Z ZAKRESU MARKETINGU SPOŁECZNEGO SPIS TREŚCI _01 Wstęp................................... str. 03 _02 Definicje związane z obszarem marketingu</p>
<p>[ ] Autorzy opracowania podkreślają, że»partycypacja społeczna powoli, ale systematycznie wkracza w polskie życie społeczne i publiczne. Powstały już liczne ustawy i akty prawne regulujące udział obywateli</p>
<p>Instytucja Kultury "EC1 Łódź - Miasto Kultury" Raport pt. Rekomendowany model zarządzania Programem NCŁ zgodnie z umową nr EC1/51/2011 z dnia 08/12/2011 dotyczącą "wykonania usługi doradczej dotyczącej</p>
<p>KOMISJA EUROPEJSKA EUROPEJSKI URZĄD DS. ZWALCZANIA NADUŻYĆ FINANSOWYCH (OLAF) Dyrekcja D Polityka Dział D.2 Zapobieganie Nadużyciom Identyfikowanie przypadków konfliktu interesów w postępowaniach o udzielenie</p>
<p>MODUŁ III Systemy zarządzania jakością. Struktura norm ISO serii 9000. Wymagania normy ISO 9001. Orientacja procesowa. Audyt jako narzędzie diagnozy i doskonalenia. Certyfikacja i akredytacja 1 Normatywne</p>
<p>Spis treści 1 Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu () PORADNIK DLA ADMINISTRACJI Listopad 2005 2 Poradnik dla administracji Wydanie: Listopad 2005 r. ISBN 83-921140-6-X Autorzy: Robert Pochyluk Małgorzata</p>
<p>BIZNESPLAN Materiały szkoleniowe są współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego CZŁOWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA Projekt Pełnosprawna firma realizowany w ramach</p>
<p>Spis treści 1 Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu () PORADNIK DLA ORGANIZACJI Listopad 2005 2 Poradnik dla organizacji Wydanie: Listopad 2005 r. ISBN 83-921140-5-1 Autorzy: Robert Pochyluk Małgorzata</p>
<p>PODRĘCZNIK DOTYCZĄCY EFEKTYWNOŚCI UŻYTKOWANIA ENERGII W MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTWACH PRZEMYSŁU CHEMICZNEGO NAJLEPSZE PRAKTYKI Z ZAKRESU EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ Projekt: CARE+ (Umowa o dofinansowanie</p>
<p>prof. dr hab.elżbeta Jędrych dr inż. Paweł Pietras dr Maciej Szczepańczyk ZARZĄDZANIE PROJEKTAMI SKRYPT DLA OSÓB PRZYGOTOWUJĄCYCH SIĘ DO CERTYFIKACJI IPMA LD WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE Praca ta w całości</p>
<p>Kwestie społeczne w zakupach Przewodnik dotyczący uwzględniania kwestii społecznych w zamówieniach publicznych Niniejsza publikacja jest finansowana w ramach Unijnego programu na rzecz zatrudnienia i solidarności</p>
<p>JAK STWORZYĆ DOBRY PROJEKT? Autor: Marcin Dadel (Centrum Inicjatyw Obywatelskich w Słupsku) 3w* 001, 2007 Stowarzyszenie Klon/Jawor Przedruki lub przenoszenie całości lub części tej publikacji na inne</p>
<p>PROGRAM WSPIERANIA BIZNESU MŚP-DOSKONAŁOŚĆ BUSINESS SUPPORT PROGRAM SME-EXCELLENCE /Tłumaczenie robocze/ MATERIAŁ SZKOLENIOWY: Alternatywne i innowacyjne sposoby dostarczania informacji przedsiębiorstwom</p>
<p>JRC Scientific and Technical Reports P O R A D N I K Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP)? Paolo Bertoldi, Damian Bornás Cayuela, Suvi Monni, Ronald Piers de Raveschoot Misją</p>
<p>ROLA AUDYTU W ZARZADZANIU SEKTOREM PUBLICZNYM 1 Spis treści STRESZCZENIE...3 WPROWADZENIE...4 Zarządzanie sektorem publicznym...7 Audyt sektora publicznego...11 Komitet ds. Audytu oraz inne komisje nadzoru</p>
<p>O ewaluacji z różnych perspektyw Refleksje i wskazówki na temat kształtowania jakości działań w polityce społecznej? Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie O ewaluacji z różnych perspektyw</p>
<p>WPROWADZENIE DO KONTROLI W ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ Warszawa, marzec 2012 roku SPIS TREŚCI Wstęp... 6 I. PLANOWANIE I KOORDYNACJA KONTROLI 11 II. PROGRAM KONTROLI..23 II.1. TEMAT KONTROLI 26 II.2. CEL KONTROLI..27</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 4
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
70b34f9e3d14570e6bd83c1ec4cc09f8
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.09,
"LY": 0.075,
"SP": 0.077,
"ID": 0.071,
"NA": 0.09,
"HI": 0.199,
"IN": 0.84,
"OP": 0.084,
"IP": 0.091,
"it": 0.069,
"ne": 0.085,
"sr": 0.062,
"nb": 0.082,
"re": 0.063,
"en": 0.111,
"ra": 0.144,
"dtp": 0.333,
"fi": 0.098,
"lt": 0.313,
"rv": 0.063,
"ob": 0.076,
"rs": 0.066,
"av": 0.073,
"ds": 0.09,
"ed": 0.064
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00084-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 68,223,791
| 21,507
| 79,597
|
http://docplayer.pl/1616445-Automatyzacja-dzialan-uzytkownika-w-przegladarkach-internetowych-wspomagajaca-procesy-biznesowe.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:14:38
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA 2013, vol. 1, no. 2(251) Dawid Grzegorz Węckowski Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Wydział Informatyki i Gospodarki Elektronicznej, Katedra Informatyki Ekonomicznej AUTOMATYZACJA DZIAŁAŃ UŻYTKOWNIKA W PRZEGLĄDARKACH INTERNETOWYCH WSPOMAGAJĄCA PROCESY BIZNESOWE Streszczenie: Automatyzacja czynności wykonywanych w przeglądarce pozwala na usprawnienie pracy z aplikacjami internetowymi, zwłaszcza dla powtarzalnych działań wykonywanych przez internautów. Dzięki temu systemy automatyzacji mogą być wykorzystane przy wykonywaniu określonych elementów procesów biznesowych, wymagających interakcji z aplikacjami w sieci Web. W artykule przedstawiona została analiza możliwości automatyzacji powtarzalnych czynności użytkowników przeglądarek internetowych w ramach realizacji procesów biznesowych. Zaproponowano również zestaw poleceń automatyzacji uwzględniający standardowy zakres działań internauty. Słowa kluczowe: automatyzacja, przeglądarka internetowa, procesy biznesowe. Klasyfikacja JEL: L86. Wstęp Współczesny Internet nieustannie zmienia swe oblicze z ogromnej kolekcji połączonych ze sobą statycznych dokumentów staje się siecią interaktywnych aplikacji i usług [Rossi i Turrini 2008]. Coraz częściej adresy stron internetowych nie wskazują na konkretne dokumenty HTML, ale prowadzą do treści tworzonych dynamicznie w odpowiedzi na żądanie HTTP. Dostęp do tych treści warunkowany jest między innymi indywidualnymi preferencjami użytkownika, zasobnością baz danych, z których pochodzą prezentowane informacje, czy też pomyślnością procesów uwierzytelniania i autoryzacji w ramach użytkowania aplikacji internetowych. Wzrasta również złożoność interakcji użytkownika z odwiedzaną stroną w wielu wypadkach konieczne jest zapamiętywanie i wprowadzanie identyfikatorów oraz haseł, wypełnianie rozbudowanych formularzy lub nawigacja przez określone adresy URL [Safonov, Konstan i Carlis 2001]. Przykładem tego typu działań może być sprawdzenie: cen biletów lotniczych, dostępności książek w bibliotece czy też uzyskanie szczegółowych danych na temat konkretnego pracownika w firmie.
2 24 Dawid Grzegorz Węckowski W działaniach tych można odnaleźć powtarzalne sekwencje zdarzeń, które mogą być wykonywane automatycznie, dla podniesienia wydajności i niezawodności ludzkiej pracy [Bolin i in. 2005]. Szczególnego znaczenia nabiera automatyzacja pracy ze stronami należącymi do tak zwanego głębokiego Internetu [Calì i Martinenghi 2010], których nie identyfikuje jednoznacznie adres sieciowy, a które są dostępne jako wynik wykonania właściwej sekwencji czynności w przeglądarce internetowej. Aplikacje pozwalające na odtworzenie takich akcji muszą odpowiednio pozyskiwać oraz integrować dane ze stron internetowych, w ramach zdefiniowanego modelu dokumentu oraz zakresu interakcji użytkownika ze stroną. Należy również zwrócić uwagę, że działania użytkownika w przeglądarce mogą być częścią procesu biznesowego, którego realizacja nie jest ściśle zintegrowana z systemami automatyzacji [Rossi i Turrini 2008]. W artykule przedstawiono problematykę automatyzacji czynności wykonywanych przez użytkownika przeglądarki wraz z analizą możliwości wspierania realizacji procesów biznesowych w zakresie powtarzalnych zadań. Na podstawie dokonanego przeglądu istniejących rozwiązań w tym obszarze zaproponowano podejście do automatyzacji, które może zostać wykorzystane w definiowaniu i wykonywaniu procesów biznesowych angażujących aplikacje sieci Web i przeglądarki internetowe. 1. Problematyka automatyzacji czynności użytkownika w przeglądarce Potrzeby automatyzacji czynności użytkownika i kierunki rozwoju w tym zakresie podyktowane są charakterystyką wykorzystania przeglądarki jako narzędzia prezentacji treści, jak również sposobami nawigacji w sieci oraz możliwościami rejestrowania czynności użytkowników Aktywność użytkownika przeglądarki W pracy internautów daje się zauważyć pewną powtarzalność działań, wyrażającą się w wielokrotnym odwiedzaniu tych samych stron, w zadawaniu podobnych zapytań do często aktualizowanych źródeł danych lub w podążaniu podobnymi ścieżkami nawigacyjnymi w sieci [Adar, Teevan i Dumais 2009]. Użytkownik staje przed koniecznością znalezienia sekwencji czynności, która doprowadzi go do pomyślnego zakończenia postawionego sobie zadania. Następnie musi on odtworzyć ową sekwencję za każdym razem, gdy powtórnie wykonuje to zadanie lub inne o zbliżonym charakterze [Faaborg i Lieberman 2006]. Najpopularniejsze dziś przeglądarki mają wiele rozwiązań wspomagających użytkownika w odnajdowaniu i wykorzystywaniu treści stron internetowych. Stan-
3 Automatyzacja działań użytkownika w przeglądarkach internetowych 25 dardem są obecnie przyciski nawigacyjne, system zakładek (ang. bookmarks) czy też gama rozszerzeń (ang. extensions) wspomagających szybsze wyszukiwanie bądź filtrowanie informacji [Abramowicz 2008]. Jak pokazują badania (tabela 1), do tej pory dominujące akcje nawigacyjne, takie jak użycie hiperłączy lub przycisku Wstecz, ustępują miejsca różnorodnym czynnościom, których nie można zidentyfikować, analizując zdarzenia w kodzie HTML lub standardowym interfejsie przeglądarki. Należą do nich zdarzenia wywołane przy użyciu elementów bogatego interfejsu użytkownika, wykorzystującego w budowaniu stron internetowych najnowsze technologie. Tabela 1. Procentowy udział wybranych akcji nawigacyjnych podejmowanych przez użytkowników przeglądarek internetowych w latach Akcja nawigacyjna Rok hiperłącze przycisk Wstecz niezidentyfikowana ,9 40, ,0 30, ,5 22,7 10, ,0 18,9 23,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Catledge i Pitkow [1995], Kellar, Watters i Shepherd [2006], Milic- -Frayling i in. [2004], Tauscher i Greenberg [1997]. Sposób, w jaki użytkownicy posługują się przeglądarką, a także rodzaj zadania, jakie mają do wykonania, wpływają na zakres potrzebnej automatyzacji. Wiele zależy jednak od budowy stron internetowych oraz możliwości rozpoznania akcji podejmowanych przez użytkownika Rejestrowanie zdarzeń w przeglądarce Do niedawna powszechną metodą rejestrowania zdarzeń w przeglądarce była analiza logów serwera, które przechowują dane na temat żądań, otrzymywanych od przeglądarki użytkownika, oraz danych przesyłanych w odpowiedzi. Wśród innych popularnych sposobów można wymienić używanie pośrednika sieciowego (HTTP proxy) [Hong i Landay 2001], za pomocą którego przechwytywane są dane o stronach odwiedzonych przez użytkownika. Zwykle rozwiązania takie zbierają dane jedynie o odwiedzonych adresach URL, chociaż powstają również takie, które poprzez dodawanie odpowiedniego kodu JavaScript zapewniają przesyłanie większej ilości danych o zdarzeniach do pośrednika [Atterer, Wnuk i Schmidt 2006]. Połączenie kilku technologii w celu implementacji tzw. inteligentnych zakładek (ang. smart bookmarks) do stron, które nie są dostępne poprzez zwykły adres URL, ponieważ wymagane jest podjęcie dodatkowych działań, np. wysłania formularza, zaproponowano w systemie WebVCR [Anupam i in. 2000], wykorzystującym język
4 26 Dawid Grzegorz Węckowski JavaScript wraz z apletami Java oraz LiveConnect 1. Częstym sposobem rejestrowania czynności użytkownika jest również instalowanie dodatkowego oprogramowanie w postaci agenta programowego [Goecks i Shavlik 2000] lub dodatku do przeglądarki. Z takiego podejścia korzystają rozwiązania przedstawione w sekcji 2 artykułu. Spośród pozostałych metod warto wspomnieć o używaniu skryptów uruchamianych przez przeglądarkę użytkownika, które śledzą akcje wskaźnika myszy [Mueller i Lockerd 2001], wiążą je z konkretnym czasem i wysyłają dane do serwera w celu dalszej analizy. Ciekawym podejściem jest dołączenie informacji o miejscu na ekranie, na które zwrócony jest wzrok użytkownika [Reeder, Pirolli i Card 2001]. Możliwości metod pozyskiwania informacji o czynnościach użytkownika w przeglądarce wpływają bezpośrednio na wyzwania, jakim muszą sprostać autorzy systemów automatyzujących te czynności Wyzwania dla twórców systemów automatyzujących nawigację w przeglądarce Przed twórcami systemów automatyzujących nawigację w sieci Web stoi kilka kluczowych wyzwań, jak: obsługa częstych zmian zawartości i struktury stron internetowych, określenie stanu aplikacji, niejasność przekazywanej informacji i nowe technologie [Safonov, Konstan i Carlis 2001]. Zostaną one omówione poniżej. Obsługa częstych zmian zawartości i struktury stron internetowych Zmiany na stronach sieci Web powinny być interpretowane w sposób możliwie najbliższy zachowania człowieka i w jak najmniejszym stopniu wpływać na wynik procesu automatyzacji: odwołania zależne od kontekstu i pozycji na stronie: bardzo często występują rozbieżności pomiędzy zawartością strony w momencie wykonywania procesu automatyzacji a zawartością, która istniała w momencie tworzenia schematu procesu [Berendt i Spiliopoulou 2000]; na przykład, hiperłącze o niezmienionej nazwie może prowadzić do innego adresu URL lub może się zmienić kolejność hiperłączy wyświetlanych na stronie, niedające się odtworzyć ścieżki nawigacyjne: w celu dostarczenia dodatkowych informacji do serwera, na stronach zamieszczane są adresy URL i ukryte formularze, które zawierają wartości generowane losowo lub zależne od czasu; w związku z tym powtórzenie niektórych sekwencji nawigacji staje się niemożliwe. Określenie stanu aplikacji Pliki cookie: zawartość strony zwróconej w odpowiedzi na żądanie użytkownika w wielu wypadkach jest uzależniona od informacji przechowywanych 1 Więcej na temat tej technologii można znaleźć pod adresem internetowym org/js/liveconnect/ [dostęp: ].
5 Automatyzacja działań użytkownika w przeglądarkach internetowych 27 w plikach cookie; skuteczna automatyzacja musi uwzględniać zawartość tych plików podczas rejestrowania czynności użytkownika. Niepożądane efekty działań: metody protokołu HTTP zostały zdefiniowane w taki sposób, aby pojedyncze i wielokrotne wywołania każdej z nich dawały taki sam efekt, jednakże uruchamianie skryptów na serwerze może prowadzić do powstania dodatkowych efektów działań, na przykład w postaci obciążenia rachunku bankowego; poprawne określenie i wywoływanie takich efektów jest poważnym wyzwaniem dla systemów automatyzacji, gdyż skutki aktywności w przeglądarce nie zawsze mogą być precyzyjnie określone. Niejasność przekazywanej informacji W przeciwieństwie do człowieka, systemy automatyzacji nie są w stanie zrozumieć treści zawartych na stronach internetowych i wnioskować na ich podstawie, przez co implementacja odpowiednich automatycznych reakcji na zdarzenia w przeglądarce jest skomplikowana. Weryfikacja efektu nawigacji: człowiek może bez trudu stwierdzić, czy nastąpił błąd logowania i czy, ze względu na błędnie wprowadzoną nazwę użytkownika lub hasło, należy powtórzyć procedurę logowania; dla systemu, który ma automatyzować działania użytkownika, takie wnioskowanie nie jest oczywiste. Trudność w rozpoznawaniu zawartości: strony internetowe zawierają treści w wielu formatach; nie wszystkie z nich mogą być interpretowane przez automat podobnie jak przez człowieka, np. obrazy czy animacje. Nowe technologie wykorzystywane w tworzeniu stron internetowych Wśród nich można wymienić: JavaScript 2, AJAX 3, Flash 4, Silverlight 5. Nowe technologie, wspomagające prezentację treści oraz pracę z zasobami internetowymi, zmieniają sposób interakcji użytkownika ze stroną. Dzięki skryptom wykonywanym przez przeglądarkę witryny zyskują bardziej dynamiczny wygląd, a dzięki asynchronicznej komunikacji z serwerem zawartość strony może być szybko aktualizowana, dodatkowe oprogramowanie zaś (na przykład w postaci rozszerzeń przeglądarki) może zapewnić dynamiczny, jednoekranowy interfejs. Jednakże odejście od schematu wyłącznych żądań HTTP na rzecz częstszego wykonywania skryptów i korzystania przez użytkowników przeglądarek z zewnętrznych aplikacji, stawia kolejne wyzwanie systemom automatyzacji. Muszą one rozpoznawać 2 Więcej na ten temat na stronie https://developer.mozilla.org/pl/javascript [dostęp: ]. 3 Więcej na ten temat na stronie [dostęp: ]. 4 Więcej na ten temat na stronie [dostęp: ]. 5 Więcej na ten temat na stronie [dostęp: ].
6 28 Dawid Grzegorz Węckowski i wykorzystywać elementy strony dostępne jedynie przez wykonanie skryptu, muszą monitorować dynamiczne zmiany na stronie, w tym te wywołane przez AJAX. Pożądaną właściwością jest także obsługa elementów wykraczających poza strukturę obiektowego modelu dokumentu 6 (ang. Document Object Model, DOM), takich jak obiekty Flash. 2. Istniejące rozwiązania automatyzacji czynności użytkownika w przeglądarce Z automatyzacją czynności w przeglądarce związanych jest wiele problemów, które nie mają prostego rozwiązania. Warto się przyjrzeć, w jaki sposób istniejące systemy radzą sobie ze wspomnianymi wyzwaniami Chickenfoot Chickenfoot to rozszerzenie przeglądarki Mozilla Firefox, składające się z biblioteki języka JavaScript oraz edytora wbudowanego w przeglądarkę [Bolin 2005]. Skrypty Chickenfoot pisane są w języku JavaScript, dzięki czemu użytkownicy systemu otrzymują dostęp do pełnych możliwości tego języka, na przykład window, document, także z możliwością modyfikacji zawartości strony przy użyciu obiektowego modelu dokumentu. Jednakże skrypty Chickenfoot nie przestrzegają modelu bezpieczeństwa dla języka JavaScript i wykonywane są z pozycji uprzywilejowanej, dzięki czemu mają dostęp do całości przeglądarki, wszystkich odwiedzanych stron, a także do systemu plików użytkownika oraz sieci. Rozszerza to możliwości skryptów w obszarze integracji informacji z różnych źródeł, a jednocześnie może prowadzić do naruszenia bezpieczeństwa tychże informacji. Cechą wyróżniającą system Chickenfoot jest intuicyjne działanie wykorzystujące odnajdowanie wzorców [Little i Miller 2006]. Aby móc operować na danym elemencie strony, większość poleceń przyjmuje za argument pewną charakterystykę tego elementu, dzięki czemu można go jednoznacznie zidentyfikować, stosując odpowiedni algorytm wyszukiwania wzorców. Podstawą do wykonania algorytmu są słowa kluczowe lub opis relatywnego położenia elementu. Chickenfoot zdolny jest odtworzyć wiele standardowych akcji podejmowanych przez użytkownika, jak kliknięcia, praca z formularzami czy nawigacja między stronami. Dodatkowo istnieje możliwość wykonania akcji dostępnych jedynie z poziomu programu, w tym dostosowanie wyglądu strony, a także pobranie strony w formie obiektu JavaScript, na przykład w celu wstępnej analizy. Jednocześnie tworzenie i wykonywanie skryptów pozostaje w dobrze znanym użytkownikowi środowisku w przeglądarce internetowej, gdzie nieprzerwanie 6 Więcej na ten temat na stronie [dostęp: ].
7 Automatyzacja działań użytkownika w przeglądarkach internetowych 29 można kontrolować wyniki przeprowadzonych operacji, bez konieczności analizowania i rozumienia kodu HTML. Cel, jaki przyświeca Chickenfoot, można wyrazić następująco: użytkownik nie powinien być zmuszony do oglądania kodu źródłowego strony w celu jej dostosowania i automatyzacji [Bolin i Miller 2005] Koala Koala to system umożliwiający nagrywanie i automatyzację procesów biznesowych w sieci, a także późniejsze współdzielenie opisu tych procesów. Rozwiązanie jest dostarczane jako dodatek do przeglądarki Mozzilla Firefox. Koala wykorzystuje paradygmat programowania przez demonstrację [Rubin 1986], dzięki czemu akcje użytkownika mogą być przechwytywane, edytowane i odtwarzane w formie poleceń pseudonaturalnego języka programowania. Polecenia tego języka mogą być łatwo zrozumiane i edytowane przez człowieka. Elastyczność systemowego interpretera poleceń jest na tyle duża, że jako skrypty udaje się z powodzeniem wykorzystywać instrukcje napisane oryginalnie dla ludzi. Dzięki temu praca z kodem staje się niezwykle intuicyjna. Zastosowanie języka programowania w takiej postaci było możliwe dzięki podejmowaniu każdej akcji w kontekście konkretnej strony z uwzględnieniem kolekcji dostępnych elementów oraz akcji. Przyjmując polecenia w formie zbliżonej do naturalnych zdań, na przykład wpisz Danny w pole imię, system przeprowadza kilka wnioskowań: określa kolekcję etykiet dla każdego elementu strony, dopasowuje słowa kluczowe w poleceniu (na przykład: wpisz, pole ) do zawartości strony, pozyskuje argumenty wykonywanych akcji (jak Danny ) poprzez analizę składni polecenia. Następnie, po określeniu największego prawdopodobieństwa dla różnych wariantów interpretacji, wykonuje operacje. Skrypty systemu Koala domyślnie są zapisywane na stronach Wiki, zwanych Koalescence, dzięki czemu opis wykonywanych operacji może być współdzielony. Dodatkowo, przy wykorzystaniu korporacyjnych i indywidualnych źródeł informacji, możliwe jest automatyczne dostosowywanie działania udostępnionych skryptów do konkretnych użytkowników. Koala pozwala kolekcjonować i współdzielić informacje o czynnościach wykonywanych przez użytkownika w przeglądarce, w ramach wykonywania danego etapu w procesie biznesowym, przez co wspomaga interakcje człowieka z systemem oraz usprawnia przepływy pracy [Little i in. 2007] Greasemonkey Greasemonkey, podobnie jak prezentowane wcześniej systemy Chickenfoot i Koala, jest rozszerzeniem przeglądarki Mozilla Firefox. Dzięki niemu użytkownicy
8 30 Dawid Grzegorz Węckowski mogą dodawać do dowolnej strony internetowej własne skrypty (ang. user scripts) napisane w języku JavaScript. Skrypty te mogą dostosowywać niemal każdy aspekt zachowania strony jej wygląd oraz sposoby interakcji umożliwiając dynamiczne zmiany kodu HTML [McFarlane 2005]. Kod użytkownika jest uruchamiany przy każdej wizycie na stronie, a zmiany, jakich dokonują dodatkowe skrypty, są bezpośrednio włączane do dokumentu HTML, bez pozostawiania oznak swojej obecności. Greasemonkey może być narzędziem do wzbogacania stron internetowych o nowe funkcjonalności, zmiany wyglądu prezentowanej zwartości, łączenia danych z wielu źródeł oraz do wielu innych celów. Chociaż skrypty uruchamiane przez Greasemonkey mogą być bardzo użyteczne, to tworzenie ich wymaga znajomości języka JavaScript oraz budowy strony, na której są uruchamiane. Skrypty użytkownika nie mogą wprawdzie uszkodzić danych przechowywanych na dysku, ale błędnie napisany kod może w znaczącym stopniu wpłynąć na pracę przeglądarki, a jeżeli jest napisany w złej wierze może się stać programem szpiegującym aktywność użytkownika w sieci [Pilgrim 2005] Smart Bookmarks Inteligentne zakładki (ang. Smart Bookmarks) to system zbudowany jako pasek boczny dla przeglądarki Mozilla Firefox. Posługując się nim, internauci mogą zachowywać odnośniki odwiedzanych stron w formie zakładek, powracać do zapisanych wcześniej stron oraz edytować graficzną reprezentację zakładek. System nieustannie analizuje i rejestruje czynności użytkownika i działając w tle zachowuje dane o tych czynnościach. Odmiennie od tradycyjnej historii odwiedzanych stron, zachowywane są nie tylko adresy URL, ale również czynności związane z akcjami wskaźnika myszy na stronie oraz wprowadzaniem danych do formularzy. W momencie zapisania strony w formie zakładki system określa sekwencję zdarzeń, jakie muszą być wygenerowane, aby odtworzyć bieżący stan strony, a następnie zapisuje tę sekwencję. Istotną kwestią jest określenie momentu, od którego wykonywane czynności wpływały na ostateczny wygląd i stan zapisywanej strony. Zakładka jest odtwarzana poprzez wykonywanie przyporządkowanych do niej poleceń w odpowiedniej sekwencji. Elementem, który wyróżnia system Smart Bookmarks spośród innych programów automatyzujących pracę z zasobami internetowymi, jest podejście do przechwytywania sekwencji czynności (zwanych makrami) automatycznie i działając wstecz, bez konieczności włączania nagrywania. Pozwala to na definiowanie zadań automatyzacji w czasie pracy ze stronami internetowymi, jak też dobrze wpisuje się w znany użytkownikom model zachowywania odnośników do stron w formie zakładek. Dodatkowo, system Smart Bookmarks oferuje szeroką wizualizację wykonywanych działań, zawierającą wyjaśnienia tekstowe, zdjęcia ekranu oraz animacje. Tekstowa reprezentacja zakładek jest zbudowana z użyciem jedynie słów kluczowych,
9 Automatyzacja działań użytkownika w przeglądarkach internetowych 31 Tabela 2. Porównanie funkcjonalności systemów automatyzacji czynności użytkownika w przeglądarce Cecha Chickenfoot Koala Greasemonkey Smart Bookmarks Dodatek do przeglądarki Skrypty użytkownika Wykorzystanie JavaScript w skryptach Pseudonaturalny język skryptowy Rejestrowanie czynności użytkownika Możliwość współdzielenia dzięki czemu użytkownik może edytować wykonywany kod bez konieczności poznawania składni języka skryptowego [Hupp i Miller 2007]. Zaprezentowane systemy pozwalają na automatyzację czynności wykonywanych przez użytkownika zarówno przez ręcznie zdefiniowane skrypty, jak i przez odtwarzanie zarejestrowanych zachowań użytkowników przeglądarki. Porównanie funkcjonalności tych systemów prezentuje tabela 2. Przedstawione rozwiązania są związane głównie z przeglądarką Mozilla Firefox, co jest spowodowane jej dużą popularnością wśród internautów, a także otwartą architekturą, pozwalającą na tworzenie dodatków rozszerzających jej funkcjonalności. 3. Możliwości zastosowania automatyzacji w realizacji procesów biznesowych Ewolucja aplikacji internetowych w kierunku rozbudowanych systemów informacyjnych przynosi nowe wymagania w stosunku do tychże aplikacji, między innymi konieczność zarządzania złożonymi procesami wykonywanymi przez wielu użytkowników w różnych organizacjach, poprzez łączenie różnorodnego oprogramowania [Brambilla i in. 2006]. W odpowiedzi na potrzeby implementacji procesów biznesowych w aplikacjach internetowych, wiele modeli i metodyk, wykorzystywanych przy projektowaniu informacyjnych aplikacji internetowych, zostało rozbudowanych o możliwości modelowania takich procesów. Wśród nich należy wymienić: Object Oriented Hypermedia Design Method (OOHDM), Web Site Design Method (WSDM), Object Oriented Hypermedia (OO-H) i metodologię UWE, Web Modelling Language (WebML) oraz framework Ubiquitous Web Applications (UWA) [Distante, Rossi i Canfora 2007].
10 32 Dawid Grzegorz Węckowski Uogólniając, można wyróżnić dwa główne paradygmaty projektowania uwzględniającego implementację procesów biznesowych w aplikacjach internetowych [Rossi i Turrini 2008]: rozwijanie modelu nawigacyjnego w celu odwzorowania przepływów pracy, rozwijanie notacji modelowania procesów w celu dostarczania użytkownikowi sekwencji widoków w trakcie interakcji z aplikacją internetową. Wykorzystanie automatyzacji czynności podejmowanych przez użytkownika przeglądarki internetowej wspomaga procesy biznesowe na innym poziomie. Zamiast rozwijania możliwości projektowania nowych systemów łączących przepływy pomiędzy różnymi procesami, automatyzacja pozwala na zastąpienie pracy człowieka, będącego uczestnikiem wielu procesów, i integrację działań istniejących aplikacji. Automatyzacja działań w przeglądarce pozwala wspomagać przede wszystkim wykonywanie pojedynczych etapów zdefiniowanych procesów biznesowych, wymagających interakcji użytkownika z aplikacją internetową. Możliwe jest wyeliminowanie powtarzających się sekwencji akcji, wykonywanych przez niektórych aktorów procesu biznesowego poprzez zastąpienie ich uruchamianym skryptem. Dzięki temu praca ludzi może się skupiać na elementach procesów, których nie można zautomatyzować, w tym na wykonywaniu zadań twórczych lub podejmowaniu decyzji eksperckich. Przykładami zastosowań rozwiązań automatyzacji czynności w przeglądarce mogą być: automatyczne logowanie do serwisu lub aplikacji internetowej, na przykład do panelu administracyjnego systemu kontroli zawartości strony internetowej, automatyczne tworzenie zapytania do systemu wyszukiwawczego poprzez wypełnianie formularzy oraz ustalanie wartości pól wyboru i opcji, na przykład podczas wyszukiwania najnowszych wiadomości na zadany temat w serwisie informacyjnym, automatyczna analiza i przetworzenie wyników wyszukiwania, w tym zastosowanie niestandardowego filtrowania i sortowania, formatowanie wyników, rozszerzanie lub ograniczenie uzyskiwanej informacji, na przykład podczas analizowania ofert sprzedaży w sklepach internetowych, wykonanie sortowania elementów, według zadanego algorytmu, przy wykorzystaniu interfejsu typu drag&drop, na przykład podczas ręcznego przydzielenia zasobów do projektów, prezentowanie określonej sekwencji stron internetowych. Wykorzystanie technik automatyzacji w powyższych przykładach wiąże się z koniecznością określenia pożądanych sekwencji akcji w taki sposób, aby system automatyzujący mógł je jednoznacznie wykonać. Jednakże dzięki wykorzystaniu automatyzacji czynności użytkownika w przeglądarce, oprócz zmniejszenia ilości wykonywanej rutynowo pracy, możliwe jest osiągnięcie wielu celów, między innymi:
11 Automatyzacja działań użytkownika w przeglądarkach internetowych 33 zmniejszenie zawodności pracy człowieka zmniejszone zostaje ryzyko błędu powstałego wskutek pomyłki człowieka, na przykład nieprawidłowego wprowadzenia wartości lub pominięcia jakiegoś działania, uszczegółowienie wykonywanych procesów biznesowych opis procesów biznesowych zbudowany jest zwykle na pewnym poziomie abstrakcji, pozostawia uczestnikowi procesu pewną dowolność działań; w celu automatycznego wykonywania pewnych zadań, kolejne kroki muszą zostać szczegółowo opisane, eksternalizacja wiedzy ukrytej poprzez przedstawienie schematu działań w postaci wykonywalnej przez system automatyzujący następuje ujawnienie części specjalistycznej wiedzy o danym procesie, zdobytej poprzez praktykę, tworzenie procesów ad hoc dodatkowe procesy mogą być tworzone poprzez wyspecyfikowanie pożądanych sekwencji akcji, rozproszona kompozycja procesu dzięki łączeniu indywidualnych opisów części procesów, zbudowanych przez ich uczestników, może nastąpić kompozycja procesu w sposób rozproszony i niezależny. Zastosowanie technik automatyzacji w przeglądarce internetowej przy wspomaganiu procesów biznesowych ma swoje ujemne strony. Można wśród nich wymienić: konieczność włożenia pewnego wysiłku w utworzenie opisu procesu dla systemu automatyzującego, możliwość powstania niespójności w procesie komponowanym niezależnie, trudność w obsłudze sytuacji niestandardowych, wymagających decyzji eksperta. Mimo tych niedoskonałości, automatyzacja w przeglądarkach jest warta rozważenia, szczególnie w środowiskach, w których spoiwem pomiędzy procesami i działaniami w odrębnych systemach jest praca ludzka wykonywana w aplikacjach internetowych. 4. Możliwe podejścia do budowy zestawu poleceń automatyzacji wspomagającego procesy biznesowe Można rozważać kilka poziomów, na jakich mogą być wykonywane działania zastępujące pracę użytkownika, począwszy od podstawowych operacji w warstwie protokołów sieciowych, aż do próby bezpośredniej interpretacji przez system opisu procesu w języku naturalnym. Ocena pozytywnych i negatywnych konsekwencji wyboru konkretnego podejścia stała się podstawą do sformułowania i implementacji prezentowanego w artykule zestawu poleceń automatyzacji czynności użytkownika w przeglądarce internetowej. Zaczynając od działań na najniższym poziomie, jako podstawę do automatyzacji procesów w przeglądarce można zaproponować działania w warstwie protokołów sieciowych. Jest to wariant zakładający w dużym stopniu odseparowanie wykonywanych czynności od graficznego interfejsu przeglądarki, w tym wizualnej
12 34 Dawid Grzegorz Węckowski reprezentacji strony. Na przykład, zamiast wpisania loginu i hasła do pól w formularzu i zatwierdzenia tego formularza poprzez kliknięcie przycisku, do serwera wysyłane jest odpowiednie polecenie POST protokołu HTTP, zawierające konkretne dane. W proces komunikacji włączony jest jedynie system automatyzacji określający i wysyłający żądania w ramach protokołu sieciowego oraz serwer, który reaguje w określony sposób. Przykładem programu, który może być pomocny w tworzeniu takiego rozwiązania, jest curl 7, będący narzędziem wiersza poleceń. Ma on rozbudowane możliwości zarządzania informacjami przesyłanymi przez poszczególne protokoły. Wśród zalet automatyzacji działającej na poziomie protokołów sieciowych należy wymienić: znaczną kontrolę nad wykonywanymi działaniami komunikacja z serwerem może być sterowana poprzez określenie postaci i sposobu wysyłania kolejnych żądań, niewielkie zużycie zasobów komputera dzięki oddzieleniu wykonywanych operacji od graficznego interfejsu użytkownika, szybkość wykonywania. Rozwiązanie wykorzystujące bezpośrednią obsługę protokołów sieciowych wiąże się również z wieloma niedogodnościami [Müffke 2001], wśród których można wymienić: obsługę wymagającą wiedzy eksperckiej należy posiadać stosowną wiedzę o wymianie danych w sieci i używaniu protokołów sieciowych, konieczność analizy kodu źródłowego strony wysyłanie żądań do serwera wymaga znajomości szczegółowej budowy strony internetowej w celu prawidłowego naśladowania jej zachowania, trudność w obsłudze niektórych elementów graficznych działanie w pewnym oderwaniu od graficznej reprezentacji strony utrudnia wykonywanie zadań automatyzacji, między innymi poprzez ukrywanie zależności między obiektami oraz utrudnianie przewidywania rezultatów działań. Odmiennym podejściem do budowania zestawu poleceń automatyzacji może być wykorzystanie języków skryptowych. Pozwala ono zarówno na obsługę graficznych elementów strony dostępnych dla użytkownika, jak i na zastosowanie programowania do wykonywania zaawansowanych operacji. Taka metoda daje szeroki wachlarz możliwości zarządzania zdarzeniami na stronach internetowych, pozwalając na budowanie złożonych rozwiązań automatyzacji i integracji [Ahmadi i in. 2009]. W takiej konwencji został utworzony język Chickenfoot, a także, do pewnego stopnia, Greasymonkey. Występuje tu możliwość naśladowania akcji użytkownika na stronie internetowej, takich jak lokalizacja dostępnych elementów, kliknięcie 7 Więcej na ten temat na stronie [dostęp: ].
|
<doc fingerprint="d89b4938591ebe0c">
<main>
<div>
<p>1 STUDIA OECONOMICA POSNANIENSIA 2013, vol. 1, no. 2(251) Dawid Grzegorz Węckowski Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Wydział Informatyki i Gospodarki Elektronicznej, Katedra Informatyki Ekonomicznej AUTOMATYZACJA DZIAŁAŃ UŻYTKOWNIKA W PRZEGLĄDARKACH INTERNETOWYCH WSPOMAGAJĄCA PROCESY BIZNESOWE Streszczenie: Automatyzacja czynności wykonywanych w przeglądarce pozwala na usprawnienie pracy z aplikacjami internetowymi, zwłaszcza dla powtarzalnych działań wykonywanych przez internautów. Dzięki temu systemy automatyzacji mogą być wykorzystane przy wykonywaniu określonych elementów procesów biznesowych, wymagających interakcji z aplikacjami w sieci Web. W artykule przedstawiona została analiza możliwości automatyzacji powtarzalnych czynności użytkowników przeglądarek internetowych w ramach realizacji procesów biznesowych. Zaproponowano również zestaw poleceń automatyzacji uwzględniający standardowy zakres działań internauty. Słowa kluczowe: automatyzacja, przeglądarka internetowa, procesy biznesowe. Klasyfikacja JEL: L86. Wstęp Współczesny Internet nieustannie zmienia swe oblicze z ogromnej kolekcji połączonych ze sobą statycznych dokumentów staje się siecią interaktywnych aplikacji i usług [Rossi i Turrini 2008]. Coraz częściej adresy stron internetowych nie wskazują na konkretne dokumenty HTML, ale prowadzą do treści tworzonych dynamicznie w odpowiedzi na żądanie HTTP. Dostęp do tych treści warunkowany jest między innymi indywidualnymi preferencjami użytkownika, zasobnością baz danych, z których pochodzą prezentowane informacje, czy też pomyślnością procesów uwierzytelniania i autoryzacji w ramach użytkowania aplikacji internetowych. Wzrasta również złożoność interakcji użytkownika z odwiedzaną stroną w wielu wypadkach konieczne jest zapamiętywanie i wprowadzanie identyfikatorów oraz haseł, wypełnianie rozbudowanych formularzy lub nawigacja przez określone adresy URL [Safonov, Konstan i Carlis 2001]. Przykładem tego typu działań może być sprawdzenie: cen biletów lotniczych, dostępności książek w bibliotece czy też uzyskanie szczegółowych danych na temat konkretnego pracownika w firmie.</p>
<p>2 24 Dawid Grzegorz Węckowski W działaniach tych można odnaleźć powtarzalne sekwencje zdarzeń, które mogą być wykonywane automatycznie, dla podniesienia wydajności i niezawodności ludzkiej pracy [Bolin i in. 2005]. Szczególnego znaczenia nabiera automatyzacja pracy ze stronami należącymi do tak zwanego głębokiego Internetu [Calì i Martinenghi 2010], których nie identyfikuje jednoznacznie adres sieciowy, a które są dostępne jako wynik wykonania właściwej sekwencji czynności w przeglądarce internetowej. Aplikacje pozwalające na odtworzenie takich akcji muszą odpowiednio pozyskiwać oraz integrować dane ze stron internetowych, w ramach zdefiniowanego modelu dokumentu oraz zakresu interakcji użytkownika ze stroną. Należy również zwrócić uwagę, że działania użytkownika w przeglądarce mogą być częścią procesu biznesowego, którego realizacja nie jest ściśle zintegrowana z systemami automatyzacji [Rossi i Turrini 2008]. W artykule przedstawiono problematykę automatyzacji czynności wykonywanych przez użytkownika przeglądarki wraz z analizą możliwości wspierania realizacji procesów biznesowych w zakresie powtarzalnych zadań. Na podstawie dokonanego przeglądu istniejących rozwiązań w tym obszarze zaproponowano podejście do automatyzacji, które może zostać wykorzystane w definiowaniu i wykonywaniu procesów biznesowych angażujących aplikacje sieci Web i przeglądarki internetowe. 1. Problematyka automatyzacji czynności użytkownika w przeglądarce Potrzeby automatyzacji czynności użytkownika i kierunki rozwoju w tym zakresie podyktowane są charakterystyką wykorzystania przeglądarki jako narzędzia prezentacji treści, jak również sposobami nawigacji w sieci oraz możliwościami rejestrowania czynności użytkowników Aktywność użytkownika przeglądarki W pracy internautów daje się zauważyć pewną powtarzalność działań, wyrażającą się w wielokrotnym odwiedzaniu tych samych stron, w zadawaniu podobnych zapytań do często aktualizowanych źródeł danych lub w podążaniu podobnymi ścieżkami nawigacyjnymi w sieci [Adar, Teevan i Dumais 2009]. Użytkownik staje przed koniecznością znalezienia sekwencji czynności, która doprowadzi go do pomyślnego zakończenia postawionego sobie zadania. Następnie musi on odtworzyć ową sekwencję za każdym razem, gdy powtórnie wykonuje to zadanie lub inne o zbliżonym charakterze [Faaborg i Lieberman 2006]. Najpopularniejsze dziś przeglądarki mają wiele rozwiązań wspomagających użytkownika w odnajdowaniu i wykorzystywaniu treści stron internetowych. Stan-</p>
<p>3 Automatyzacja działań użytkownika w przeglądarkach internetowych 25 dardem są obecnie przyciski nawigacyjne, system zakładek (ang. bookmarks) czy też gama rozszerzeń (ang. extensions) wspomagających szybsze wyszukiwanie bądź filtrowanie informacji [Abramowicz 2008]. Jak pokazują badania (tabela 1), do tej pory dominujące akcje nawigacyjne, takie jak użycie hiperłączy lub przycisku Wstecz, ustępują miejsca różnorodnym czynnościom, których nie można zidentyfikować, analizując zdarzenia w kodzie HTML lub standardowym interfejsie przeglądarki. Należą do nich zdarzenia wywołane przy użyciu elementów bogatego interfejsu użytkownika, wykorzystującego w budowaniu stron internetowych najnowsze technologie. Tabela 1. Procentowy udział wybranych akcji nawigacyjnych podejmowanych przez użytkowników przeglądarek internetowych w latach Akcja nawigacyjna Rok hiperłącze przycisk Wstecz niezidentyfikowana ,9 40, ,0 30, ,5 22,7 10, ,0 18,9 23,6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Catledge i Pitkow [1995], Kellar, Watters i Shepherd [2006], Milic- -Frayling i in. [2004], Tauscher i Greenberg [1997]. Sposób, w jaki użytkownicy posługują się przeglądarką, a także rodzaj zadania, jakie mają do wykonania, wpływają na zakres potrzebnej automatyzacji. Wiele zależy jednak od budowy stron internetowych oraz możliwości rozpoznania akcji podejmowanych przez użytkownika Rejestrowanie zdarzeń w przeglądarce Do niedawna powszechną metodą rejestrowania zdarzeń w przeglądarce była analiza logów serwera, które przechowują dane na temat żądań, otrzymywanych od przeglądarki użytkownika, oraz danych przesyłanych w odpowiedzi. Wśród innych popularnych sposobów można wymienić używanie pośrednika sieciowego (HTTP proxy) [Hong i Landay 2001], za pomocą którego przechwytywane są dane o stronach odwiedzonych przez użytkownika. Zwykle rozwiązania takie zbierają dane jedynie o odwiedzonych adresach URL, chociaż powstają również takie, które poprzez dodawanie odpowiedniego kodu JavaScript zapewniają przesyłanie większej ilości danych o zdarzeniach do pośrednika [Atterer, Wnuk i Schmidt 2006]. Połączenie kilku technologii w celu implementacji tzw. inteligentnych zakładek (ang. smart bookmarks) do stron, które nie są dostępne poprzez zwykły adres URL, ponieważ wymagane jest podjęcie dodatkowych działań, np. wysłania formularza, zaproponowano w systemie WebVCR [Anupam i in. 2000], wykorzystującym język</p>
<p>4 26 Dawid Grzegorz Węckowski JavaScript wraz z apletami Java oraz LiveConnect 1. Częstym sposobem rejestrowania czynności użytkownika jest również instalowanie dodatkowego oprogramowanie w postaci agenta programowego [Goecks i Shavlik 2000] lub dodatku do przeglądarki. Z takiego podejścia korzystają rozwiązania przedstawione w sekcji 2 artykułu. Spośród pozostałych metod warto wspomnieć o używaniu skryptów uruchamianych przez przeglądarkę użytkownika, które śledzą akcje wskaźnika myszy [Mueller i Lockerd 2001], wiążą je z konkretnym czasem i wysyłają dane do serwera w celu dalszej analizy. Ciekawym podejściem jest dołączenie informacji o miejscu na ekranie, na które zwrócony jest wzrok użytkownika [Reeder, Pirolli i Card 2001]. Możliwości metod pozyskiwania informacji o czynnościach użytkownika w przeglądarce wpływają bezpośrednio na wyzwania, jakim muszą sprostać autorzy systemów automatyzujących te czynności Wyzwania dla twórców systemów automatyzujących nawigację w przeglądarce Przed twórcami systemów automatyzujących nawigację w sieci Web stoi kilka kluczowych wyzwań, jak: obsługa częstych zmian zawartości i struktury stron internetowych, określenie stanu aplikacji, niejasność przekazywanej informacji i nowe technologie [Safonov, Konstan i Carlis 2001]. Zostaną one omówione poniżej. Obsługa częstych zmian zawartości i struktury stron internetowych Zmiany na stronach sieci Web powinny być interpretowane w sposób możliwie najbliższy zachowania człowieka i w jak najmniejszym stopniu wpływać na wynik procesu automatyzacji: odwołania zależne od kontekstu i pozycji na stronie: bardzo często występują rozbieżności pomiędzy zawartością strony w momencie wykonywania procesu automatyzacji a zawartością, która istniała w momencie tworzenia schematu procesu [Berendt i Spiliopoulou 2000]; na przykład, hiperłącze o niezmienionej nazwie może prowadzić do innego adresu URL lub może się zmienić kolejność hiperłączy wyświetlanych na stronie, niedające się odtworzyć ścieżki nawigacyjne: w celu dostarczenia dodatkowych informacji do serwera, na stronach zamieszczane są adresy URL i ukryte formularze, które zawierają wartości generowane losowo lub zależne od czasu; w związku z tym powtórzenie niektórych sekwencji nawigacji staje się niemożliwe. Określenie stanu aplikacji Pliki cookie: zawartość strony zwróconej w odpowiedzi na żądanie użytkownika w wielu wypadkach jest uzależniona od informacji przechowywanych 1 Więcej na temat tej technologii można znaleźć pod adresem internetowym org/js/liveconnect/ [dostęp: ].</p>
<p>5 Automatyzacja działań użytkownika w przeglądarkach internetowych 27 w plikach cookie; skuteczna automatyzacja musi uwzględniać zawartość tych plików podczas rejestrowania czynności użytkownika. Niepożądane efekty działań: metody protokołu HTTP zostały zdefiniowane w taki sposób, aby pojedyncze i wielokrotne wywołania każdej z nich dawały taki sam efekt, jednakże uruchamianie skryptów na serwerze może prowadzić do powstania dodatkowych efektów działań, na przykład w postaci obciążenia rachunku bankowego; poprawne określenie i wywoływanie takich efektów jest poważnym wyzwaniem dla systemów automatyzacji, gdyż skutki aktywności w przeglądarce nie zawsze mogą być precyzyjnie określone. Niejasność przekazywanej informacji W przeciwieństwie do człowieka, systemy automatyzacji nie są w stanie zrozumieć treści zawartych na stronach internetowych i wnioskować na ich podstawie, przez co implementacja odpowiednich automatycznych reakcji na zdarzenia w przeglądarce jest skomplikowana. Weryfikacja efektu nawigacji: człowiek może bez trudu stwierdzić, czy nastąpił błąd logowania i czy, ze względu na błędnie wprowadzoną nazwę użytkownika lub hasło, należy powtórzyć procedurę logowania; dla systemu, który ma automatyzować działania użytkownika, takie wnioskowanie nie jest oczywiste. Trudność w rozpoznawaniu zawartości: strony internetowe zawierają treści w wielu formatach; nie wszystkie z nich mogą być interpretowane przez automat podobnie jak przez człowieka, np. obrazy czy animacje. Nowe technologie wykorzystywane w tworzeniu stron internetowych Wśród nich można wymienić: JavaScript 2, AJAX 3, Flash 4, Silverlight 5. Nowe technologie, wspomagające prezentację treści oraz pracę z zasobami internetowymi, zmieniają sposób interakcji użytkownika ze stroną. Dzięki skryptom wykonywanym przez przeglądarkę witryny zyskują bardziej dynamiczny wygląd, a dzięki asynchronicznej komunikacji z serwerem zawartość strony może być szybko aktualizowana, dodatkowe oprogramowanie zaś (na przykład w postaci rozszerzeń przeglądarki) może zapewnić dynamiczny, jednoekranowy interfejs. Jednakże odejście od schematu wyłącznych żądań HTTP na rzecz częstszego wykonywania skryptów i korzystania przez użytkowników przeglądarek z zewnętrznych aplikacji, stawia kolejne wyzwanie systemom automatyzacji. Muszą one rozpoznawać 2 Więcej na ten temat na stronie https://developer.mozilla.org/pl/javascript [dostęp: ]. 3 Więcej na ten temat na stronie [dostęp: ]. 4 Więcej na ten temat na stronie [dostęp: ]. 5 Więcej na ten temat na stronie [dostęp: ].</p>
<p>6 28 Dawid Grzegorz Węckowski i wykorzystywać elementy strony dostępne jedynie przez wykonanie skryptu, muszą monitorować dynamiczne zmiany na stronie, w tym te wywołane przez AJAX. Pożądaną właściwością jest także obsługa elementów wykraczających poza strukturę obiektowego modelu dokumentu 6 (ang. Document Object Model, DOM), takich jak obiekty Flash. 2. Istniejące rozwiązania automatyzacji czynności użytkownika w przeglądarce Z automatyzacją czynności w przeglądarce związanych jest wiele problemów, które nie mają prostego rozwiązania. Warto się przyjrzeć, w jaki sposób istniejące systemy radzą sobie ze wspomnianymi wyzwaniami Chickenfoot Chickenfoot to rozszerzenie przeglądarki Mozilla Firefox, składające się z biblioteki języka JavaScript oraz edytora wbudowanego w przeglądarkę [Bolin 2005]. Skrypty Chickenfoot pisane są w języku JavaScript, dzięki czemu użytkownicy systemu otrzymują dostęp do pełnych możliwości tego języka, na przykład window, document, także z możliwością modyfikacji zawartości strony przy użyciu obiektowego modelu dokumentu. Jednakże skrypty Chickenfoot nie przestrzegają modelu bezpieczeństwa dla języka JavaScript i wykonywane są z pozycji uprzywilejowanej, dzięki czemu mają dostęp do całości przeglądarki, wszystkich odwiedzanych stron, a także do systemu plików użytkownika oraz sieci. Rozszerza to możliwości skryptów w obszarze integracji informacji z różnych źródeł, a jednocześnie może prowadzić do naruszenia bezpieczeństwa tychże informacji. Cechą wyróżniającą system Chickenfoot jest intuicyjne działanie wykorzystujące odnajdowanie wzorców [Little i Miller 2006]. Aby móc operować na danym elemencie strony, większość poleceń przyjmuje za argument pewną charakterystykę tego elementu, dzięki czemu można go jednoznacznie zidentyfikować, stosując odpowiedni algorytm wyszukiwania wzorców. Podstawą do wykonania algorytmu są słowa kluczowe lub opis relatywnego położenia elementu. Chickenfoot zdolny jest odtworzyć wiele standardowych akcji podejmowanych przez użytkownika, jak kliknięcia, praca z formularzami czy nawigacja między stronami. Dodatkowo istnieje możliwość wykonania akcji dostępnych jedynie z poziomu programu, w tym dostosowanie wyglądu strony, a także pobranie strony w formie obiektu JavaScript, na przykład w celu wstępnej analizy. Jednocześnie tworzenie i wykonywanie skryptów pozostaje w dobrze znanym użytkownikowi środowisku w przeglądarce internetowej, gdzie nieprzerwanie 6 Więcej na ten temat na stronie [dostęp: ].</p>
<p>7 Automatyzacja działań użytkownika w przeglądarkach internetowych 29 można kontrolować wyniki przeprowadzonych operacji, bez konieczności analizowania i rozumienia kodu HTML. Cel, jaki przyświeca Chickenfoot, można wyrazić następująco: użytkownik nie powinien być zmuszony do oglądania kodu źródłowego strony w celu jej dostosowania i automatyzacji [Bolin i Miller 2005] Koala Koala to system umożliwiający nagrywanie i automatyzację procesów biznesowych w sieci, a także późniejsze współdzielenie opisu tych procesów. Rozwiązanie jest dostarczane jako dodatek do przeglądarki Mozzilla Firefox. Koala wykorzystuje paradygmat programowania przez demonstrację [Rubin 1986], dzięki czemu akcje użytkownika mogą być przechwytywane, edytowane i odtwarzane w formie poleceń pseudonaturalnego języka programowania. Polecenia tego języka mogą być łatwo zrozumiane i edytowane przez człowieka. Elastyczność systemowego interpretera poleceń jest na tyle duża, że jako skrypty udaje się z powodzeniem wykorzystywać instrukcje napisane oryginalnie dla ludzi. Dzięki temu praca z kodem staje się niezwykle intuicyjna. Zastosowanie języka programowania w takiej postaci było możliwe dzięki podejmowaniu każdej akcji w kontekście konkretnej strony z uwzględnieniem kolekcji dostępnych elementów oraz akcji. Przyjmując polecenia w formie zbliżonej do naturalnych zdań, na przykład wpisz Danny w pole imię, system przeprowadza kilka wnioskowań: określa kolekcję etykiet dla każdego elementu strony, dopasowuje słowa kluczowe w poleceniu (na przykład: wpisz, pole ) do zawartości strony, pozyskuje argumenty wykonywanych akcji (jak Danny ) poprzez analizę składni polecenia. Następnie, po określeniu największego prawdopodobieństwa dla różnych wariantów interpretacji, wykonuje operacje. Skrypty systemu Koala domyślnie są zapisywane na stronach Wiki, zwanych Koalescence, dzięki czemu opis wykonywanych operacji może być współdzielony. Dodatkowo, przy wykorzystaniu korporacyjnych i indywidualnych źródeł informacji, możliwe jest automatyczne dostosowywanie działania udostępnionych skryptów do konkretnych użytkowników. Koala pozwala kolekcjonować i współdzielić informacje o czynnościach wykonywanych przez użytkownika w przeglądarce, w ramach wykonywania danego etapu w procesie biznesowym, przez co wspomaga interakcje człowieka z systemem oraz usprawnia przepływy pracy [Little i in. 2007] Greasemonkey Greasemonkey, podobnie jak prezentowane wcześniej systemy Chickenfoot i Koala, jest rozszerzeniem przeglądarki Mozilla Firefox. Dzięki niemu użytkownicy</p>
<p>8 30 Dawid Grzegorz Węckowski mogą dodawać do dowolnej strony internetowej własne skrypty (ang. user scripts) napisane w języku JavaScript. Skrypty te mogą dostosowywać niemal każdy aspekt zachowania strony jej wygląd oraz sposoby interakcji umożliwiając dynamiczne zmiany kodu HTML [McFarlane 2005]. Kod użytkownika jest uruchamiany przy każdej wizycie na stronie, a zmiany, jakich dokonują dodatkowe skrypty, są bezpośrednio włączane do dokumentu HTML, bez pozostawiania oznak swojej obecności. Greasemonkey może być narzędziem do wzbogacania stron internetowych o nowe funkcjonalności, zmiany wyglądu prezentowanej zwartości, łączenia danych z wielu źródeł oraz do wielu innych celów. Chociaż skrypty uruchamiane przez Greasemonkey mogą być bardzo użyteczne, to tworzenie ich wymaga znajomości języka JavaScript oraz budowy strony, na której są uruchamiane. Skrypty użytkownika nie mogą wprawdzie uszkodzić danych przechowywanych na dysku, ale błędnie napisany kod może w znaczącym stopniu wpłynąć na pracę przeglądarki, a jeżeli jest napisany w złej wierze może się stać programem szpiegującym aktywność użytkownika w sieci [Pilgrim 2005] Smart Bookmarks Inteligentne zakładki (ang. Smart Bookmarks) to system zbudowany jako pasek boczny dla przeglądarki Mozilla Firefox. Posługując się nim, internauci mogą zachowywać odnośniki odwiedzanych stron w formie zakładek, powracać do zapisanych wcześniej stron oraz edytować graficzną reprezentację zakładek. System nieustannie analizuje i rejestruje czynności użytkownika i działając w tle zachowuje dane o tych czynnościach. Odmiennie od tradycyjnej historii odwiedzanych stron, zachowywane są nie tylko adresy URL, ale również czynności związane z akcjami wskaźnika myszy na stronie oraz wprowadzaniem danych do formularzy. W momencie zapisania strony w formie zakładki system określa sekwencję zdarzeń, jakie muszą być wygenerowane, aby odtworzyć bieżący stan strony, a następnie zapisuje tę sekwencję. Istotną kwestią jest określenie momentu, od którego wykonywane czynności wpływały na ostateczny wygląd i stan zapisywanej strony. Zakładka jest odtwarzana poprzez wykonywanie przyporządkowanych do niej poleceń w odpowiedniej sekwencji. Elementem, który wyróżnia system Smart Bookmarks spośród innych programów automatyzujących pracę z zasobami internetowymi, jest podejście do przechwytywania sekwencji czynności (zwanych makrami) automatycznie i działając wstecz, bez konieczności włączania nagrywania. Pozwala to na definiowanie zadań automatyzacji w czasie pracy ze stronami internetowymi, jak też dobrze wpisuje się w znany użytkownikom model zachowywania odnośników do stron w formie zakładek. Dodatkowo, system Smart Bookmarks oferuje szeroką wizualizację wykonywanych działań, zawierającą wyjaśnienia tekstowe, zdjęcia ekranu oraz animacje. Tekstowa reprezentacja zakładek jest zbudowana z użyciem jedynie słów kluczowych,</p>
<p>9 Automatyzacja działań użytkownika w przeglądarkach internetowych 31 Tabela 2. Porównanie funkcjonalności systemów automatyzacji czynności użytkownika w przeglądarce Cecha Chickenfoot Koala Greasemonkey Smart Bookmarks Dodatek do przeglądarki Skrypty użytkownika Wykorzystanie JavaScript w skryptach Pseudonaturalny język skryptowy Rejestrowanie czynności użytkownika Możliwość współdzielenia dzięki czemu użytkownik może edytować wykonywany kod bez konieczności poznawania składni języka skryptowego [Hupp i Miller 2007]. Zaprezentowane systemy pozwalają na automatyzację czynności wykonywanych przez użytkownika zarówno przez ręcznie zdefiniowane skrypty, jak i przez odtwarzanie zarejestrowanych zachowań użytkowników przeglądarki. Porównanie funkcjonalności tych systemów prezentuje tabela 2. Przedstawione rozwiązania są związane głównie z przeglądarką Mozilla Firefox, co jest spowodowane jej dużą popularnością wśród internautów, a także otwartą architekturą, pozwalającą na tworzenie dodatków rozszerzających jej funkcjonalności. 3. Możliwości zastosowania automatyzacji w realizacji procesów biznesowych Ewolucja aplikacji internetowych w kierunku rozbudowanych systemów informacyjnych przynosi nowe wymagania w stosunku do tychże aplikacji, między innymi konieczność zarządzania złożonymi procesami wykonywanymi przez wielu użytkowników w różnych organizacjach, poprzez łączenie różnorodnego oprogramowania [Brambilla i in. 2006]. W odpowiedzi na potrzeby implementacji procesów biznesowych w aplikacjach internetowych, wiele modeli i metodyk, wykorzystywanych przy projektowaniu informacyjnych aplikacji internetowych, zostało rozbudowanych o możliwości modelowania takich procesów. Wśród nich należy wymienić: Object Oriented Hypermedia Design Method (OOHDM), Web Site Design Method (WSDM), Object Oriented Hypermedia (OO-H) i metodologię UWE, Web Modelling Language (WebML) oraz framework Ubiquitous Web Applications (UWA) [Distante, Rossi i Canfora 2007].</p>
<p>10 32 Dawid Grzegorz Węckowski Uogólniając, można wyróżnić dwa główne paradygmaty projektowania uwzględniającego implementację procesów biznesowych w aplikacjach internetowych [Rossi i Turrini 2008]: rozwijanie modelu nawigacyjnego w celu odwzorowania przepływów pracy, rozwijanie notacji modelowania procesów w celu dostarczania użytkownikowi sekwencji widoków w trakcie interakcji z aplikacją internetową. Wykorzystanie automatyzacji czynności podejmowanych przez użytkownika przeglądarki internetowej wspomaga procesy biznesowe na innym poziomie. Zamiast rozwijania możliwości projektowania nowych systemów łączących przepływy pomiędzy różnymi procesami, automatyzacja pozwala na zastąpienie pracy człowieka, będącego uczestnikiem wielu procesów, i integrację działań istniejących aplikacji. Automatyzacja działań w przeglądarce pozwala wspomagać przede wszystkim wykonywanie pojedynczych etapów zdefiniowanych procesów biznesowych, wymagających interakcji użytkownika z aplikacją internetową. Możliwe jest wyeliminowanie powtarzających się sekwencji akcji, wykonywanych przez niektórych aktorów procesu biznesowego poprzez zastąpienie ich uruchamianym skryptem. Dzięki temu praca ludzi może się skupiać na elementach procesów, których nie można zautomatyzować, w tym na wykonywaniu zadań twórczych lub podejmowaniu decyzji eksperckich. Przykładami zastosowań rozwiązań automatyzacji czynności w przeglądarce mogą być: automatyczne logowanie do serwisu lub aplikacji internetowej, na przykład do panelu administracyjnego systemu kontroli zawartości strony internetowej, automatyczne tworzenie zapytania do systemu wyszukiwawczego poprzez wypełnianie formularzy oraz ustalanie wartości pól wyboru i opcji, na przykład podczas wyszukiwania najnowszych wiadomości na zadany temat w serwisie informacyjnym, automatyczna analiza i przetworzenie wyników wyszukiwania, w tym zastosowanie niestandardowego filtrowania i sortowania, formatowanie wyników, rozszerzanie lub ograniczenie uzyskiwanej informacji, na przykład podczas analizowania ofert sprzedaży w sklepach internetowych, wykonanie sortowania elementów, według zadanego algorytmu, przy wykorzystaniu interfejsu typu drag&drop, na przykład podczas ręcznego przydzielenia zasobów do projektów, prezentowanie określonej sekwencji stron internetowych. Wykorzystanie technik automatyzacji w powyższych przykładach wiąże się z koniecznością określenia pożądanych sekwencji akcji w taki sposób, aby system automatyzujący mógł je jednoznacznie wykonać. Jednakże dzięki wykorzystaniu automatyzacji czynności użytkownika w przeglądarce, oprócz zmniejszenia ilości wykonywanej rutynowo pracy, możliwe jest osiągnięcie wielu celów, między innymi:</p>
<p>11 Automatyzacja działań użytkownika w przeglądarkach internetowych 33 zmniejszenie zawodności pracy człowieka zmniejszone zostaje ryzyko błędu powstałego wskutek pomyłki człowieka, na przykład nieprawidłowego wprowadzenia wartości lub pominięcia jakiegoś działania, uszczegółowienie wykonywanych procesów biznesowych opis procesów biznesowych zbudowany jest zwykle na pewnym poziomie abstrakcji, pozostawia uczestnikowi procesu pewną dowolność działań; w celu automatycznego wykonywania pewnych zadań, kolejne kroki muszą zostać szczegółowo opisane, eksternalizacja wiedzy ukrytej poprzez przedstawienie schematu działań w postaci wykonywalnej przez system automatyzujący następuje ujawnienie części specjalistycznej wiedzy o danym procesie, zdobytej poprzez praktykę, tworzenie procesów ad hoc dodatkowe procesy mogą być tworzone poprzez wyspecyfikowanie pożądanych sekwencji akcji, rozproszona kompozycja procesu dzięki łączeniu indywidualnych opisów części procesów, zbudowanych przez ich uczestników, może nastąpić kompozycja procesu w sposób rozproszony i niezależny. Zastosowanie technik automatyzacji w przeglądarce internetowej przy wspomaganiu procesów biznesowych ma swoje ujemne strony. Można wśród nich wymienić: konieczność włożenia pewnego wysiłku w utworzenie opisu procesu dla systemu automatyzującego, możliwość powstania niespójności w procesie komponowanym niezależnie, trudność w obsłudze sytuacji niestandardowych, wymagających decyzji eksperta. Mimo tych niedoskonałości, automatyzacja w przeglądarkach jest warta rozważenia, szczególnie w środowiskach, w których spoiwem pomiędzy procesami i działaniami w odrębnych systemach jest praca ludzka wykonywana w aplikacjach internetowych. 4. Możliwe podejścia do budowy zestawu poleceń automatyzacji wspomagającego procesy biznesowe Można rozważać kilka poziomów, na jakich mogą być wykonywane działania zastępujące pracę użytkownika, począwszy od podstawowych operacji w warstwie protokołów sieciowych, aż do próby bezpośredniej interpretacji przez system opisu procesu w języku naturalnym. Ocena pozytywnych i negatywnych konsekwencji wyboru konkretnego podejścia stała się podstawą do sformułowania i implementacji prezentowanego w artykule zestawu poleceń automatyzacji czynności użytkownika w przeglądarce internetowej. Zaczynając od działań na najniższym poziomie, jako podstawę do automatyzacji procesów w przeglądarce można zaproponować działania w warstwie protokołów sieciowych. Jest to wariant zakładający w dużym stopniu odseparowanie wykonywanych czynności od graficznego interfejsu przeglądarki, w tym wizualnej</p>
<p>12 34 Dawid Grzegorz Węckowski reprezentacji strony. Na przykład, zamiast wpisania loginu i hasła do pól w formularzu i zatwierdzenia tego formularza poprzez kliknięcie przycisku, do serwera wysyłane jest odpowiednie polecenie POST protokołu HTTP, zawierające konkretne dane. W proces komunikacji włączony jest jedynie system automatyzacji określający i wysyłający żądania w ramach protokołu sieciowego oraz serwer, który reaguje w określony sposób. Przykładem programu, który może być pomocny w tworzeniu takiego rozwiązania, jest curl 7, będący narzędziem wiersza poleceń. Ma on rozbudowane możliwości zarządzania informacjami przesyłanymi przez poszczególne protokoły. Wśród zalet automatyzacji działającej na poziomie protokołów sieciowych należy wymienić: znaczną kontrolę nad wykonywanymi działaniami komunikacja z serwerem może być sterowana poprzez określenie postaci i sposobu wysyłania kolejnych żądań, niewielkie zużycie zasobów komputera dzięki oddzieleniu wykonywanych operacji od graficznego interfejsu użytkownika, szybkość wykonywania. Rozwiązanie wykorzystujące bezpośrednią obsługę protokołów sieciowych wiąże się również z wieloma niedogodnościami [Müffke 2001], wśród których można wymienić: obsługę wymagającą wiedzy eksperckiej należy posiadać stosowną wiedzę o wymianie danych w sieci i używaniu protokołów sieciowych, konieczność analizy kodu źródłowego strony wysyłanie żądań do serwera wymaga znajomości szczegółowej budowy strony internetowej w celu prawidłowego naśladowania jej zachowania, trudność w obsłudze niektórych elementów graficznych działanie w pewnym oderwaniu od graficznej reprezentacji strony utrudnia wykonywanie zadań automatyzacji, między innymi poprzez ukrywanie zależności między obiektami oraz utrudnianie przewidywania rezultatów działań. Odmiennym podejściem do budowania zestawu poleceń automatyzacji może być wykorzystanie języków skryptowych. Pozwala ono zarówno na obsługę graficznych elementów strony dostępnych dla użytkownika, jak i na zastosowanie programowania do wykonywania zaawansowanych operacji. Taka metoda daje szeroki wachlarz możliwości zarządzania zdarzeniami na stronach internetowych, pozwalając na budowanie złożonych rozwiązań automatyzacji i integracji [Ahmadi i in. 2009]. W takiej konwencji został utworzony język Chickenfoot, a także, do pewnego stopnia, Greasymonkey. Występuje tu możliwość naśladowania akcji użytkownika na stronie internetowej, takich jak lokalizacja dostępnych elementów, kliknięcie 7 Więcej na ten temat na stronie [dostęp: ].</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 4
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
7011f6505910040906b831f3ec1790b0
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.108,
"LY": 0.097,
"SP": 0.108,
"ID": 0.066,
"NA": 0.121,
"HI": 0.129,
"IN": 0.802,
"OP": 0.118,
"IP": 0.12,
"it": 0.113,
"ne": 0.121,
"sr": 0.075,
"nb": 0.073,
"re": 0.07,
"en": 0.156,
"ra": 0.479,
"dtp": 0.204,
"fi": 0.112,
"lt": 0.109,
"rv": 0.098,
"ob": 0.09,
"rs": 0.094,
"av": 0.097,
"ds": 0.118,
"ed": 0.11
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00076-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 65,525,948
| 22,216
| 79,715
|
http://docplayer.pl/1515566-Instrukcja-obslugi-spis-tresci-lsb-5b019-zmywarka-karta-produktu-2.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:22:26
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Instrukcja obsługi ZMYWARKA Polski, 1 LSB 5B019 Spis treści Karta produktu, 2 Zalecenia i środki ostrożności, 3 Bezpieczeństwo ogólne Utylizacja Oszczędność i ochrona środowiska Instalacja, 4-5 Ustawienie i wypoziomowanie Połączenie hydrauliczne i elektryczne Dane techniczne Przed pierwszym użyciem Opis urządzenia, 6 Widok ogólny Panel sterowania Napełnianie koszy, 7-8 Kosz dolny Koszyk na sztućce Kosz górny Regulacja górnego kosza Uruchomienie i użytkowanie, 9 Uruchomienie zmywarki Napełnianie dozownika detergentu Programy, 10 Tabela programów Środek nabłyszczający i sól regeneracyjna, 11 Wlewanie płynu nabłyszczającego Wsypywanie soli ochronnej Konserwacja i utrzymanie, 12 Odłączenie od wody i prądu Czyszczenie zmywarki Zapobieganie nieprzyjemnym zapachom Czyszczenie spryskiwaczy Czyszczenie filtra dopływu wody Czyszczenie filtrów W przypadku dłuższej nieobecności Nieprawidłowości w działaniu i sposoby ich usuwania, 13 Serwis, 14 1
2 Karta produktu Karta produktu Marka Nazwa modelu HOTPOINT ARISTON LTF 8B019 Pojemność znamionowa, wyrażona liczbą standardowych kompletów naczyń (1) 13 Klasa efektywności energetycznej, skla od A+++ (niskie zużycie) do D (wysokie zużycie) A+ Zużycie energii w kwh rocznie (2) Zużycie energii w standardowym cyklu zmywania w kwh 1.04 Zużycie energii w trybie wyłączenia i trybie czuwania w W 0.5 Zużycie energii w trybie włączenia i trybie czuwania w W 5.0 Roczne zużycie wody w litrach rocznie (3) Klasa efektywności suszenia, skala od G (minimalna efektywność) do A (maksymalna efektywność) A Czas programu dla standardowego cyklu zmywania w minutach 190 Czas trwania trybu czuwania w minutach 10 Poziom emitowanego hałasu w db(a) re1 pw 49 Model do zabudowy Tak Uwagi 1) Informacja, że cykl jest odpowiedni do zmywania normalnie zabrudzonych zastaw stołowych oraz że jest najbardziej efektywnym programem pod względem łącznego zużycia energii i wody dla tego rodzaju zastawy stołowej; Standardowy cykl zmywania odpowiada cyklowi Eco. 2) Na podstawie 280 standardowych cykli zmywania, przy użyciu zimnej wody, oraz w trybie niskiego zużycia energii. Rzeczywiste zużycie energii zależy od sposobu użycia urządzenia. 3) Na podstawie 280 standardowych cykli zmywania. Rzeczywiste zużycie energii zależy od sposobu użycia urządzenia. 2
3 Zalecenia i środki ostrożności Niniejsze urządzenie zostało zaprojektowane i wyprodukowane zgodnie z międzynarodowymi normami bezpieczeństwa. Poniższe ostrzeżenia podane zostały ze względów bezpieczeństwa i należy je uważnie przeczytać. Należy zachować niniejszą książeczkę instrukcji dla przyszłych konsultacji. W przypadku sprzedaży, odstąpienia lub przeprowadzki należy dopilnować, aby została przekazana wraz z urządzeniem nowemu właścicielowi. Uważnie przeczytać instrukcję: zawiera ona ważne informacje dotyczące instalacji, użytkowania i bezpieczeństwa. To urządzenie zostało zaprojektowane do użytku domowego lub podobnych zastosowań, na przykład: - w pomieszczeniach przystosowanych do użytku kuchennego przez personel w sklepach, biurach i innych miejscach pracy; - w domach kolonijnych; - do użytku przez klientów w hotelach, motelach i innych obiektach typu mieszkaniowego; - w pensjonatach bed and breakfast. Bezpieczeństwo ogólne To urządzenie nie może być używane przez osoby (w tym dzieci) niepełnosprawne fizycznie, zmysłowo lub umysłowo oraz osoby bez doświadczenia lub znajomości obsługi urządzenia, chyba że będzie to miało miejsce pod nadzorem osoby odpowiedzialnej za ich bezpieczeństwo lub po uprzednim otrzymaniu instrukcji na temat obsługi urządzenia. Niezbędny jest nadzór osoby dorosłej pilnującej, aby dzieci nie bawiły się tym urządzeniem. Urządzenie jest przeznaczone do użytku nieprofesjonalnego wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych. Urządzenie powinno być używane do mycia naczyń w warunkach domowych wyłącznie przez osoby dorosłe i zgodnie z niniejszymi instrukcjami. Urządzenia nie należy instalować na świeżym powietrzu, nawet w miejscu zadaszonym, gdyż wystawienie go na działanie deszczu i burz jest bardzo niebezpieczne. Nie dotykać zmywarki, stojąc boso na podłodze. Przy wyjmowaniu wtyczki z gniazdka nie ciągnąć za kabel, lecz trzymać za wtyczkę. Przed przystąpieniem do czyszczenia i konserwacji urządzenia należy zamknąć zawór wody i wyjąć wtyczkę z gniazdka. W razie uszkodzenia w żadnym wypadku nie ingerować w wewnętrzne mechanizmy urządzenia i nie próbować go samodzielnie naprawiać. Nie opierać się ani nie siadać na otwartych drzwiach: urządzenie mogłoby się przewrócić. Nie należy pozostawiać otwartych drzwi zmywarki, gdyż można o nie zawadzić. Trzymać detergenty i płyn nabłyszczający z dala od dzieci. Opakowania nie są zabawkami dla dzieci. Utylizacja Utylizacja materiałów opakowaniowych: dostosować się do lokalnych przepisów; w ten sposób opakowanie będzie mogło zostać ponownie wykorzystane. Dyrektywa wspólnotowa 2012/19/EU w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE) przewiduje, że sprzęt gospodarstwa domowego nie powinien być usuwany jako nieposortowane odpady komunalne. Zużyte urządzenia powinny podlegać selektywnej zbiórce w celu uzyskania maksymalnego wskaźnika odzysku i recyklingu ich materiałów składowych oraz uniknięcia ewentualnych zagrożeń dla zdrowia i środowiska. Symbol przekreślonego kosza umieszczany jest na wszystkich produktach w celu przypominania o obowiązku segregacji odpadów. W celu uzyskania bliższych informacji na temat prawidłowego złomowania urządzeń gospodarstwa domowego ich właściciele mogą się zwrócić do właściwych służb publicznych lub do sprzedawców tych urządzeń. Oszczędność i ochrona środowiska Oszczędność wody i energii Uruchamiać zmywarkę tylko z pełnym ładunkiem. W oczekiwaniu na napełnienie maszyny zapobiegać przykrym zapachom przy pomocy cyklu namaczania (patrz programy). Wybierać programy odpowiednie do rodzaju naczyń i stopnia zabrudzenia, stosując się do Tabeli programów: - dla naczyń normalnie zabrudzonych stosować program Eco, który zapewnia niskie zużycie energii i wody. - przy ograniczonym ładunku włączyć opcję Połowa ładunku* (zob. Uruchomienie i użytkowanie). Jeśli zawarta umowa na dostawę energii elektrycznej przewiduje strefy czasowe oszczędności energetycznej, uruchamiać zmywarkę w godzinach obowiązywania niższej taryfy. Opcja Opóźnienia startu* (zob. Uruchomienie i użytkowanie) może pomóc zorganizować zmywanie pod tym kątem. Detergenty bez fosforanów, bez chloru i zawierające enzymy Zdecydowanie zaleca się stosowanie detergentów niezawierających fosforanów i chloru, gdyż są one najbardziej wskazane dla ochrony środowiska. Enzymy wykazują szczególną skuteczność w temperaturach zbliżonych do 50 C, przez co enzymatyczne środki myjące mogą być stosowane do zmywania w niższych temperaturach uzyskując takie samy wyniki jakie osiągnięto by bez nich w przypadku temperatury 65 C. Odpowiednio dozować detergenty w oparciu o zalecenia producenta, zależnie od twardości wody, stopnia zabrudzenia i ilości naczyń, unikając tym samym niepotrzebnych strat. Choć środki myjące są biodegradalne, zawsze zawierają one składniki zakłócające równowagę środowiska. * Tylko w niektórych modelach. 3
4 Instalacja W przypadku przenoszenia należy trzymać urządzenie w pozycji pionowej; w razie konieczności przechylić je do tyłu. Ustawienie i wypoziomowanie 1. Rozpakować urządzenie i sprawdzić, czy nie zostało uszkodzone podczas transportu. Jeśli okazałoby się uszkodzone, nie podłączać go, lecz skontaktować się ze sprzedawcą. 2. Ustawić zmywarkę, przysuwając jej boki lub tył do sąsiadujących mebli lub do ściany. Urządzenie można również wbudować pod blatem kuchennym* (zob. Karta montażu). 3. Postawić zmywarkę na równym i twardym podłożu. Skompensować nierówności odkręcając lub dokręcając przednie nóżki, aż urządzenie znajdzie się w pozycji poziomej. Dokładne wypoziomowanie zapewnia stabilność i zapobiega drganiom, hałasom i zmianom pozycji urządzenia. 4*. Aby wyregulować wysokość tylnej nóżki, należy przekręcić sześciokątną tuleję w kolorze czerwonym, znajdującą się w dolnej, przedniej, środkowej części zmywarki za pomocą klucza sześciokątnego 8 mm, obracając ją w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara, aby zwiększyć wysokość, a w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, aby ją zmniejszyć. (patrz ulotka z instrukcjami dotyczącymi zabudowy załączona do dokumentacji) Połączenie hydrauliczne i elektryczne Przystosowanie instalacji elektrycznej oraz hydraulicznej powinno być dokonywane wyłącznie przez wykwalifikowany personel. Zmywarka nie może być ustawiona na przewodach rurowych ani na kablu zasilania elektrycznego. Zmywarkę należy podłączyć do sieci wodociągowej za pomocą nowych węży doprowadzających. Nie używać starych węży. Wąż doprowadzający i odprowadzający wodę, jak również kabel zasilający można skierować na prawo lub na lewo, aby umożliwić optymalną instalację. Podłączenie węża doprowadzającego wodę Do zaworu wody zimnej: dokładnie przykręcić wąż doprowadzający do zaworu z gwintem 3/4 GAZ; przed przykręceniem węża odkręcić wodę i poczekać, aż będzie całkiem czysta, tak aby ewentualne nieczystości nie zapchały urządzenia. Do zaworu wody ciepłej: w przypadku instalacji centralnego ogrzewania zmywarka może być zasilana ciepłą wodą wodociągową, pod warunkiem że jej temperatura nie przekracza 60 C. Przykręcić wąż do zaworu w taki sam sposób jak w przypadku wody zimnej. Jeśli wąż doprowadzający okaże się za krótki, zwrócić się do specjalistycznego sklepu lub wykwalifikowanego technika (zob. Serwis). Ciśnienie wody powinno mieścić się w zakresie wartości podanych w tabeli danych technicznych (patrz obok). Dopilnować, aby nie zgiąć ani nie skręcić węża. Podłączenie węża odprowadzającego wodę Podłączyć przewód odprowadzający, nie zginając go, do przewodu kanalizacyjnego o średnicy minimum 4 cm. Przewód odprowadzający musi znajdować się na wysokości od 40 do 80 cm od podłogi lub podłoża, na którym umieszczono zmywarkę (A). Przed podłączeniem przewodu odprowadzającego wodę do syfonu zlewozmywaka, należy usunąć plastikową zatyczkę (B). Zabezpieczenie przed zalaniem Aby zagwarantować, że nie dojdzie do zalania, zmywarka: - posiada system przerywający dopływ wody w przypadku wystąpienia anomalii lub wydostawania się wody ze środka. Niektóre modele wyposażone są w dodatkowe urządzenie zabezpieczające New Acqua Stop*, które gwarantuje ochronę przed zalaniem również w przypadku pęknięcia przewodu doprowadzającego wodę. UWAGA: NIEBEZPIECZNE NAPIĘCIE! Węża doprowadzającego wodę nie można w żadnym wypadku przecinać, gdyż zawiera części pod napięciem. Podłączenie do sieci elektrycznej Przed włożeniem wtyczki do gniazdka należy się upewnić, czy: gniazdko ma uziemienie i jest zgodne z obowiązującymi przepisami; gniazdko jest w stanie wytrzymać obciążenie maksymalnej mocy urządzenia wskazane na tabliczce znamionowej umieszczonej na drzwiach wewnętrznych (zob. Opis zmywarki); napięcie zasilania zawiera się w przedziale wartości podanych na tabliczce znamionowej umieszczonej na drzwiach wewnętrznych; gniazdko jest kompatybilne z wtyczką urządzenia. W przeciwnym wypadku zwrócić się do wykwalifikowanego technika o wymianę wtyczki (zob. Serwis); nie używać przedłużaczy ani rozgałęziaczy. Po zainstalowaniu urządzenia przewód zasilana elektrycznego oraz gniazdko elektryczne powinny być łatwo dostępne. Kabel nie powinien być powyginany ani przygnieciony. Jeśli przewód zasilający jest uszkodzony, powinien zostać wymieniony przez producenta lub jego serwis techniczny, aby uniknąć wszelkiego ryzyka. (zob. Serwis) * Tylko w niektórych modelach. 4
5 Pasek antykondensacyjny* Po zabudowaniu zmywarki otworzyć drzwi i przykleić przezroczysty pasek samoprzylepny pod drewnianym blatem, aby zabezpieczyć go przed ewentualnymi skroplinami. Ostrzeżenia dotyczące pierwszego mycia Po zainstalowaniu, należy zdjąć elementy ochronne z koszy oraz gumki przytrzymujące kosz górny (jeśli je zastosowano). Bezpośrednio przed pierwszym zmywaniem, napełnić do końca wodą pojemnik na sól, a następnie dodać około 1 kg soli (patrz rozdział Środek nabłyszczający i sól regeneracyjna): to normalne, że woda przelewa się. Wybrać stopień twardości wody (patrz rozdział Środek nabłyszczający i sól regeneracyjna). - Po wsypaniu lampka kontr. BRAK SOLI* zgaśnie. Nie napełnienie pojemnika na sól może spowodować uszkodzenie zmiękczacza wody i elementu grzewczego. Maszyna jest wyposażona w systemy akustyczne/ tonowe (zależnie od modelu zmywarki), które informują o wykonanym poleceniu: włączeniu, końcu cyklu, itd. Symbole/lampki kontrolne/diody świetlne obecne na panelu sterowniczym/wyświetlaczu mogą posiadać różne kolory, świecić światłem pulsującym lub stałym. (zależnie od modelu zmywarki) Wyświetlacz wyświetla użyteczne informacje odnoszące się do rodzaju ustawionego cyklu, fazy mycia/suszenia, pozostałego czasu, temperatury, itd. Dane tecniczne Wymiary Pojemność Ciśnienie wody zasilania Napięcie zasilania elektrycznego Całkowita moc pochłaniania Bezpiecznik topikowy szerokość 59,5 cm. wysokość 82 cm. głębokość 57 cm. 13 nakryć standardowych 0,05 1 MPa (0,5 10 bar) 7, psi Patrz tabliczka danych technicznych Patrz tabliczka danych technicznych Patrz tabliczka danych technicznych Niniejsze urządzenie zostało wyprodukowane zgodnie z natępującymi dyrektywami unijnymi: -2006/95/EC (o Niskim Napięciu) -2004/108/EC (o Zgodności Elektromagnetycznej) -2009/125/EC (Comm. Reg. 1016/2010) (Ecodesign) -97/17/EC (Nakładanie etykietek) -2012/19/CE (WEEE) 5
6 Opis urządzenia Widok ogólny 1. Kosz górny 2. Zraszacz górny 3. Składane półeczki 4. Regulator wysokości kosza 5. Kosz dolny 6. Zraszacz dolny 7. Filtr zmywania 8. Pojemnik na sól 9. Pojemniki na detergent, pojemnik na środek nabłyszczający i Active Oxygen* 10. Tabliczka znamionowa 11. Panel sterowania*** Panel sterowania Przycisk i kontrolka Start/ Pauza Kontrolka Suszenia i Opóźnienia startu 6h. Kontrolka Mycia i Opóźnienia startu 3h. Pokrętło Wybór programu Kontrolka soli* Przycisk/ Kontrolka* On-Off/Reset Kontrolka Końca programu i Opóźnienia startu 9h. Rączka do otwierania drzwi Kontrolka środka nabłyszczającego* ***Tylko dla modeli do całkowitej zabudowy. * Tylko w niektórych modelach. Numery i rodzaje programów zmieniają się w zależności od modelu zmywarki. 6
7 Ładowanie koszy Zalecenia Przed napełnieniem koszy, usunąć z naczyń resztki żywności i opróżnić szklanki oraz kieliszki z pozostałych w nich płynów. Nie jest konieczne płukanie naczyń pod bieżącą wodą. Umieścić naczynia w sposób taki, by były one unieruchomione i się nie przewracały; pojemniki powinny być ułożone w sposób taki, by otwór znalazł się na dole, a części wklęsłe lub wypukłe w pozycji pochylonej, umożliwiając dopływ wody do wszystkich powierzchni oraz jej swobodny odpływ. Upewnić się, że pokrywki, uchwyty, patelnie i tace nie utrudniają obrotów spryskiwaczy. Umieścić małe przedmioty w koszyku na sztućce. Plastikowe naczynia i patelnie z tworzywa zapobiegającego przywieraniu mają skłonność do większego zatrzymywania kropli wody i, w związku z tym, stopień ich osuszenia będzie niższy od stopnia osuszenia naczyń ceramicznych lub stalowych. Jeżeli jest to możliwe, lekkie przedmioty (jak plastikowe pojemniki) powinny być ułożone w koszu górnym w sposób uniemożliwiający ich przemieszczanie. Po napełnieniu zmywarki należy sprawdzić, czy spryskiwacze obracają się swobodnie. Kosz dolny W koszu dolnym można umieszczać garnki, pokrywki, talerze, salaterki, sztućce, itp. Duże talerze i pokrywki najlepiej umieścić w bocznych częściach kosza. Niektóre modele zmywarek wyposażone są w pochylne półki*, które można ustawić w pozycji pionowej celem ułożenia talerzy lub w pozycji poziomej (obniżonej) celem ułożenia garnków i salaterek. Koszyk na sztućce - Wyposażony jest w przesuwne pałeczki, które umożliwiają optymalne ułożenie sztućców. Kosz nieskładany może być umieszczony wyłącznie w przedniej części dolnego kosza. Noże i ostro zakończone narzędzia należy układać w koszu na sztućce tak, aby ich ostre końce były skierowane w dół lub też umieszczać je na uchylnych półeczkach górnego kosza w pozycji poziomej. Kosz górny Załadować delikatne i lekkie naczynia: kieliszki, filiżanki, talerzyki, niskie salaterki. Zaleca się ułożenie bardzo brudnych naczyń w koszu dolnym, ponieważ w tej części zmywarki strumień wody jest mocniejszy i umożliwia osiągnięcie lepszych wyników mycia. *Tylko w niektórych modelach; różnią się numerem i miejscem ułożenia. Niektóre modele zmywarek są wyposażone w pochylne półki*, używane w pozycji pionowej do układania spodków lub talerzyków deserowych lub obniżone w celu umieszczenia miseczek i pojemników na żywność. 7
8 Półeczki o różnym stopniu nachylenia W celu jak najlepszego rozmieszczenia naczyń w koszyku możliwe jest ustawienie półeczek na trzech różnych wysokościach Kieliszki można ustawiać w bezpieczny sposób dzięki półeczkom, wsuwając nóżkę kieliszka w odpowiednie otwory. W zależności od wymagań, możliwe jest dokonanie regulacji wysokości kosza górnego: umieszczenie kosza w pozycji górnej umożliwia ułożenie w koszu dolnym niewymiarowych naczyń; umieszczenie kosza w pozycji dolnej umożliwia wykorzystanie pochylnych półeczek i uzyskanie większej przestrzeni w kierunku górnym. Regulowanie wysokości górnego kosza Aby ułatwić ładowanie naczyń, można umieścić kosz górny w położeniu wysokim lub niskim. Najlepiej wyregulować wysokość górnego kosza, gdy KOSZ JEST PUSTY. Nie należy NIGDY podnosić ani opuszczać kosza tylko z jednej strony. Taca na sztućce* Niektóre modele zmywarek są wyposażone w przesuwną tacę, na której można umieszczać sztućce serwingowe lub niewielkie filiżanki. Dla uzyskania najlepszych efektów mycia, nie należy wkładać pod tacę dużych naczyń. Tacę na sztućce można wyjmować. (zob. rysunek) Jeśli kosz posiada Lift-Up* (patrz rysunek), unieść kosz chwytając jego boczne części i przesunąć go w górę. W celu powrotu do pozycji dolnej, nacisnąć dźwignie (A) w bocznych częściach kosza i przesunąć kosz w dół. Naczynia nieodpowiednie Sztućce i naczynia drewniane. Delikatne, dekorowane kieliszki, naczynia rzemieślnicze i antykwaryczne. Ich dekoracje nie są odporne. Części z syntetycznych tworzyw nieodporne na działanie wysokich temperatur. Naczynia z miedzi i cyny. Naczynia zabrudzone popiołem, woskiem, smarem lub atramentem. Dekoracje na szkle, elementy aluminiowe i srebrne podczas mycia mogą zmienić kolor i się odbarwić. W wyniku wielokrotnego mycia również niektóre rodzaje szkła (np. przedmioty z kryształu) mogą stać się matowe. Przed zapełnieniem tacy, należy upewnić się, że zaczepy są dobrze zamocowane do kosza górnego. (zob. rysunek) * Tylko w niektórych modelach. Uszkodzenia szkła i naczyń Przyczyny: Typ szkła i proces produkcji szkła. Skład chemiczny środka myjącego. Temperatura wody programu płukania. Rada: Używać wyłącznie kieliszków i porcelany gwarantowanych przez producenta jako odpowiednie do mycia w zmywarkach. Stosować delikatne środki myjące do naczyń. Jak najszybciej wyjąć kieliszki i sztućce ze zmywarki po zakończeniu programu. 8
9 Uruchomienie i użytkowanie Uruchomienie zmywarki 1. Otworzyć zawór wody. 2. Nacisnąć przycisk ON-OFF: 3. Otworzyć drzwiczki i wprowadzić odpowiednią ilość środka myjącego. 4. Załadować kosze (zob. Ładowanie koszy) i zamknąć drzwi. 5. Wybrać program obracając pokrętłem WYBÓR PROGRAMU w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara: ustawić wskaźnik znajdujący się na pokrętle na numerze lub na symbolu żądanego programu. Kontrolka odpowiadająca przyciskowi START/PAUZA zacznie migać. 6. Wybrać opcje mycia* (zob. Programy specjalne i opcje). 7. Uruchomić zmywarkę przyciskiem Start/Pauza: sygnał dźwiękowy* i oraz zapalenie się kontrolki zmywania informuje o rozpoczęciu programu. 8. Na koniec kilka sygnałów dźwiękowych* informuje o zakończeniu programu, a na wyświetlaczu zapala się napis END. Wyłączyć urządzenie, naciskając przycisk ON-OFF, zamknąć zawór wody i wyjąć wtyczkę z gniazdka. 9. Odczekać kilka minut przed wyjęciem naczyń, aby się nie oparzyć. Rozładować kosze zaczynając od dolnego. - W celu ograniczenia zużycia energii elektrycznej w pewnych sytuacjach NIEUŻYWANE urządzenie wyłącza się automatycznie. Napełnianie dozownika detergentu Dobry rezultat mycia zależy również od właściwego dozowania środka myjącego, jego nadmierna ilość nie zwiększa skuteczności mycia, powoduje natomiast zanieczyszczenie środowiska. W zależności od poziomu zabrudzenia, dozowanie może być dostosowane do pojedynczego przypadku przy zastosowaniu detergentu w proszku lub płynie. Zazwyczaj w przypadku normalnych zabrudzeń stosuje się około 35 gr. (detergentu w proszku) lub 35ml (detergentu w płynie). W przypadku użycia pastylek, wystarczające jest użycie jednej sztuki. Jeśli naczynia są mało zabrudzone lub zostały uprzednio spłukane wodą, należy znacznie zmniejszyć ilość środka myjącego. Dla uzyskania odpowiednich wyników zmywania należy również przestrzegać wskazówek zamieszczonych na opakowaniach detergentów. W razie wątpliwości zalecamy skontaktowanie się z centrami informacyjnymi producentów detergentów. W celu otwarcia pojemnika na środek myjący należy otworzyć element A Zmiana rozpoczętego programu Jeśli został wybrany niewłaściwy program, można go zmienić, pod warunkiem, że dopiero co się rozpoczął: aby zmienić cykl zmywania po jego rozpoczęciu, należy wyłączyć urządzenie, naciskając i przytrzymując przycisk ON/OFF/Reset, ponownie włączyć urządzenie tym samym przyciskiem i wybrać nowy program i odpowiednie opcje. Wkładanie kolejnych naczyń Nacisnąć przycisk Start/Pauza, (światło przycisku pulsuje). Otworzyć drzwi, uważając na wydobywającą się parę, i włożyć naczynia. Nacisnąć przycisk Start/Pauza (światło ciągłe): cykl zostanie wznowiony. Po naciśnięciu przycisku Start/Stop w celu zatrzymania urządzenia następuje przerwanie zarówno programu, jak i opóźnionego Startu, jeśli jest on ustawiony. Na tym etapie nie można zmienić programu. Niezamierzone przerwanie pracy urządzenia Jeśli podczas zmywania drzwiczki zostaną otwarte lub wystąpi przerwa w dopływie prądu, program zostanie przerwany. Po zamknięciu drzwi lub wznowieniu dostawy prądu nastąpi jego wznowienie w miejscu, w którym został przerwany. * Tylko w niektórych modelach. Umieścić detergent wyłącznie w suchym pojemniku B Detergent przeznaczony do zmywania wstępnego powinien być umieszczony bezpośrednio w komorze. 1. Przystąpić do dozowania detergentu zgodnie z Tabelą programów w celu wprowadzenia odpowiedniej ilości. W zbiorniku B jest obecny poziom wskazujący maksymalną ilość detergentu w płynie lub w proszku do użycia w każdym cyklu. 2. Usunąć resztki detergentu z brzegów pojemnika i zamknąć pokrywę, aż będzie słychać kliknięcie. 3. Zamknąć pokrywę pojemnika na środek myjący dociskając ją w górę aż do prawidłowego zadziałania urządzenia zamykającego. Otwarcie pojemnika na środek myjący następuje w sposób automatyczny w odpowiednim momencie, w zależności od programu. W razie stosowania różnych rodzajów środków myjących, zaleca się użycie opcji TABS, która odpowiednio dostosuje program myjący w sposób taki, by umożliwić jak najlepsze wyniki mycia i suszenia. Stosować wyłącznie detergenty przeznaczone do zmywarek. NIE UŻYWAĆ środków do mycia ręcznego. Nadmiar środka myjącego może być powodem pozostania piany po zakończeniu cyklu. Używanie tabletek jest zalecane tylko w modelach z opcją TABLETKI WIELOFUNKCYJNE. Najwyższą skuteczność zmywania i suszenia uzyskuje się tylko przy zastosowaniu detergentu w proszku, płynu nabłyszczającego i soli. 9
10 Programy Dane programów są mierzone w warunkach laboratoryjnych zgodnie z europejską normą EN W zależności od poszczególnych warunków użytkowania, czas trwania oraz dane programów mogą się zmieniać. Liczba i rodzaj programów i opcji zmieniają się w zależności od modelu zmywarki. Program Suszenie Opcje Czas trwania programu Zużycie wody (l/cykl) Zużycie energii (KWh/cykl) Eco* Tak Nie 03: ,04 Intensywny Tak Nie 02:30 16,5 1,65 Normalny Tak Nie 02:00 16,0 1,35 Express 40 Nie Nie 00:40 9,0 0,95 Połowa Wsadu Tak Nie 01: ,1 Wskazówki dotyczące wyboru programów i dozowania detergentu 1. Cykl zmywania EKO to program standardowy, do którego odnoszą się dane etykiety energetycznej; cykl ten jest odpowiedni do mycia średnio zabrudzonych naczyń i jest najbardziej wydajnym programem pod względem zużycia energii elektrycznej i wody dla tego rodzaju naczyń. 27 g/ml + 6 g/ml** 1 Tab (**Ilość środka zmywającego w zmywaniu wstępnym) 2. Mocno zabrudzone naczynia i garnki (nie używać do naczyń delikatnych). 30 g/ml 1 Tab 3. Normalnie zabrudzone naczynia i garnki. 27 g/ml + 6 g/ml** 1 Tab 4. Szybki cykl przeznaczony do mało zabrudzonych naczyń. (idealny do 2 nakryć) 25 g/ml 1 Tab 5. Idealny cykl do mycia naczyń w małej ilości i średniozabrudzonych. 25 g/ml 1 Tab Zużycie w trybie stand-by: Zużycie w trybie left-on: 5 W - zużycie w trybie off: 0,5 W Uwagi: najlepszą skuteczność działania programów Fast i Express 40 uzyskuje się przestrzegając zaleceń dotyczących ilości wkładanych naczyń. Aby zmniejszyć zużycie wody i energii, staraj się uruchamiać zmywarkę, gdy jest całkowicie wypełniona. Uwaga dla laboratoriów testowych: szczegółowe informacje dotyczące warunków testów porównawczych EN można uzyskać pod adresem: 10
11 Płyn nabłyszczający i sól ochronna Stosować wyłącznie produkty przeznaczone do zmywarek. Nie używać soli kuchennej i przemysłowej ani detergentów do zmywania ręcznego. Stosować zgodnie z zaleceniami podanymi na opakowaniu. W przypadku użycia produktu wielofunkcyjnego nie ma konieczności stosowania płynu nabłyszczającego, zaleca się natomiast dodanie soli, zwłaszcza gdy woda jest twarda lub bardzo twarda. (Stosować zgodnie z zaleceniami podanymi na opakowaniu). Gdy nie dodaje się ani soli, ani środka nabłyszczającego, jest rzeczą normalną, że kontrolki BRAKU SOLI* oraz BRAKU ŚRODKA NABŁYSZCZAJĄCEGO* pozostają przez cały czas włączone. Wlewanie płynu nabłyszczającego Środek nabłyszczający ułatwia suszenie naczyń odprowadzając wodę z powierzchni, dzięki czemu nie powstają na nich zacieki ani plamy. Pojemnik na płyn nabłyszczający należy napełnić: gdy na panelu zaświeci się kontrolka BRAK ŚRODKA NABŁYSZCZAJĄCEGO* oznacza to, że dostępna jest jeszcze rezerwa środka nabłyszczającego na 1-2 cykle; zmywania w zależności od twardości wody. Dane dotyczące twardości wody można uzyskać w przedsiębiorstwie odpowiedzialnym za dostawy wody pitnej. Włączyć i wyłączyć zmywarkę przyciskiem ON/OFF. Przytrzymać wciśnięty przycisk Start/Pauza przez kilka sekund, aż rozlegnie się sygnał dźwiękowy*. Włączyć zmywarkę przyciskiem ON/OFF, na wyświetlaczu kontrolka soli zamiga tyle razy, na ile ustawiono jej poziom (odkamieniacz jest ustawiony na średni poziom). Wyregulować poziom twardości wody za pomocą pokrętła WYBORU PROGRAMU, ( * zob. tabela twardości wody) do maksymalnie 5 poziomów. W celu zapisania ustawionej regulacji, nacisnąć przycisk ON/OFF. Również w przypadku stosowania tabletek wielofunkcyjnych należy napełnić pojemnik na sól. Tabela twardości wody średni czas zużycia** soli w pojemniku poziom dh fh mmol/l miesiące miesięcy ,1-2 5 miesięcy ,1-3 3 miesięcy ,1-6 2 miesięcy 5* ,1-9 2/3 tygodnie Od 0 f do 10 f nie zaleca się stosować soli. * przy ustawieniu 5 czas potrzebny na zużycie soli może się wydłużyć. ** z 1 myciem dziennie 1. Otworzyć pojemnik D naciskając i unosząc języczek na pokrywie; 2. Ostrożnie wlać środek nabłyszczający, zwracając uwagę na maksymalny poziom napełnienia i unikając wycieku. Jeśli do tego dojdzie, natychmiast wytrzeć suchą ściereczką. 3. Zatrzasnąć pokrywę aż do usłyszenia kliknięcia. Nie należy NIGDY wlewać środka nabłyszczającego bezpośrednio do wnętrza komory zmywania. Regulacja ilości środka nabłyszczającego Gdy wyniki suszenia nie są zadowalające, można wyregulować ilość środka nabłyszczającego. Włączyć i wyłączyć zmywarkę przyciskiem ON/OFF. Nacisnąć trzykrotnie przycisk Start/Pauza. Włączyć zmywarkę przyciskiem ON/OFF, na wyświetlaczu kontrolka środka nabłyszczającego zamiga tyle razy, na ile ustawiono jego poziom (ustawiony na poziom fabryczny). Wyregulować poziom dozowania środka nabłyszczającego za pomocą przycisku programu WYBORU PROGRAMU. W celu zapisania ustawionej regulacji, nacisnąć przycisk ON/OFF. Poziom środka nabłyszczającego może być ustawiony na ZERO (EKO); w tym przypadku środek nabłyszczający nie będzie dozowany i w razie jego zużycia nie zaświeci się kontrolka braku środka nabłyszczającego. W zależności od modelu zmywarki, możliwe jest ustawienie max. 4 poziomów. jeśli na naczyniach są zacieki, ustawić na niższe numery (1-2). jeśli zostają na nich krople wody lub osadza się kamień, ustawić na wyższe numery (3-4). Ustawianie twardości wody Każda zmywarka wyposażona jest w zmiękczacz wody, który, dzięki wykorzystaniu soli regeneracyjnej właściwej dla danego rodzaju zmywarki, zapewnia odwapnioną wodę do mycia naczyń. Ta zmywarka umożliwia regulację, która ogranicza zanieczyszczenie środowiska i zapewnia optymalne wyniki MAX ( dh = twardość w stopniach niemieckich - fh = twardość w stopniach francuskich - mmol/l = milimol/litr) Wsypywanie soli ochronnej Dla uzyskania odpowiednich wyników zmywania należy dopilnować, aby pojemnik na sól nigdy nie był pusty. Sól ochronna usuwa z wody kamień, zapobiegając jego osadzaniu się na naczyniach. Pojemnik na sól znajduje się w dolnej części zmywarki (zob. Opis) i należy go napełnić: gdy zielony pływak* nie jest widoczny przy obserwacji korka soli; gdy na panelu zaświeci się kontrolka BRAKU SOLI*; 1. Wyjąć kosz dolny i odkręcić korek pojemnika, obracając go w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. 2. Tylko przy pierwszym użyciu: napełnić pojemnik solą po samą krawędź. 3. Ustawić lejek* (patrz rysunek) i napełnić pojemnik solą po samą krawędź (około 1 kg); wyciek niewielkiej ilości wody jest normalnym zjawiskiem. 4. Wyjąć lejek*, usunąć resztki soli z krawędzi pojemnika; opłukać korek pod bieżącą wodą i zakręcić, odwracając go główką do dołu, tak aby wyciekła woda z czterech otworów rozmieszczonych w kształcie gwiazdy w dolnej części korka. (korek z zielonym pływakiem*) Zaleca się wykonywanie tych czynności przy każdym uzupełnianiu soli. Dokładnie zamknąć korek, tak aby podczas zmywania środek myjący nie dostał się do zbiornika (mogłoby to nieodwracalnie uszkodzić odwapniacz). W razie konieczności wsypać sól przed rozpoczęciem cyklu zmywania, tak aby usunąć roztwór soli wypływający z pojemnika na sól. * Tylko w niektórych modelach. 11
|
<doc fingerprint="4aa1a3fc9616dfc7">
<main>
<div>
<p>1 Instrukcja obsługi ZMYWARKA Polski, 1 LSB 5B019 Spis treści Karta produktu, 2 Zalecenia i środki ostrożności, 3 Bezpieczeństwo ogólne Utylizacja Oszczędność i ochrona środowiska Instalacja, 4-5 Ustawienie i wypoziomowanie Połączenie hydrauliczne i elektryczne Dane techniczne Przed pierwszym użyciem Opis urządzenia, 6 Widok ogólny Panel sterowania Napełnianie koszy, 7-8 Kosz dolny Koszyk na sztućce Kosz górny Regulacja górnego kosza Uruchomienie i użytkowanie, 9 Uruchomienie zmywarki Napełnianie dozownika detergentu Programy, 10 Tabela programów Środek nabłyszczający i sól regeneracyjna, 11 Wlewanie płynu nabłyszczającego Wsypywanie soli ochronnej Konserwacja i utrzymanie, 12 Odłączenie od wody i prądu Czyszczenie zmywarki Zapobieganie nieprzyjemnym zapachom Czyszczenie spryskiwaczy Czyszczenie filtra dopływu wody Czyszczenie filtrów W przypadku dłuższej nieobecności Nieprawidłowości w działaniu i sposoby ich usuwania, 13 Serwis, 14 1</p>
<p>2 Karta produktu Karta produktu Marka Nazwa modelu HOTPOINT ARISTON LTF 8B019 Pojemność znamionowa, wyrażona liczbą standardowych kompletów naczyń (1) 13 Klasa efektywności energetycznej, skla od A+++ (niskie zużycie) do D (wysokie zużycie) A+ Zużycie energii w kwh rocznie (2) Zużycie energii w standardowym cyklu zmywania w kwh 1.04 Zużycie energii w trybie wyłączenia i trybie czuwania w W 0.5 Zużycie energii w trybie włączenia i trybie czuwania w W 5.0 Roczne zużycie wody w litrach rocznie (3) Klasa efektywności suszenia, skala od G (minimalna efektywność) do A (maksymalna efektywność) A Czas programu dla standardowego cyklu zmywania w minutach 190 Czas trwania trybu czuwania w minutach 10 Poziom emitowanego hałasu w db(a) re1 pw 49 Model do zabudowy Tak Uwagi 1) Informacja, że cykl jest odpowiedni do zmywania normalnie zabrudzonych zastaw stołowych oraz że jest najbardziej efektywnym programem pod względem łącznego zużycia energii i wody dla tego rodzaju zastawy stołowej; Standardowy cykl zmywania odpowiada cyklowi Eco. 2) Na podstawie 280 standardowych cykli zmywania, przy użyciu zimnej wody, oraz w trybie niskiego zużycia energii. Rzeczywiste zużycie energii zależy od sposobu użycia urządzenia. 3) Na podstawie 280 standardowych cykli zmywania. Rzeczywiste zużycie energii zależy od sposobu użycia urządzenia. 2</p>
<p>3 Zalecenia i środki ostrożności Niniejsze urządzenie zostało zaprojektowane i wyprodukowane zgodnie z międzynarodowymi normami bezpieczeństwa. Poniższe ostrzeżenia podane zostały ze względów bezpieczeństwa i należy je uważnie przeczytać. Należy zachować niniejszą książeczkę instrukcji dla przyszłych konsultacji. W przypadku sprzedaży, odstąpienia lub przeprowadzki należy dopilnować, aby została przekazana wraz z urządzeniem nowemu właścicielowi. Uważnie przeczytać instrukcję: zawiera ona ważne informacje dotyczące instalacji, użytkowania i bezpieczeństwa. To urządzenie zostało zaprojektowane do użytku domowego lub podobnych zastosowań, na przykład: - w pomieszczeniach przystosowanych do użytku kuchennego przez personel w sklepach, biurach i innych miejscach pracy; - w domach kolonijnych; - do użytku przez klientów w hotelach, motelach i innych obiektach typu mieszkaniowego; - w pensjonatach bed and breakfast. Bezpieczeństwo ogólne To urządzenie nie może być używane przez osoby (w tym dzieci) niepełnosprawne fizycznie, zmysłowo lub umysłowo oraz osoby bez doświadczenia lub znajomości obsługi urządzenia, chyba że będzie to miało miejsce pod nadzorem osoby odpowiedzialnej za ich bezpieczeństwo lub po uprzednim otrzymaniu instrukcji na temat obsługi urządzenia. Niezbędny jest nadzór osoby dorosłej pilnującej, aby dzieci nie bawiły się tym urządzeniem. Urządzenie jest przeznaczone do użytku nieprofesjonalnego wewnątrz pomieszczeń mieszkalnych. Urządzenie powinno być używane do mycia naczyń w warunkach domowych wyłącznie przez osoby dorosłe i zgodnie z niniejszymi instrukcjami. Urządzenia nie należy instalować na świeżym powietrzu, nawet w miejscu zadaszonym, gdyż wystawienie go na działanie deszczu i burz jest bardzo niebezpieczne. Nie dotykać zmywarki, stojąc boso na podłodze. Przy wyjmowaniu wtyczki z gniazdka nie ciągnąć za kabel, lecz trzymać za wtyczkę. Przed przystąpieniem do czyszczenia i konserwacji urządzenia należy zamknąć zawór wody i wyjąć wtyczkę z gniazdka. W razie uszkodzenia w żadnym wypadku nie ingerować w wewnętrzne mechanizmy urządzenia i nie próbować go samodzielnie naprawiać. Nie opierać się ani nie siadać na otwartych drzwiach: urządzenie mogłoby się przewrócić. Nie należy pozostawiać otwartych drzwi zmywarki, gdyż można o nie zawadzić. Trzymać detergenty i płyn nabłyszczający z dala od dzieci. Opakowania nie są zabawkami dla dzieci. Utylizacja Utylizacja materiałów opakowaniowych: dostosować się do lokalnych przepisów; w ten sposób opakowanie będzie mogło zostać ponownie wykorzystane. Dyrektywa wspólnotowa 2012/19/EU w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE) przewiduje, że sprzęt gospodarstwa domowego nie powinien być usuwany jako nieposortowane odpady komunalne. Zużyte urządzenia powinny podlegać selektywnej zbiórce w celu uzyskania maksymalnego wskaźnika odzysku i recyklingu ich materiałów składowych oraz uniknięcia ewentualnych zagrożeń dla zdrowia i środowiska. Symbol przekreślonego kosza umieszczany jest na wszystkich produktach w celu przypominania o obowiązku segregacji odpadów. W celu uzyskania bliższych informacji na temat prawidłowego złomowania urządzeń gospodarstwa domowego ich właściciele mogą się zwrócić do właściwych służb publicznych lub do sprzedawców tych urządzeń. Oszczędność i ochrona środowiska Oszczędność wody i energii Uruchamiać zmywarkę tylko z pełnym ładunkiem. W oczekiwaniu na napełnienie maszyny zapobiegać przykrym zapachom przy pomocy cyklu namaczania (patrz programy). Wybierać programy odpowiednie do rodzaju naczyń i stopnia zabrudzenia, stosując się do Tabeli programów: - dla naczyń normalnie zabrudzonych stosować program Eco, który zapewnia niskie zużycie energii i wody. - przy ograniczonym ładunku włączyć opcję Połowa ładunku* (zob. Uruchomienie i użytkowanie). Jeśli zawarta umowa na dostawę energii elektrycznej przewiduje strefy czasowe oszczędności energetycznej, uruchamiać zmywarkę w godzinach obowiązywania niższej taryfy. Opcja Opóźnienia startu* (zob. Uruchomienie i użytkowanie) może pomóc zorganizować zmywanie pod tym kątem. Detergenty bez fosforanów, bez chloru i zawierające enzymy Zdecydowanie zaleca się stosowanie detergentów niezawierających fosforanów i chloru, gdyż są one najbardziej wskazane dla ochrony środowiska. Enzymy wykazują szczególną skuteczność w temperaturach zbliżonych do 50 C, przez co enzymatyczne środki myjące mogą być stosowane do zmywania w niższych temperaturach uzyskując takie samy wyniki jakie osiągnięto by bez nich w przypadku temperatury 65 C. Odpowiednio dozować detergenty w oparciu o zalecenia producenta, zależnie od twardości wody, stopnia zabrudzenia i ilości naczyń, unikając tym samym niepotrzebnych strat. Choć środki myjące są biodegradalne, zawsze zawierają one składniki zakłócające równowagę środowiska. * Tylko w niektórych modelach. 3</p>
<p>4 Instalacja W przypadku przenoszenia należy trzymać urządzenie w pozycji pionowej; w razie konieczności przechylić je do tyłu. Ustawienie i wypoziomowanie 1. Rozpakować urządzenie i sprawdzić, czy nie zostało uszkodzone podczas transportu. Jeśli okazałoby się uszkodzone, nie podłączać go, lecz skontaktować się ze sprzedawcą. 2. Ustawić zmywarkę, przysuwając jej boki lub tył do sąsiadujących mebli lub do ściany. Urządzenie można również wbudować pod blatem kuchennym* (zob. Karta montażu). 3. Postawić zmywarkę na równym i twardym podłożu. Skompensować nierówności odkręcając lub dokręcając przednie nóżki, aż urządzenie znajdzie się w pozycji poziomej. Dokładne wypoziomowanie zapewnia stabilność i zapobiega drganiom, hałasom i zmianom pozycji urządzenia. 4*. Aby wyregulować wysokość tylnej nóżki, należy przekręcić sześciokątną tuleję w kolorze czerwonym, znajdującą się w dolnej, przedniej, środkowej części zmywarki za pomocą klucza sześciokątnego 8 mm, obracając ją w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara, aby zwiększyć wysokość, a w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, aby ją zmniejszyć. (patrz ulotka z instrukcjami dotyczącymi zabudowy załączona do dokumentacji) Połączenie hydrauliczne i elektryczne Przystosowanie instalacji elektrycznej oraz hydraulicznej powinno być dokonywane wyłącznie przez wykwalifikowany personel. Zmywarka nie może być ustawiona na przewodach rurowych ani na kablu zasilania elektrycznego. Zmywarkę należy podłączyć do sieci wodociągowej za pomocą nowych węży doprowadzających. Nie używać starych węży. Wąż doprowadzający i odprowadzający wodę, jak również kabel zasilający można skierować na prawo lub na lewo, aby umożliwić optymalną instalację. Podłączenie węża doprowadzającego wodę Do zaworu wody zimnej: dokładnie przykręcić wąż doprowadzający do zaworu z gwintem 3/4 GAZ; przed przykręceniem węża odkręcić wodę i poczekać, aż będzie całkiem czysta, tak aby ewentualne nieczystości nie zapchały urządzenia. Do zaworu wody ciepłej: w przypadku instalacji centralnego ogrzewania zmywarka może być zasilana ciepłą wodą wodociągową, pod warunkiem że jej temperatura nie przekracza 60 C. Przykręcić wąż do zaworu w taki sam sposób jak w przypadku wody zimnej. Jeśli wąż doprowadzający okaże się za krótki, zwrócić się do specjalistycznego sklepu lub wykwalifikowanego technika (zob. Serwis). Ciśnienie wody powinno mieścić się w zakresie wartości podanych w tabeli danych technicznych (patrz obok). Dopilnować, aby nie zgiąć ani nie skręcić węża. Podłączenie węża odprowadzającego wodę Podłączyć przewód odprowadzający, nie zginając go, do przewodu kanalizacyjnego o średnicy minimum 4 cm. Przewód odprowadzający musi znajdować się na wysokości od 40 do 80 cm od podłogi lub podłoża, na którym umieszczono zmywarkę (A). Przed podłączeniem przewodu odprowadzającego wodę do syfonu zlewozmywaka, należy usunąć plastikową zatyczkę (B). Zabezpieczenie przed zalaniem Aby zagwarantować, że nie dojdzie do zalania, zmywarka: - posiada system przerywający dopływ wody w przypadku wystąpienia anomalii lub wydostawania się wody ze środka. Niektóre modele wyposażone są w dodatkowe urządzenie zabezpieczające New Acqua Stop*, które gwarantuje ochronę przed zalaniem również w przypadku pęknięcia przewodu doprowadzającego wodę. UWAGA: NIEBEZPIECZNE NAPIĘCIE! Węża doprowadzającego wodę nie można w żadnym wypadku przecinać, gdyż zawiera części pod napięciem. Podłączenie do sieci elektrycznej Przed włożeniem wtyczki do gniazdka należy się upewnić, czy: gniazdko ma uziemienie i jest zgodne z obowiązującymi przepisami; gniazdko jest w stanie wytrzymać obciążenie maksymalnej mocy urządzenia wskazane na tabliczce znamionowej umieszczonej na drzwiach wewnętrznych (zob. Opis zmywarki); napięcie zasilania zawiera się w przedziale wartości podanych na tabliczce znamionowej umieszczonej na drzwiach wewnętrznych; gniazdko jest kompatybilne z wtyczką urządzenia. W przeciwnym wypadku zwrócić się do wykwalifikowanego technika o wymianę wtyczki (zob. Serwis); nie używać przedłużaczy ani rozgałęziaczy. Po zainstalowaniu urządzenia przewód zasilana elektrycznego oraz gniazdko elektryczne powinny być łatwo dostępne. Kabel nie powinien być powyginany ani przygnieciony. Jeśli przewód zasilający jest uszkodzony, powinien zostać wymieniony przez producenta lub jego serwis techniczny, aby uniknąć wszelkiego ryzyka. (zob. Serwis) * Tylko w niektórych modelach. 4</p>
<p>5 Pasek antykondensacyjny* Po zabudowaniu zmywarki otworzyć drzwi i przykleić przezroczysty pasek samoprzylepny pod drewnianym blatem, aby zabezpieczyć go przed ewentualnymi skroplinami. Ostrzeżenia dotyczące pierwszego mycia Po zainstalowaniu, należy zdjąć elementy ochronne z koszy oraz gumki przytrzymujące kosz górny (jeśli je zastosowano). Bezpośrednio przed pierwszym zmywaniem, napełnić do końca wodą pojemnik na sól, a następnie dodać około 1 kg soli (patrz rozdział Środek nabłyszczający i sól regeneracyjna): to normalne, że woda przelewa się. Wybrać stopień twardości wody (patrz rozdział Środek nabłyszczający i sól regeneracyjna). - Po wsypaniu lampka kontr. BRAK SOLI* zgaśnie. Nie napełnienie pojemnika na sól może spowodować uszkodzenie zmiękczacza wody i elementu grzewczego. Maszyna jest wyposażona w systemy akustyczne/ tonowe (zależnie od modelu zmywarki), które informują o wykonanym poleceniu: włączeniu, końcu cyklu, itd. Symbole/lampki kontrolne/diody świetlne obecne na panelu sterowniczym/wyświetlaczu mogą posiadać różne kolory, świecić światłem pulsującym lub stałym. (zależnie od modelu zmywarki) Wyświetlacz wyświetla użyteczne informacje odnoszące się do rodzaju ustawionego cyklu, fazy mycia/suszenia, pozostałego czasu, temperatury, itd. Dane tecniczne Wymiary Pojemność Ciśnienie wody zasilania Napięcie zasilania elektrycznego Całkowita moc pochłaniania Bezpiecznik topikowy szerokość 59,5 cm. wysokość 82 cm. głębokość 57 cm. 13 nakryć standardowych 0,05 1 MPa (0,5 10 bar) 7, psi Patrz tabliczka danych technicznych Patrz tabliczka danych technicznych Patrz tabliczka danych technicznych Niniejsze urządzenie zostało wyprodukowane zgodnie z natępującymi dyrektywami unijnymi: -2006/95/EC (o Niskim Napięciu) -2004/108/EC (o Zgodności Elektromagnetycznej) -2009/125/EC (Comm. Reg. 1016/2010) (Ecodesign) -97/17/EC (Nakładanie etykietek) -2012/19/CE (WEEE) 5</p>
<p>6 Opis urządzenia Widok ogólny 1. Kosz górny 2. Zraszacz górny 3. Składane półeczki 4. Regulator wysokości kosza 5. Kosz dolny 6. Zraszacz dolny 7. Filtr zmywania 8. Pojemnik na sól 9. Pojemniki na detergent, pojemnik na środek nabłyszczający i Active Oxygen* 10. Tabliczka znamionowa 11. Panel sterowania*** Panel sterowania Przycisk i kontrolka Start/ Pauza Kontrolka Suszenia i Opóźnienia startu 6h. Kontrolka Mycia i Opóźnienia startu 3h. Pokrętło Wybór programu Kontrolka soli* Przycisk/ Kontrolka* On-Off/Reset Kontrolka Końca programu i Opóźnienia startu 9h. Rączka do otwierania drzwi Kontrolka środka nabłyszczającego* ***Tylko dla modeli do całkowitej zabudowy. * Tylko w niektórych modelach. Numery i rodzaje programów zmieniają się w zależności od modelu zmywarki. 6</p>
<p>7 Ładowanie koszy Zalecenia Przed napełnieniem koszy, usunąć z naczyń resztki żywności i opróżnić szklanki oraz kieliszki z pozostałych w nich płynów. Nie jest konieczne płukanie naczyń pod bieżącą wodą. Umieścić naczynia w sposób taki, by były one unieruchomione i się nie przewracały; pojemniki powinny być ułożone w sposób taki, by otwór znalazł się na dole, a części wklęsłe lub wypukłe w pozycji pochylonej, umożliwiając dopływ wody do wszystkich powierzchni oraz jej swobodny odpływ. Upewnić się, że pokrywki, uchwyty, patelnie i tace nie utrudniają obrotów spryskiwaczy. Umieścić małe przedmioty w koszyku na sztućce. Plastikowe naczynia i patelnie z tworzywa zapobiegającego przywieraniu mają skłonność do większego zatrzymywania kropli wody i, w związku z tym, stopień ich osuszenia będzie niższy od stopnia osuszenia naczyń ceramicznych lub stalowych. Jeżeli jest to możliwe, lekkie przedmioty (jak plastikowe pojemniki) powinny być ułożone w koszu górnym w sposób uniemożliwiający ich przemieszczanie. Po napełnieniu zmywarki należy sprawdzić, czy spryskiwacze obracają się swobodnie. Kosz dolny W koszu dolnym można umieszczać garnki, pokrywki, talerze, salaterki, sztućce, itp. Duże talerze i pokrywki najlepiej umieścić w bocznych częściach kosza. Niektóre modele zmywarek wyposażone są w pochylne półki*, które można ustawić w pozycji pionowej celem ułożenia talerzy lub w pozycji poziomej (obniżonej) celem ułożenia garnków i salaterek. Koszyk na sztućce - Wyposażony jest w przesuwne pałeczki, które umożliwiają optymalne ułożenie sztućców. Kosz nieskładany może być umieszczony wyłącznie w przedniej części dolnego kosza. Noże i ostro zakończone narzędzia należy układać w koszu na sztućce tak, aby ich ostre końce były skierowane w dół lub też umieszczać je na uchylnych półeczkach górnego kosza w pozycji poziomej. Kosz górny Załadować delikatne i lekkie naczynia: kieliszki, filiżanki, talerzyki, niskie salaterki. Zaleca się ułożenie bardzo brudnych naczyń w koszu dolnym, ponieważ w tej części zmywarki strumień wody jest mocniejszy i umożliwia osiągnięcie lepszych wyników mycia. *Tylko w niektórych modelach; różnią się numerem i miejscem ułożenia. Niektóre modele zmywarek są wyposażone w pochylne półki*, używane w pozycji pionowej do układania spodków lub talerzyków deserowych lub obniżone w celu umieszczenia miseczek i pojemników na żywność. 7</p>
<p>8 Półeczki o różnym stopniu nachylenia W celu jak najlepszego rozmieszczenia naczyń w koszyku możliwe jest ustawienie półeczek na trzech różnych wysokościach Kieliszki można ustawiać w bezpieczny sposób dzięki półeczkom, wsuwając nóżkę kieliszka w odpowiednie otwory. W zależności od wymagań, możliwe jest dokonanie regulacji wysokości kosza górnego: umieszczenie kosza w pozycji górnej umożliwia ułożenie w koszu dolnym niewymiarowych naczyń; umieszczenie kosza w pozycji dolnej umożliwia wykorzystanie pochylnych półeczek i uzyskanie większej przestrzeni w kierunku górnym. Regulowanie wysokości górnego kosza Aby ułatwić ładowanie naczyń, można umieścić kosz górny w położeniu wysokim lub niskim. Najlepiej wyregulować wysokość górnego kosza, gdy KOSZ JEST PUSTY. Nie należy NIGDY podnosić ani opuszczać kosza tylko z jednej strony. Taca na sztućce* Niektóre modele zmywarek są wyposażone w przesuwną tacę, na której można umieszczać sztućce serwingowe lub niewielkie filiżanki. Dla uzyskania najlepszych efektów mycia, nie należy wkładać pod tacę dużych naczyń. Tacę na sztućce można wyjmować. (zob. rysunek) Jeśli kosz posiada Lift-Up* (patrz rysunek), unieść kosz chwytając jego boczne części i przesunąć go w górę. W celu powrotu do pozycji dolnej, nacisnąć dźwignie (A) w bocznych częściach kosza i przesunąć kosz w dół. Naczynia nieodpowiednie Sztućce i naczynia drewniane. Delikatne, dekorowane kieliszki, naczynia rzemieślnicze i antykwaryczne. Ich dekoracje nie są odporne. Części z syntetycznych tworzyw nieodporne na działanie wysokich temperatur. Naczynia z miedzi i cyny. Naczynia zabrudzone popiołem, woskiem, smarem lub atramentem. Dekoracje na szkle, elementy aluminiowe i srebrne podczas mycia mogą zmienić kolor i się odbarwić. W wyniku wielokrotnego mycia również niektóre rodzaje szkła (np. przedmioty z kryształu) mogą stać się matowe. Przed zapełnieniem tacy, należy upewnić się, że zaczepy są dobrze zamocowane do kosza górnego. (zob. rysunek) * Tylko w niektórych modelach. Uszkodzenia szkła i naczyń Przyczyny: Typ szkła i proces produkcji szkła. Skład chemiczny środka myjącego. Temperatura wody programu płukania. Rada: Używać wyłącznie kieliszków i porcelany gwarantowanych przez producenta jako odpowiednie do mycia w zmywarkach. Stosować delikatne środki myjące do naczyń. Jak najszybciej wyjąć kieliszki i sztućce ze zmywarki po zakończeniu programu. 8</p>
<p>9 Uruchomienie i użytkowanie Uruchomienie zmywarki 1. Otworzyć zawór wody. 2. Nacisnąć przycisk ON-OFF: 3. Otworzyć drzwiczki i wprowadzić odpowiednią ilość środka myjącego. 4. Załadować kosze (zob. Ładowanie koszy) i zamknąć drzwi. 5. Wybrać program obracając pokrętłem WYBÓR PROGRAMU w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara: ustawić wskaźnik znajdujący się na pokrętle na numerze lub na symbolu żądanego programu. Kontrolka odpowiadająca przyciskowi START/PAUZA zacznie migać. 6. Wybrać opcje mycia* (zob. Programy specjalne i opcje). 7. Uruchomić zmywarkę przyciskiem Start/Pauza: sygnał dźwiękowy* i oraz zapalenie się kontrolki zmywania informuje o rozpoczęciu programu. 8. Na koniec kilka sygnałów dźwiękowych* informuje o zakończeniu programu, a na wyświetlaczu zapala się napis END. Wyłączyć urządzenie, naciskając przycisk ON-OFF, zamknąć zawór wody i wyjąć wtyczkę z gniazdka. 9. Odczekać kilka minut przed wyjęciem naczyń, aby się nie oparzyć. Rozładować kosze zaczynając od dolnego. - W celu ograniczenia zużycia energii elektrycznej w pewnych sytuacjach NIEUŻYWANE urządzenie wyłącza się automatycznie. Napełnianie dozownika detergentu Dobry rezultat mycia zależy również od właściwego dozowania środka myjącego, jego nadmierna ilość nie zwiększa skuteczności mycia, powoduje natomiast zanieczyszczenie środowiska. W zależności od poziomu zabrudzenia, dozowanie może być dostosowane do pojedynczego przypadku przy zastosowaniu detergentu w proszku lub płynie. Zazwyczaj w przypadku normalnych zabrudzeń stosuje się około 35 gr. (detergentu w proszku) lub 35ml (detergentu w płynie). W przypadku użycia pastylek, wystarczające jest użycie jednej sztuki. Jeśli naczynia są mało zabrudzone lub zostały uprzednio spłukane wodą, należy znacznie zmniejszyć ilość środka myjącego. Dla uzyskania odpowiednich wyników zmywania należy również przestrzegać wskazówek zamieszczonych na opakowaniach detergentów. W razie wątpliwości zalecamy skontaktowanie się z centrami informacyjnymi producentów detergentów. W celu otwarcia pojemnika na środek myjący należy otworzyć element A Zmiana rozpoczętego programu Jeśli został wybrany niewłaściwy program, można go zmienić, pod warunkiem, że dopiero co się rozpoczął: aby zmienić cykl zmywania po jego rozpoczęciu, należy wyłączyć urządzenie, naciskając i przytrzymując przycisk ON/OFF/Reset, ponownie włączyć urządzenie tym samym przyciskiem i wybrać nowy program i odpowiednie opcje. Wkładanie kolejnych naczyń Nacisnąć przycisk Start/Pauza, (światło przycisku pulsuje). Otworzyć drzwi, uważając na wydobywającą się parę, i włożyć naczynia. Nacisnąć przycisk Start/Pauza (światło ciągłe): cykl zostanie wznowiony. Po naciśnięciu przycisku Start/Stop w celu zatrzymania urządzenia następuje przerwanie zarówno programu, jak i opóźnionego Startu, jeśli jest on ustawiony. Na tym etapie nie można zmienić programu. Niezamierzone przerwanie pracy urządzenia Jeśli podczas zmywania drzwiczki zostaną otwarte lub wystąpi przerwa w dopływie prądu, program zostanie przerwany. Po zamknięciu drzwi lub wznowieniu dostawy prądu nastąpi jego wznowienie w miejscu, w którym został przerwany. * Tylko w niektórych modelach. Umieścić detergent wyłącznie w suchym pojemniku B Detergent przeznaczony do zmywania wstępnego powinien być umieszczony bezpośrednio w komorze. 1. Przystąpić do dozowania detergentu zgodnie z Tabelą programów w celu wprowadzenia odpowiedniej ilości. W zbiorniku B jest obecny poziom wskazujący maksymalną ilość detergentu w płynie lub w proszku do użycia w każdym cyklu. 2. Usunąć resztki detergentu z brzegów pojemnika i zamknąć pokrywę, aż będzie słychać kliknięcie. 3. Zamknąć pokrywę pojemnika na środek myjący dociskając ją w górę aż do prawidłowego zadziałania urządzenia zamykającego. Otwarcie pojemnika na środek myjący następuje w sposób automatyczny w odpowiednim momencie, w zależności od programu. W razie stosowania różnych rodzajów środków myjących, zaleca się użycie opcji TABS, która odpowiednio dostosuje program myjący w sposób taki, by umożliwić jak najlepsze wyniki mycia i suszenia. Stosować wyłącznie detergenty przeznaczone do zmywarek. NIE UŻYWAĆ środków do mycia ręcznego. Nadmiar środka myjącego może być powodem pozostania piany po zakończeniu cyklu. Używanie tabletek jest zalecane tylko w modelach z opcją TABLETKI WIELOFUNKCYJNE. Najwyższą skuteczność zmywania i suszenia uzyskuje się tylko przy zastosowaniu detergentu w proszku, płynu nabłyszczającego i soli. 9</p>
<p>10 Programy Dane programów są mierzone w warunkach laboratoryjnych zgodnie z europejską normą EN W zależności od poszczególnych warunków użytkowania, czas trwania oraz dane programów mogą się zmieniać. Liczba i rodzaj programów i opcji zmieniają się w zależności od modelu zmywarki. Program Suszenie Opcje Czas trwania programu Zużycie wody (l/cykl) Zużycie energii (KWh/cykl) Eco* Tak Nie 03: ,04 Intensywny Tak Nie 02:30 16,5 1,65 Normalny Tak Nie 02:00 16,0 1,35 Express 40 Nie Nie 00:40 9,0 0,95 Połowa Wsadu Tak Nie 01: ,1 Wskazówki dotyczące wyboru programów i dozowania detergentu 1. Cykl zmywania EKO to program standardowy, do którego odnoszą się dane etykiety energetycznej; cykl ten jest odpowiedni do mycia średnio zabrudzonych naczyń i jest najbardziej wydajnym programem pod względem zużycia energii elektrycznej i wody dla tego rodzaju naczyń. 27 g/ml + 6 g/ml** 1 Tab (**Ilość środka zmywającego w zmywaniu wstępnym) 2. Mocno zabrudzone naczynia i garnki (nie używać do naczyń delikatnych). 30 g/ml 1 Tab 3. Normalnie zabrudzone naczynia i garnki. 27 g/ml + 6 g/ml** 1 Tab 4. Szybki cykl przeznaczony do mało zabrudzonych naczyń. (idealny do 2 nakryć) 25 g/ml 1 Tab 5. Idealny cykl do mycia naczyń w małej ilości i średniozabrudzonych. 25 g/ml 1 Tab Zużycie w trybie stand-by: Zużycie w trybie left-on: 5 W - zużycie w trybie off: 0,5 W Uwagi: najlepszą skuteczność działania programów Fast i Express 40 uzyskuje się przestrzegając zaleceń dotyczących ilości wkładanych naczyń. Aby zmniejszyć zużycie wody i energii, staraj się uruchamiać zmywarkę, gdy jest całkowicie wypełniona. Uwaga dla laboratoriów testowych: szczegółowe informacje dotyczące warunków testów porównawczych EN można uzyskać pod adresem: 10</p>
<p>11 Płyn nabłyszczający i sól ochronna Stosować wyłącznie produkty przeznaczone do zmywarek. Nie używać soli kuchennej i przemysłowej ani detergentów do zmywania ręcznego. Stosować zgodnie z zaleceniami podanymi na opakowaniu. W przypadku użycia produktu wielofunkcyjnego nie ma konieczności stosowania płynu nabłyszczającego, zaleca się natomiast dodanie soli, zwłaszcza gdy woda jest twarda lub bardzo twarda. (Stosować zgodnie z zaleceniami podanymi na opakowaniu). Gdy nie dodaje się ani soli, ani środka nabłyszczającego, jest rzeczą normalną, że kontrolki BRAKU SOLI* oraz BRAKU ŚRODKA NABŁYSZCZAJĄCEGO* pozostają przez cały czas włączone. Wlewanie płynu nabłyszczającego Środek nabłyszczający ułatwia suszenie naczyń odprowadzając wodę z powierzchni, dzięki czemu nie powstają na nich zacieki ani plamy. Pojemnik na płyn nabłyszczający należy napełnić: gdy na panelu zaświeci się kontrolka BRAK ŚRODKA NABŁYSZCZAJĄCEGO* oznacza to, że dostępna jest jeszcze rezerwa środka nabłyszczającego na 1-2 cykle; zmywania w zależności od twardości wody. Dane dotyczące twardości wody można uzyskać w przedsiębiorstwie odpowiedzialnym za dostawy wody pitnej. Włączyć i wyłączyć zmywarkę przyciskiem ON/OFF. Przytrzymać wciśnięty przycisk Start/Pauza przez kilka sekund, aż rozlegnie się sygnał dźwiękowy*. Włączyć zmywarkę przyciskiem ON/OFF, na wyświetlaczu kontrolka soli zamiga tyle razy, na ile ustawiono jej poziom (odkamieniacz jest ustawiony na średni poziom). Wyregulować poziom twardości wody za pomocą pokrętła WYBORU PROGRAMU, ( * zob. tabela twardości wody) do maksymalnie 5 poziomów. W celu zapisania ustawionej regulacji, nacisnąć przycisk ON/OFF. Również w przypadku stosowania tabletek wielofunkcyjnych należy napełnić pojemnik na sól. Tabela twardości wody średni czas zużycia** soli w pojemniku poziom dh fh mmol/l miesiące miesięcy ,1-2 5 miesięcy ,1-3 3 miesięcy ,1-6 2 miesięcy 5* ,1-9 2/3 tygodnie Od 0 f do 10 f nie zaleca się stosować soli. * przy ustawieniu 5 czas potrzebny na zużycie soli może się wydłużyć. ** z 1 myciem dziennie 1. Otworzyć pojemnik D naciskając i unosząc języczek na pokrywie; 2. Ostrożnie wlać środek nabłyszczający, zwracając uwagę na maksymalny poziom napełnienia i unikając wycieku. Jeśli do tego dojdzie, natychmiast wytrzeć suchą ściereczką. 3. Zatrzasnąć pokrywę aż do usłyszenia kliknięcia. Nie należy NIGDY wlewać środka nabłyszczającego bezpośrednio do wnętrza komory zmywania. Regulacja ilości środka nabłyszczającego Gdy wyniki suszenia nie są zadowalające, można wyregulować ilość środka nabłyszczającego. Włączyć i wyłączyć zmywarkę przyciskiem ON/OFF. Nacisnąć trzykrotnie przycisk Start/Pauza. Włączyć zmywarkę przyciskiem ON/OFF, na wyświetlaczu kontrolka środka nabłyszczającego zamiga tyle razy, na ile ustawiono jego poziom (ustawiony na poziom fabryczny). Wyregulować poziom dozowania środka nabłyszczającego za pomocą przycisku programu WYBORU PROGRAMU. W celu zapisania ustawionej regulacji, nacisnąć przycisk ON/OFF. Poziom środka nabłyszczającego może być ustawiony na ZERO (EKO); w tym przypadku środek nabłyszczający nie będzie dozowany i w razie jego zużycia nie zaświeci się kontrolka braku środka nabłyszczającego. W zależności od modelu zmywarki, możliwe jest ustawienie max. 4 poziomów. jeśli na naczyniach są zacieki, ustawić na niższe numery (1-2). jeśli zostają na nich krople wody lub osadza się kamień, ustawić na wyższe numery (3-4). Ustawianie twardości wody Każda zmywarka wyposażona jest w zmiękczacz wody, który, dzięki wykorzystaniu soli regeneracyjnej właściwej dla danego rodzaju zmywarki, zapewnia odwapnioną wodę do mycia naczyń. Ta zmywarka umożliwia regulację, która ogranicza zanieczyszczenie środowiska i zapewnia optymalne wyniki MAX ( dh = twardość w stopniach niemieckich - fh = twardość w stopniach francuskich - mmol/l = milimol/litr) Wsypywanie soli ochronnej Dla uzyskania odpowiednich wyników zmywania należy dopilnować, aby pojemnik na sól nigdy nie był pusty. Sól ochronna usuwa z wody kamień, zapobiegając jego osadzaniu się na naczyniach. Pojemnik na sól znajduje się w dolnej części zmywarki (zob. Opis) i należy go napełnić: gdy zielony pływak* nie jest widoczny przy obserwacji korka soli; gdy na panelu zaświeci się kontrolka BRAKU SOLI*; 1. Wyjąć kosz dolny i odkręcić korek pojemnika, obracając go w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. 2. Tylko przy pierwszym użyciu: napełnić pojemnik solą po samą krawędź. 3. Ustawić lejek* (patrz rysunek) i napełnić pojemnik solą po samą krawędź (około 1 kg); wyciek niewielkiej ilości wody jest normalnym zjawiskiem. 4. Wyjąć lejek*, usunąć resztki soli z krawędzi pojemnika; opłukać korek pod bieżącą wodą i zakręcić, odwracając go główką do dołu, tak aby wyciekła woda z czterech otworów rozmieszczonych w kształcie gwiazdy w dolnej części korka. (korek z zielonym pływakiem*) Zaleca się wykonywanie tych czynności przy każdym uzupełnianiu soli. Dokładnie zamknąć korek, tak aby podczas zmywania środek myjący nie dostał się do zbiornika (mogłoby to nieodwracalnie uszkodzić odwapniacz). W razie konieczności wsypać sól przed rozpoczęciem cyklu zmywania, tak aby usunąć roztwór soli wypływający z pojemnika na sól. * Tylko w niektórych modelach. 11</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 6
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
0469adc7f3f61a10dd0933e3956d1f22
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.7,
10
] |
{
"MT": 0.102,
"LY": 0.066,
"SP": 0.067,
"ID": 0.074,
"NA": 0.059,
"HI": 0.338,
"IN": 0.768,
"OP": 0.121,
"IP": 0.153,
"it": 0.08,
"ne": 0.072,
"sr": 0.061,
"nb": 0.071,
"re": 0.067,
"en": 0.078,
"ra": 0.099,
"dtp": 0.296,
"fi": 0.163,
"lt": 0.388,
"rv": 0.103,
"ob": 0.088,
"rs": 0.07,
"av": 0.1,
"ds": 0.169,
"ed": 0.072
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00063-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 70,283,716
| 28,041
| 104,902
|
http://docplayer.pl/3721796-Uchwala-nr-ix-60111-rady-miasta-lubartow-z-dnia-27-czerwca-2011-roku.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:47:17
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 UCHWAŁA NR IX/60111 RADY MIASTA LUBARTÓW z dnia 27 czerwca 2011 roku w sprawie przyjęcia sprawozdania z realizacji zadań określonych w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubartów za 2010 rok Na podstawie art. 18 ust. 2, pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późno zm.), art. 17 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 110 ust. 4 i 10 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz z późno zm.) oraz uchwałą Nr :XXVIIV222/05 Rady Miasta Lubartów z dnia 11 kwietnia 2005 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubartów, Rada Miasta Lubartów uchwala, co następuje: 1 Przyjmuje sprawozdanie z realizacji zadań określonych w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubartów za 2010 rok, stanowiące załącznik do niniejszej uchwały. 2 Wykonanie uchwały powierza Burmistrzowi Miasta. 3 Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.
2 Załqcznik do uchwały Nr IX/60/11 Rady Miasta Lubartów z dnia 27 czerwca 2011 roku SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI ZADAŃ OKREŚLONYCH W STRATEGII ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH MIASTA LUBARTÓW ZA 2010 ROK Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubartów określa realizację działań z zakresu pomocy społecznej. Zgodnie z jej misją, głównym przesłaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu w Lubartowie oraz zminimalizowanie rozmiarów i skutków wszelkich zjawisk społecznie negatywnych poprzez zaspokojenie potrzeb w zakresie rozwoju społecznego oraz uaktywnienie środowiska lokalnego. Do 2010 roku obowiązywał dokument przyjęty do realizacji na lata Z uwagi na zmieniające się uwarunkowania społeczne, zarówno w środowisku lokalnym, jak i jego otoczeniu, konieczne było wprowadzenie zmian w Strategii. Dokument znowelizowano i przyjęto do realizacji we wrześniu 2010 roku. Dokonano głównie zmian w części operacyjnej Strategii - dotyczącej celów strategicznych, powiązanych z nimi programów i projektów. Jednocześnie przedłużono okres realizacji zadań Strategii do 2015 roku. Celem generalnym Strategii jest poprawa warunków i jakości życia mieszańców poprzez wzrost ich aktywności, integrację środowiska lokalnego oraz skuteczny system pomocy społecznej. W znowelizowanym dokumencie został on sprecyzowany w formie 6 celów strategicznych, które zawierają cele szczegółowe, opisujące zakres działań i formę ich realizacji. Cele strategiczne określono w formie sześciu Programów, zakładających osiągnięcie konkretnych Rezultatów poprzez realizację Projektów, zawartych w Harmonogramie działań. Harmonogram precyzuje udział poszczególnych jednostek w realizacji projektów w określonym czasie. W 2010 r. do realizacji wskazano 6 programów, realizowanych przez: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej; szkoły; Miejską Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych; organizacje pozarządowe: Lubelską Fundację Rozwoju, Polski Czerwony Krzyż, Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych, Stowarzyszenie Przyjaciół Niepełnosprawnych LIBRA; Lubartowski Ośrodek Kultury; Komendę Powiatową Policji; Środowiskowy Dom Samopomocy; wolontariat szkolny. Działania prowadzone w ramach celu strategicznego 1, który ukierunkowany jest na zapewnienie systemu bezpieczeństwa socjalnego oraz przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu 1
3 społecznemu, były skierowane do poszczególnych grup zagrożonych wykluczeniem społecznym tj. osób i rodzin korzystających długotrwale ze świadczeń pomocy społecznej, dotkniętych ubóstwem, rodzin dysfunkcyjnych. Obejmowały one następujące projekty: 1. Akcje pozyskiwania środków finansowych i rzeczowych na rzecz osób obejmowanych pomocą społeczną rodzin Do realizacji ww. projektu przystąpiły: a. Gimnazjum Nr 1, które zorganizowało akcję zbiórki słodyczy. Zebrane dary przekazano na paczki mikołajkowe dla dzieci uczęszczające na zajęcia do Świetlicy Środowiskowej dla Dzieci z Rodzin Dysfunkcyjnych przy MOPS w Lubartowie; b. Gimnazjum Nr 2, którego uczniowie brali udział w akcji dotyczącej zbiórki odzieży zimowej dla rodzin ubogich i dysfunkcyjnych. Tą formą pomocy objęto 10 rodzin; c. Zespół Szkół Nr 2 zorganizował szkolną akcję Kolęda, której celem była zbiórka funduszy na rzecz Hospicjum św. Anny w Lubartowie. Dla uczniów z rodzin dysfunkcyjnych przygotowano paczki świąteczne. Szkoła nawiązała stałą współpracę z Parafią św. Anny w celu pozyskiwania darów w ramach Caritas dla najuboższych uczniów; zorganizowała też bezpłatne obiady dla uczniów, których rodziny znajdują się w trudnej sytuacji finansowej; d. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie w okresie wiosennym zorganizował akcję Śniadanie Wielkanocne Z artykułów spożywczych i przemysłowych zebranych w sklepach na terenie miasta Lubartowa, przygotowano 40 paczek świątecznych, które po zakończeniu zbiórki wręczono potrzebującym rodzinom. Z okazji świąt Bożego Narodzenia, przeprowadzono kolejną zbiórkę artykułów spożywczych i przemysłowych dla podopiecznych Ośrodka - Gwiazdka Dodatkowo w ramach akcji Pomóż dzieciom przetrwać zimę, prowadzonej na terenie Lubartowa, przygotowano 64 świąteczne paczki żywnościowe, które przekazano ubogim rodzinom, a otrzymane dary tj. odzież i obuwie były sukcesywnie udostępniane osobom korzystającym ze świadczeń pomocy społecznej; e. Polski Czerwony Krzyż rozdysponował żywność unijną 176 osobom. W ramach akcji: Wyprawka dla Żaka - wydał 20 sztuk wyposażenia edukacyjnego; Czerwonokrzyskiej Gwiazdki - wykonał 38 sztuk paczek świątecznych dla ubogich dzieci; f. Szkoła Podstawowa Nr 4, której uczniowie brali udział w akcji Pomóż dzieciom przetrwać zimę, Tydzień PCK, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, a także uczestniczyli w akcji zorganizowanej przez Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom "Niech się serce obudzi"; g. Instytut Akcji Katolickiej Archidiecezji Lubelskiej - Oddział przy Parafii pw. MB Nieustającej Pomocy rozdysponował żywność unijną dla 117 mieszkańców Lubartowa; h. Kościół Zielonoświątkowy Zbór AGAPE w Lubartowie - objął pomocą żywnościową w ramach programu unijnego 201 mieszkańców Lubartowa; 1. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych w Lubartowie uczestniczyło w akcji charytatywnej Pomóż Dzieciom Przetrwać Zimę. 2. Dożywianie osób dorosłych w środowisku lokalnym Projekty realizowały: 2
4 a. Dzienny Dom Pomocy Społecznej w Lubartowie, który wydawał posiłki dla klientów MOPS w Lubartowie. W 2010 roku wydał: śniadania, obiady dla 48 osób; b. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie, działając w oparciu o ustawę.pomoc państwa w zakresie dożywiania" od 2006 roku udzielał osobom i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej pomocy w formie posiłku oraz świadczenia pieniężnego przeznaczonego na zakup żywności; c. Klasztor 0.0. Kapucynów w okresie zimowym dwa razy w tygodniu prowadził wydawanie zup i chleba dla potrzebujących. 3. Organizowanie cyklicznych form wypoczynku dla dzieci dysjunkcyjnych młodzieży z rodzin Realizatorami projektu były: a. Świetlica Środowiskowa dla Dzieci z Rodzin Dysfunkcyjnych przy Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Lubartowie prowadziła w okresie ferii letnich i zimowych codzienne zajęcia świetlicowe dla 30 dzieci z rodzin obejmowanych pomocą społeczną. Organizowano plenerowe wycieczki krajoznawcze m.in. wycieczkę do gospodarstwa agroturystycznego "Arka" w Sernikach, grille, spotkania tematyczne promujące zdrowy styl życia. Współpracując ze Stowarzyszeniem na Rzecz Rozwoju Osoby "Self' z Lublina pozyskano fundusze na wypoczynek letni dla wychowanków Świetlicy; b. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie udzielił wsparcia finansowego dla 19 dzieci na zakup odzieży, obuwia sportowego i innych przedmiotów w związku z ich wyjazdem na wypoczynek; zakwalifikowano 10 dzieci na wyjazd kolonijny do Ostródy; dla 3 dzieci pokryto koszty wyjazdu edukacyjnego w ramach Zielonej Szkoły; c. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych organizowało różne formy wypoczynku letniego dla dzieci i młodzieży z terenu miasta Lubartów; d. Lubartowski Ośrodek Kultury zorganizował m.in.: Akcję Lato, Ferie w LOK, Festyn Bezpieczne Wakacje, Wakacyjny Turniej Szachowy skierowany do dzieci i młodzieży podczas dni wolnych od nauki. 4. Prowadzenie Kuratorskiego Ośrodka przy Sądzie Rejonowym w Lubartowie Ośrodek Kuratorski Nr 1 przy Sądzie Rejonowym w Lubartowie w 2010 roku organizował różne formy wsparcia dla 19 nieletnich, skierowanych do Ośrodka postanowieniem sądu. Realizowano projekt Szansa - aktywizacja zawodowa młodzieży trudnej na Lubelszczyźnie, w ramach którego prowadzono: zajęcia w zakresie doradztwa zawodowego, poradnictwa psychologicznego, socjoterapii, sportterapii, wyrównywania wiedzy - korepetycje. Projekt jest kontynuowany w ramach drugiej edycji Szansa II. W ramach pracy trzech kuratorów zawodowych i dwóch kuratorów społecznych, prowadzono działalność resocjalizacyjną w formie rozmów indywidualnych z podopiecznymi Ośrodka oraz ich rodzicami. Rezultaty osiągnięte w ramach działań Celu strategicznego 1 w 2010 roku: 3
5 Zabezpieczenie podstawowych potrzeb bytowych rodzin ubogich; Ograniczenie niedożywienia wśród dzieci, młodzieży i dorosłych w rodzinach ubogich; Zapobieganie marginalizacji i alienacji dzieci rodziców dotkniętych ubóstwem i wykluczeniem społecznym; Zwiększenie efektywności i atrakcyjności działań prowadzonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych; Zapewnienie dzieciom i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych uczestnictwa w wypoczynku; W ramach celu strategicznego 2 - Miejskiego programu wspierania profilaktyki problemów alkoholowych i uzależnień, podejmowano działania, mające na celu koordynację przedsięwzięć profilaktycznych, medycznych i edukacyjnych, prowadzonych na rzecz osób uzależnionych oraz ich rodzin, lub zagrożonych uzależnieniami. M.in. realizowano: 1. Projekty socjalne realizujące formy pracy w placówkach opiekuńczo-wychowawczych prowadzonych m. in. dla dzieci i młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym Ich wykonawcami były: a. Polski Czerwony Krzyż, który realizował Program Inwestuj w zdrowie - nie sięgaj po używki - prowadzony w świetlicach profilaktyczno-wychowawczych przy Szkole Podstawowej Nr 1 i Gimnazjum Nr 2. Jego celem było uświadomienie podopiecznym skutków sięgania przez młodych ludzi po alkohol. W ramach Programu organizowano pogadanki, apele tematyczne, konkurs plastyczny oraz konkurs wiedzy, rozdawano ulotki; b. Świetlica Środowiskowa dla Dzieci z Rodzin Dysfunkcyjnych prowadziła zajęcia edukacyjne i profilaktyczne o różnej tematyce i w różnych formach m.in.: edukacyjnych, w zakresie organizowania czasu wolnego, uczestnictwa w imprezach kulturalnych, wspierania rozwoju zainteresowań i zdolności, pracy nad kulturą osobistą. 2. Cykliczne programy terapeutyczne dla dzieci młodzieży oraz programy edukacyjne z zakresu profilaktyki uzależnień a. W Świetlicy Środowiskowej dla Dzieci z Rodzin Dysfunkcyjnych, w której zatrudniony jest psycholog, prowadzono zajęcia terapeutyczne z zakresu profilaktyki uzależnień dotyczące używek: alkoholu, nikotyny, narkotyków; zajęcia ukazujące zachowania alternatywne w sytuacjach wyzwalających agresję. Dwa razy w tygodniu w Świetlicy odbywały się zajęcia indywidualne i grupowe z psychologiem, w ramach Programu profilaktycznego dla dzieci i rodziców z rodzin dysfunkcyjnych, którego celem było odreagowanie tłumionych emocji i radzenie sobie w trudnych sytuacjach oraz wzmocnienie poczucia własnej wartości uczestników; realizowano program Gry i zabawy - jako forma zajęć relaksacyjno-korekcyjnych, mający na celu korektę zaburzeń emocjonalnych i fizycznych wychowanków Świetlicy; b. II Liceum Ogólnokształcące opracowało i zrealizowało programy edukacyjne z zakresu profilaktyki uzależnień m.in.: Program Profilaktyki Problemów Młodzieży, międzynarodowy program Sokrates Comenius - Uczenie się przez całe życie. Zajęcia 4
6 prowadzili: pedagog, psycholog szkolny, wychowawcy klas, doradcy zawodowi. Dotyczyły one: asertywności, poczucia własnej wartości, przeciwdziałania agresji i aktom przemocy, zapobiegania stresom i fobiom szkolnym, sensu życia, rozwiązywania konfliktów, szkodliwości spożywania alkoholu i innych używek. Młodzież szkolna uczestniczyła w spektaklu profilaktycznym Ważne by uwierzyć w dobro. Szkoła zakupiła literaturę dla młodzieży, gdzie poruszana jest tematyka profilaktyki; c. W Gimnazjum Nr 1 przeprowadzono program profilaktyczny Spójrz inaczej w klasach II; pogadanki na temat Odpowiedzialności karnej nieletnich prowadzone przez policjantów Komendy Powiatowej Policji w Lubartowie dla klas I, II i III. Uczniowie klas III uczestniczyli w spektaklu profilaktycznym Kiedy nadejdzie jutro; na lekcjach biologii i godzinach wychowawczych omawiano problematykę zdrowego stylu życia, zagrożeń młodzieży i uzależnień. Dla rodziców i nauczycieli zorganizowano szkolenie na temat wpływu substancji psychoatywnych na młodzież; d. W Zespole Szkół Nr 2 realizowano zagadnienia dotyczące profilaktyki uzależnień od alkoholu, narkotyków, nikotyny, które stanowiły główny temat współpracy pedagoga szkolnego, wychowawców klas, pielęgniarki szkolnej i księży - katechetów. Odbicie tej współpracy widoczne było podczas ogólnopolskich czy światowych obchodów dni walki z uzależnieniami i chorobami z nich wynikającymi (m.in. dokonano prezentacji multimedialnej, z krótkim wykładem na temat walki z HIV/AIDS). Dla uczniów klas I, II i III zorganizowano wykład pt.: Legalnie na dno, dotyczący problematyki stosowania dopalaczy wśród młodzieży; e. W Gimnazjum Nr 2 przeprowadzono spektakle profilaktyczne: Klaser pełen dopalaczy - ostrzegający młodzież przed używaniem substytutów narkotyków; Trudne powroty - poruszający problematykę uzależnienia od narkotyków, alkoholu czy papierosów; Szkolna elita - poruszający problem przemocy i sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach; Tolerancja i szacunek - przedstawiający sposoby radzenia sobie z kompleksami i brakiem akceptacji. Organizowano spotkania z pedagogiem, specjalistami w zakresie: zakażeń wirusem HIV/AIDS; nt. odpowiedzialności za popełnione czyny karalne oraz lekceważenie swoich obowiązków szkolnych; f. W Szkole Podstawowej Nr 4 realizowany był program Różowe okulary jako cykl spotkań z kulturą, obcowanie z dziełem artystycznym. Jego odbiorcami byli uczniowie klas II-III, IV-VI. Ponadto realizowano programy profilaktyczno-wychowawcze tj.: Spójrz inaczej, Spójrz inaczej na agresję, Dziękuję Nie, Wychowanie przeciw przemocy oraz projekt Jestem Artystą, poruszający problematykę przemocy i agresji w środowisku szkolnym. Odbiorcami ww. programów byli uczniowie klas I-VI. Wykorzystując innowacyjne metody pracy z uczniami zorganizowano warsztaty taneczne Wytańczyć złość i warsztaty muzyczne Muzykoterapia odreagowaniem napięć u dzieci, których celem było eliminowanie napięcia emocjonalnego, złych emocji, agresji i stresu poprzez taniec i muzykę; g. W Szkole Podstawowej Nr 3 przeprowadzono cykl zajęć profilaktycznych Rozumieć innych wcale nie jest trudno na temat substancji szkodliwych, głównie tytoniu. W klasach VI zorganizowano spotkania z przedstawicielem policji, których tematem były zachowania ryzykowne dzieci i młodzieży oraz ich skutki prawne. Uczniowie brali także udział w konkursie plastycznym Świat byłby dużo lepszy bez... przygotowanym przez pedagoga i nauczyciela plastyki. Poprzez konkurs uczniowie apelowali do wszystkich żyjących na Ziemi o ochronę przyrody, życie bez narkotyków, alkoholu, przemocy; h. Polski Czerwony Krzyż podejmował działania wskazujące metody spędzania czasu wolnego bez uzależnień, przeciwdziałające niedostosowaniu społecznemu, demoralizacji, promowaniu zdrowego stylu życia. Zajęcia prowadzone były w formie pogadanek, konkursów, prelekcji, kół zainteresowań; 5
7 1. Komenda Powiatowa Policji w Lubartowie zorganizowała zajęcia w szkołach całego powiatu lubartowskiego w ramach profilaktyki, w czasie których przybliżano uczniom tematy z cyklu Jaka jest Twoja świadomość: m.in. agresja i przemoc rówieśnicza, odpowiedzialność prawna nieletnich, Powiem Ci to czego nie usłyszysz od dilera. Podejmując działania w zakresie problematyki przemocy w szkołach, prowadzono stałą współpracę z kuratorami sądowymi i społecznymi, pedagogami szkolnymi i nauczycielami. Dzielnicowi oraz Zespół ds. Prewencji Kryminalnej KPP Lubartów uczestniczyli w spotkaniach z gronem pedagogicznym, rodzicami, gdzie poruszano problematykę przemocy rówieśniczej. Realizując Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata systematycznie kontrolowano przestrzeganie zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim; wdrażano programy korekcyjno-edukacyjne dla sprawców; policjanci brali udział w festynach tematycznych i zajęciach sportowo-rekreacyjnych skierowanych do młodzieży. W ramach realizacji Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV na lata Zespół ds. Prewencji Kryminalnej KPP w Lubartowie brał udział w spotkaniu poświęconym tematyce HIV/AIDS dla uczniów szkoły średniej. W ramach realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestępczości wśród Dzieci i Młodzieży prowadzono spotkania i prelekcje dla młodzieży szkolnej, podczas których przekazywano uczniom podstawowe informacje, dotyczące odpowiedzialności prawnej nieletnich za popełnione czyny karalne oraz postępującej demoralizacji; J. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych w Lubartowie realizowało cykliczną VII-VIII Edycję Warsztatów Korekcyjno-Edukacyjnych dla sprawców oraz ofiar przemocy domowej. 3. Prowadzenie rubryki informacyjnej w lokalnej prasie, rozpowszechniającej problematykę uzależnień i sposoby walki z ich skutkami Na łamach lokalnej prasy tj. tygodnika "Lubartowiak" ukazywał się cykl artykułów w rubryce Krótkie rozumki, które poruszały problematykę nietrzeźwości kierowców oraz skutki takiego postępowania. Komenda Powiatowa Policji w Lubartowie informowała na łamach tygodnika o tym, iż kierowanie pojazdem pod wpływem alkoholu jest przestępstwem. Dodatkowo, w niektórych numerach pisma ukazywały się artykuły dotyczące tematyki antyalkoholowej i antynarkotykowej np.: w Nr 22 - Z promilami; Nr 39 - Jechał pod wpływem narkotyków; Pijany wiózł dzieci. Publikowano informacje dotyczące profilaktyki uzależnień tj.: w Nr 31 - Profilaktyka uzależnień; w Nr 32 - Alkohol uzależnia; w Nr 38 - Nikotyna też zabija; w Nr 39 - Uzależnienie od leków; w Nr 45 - Wspćłuzależnienie, Alkohol niszczy rodzinę. 4. Prowadzenie działań dotyczących profilaktyki uzależnień Powyższy projekt był realizowany w ramach działalności Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, której głównym celem jest propagowanie zdrowego, trzeźwego stylu życia i przeciwdziałania alkoholizmowi, leczenia i rehabilitacji. Co roku opracowywane są programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, które mają na celu przede wszystkim odnosić się nie tylko do osób z problemem alkoholowym, ale także do ich rodzin, a zwłaszcza dzieci i młodzieży. 6
8 W 2010 r. Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych realizowała zadania strategiczne, które uwzględniały: zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu; udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie; profilaktykę dotyczącą szkodliwości nadużywania napojów alkoholowych i środków psychotropowych; realizację na terenie szkół lubartowskich programów z zakresu zagrożeń alkoholizmem, narkotykami, nikotyną i przemocą m.in.: Spójrz inaczej; Spójrz inaczej na agresję; Dzieci w sieci; Sport ucieczką od nałogów, do których prowadzenia przeszkolono w 2010 r. łącznie 50 osób (w programach tych uczestniczyło ok uczniów); wspieranie instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych zajmujących się rozwiązywaniem problemów alkoholowych; wspieranie programów w placówkach lecznictwa otwartego; wspieranie organizacyjno-finansowe podejmowanych działań na rzecz organizacji spędzania wolnego czasu oraz świetlic profilaktycznowychowawczych i socjoterapeutycznych. Rezultaty osiągnięte w ramach działań Celu strategicznego 2 w 2010 r.: Zwiększenie dostępności i skuteczności organizowanych form pomocy psychologicznej w placówkach opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci z rodzin alkoholowych; Upowszechnienie nowoczesnych programów profilaktycznych i metod kształcenia postaw, służących zdrowemu i trzeźwemu życiu; Podniesienie poziomu świadomości społecznej w zakresie zagrożeń uzależnieniami; Wypracowanie środowiskowego systemu rozwiązywania problemów alkoholowych. W ramach celu strategicznego 3, realizowano Program aktywizacji i integracji osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka w Lubartowie, skierowany do osób bezrobotnych, bezdomnych, niepełnosprawnych, starszych wiekiem. Głównym zamierzeniem tego programu jest poszukiwanie nowych rozwiązań pomocy pozamaterialnej, tak aby przeciwdziałać zjawisku "uzależniania" się świadczeniobiorców od finansowej pomocy społecznej oraz dążenie do zmiany ich postawy z pasywnej na aktywną. Aby sprostać temu zadaniu w 2010 roku realizowano: 1. W zakresie Aktywizacji osób bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji, obejmowanych pomocą społeczną: a. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie w okresie r r. realizował projekt systemowy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , Priorytet VII. Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1. Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, Poddziałanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej, współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego pt.: OD AKTYWIZACJI DO ROZWOJU. Integracja społeczna i zawodowa klientów pomocy społecznej w Lubartowie. Celem głównym projektu było zapewnienie równego dostępu do zatrudnienia osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym, wykluczonym oraz dyskryminowanym na rynku pracy, a także podwyższenie ich statusu zawodowego i społecznego poprzez przygotowanie do wejścia 7
9 na rynek pracy i integrację z rynkiem pracy. Projekt zakładał wsparcie 25 osobowej grupy beneficjentów korzystających z pomocy społecznej, nieaktywnych zawodowo, a także zatrudnionych, w wieku aktywności zawodowej poprzez zastosowanie instrumentów aktywnej integracji: zawodowej, edukacyjnej, zdrowotnej i społecznej, z wykorzystaniem podstawowego narzędzia pracy - kontraktu socjalnego. Osiągnięto wszystkie zamierzone rezultaty projektu tj.: zawarcie 37 kontraktów socjalnych z uczestnikami projektu; ukończenie przez 25 osób udziału w realizacji projektu w dniu r.; ukończenie przez 25 uczestników wybranego szkolenia zawodowego typu: Gastronomia z prowadzeniem działalności gospodarczej - 5 osób, Kosmetyka i stylizacja paznokci - 2 osoby, Opiekunka osoby starszej i niepełnosprawnej - 4 osoby; Sprzedawca z obsługą komputera i maszyn liczących - 4 osoby; Magazynier z obsługą wózków jezdniowych z napędem silnikowym i komputerowych programów magazynowo-księgowych, kas fiskalnych - 4 osoby; Rachunkowość budżetowa od podstaw - 6 osób. Osiągnięte rezultaty miękkie to: nabycie umiejętności w zakresie aktywnego poszukiwania pracy poprzez 27 uczestników; ukończenie zajęć indywidualnych i grupowych z zakresu doradztwa zawodowego przez 27 osób; wzrost samooceny i pewności siebie poprzez ukończenie zajęć indywidualnych i grupowych z zakresu podniesienia kompetencji życiowych i umiejętności społeczno-zawodowych i udział w terapii psychologicznej przez 27 osób; zwiększenie motywacji do poszukiwania pracy m.in. dzięki ukończonym zajęciom z zakresu doradztwa zawodowego; b. W Oddziale Lubelskiej Fundacji Rozwoju w Lubartowie w 2010 r. zorganizowano 67 szkoleń. Łącznie z usług szkoleniowych skorzystało 857 osób, w tym 216 długotrwale bezrobotnych z miasta Lubartowa. Fundacja realizowała następujące projekty: - Rozwój w dobie zmian - dla 22 beneficjentów, który skierowany był do osób pracujących po 50 roku życia, ale również do pracowników administracji i służb społecznych; - Start w przedsiębiorczość II - dla 14 osób, skierowany do osób planujących rozpocząć działalność gospodarczą; - Schodami do góry - to kolejny projekt, którym objęto 19 osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. W ramach tego projektu zrealizowano: Program resocjalizacji społeczno-zawodowej, w którym uczestniczyło 9 beneficjentów; - Wyjść przed nawias - dla 33 osób. Projekt skierowany do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, w ramach którego przeprowadzono Program aktywizacji społeczno - zawodowej dla 33 beneficjentów. W ramach projektów: Wyjść przed nawias i Schodami do góry, współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego, przeprowadzono doradztwo zawodowe i pośrednictwo pracy. Z tej usługi skorzystały 52 osoby. Bezrobotni zgłaszający się do Klubu Pracy uzyskali wsparcie w poszukiwaniu zatrudnienia w postaci: pomocy przy sporządzaniu dokumentacji związanej z ubieganiem się o pracę, pomocy doradczej w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, wyboru dalszej drogi edukacji, zachowania się podczas rozmowy kwalifikacyjnej, przedstawienia aktualnych ofert pracy, udostępnienia nieodpłatnych stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu, prowadzenia działań w szkołach średnich związanych z edukacją młodzieży. W 2010 r. zorganizowano 2 sesje tematyczne; udzielono 51 porad indywidualnych; odbyło się doradztwo zawodowe dla 24 osób, doradztwo personalne dla 2 osób oraz porady dla 25 bezrobotnych z zakresu zakładania działalności gospodarczej. Oddział Lubelskiej Fundacji Rozwoju w Lubartowie na bieżąco rejestruje wszystkie zgłaszane oferty pracy. W ramach Pośrednictwa pracy w 2010 r. pozyskano 32 oferty pracy stałej i okresowej, z których skorzystały 84 osoby. Zorganizowano 1 giełdę pracy. 8
10 2. Prowadzono punkt informacyjny o aktualnych ofertach pracy, poradnictwie, szkoleniach i pomocy socjalnej Realizatorem tego projektu jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie oraz Powiatowy Urząd Pracy w Lubartowie. Punkt informacyjny mieści się w siedzibie Ośrodka, a głównymi beneficjentami wsparcia są osoby bezrobotne figurujące w ewidencji Powiatowego Urzędu Pracy w Lubartowie i korzystające z pomocy społecznej. W 2010 r. udostępniono 71 ofert pracy, które za pośrednictwem pracowników socjalnych przekazano bezrobotnym klientom, poszukującym zatrudnienia. 3. Utworzono Klub Integracji Społecznej Realizatorem zadania jest Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych w Lubartowie, które w 2010 r. utworzyło Klub Integracji Społecznej dla mieszkańców powiatu lubartowskiego. KIS zainicjował: działania terapeutyczne, działania edukacyjno-korekcyjne oraz poradnictwo prawno-administracyjne. Rozwój bazy ofertowej KIS m.in. w zakresie działań zatrudnieniowych, planowany jest w 2011 r. 4. Podejmowano działania wolontarystyczne W 2010 r. działania wolontarystyczne podjęły 4 koła działające w szkołach tj.: Gimnazjum Nr 1, Gimnazjum Nr 2, II Liceum Ogólnokształcącym, Zespole Szkół Nr 2. Zrzeszają one aktywną, wrażliwą i zaangażowaną młodzież, która czynnie uczestniczy w imprezach kulturalnych, akcjach charytatywnych. W 2010 r. Szkolny Klub Wolontariusza, działający przy II Liceum Ogólnokształcącym w Lubartowie podjął współpracę z instytucjami, m.in.: szkołami, przedszkolami, domami dziecka i domami opieki, hospicjum, UNICEF, Polską Akcją Humanitarną; wymieniał się doświadczeniami z wolontariuszami z Litwy, Niemiec i Ukrainy. Szkolne Koło Wolontariatu przy Gimnazjum Nr 2 zrzesza 20 uczniów i pracuje zgodnie z przyjętym programem. 5. Opracowano i realizowano projekty skierowane do grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym Do realizacji projektu przystąpiły: a. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie zrealizował 6 projektów socjalnych tj.: Zabawa Karnawałowa - Projekt skierowany był do dzieci z rodzin ubogich z terenu miasta Lubartowa, które długotrwale korzystają ze świadczeń pomocy społecznej. Celem projektu było wskazanie pozytywnych wzorców zachowań poprzez zabawę oraz wsparcie zagrożonych środowisk wykluczeniem społecznym. Służył integracji społecznej dzieci z różnych środowisk. Spotkanie odbyło się w okresie ferii zimowych w sali gimnastycznej Gimnazjum Nr 1 w Lubartowie, udostępnionej nieodpłatnie przez placówkę. Uczestniczyło w nim 101 dzieci w wieku od 7 do 12 lat. Dzieci brały aktywny udział w przygotowanych 9
11 dla nich grach i konkursach, za które były nagrodzone maskotkami i słodyczami. Podczas przerwy zostały poczęstowane pączkami i napojami. Spotkanie zakończyło się wręczeniem dzieciom paczek ze słodyczami. Imprezę udało się przygotować dzięki współpracy z Urzędem Miasta, wolontariuszami oraz sponsorami, którzy nieodpłatnie przekazali pączki i napoje; Międzynarodowy Dzień Osób Starszych Projekt został przygotowany z myślą o osobach starszych z okazji "Międzynarodowego Dnia Osób Starszych". Celem głównym projektu było przełamanie stereotypów związanych z obrazem starości oraz integracja ze środowiskiem lokalnym osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. W spotkaniu wzięło udział 70 osób - podopiecznych MOPS w Lubartowie oraz pensjonariuszy DDPS w Lubartowie; Spotkanie Opłatkowe - Projekt ten został skierowany do podopiecznych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubartowie i pensjonariuszy Dziennego Domu Pomocy Społecznej, a zwłaszcza osób samotnych, nie posiadających bliskiej rodziny, pozbawionych możliwości spędzenia Świąt Bożego Narodzenia w gronie najbliższych. Jego celem było zintegrowanie środowiska osób samotnych, danie wzajemnego wsparcia i poczucia "bycia razem", promowanie aktywnych postaw członków społeczności lokalnej z nastawieniem na pomaganie innym. Podczas spotkania panował nastrój bożonarodzeniowy, w którego klimat uczestnicy spotkania zostali wprowadzeni przez kolędujące dzieci ze świetlicy środowiskowej, działającej przy ośrodku pomocy społecznej. Przy wigilijnym stole zasiadło 54 zaproszonych gości. Środki finansowe na realizację projektu pochodziły z Urzędu Miasta Lubartów oraz z środków ujętych w planie finansowym MOPS dla DDPS w Lubartowie; Śniadanie Wielkanocne W okresie świątecznym zorganizowano zbiórkę artykułów spożywczych i przemysłowych w sklepach na terenie miasta, do której włączyli się aktywnie wolontariusze z lubartowskich szkół, uczniowie szkoły muzycznej, ofiarując słodycze zebrane podczas imprezy okolicznościowej. Swoją pomocą akcję wsparli funkcjonariusze Straży Miejskiej w Lubartowie. Z zebranych artykułów przygotowano 40 paczek świątecznych, które po zakończeniu zbiórki dostarczono najuboższym rodzinom, będącym beneficjentami ośrodka pomocy społecznej; Gwiazdka Celem akcji było przygotowanie paczek świątecznych dla rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Z zebranych artykułów spożywczych w lubartowskich sklepach oraz podczas akcji Pomóż Dzieciom Przetrwać Zimę, I ty możesz zostać św. Mikołajem, a także przez młodzież z Sejmiku Dzieci i Młodzieży Miasta Lubartowa, przygotowano 64 paczki żywnościowe. Pozostałe dary tj. odzież i obuwie przekazano podopiecznym MOPS w Lubartowie; Barwy Lata - Projekt skierowano do 30 dzieci pochodzących z rodzin objętych pomocą społeczną, a także uczęszczających do świetlicy środowiskowej przy ośrodku pomocy społecznej. Celem projektu było kształtowanie prospołecznych zachowań dzieci w wieku szkolnym oraz rozwijanie ich zainteresowań. Realizacja projektu odbywała się w plenerze i połączona była z konkursem plastycznym. W spotkaniu uczestniczył funkcjonariusz policji, który przybliżył dzieciom tematykę bezpiecznych i pozytywnych zachowań w środowisku domowym, rówieśniczym i szkolnym. Projekt był współfinansowany przez Urząd Miasta Lubartów i sponsorów; b. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych realizowało projekty w ramach PO KL tj.: Prosynteza, Śladami Twórczości Ludowej, Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy II, PO FIO 2011 "Detektywi na tropie" - odkrywamy i budujemy więzi międzypokoleniowe. Dodatkowo SIL organizował: działania terapeutyczne i edukacyjnokorekcyjne, poradnictwo prawno-administracyjne oraz działania zatrudnieniowe; 10
12 prowadził też klub socjoterapeutyczny "PROMYK". We współpracy z Sądem Rejonowym w Lubartowie Stowarzyszenie organizowało i nadzorowało prace społecznie-użyteczne; c. Zespół Szkół Nr 2 w Lubartowie realizował projekty: Archimedes - w ramach którego powstały 4 koła naukowe (matematyczne, biologiczne, fizyczne i chemiczne), odbyły się zajęcia dodatkowe dla pięciu grup z ww. przedmiotów; w projekcie brało udział 230 uczniów; Szkoła równych szans - zorganizowano ok. 300 godzin zajęć wyrównawczych, powstały koła zainteresowań, koła sportowe oraz 40 godzin poświęcono na zajęcia z doradztwa zawodowego; przeprowadzano 18 rodzajów różnych zajęć; Comonius, w ramach którego uczniowie szkoły wyjechali na wymianę międzynarodową do Włoch; Młodzieżowe Uniwersytety Matematyczne - w ramach którego prowadzono zajęcia rozszerzające oraz wyrównujące wiedzę; d. Szkoła Podstawowa Nr 3 w ramach akcji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy tj. Ratujemy i uczymy ratować, przeszkolono 16 klas z zakresu udzielania pierwszej pomocy i resuscytacji; e. Polski Czerwony Krzyż - w ramach programu Bezpieczna szkoła - bezpieczne miasto, skierowanego do uczniów lubartowskich szkół podstawowych oraz gimnazjum, przeszkolono 45 osób w zakresie pierwszej pomocy; f. Środowiskowy Dom Samopomocy realizując jeden z celów statutowych, jakim jest rehabilitacja społeczna osób z zaburzeniami psychicznymi, aktywizował wskazane osoby, poprzez włączenie ich w cykl życia społecznego w formie udziału w różnych przedsięwzięciach organizowanych przez placówkę. W roku ŚDS proponował swoim uczestnikom udział w 30 imprezach o charakterze integracyjnym, sportowym, kulturalnym, rozrywkowym i rekreacyjnym. W ramach rehabilitacji zawodowej organizowano zajęcia w pracowniach terapeutycznych tj. kulinarnej, stolarskomechanicznej i komputerowej, których celem było wyrobienie u uczestników cech pozwalających na ewentualne podjęcie aktywności zawodowej: punktualności, staranności, wytrwałości, umiejętności pracy w zespole. W ramach projektu W drodze do lepszego jutra - II edycja, współfmansowanego z środków EFS w ramach PO KL, wsparciem objęto 12 uczestników ŚDS. Rezultaty osiągnięte w ramach działań Celu strategicznego 3 w roku: Obniżenie poziomu bezrobocia wśród osób z grup zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym objętych pomocą społeczną; Umożliwienie osobom bezrobotnym uzyskania kompleksowych informacji o ofertach pracy, wolnych miejscach pracy, usługach, poradnictwa zawodowego, szkoleniach oraz pomocy socjalnej; Zmniejszenie skali marginalizacji społecznej osób niepełnosprawnych; Aktywizacja i integracja społeczności lokalnych w kierunku stworzenia solidaryzmu społecznego. Działania realizowane w ramach celu strategicznego 4 - Miejskiego programu równego dostępu do edukacji, kultury i sportu osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, zmierzają do zapewnienia dostępu mieszkańcom miasta zagrożonych marginalizacją 11
13 społeczną do dóbr społecznych (edukacji, kultury, sportu). Cel ten osiągany był poprzez realizowanie programów edukacyjnych, podejmowanie działań społeczno-kulturalnych w środowisku lokalnym w ramach: 1. Prowadzenia wypożyczalni podręczników szkolnych dla dzieci z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji Gimnazjum Nr 2 pozyskało 132 egzemplarze podręczników do klas I-III, w tym: 109 egzemplarzy pochodziło z wydawnictw pedagogicznych, a 23 zakupiono z funduszu Rady Rodziców. W roku szkolnym 2010/11 biblioteka wypożyczyła 130 egzemplarzy podręczników 37 uczniom gimnazjum. Komplety podręczników wypożyczyło 11 uczniów, zaś 26 gimnazjalistom udostępniono pojedyncze egzemplarze. 2. Opracowanie systemu likwidacji barier architektonicznych, informacyjnych, komunikacyjnych, społecznych i psychologicznych ułatwiających dostęp osób niepełnosprawnych do lokalnych instytucji edukacyjnych W 2010 r.: a. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych w Lubartowie prowadziło Klub Seniora i Osoby Niepełnosprawnej "Otwarte Serca", dostępne dla lokalnej społeczności zagrożonej wykluczeniem społecznym; b. Środowiskowy Dom Samopomocy w Lubartowie jako dzienna placówka wsparcia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną i zaburzeniami psychicznymi, w 2010 r. obejmował opieką 57 osób z terenu powiatu lubartowskiego i miasta/gminy Lubartów (25 osób). Część z nich miała zapewniony przez placówkę dowóz na zajęcia. W ramach projektu Zakup samochodu - autobusu 16+1 miejscowego przystosowanego do przewozu osób niepełnosprawnych w tym poruszających się na wózkach inwalidzkich, zakupiono autobus Ford Transit. Inwestycja ta była możliwa dzięki otrzymanym środkom z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych i Starostwa Powiatowego w Lubartowie. Dzięki temu przedsięwzięciu znacznie podniósł się komfort i bezpieczeństwo jazdy; zaobserwowano też wyższą frekwencję uczestników. Bariery psychologiczne tj. niechęć do wsparcia instytucjonalnego, personel placówki minimalizował poprzez otwartość w kontaktach z osobami niepełnosprawnymi, wyrażającymi chęć korzystania z usług ŚDS. Pracownicy docierali także do rodzin uczestników, a potem systematycznie podtrzymywali kontakt. W 2010 r. 45% rodziców/opiekunów odwiedziło placówkę w celu skorzystania z porady specjalistów (lekarza psychiatry, psychologa, pedagoga) lub rozmowy z personelem terapeutycznym. Działające przy ŚDS Stowarzyszenie Przyjaciół Niepełnosprawnych LIBRA, którego cele statutowe obejmują przede wszystkim działalność na rzecz osób z zaburzeniami psychicznymi, w roku 2010 w dalszym ciągu realizowało zadania związane z ułatwieniem dostępu osobom niepełnosprawnym do kultury sportu i rekreacji. W dniach ŚDS przy współpracy z PCPR zorganizował wyjazd 37 osobowej grupy podopiecznych na turnus rehabilitacyjny do Jarosławca nad morzem; c. Szkoła Podstawowa Nr 4 w Lubartowie zrealizowała projekt edukacyjny Żyj inaczej w oddziale integracyjnym. Organizowano zajęcia integrujące zespół klasowy, mające na celu wzmocnienie tolerancji, empatii i szacunku wobec niepełnosprawnych kolegów. 12
14 Udzielano pomocy i wsparcia w sytuacjach szkolnych, ćwiczonych poprzez zabawę i aktywność twórczą. Odbiorcami projektu byli uczniowie oddziałów integracyjnych. 3. Organizowanie wydarzeń artystycznych, kulturalnych i sportowych z udziałem osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym Do realizacji wskazanych imprez organizowanych w instytucjach na terenie miasta przystąpiły: a. Lubartowski Ośrodek Kultury, który był organizatorem i współorganizatorem imprez kulturalnych i sportowych, kierowanych do wszystkich mieszkańców miasta, w tym osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. W 20 lor. przeprowadzono 40 imprez w formie spotkań autorskich, wystaw, koncertów, konkursów, turniejów i warsztatów w różnych dziedzinach, zabaw okolicznościowych, zajęć tematycznych. Wszystkie działania ukierunkowane były na rozwój kulturalny społeczności lokalnej i integrację środowiska; b. n Liceum Ogólnokształcące było organizatorem: XIII edycji Sportowych Potyczek - sportowe współzawodnictwo klas I-In szkół podstawowych w Lubartowie, w których uczestniczyły 3 drużyny liczące 90 zawodników i 20 Sędziów Młodzieżowych z n Liceum Ogólnokształcącego; XXIII edycji O Uśmiech Dziecka - zawody rekreacyjno-sportowe, w których uczestniczyły 3 drużyny liczące 90 zawodników i 20 Sędziów Młodzieżowych; XX edycji Międzyszkolnych Igrzysk Lekkiej Atletyki MILA - turniej sportowy zorganizowany dla 82 zawodników szkół podstawowych w Lubartowie oraz 22 sędziów młodzieżowych z n LO; c. W Zespole Szkół Nr 2 poloniści we współpracy z innymi nauczycielami zorganizowali: Dzień Patrona Szkoły, Koncert Mikołajkowy, Jasełka, kolędę szkolną, akademie z okazji: II-go Listopada i Święta Niepodległości. W przygotowaniach ww. wydarzeń artystycznych brali udział uczniowie z klas uczestniczących w spektaklach, w tym zagrożeni wykluczeniem społecznym. W ramach funkcjonującej w szkole biblioteki szkolnej oraz centrum multimedialnego, młodzież mogła skorzystać z bezpłatnego dostępu do Internetu. Szkoła jako instytucja przyjazna osobom z dysfunkcjami, niepełnosprawnościami, ułatwiała dostęp do pomocy pedagogicznej i psychologicznej; d. Środowiskowy Dom Samopomocy proponował swoim podopiecznym uczestnictwo w imprezach artystycznych, kulturalnych i sportowych z udziałem osób z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi tj.: V Mikołajkowy Turniej Tenisa Stołowego dla Osób Niepełnosprawnych; V Miejską Paraolimpiadę; V Integracyjny Przegląd Aktywności Artystycznej Osób Niepełnosprawnych " Moja Sztuka - Moje Życie"; e. Szkoła Podstawowa Nr 3 zorganizowała: V Paraolimpiadę, która adresowana była do dzieci i młodzieży niepełnosprawnej z terenu miasta Lubartowa, mających utrudniony dostęp do edukacji. Celem imprezy była integracja osób niepełnosprawnych ze środowiskiem lokalnym poprzez uczestnictwo w wydarzeniach artystycznych, kulturalnych i sportowych. Do akcji włączyli się wolontariusze - nauczyciele i dzieci ze Szkoły Podstawowej Nr 3; Ćwiczenia z Olą - cykliczne programy propagujące aktywność ruchową; 13
15 zajęcia gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej o charakterze edukacji zdrowotnej dla uczniów klas 0-VI, w których wzięły udział dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym; Świąteczne Pływanie - projekt realizowany w formie zawodów na basenie szkolnym dla wszystkich chętnych; zawody sportowe oraz mistrzostwa szkolne w różnych dziedzinach (biegi przełajowe, tenis stołowy, halowa piłka nożna, badminton drużynowy, pływanie sztafetowe i indywidualne, mini koszykówka); O uśmiech dziecka - zawody rekreacyjno-sportowe. Rezultaty osiągnięte w ramach działań Celu strategicznego 4 w 2010 roku: Zrównoważenie szans edukacyjnych dzieci z rodzin wielodzietnych w trudnej sytuacji materialnej; Stworzenie warunków do edukacji osób niepełnosprawnych; Zwiększenie udziału osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym w edukacji szkolnej, wydarzeniach artystycznych, kulturalnych i sportowych na terenie miasta. Cel 5 dokumentu Strategii określa Miejski program rozwoju służb społecznych oraz skutecznego systemu pomocy opartego na współpracy instytucjonalnej. Zadaniem tego programu jest stworzenie współpracy i komunikacji pomiędzy instytucjami pomocowymi działającymi na terenie miasta, a tym samym rozwinięcie skutecznej, skoordynowanej pomocy instytucjonalno-usługowej dla osób z grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Cel ten osiągany był poprzez: 1. Utworzenie zintegrowanego systemu instytucjonalnej pomocy społecznej Zintegrowany system instytucjonalnej pomocy społecznej polega przede wszystkim na współpracy i komunikacji pomiędzy instytucjami pomocowymi działającymi na terenie miasta, a tym samym rozwinięciu skutecznej, skoordynowanej pomocy instytucjonalnousługowej dla osób z grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Działania takie mają wymiar długofalowy i przekładają się na cały okres realizacji Strategii. Realizowały to instytucje: a. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych w ramach umowy partnerskiej z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie oraz z Lubelskim Ośrodkiem Samopomocy w Lublinie; b. Środowiskowy Dom Samopomocy - Zespół Wspierająco-Aktywizujący w ŚDS w ramach tworzenia sieci specjalistycznego wsparcia, współpracował z placówkami na terenie miasta i powiatu, które w zakresie swojej działalności zajmują się problematyką osób z zaburzeniami psychicznymi m.in. Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Lubartowie oraz ośrodkami pomocy społecznej na terenie powiatu - pozyskiwano i wymieniano informacje na temat osób przebywających w placówce i nowych uczestnikach, jak też w przypadku interwencji kryzysowej w celu ustalenia wspólnych, skoordynowanych działań na rzecz uczestników; 14
16 c. Zespół Szkół Nr 2 współpracował z: Powiatową Komendą Policji w Lubartowie, z którą zorganizowano cykl wykładów na temat Jaka jest twoja świadomość; kuratorami rodzinnymi w celu uzyskania informacji o uczniach mających dozór kuratorski; d. Komenda Powiatowa Policji w Lubartowie utrzymywała stały kontakt z instytucjami zwalczającymi patologie społeczne oraz wspierającymi osoby potrzebujące pomocy; e. Lubelska Fundacja Rozwoju w Lubartowie współpracowała z: Urzędem Miasta w Lubartowie i urzędami 12 okolicznych gmin, ośrodkami pomocy społecznej, Powiatowym Urzędem Pracy w Lubartowie w zakresie aktywizacji zawodowej i pomocy osobom bezrobotnym; Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Lubartowie w celu podjęcia działań w zakresie realizacji projektu systemowego, skierowanego do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; szkołami średnimi w zakresie organizacji spotkań z zakresu przedsiębiorczości dla klas maturalnych; Aresztem Śledczym w Lublinie w zakresie realizacji Programu resocjalizacyjnego dla osób osadzonych w Areszcie Śledczym; przedsiębiorcami w zakresie pozyskiwania ofert pracy; f. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie współpracował z: organizacjami zajmującymi się dystrybucją żywności w ramach programu unijnego PEAD (PCK, Kościołem Zielonoświątkowym, Akcją Katolicką); Stowarzyszeniem Alwemia - w zakresie wspierania dzieci z rodzin najuboższych i przygotowania paczek mikołajkowych; innymi instytucjami w zakresie wymiany informacji, organizowania pomocy itp. na rzecz osób i rodzin wymagających wsparcia instytucjonalnego. 2. Szkolenia dla pracowników instytucji zajmujących się osobami z grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym Lubelska Fundacja Rozwoju w 2010 r. realizowała projekt Rozwój w dobie zmian. Projekt był skierowany do osób pracujących po 50 roku życia, m.in. pracowników administracji i służb społecznych. Realizując projekt Ekonomia społeczna - łącznikiem celów gospodarczych z misją społeczną, który jest skierowany do pracowników służb społecznych, zarówno instytucji samorządowych jak i pozarządowych, zorganizowano konferencje i warsztaty wyjazdowe z zakresu pomocy społecznej, ekonomii społecznej, partnerstwa i współpracy. Zrealizowano 2 sesje warsztatowe dla 32 osób. 3. Prowadzenie Zespołu Specjalistycznego Poradnictwa przez MOPS W strukturach Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej działa Zespół Poradnictwa Specjalistycznego, w ramach którego pracują: pedagog, psycholog, oraz specjalista pracy socjalnej posiadający przygotowanie w zakresie negocjacji w sytuacjach kryzysowych. Pracownicy Zespołu w 2010 r. udzielali porad i wsparcia osobom i rodzinom, które miały trudności w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych. Z pomocy merytorycznej specjalistów korzystali również pracownicy socjalni. W ramach: a). poradnictwa psychologicznego - psycholog diagnozował problemy osób i rodzin, udzielał porad i wsparcia, podejmował działania mające na celu zapobieganie wykluczeniu społecznemu, prowadził indywidualną terapię ukierunkowaną na poprawę funkcjonowania osoby lub rodziny. Ogółem odbył 127 konsultacji indywidualnych z klientami MOPS, uczestniczył w 53 spotkaniach z klientami Ośrodka w ich miejscu zamieszkania, a także przeprowadził 120 konsultacji z pracownikami socjalnymi; 15
17 b). poradnictwa pedagogicznego - pedagog udzielał konsultacji pracownikom socjalnym w prowadzonej przez nich pracy socjalnej, prowadził rozmowy oraz terapię pedagogiczną z dziećmi i rodzicami, diagnozował problemy osób/rodzin. Ogółem udzielił 160 konsultacji pracownikom socjalnym, odbył 163 rozmowy terapeutyczne z podopiecznymi, uczestniczył w 28 wizytach złożonych w miejscu zamieszkania klientów MOPS; c). poradnictwa rodzinnego - pracownik socjalny udzielał wsparcia osobom i rodzinom w różnych aspektach ich funkcjonowania: wychowawczym, społecznym i ekonomicznym; podejmował działania skierowane na pomoc w rozwiązywaniu problemów opiekuńczo-wychowawczych, sytuacji kryzysowych osoby/rodziny, w zakresie udzielania wsparcia ofiarom przemocy. Ogółem udzielił 67 porad. 4. Udostępnienie informacji o działalności instytucji pomocowych funkcjonujących na terenie miasta za pomocą Internetu Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie na aktywnej stronie internetowej udostępnia aktualne informacje dotyczące: działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubartowie oraz innych instytucji pomocowych. Celem tego przedsięwzięcia jest rozpowszechnianie tematyki związanej z pomocą społeczną. 5. Lokalna koalicja partnerów społecznych realizujących cele zmierzające do rozwiązywania problemów społecznych Realizacja wskazanego projektu polegała przede wszystkim na współpracy i komunikacji pomiędzy instytucjami udzielającymi różnorodnej pomocy i wsparcia w zakresie rozwiązywania problemów społecznych. Koalicja ma na celu rozwinięcie skutecznej, skoordynowanej pomocy instytucjonalno-usługowej dla osób z grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Rezultaty osiągnięte w ramach działań Celu strategicznego 5 w 2010 roku: Wzrost kompetencji osób świadczących pomoc osobom z grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym; Wzrost poziomu świadczonych usług z zakresu pomocy społecznej; Poprawa dostępności i jakości pracy socjalnej; Zwiększenie dostępności do praw i usług mieszkańców miasta, znajdujących SIę w trudnej sytuacji materialnej. 16
18 Cel 6 dokumentu Strategii określa Program profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną. Jego zadaniem jest: zapewnienie zabezpieczenia socjalnego rodziny, jej wspieranie w procesie wychowania i socjalizacji, rozwój profilaktyki rodzin zagrożonych dysfunk:cjonalnością oraz podniesienie jakości świadczonych usług w zakresie pomocy dziecku i rodzinie. W 2010 roku realizowano projekty: 1. Diagnozowanie i monitorowanie warunków życia rodzin oraz potrzeb i oczekiwań dotyczących pomocy rodzinie Proces diagnozowania i monitorowania warunków życia rodzin odbywa się na bieżąco w ramach pracy ośrodka pomocy społecznej, gdzie pracownik socjalny dociera bezpośrednio do środowiska życia rodziny/osoby wymagającej zewnętrznego, instytucjonalnego wsparcia. W ramach szeroko rozumianej pracy socjalnej określa się potrzeby i oczekiwania w celu udzielenia skutecznej, celowej pomocy środowiskom zagrożonym. W 2010 roku pracownicy socjalni zdiagnozowali 677 środowisk na terenie miasta, w których przeprowadzono wywiadów środowiskowych. Pracę socjalną prowadzono z osobami. 2. Udzielanie pomocy socjalnej rodzinie znajdującej się w trudnej sytuacji materialnej Pomoc socjalna koncentruje się przede wszystkim na świadczeniach finansowych udzielanych przez ośrodek pomocy społecznej. W 2010 roku różnego rodzaju świadczenia przyznano 903 osobom, wydając decyzji administracyjnych. Pomocą społeczną objęto 6,6% lubartowian, w tym w ramach zadań: zleconych - 21 osób; własnych osób. Realizując zadania własne, które są finansowane z budżetu gminy, pomocy udzielano w formie: pokrycia kosztów posiłków - obiadów w szkołach i placówkach opiekuńczowychowawczych, przyznania świadczeń pieniężnych na zakup żywności w ramach programu wieloletniego Pomoc państwa w zakresie dożywiania, zasiłków okresowych, pokrycia kosztów usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych, sprawienia pogrzebu, przyznania zasiłków celowych i pomocy w naturze, dofinansowania kosztów pobytu mieszkańców Lubartowa w domu pomocy społecznej, przyznania zasiłków stałych i opłacenia składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osób otrzymujących zasiłki stałe, świadczenia pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów zamieszkujących na terenie miasta Lubartów. W ramach zadań zleconych do realizacji Gminie przez administrację rządową, pomoc otrzymało 19 osób w formie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Zadaniem zleconym była również wypłata zasiłków dla rodzin rolniczych poszkodowanych w wyniku powodzi w 2010 roku. Z tej formy skorzystały 2 rodziny. 3. Zapewnienie dzieciom i młodzieży z rodzin ubogich dożywiania w szkole Projekt ten realizowany był przez MOPS w Lubartowie w ramach programu wieloletniego Pomoc Państwa w zakresie dożywiania, którego celem było wspieranie samorządów gminnych w realizacji zadania własnego o charakterze obowiązkowym tj. dożywianie dzieci oraz zapewnienie posiłku osobom go pozbawionym. Program przewidywał również 17
|
<doc fingerprint="7e86df81310c36cd">
<main>
<div>
<p>1 UCHWAŁA NR IX/60111 RADY MIASTA LUBARTÓW z dnia 27 czerwca 2011 roku w sprawie przyjęcia sprawozdania z realizacji zadań określonych w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubartów za 2010 rok Na podstawie art. 18 ust. 2, pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późno zm.), art. 17 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 110 ust. 4 i 10 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz z późno zm.) oraz uchwałą Nr :XXVIIV222/05 Rady Miasta Lubartów z dnia 11 kwietnia 2005 r. w sprawie przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubartów, Rada Miasta Lubartów uchwala, co następuje: 1 Przyjmuje sprawozdanie z realizacji zadań określonych w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubartów za 2010 rok, stanowiące załącznik do niniejszej uchwały. 2 Wykonanie uchwały powierza Burmistrzowi Miasta. 3 Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.</p>
<p>2 Załqcznik do uchwały Nr IX/60/11 Rady Miasta Lubartów z dnia 27 czerwca 2011 roku SPRAWOZDANIE Z REALIZACJI ZADAŃ OKREŚLONYCH W STRATEGII ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH MIASTA LUBARTÓW ZA 2010 ROK Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lubartów określa realizację działań z zakresu pomocy społecznej. Zgodnie z jej misją, głównym przesłaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu w Lubartowie oraz zminimalizowanie rozmiarów i skutków wszelkich zjawisk społecznie negatywnych poprzez zaspokojenie potrzeb w zakresie rozwoju społecznego oraz uaktywnienie środowiska lokalnego. Do 2010 roku obowiązywał dokument przyjęty do realizacji na lata Z uwagi na zmieniające się uwarunkowania społeczne, zarówno w środowisku lokalnym, jak i jego otoczeniu, konieczne było wprowadzenie zmian w Strategii. Dokument znowelizowano i przyjęto do realizacji we wrześniu 2010 roku. Dokonano głównie zmian w części operacyjnej Strategii - dotyczącej celów strategicznych, powiązanych z nimi programów i projektów. Jednocześnie przedłużono okres realizacji zadań Strategii do 2015 roku. Celem generalnym Strategii jest poprawa warunków i jakości życia mieszańców poprzez wzrost ich aktywności, integrację środowiska lokalnego oraz skuteczny system pomocy społecznej. W znowelizowanym dokumencie został on sprecyzowany w formie 6 celów strategicznych, które zawierają cele szczegółowe, opisujące zakres działań i formę ich realizacji. Cele strategiczne określono w formie sześciu Programów, zakładających osiągnięcie konkretnych Rezultatów poprzez realizację Projektów, zawartych w Harmonogramie działań. Harmonogram precyzuje udział poszczególnych jednostek w realizacji projektów w określonym czasie. W 2010 r. do realizacji wskazano 6 programów, realizowanych przez: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej; szkoły; Miejską Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych; organizacje pozarządowe: Lubelską Fundację Rozwoju, Polski Czerwony Krzyż, Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych, Stowarzyszenie Przyjaciół Niepełnosprawnych LIBRA; Lubartowski Ośrodek Kultury; Komendę Powiatową Policji; Środowiskowy Dom Samopomocy; wolontariat szkolny. Działania prowadzone w ramach celu strategicznego 1, który ukierunkowany jest na zapewnienie systemu bezpieczeństwa socjalnego oraz przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu 1</p>
<p>3 społecznemu, były skierowane do poszczególnych grup zagrożonych wykluczeniem społecznym tj. osób i rodzin korzystających długotrwale ze świadczeń pomocy społecznej, dotkniętych ubóstwem, rodzin dysfunkcyjnych. Obejmowały one następujące projekty: 1. Akcje pozyskiwania środków finansowych i rzeczowych na rzecz osób obejmowanych pomocą społeczną rodzin Do realizacji ww. projektu przystąpiły: a. Gimnazjum Nr 1, które zorganizowało akcję zbiórki słodyczy. Zebrane dary przekazano na paczki mikołajkowe dla dzieci uczęszczające na zajęcia do Świetlicy Środowiskowej dla Dzieci z Rodzin Dysfunkcyjnych przy MOPS w Lubartowie; b. Gimnazjum Nr 2, którego uczniowie brali udział w akcji dotyczącej zbiórki odzieży zimowej dla rodzin ubogich i dysfunkcyjnych. Tą formą pomocy objęto 10 rodzin; c. Zespół Szkół Nr 2 zorganizował szkolną akcję Kolęda, której celem była zbiórka funduszy na rzecz Hospicjum św. Anny w Lubartowie. Dla uczniów z rodzin dysfunkcyjnych przygotowano paczki świąteczne. Szkoła nawiązała stałą współpracę z Parafią św. Anny w celu pozyskiwania darów w ramach Caritas dla najuboższych uczniów; zorganizowała też bezpłatne obiady dla uczniów, których rodziny znajdują się w trudnej sytuacji finansowej; d. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie w okresie wiosennym zorganizował akcję Śniadanie Wielkanocne Z artykułów spożywczych i przemysłowych zebranych w sklepach na terenie miasta Lubartowa, przygotowano 40 paczek świątecznych, które po zakończeniu zbiórki wręczono potrzebującym rodzinom. Z okazji świąt Bożego Narodzenia, przeprowadzono kolejną zbiórkę artykułów spożywczych i przemysłowych dla podopiecznych Ośrodka - Gwiazdka Dodatkowo w ramach akcji Pomóż dzieciom przetrwać zimę, prowadzonej na terenie Lubartowa, przygotowano 64 świąteczne paczki żywnościowe, które przekazano ubogim rodzinom, a otrzymane dary tj. odzież i obuwie były sukcesywnie udostępniane osobom korzystającym ze świadczeń pomocy społecznej; e. Polski Czerwony Krzyż rozdysponował żywność unijną 176 osobom. W ramach akcji: Wyprawka dla Żaka - wydał 20 sztuk wyposażenia edukacyjnego; Czerwonokrzyskiej Gwiazdki - wykonał 38 sztuk paczek świątecznych dla ubogich dzieci; f. Szkoła Podstawowa Nr 4, której uczniowie brali udział w akcji Pomóż dzieciom przetrwać zimę, Tydzień PCK, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, a także uczestniczyli w akcji zorganizowanej przez Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom "Niech się serce obudzi"; g. Instytut Akcji Katolickiej Archidiecezji Lubelskiej - Oddział przy Parafii pw. MB Nieustającej Pomocy rozdysponował żywność unijną dla 117 mieszkańców Lubartowa; h. Kościół Zielonoświątkowy Zbór AGAPE w Lubartowie - objął pomocą żywnościową w ramach programu unijnego 201 mieszkańców Lubartowa; 1. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych w Lubartowie uczestniczyło w akcji charytatywnej Pomóż Dzieciom Przetrwać Zimę. 2. Dożywianie osób dorosłych w środowisku lokalnym Projekty realizowały: 2</p>
<p>4 a. Dzienny Dom Pomocy Społecznej w Lubartowie, który wydawał posiłki dla klientów MOPS w Lubartowie. W 2010 roku wydał: śniadania, obiady dla 48 osób; b. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie, działając w oparciu o ustawę.pomoc państwa w zakresie dożywiania" od 2006 roku udzielał osobom i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej pomocy w formie posiłku oraz świadczenia pieniężnego przeznaczonego na zakup żywności; c. Klasztor 0.0. Kapucynów w okresie zimowym dwa razy w tygodniu prowadził wydawanie zup i chleba dla potrzebujących. 3. Organizowanie cyklicznych form wypoczynku dla dzieci dysjunkcyjnych młodzieży z rodzin Realizatorami projektu były: a. Świetlica Środowiskowa dla Dzieci z Rodzin Dysfunkcyjnych przy Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Lubartowie prowadziła w okresie ferii letnich i zimowych codzienne zajęcia świetlicowe dla 30 dzieci z rodzin obejmowanych pomocą społeczną. Organizowano plenerowe wycieczki krajoznawcze m.in. wycieczkę do gospodarstwa agroturystycznego "Arka" w Sernikach, grille, spotkania tematyczne promujące zdrowy styl życia. Współpracując ze Stowarzyszeniem na Rzecz Rozwoju Osoby "Self' z Lublina pozyskano fundusze na wypoczynek letni dla wychowanków Świetlicy; b. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie udzielił wsparcia finansowego dla 19 dzieci na zakup odzieży, obuwia sportowego i innych przedmiotów w związku z ich wyjazdem na wypoczynek; zakwalifikowano 10 dzieci na wyjazd kolonijny do Ostródy; dla 3 dzieci pokryto koszty wyjazdu edukacyjnego w ramach Zielonej Szkoły; c. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych organizowało różne formy wypoczynku letniego dla dzieci i młodzieży z terenu miasta Lubartów; d. Lubartowski Ośrodek Kultury zorganizował m.in.: Akcję Lato, Ferie w LOK, Festyn Bezpieczne Wakacje, Wakacyjny Turniej Szachowy skierowany do dzieci i młodzieży podczas dni wolnych od nauki. 4. Prowadzenie Kuratorskiego Ośrodka przy Sądzie Rejonowym w Lubartowie Ośrodek Kuratorski Nr 1 przy Sądzie Rejonowym w Lubartowie w 2010 roku organizował różne formy wsparcia dla 19 nieletnich, skierowanych do Ośrodka postanowieniem sądu. Realizowano projekt Szansa - aktywizacja zawodowa młodzieży trudnej na Lubelszczyźnie, w ramach którego prowadzono: zajęcia w zakresie doradztwa zawodowego, poradnictwa psychologicznego, socjoterapii, sportterapii, wyrównywania wiedzy - korepetycje. Projekt jest kontynuowany w ramach drugiej edycji Szansa II. W ramach pracy trzech kuratorów zawodowych i dwóch kuratorów społecznych, prowadzono działalność resocjalizacyjną w formie rozmów indywidualnych z podopiecznymi Ośrodka oraz ich rodzicami. Rezultaty osiągnięte w ramach działań Celu strategicznego 1 w 2010 roku: 3</p>
<p>5 Zabezpieczenie podstawowych potrzeb bytowych rodzin ubogich; Ograniczenie niedożywienia wśród dzieci, młodzieży i dorosłych w rodzinach ubogich; Zapobieganie marginalizacji i alienacji dzieci rodziców dotkniętych ubóstwem i wykluczeniem społecznym; Zwiększenie efektywności i atrakcyjności działań prowadzonych w placówkach opiekuńczo-wychowawczych; Zapewnienie dzieciom i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych uczestnictwa w wypoczynku; W ramach celu strategicznego 2 - Miejskiego programu wspierania profilaktyki problemów alkoholowych i uzależnień, podejmowano działania, mające na celu koordynację przedsięwzięć profilaktycznych, medycznych i edukacyjnych, prowadzonych na rzecz osób uzależnionych oraz ich rodzin, lub zagrożonych uzależnieniami. M.in. realizowano: 1. Projekty socjalne realizujące formy pracy w placówkach opiekuńczo-wychowawczych prowadzonych m. in. dla dzieci i młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym Ich wykonawcami były: a. Polski Czerwony Krzyż, który realizował Program Inwestuj w zdrowie - nie sięgaj po używki - prowadzony w świetlicach profilaktyczno-wychowawczych przy Szkole Podstawowej Nr 1 i Gimnazjum Nr 2. Jego celem było uświadomienie podopiecznym skutków sięgania przez młodych ludzi po alkohol. W ramach Programu organizowano pogadanki, apele tematyczne, konkurs plastyczny oraz konkurs wiedzy, rozdawano ulotki; b. Świetlica Środowiskowa dla Dzieci z Rodzin Dysfunkcyjnych prowadziła zajęcia edukacyjne i profilaktyczne o różnej tematyce i w różnych formach m.in.: edukacyjnych, w zakresie organizowania czasu wolnego, uczestnictwa w imprezach kulturalnych, wspierania rozwoju zainteresowań i zdolności, pracy nad kulturą osobistą. 2. Cykliczne programy terapeutyczne dla dzieci młodzieży oraz programy edukacyjne z zakresu profilaktyki uzależnień a. W Świetlicy Środowiskowej dla Dzieci z Rodzin Dysfunkcyjnych, w której zatrudniony jest psycholog, prowadzono zajęcia terapeutyczne z zakresu profilaktyki uzależnień dotyczące używek: alkoholu, nikotyny, narkotyków; zajęcia ukazujące zachowania alternatywne w sytuacjach wyzwalających agresję. Dwa razy w tygodniu w Świetlicy odbywały się zajęcia indywidualne i grupowe z psychologiem, w ramach Programu profilaktycznego dla dzieci i rodziców z rodzin dysfunkcyjnych, którego celem było odreagowanie tłumionych emocji i radzenie sobie w trudnych sytuacjach oraz wzmocnienie poczucia własnej wartości uczestników; realizowano program Gry i zabawy - jako forma zajęć relaksacyjno-korekcyjnych, mający na celu korektę zaburzeń emocjonalnych i fizycznych wychowanków Świetlicy; b. II Liceum Ogólnokształcące opracowało i zrealizowało programy edukacyjne z zakresu profilaktyki uzależnień m.in.: Program Profilaktyki Problemów Młodzieży, międzynarodowy program Sokrates Comenius - Uczenie się przez całe życie. Zajęcia 4</p>
<p>6 prowadzili: pedagog, psycholog szkolny, wychowawcy klas, doradcy zawodowi. Dotyczyły one: asertywności, poczucia własnej wartości, przeciwdziałania agresji i aktom przemocy, zapobiegania stresom i fobiom szkolnym, sensu życia, rozwiązywania konfliktów, szkodliwości spożywania alkoholu i innych używek. Młodzież szkolna uczestniczyła w spektaklu profilaktycznym Ważne by uwierzyć w dobro. Szkoła zakupiła literaturę dla młodzieży, gdzie poruszana jest tematyka profilaktyki; c. W Gimnazjum Nr 1 przeprowadzono program profilaktyczny Spójrz inaczej w klasach II; pogadanki na temat Odpowiedzialności karnej nieletnich prowadzone przez policjantów Komendy Powiatowej Policji w Lubartowie dla klas I, II i III. Uczniowie klas III uczestniczyli w spektaklu profilaktycznym Kiedy nadejdzie jutro; na lekcjach biologii i godzinach wychowawczych omawiano problematykę zdrowego stylu życia, zagrożeń młodzieży i uzależnień. Dla rodziców i nauczycieli zorganizowano szkolenie na temat wpływu substancji psychoatywnych na młodzież; d. W Zespole Szkół Nr 2 realizowano zagadnienia dotyczące profilaktyki uzależnień od alkoholu, narkotyków, nikotyny, które stanowiły główny temat współpracy pedagoga szkolnego, wychowawców klas, pielęgniarki szkolnej i księży - katechetów. Odbicie tej współpracy widoczne było podczas ogólnopolskich czy światowych obchodów dni walki z uzależnieniami i chorobami z nich wynikającymi (m.in. dokonano prezentacji multimedialnej, z krótkim wykładem na temat walki z HIV/AIDS). Dla uczniów klas I, II i III zorganizowano wykład pt.: Legalnie na dno, dotyczący problematyki stosowania dopalaczy wśród młodzieży; e. W Gimnazjum Nr 2 przeprowadzono spektakle profilaktyczne: Klaser pełen dopalaczy - ostrzegający młodzież przed używaniem substytutów narkotyków; Trudne powroty - poruszający problematykę uzależnienia od narkotyków, alkoholu czy papierosów; Szkolna elita - poruszający problem przemocy i sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach; Tolerancja i szacunek - przedstawiający sposoby radzenia sobie z kompleksami i brakiem akceptacji. Organizowano spotkania z pedagogiem, specjalistami w zakresie: zakażeń wirusem HIV/AIDS; nt. odpowiedzialności za popełnione czyny karalne oraz lekceważenie swoich obowiązków szkolnych; f. W Szkole Podstawowej Nr 4 realizowany był program Różowe okulary jako cykl spotkań z kulturą, obcowanie z dziełem artystycznym. Jego odbiorcami byli uczniowie klas II-III, IV-VI. Ponadto realizowano programy profilaktyczno-wychowawcze tj.: Spójrz inaczej, Spójrz inaczej na agresję, Dziękuję Nie, Wychowanie przeciw przemocy oraz projekt Jestem Artystą, poruszający problematykę przemocy i agresji w środowisku szkolnym. Odbiorcami ww. programów byli uczniowie klas I-VI. Wykorzystując innowacyjne metody pracy z uczniami zorganizowano warsztaty taneczne Wytańczyć złość i warsztaty muzyczne Muzykoterapia odreagowaniem napięć u dzieci, których celem było eliminowanie napięcia emocjonalnego, złych emocji, agresji i stresu poprzez taniec i muzykę; g. W Szkole Podstawowej Nr 3 przeprowadzono cykl zajęć profilaktycznych Rozumieć innych wcale nie jest trudno na temat substancji szkodliwych, głównie tytoniu. W klasach VI zorganizowano spotkania z przedstawicielem policji, których tematem były zachowania ryzykowne dzieci i młodzieży oraz ich skutki prawne. Uczniowie brali także udział w konkursie plastycznym Świat byłby dużo lepszy bez... przygotowanym przez pedagoga i nauczyciela plastyki. Poprzez konkurs uczniowie apelowali do wszystkich żyjących na Ziemi o ochronę przyrody, życie bez narkotyków, alkoholu, przemocy; h. Polski Czerwony Krzyż podejmował działania wskazujące metody spędzania czasu wolnego bez uzależnień, przeciwdziałające niedostosowaniu społecznemu, demoralizacji, promowaniu zdrowego stylu życia. Zajęcia prowadzone były w formie pogadanek, konkursów, prelekcji, kół zainteresowań; 5</p>
<p>7 1. Komenda Powiatowa Policji w Lubartowie zorganizowała zajęcia w szkołach całego powiatu lubartowskiego w ramach profilaktyki, w czasie których przybliżano uczniom tematy z cyklu Jaka jest Twoja świadomość: m.in. agresja i przemoc rówieśnicza, odpowiedzialność prawna nieletnich, Powiem Ci to czego nie usłyszysz od dilera. Podejmując działania w zakresie problematyki przemocy w szkołach, prowadzono stałą współpracę z kuratorami sądowymi i społecznymi, pedagogami szkolnymi i nauczycielami. Dzielnicowi oraz Zespół ds. Prewencji Kryminalnej KPP Lubartów uczestniczyli w spotkaniach z gronem pedagogicznym, rodzicami, gdzie poruszano problematykę przemocy rówieśniczej. Realizując Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata systematycznie kontrolowano przestrzeganie zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim; wdrażano programy korekcyjno-edukacyjne dla sprawców; policjanci brali udział w festynach tematycznych i zajęciach sportowo-rekreacyjnych skierowanych do młodzieży. W ramach realizacji Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV na lata Zespół ds. Prewencji Kryminalnej KPP w Lubartowie brał udział w spotkaniu poświęconym tematyce HIV/AIDS dla uczniów szkoły średniej. W ramach realizacji Krajowego Programu Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu i Przestępczości wśród Dzieci i Młodzieży prowadzono spotkania i prelekcje dla młodzieży szkolnej, podczas których przekazywano uczniom podstawowe informacje, dotyczące odpowiedzialności prawnej nieletnich za popełnione czyny karalne oraz postępującej demoralizacji; J. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych w Lubartowie realizowało cykliczną VII-VIII Edycję Warsztatów Korekcyjno-Edukacyjnych dla sprawców oraz ofiar przemocy domowej. 3. Prowadzenie rubryki informacyjnej w lokalnej prasie, rozpowszechniającej problematykę uzależnień i sposoby walki z ich skutkami Na łamach lokalnej prasy tj. tygodnika "Lubartowiak" ukazywał się cykl artykułów w rubryce Krótkie rozumki, które poruszały problematykę nietrzeźwości kierowców oraz skutki takiego postępowania. Komenda Powiatowa Policji w Lubartowie informowała na łamach tygodnika o tym, iż kierowanie pojazdem pod wpływem alkoholu jest przestępstwem. Dodatkowo, w niektórych numerach pisma ukazywały się artykuły dotyczące tematyki antyalkoholowej i antynarkotykowej np.: w Nr 22 - Z promilami; Nr 39 - Jechał pod wpływem narkotyków; Pijany wiózł dzieci. Publikowano informacje dotyczące profilaktyki uzależnień tj.: w Nr 31 - Profilaktyka uzależnień; w Nr 32 - Alkohol uzależnia; w Nr 38 - Nikotyna też zabija; w Nr 39 - Uzależnienie od leków; w Nr 45 - Wspćłuzależnienie, Alkohol niszczy rodzinę. 4. Prowadzenie działań dotyczących profilaktyki uzależnień Powyższy projekt był realizowany w ramach działalności Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, której głównym celem jest propagowanie zdrowego, trzeźwego stylu życia i przeciwdziałania alkoholizmowi, leczenia i rehabilitacji. Co roku opracowywane są programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, które mają na celu przede wszystkim odnosić się nie tylko do osób z problemem alkoholowym, ale także do ich rodzin, a zwłaszcza dzieci i młodzieży. 6</p>
<p>8 W 2010 r. Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych realizowała zadania strategiczne, które uwzględniały: zwiększenie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu; udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie; profilaktykę dotyczącą szkodliwości nadużywania napojów alkoholowych i środków psychotropowych; realizację na terenie szkół lubartowskich programów z zakresu zagrożeń alkoholizmem, narkotykami, nikotyną i przemocą m.in.: Spójrz inaczej; Spójrz inaczej na agresję; Dzieci w sieci; Sport ucieczką od nałogów, do których prowadzenia przeszkolono w 2010 r. łącznie 50 osób (w programach tych uczestniczyło ok uczniów); wspieranie instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych zajmujących się rozwiązywaniem problemów alkoholowych; wspieranie programów w placówkach lecznictwa otwartego; wspieranie organizacyjno-finansowe podejmowanych działań na rzecz organizacji spędzania wolnego czasu oraz świetlic profilaktycznowychowawczych i socjoterapeutycznych. Rezultaty osiągnięte w ramach działań Celu strategicznego 2 w 2010 r.: Zwiększenie dostępności i skuteczności organizowanych form pomocy psychologicznej w placówkach opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci z rodzin alkoholowych; Upowszechnienie nowoczesnych programów profilaktycznych i metod kształcenia postaw, służących zdrowemu i trzeźwemu życiu; Podniesienie poziomu świadomości społecznej w zakresie zagrożeń uzależnieniami; Wypracowanie środowiskowego systemu rozwiązywania problemów alkoholowych. W ramach celu strategicznego 3, realizowano Program aktywizacji i integracji osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka w Lubartowie, skierowany do osób bezrobotnych, bezdomnych, niepełnosprawnych, starszych wiekiem. Głównym zamierzeniem tego programu jest poszukiwanie nowych rozwiązań pomocy pozamaterialnej, tak aby przeciwdziałać zjawisku "uzależniania" się świadczeniobiorców od finansowej pomocy społecznej oraz dążenie do zmiany ich postawy z pasywnej na aktywną. Aby sprostać temu zadaniu w 2010 roku realizowano: 1. W zakresie Aktywizacji osób bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytuacji, obejmowanych pomocą społeczną: a. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie w okresie r r. realizował projekt systemowy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , Priorytet VII. Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1. Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji, Poddziałanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej, współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego pt.: OD AKTYWIZACJI DO ROZWOJU. Integracja społeczna i zawodowa klientów pomocy społecznej w Lubartowie. Celem głównym projektu było zapewnienie równego dostępu do zatrudnienia osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym, wykluczonym oraz dyskryminowanym na rynku pracy, a także podwyższenie ich statusu zawodowego i społecznego poprzez przygotowanie do wejścia 7</p>
<p>9 na rynek pracy i integrację z rynkiem pracy. Projekt zakładał wsparcie 25 osobowej grupy beneficjentów korzystających z pomocy społecznej, nieaktywnych zawodowo, a także zatrudnionych, w wieku aktywności zawodowej poprzez zastosowanie instrumentów aktywnej integracji: zawodowej, edukacyjnej, zdrowotnej i społecznej, z wykorzystaniem podstawowego narzędzia pracy - kontraktu socjalnego. Osiągnięto wszystkie zamierzone rezultaty projektu tj.: zawarcie 37 kontraktów socjalnych z uczestnikami projektu; ukończenie przez 25 osób udziału w realizacji projektu w dniu r.; ukończenie przez 25 uczestników wybranego szkolenia zawodowego typu: Gastronomia z prowadzeniem działalności gospodarczej - 5 osób, Kosmetyka i stylizacja paznokci - 2 osoby, Opiekunka osoby starszej i niepełnosprawnej - 4 osoby; Sprzedawca z obsługą komputera i maszyn liczących - 4 osoby; Magazynier z obsługą wózków jezdniowych z napędem silnikowym i komputerowych programów magazynowo-księgowych, kas fiskalnych - 4 osoby; Rachunkowość budżetowa od podstaw - 6 osób. Osiągnięte rezultaty miękkie to: nabycie umiejętności w zakresie aktywnego poszukiwania pracy poprzez 27 uczestników; ukończenie zajęć indywidualnych i grupowych z zakresu doradztwa zawodowego przez 27 osób; wzrost samooceny i pewności siebie poprzez ukończenie zajęć indywidualnych i grupowych z zakresu podniesienia kompetencji życiowych i umiejętności społeczno-zawodowych i udział w terapii psychologicznej przez 27 osób; zwiększenie motywacji do poszukiwania pracy m.in. dzięki ukończonym zajęciom z zakresu doradztwa zawodowego; b. W Oddziale Lubelskiej Fundacji Rozwoju w Lubartowie w 2010 r. zorganizowano 67 szkoleń. Łącznie z usług szkoleniowych skorzystało 857 osób, w tym 216 długotrwale bezrobotnych z miasta Lubartowa. Fundacja realizowała następujące projekty: - Rozwój w dobie zmian - dla 22 beneficjentów, który skierowany był do osób pracujących po 50 roku życia, ale również do pracowników administracji i służb społecznych; - Start w przedsiębiorczość II - dla 14 osób, skierowany do osób planujących rozpocząć działalność gospodarczą; - Schodami do góry - to kolejny projekt, którym objęto 19 osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. W ramach tego projektu zrealizowano: Program resocjalizacji społeczno-zawodowej, w którym uczestniczyło 9 beneficjentów; - Wyjść przed nawias - dla 33 osób. Projekt skierowany do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, w ramach którego przeprowadzono Program aktywizacji społeczno - zawodowej dla 33 beneficjentów. W ramach projektów: Wyjść przed nawias i Schodami do góry, współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego, przeprowadzono doradztwo zawodowe i pośrednictwo pracy. Z tej usługi skorzystały 52 osoby. Bezrobotni zgłaszający się do Klubu Pracy uzyskali wsparcie w poszukiwaniu zatrudnienia w postaci: pomocy przy sporządzaniu dokumentacji związanej z ubieganiem się o pracę, pomocy doradczej w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, wyboru dalszej drogi edukacji, zachowania się podczas rozmowy kwalifikacyjnej, przedstawienia aktualnych ofert pracy, udostępnienia nieodpłatnych stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu, prowadzenia działań w szkołach średnich związanych z edukacją młodzieży. W 2010 r. zorganizowano 2 sesje tematyczne; udzielono 51 porad indywidualnych; odbyło się doradztwo zawodowe dla 24 osób, doradztwo personalne dla 2 osób oraz porady dla 25 bezrobotnych z zakresu zakładania działalności gospodarczej. Oddział Lubelskiej Fundacji Rozwoju w Lubartowie na bieżąco rejestruje wszystkie zgłaszane oferty pracy. W ramach Pośrednictwa pracy w 2010 r. pozyskano 32 oferty pracy stałej i okresowej, z których skorzystały 84 osoby. Zorganizowano 1 giełdę pracy. 8</p>
<p>10 2. Prowadzono punkt informacyjny o aktualnych ofertach pracy, poradnictwie, szkoleniach i pomocy socjalnej Realizatorem tego projektu jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie oraz Powiatowy Urząd Pracy w Lubartowie. Punkt informacyjny mieści się w siedzibie Ośrodka, a głównymi beneficjentami wsparcia są osoby bezrobotne figurujące w ewidencji Powiatowego Urzędu Pracy w Lubartowie i korzystające z pomocy społecznej. W 2010 r. udostępniono 71 ofert pracy, które za pośrednictwem pracowników socjalnych przekazano bezrobotnym klientom, poszukującym zatrudnienia. 3. Utworzono Klub Integracji Społecznej Realizatorem zadania jest Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych w Lubartowie, które w 2010 r. utworzyło Klub Integracji Społecznej dla mieszkańców powiatu lubartowskiego. KIS zainicjował: działania terapeutyczne, działania edukacyjno-korekcyjne oraz poradnictwo prawno-administracyjne. Rozwój bazy ofertowej KIS m.in. w zakresie działań zatrudnieniowych, planowany jest w 2011 r. 4. Podejmowano działania wolontarystyczne W 2010 r. działania wolontarystyczne podjęły 4 koła działające w szkołach tj.: Gimnazjum Nr 1, Gimnazjum Nr 2, II Liceum Ogólnokształcącym, Zespole Szkół Nr 2. Zrzeszają one aktywną, wrażliwą i zaangażowaną młodzież, która czynnie uczestniczy w imprezach kulturalnych, akcjach charytatywnych. W 2010 r. Szkolny Klub Wolontariusza, działający przy II Liceum Ogólnokształcącym w Lubartowie podjął współpracę z instytucjami, m.in.: szkołami, przedszkolami, domami dziecka i domami opieki, hospicjum, UNICEF, Polską Akcją Humanitarną; wymieniał się doświadczeniami z wolontariuszami z Litwy, Niemiec i Ukrainy. Szkolne Koło Wolontariatu przy Gimnazjum Nr 2 zrzesza 20 uczniów i pracuje zgodnie z przyjętym programem. 5. Opracowano i realizowano projekty skierowane do grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym Do realizacji projektu przystąpiły: a. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie zrealizował 6 projektów socjalnych tj.: Zabawa Karnawałowa - Projekt skierowany był do dzieci z rodzin ubogich z terenu miasta Lubartowa, które długotrwale korzystają ze świadczeń pomocy społecznej. Celem projektu było wskazanie pozytywnych wzorców zachowań poprzez zabawę oraz wsparcie zagrożonych środowisk wykluczeniem społecznym. Służył integracji społecznej dzieci z różnych środowisk. Spotkanie odbyło się w okresie ferii zimowych w sali gimnastycznej Gimnazjum Nr 1 w Lubartowie, udostępnionej nieodpłatnie przez placówkę. Uczestniczyło w nim 101 dzieci w wieku od 7 do 12 lat. Dzieci brały aktywny udział w przygotowanych 9</p>
<p>11 dla nich grach i konkursach, za które były nagrodzone maskotkami i słodyczami. Podczas przerwy zostały poczęstowane pączkami i napojami. Spotkanie zakończyło się wręczeniem dzieciom paczek ze słodyczami. Imprezę udało się przygotować dzięki współpracy z Urzędem Miasta, wolontariuszami oraz sponsorami, którzy nieodpłatnie przekazali pączki i napoje; Międzynarodowy Dzień Osób Starszych Projekt został przygotowany z myślą o osobach starszych z okazji "Międzynarodowego Dnia Osób Starszych". Celem głównym projektu było przełamanie stereotypów związanych z obrazem starości oraz integracja ze środowiskiem lokalnym osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. W spotkaniu wzięło udział 70 osób - podopiecznych MOPS w Lubartowie oraz pensjonariuszy DDPS w Lubartowie; Spotkanie Opłatkowe - Projekt ten został skierowany do podopiecznych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubartowie i pensjonariuszy Dziennego Domu Pomocy Społecznej, a zwłaszcza osób samotnych, nie posiadających bliskiej rodziny, pozbawionych możliwości spędzenia Świąt Bożego Narodzenia w gronie najbliższych. Jego celem było zintegrowanie środowiska osób samotnych, danie wzajemnego wsparcia i poczucia "bycia razem", promowanie aktywnych postaw członków społeczności lokalnej z nastawieniem na pomaganie innym. Podczas spotkania panował nastrój bożonarodzeniowy, w którego klimat uczestnicy spotkania zostali wprowadzeni przez kolędujące dzieci ze świetlicy środowiskowej, działającej przy ośrodku pomocy społecznej. Przy wigilijnym stole zasiadło 54 zaproszonych gości. Środki finansowe na realizację projektu pochodziły z Urzędu Miasta Lubartów oraz z środków ujętych w planie finansowym MOPS dla DDPS w Lubartowie; Śniadanie Wielkanocne W okresie świątecznym zorganizowano zbiórkę artykułów spożywczych i przemysłowych w sklepach na terenie miasta, do której włączyli się aktywnie wolontariusze z lubartowskich szkół, uczniowie szkoły muzycznej, ofiarując słodycze zebrane podczas imprezy okolicznościowej. Swoją pomocą akcję wsparli funkcjonariusze Straży Miejskiej w Lubartowie. Z zebranych artykułów przygotowano 40 paczek świątecznych, które po zakończeniu zbiórki dostarczono najuboższym rodzinom, będącym beneficjentami ośrodka pomocy społecznej; Gwiazdka Celem akcji było przygotowanie paczek świątecznych dla rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Z zebranych artykułów spożywczych w lubartowskich sklepach oraz podczas akcji Pomóż Dzieciom Przetrwać Zimę, I ty możesz zostać św. Mikołajem, a także przez młodzież z Sejmiku Dzieci i Młodzieży Miasta Lubartowa, przygotowano 64 paczki żywnościowe. Pozostałe dary tj. odzież i obuwie przekazano podopiecznym MOPS w Lubartowie; Barwy Lata - Projekt skierowano do 30 dzieci pochodzących z rodzin objętych pomocą społeczną, a także uczęszczających do świetlicy środowiskowej przy ośrodku pomocy społecznej. Celem projektu było kształtowanie prospołecznych zachowań dzieci w wieku szkolnym oraz rozwijanie ich zainteresowań. Realizacja projektu odbywała się w plenerze i połączona była z konkursem plastycznym. W spotkaniu uczestniczył funkcjonariusz policji, który przybliżył dzieciom tematykę bezpiecznych i pozytywnych zachowań w środowisku domowym, rówieśniczym i szkolnym. Projekt był współfinansowany przez Urząd Miasta Lubartów i sponsorów; b. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych realizowało projekty w ramach PO KL tj.: Prosynteza, Śladami Twórczości Ludowej, Wsparcie osób z zaburzeniami psychicznymi na rynku pracy II, PO FIO 2011 "Detektywi na tropie" - odkrywamy i budujemy więzi międzypokoleniowe. Dodatkowo SIL organizował: działania terapeutyczne i edukacyjnokorekcyjne, poradnictwo prawno-administracyjne oraz działania zatrudnieniowe; 10</p>
<p>12 prowadził też klub socjoterapeutyczny "PROMYK". We współpracy z Sądem Rejonowym w Lubartowie Stowarzyszenie organizowało i nadzorowało prace społecznie-użyteczne; c. Zespół Szkół Nr 2 w Lubartowie realizował projekty: Archimedes - w ramach którego powstały 4 koła naukowe (matematyczne, biologiczne, fizyczne i chemiczne), odbyły się zajęcia dodatkowe dla pięciu grup z ww. przedmiotów; w projekcie brało udział 230 uczniów; Szkoła równych szans - zorganizowano ok. 300 godzin zajęć wyrównawczych, powstały koła zainteresowań, koła sportowe oraz 40 godzin poświęcono na zajęcia z doradztwa zawodowego; przeprowadzano 18 rodzajów różnych zajęć; Comonius, w ramach którego uczniowie szkoły wyjechali na wymianę międzynarodową do Włoch; Młodzieżowe Uniwersytety Matematyczne - w ramach którego prowadzono zajęcia rozszerzające oraz wyrównujące wiedzę; d. Szkoła Podstawowa Nr 3 w ramach akcji Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy tj. Ratujemy i uczymy ratować, przeszkolono 16 klas z zakresu udzielania pierwszej pomocy i resuscytacji; e. Polski Czerwony Krzyż - w ramach programu Bezpieczna szkoła - bezpieczne miasto, skierowanego do uczniów lubartowskich szkół podstawowych oraz gimnazjum, przeszkolono 45 osób w zakresie pierwszej pomocy; f. Środowiskowy Dom Samopomocy realizując jeden z celów statutowych, jakim jest rehabilitacja społeczna osób z zaburzeniami psychicznymi, aktywizował wskazane osoby, poprzez włączenie ich w cykl życia społecznego w formie udziału w różnych przedsięwzięciach organizowanych przez placówkę. W roku ŚDS proponował swoim uczestnikom udział w 30 imprezach o charakterze integracyjnym, sportowym, kulturalnym, rozrywkowym i rekreacyjnym. W ramach rehabilitacji zawodowej organizowano zajęcia w pracowniach terapeutycznych tj. kulinarnej, stolarskomechanicznej i komputerowej, których celem było wyrobienie u uczestników cech pozwalających na ewentualne podjęcie aktywności zawodowej: punktualności, staranności, wytrwałości, umiejętności pracy w zespole. W ramach projektu W drodze do lepszego jutra - II edycja, współfmansowanego z środków EFS w ramach PO KL, wsparciem objęto 12 uczestników ŚDS. Rezultaty osiągnięte w ramach działań Celu strategicznego 3 w roku: Obniżenie poziomu bezrobocia wśród osób z grup zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym objętych pomocą społeczną; Umożliwienie osobom bezrobotnym uzyskania kompleksowych informacji o ofertach pracy, wolnych miejscach pracy, usługach, poradnictwa zawodowego, szkoleniach oraz pomocy socjalnej; Zmniejszenie skali marginalizacji społecznej osób niepełnosprawnych; Aktywizacja i integracja społeczności lokalnych w kierunku stworzenia solidaryzmu społecznego. Działania realizowane w ramach celu strategicznego 4 - Miejskiego programu równego dostępu do edukacji, kultury i sportu osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, zmierzają do zapewnienia dostępu mieszkańcom miasta zagrożonych marginalizacją 11</p>
<p>13 społeczną do dóbr społecznych (edukacji, kultury, sportu). Cel ten osiągany był poprzez realizowanie programów edukacyjnych, podejmowanie działań społeczno-kulturalnych w środowisku lokalnym w ramach: 1. Prowadzenia wypożyczalni podręczników szkolnych dla dzieci z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji Gimnazjum Nr 2 pozyskało 132 egzemplarze podręczników do klas I-III, w tym: 109 egzemplarzy pochodziło z wydawnictw pedagogicznych, a 23 zakupiono z funduszu Rady Rodziców. W roku szkolnym 2010/11 biblioteka wypożyczyła 130 egzemplarzy podręczników 37 uczniom gimnazjum. Komplety podręczników wypożyczyło 11 uczniów, zaś 26 gimnazjalistom udostępniono pojedyncze egzemplarze. 2. Opracowanie systemu likwidacji barier architektonicznych, informacyjnych, komunikacyjnych, społecznych i psychologicznych ułatwiających dostęp osób niepełnosprawnych do lokalnych instytucji edukacyjnych W 2010 r.: a. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych w Lubartowie prowadziło Klub Seniora i Osoby Niepełnosprawnej "Otwarte Serca", dostępne dla lokalnej społeczności zagrożonej wykluczeniem społecznym; b. Środowiskowy Dom Samopomocy w Lubartowie jako dzienna placówka wsparcia dla osób z niepełnosprawnością intelektualną i zaburzeniami psychicznymi, w 2010 r. obejmował opieką 57 osób z terenu powiatu lubartowskiego i miasta/gminy Lubartów (25 osób). Część z nich miała zapewniony przez placówkę dowóz na zajęcia. W ramach projektu Zakup samochodu - autobusu 16+1 miejscowego przystosowanego do przewozu osób niepełnosprawnych w tym poruszających się na wózkach inwalidzkich, zakupiono autobus Ford Transit. Inwestycja ta była możliwa dzięki otrzymanym środkom z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych i Starostwa Powiatowego w Lubartowie. Dzięki temu przedsięwzięciu znacznie podniósł się komfort i bezpieczeństwo jazdy; zaobserwowano też wyższą frekwencję uczestników. Bariery psychologiczne tj. niechęć do wsparcia instytucjonalnego, personel placówki minimalizował poprzez otwartość w kontaktach z osobami niepełnosprawnymi, wyrażającymi chęć korzystania z usług ŚDS. Pracownicy docierali także do rodzin uczestników, a potem systematycznie podtrzymywali kontakt. W 2010 r. 45% rodziców/opiekunów odwiedziło placówkę w celu skorzystania z porady specjalistów (lekarza psychiatry, psychologa, pedagoga) lub rozmowy z personelem terapeutycznym. Działające przy ŚDS Stowarzyszenie Przyjaciół Niepełnosprawnych LIBRA, którego cele statutowe obejmują przede wszystkim działalność na rzecz osób z zaburzeniami psychicznymi, w roku 2010 w dalszym ciągu realizowało zadania związane z ułatwieniem dostępu osobom niepełnosprawnym do kultury sportu i rekreacji. W dniach ŚDS przy współpracy z PCPR zorganizował wyjazd 37 osobowej grupy podopiecznych na turnus rehabilitacyjny do Jarosławca nad morzem; c. Szkoła Podstawowa Nr 4 w Lubartowie zrealizowała projekt edukacyjny Żyj inaczej w oddziale integracyjnym. Organizowano zajęcia integrujące zespół klasowy, mające na celu wzmocnienie tolerancji, empatii i szacunku wobec niepełnosprawnych kolegów. 12</p>
<p>14 Udzielano pomocy i wsparcia w sytuacjach szkolnych, ćwiczonych poprzez zabawę i aktywność twórczą. Odbiorcami projektu byli uczniowie oddziałów integracyjnych. 3. Organizowanie wydarzeń artystycznych, kulturalnych i sportowych z udziałem osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym Do realizacji wskazanych imprez organizowanych w instytucjach na terenie miasta przystąpiły: a. Lubartowski Ośrodek Kultury, który był organizatorem i współorganizatorem imprez kulturalnych i sportowych, kierowanych do wszystkich mieszkańców miasta, w tym osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. W 20 lor. przeprowadzono 40 imprez w formie spotkań autorskich, wystaw, koncertów, konkursów, turniejów i warsztatów w różnych dziedzinach, zabaw okolicznościowych, zajęć tematycznych. Wszystkie działania ukierunkowane były na rozwój kulturalny społeczności lokalnej i integrację środowiska; b. n Liceum Ogólnokształcące było organizatorem: XIII edycji Sportowych Potyczek - sportowe współzawodnictwo klas I-In szkół podstawowych w Lubartowie, w których uczestniczyły 3 drużyny liczące 90 zawodników i 20 Sędziów Młodzieżowych z n Liceum Ogólnokształcącego; XXIII edycji O Uśmiech Dziecka - zawody rekreacyjno-sportowe, w których uczestniczyły 3 drużyny liczące 90 zawodników i 20 Sędziów Młodzieżowych; XX edycji Międzyszkolnych Igrzysk Lekkiej Atletyki MILA - turniej sportowy zorganizowany dla 82 zawodników szkół podstawowych w Lubartowie oraz 22 sędziów młodzieżowych z n LO; c. W Zespole Szkół Nr 2 poloniści we współpracy z innymi nauczycielami zorganizowali: Dzień Patrona Szkoły, Koncert Mikołajkowy, Jasełka, kolędę szkolną, akademie z okazji: II-go Listopada i Święta Niepodległości. W przygotowaniach ww. wydarzeń artystycznych brali udział uczniowie z klas uczestniczących w spektaklach, w tym zagrożeni wykluczeniem społecznym. W ramach funkcjonującej w szkole biblioteki szkolnej oraz centrum multimedialnego, młodzież mogła skorzystać z bezpłatnego dostępu do Internetu. Szkoła jako instytucja przyjazna osobom z dysfunkcjami, niepełnosprawnościami, ułatwiała dostęp do pomocy pedagogicznej i psychologicznej; d. Środowiskowy Dom Samopomocy proponował swoim podopiecznym uczestnictwo w imprezach artystycznych, kulturalnych i sportowych z udziałem osób z przewlekłymi zaburzeniami psychicznymi tj.: V Mikołajkowy Turniej Tenisa Stołowego dla Osób Niepełnosprawnych; V Miejską Paraolimpiadę; V Integracyjny Przegląd Aktywności Artystycznej Osób Niepełnosprawnych " Moja Sztuka - Moje Życie"; e. Szkoła Podstawowa Nr 3 zorganizowała: V Paraolimpiadę, która adresowana była do dzieci i młodzieży niepełnosprawnej z terenu miasta Lubartowa, mających utrudniony dostęp do edukacji. Celem imprezy była integracja osób niepełnosprawnych ze środowiskiem lokalnym poprzez uczestnictwo w wydarzeniach artystycznych, kulturalnych i sportowych. Do akcji włączyli się wolontariusze - nauczyciele i dzieci ze Szkoły Podstawowej Nr 3; Ćwiczenia z Olą - cykliczne programy propagujące aktywność ruchową; 13</p>
<p>15 zajęcia gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej o charakterze edukacji zdrowotnej dla uczniów klas 0-VI, w których wzięły udział dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym; Świąteczne Pływanie - projekt realizowany w formie zawodów na basenie szkolnym dla wszystkich chętnych; zawody sportowe oraz mistrzostwa szkolne w różnych dziedzinach (biegi przełajowe, tenis stołowy, halowa piłka nożna, badminton drużynowy, pływanie sztafetowe i indywidualne, mini koszykówka); O uśmiech dziecka - zawody rekreacyjno-sportowe. Rezultaty osiągnięte w ramach działań Celu strategicznego 4 w 2010 roku: Zrównoważenie szans edukacyjnych dzieci z rodzin wielodzietnych w trudnej sytuacji materialnej; Stworzenie warunków do edukacji osób niepełnosprawnych; Zwiększenie udziału osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym w edukacji szkolnej, wydarzeniach artystycznych, kulturalnych i sportowych na terenie miasta. Cel 5 dokumentu Strategii określa Miejski program rozwoju służb społecznych oraz skutecznego systemu pomocy opartego na współpracy instytucjonalnej. Zadaniem tego programu jest stworzenie współpracy i komunikacji pomiędzy instytucjami pomocowymi działającymi na terenie miasta, a tym samym rozwinięcie skutecznej, skoordynowanej pomocy instytucjonalno-usługowej dla osób z grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Cel ten osiągany był poprzez: 1. Utworzenie zintegrowanego systemu instytucjonalnej pomocy społecznej Zintegrowany system instytucjonalnej pomocy społecznej polega przede wszystkim na współpracy i komunikacji pomiędzy instytucjami pomocowymi działającymi na terenie miasta, a tym samym rozwinięciu skutecznej, skoordynowanej pomocy instytucjonalnousługowej dla osób z grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Działania takie mają wymiar długofalowy i przekładają się na cały okres realizacji Strategii. Realizowały to instytucje: a. Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych w ramach umowy partnerskiej z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie oraz z Lubelskim Ośrodkiem Samopomocy w Lublinie; b. Środowiskowy Dom Samopomocy - Zespół Wspierająco-Aktywizujący w ŚDS w ramach tworzenia sieci specjalistycznego wsparcia, współpracował z placówkami na terenie miasta i powiatu, które w zakresie swojej działalności zajmują się problematyką osób z zaburzeniami psychicznymi m.in. Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Lubartowie oraz ośrodkami pomocy społecznej na terenie powiatu - pozyskiwano i wymieniano informacje na temat osób przebywających w placówce i nowych uczestnikach, jak też w przypadku interwencji kryzysowej w celu ustalenia wspólnych, skoordynowanych działań na rzecz uczestników; 14</p>
<p>16 c. Zespół Szkół Nr 2 współpracował z: Powiatową Komendą Policji w Lubartowie, z którą zorganizowano cykl wykładów na temat Jaka jest twoja świadomość; kuratorami rodzinnymi w celu uzyskania informacji o uczniach mających dozór kuratorski; d. Komenda Powiatowa Policji w Lubartowie utrzymywała stały kontakt z instytucjami zwalczającymi patologie społeczne oraz wspierającymi osoby potrzebujące pomocy; e. Lubelska Fundacja Rozwoju w Lubartowie współpracowała z: Urzędem Miasta w Lubartowie i urzędami 12 okolicznych gmin, ośrodkami pomocy społecznej, Powiatowym Urzędem Pracy w Lubartowie w zakresie aktywizacji zawodowej i pomocy osobom bezrobotnym; Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Lubartowie w celu podjęcia działań w zakresie realizacji projektu systemowego, skierowanego do osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; szkołami średnimi w zakresie organizacji spotkań z zakresu przedsiębiorczości dla klas maturalnych; Aresztem Śledczym w Lublinie w zakresie realizacji Programu resocjalizacyjnego dla osób osadzonych w Areszcie Śledczym; przedsiębiorcami w zakresie pozyskiwania ofert pracy; f. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie współpracował z: organizacjami zajmującymi się dystrybucją żywności w ramach programu unijnego PEAD (PCK, Kościołem Zielonoświątkowym, Akcją Katolicką); Stowarzyszeniem Alwemia - w zakresie wspierania dzieci z rodzin najuboższych i przygotowania paczek mikołajkowych; innymi instytucjami w zakresie wymiany informacji, organizowania pomocy itp. na rzecz osób i rodzin wymagających wsparcia instytucjonalnego. 2. Szkolenia dla pracowników instytucji zajmujących się osobami z grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym Lubelska Fundacja Rozwoju w 2010 r. realizowała projekt Rozwój w dobie zmian. Projekt był skierowany do osób pracujących po 50 roku życia, m.in. pracowników administracji i służb społecznych. Realizując projekt Ekonomia społeczna - łącznikiem celów gospodarczych z misją społeczną, który jest skierowany do pracowników służb społecznych, zarówno instytucji samorządowych jak i pozarządowych, zorganizowano konferencje i warsztaty wyjazdowe z zakresu pomocy społecznej, ekonomii społecznej, partnerstwa i współpracy. Zrealizowano 2 sesje warsztatowe dla 32 osób. 3. Prowadzenie Zespołu Specjalistycznego Poradnictwa przez MOPS W strukturach Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej działa Zespół Poradnictwa Specjalistycznego, w ramach którego pracują: pedagog, psycholog, oraz specjalista pracy socjalnej posiadający przygotowanie w zakresie negocjacji w sytuacjach kryzysowych. Pracownicy Zespołu w 2010 r. udzielali porad i wsparcia osobom i rodzinom, które miały trudności w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych. Z pomocy merytorycznej specjalistów korzystali również pracownicy socjalni. W ramach: a). poradnictwa psychologicznego - psycholog diagnozował problemy osób i rodzin, udzielał porad i wsparcia, podejmował działania mające na celu zapobieganie wykluczeniu społecznemu, prowadził indywidualną terapię ukierunkowaną na poprawę funkcjonowania osoby lub rodziny. Ogółem odbył 127 konsultacji indywidualnych z klientami MOPS, uczestniczył w 53 spotkaniach z klientami Ośrodka w ich miejscu zamieszkania, a także przeprowadził 120 konsultacji z pracownikami socjalnymi; 15</p>
<p>17 b). poradnictwa pedagogicznego - pedagog udzielał konsultacji pracownikom socjalnym w prowadzonej przez nich pracy socjalnej, prowadził rozmowy oraz terapię pedagogiczną z dziećmi i rodzicami, diagnozował problemy osób/rodzin. Ogółem udzielił 160 konsultacji pracownikom socjalnym, odbył 163 rozmowy terapeutyczne z podopiecznymi, uczestniczył w 28 wizytach złożonych w miejscu zamieszkania klientów MOPS; c). poradnictwa rodzinnego - pracownik socjalny udzielał wsparcia osobom i rodzinom w różnych aspektach ich funkcjonowania: wychowawczym, społecznym i ekonomicznym; podejmował działania skierowane na pomoc w rozwiązywaniu problemów opiekuńczo-wychowawczych, sytuacji kryzysowych osoby/rodziny, w zakresie udzielania wsparcia ofiarom przemocy. Ogółem udzielił 67 porad. 4. Udostępnienie informacji o działalności instytucji pomocowych funkcjonujących na terenie miasta za pomocą Internetu Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Lubartowie na aktywnej stronie internetowej udostępnia aktualne informacje dotyczące: działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Lubartowie oraz innych instytucji pomocowych. Celem tego przedsięwzięcia jest rozpowszechnianie tematyki związanej z pomocą społeczną. 5. Lokalna koalicja partnerów społecznych realizujących cele zmierzające do rozwiązywania problemów społecznych Realizacja wskazanego projektu polegała przede wszystkim na współpracy i komunikacji pomiędzy instytucjami udzielającymi różnorodnej pomocy i wsparcia w zakresie rozwiązywania problemów społecznych. Koalicja ma na celu rozwinięcie skutecznej, skoordynowanej pomocy instytucjonalno-usługowej dla osób z grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem społecznym. Rezultaty osiągnięte w ramach działań Celu strategicznego 5 w 2010 roku: Wzrost kompetencji osób świadczących pomoc osobom z grup szczególnego ryzyka oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym; Wzrost poziomu świadczonych usług z zakresu pomocy społecznej; Poprawa dostępności i jakości pracy socjalnej; Zwiększenie dostępności do praw i usług mieszkańców miasta, znajdujących SIę w trudnej sytuacji materialnej. 16</p>
<p>18 Cel 6 dokumentu Strategii określa Program profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną. Jego zadaniem jest: zapewnienie zabezpieczenia socjalnego rodziny, jej wspieranie w procesie wychowania i socjalizacji, rozwój profilaktyki rodzin zagrożonych dysfunk:cjonalnością oraz podniesienie jakości świadczonych usług w zakresie pomocy dziecku i rodzinie. W 2010 roku realizowano projekty: 1. Diagnozowanie i monitorowanie warunków życia rodzin oraz potrzeb i oczekiwań dotyczących pomocy rodzinie Proces diagnozowania i monitorowania warunków życia rodzin odbywa się na bieżąco w ramach pracy ośrodka pomocy społecznej, gdzie pracownik socjalny dociera bezpośrednio do środowiska życia rodziny/osoby wymagającej zewnętrznego, instytucjonalnego wsparcia. W ramach szeroko rozumianej pracy socjalnej określa się potrzeby i oczekiwania w celu udzielenia skutecznej, celowej pomocy środowiskom zagrożonym. W 2010 roku pracownicy socjalni zdiagnozowali 677 środowisk na terenie miasta, w których przeprowadzono wywiadów środowiskowych. Pracę socjalną prowadzono z osobami. 2. Udzielanie pomocy socjalnej rodzinie znajdującej się w trudnej sytuacji materialnej Pomoc socjalna koncentruje się przede wszystkim na świadczeniach finansowych udzielanych przez ośrodek pomocy społecznej. W 2010 roku różnego rodzaju świadczenia przyznano 903 osobom, wydając decyzji administracyjnych. Pomocą społeczną objęto 6,6% lubartowian, w tym w ramach zadań: zleconych - 21 osób; własnych osób. Realizując zadania własne, które są finansowane z budżetu gminy, pomocy udzielano w formie: pokrycia kosztów posiłków - obiadów w szkołach i placówkach opiekuńczowychowawczych, przyznania świadczeń pieniężnych na zakup żywności w ramach programu wieloletniego Pomoc państwa w zakresie dożywiania, zasiłków okresowych, pokrycia kosztów usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych, sprawienia pogrzebu, przyznania zasiłków celowych i pomocy w naturze, dofinansowania kosztów pobytu mieszkańców Lubartowa w domu pomocy społecznej, przyznania zasiłków stałych i opłacenia składki na ubezpieczenie zdrowotne dla osób otrzymujących zasiłki stałe, świadczenia pomocy materialnej o charakterze socjalnym dla uczniów zamieszkujących na terenie miasta Lubartów. W ramach zadań zleconych do realizacji Gminie przez administrację rządową, pomoc otrzymało 19 osób w formie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Zadaniem zleconym była również wypłata zasiłków dla rodzin rolniczych poszkodowanych w wyniku powodzi w 2010 roku. Z tej formy skorzystały 2 rodziny. 3. Zapewnienie dzieciom i młodzieży z rodzin ubogich dożywiania w szkole Projekt ten realizowany był przez MOPS w Lubartowie w ramach programu wieloletniego Pomoc Państwa w zakresie dożywiania, którego celem było wspieranie samorządów gminnych w realizacji zadania własnego o charakterze obowiązkowym tj. dożywianie dzieci oraz zapewnienie posiłku osobom go pozbawionym. Program przewidywał również 17</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 5
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
f2ac25524219ac26db22d6046077630a
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.067,
"LY": 0.103,
"SP": 0.105,
"ID": 0.073,
"NA": 0.168,
"HI": 0.108,
"IN": 0.844,
"OP": 0.098,
"IP": 0.115,
"it": 0.088,
"ne": 0.138,
"sr": 0.091,
"nb": 0.12,
"re": 0.059,
"en": 0.137,
"ra": 0.093,
"dtp": 0.16,
"fi": 0.083,
"lt": 0.642,
"rv": 0.078,
"ob": 0.091,
"rs": 0.087,
"av": 0.097,
"ds": 0.081,
"ed": 0.089
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00053-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 70,810,620
| 20,764
| 82,120
|
http://docplayer.pl/3098127-Specyfikacja-techniczna-wykonania-i-odbioru-robot-budowlanych-roboty-budowlane-warszawa-2011-r.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:54:07
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót budowlanych ROBOTY BUDOWLANE WARSZAWA 2011 R. Strona 1 z 19
2 SPIS TREŚCI A. ROBOTY BUDOWLANE 1. WSTĘP MATERIAŁY SPRZĘT WYKONANIE ROBÓT KONTROLA JAKOSCI ROBÓT OBMIAR ROBÓT ODBIÓR ROBÓT PODSTAWA PŁATNOSCI B. ROBOTY BUDOWLANE 1. WSTĘP OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZACE ROBÓT WARUNKI DOTYCZACE DOPUSZCZENIA DO ZASTOSOWANIA MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH ORAZ WARUNKI ODBIORU CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA WARUNKÓW WYKONANIA I ODBIORU ROBÓT PRZEPISY ZWIĄZANE Najważniejsze oznaczenia i skróty: ST Specyfikacja Techniczna SST Szczegółowa Specyfikacja Techniczna ITB Instytut Techniki Budowlanej PZJ Program Zabezpieczenia Jakości bhp bezpieczeństwo i higiena pracy podczas wykonywania robót budowlanych Strona 2 z 19
3 A. WYMAGANIA OGÓLNE 1. WSTĘP 1.1. Przedmiot ST Przedmiotem niniejszej specyfikacji technicznej (ST) są wymagania ogólne dotyczące wykonania i odbioru robót remontowych w obiektach budowlanych Zakres stosowania ST Przedmiotowa Specyfikacja Techniczna Wykonania i Odbioru Robót dotyczy branży budowlanej, sanitarnej i elektrycznej. Specyfikacja Techniczna uwzględnia normy państwowe, branżowe, instrukcje i przepisy stosujące się do robót oraz dokumentów określających przedmiot zamówienia na roboty budowlane wydanymi przez Ministerstwo Infrastruktury. Wymagania określone w normach państwowych, branżowych, instrukcjach i przepisach związanych należy uważać za integralną cześć Specyfikacji oraz należy je czytać w połączeniu ze specyfikacją Określenia podstawowe Ilekroć w ST jest mowa o: budynku należy przez to rozumieć taki obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach robotach budowlanych należy przez to rozumieć budowę, a także prace polegające na przebudowie, montażu, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego remoncie należy przez to rozumieć wykonywanie w istniejącym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegających na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niestanowiących bieżącej konserwacji urządzeniach budowlanych należy przez to rozumieć urządzenia techniczne związane z obiektem budowlanym zapewniające możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, jak przyłącza i urządzenia instalacyjne, w tym służące oczyszczaniu lub gromadzeniu ścieków, a także przejazdy, ogrodzenia, place postojowe i place pod śmietniki terenie budowy należy przez to rozumieć przestrzeń, w której prowadzone są roboty budowlane wraz z przestrzenią zajmowaną przez urządzenia zaplecza budowy prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane należy przez to rozumieć tytuł prawny wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego, przewidującego uprawnienia do wykonywania robót budowlanych dokumentacji budowy należy przez to rozumieć dziennik robót, protokoły odbiorów częściowych i końcowych, w miarę potrzeby, rysunki i opisy służące realizacji obiektu, książkę obmiarów terenie zamkniętym należy przez to rozumieć teren zamknięty, o którym mowa w przepisach prawa geodezyjnego i kartograficznego: a). obronności lub bezpieczeństwa państwa, będący w dyspozycji jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej, Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministrowi Spraw Zagranicznych, b). bezpośredniego wydobywania kopaliny ze złoża, będący w dyspozycji zakładu Strona 3 z 19
4 górniczego aprobacie technicznej należy przez to rozumieć pozytywną ocenę techniczną wyrobu, stwierdzającą jego przydatność do stosowania w budownictwie właściwym organie należy przez to rozumieć organ nadzoru architektonicznobudowlanego lub organ specjalistycznego nadzoru budowlanego, stosownie do ich właściwości określonych w rozdziale wyrobie budowlanym należy przez to rozumieć wyrób w rozumieniu przepisów o ocenie zgodności, wytworzony w celu wbudowania, wmontowania, zainstalowania lub zastosowania w sposób trwały w obiekcie budowlanym, wprowadzany do obrotu, jako wyrób pojedynczy lub jako zestaw wyborów do stosowania we wzajemnym połączeniu stanowiącym integralną całość użytkowa organie samorządu zawodowego należy przez to rozumieć organy określone w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 42 z późn. zm.) opłacie należy przez to rozumieć kwotę należności wnoszoną przez zobowiązanego za określone ustawą obowiązkowe kontrole dokonywane przez właściwy organ kierowniku budowy osobę wyznaczoną przez Wykonawcę robót, upoważnioną do kierowania robotami i do występowania w jego imieniu w sprawach realizacji kontraktu, ponoszącą ustawową odpowiedzialność za prowadzoną budowę rejestrze obmiarów należy przez to rozumieć akceptowaną przez Inspektora nadzoru książkę z ponumerowanymi stronami, służącą do wpisywania przez Wykonawcę obmiaru dokonanych robót w formie wyliczeń, szkiców i ewentualnie dodatkowych załączników. Wpisy w rejestrze obmiarów podlegają potwierdzeniu przez Inspektora nadzoru budowlanego laboratorium należy przez to rozumieć laboratorium jednostki naukowej, Zamawiającego, Wykonawcy lub inne laboratorium badawcze zaakceptowane przez Zamawiającego, niezbędne do przeprowadzania niezbędnych badań i prób związanych z oceną jakości stosowanych wyrobów budowlanych oraz rodzajów prowadzonych robót materiałach należy przez to rozumieć wszelkie materiały naturalne i wytwarzane jak również różne tworzywa i wyroby niezbędne do wykonania robót, zgodnie z dokumentacją projektową i specyfikacjami technicznymi, zaakceptowane przez Inspektora nadzoru odpowiedniej zgodności należy przez to rozumieć zgodność wykonanych robót z dopuszczalnymi tolerancjami, a jeśli granice tolerancji nie zostały określone z przeciętnymi tolerancjami przyjmowanymi zwyczajowo (zgodnie ze sztuką budowlaną) dla danego rodzaju robót budowlanych poleceniu Inspektora nadzoru należy przez to rozumieć wszelkie polecenia przekazane Wykonawcy przez Inspektora nadzoru w formie pisemnej dotyczące sposobu realizacji robót lub innych spraw związanych z prowadzeniem budowy ustaleniach technicznych należy przez to rozumieć ustalenia podane w normach, aprobatach technicznych i szczegółowych specyfikacjach technicznych _inspektorze nadzoru inwestorskiego osobę posiadającą odpowiednie wykształcenie techniczne i praktykę zawodową oraz uprawnienia budowlane, wykonująca samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, której Inwestor powierza nadzór nad budową obiektu budowlanego. Reprezentuje on interesy Inwestora na budowie i wykonuje bieżącą kontrole jakości i ilości wykonanych robot, bierze udział w sprawdzianach i odbiorach robót zakrywanych i zanikających, badaniu i odbiorze instalacji oraz urządzeń technicznych, jak również przy odbiorze gotowego obiektu. Strona 4 z 19
5 istotnych wymaganiach oznaczają wymagania dotyczące bezpieczeństwa, zdrowia i pewnych (innych) aspektów interesu wspólnego, jakie mają spełniać roboty budowlane normach europejskich oznaczają normy przyjęte przez Europejski Komitet Standaryzacji (CEN) oraz Europejski Komitet Standaryzacji elektrotechnicznej (CENELEC), jako standardy europejskie (EN) lub dokumenty harmonizacyjne (HD), zgodnie z ogólnymi zasadami działania tych organizacji przedmiarze robót to zestawienie przewidzianych do wykonania robót podstawowych w kolejności technologicznej ich wykonania, ze szczegółowym opisem lub wskazaniem podstaw ustalających szczegółowy opis oraz wskazanie szczegółowych specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych, z wyliczeniem i zestawieniem ilości jednostek przedmiarowych robót podstawowych robocie podstawowej minimalny zakres prac, które po wykonaniu są możliwe do odebrania pod względem ilości i wymogów jakościowych oraz uwzględniają przyjęty stopień scalenia robót Ogólne wymagania dotyczące robót Wykonawca robót jest odpowiedzialny, za jakość ich wykonania oraz za ich zgodność z ST i poleceniami Inspektora nadzoru Przekazanie terenu budowy Zamawiający, w terminie określonym w dokumentach umowy przekaże Wykonawcy teren budowy wraz ze wszystkimi wymaganymi uzgodnieniami prawnymi i administracyjnymi, przekaże dziennik budowy i dwa komplety ST Dokumentacja powykonawcza Przekazana dokumentacja powykonawcza ma zawierać opis, część graficzną, obliczenia i dokumenty, zgodne z wykazem podanym w szczegółowych warunkach umowy, Zgodność robót z dokumentacją Dokumentacja ST oraz dodatkowe dokumenty przekazane Wykonawcy przez Inspektora nadzoru stanowią załączniki do umowy, a wymagania wyszczególnione w choćby jednym z nich są obowiązujące dla Wykonawcy tak, jakby zawarte były w całej dokumentacji. W przypadku rozbieżności w ustaleniach poszczególnych dokumentów obowiązuje kolejność ich ważności wymieniona w Ogólnych warunkach umowy. Wykonawca nie może wykorzystywać błędów lub opuszczeń w dokumentach kontraktowych, a o ich wykryciu winien natychmiast powiadomić Inspektora nadzoru, który dokona odpowiednich zmian i poprawek. W przypadku stwierdzenia ewentualnych rozbieżności podane na rysunku wielkości liczbowe wymiarów są ważniejsze od odczytu ze skali rysunków. Wszystkie wykonane roboty i dostarczone materiały mają być zgodne z dokumentacją. Wielkości określone w dokumentacji będą uważane za wartości docelowe, od których dopuszczalne są odchylenia w ramach określonego przedziału tolerancji. Cechy materiałów i elementów budowli muszą być jednorodne i wykazywać zgodność z określonymi wymaganiami, a rozrzuty tych cech nie mogą przekraczać dopuszczalnego przedziału tolerancji. W przypadku, gdy dostarczane materiały lub wykonane roboty nie będą zgodne z dokumentacją i mają wpływ na niezadowalającą, jakość elementu budowli, to takie materiały zostaną zastąpione innymi, a elementy budowli rozebrane i wykonane ponownie na koszt Wykonawcy. Strona 5 z 19
6 Zabezpieczenie terenu budowy Wykonawca jest zobowiązany do zabezpieczenia terenu budowy w okresie trwania realizacji kontraktu aż do zakończenia i odbioru ostatecznego robót. Wykonawca dostarczy, zainstaluje i będzie utrzymywać tymczasowe urządzenia zabezpieczające, wszelkie inne środki niezbędne do ochrony robót. Koszt zabezpieczenia terenu budowy nie podlega odrębnej zapłacie i przyjmuje się, że jest włączony w cenę umowną Ochrona środowiska w czasie wykonywania robót Wykonawca ma obowiązek znać i stosować w czasie prowadzenia robót wszelkie przepisy dotyczące ochrony środowiska naturalnego. W okresie trwania budowy i wykonywania robót wykończeniowych Wykonawca będzie: a). podejmować wszelkie konieczne kroki mające na celu stosowanie się do przepisów i norm dotyczących ochrony środowiska na terenie i wokół terenu budowy, b). będzie unikać uszkodzeń lub uciążliwości dla osób lub własności społecznej, a wynikających ze skażenia, hałasu lub innych przyczyn powstałych w następstwie jego sposobu działania. Stosując się do ww. wymagań, Wykonawca będzie miał szczególny wzgląd na: a). lokalizację sąsiednich budynków mieszkalnych, b). środki ostrożności i zabezpieczenia przed: zanieczyszczeniem powietrza pyłami i gazami, możliwością powstania pożaru Ochrona przeciwpożarowa Wykonawca będzie przestrzegać przepisy ochrony przeciwpożarowej. Wykonawca będzie utrzymywać sprawny sprzęt przeciwpożarowy, wymagany odpowiednimi przepisami. Materiały łatwopalne będą składowane w sposób zgodny z odpowiednimi przepisami i zabezpieczone przed dostępem osób trzecich. Wykonawca będzie odpowiedzialny za wszelkie straty spowodowane pożarem wywołanym, jako rezultat realizacji robót albo przez personel Wykonawcy Ochrona własności publicznej i prywatnej Wykonawca odpowiada za ochronę instalacji i urządzeń zlokalizowanych na powierzchni terenu i pod jego poziomem, takie jak rurociągi, kable itp. Wykonawca zapewni właściwe oznaczenie i zabezpieczenie przed uszkodzeniem tych instalacji i urządzeń w czasie trwania budowy. O fakcie przypadkowego uszkodzenia tych instalacji Wykonawca bezzwłocznie powiadomi Inspektora nadzoru i zainteresowanych użytkowników oraz będzie z nimi współpracował, dostarczając wszelkiej pomocy potrzebnej przy dokonywaniu napraw Ograniczenie obciążeń osi pojazdów Wykonawca będzie się stosować do ustawowych ograniczeń obciążenia na oś przy transporcie materiałów i wyposażenia na i z terenu przyległego do terenu robót Bezpieczeństwo i higiena pracy Podczas realizacji robót Wykonawca będzie przestrzegać przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności Wykonawca ma obowiązek zadbać, aby personel nie wykonywał pracy w warunkach niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia oraz niespełniających odpowiednich wymagań sanitarnych. Wykonawca zapewni i będzie utrzymywał wszelkie urządzenia zabezpieczające, Strona 6 z 19
7 socjalne oraz sprzęt i odpowiednią odzież dla ochrony życia i zdrowia osób zatrudnionych na budowie. Uznaje sie, że wszelkie koszty związane z wypełnieniem wymagań określonych powyżej nie podlegają odrębnej zapłacie i są uwzględnione w cenie umownej Ochrona i utrzymanie robót Wykonawca będzie odpowiedzialny za ochronę robót i za wszelkie materiały i urządzenia używane do robót od daty rozpoczęcia do daty odbioru ostatecznego Stosowanie się do prawa i innych przepisów Wykonawca zobowiązany jest znać wszelkie przepisy wydane przez organy administracji państwowej i samorządowej, które w jakikolwiek sposób są związane z robotami i będzie w pełni odpowiedzialny za przestrzeganie tych praw, przepisów i wytycznych podczas prowadzenia robót, np. rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. z dn r. Nr 47, poz. 401) oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 169 poz. 1650). Wykonawca będzie przestrzegać praw patentowych i będzie w pełni odpowiedzialny za wypełnienie wszelkich wymagań prawnych odnośnie wykorzystania opatentowanych urządzeń lub metod i w sposób ciągły będzie informować Inspektora nadzoru o swoich działaniach, przedstawiając kopię zezwoleń i inne odnośne dokumenty. 2. MATERIAŁY 2.1. Źródła uzyskania materiałów Wykonawca przedstawi Inspektorowi nadzoru szczegółowe informacje dotyczące, zamawiania materiałów i odpowiednie aprobaty techniczne lub świadectwa badań laboratoryjnych oraz próbki do zatwierdzenia przez Inspektora nadzoru. Wykonawca zobowiązany jest do prowadzenia ciągłych badań określonych w SST w celu udokumentowania, że materiały uzyskane z dopuszczalnego źródła spełniają wymagania SST w czasie postępu robót. Pozostałe materiały budowlane powinny spełniać wymagania jakościowe określone Polskimi Normami, aprobatami technicznymi, o których mowa w Szczegółowych Specyfikacjach Technicznych (SST) - branżowych Materiały nieodpowiadające wymaganiom jakościowym Materiały nieodpowiadające wymaganiom jakościowym zostaną przez Wykonawcę wywiezione z terenu budowy, bądź złożone w miejscu wskazanym przez Inspektora nadzoru. Każdy rodzaj robót, w którym znajdują sie niezbadane i niezaakceptowane materiały, Wykonawca wykonuje na własne ryzyko, licząc sie z jego nieprzyjęciem i niezapłaceniem Przechowywanie i składowanie materiałów Wykonawca zapewni, aby tymczasowo składowane materiały, do czasu, gdy będą one potrzebne do robót, były zabezpieczone przed zanieczyszczeniem, zachowały swoją, jakość i właściwość do robót i były dostępne do kontroli przez Inspektora nadzoru. Miejsca czasowego składowania materiałów będą zlokalizowane w obrębie terenu budowy w miejscach uzgodnionych z Użytkownikiem i Inspektorem nadzoru. Strona 7 z 19
8 3. SPRZĘT Wykonawca jest zobowiązany do używania jedynie takiego sprzętu, który nie spowoduje niekorzystnego wpływu, na jakość wykonywanych robót. Sprzęt używany do robót powinien być zgodny z ofertą Wykonawcy i powinien odpowiadać pod względem typów i ilości wskazaniom zawartym w SST, programie zapewnienia, jakości lub projekcie organizacji robót, zaakceptowanym przez Inspektora nadzoru. Liczba i wydajność sprzętu będzie gwarantować przeprowadzenie robót, zgodnie z SST i wskazaniach Inspektora nadzoru w terminie przewidzianym umową. Sprzęt będący własnością Wykonawcy lub wynajęty do wykonania robót ma być utrzymywany w dobrym stanie i gotowości do pracy. Będzie spełniał normy ochrony środowiska i przepisy dotyczące jego użytkowania. Wykonawca dostarczy Inspektorowi nadzoru kopie dokumentów potwierdzających dopuszczenie sprzętu do użytkowania, tam gdzie jest to wymagane przepisami. 4. WYKONANIE ROBÓT 4.1. Przed rozpoczęciem robót wykonawca opracuje: Plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (plan bioz), 4.2. Wykonawca jest odpowiedzialny za prowadzenie robót zgodnie z umową lub kontraktem oraz za jakość zastosowanych materiałów i wykonywanych robót, za ich zgodność z kosztorysem ofertowym, wymaganiami ST, PZJ, oraz poleceniami Inspektora nadzoru. 5. KONTROLA JAKOŚCI ROBÓT 5.1. Zasady kontroli, jakości robót Wykonawca jest odpowiedzialny za pełną kontrolę jakości robót i stosowanych materiałów Certyfikaty i deklaracje Inspektor nadzoru może dopuścić do użycia tylko te wyroby i materiały, które: a). posiadają certyfikat na znak bezpieczeństwa wykazujący, że zapewniono zgodność z kryteriami technicznymi określonymi na podstawie Polskich Norm, aprobat technicznych oraz właściwych przepisów i informacji o ich istnieniu zgodnie z rozporządzeniem MSWiA z 1998 r. (Dz. U. 99/98), b). posiadają deklaracje zgodności lub certyfikat zgodności z: Polską Normą, aprobatą techniczną, w przypadku wyrobów, dla których nie ustanowiono Polskiej Normy, jeżeli nie są objęte certyfikacją określoną w ppkt. a i które spełniają wymogi SST, c). znajdują się w wykazie wyrobów, o którym mowa w rozporządzeniu MSWiA z 1998 r. (Dz. U. 98/99). W przypadku materiałów, dla których ww. dokumenty są wymagane przez SST, każda ich partia dostarczona do robót będzie posiadać te dokumenty, określające w sposób jednoznaczny jej cechy. Materiały, które nie spełniają ww. wymagań będą odrzucone. Strona 8 z 19
9 5.3. Dokumenty Dziennik robót Dziennik robót jest dokumentem obowiązującym Zamawiającego i Wykonawcę w okresie od przekazania Wykonawcy terenu budowy do końca okresu gwarancyjnego. Prowadzenie dziennika robót spoczywa na kierowniku budowy. Zapisy w dzienniku budowy będą dokonywane na bieżąco i będą dotyczyć przebiegu robót, stanu bezpieczeństwa ludzi i mienia oraz technicznej strony budowy. Zapisy będą czytelne, dokonane trwałą techniką, w porządku chronologicznym, bezpośrednio jeden pod drugim, bez przerw. Załączone do dziennika budowy protokoły i inne dokumenty będą oznaczone kolejnym numerem załącznika i opatrzone datą i podpisem Wykonawcy i Inspektora nadzoru. Do dziennika robót należy wpisywać w szczególności: a). datę przekazania Wykonawcy terenu budowy, b). terminy rozpoczęcia i zakończenia poszczególnych elementów robót, c). przebieg robót, trudności i przeszkody w ich prowadzeniu, okresy i przyczyny przerw w robotach, d). uwagi i polecenia Inspektora nadzoru, e). daty zarządzenia wstrzymania robót, z podaniem powodu, f). zgłoszenia i daty odbiorów robót zanikających i ulegających zakryciu, częściowych i ostatecznych odbiorów robót, g). wyjaśnienia, uwagi i propozycje Wykonawcy, h). inne istotne informacje o przebiegu robót. Propozycje, uwagi i wyjaśnienia Wykonawcy, wpisane do dziennika robót będą przedłożone Inspektorowi nadzoru w celu ustosunkowania się do nich. Decyzje Inspektora nadzoru wpisane do dziennika robót Wykonawca podpisuje z zaznaczeniem ich przyjęcia lub zajęciem stanowiska Książka obmiarów Książka obmiarów stanowi dokument pozwalający na rozliczenie faktycznego postępu każdego z elementów robót. Obmiary wykonanych robót przeprowadza się sukcesywnie w jednostkach przyjętych w kosztorysie lub w ST Pozostałe dokumenty budowy Do dokumentów budowy zalicza sie, oprócz wymienionych w punktach następujące dokumenty: a). protokoły przekazania terenu budowy, b). protokoły odbioru robót, c). plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia Przechowywanie dokumentów budowy Dokumenty budowy będą przechowywane na terenie budowy w miejscu odpowiednio zabezpieczonym. Zaginięcie któregokolwiek z dokumentów budowy spowoduje jego natychmiastowe odtworzenie w formie przewidzianej prawem. Wszelkie dokumenty budowy będą zawsze dostępne dla Inspektora nadzoru i przedstawiane do wglądu na życzenie Zamawiającego. Strona 9 z 19
10 6. OBMIAR ROBÓT 6.1. Ogólne zasady obmiaru robót Obmiar robót będzie określać faktyczny zakres wykonywanych robót, zgodnie z dokumentacją projektową i SST, w jednostkach ustalonych w kosztorysie. Obmiaru robót dokonuje Wykonawca po pisemnym powiadomieniu Inspektora nadzoru o zakresie obmierzanych robót i terminie obmiaru, co najmniej na 3 dni roboczych przed tym terminem. Wyniki obmiaru będą wpisane do książki obmiarów. Każdy błąd lub przeoczenie (opuszczenie) w ilości robót podanych w kosztorysie ofertowym lub gdzie indziej w SST nie zwalnia Wykonawcy od obowiązku ukończenia wszystkich robót. Błędne dane zostaną poprawione, wg ustaleń Inspektora nadzoru, na piśmie. Obmiar gotowych robót będzie przeprowadzony z częstością wymaganą do celu płatności na rzecz Wykonawcy w czasie określonym w umowie Zasady określania ilości robót i materiałów Zasady określania ilości robót podane są w odpowiednich specyfikacjach technicznych i w KNR-ach oraz KNNR-ach. Jednostki obmiaru powinny być zgodne z jednostkami określonymi w dokumentacji i kosztorysowej i przedmiarze robót Urządzenia i sprzęt pomiarowy Wszystkie urządzenia i sprzęt pomiarowy, stosowany w czasie obmiaru robót będą zaakceptowane przez Inspektora nadzoru. Urządzenia i sprzęt pomiarowy zostaną dostarczone przez Wykonawcę. Wszystkie urządzenia pomiarowe będą przez Wykonawcę utrzymywane w dobrym stanie, w całym okresie trwania robót. 7. ODBIÓR ROBÓT 7.1. Rodzaje odbiorów robót W zależności od ustaleń odpowiednich SST, roboty podlegają następującym odbiorom: a). odbiorowi robót zanikających i ulegających zakryciu, b). odbiorowi częściowemu, c). odbiorowi ostatecznemu (końcowemu), d). odbiorowi po upływie okresu rękojmi e). odbiorowi pogwarancyjnemu po upływie okresu gwarancji Odbiór robót zanikających i ulęgających zakryciu Odbiór robót zanikających i ulęgających zakryciu polega na finalnej ocenie jakości wykonywanych robót oraz ilości tych robót, które w dalszym procesie realizacji ulęgną zakryciu. Odbiór robót zanikających i ulęgających zakryciu będzie dokonany w czasie umożliwiającym wykonanie ewentualnych korekt i poprawek bez hamowania ogólnego postępu robót. Odbioru tego dokonuje Inspektor nadzoru. Gotowość danej części robót do odbioru zgłasza wykonawca wpisem do dziennika budowy i jednoczesnym powiadomieniem Inspektora nadzoru. Odbiór będzie przeprowadzony niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni roboczych od daty zgłoszenia wpisem do dziennika robót i powiadomienia o tym fakcie Inspektora nadzoru. Strona 10 z 19
11 Jakość i ilość robót ulęgających zakryciu ocenia Inspektor nadzoru w oparciu o przeprowadzone pomiary, w konfrontacji z dokumentacja projektowa, SST i uprzednimi ustaleniami Odbiór częściowy Odbiór częściowy polega na ocenie ilości i jakości wykonanych części robót. Odbioru częściowego robót dokonuje sie dla zakresu robót określonego w dokumentach umownych wg zasad jak przy odbiorze ostatecznym robót. Odbioru robót dokonuje Inspektor nadzoru Odbiór ostateczny (końcowy) Zasady odbioru ostatecznego robót Odbiór ostateczny polega na finalnej ocenie rzeczywistego wykonania robót w odniesieniu do zakresu (ilości) oraz jakości. Całkowite zakończenie robót oraz gotowość do odbioru ostatecznego będzie stwierdzona przez Wykonawcę wpisem do dziennika robót. Odbiór ostateczny robót nastąpi w terminie ustalonym w dokumentach umowy, licząc od dnia potwierdzenia przez Inspektora nadzoru zakończenia robót. Odbioru ostatecznego robót dokona komisja wyznaczona przez Zamawiającego w obecności Inspektora nadzoru i Wykonawcy. Komisja odbierająca roboty dokona ich oceny jakościowej na podstawie przedłożonych dokumentów ocenie wizualnej oraz zgodności wykonania robót z dokumentacja i SST. W toku odbioru ostatecznego robót, komisja zapozna sie z realizacja ustaleń przyjętych w trakcie odbiorów robót zanikających i ulęgających zakryciu oraz odbiorów częściowych. W przypadkach nie wykonania wyznaczonych robót poprawkowych lub robót uzupełniających komisja przerwie swoje czynności i ustali nowy termin odbioru ostatecznego Dokumenty do odbioru ostatecznego (końcowego) Podstawowym dokumentem jest protokół odbioru ostatecznego robót, sporządzony wg wzoru ustalonego przez Zamawiającego. Do odbioru ostatecznego Wykonawca jest zobowiązany przygotować następujące dokumenty: a)._dzienniki robót i książki obmiarów (oryginały), b)._deklaracje zgodności lub certyfikaty zgodności wbudowanych materiałów, certyfikaty na znak bezpieczeństwa zgodnie z SST i programem zabezpieczenia jakości (PZJ). W przypadku, gdy wg komisji, roboty pod względem przygotowania dokumentacyjnego nie będą gotowe do odbioru ostatecznego, komisja w porozumieniu z Wykonawca wyznaczy ponowny termin odbioru ostatecznego robót. Wszystkie zarządzone przez komisje roboty poprawkowe lub uzupełniające będą zestawione wg wzoru ustalonego przez Zamawiającego. Termin wykonania robót poprawkowych i robót uzupełniających wyznaczy komisja i stwierdzi ich wykonanie Odbiór pogwarancyjny po upływie okresu rękojmi i gwarancji Odbiór pogwarancyjny po upływie okresu rękojmi i gwarancji polega na ocenie wykonanych robót związanych z usunięciem wad, które ujawnia sie w okresie gwarancyjnym i rękojmi. Strona 11 z 19
12 Odbiór po upływie okresu rękojmi i gwarancji będzie dokonany na podstawie oceny wizualnej obiektu z uwzględnieniem zasad opisanych w punkcie 7.4. Odbiór ostateczny robót (końcowy) robót. 8. PODSTAWA PŁATNOSCI 8.1. Ustalenia ogólne Podstawą płatności jest cena jednostkowa skalkulowana przez Wykonawcę za jednostkę obmiarową ustaloną dla danej pozycji kosztorysu przyjętą przez Zamawiającego w dokumentach umownych. Strona 12 z 19
13 B. ROBOTY BUDOWLANE 1. WSTĘP Przedmiotem niniejszej szczegółowej specyfikacji technicznej są wymagania dotyczące wykonania i odbioru robót remontowych w budynku KGP przy ul. Łowickiej 14 w Warszawie. 2. OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZĄCE ROBÓT. Wykonawca jest odpowiedzialny, za jakość wykonywanych robót i ich zgodność z umową i warunkami określonymi w załącznikach do umowy. Zakres rzeczowy robót należy wykonać zgodnie z oferta, umowa i Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia,. 3. WARUNKI DOTYCZĄCE DOPUSZCZENIA DO ZASTOSOWANIA MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH ORAZ WARUNKI ODBIORU. Warunki, jakim powinny odpowiadać, jakim powinny odpowiadać materiały planowane do użycia przy realizacji robót zostały opisane, w pkt. 2 części ogólnej Specyfikacji Technicznej 4. CZEŚĆ SZCZEGÓŁOWA WARUNKÓW WYKONANIA I ODBIORU ROBÓT Roboty rozbiórkowe Zakres prac: - demontaż podłóg i posadzek, - demontaż okładzin schodów, - demontaż wyposażenia łazienek, - demontaż rynien i rur spustowych, - rozbiórka posadzek tarasów, - skucie tynków wewnętrznych i zewnętrznych. Rozbiórki i demontaże należy wykonywać z zachowaniem szczególnych środków ostrożności zgodnie z przepisami BHP dla robót rozbiórkowych z zastosowaniem podstemplowań rozbieranych elementów, które tego wymagają. Prace rozbiórkowe należy prowadzić ręcznie przy użyciu narzędzi niepowodujących drgań. Sprawdzenie prawidłowości demontaży i rozbiórek należy prowadzić systematycznie w czasie wykonywania robót wg. narzuconych wymagań. Materiały z rozbiórki można przewozić samochodami skrzyniowymi lub samowyładowczymi. 4.3 Stolarka i ślusarka drzwiowa. Zakres prac: - wymiana drzwi wewnętrznych. Wymiary, kierunek otwierania drzwi musi być zgodny ze stanem istniejącym. Kolorystyka drzwi zgodna z drzwiami. Ościeżnice należy zabezpieczyć przed korozją biologiczną. Szczeliny miedzy ościeżnicą a ścianą wypełnić materiałem izolacyjnym. 4.4 Posadzki Warunki przystąpienia do robót: Przed przystąpieniem do układania wykładzin powinny być zakończone: Strona 13 z 19
14 a). wszystkie roboty stanu surowego łącznie z wykonaniem podłoży, b). roboty instalacji centralnego ogrzewania, elektrycznych i innych np. technologicznych, c). wszystkie bruzdy, kanały i przebicia naprawiane i wykończone tynkiem lub masami naprawczymi. Wykonanie podłoża: Podłoża pod wykładziny może stanowić beton lub zaprawa cementowa. Podkłady betonowe powinny być wykonane z betonu, co najmniej klasy B-20 i grubości minimum 50 mm. Podkłady z zaprawy cementowej powinny mięć wytrzymałość na ściskanie minimum 12 MPa, a na zginanie minimum 3 MPa. Wykonanie wykładzin: Przed przystąpieniem do zasadniczych robót wykładzinowych należy przygotować wszystkie niezbędne materiały, narzędzia i sprzęt, posegregować wykładziny według odcieni oraz rozplanować sposób układania. Należy stosować kleje do wykładzin PCW lub wykładzin dywanowych (w zależności od rodzaju wykładziny). Wszystkie łączenia wykładzin PCW spawać celem uzyskania jednolitej posadzki. Montaż: - Przyciąć wykładzinę zgodnie z kształtem podłoża. Przykleić wykładzinę na całej powierzchni i walcować wałkiem o wadze ok. 70 kg. Po 30 min. walcować w przeciwnym kierunku. Klej należy używać dokładnie wg. instrukcji producenta. Należy go nakładać packą z ząbkami w kształcie litery V, o wysokości ząbków 1,5 mmi rozstawie 5 mmm. Klejenie i walcowanie musi odbywać sie w trakcie wiązania kleju, aby uniknąć efektu przebijania przez wykładzinę śladów po nakładaniu kleju packa. Wszystkie fabryczne krawędzie powinny zostać przycięte. Łączenia powinny przebiegać równolegle do linii budowlanych. Należy unikać łączeń w wejściach. Wszystkie łączenia wykładzin PCW należy sfrezować na 2/3 grubości a następnie spawać sznurem do spawania. Po spawaniu ściąć nadmiar sznura. Po zakończeniu montażu wykładziny należy zamieść i odkurzyć. Z wykładzin usunąć wszystkie zabrudzenia i klej Roboty malarskie Do wykonywania robót malarskich można przystąpić po całkowitym zakończeniu poprzedzających robót budowlanych oraz po przygotowaniu i kontroli podłoży pod malowanie i kontroli materiałów. Wewnątrz budynku pierwsze malowanie ścian i sufitów można wykonywać po: a).całkowitym ukończeniu robót instalacyjnych, tj. elektrycznych, z wyjątkiem założenia armatury oświetleniowej (gniazdka, wyłączniki itp.), b). wykonaniu podłoży pod wykładziny podłogowe, c). całkowitym dopasowaniu i wyregulowaniu stolarki, Drugie malowanie można wykonywać po: ułożeniu posadzek (z wyjątkiem wykładzin dywanowych i wykładzin z tworzyw sztucznych) z przybiciem listew przyściennych i cokołów, Wymagania dotyczące podłoży pod malowanie: a). Beton Powierzchnia powinna być oczyszczona z odstających grudek związanego betonu. Wystające lub widoczne elementy metalowe powinny być usunięte lub Strona 14 z 19
|
<doc fingerprint="8d83c8739edf3502">
<main>
<div>
<p>1 Specyfikacja techniczna wykonania i odbioru robót budowlanych ROBOTY BUDOWLANE WARSZAWA 2011 R. Strona 1 z 19</p>
<p>2 SPIS TREŚCI A. ROBOTY BUDOWLANE 1. WSTĘP MATERIAŁY SPRZĘT WYKONANIE ROBÓT KONTROLA JAKOSCI ROBÓT OBMIAR ROBÓT ODBIÓR ROBÓT PODSTAWA PŁATNOSCI B. ROBOTY BUDOWLANE 1. WSTĘP OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZACE ROBÓT WARUNKI DOTYCZACE DOPUSZCZENIA DO ZASTOSOWANIA MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH ORAZ WARUNKI ODBIORU CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA WARUNKÓW WYKONANIA I ODBIORU ROBÓT PRZEPISY ZWIĄZANE Najważniejsze oznaczenia i skróty: ST Specyfikacja Techniczna SST Szczegółowa Specyfikacja Techniczna ITB Instytut Techniki Budowlanej PZJ Program Zabezpieczenia Jakości bhp bezpieczeństwo i higiena pracy podczas wykonywania robót budowlanych Strona 2 z 19</p>
<p>3 A. WYMAGANIA OGÓLNE 1. WSTĘP 1.1. Przedmiot ST Przedmiotem niniejszej specyfikacji technicznej (ST) są wymagania ogólne dotyczące wykonania i odbioru robót remontowych w obiektach budowlanych Zakres stosowania ST Przedmiotowa Specyfikacja Techniczna Wykonania i Odbioru Robót dotyczy branży budowlanej, sanitarnej i elektrycznej. Specyfikacja Techniczna uwzględnia normy państwowe, branżowe, instrukcje i przepisy stosujące się do robót oraz dokumentów określających przedmiot zamówienia na roboty budowlane wydanymi przez Ministerstwo Infrastruktury. Wymagania określone w normach państwowych, branżowych, instrukcjach i przepisach związanych należy uważać za integralną cześć Specyfikacji oraz należy je czytać w połączeniu ze specyfikacją Określenia podstawowe Ilekroć w ST jest mowa o: budynku należy przez to rozumieć taki obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach robotach budowlanych należy przez to rozumieć budowę, a także prace polegające na przebudowie, montażu, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego remoncie należy przez to rozumieć wykonywanie w istniejącym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegających na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niestanowiących bieżącej konserwacji urządzeniach budowlanych należy przez to rozumieć urządzenia techniczne związane z obiektem budowlanym zapewniające możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, jak przyłącza i urządzenia instalacyjne, w tym służące oczyszczaniu lub gromadzeniu ścieków, a także przejazdy, ogrodzenia, place postojowe i place pod śmietniki terenie budowy należy przez to rozumieć przestrzeń, w której prowadzone są roboty budowlane wraz z przestrzenią zajmowaną przez urządzenia zaplecza budowy prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane należy przez to rozumieć tytuł prawny wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego, przewidującego uprawnienia do wykonywania robót budowlanych dokumentacji budowy należy przez to rozumieć dziennik robót, protokoły odbiorów częściowych i końcowych, w miarę potrzeby, rysunki i opisy służące realizacji obiektu, książkę obmiarów terenie zamkniętym należy przez to rozumieć teren zamknięty, o którym mowa w przepisach prawa geodezyjnego i kartograficznego: a). obronności lub bezpieczeństwa państwa, będący w dyspozycji jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej, Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministrowi Spraw Zagranicznych, b). bezpośredniego wydobywania kopaliny ze złoża, będący w dyspozycji zakładu Strona 3 z 19</p>
<p>4 górniczego aprobacie technicznej należy przez to rozumieć pozytywną ocenę techniczną wyrobu, stwierdzającą jego przydatność do stosowania w budownictwie właściwym organie należy przez to rozumieć organ nadzoru architektonicznobudowlanego lub organ specjalistycznego nadzoru budowlanego, stosownie do ich właściwości określonych w rozdziale wyrobie budowlanym należy przez to rozumieć wyrób w rozumieniu przepisów o ocenie zgodności, wytworzony w celu wbudowania, wmontowania, zainstalowania lub zastosowania w sposób trwały w obiekcie budowlanym, wprowadzany do obrotu, jako wyrób pojedynczy lub jako zestaw wyborów do stosowania we wzajemnym połączeniu stanowiącym integralną całość użytkowa organie samorządu zawodowego należy przez to rozumieć organy określone w ustawie z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 42 z późn. zm.) opłacie należy przez to rozumieć kwotę należności wnoszoną przez zobowiązanego za określone ustawą obowiązkowe kontrole dokonywane przez właściwy organ kierowniku budowy osobę wyznaczoną przez Wykonawcę robót, upoważnioną do kierowania robotami i do występowania w jego imieniu w sprawach realizacji kontraktu, ponoszącą ustawową odpowiedzialność za prowadzoną budowę rejestrze obmiarów należy przez to rozumieć akceptowaną przez Inspektora nadzoru książkę z ponumerowanymi stronami, służącą do wpisywania przez Wykonawcę obmiaru dokonanych robót w formie wyliczeń, szkiców i ewentualnie dodatkowych załączników. Wpisy w rejestrze obmiarów podlegają potwierdzeniu przez Inspektora nadzoru budowlanego laboratorium należy przez to rozumieć laboratorium jednostki naukowej, Zamawiającego, Wykonawcy lub inne laboratorium badawcze zaakceptowane przez Zamawiającego, niezbędne do przeprowadzania niezbędnych badań i prób związanych z oceną jakości stosowanych wyrobów budowlanych oraz rodzajów prowadzonych robót materiałach należy przez to rozumieć wszelkie materiały naturalne i wytwarzane jak również różne tworzywa i wyroby niezbędne do wykonania robót, zgodnie z dokumentacją projektową i specyfikacjami technicznymi, zaakceptowane przez Inspektora nadzoru odpowiedniej zgodności należy przez to rozumieć zgodność wykonanych robót z dopuszczalnymi tolerancjami, a jeśli granice tolerancji nie zostały określone z przeciętnymi tolerancjami przyjmowanymi zwyczajowo (zgodnie ze sztuką budowlaną) dla danego rodzaju robót budowlanych poleceniu Inspektora nadzoru należy przez to rozumieć wszelkie polecenia przekazane Wykonawcy przez Inspektora nadzoru w formie pisemnej dotyczące sposobu realizacji robót lub innych spraw związanych z prowadzeniem budowy ustaleniach technicznych należy przez to rozumieć ustalenia podane w normach, aprobatach technicznych i szczegółowych specyfikacjach technicznych _inspektorze nadzoru inwestorskiego osobę posiadającą odpowiednie wykształcenie techniczne i praktykę zawodową oraz uprawnienia budowlane, wykonująca samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, której Inwestor powierza nadzór nad budową obiektu budowlanego. Reprezentuje on interesy Inwestora na budowie i wykonuje bieżącą kontrole jakości i ilości wykonanych robot, bierze udział w sprawdzianach i odbiorach robót zakrywanych i zanikających, badaniu i odbiorze instalacji oraz urządzeń technicznych, jak również przy odbiorze gotowego obiektu. Strona 4 z 19</p>
<p>5 istotnych wymaganiach oznaczają wymagania dotyczące bezpieczeństwa, zdrowia i pewnych (innych) aspektów interesu wspólnego, jakie mają spełniać roboty budowlane normach europejskich oznaczają normy przyjęte przez Europejski Komitet Standaryzacji (CEN) oraz Europejski Komitet Standaryzacji elektrotechnicznej (CENELEC), jako standardy europejskie (EN) lub dokumenty harmonizacyjne (HD), zgodnie z ogólnymi zasadami działania tych organizacji przedmiarze robót to zestawienie przewidzianych do wykonania robót podstawowych w kolejności technologicznej ich wykonania, ze szczegółowym opisem lub wskazaniem podstaw ustalających szczegółowy opis oraz wskazanie szczegółowych specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych, z wyliczeniem i zestawieniem ilości jednostek przedmiarowych robót podstawowych robocie podstawowej minimalny zakres prac, które po wykonaniu są możliwe do odebrania pod względem ilości i wymogów jakościowych oraz uwzględniają przyjęty stopień scalenia robót Ogólne wymagania dotyczące robót Wykonawca robót jest odpowiedzialny, za jakość ich wykonania oraz za ich zgodność z ST i poleceniami Inspektora nadzoru Przekazanie terenu budowy Zamawiający, w terminie określonym w dokumentach umowy przekaże Wykonawcy teren budowy wraz ze wszystkimi wymaganymi uzgodnieniami prawnymi i administracyjnymi, przekaże dziennik budowy i dwa komplety ST Dokumentacja powykonawcza Przekazana dokumentacja powykonawcza ma zawierać opis, część graficzną, obliczenia i dokumenty, zgodne z wykazem podanym w szczegółowych warunkach umowy, Zgodność robót z dokumentacją Dokumentacja ST oraz dodatkowe dokumenty przekazane Wykonawcy przez Inspektora nadzoru stanowią załączniki do umowy, a wymagania wyszczególnione w choćby jednym z nich są obowiązujące dla Wykonawcy tak, jakby zawarte były w całej dokumentacji. W przypadku rozbieżności w ustaleniach poszczególnych dokumentów obowiązuje kolejność ich ważności wymieniona w Ogólnych warunkach umowy. Wykonawca nie może wykorzystywać błędów lub opuszczeń w dokumentach kontraktowych, a o ich wykryciu winien natychmiast powiadomić Inspektora nadzoru, który dokona odpowiednich zmian i poprawek. W przypadku stwierdzenia ewentualnych rozbieżności podane na rysunku wielkości liczbowe wymiarów są ważniejsze od odczytu ze skali rysunków. Wszystkie wykonane roboty i dostarczone materiały mają być zgodne z dokumentacją. Wielkości określone w dokumentacji będą uważane za wartości docelowe, od których dopuszczalne są odchylenia w ramach określonego przedziału tolerancji. Cechy materiałów i elementów budowli muszą być jednorodne i wykazywać zgodność z określonymi wymaganiami, a rozrzuty tych cech nie mogą przekraczać dopuszczalnego przedziału tolerancji. W przypadku, gdy dostarczane materiały lub wykonane roboty nie będą zgodne z dokumentacją i mają wpływ na niezadowalającą, jakość elementu budowli, to takie materiały zostaną zastąpione innymi, a elementy budowli rozebrane i wykonane ponownie na koszt Wykonawcy. Strona 5 z 19</p>
<p>6 Zabezpieczenie terenu budowy Wykonawca jest zobowiązany do zabezpieczenia terenu budowy w okresie trwania realizacji kontraktu aż do zakończenia i odbioru ostatecznego robót. Wykonawca dostarczy, zainstaluje i będzie utrzymywać tymczasowe urządzenia zabezpieczające, wszelkie inne środki niezbędne do ochrony robót. Koszt zabezpieczenia terenu budowy nie podlega odrębnej zapłacie i przyjmuje się, że jest włączony w cenę umowną Ochrona środowiska w czasie wykonywania robót Wykonawca ma obowiązek znać i stosować w czasie prowadzenia robót wszelkie przepisy dotyczące ochrony środowiska naturalnego. W okresie trwania budowy i wykonywania robót wykończeniowych Wykonawca będzie: a). podejmować wszelkie konieczne kroki mające na celu stosowanie się do przepisów i norm dotyczących ochrony środowiska na terenie i wokół terenu budowy, b). będzie unikać uszkodzeń lub uciążliwości dla osób lub własności społecznej, a wynikających ze skażenia, hałasu lub innych przyczyn powstałych w następstwie jego sposobu działania. Stosując się do ww. wymagań, Wykonawca będzie miał szczególny wzgląd na: a). lokalizację sąsiednich budynków mieszkalnych, b). środki ostrożności i zabezpieczenia przed: zanieczyszczeniem powietrza pyłami i gazami, możliwością powstania pożaru Ochrona przeciwpożarowa Wykonawca będzie przestrzegać przepisy ochrony przeciwpożarowej. Wykonawca będzie utrzymywać sprawny sprzęt przeciwpożarowy, wymagany odpowiednimi przepisami. Materiały łatwopalne będą składowane w sposób zgodny z odpowiednimi przepisami i zabezpieczone przed dostępem osób trzecich. Wykonawca będzie odpowiedzialny za wszelkie straty spowodowane pożarem wywołanym, jako rezultat realizacji robót albo przez personel Wykonawcy Ochrona własności publicznej i prywatnej Wykonawca odpowiada za ochronę instalacji i urządzeń zlokalizowanych na powierzchni terenu i pod jego poziomem, takie jak rurociągi, kable itp. Wykonawca zapewni właściwe oznaczenie i zabezpieczenie przed uszkodzeniem tych instalacji i urządzeń w czasie trwania budowy. O fakcie przypadkowego uszkodzenia tych instalacji Wykonawca bezzwłocznie powiadomi Inspektora nadzoru i zainteresowanych użytkowników oraz będzie z nimi współpracował, dostarczając wszelkiej pomocy potrzebnej przy dokonywaniu napraw Ograniczenie obciążeń osi pojazdów Wykonawca będzie się stosować do ustawowych ograniczeń obciążenia na oś przy transporcie materiałów i wyposażenia na i z terenu przyległego do terenu robót Bezpieczeństwo i higiena pracy Podczas realizacji robót Wykonawca będzie przestrzegać przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności Wykonawca ma obowiązek zadbać, aby personel nie wykonywał pracy w warunkach niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia oraz niespełniających odpowiednich wymagań sanitarnych. Wykonawca zapewni i będzie utrzymywał wszelkie urządzenia zabezpieczające, Strona 6 z 19</p>
<p>7 socjalne oraz sprzęt i odpowiednią odzież dla ochrony życia i zdrowia osób zatrudnionych na budowie. Uznaje sie, że wszelkie koszty związane z wypełnieniem wymagań określonych powyżej nie podlegają odrębnej zapłacie i są uwzględnione w cenie umownej Ochrona i utrzymanie robót Wykonawca będzie odpowiedzialny za ochronę robót i za wszelkie materiały i urządzenia używane do robót od daty rozpoczęcia do daty odbioru ostatecznego Stosowanie się do prawa i innych przepisów Wykonawca zobowiązany jest znać wszelkie przepisy wydane przez organy administracji państwowej i samorządowej, które w jakikolwiek sposób są związane z robotami i będzie w pełni odpowiedzialny za przestrzeganie tych praw, przepisów i wytycznych podczas prowadzenia robót, np. rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. z dn r. Nr 47, poz. 401) oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 169 poz. 1650). Wykonawca będzie przestrzegać praw patentowych i będzie w pełni odpowiedzialny za wypełnienie wszelkich wymagań prawnych odnośnie wykorzystania opatentowanych urządzeń lub metod i w sposób ciągły będzie informować Inspektora nadzoru o swoich działaniach, przedstawiając kopię zezwoleń i inne odnośne dokumenty. 2. MATERIAŁY 2.1. Źródła uzyskania materiałów Wykonawca przedstawi Inspektorowi nadzoru szczegółowe informacje dotyczące, zamawiania materiałów i odpowiednie aprobaty techniczne lub świadectwa badań laboratoryjnych oraz próbki do zatwierdzenia przez Inspektora nadzoru. Wykonawca zobowiązany jest do prowadzenia ciągłych badań określonych w SST w celu udokumentowania, że materiały uzyskane z dopuszczalnego źródła spełniają wymagania SST w czasie postępu robót. Pozostałe materiały budowlane powinny spełniać wymagania jakościowe określone Polskimi Normami, aprobatami technicznymi, o których mowa w Szczegółowych Specyfikacjach Technicznych (SST) - branżowych Materiały nieodpowiadające wymaganiom jakościowym Materiały nieodpowiadające wymaganiom jakościowym zostaną przez Wykonawcę wywiezione z terenu budowy, bądź złożone w miejscu wskazanym przez Inspektora nadzoru. Każdy rodzaj robót, w którym znajdują sie niezbadane i niezaakceptowane materiały, Wykonawca wykonuje na własne ryzyko, licząc sie z jego nieprzyjęciem i niezapłaceniem Przechowywanie i składowanie materiałów Wykonawca zapewni, aby tymczasowo składowane materiały, do czasu, gdy będą one potrzebne do robót, były zabezpieczone przed zanieczyszczeniem, zachowały swoją, jakość i właściwość do robót i były dostępne do kontroli przez Inspektora nadzoru. Miejsca czasowego składowania materiałów będą zlokalizowane w obrębie terenu budowy w miejscach uzgodnionych z Użytkownikiem i Inspektorem nadzoru. Strona 7 z 19</p>
<p>8 3. SPRZĘT Wykonawca jest zobowiązany do używania jedynie takiego sprzętu, który nie spowoduje niekorzystnego wpływu, na jakość wykonywanych robót. Sprzęt używany do robót powinien być zgodny z ofertą Wykonawcy i powinien odpowiadać pod względem typów i ilości wskazaniom zawartym w SST, programie zapewnienia, jakości lub projekcie organizacji robót, zaakceptowanym przez Inspektora nadzoru. Liczba i wydajność sprzętu będzie gwarantować przeprowadzenie robót, zgodnie z SST i wskazaniach Inspektora nadzoru w terminie przewidzianym umową. Sprzęt będący własnością Wykonawcy lub wynajęty do wykonania robót ma być utrzymywany w dobrym stanie i gotowości do pracy. Będzie spełniał normy ochrony środowiska i przepisy dotyczące jego użytkowania. Wykonawca dostarczy Inspektorowi nadzoru kopie dokumentów potwierdzających dopuszczenie sprzętu do użytkowania, tam gdzie jest to wymagane przepisami. 4. WYKONANIE ROBÓT 4.1. Przed rozpoczęciem robót wykonawca opracuje: Plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (plan bioz), 4.2. Wykonawca jest odpowiedzialny za prowadzenie robót zgodnie z umową lub kontraktem oraz za jakość zastosowanych materiałów i wykonywanych robót, za ich zgodność z kosztorysem ofertowym, wymaganiami ST, PZJ, oraz poleceniami Inspektora nadzoru. 5. KONTROLA JAKOŚCI ROBÓT 5.1. Zasady kontroli, jakości robót Wykonawca jest odpowiedzialny za pełną kontrolę jakości robót i stosowanych materiałów Certyfikaty i deklaracje Inspektor nadzoru może dopuścić do użycia tylko te wyroby i materiały, które: a). posiadają certyfikat na znak bezpieczeństwa wykazujący, że zapewniono zgodność z kryteriami technicznymi określonymi na podstawie Polskich Norm, aprobat technicznych oraz właściwych przepisów i informacji o ich istnieniu zgodnie z rozporządzeniem MSWiA z 1998 r. (Dz. U. 99/98), b). posiadają deklaracje zgodności lub certyfikat zgodności z: Polską Normą, aprobatą techniczną, w przypadku wyrobów, dla których nie ustanowiono Polskiej Normy, jeżeli nie są objęte certyfikacją określoną w ppkt. a i które spełniają wymogi SST, c). znajdują się w wykazie wyrobów, o którym mowa w rozporządzeniu MSWiA z 1998 r. (Dz. U. 98/99). W przypadku materiałów, dla których ww. dokumenty są wymagane przez SST, każda ich partia dostarczona do robót będzie posiadać te dokumenty, określające w sposób jednoznaczny jej cechy. Materiały, które nie spełniają ww. wymagań będą odrzucone. Strona 8 z 19</p>
<p>9 5.3. Dokumenty Dziennik robót Dziennik robót jest dokumentem obowiązującym Zamawiającego i Wykonawcę w okresie od przekazania Wykonawcy terenu budowy do końca okresu gwarancyjnego. Prowadzenie dziennika robót spoczywa na kierowniku budowy. Zapisy w dzienniku budowy będą dokonywane na bieżąco i będą dotyczyć przebiegu robót, stanu bezpieczeństwa ludzi i mienia oraz technicznej strony budowy. Zapisy będą czytelne, dokonane trwałą techniką, w porządku chronologicznym, bezpośrednio jeden pod drugim, bez przerw. Załączone do dziennika budowy protokoły i inne dokumenty będą oznaczone kolejnym numerem załącznika i opatrzone datą i podpisem Wykonawcy i Inspektora nadzoru. Do dziennika robót należy wpisywać w szczególności: a). datę przekazania Wykonawcy terenu budowy, b). terminy rozpoczęcia i zakończenia poszczególnych elementów robót, c). przebieg robót, trudności i przeszkody w ich prowadzeniu, okresy i przyczyny przerw w robotach, d). uwagi i polecenia Inspektora nadzoru, e). daty zarządzenia wstrzymania robót, z podaniem powodu, f). zgłoszenia i daty odbiorów robót zanikających i ulegających zakryciu, częściowych i ostatecznych odbiorów robót, g). wyjaśnienia, uwagi i propozycje Wykonawcy, h). inne istotne informacje o przebiegu robót. Propozycje, uwagi i wyjaśnienia Wykonawcy, wpisane do dziennika robót będą przedłożone Inspektorowi nadzoru w celu ustosunkowania się do nich. Decyzje Inspektora nadzoru wpisane do dziennika robót Wykonawca podpisuje z zaznaczeniem ich przyjęcia lub zajęciem stanowiska Książka obmiarów Książka obmiarów stanowi dokument pozwalający na rozliczenie faktycznego postępu każdego z elementów robót. Obmiary wykonanych robót przeprowadza się sukcesywnie w jednostkach przyjętych w kosztorysie lub w ST Pozostałe dokumenty budowy Do dokumentów budowy zalicza sie, oprócz wymienionych w punktach następujące dokumenty: a). protokoły przekazania terenu budowy, b). protokoły odbioru robót, c). plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia Przechowywanie dokumentów budowy Dokumenty budowy będą przechowywane na terenie budowy w miejscu odpowiednio zabezpieczonym. Zaginięcie któregokolwiek z dokumentów budowy spowoduje jego natychmiastowe odtworzenie w formie przewidzianej prawem. Wszelkie dokumenty budowy będą zawsze dostępne dla Inspektora nadzoru i przedstawiane do wglądu na życzenie Zamawiającego. Strona 9 z 19</p>
<p>10 6. OBMIAR ROBÓT 6.1. Ogólne zasady obmiaru robót Obmiar robót będzie określać faktyczny zakres wykonywanych robót, zgodnie z dokumentacją projektową i SST, w jednostkach ustalonych w kosztorysie. Obmiaru robót dokonuje Wykonawca po pisemnym powiadomieniu Inspektora nadzoru o zakresie obmierzanych robót i terminie obmiaru, co najmniej na 3 dni roboczych przed tym terminem. Wyniki obmiaru będą wpisane do książki obmiarów. Każdy błąd lub przeoczenie (opuszczenie) w ilości robót podanych w kosztorysie ofertowym lub gdzie indziej w SST nie zwalnia Wykonawcy od obowiązku ukończenia wszystkich robót. Błędne dane zostaną poprawione, wg ustaleń Inspektora nadzoru, na piśmie. Obmiar gotowych robót będzie przeprowadzony z częstością wymaganą do celu płatności na rzecz Wykonawcy w czasie określonym w umowie Zasady określania ilości robót i materiałów Zasady określania ilości robót podane są w odpowiednich specyfikacjach technicznych i w KNR-ach oraz KNNR-ach. Jednostki obmiaru powinny być zgodne z jednostkami określonymi w dokumentacji i kosztorysowej i przedmiarze robót Urządzenia i sprzęt pomiarowy Wszystkie urządzenia i sprzęt pomiarowy, stosowany w czasie obmiaru robót będą zaakceptowane przez Inspektora nadzoru. Urządzenia i sprzęt pomiarowy zostaną dostarczone przez Wykonawcę. Wszystkie urządzenia pomiarowe będą przez Wykonawcę utrzymywane w dobrym stanie, w całym okresie trwania robót. 7. ODBIÓR ROBÓT 7.1. Rodzaje odbiorów robót W zależności od ustaleń odpowiednich SST, roboty podlegają następującym odbiorom: a). odbiorowi robót zanikających i ulegających zakryciu, b). odbiorowi częściowemu, c). odbiorowi ostatecznemu (końcowemu), d). odbiorowi po upływie okresu rękojmi e). odbiorowi pogwarancyjnemu po upływie okresu gwarancji Odbiór robót zanikających i ulęgających zakryciu Odbiór robót zanikających i ulęgających zakryciu polega na finalnej ocenie jakości wykonywanych robót oraz ilości tych robót, które w dalszym procesie realizacji ulęgną zakryciu. Odbiór robót zanikających i ulęgających zakryciu będzie dokonany w czasie umożliwiającym wykonanie ewentualnych korekt i poprawek bez hamowania ogólnego postępu robót. Odbioru tego dokonuje Inspektor nadzoru. Gotowość danej części robót do odbioru zgłasza wykonawca wpisem do dziennika budowy i jednoczesnym powiadomieniem Inspektora nadzoru. Odbiór będzie przeprowadzony niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni roboczych od daty zgłoszenia wpisem do dziennika robót i powiadomienia o tym fakcie Inspektora nadzoru. Strona 10 z 19</p>
<p>11 Jakość i ilość robót ulęgających zakryciu ocenia Inspektor nadzoru w oparciu o przeprowadzone pomiary, w konfrontacji z dokumentacja projektowa, SST i uprzednimi ustaleniami Odbiór częściowy Odbiór częściowy polega na ocenie ilości i jakości wykonanych części robót. Odbioru częściowego robót dokonuje sie dla zakresu robót określonego w dokumentach umownych wg zasad jak przy odbiorze ostatecznym robót. Odbioru robót dokonuje Inspektor nadzoru Odbiór ostateczny (końcowy) Zasady odbioru ostatecznego robót Odbiór ostateczny polega na finalnej ocenie rzeczywistego wykonania robót w odniesieniu do zakresu (ilości) oraz jakości. Całkowite zakończenie robót oraz gotowość do odbioru ostatecznego będzie stwierdzona przez Wykonawcę wpisem do dziennika robót. Odbiór ostateczny robót nastąpi w terminie ustalonym w dokumentach umowy, licząc od dnia potwierdzenia przez Inspektora nadzoru zakończenia robót. Odbioru ostatecznego robót dokona komisja wyznaczona przez Zamawiającego w obecności Inspektora nadzoru i Wykonawcy. Komisja odbierająca roboty dokona ich oceny jakościowej na podstawie przedłożonych dokumentów ocenie wizualnej oraz zgodności wykonania robót z dokumentacja i SST. W toku odbioru ostatecznego robót, komisja zapozna sie z realizacja ustaleń przyjętych w trakcie odbiorów robót zanikających i ulęgających zakryciu oraz odbiorów częściowych. W przypadkach nie wykonania wyznaczonych robót poprawkowych lub robót uzupełniających komisja przerwie swoje czynności i ustali nowy termin odbioru ostatecznego Dokumenty do odbioru ostatecznego (końcowego) Podstawowym dokumentem jest protokół odbioru ostatecznego robót, sporządzony wg wzoru ustalonego przez Zamawiającego. Do odbioru ostatecznego Wykonawca jest zobowiązany przygotować następujące dokumenty: a)._dzienniki robót i książki obmiarów (oryginały), b)._deklaracje zgodności lub certyfikaty zgodności wbudowanych materiałów, certyfikaty na znak bezpieczeństwa zgodnie z SST i programem zabezpieczenia jakości (PZJ). W przypadku, gdy wg komisji, roboty pod względem przygotowania dokumentacyjnego nie będą gotowe do odbioru ostatecznego, komisja w porozumieniu z Wykonawca wyznaczy ponowny termin odbioru ostatecznego robót. Wszystkie zarządzone przez komisje roboty poprawkowe lub uzupełniające będą zestawione wg wzoru ustalonego przez Zamawiającego. Termin wykonania robót poprawkowych i robót uzupełniających wyznaczy komisja i stwierdzi ich wykonanie Odbiór pogwarancyjny po upływie okresu rękojmi i gwarancji Odbiór pogwarancyjny po upływie okresu rękojmi i gwarancji polega na ocenie wykonanych robót związanych z usunięciem wad, które ujawnia sie w okresie gwarancyjnym i rękojmi. Strona 11 z 19</p>
<p>12 Odbiór po upływie okresu rękojmi i gwarancji będzie dokonany na podstawie oceny wizualnej obiektu z uwzględnieniem zasad opisanych w punkcie 7.4. Odbiór ostateczny robót (końcowy) robót. 8. PODSTAWA PŁATNOSCI 8.1. Ustalenia ogólne Podstawą płatności jest cena jednostkowa skalkulowana przez Wykonawcę za jednostkę obmiarową ustaloną dla danej pozycji kosztorysu przyjętą przez Zamawiającego w dokumentach umownych. Strona 12 z 19</p>
<p>13 B. ROBOTY BUDOWLANE 1. WSTĘP Przedmiotem niniejszej szczegółowej specyfikacji technicznej są wymagania dotyczące wykonania i odbioru robót remontowych w budynku KGP przy ul. Łowickiej 14 w Warszawie. 2. OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZĄCE ROBÓT. Wykonawca jest odpowiedzialny, za jakość wykonywanych robót i ich zgodność z umową i warunkami określonymi w załącznikach do umowy. Zakres rzeczowy robót należy wykonać zgodnie z oferta, umowa i Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia,. 3. WARUNKI DOTYCZĄCE DOPUSZCZENIA DO ZASTOSOWANIA MATERIAŁÓW BUDOWLANYCH ORAZ WARUNKI ODBIORU. Warunki, jakim powinny odpowiadać, jakim powinny odpowiadać materiały planowane do użycia przy realizacji robót zostały opisane, w pkt. 2 części ogólnej Specyfikacji Technicznej 4. CZEŚĆ SZCZEGÓŁOWA WARUNKÓW WYKONANIA I ODBIORU ROBÓT Roboty rozbiórkowe Zakres prac: - demontaż podłóg i posadzek, - demontaż okładzin schodów, - demontaż wyposażenia łazienek, - demontaż rynien i rur spustowych, - rozbiórka posadzek tarasów, - skucie tynków wewnętrznych i zewnętrznych. Rozbiórki i demontaże należy wykonywać z zachowaniem szczególnych środków ostrożności zgodnie z przepisami BHP dla robót rozbiórkowych z zastosowaniem podstemplowań rozbieranych elementów, które tego wymagają. Prace rozbiórkowe należy prowadzić ręcznie przy użyciu narzędzi niepowodujących drgań. Sprawdzenie prawidłowości demontaży i rozbiórek należy prowadzić systematycznie w czasie wykonywania robót wg. narzuconych wymagań. Materiały z rozbiórki można przewozić samochodami skrzyniowymi lub samowyładowczymi. 4.3 Stolarka i ślusarka drzwiowa. Zakres prac: - wymiana drzwi wewnętrznych. Wymiary, kierunek otwierania drzwi musi być zgodny ze stanem istniejącym. Kolorystyka drzwi zgodna z drzwiami. Ościeżnice należy zabezpieczyć przed korozją biologiczną. Szczeliny miedzy ościeżnicą a ścianą wypełnić materiałem izolacyjnym. 4.4 Posadzki Warunki przystąpienia do robót: Przed przystąpieniem do układania wykładzin powinny być zakończone: Strona 13 z 19</p>
<p>14 a). wszystkie roboty stanu surowego łącznie z wykonaniem podłoży, b). roboty instalacji centralnego ogrzewania, elektrycznych i innych np. technologicznych, c). wszystkie bruzdy, kanały i przebicia naprawiane i wykończone tynkiem lub masami naprawczymi. Wykonanie podłoża: Podłoża pod wykładziny może stanowić beton lub zaprawa cementowa. Podkłady betonowe powinny być wykonane z betonu, co najmniej klasy B-20 i grubości minimum 50 mm. Podkłady z zaprawy cementowej powinny mięć wytrzymałość na ściskanie minimum 12 MPa, a na zginanie minimum 3 MPa. Wykonanie wykładzin: Przed przystąpieniem do zasadniczych robót wykładzinowych należy przygotować wszystkie niezbędne materiały, narzędzia i sprzęt, posegregować wykładziny według odcieni oraz rozplanować sposób układania. Należy stosować kleje do wykładzin PCW lub wykładzin dywanowych (w zależności od rodzaju wykładziny). Wszystkie łączenia wykładzin PCW spawać celem uzyskania jednolitej posadzki. Montaż: - Przyciąć wykładzinę zgodnie z kształtem podłoża. Przykleić wykładzinę na całej powierzchni i walcować wałkiem o wadze ok. 70 kg. Po 30 min. walcować w przeciwnym kierunku. Klej należy używać dokładnie wg. instrukcji producenta. Należy go nakładać packą z ząbkami w kształcie litery V, o wysokości ząbków 1,5 mmi rozstawie 5 mmm. Klejenie i walcowanie musi odbywać sie w trakcie wiązania kleju, aby uniknąć efektu przebijania przez wykładzinę śladów po nakładaniu kleju packa. Wszystkie fabryczne krawędzie powinny zostać przycięte. Łączenia powinny przebiegać równolegle do linii budowlanych. Należy unikać łączeń w wejściach. Wszystkie łączenia wykładzin PCW należy sfrezować na 2/3 grubości a następnie spawać sznurem do spawania. Po spawaniu ściąć nadmiar sznura. Po zakończeniu montażu wykładziny należy zamieść i odkurzyć. Z wykładzin usunąć wszystkie zabrudzenia i klej Roboty malarskie Do wykonywania robót malarskich można przystąpić po całkowitym zakończeniu poprzedzających robót budowlanych oraz po przygotowaniu i kontroli podłoży pod malowanie i kontroli materiałów. Wewnątrz budynku pierwsze malowanie ścian i sufitów można wykonywać po: a).całkowitym ukończeniu robót instalacyjnych, tj. elektrycznych, z wyjątkiem założenia armatury oświetleniowej (gniazdka, wyłączniki itp.), b). wykonaniu podłoży pod wykładziny podłogowe, c). całkowitym dopasowaniu i wyregulowaniu stolarki, Drugie malowanie można wykonywać po: ułożeniu posadzek (z wyjątkiem wykładzin dywanowych i wykładzin z tworzyw sztucznych) z przybiciem listew przyściennych i cokołów, Wymagania dotyczące podłoży pod malowanie: a). Beton Powierzchnia powinna być oczyszczona z odstających grudek związanego betonu. Wystające lub widoczne elementy metalowe powinny być usunięte lub Strona 14 z 19</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 1
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
b21df557edcde1798adbe5fff0bafaa7
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.08,
"LY": 0.094,
"SP": 0.094,
"ID": 0.071,
"NA": 0.11,
"HI": 0.151,
"IN": 0.837,
"OP": 0.089,
"IP": 0.12,
"it": 0.077,
"ne": 0.099,
"sr": 0.089,
"nb": 0.091,
"re": 0.058,
"en": 0.119,
"ra": 0.11,
"dtp": 0.188,
"fi": 0.099,
"lt": 0.623,
"rv": 0.068,
"ob": 0.092,
"rs": 0.083,
"av": 0.093,
"ds": 0.108,
"ed": 0.077
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00051-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 72,849,178
| 24,970
| 99,395
|
http://docplayer.pl/3598450-C510-przewodnik-uzytkownika-grudzien-2003-www-lexmark-com.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:27:43
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 C510 Przewodnik użytkownika Grudzień 2003
2 Spis treści Oświadczenia...7 Znaki towarowe... 9 Informacja o licencjach Informacje dotyczące bezpieczeństwa Oznaczenia Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych The United Kingdom Telecommunications Act Poziomy natężenia hałasu ENERGY STAR Uwagi dotyczące lasera Naklejka z informacjami o laserze Oświadczenie dotyczące urządzeń laserowych klasy I Rozdział 1: Informacje ogólne...16 Model podstawowy Model rozbudowany Rozdział 2: Drukowanie...17 Porady dotyczące efektywnego drukowania Porady dotyczące przechowywania nośników Zapobieganie zacięciom nośnika Wysyłanie zadania do drukowania Drukowanie zadania poufnego Wprowadzanie osobistego numeru identyfikacyjnego (hasła) Anulowanie zadania drukowania Anulowanie przy użyciu panelu operatora drukarki Anulowanie zadania przy użyciu komputera działającego pod kontrolą systemu Windows Drukowanie strony z ustawieniami menu Drukowanie listy katalogów Drukowanie listy wzorców czcionek Drukowanie stron testu jakości
3 Spis treści Rozdział 3: Parametry nośników...25 Zalecenia dotyczące nośników Papier Folie Koperty Etykiety Karty Przechowywanie nośników Określanie źródeł nośnika i jego parametrów technicznych Łączenie zasobników Korzystanie z funkcji drukowania dupleksowego (dwustronnego) Drukowanie dwustronne na papierze firmowym Brzeg na oprawę Korzystanie z odbiornika Ładowanie zasobników Ładowanie kopert do zasobnika standardowego Korzystanie z podpórki nośnika w odbiorniku Korzystanie z ogranicznika nośnika Rozdział 4: Usuwanie zacięć nośnika...54 Wskazówki pomocne w zapobieganiu zacięciom nośnika Określanie drogi nośnika Dostęp do obszarów zacięcia nośnika Rozdział 5: Przegląd...65 Przegląd drukarki Określanie stanu materiałów eksploatacyjnych Zmniejszanie zużycia materiałów eksploatacyjnych Zamawianie materiałów eksploatacyjnych i elementów drukarki Zamawianie kaset z tonerem Zamawianie nagrzewnicy Zamawianie naczynia na zużyty toner Zamawianie kasety wywoływacza foto Przygotowanie drukarki do długotrwałego przechowywania Przechowywanie materiałów eksploatacyjnych Przechowywanie nośników Przechowywanie kaset z tonerem Wymiana kaset z tonerem
4 Spis treści Recykling produktów firmy Lexmark Wymiana nagrzewnicy Wymiana naczynia na zużyty toner Wymiana kasety wywoływacza foto Konfigurowanie panelu operatora po wymianie materiałów eksploatacyjnych Zmiana wydajności kasety z tonerem Określanie wymienianego materiału eksploatacyjnego Czyszczenie soczewki głowicy drukującej Rozdział 6: Rozwiązywanie problemów...87 Rozwiązywanie podstawowych problemów związanych z drukarką Sprawdzanie drukarki, której nie można uruchomić Rozwiązywanie problemów z wyświetlaczem Rozwiązywanie problemów związanych z drukowaniem Rozwiązywanie problemów z jakością wydruku Rozwiązywanie problemów z jakością kolorów Najczęściej zadawane pytania dotyczące drukowania kolorów Rozwiązywanie problemów z wyposażeniem opcjonalnym Rozwiązywanie problemów z podawaniem nośnika Rozwiązywanie problemów związanych z drukowaniem w sieci Rozwiązywanie innych problemów Wzywanie serwisu Rozdział 7: Administracja Wymagania dotyczące pamięci Blokowanie menu panelu operatora Odblokowywanie menu Przywracanie ustawień fabrycznych Dostosowywanie funkcji oszczędzania energii Konfiguracja alarmów drukarki Korzystanie z Menu ustawień Informacje na temat czcionek Kroje czcionek i czcionki Czcionki bitmapowe i skalowalne Czcionki rezydentne Wykluczenie gwarancji czytelności
5 Spis treści Zestawy symboli Czcionki ładowalne Korzystanie z funkcji drukowania ze wstrzymaniem Wybieranie nazwy użytkownika Drukowanie i usuwanie wstrzymanych zadań Uzyskiwanie dostępu do zadań wstrzymanych z panelu operatora Rozpoznawanie błędów formatowania Wydruk powtarzany Wydruk odroczony Wydruk próbny Zadania poufne Usuwanie opcjonalnych kart Wyjmowanie płyty systemowej Usuwanie opcjonalnych kart pamięci drukarki Usuwanie opcjonalnej karty oprogramowania drukarki lub opcjonalnej karty pamięci flash Ponowne instalowanie płyty systemowej Usuwanie opcji Zdejmowanie drukarki z opcjonalnej szuflady na 530 arkuszy Wyjmowanie opcjonalnego modułu dupleksu Rozdział 8: Korzystanie z menu drukarki Informacje o panelu operatora drukarki Kontrolka Przyciski Używanie panelu operatora do zmiany ustawień drukarki Menu wyłączone Menu kolorów Menu konfigur Menu wykańczania Menu pomocy Menu zadań wydruku Menu sieci Menu portu równ Menu emul. PCL Menu papieru Menu PostScriptu Menu portu szer Menu ustawień
6 Spis treści Menu mat. ekspl Menu USB Menu testów Rozdział 9: Znaczenie komunikatów drukarki Skorowidz
7 Oświadczenia Informacje o wydaniu Znaki towarowe Informacja o licencjach Informacje dotyczące bezpieczeństwa Oznaczenia Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych Poziomy natężenia hałasu ENERGY STAR Uwagi dotyczące lasera Oświadczenia 7
8 Oświadczenia Wydanie: Grudzień 2003 Niniejszy akapit nie ma zastosowania w krajach, w których takie warunki są niezgodne z lokalnym prawem: FIRMA LEXMARK INTERNATIONAL, INC. DOSTARCZA TĘ PUBLIKACJĘ AS IS W STANIE, W JAKIM SIĘ ZNAJDUJE, BEZ ŻADNYCH GWARANCJI WYRAźNYCH LUB DOMNIEMANYCH, WŁĄCZAJĄC W TO RÓWNIEŻ DOMNIEMANE GWARANCJE PRZYDATNOŚCI HANDLOWEJ LUB PRZYDATNOŚCI DO KONKRETNEGO CELU. W niektórych krajach zrzeczenie się gwarancji lub rękojmi w określonych przypadkach nie jest dozwolone, dlatego niniejsza klauzula może nie mieć zastosowania. Niniejsza publikacja może zawierać nieścisłości techniczne lub błędy drukarskie. Przedstawione informacje podlegają okresowym aktualizacjom; zmiany te będą uwzględniane w kolejnych edycjach. Zmiany lub udoskonalenia opisanych produktów lub programów mogą być wprowadzone w dowolnym czasie. Uwagi dotyczące tej publikacji można kierować na adres Lexmark International, Inc., Department F95/032-2, 740 West New Circle Road, Lexington, Kentucky 40550, USA. Na terenie Wielkiej Brytanii i Irlandii uwagi prosimy przesyłać na adres Lexmark International Ltd., Marketing and Services Department, Westhorpe House, Westhorpe, Marlow Bucks SL7 3RQ. W Polsce należy wysyłać je pod adres: Lexmark Dział Marketingu, ul. J. Conrada 51, Kraków. Firma Lexmark może wykorzystywać lub rozpowszechniać wszystkie informacje dostarczone przez użytkowników w dowolny sposób uznany przez nią za właściwy, nie zaciągając żadnych zobowiązań wobec użytkowników. Dodatkowe egzemplarze publikacji dotyczących tego produktu można zamówić pod numerem telefonu W Polsce należy zatelefonować pod numer +48 (12) Użytkownicy w innych krajach powinni skontaktować się z działem obsługi klienta w miejscu zakupu produktu. Odniesienia w niniejszej publikacji do produktów, programów lub usług nie oznaczają, że producent zamierza je udostępniać we wszystkich krajach, w których prowadzi działalność. Jakiekolwiek odniesienie do produktu, programu lub usługi nie stanowi stwierdzenia ani sugestii, że można korzystać tylko z danego produktu, programu lub usługi. Zamiennie można używać dowolnego funkcjonalnego odpowiednika produktu, programu lub usługi, o ile nie narusza to żadnych praw własności intelektualnej. Ocena i testowanie współdziałania z innymi produktami, programami lub usługami, poza wyraźnie wymienionymi przez wytwórcę, odbywa się na odpowiedzialność użytkownika Lexmark International, Inc. Wszelkie prawa zastrzeżone. UNITED STATES GOVERNMENT RIGHTS This software and any accompanying documentation provided under this agreement are commercial computer software and documentation developed exclusively at private expense. Oświadczenia 8
9 Oświadczenia Znaki towarowe Lexmark, Lexmark z symbolem diamentu, MarkNet i MarkVision są znakami towarowymi firmy Lexmark International, Inc. zastrzeżonymi w USA i/lub innych krajach. PCL jest zastrzeżonym znakiem towarowym firmy Hewlett-Packard Company. PCL jest oznaczeniem firmy Hewlett-Packard dla zestawu poleceń (języka) i funkcji drukarki stosowanych w drukarkach tej firmy. Ta drukarka została zaprojektowana w taki sposób, aby była zgodna z językiem PCL. Oznacza to, że ta drukarka rozpoznaje polecenia języka PCL używane w różnych aplikacjach i emuluje funkcje odpowiadające tym poleceniom. PostScript jest zarejestrowanym znakiem towarowym firmy Adobe Systems Incorporated. PostScript 3 jest oznaczeniem firmy Adobe Systems dla zestawu poleceń (języka) i funkcji drukarki stosowanych w programach tej firmy. Ta drukarka została zaprojektowana w taki sposób, aby była zgodna z językiem PostScript 3. Oznacza to, że ta drukarka rozpoznaje polecenia języka PostScript 3 zastosowane w różnych aplikacjach i emuluje funkcje odpowiadające tym poleceniom. Szczegóły dotyczące zgodności znajdują się w podręczniku Technical Reference (Dokumentacja techniczna). Poniższe nazwy są znakami towarowymi lub zastrzeżonymi znakami towarowymi wymienionych firm: Albertus Antique Olive Apple-Chancery Arial Candid CG Omega CG Times Chicago Clarendon Eurostile Geneva GillSans Helvetica Hoefler ITC Avant Garde Gothic ITC Bookman ITC Lubalin Graph ITC Mona Lisa ITC Zapf Chancery The Monotype Corporation plc Monsieur Marcel OLIVE Apple Computer, Inc. The Monotype Corporation plc Agfa Corporation Produkt firmy Agfa Corporation Oparta na czcionce Times New Roman, na którą licencji udzieliła firma Monotype Corporation plc, jest produktem firmy Agfa Corporation Apple Computer, Inc. Linotype-Hell AG i/lub podmioty zależne Nebiolo Apple Computer, Inc. The Monotype Corporation plc Linotype-Hell AG i/lub podmioty zależne Jonathan Hoefler Type Foundry International Typeface Corporation International Typeface Corporation International Typeface Corporation International Typeface Corporation International Typeface Corporation Znaki towarowe 9
10 Oświadczenia Joanna Marigold Monaco New York Oxford Palatino Stempel Garamond Taffy Times New Roman TrueType Univers Wingdings The Monotype Corporation plc Arthur Baker Apple Computer, Inc. Apple Computer, Inc. Arthur Baker Linotype-Hell AG i/lub podmioty zależne Linotype-Hell AG i/lub podmioty zależne Agfa Corporation The Monotype Corporation plc Apple Computer, Inc. Linotype-Hell AG i/lub podmioty zależne Microsoft Corporation Pozostałe znaki towarowe należą do odpowiednich właścicieli. Informacja o licencjach Oprogramowanie rezydentne drukarki zawiera: oprogramowanie opracowane przez firmę Lexmark i będące jej własnością intelektualną; oprogramowanie zmodyfikowane przez firmę Lexmark, na które udzielono licencji zgodnie z przepisami GNU General Public License wersja 2 oraz GNU Lesser General Public License wersja 2.1; oprogramowanie, na które udzielono licencji zgodnie z oświadczeniami zawartymi w licencji BSD i gwarancji BSD (BSD License and Warranty statements). Kliknij dokument, który chcesz przejrzeć: BSD License and Warranty statements GNU General Public License Zmodyfikowane przez firmę Lexmark oprogramowanie GNU jest oprogramowaniem bezpłatnym; możliwa jest jego dystrybucja i/lub modyfikacja zgodnie z warunkami odnośnych licencji. Licencje te nie dają użytkownikowi żadnych praw do oprogramowania drukarki, do którego prawa autorskie posiada firma Lexmark. Ponieważ oprogramowanie GNU, na którym oparte jest oprogramowanie zmodyfikowane przez firmę Lexmark, nie jest objęte gwarancją, wersje zmodyfikowane przez firmę Lexmark również nie są objęte gwarancją. Szczegółowe informacje zawarte są w zrzeczeniach się gwarancji zawartych w warunkach odnośnych licencji. W celu uzyskania kodu źródłowego zmodyfikowanego przez firmę Lexmark oprogramowania GNU, należy uruchomić Drivers CD (dysk CD-ROM ze sterownikami) dostarczony wraz z drukarką i kliknąć element Kontakt z firmą Lexmark. Informacja o licencjach 10
11 Oświadczenia Informacje dotyczące bezpieczeństwa Jeśli produkt nie jest oznaczony tym symbolem, musi być podłączony do prawidłowo uziemionego gniazda elektrycznego. PRZESTROGA: Urządzenia nie należy instalować ani też nie należy dokonywać jakichkolwiek połączeń elektrycznych lub kablowych, np. podłączenia do sieci elektrycznej lub telefonicznej, w czasie burzy. Przewód zasilający musi być podłączony do łatwo dostępnego gniazda elektrycznego znajdującego się w pobliżu urządzenia. Wszelkie naprawy i czynności serwisowe, oprócz opisanych w instrukcji obsługi, powinny być wykonywane przez wykwalifikowanego pracownika serwisu. Produkt został zaprojektowany z wykorzystaniem określonych podzespołów firmy Lexmark i zatwierdzony jako spełniający surowe światowe normy bezpieczeństwa. Rola niektórych podzespołów w zachowaniu bezpieczeństwa nie zawsze jest oczywista. Firma Lexmark nie ponosi odpowiedzialności za skutki stosowania innych części zamiennych. Zakupiony produkt korzysta z technologii laserowej. PRZESTROGA: Użycie elementów sterujących, ustawień lub zastosowanie procedur innych od określonych w niniejszej publikacji może spowodować niebezpieczeństwo napromieniowania. Podczas procesu drukowania w urządzeniu dochodzi do nagrzewania się nośników wydruku, a wysoka temperatura może powodować emisję szkodliwych wyziewów z tych nośników. Aby uniknąć ewentualnej emisji szkodliwych wyziewów, należy zapoznać się z fragmentem instrukcji obsługi, w którym podano wytyczne dotyczące wyboru nośników wydruku. Oznaczenia PRZESTROGA: Przestroga oznacza sytuację, która może spowodować obrażenia ciała. Ostrzeżenie: Ostrzeżenie oznacza sytuację, w której może nastąpić uszkodzenie sprzętu lub oprogramowania produktu. Ostrożnie! Ten symbol oznacza elementy wrażliwe na wyładowania elektrostatyczne. Przed dotknięciem elementu oznaczonego tym symbolem należy najpierw dotknąć metalowej obudowy drukarki. Informacje dotyczące bezpieczeństwa 11
12 Oświadczenia Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych Oświadczenie o zgodności z przepisami komisji Federal Communications Commission (FCC) Drukarki Lexmark Lexmark C510 w wersji podstawowej i sieciowej typu i zostały przetestowane i uznane za spełniające limity określone w rozdziale 15 przepisów FCC dla urządzeń cyfrowych klasy B. Działające urządzenie musi spełniać następujące dwa warunki: (1) urządzenie to nie może powodować szkodliwych zakłóceń oraz (2) urządzenie musi pracować w warunkach występowania zakłóceń, łącznie z zakłóceniami, które mogą powodować niepożądane działanie. Ograniczenia klasy B normy FCC przygotowano w celu zapewnienia ochrony przed szkodliwymi zakłóceniami w instalacji mieszkaniowej. Urządzenie to wytwarza, zużywa i może wypromieniowywać energię o częstotliwościach radiowych, a jeśli zostało zainstalowane i jest używane niezgodnie z instrukcją, może powodować szkodliwe zakłócenia w komunikacji radiowej. Nie ma jednak gwarancji, że w przypadku danej instalacji nie wystąpią zakłócenia. Jeśli niniejsze urządzenie powoduje szkodliwe zakłócenia odbioru radiowego i telewizyjnego, które mogą być spowodowane włączeniem lub wyłączeniem urządzenia, należy spróbować skorygować zakłócenia, podejmując jeden lub więcej z poniższych środków zaradczych: Obróć lub przesuń antenę odbiorczą. Zwiększ odległość między urządzeniem a odbiornikiem. Podłącz urządzenie do gniazda w innym obwodzie niż ten, do którego podłączony jest odbiornik. Skontaktuj się z punktem sprzedaży lub serwisem, aby uzyskać dodatkowe wskazówki. Producent nie jest odpowiedzialny za jakiekolwiek zakłócenia odbioru radiowego lub telewizyjnego spowodowane używaniem innych niż zalecane przewodów albo przez nieautoryzowane zmiany lub modyfikacje w niniejszym urządzeniu. Nieautoryzowane zmiany lub modyfikacje mogą spowodować unieważnienie pozwolenia na wykorzystywanie niniejszego urządzenia przez użytkownika. Uwaga: Aby zapewnić zgodność z przepisami komisji FCC dotyczącymi zakłóceń elektromagnetycznych dla urządzenia cyfrowego klasy B, należy używać prawidłowo ekranowanego i uziemionego kabla, np. produktu firmy Lexmark o numerze katalogowym (dla połączenia równoległego) lub 12A2405 (dla połączenia USB). Użycie kabla zastępczego, nieprawidłowo ekranowanego i uziemionego, może prowadzić do naruszenia przepisów komisji FCC. Jakiekolwiek pytania dotyczące informacji zawartych w niniejszym oświadczeniu informującym o zgodności należy kierować na adres: Director of Lexmark Technology & Services Lexmark International, Inc. 740 West New Circle Road Lexington, KY 40550, USA (859) Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych 12
13 Oświadczenia Industry Canada compliance statement This Class B digital apparatus meets all requirements of the Canadian Interference-Causing Equipment Regulations. Avis de conformité aux normes de l industrie du Canada Cet appareil numérique de la classe B respecte toutes les exigences du Rčglement sur le matériel brouilleur du Canada. Zgodność z dyrektywami Wspólnoty Europejskiej Produkt ten jest zgodny z wymaganiami bezpieczeństwa opisanymi w dyrektywach Rady UE 89/336/ EEC i 73/23/EEC dotyczącymi ujednolicenia i zharmonizowania prawodawstwa państw członkowskich w zakresie zgodności elektromagnetycznej i bezpieczeństwa urządzeń elektrycznych zaprojektowanych do użytku w pewnych zakresach napięć. Deklaracja zgodności z wymaganiami dyrektyw została podpisana przez Dyrektora Produkcji i Pomocy Technicznej firmy Lexmark International S.A., Boigny, Francja. Niniejszy produkt spełnia ograniczenia dla klasy B normy EN i wymagania dotyczące bezpieczeństwa normy EN Republic of Korea Compliance Statement If your product includes the following symbol on the regulatory label: the following statement is applicable to your product. This equipment has undergone EMC registration as a household product. It can be used in any area, including a residential area. Japanese VCCI notice If your product includes the following symbol on the regulatory label: the following statement is applicable to your product. Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych 13
14 Oświadczenia The United Kingdom Telecommunications Act 1984 This apparatus is approved under the approval number NS/G/1234/J/ for the indirect connections to the public telecommunications systems in the United Kingdom. Poziomy natężenia hałasu Poniższe pomiary zostały wykonane zgodnie z normą ISO 7779 i przedstawione zgodnie z normą ISO Średnie natężenie dźwięku w odległości 1 m, dba C510 Drukowanie 53 Bezczynność 42 ENERGY STAR Program agencji ochrony środowiska ENERGY STAR dotyczący urządzeń biurowych stanowi przedsięwzięcie partnerskie podjęte wraz z producentami tych urządzeń w celu promowania produktów wydajnie użytkujących energię i redukujących zanieczyszczenia powodowane przez wytwarzanie prądu. Firmy biorące udział w tym programie wytwarzają produkty, które ograniczają pobór mocy, gdy nie są używane. Funkcja ta powoduje zmniejszenie zużycia energii do 50 procent. Firma Lexmark szczyci się udziałem w tym programie. Firma Lexmark International, Inc., jako partner programu Energy Star, oświadcza, że niniejszy produkt spełnia założenia programu Energy Star dotyczące oszczędzania energii. Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych 14
15 Oświadczenia Uwagi dotyczące lasera Naklejka z informacjami o laserze Na drukarce może być umieszczona naklejka informująca o laserze, jak pokazano na rysunku: Oświadczenie dotyczące urządzeń laserowych klasy I Drukarka ma zaświadczenie o zgodności z wymaganiami normy amerykańskiej DHHS-21 CFR, podrozdział J dla urządzeń laserowych klasy I (1) i ma również zaświadczenie o zgodności z wymaganiami obowiązującej w innych krajach normy IEC dla urządzeń laserowych klasy I (1). Urządzenia laserowe klasy I nie są uważane za niebezpieczne. Drukarka zawiera wewnętrzny laser klasy IIIb (3b), który jest 5-miliwatowym laserem z arsenku galu działającym w zakresie długości fal od 770 do 795 nanometrów. Laser i drukarka są zaprojektowane w taki sposób, aby nigdy podczas normalnego działania, przeglądu lub zalecanych warunków serwisowych żaden człowiek nie był narażony na promieniowanie laserowe powyżej poziomu klasy I. Uwagi dotyczące lasera 15
16 1 Informacje ogólne Model podstawowy Poniższa ilustracja przedstawia model podstawowy i składniki drukarki Lexmark C510. Panel operatora Odbiornik Zasobnik standardowy (zasobnik na 250 arkuszy) Model rozbudowany Poniższa ilustracja przedstawia opcje dostępne dla drukarki Lexmark C510. Opcjonalne wyposażenie drukarki jest zacieniowane. Informacje na temat kolejności instalacji opcji zawiera Podręcznik instalacji. Opcjonalny moduł dupleksu Opcjonalna szuflada na 530 arkuszy Informacje ogólne 16
17 2 Drukowanie Ten rozdział zawiera porady dotyczące drukowania stron zawierających listy informacji oraz anulowania zadania. Porady dotyczące efektywnego drukowania Porady dotyczące przechowywania nośników Nośniki należy przechowywać we właściwy sposób. Aby uzyskać dalsze informacje na ten temat, patrz Przechowywanie nośników. Zapobieganie zacięciom nośnika Wybierając odpowiedni papier lub nośnik specjalny (folie, etykiety i karty), można uniknąć problemów z drukowaniem. Aby uzyskać więcej informacji na ten temat, patrz Wskazówki pomocne w zapobieganiu zacięciom nośnika. Uwaga: Przed dokonaniem zakupu większej ilości papieru lub nośnika specjalnego dla danej drukarki zalecane jest uprzednie przetestowanie niewielkiej próbki danego nośnika. Wybranie odpowiedniego papieru lub nośnika specjalnego oraz jego poprawne załadowanie pozwala uniknąć większości zacięć nośnika. Instrukcje dotyczące ładowania papieru lub nośnika specjalnego do zasobnika standardowego, opcjonalnego zasobnika na 250 arkuszy rozmiaru Legal oraz opcjonalnego zasobnika na 530 arkuszy można znaleźć w sekcji Ładowanie zasobników. Instrukcje dotyczące postępowania po wystąpieniu zacięcia nośnika zawiera sekcja Usuwanie zacięć nośnika. Wskazówki, jak uniknąć zacięć nośnika, można znaleźć w sekcji Wskazówki pomocne w zapobieganiu zacięciom nośnika. Drukowanie 17
18 Drukowanie Wysyłanie zadania do drukowania Sterownik drukarki to program umożliwiający komunikowanie się komputera z drukarką. Wybranie polecenia Drukuj w aplikacji powoduje wyświetlenie okna reprezentującego sterownik drukarki. Wysyłając zadania drukowania, należy wybrać ustawienia odpowiednie dla tego zadania. Ustawienia drukowania wybrane przy użyciu sterownika zastępują domyślne ustawienia wybrane za pomocą panelu operatora drukarki. Być może konieczne będzie kliknięcie przycisku Właściwości lub Ustawienia w otwartym oknie dialogowym Drukowanie, aby wyświetlić wszystkie ustawienia drukarki, które można zmienić. Jeśli przeznaczenie jakiejkolwiek funkcji wyświetlanej w oknie dialogowym sterownika drukarki nie jest dla użytkownika jasne, informacji na jej temat należy szukać w Pomocy online. Aby zapewnić obsługę wszystkich funkcji drukarki, należy używać niesystemowych sterowników drukarki firmy Lexmark. Zaktualizowane sterowniki drukarki wraz z pełnym opisem pakietów sterowników oraz pomoc techniczną dotyczącą sterowników firmy Lexmark można uzyskać w witrynie sieci Web firmy Lexmark. Można również wykorzystać sterowniki systemowe wbudowane w używany system operacyjny. Więcej informacji na temat wybierania i instalowania sterowników zawiera Podręcznik instalacji. Aby wydrukować zadanie z typowej aplikacji systemu Windows: 1 Otwórz plik, który ma zostać wydrukowany. 2 Z menu Plik wybierz polecenie Drukuj. 3 Sprawdź, czy w oknie dialogowym wybrana jest właściwa drukarka. Zmodyfikuj odpowiednio ustawienia drukarki (np. strony, które mają zostać wydrukowane lub liczbę kopii). 4 Kliknij przycisk Właściwości lub Konfiguracja, aby wybrać te ustawienia drukarki, które nie są dostępne w pierwszym oknie, a następnie kliknij przycisk OK. 5 Kliknij przycisk OK lub Drukuj, aby wysłać zadanie do wybranej drukarki. Wysyłanie zadania do drukowania 18
19 Drukowanie Drukowanie zadania poufnego Podczas wysyłania zadania do drukarki można przy użyciu sterownika wprowadzić osobisty numer identyfikacyjny (hasło). Hasło musi składać się z czterech cyfr od 1 do 6. Zadanie zostaje zatrzymane w pamięci drukarki do czasu wprowadzenia z panelu operatora takiego samego czterocyfrowego hasła i wybrania opcji drukowania lub usunięcia zadania. Gwarantuje to, że zadanie zostanie wydrukowane dopiero wtedy, gdy będzie mogło być odebrane przez osobę uprawnioną i że tego zadania nie będzie mogła wydrukować żadna inna osoba. Funkcja ta działa tylko z niesystemowymi sterownikami drukarki firmy Lexmark dostępnymi na dysku CD-ROM ze sterownikami dostarczonym wraz z drukarką. 1 W edytorze tekstu, arkuszu kalkulacyjnym, przeglądarce lub innej aplikacji wybierz kolejno polecenia: Plik Drukuj. 2 Kliknij przycisk Właściwości. (Jeśli nie ma przycisku Właściwości kliknij przycisk Ustawienia, a następnie przycisk Właściwości). 3 Kliknij przycisk Pomoc i zapoznaj się z informacjami na temat drukowania zadań poufnych lub drukowania z zatrzymaniem. Postępuj zgodnie z instrukcjami dotyczącymi drukowania zadania poufnego. (Zobacz Drukowanie zadania poufnego). Gdy użytkownik będzie gotowy do odebrania zadania poufnego, powinien podejść do drukarki i wykonać następujące czynności: 4 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Menu zadań, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 5 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Zadanie poufne, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 6 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona odpowiednia nazwa użytkownika, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 7 Wykonaj instrukcje opisane w następnej sekcji Wprowadzanie osobistego numeru identyfikacyjnego (hasła). Przejdź do p. 8 na str. 20, aby wydrukować zadanie poufne. Drukowanie zadania poufnego 19
20 Drukowanie Wprowadzanie osobistego numeru identyfikacyjnego (hasła) Po wybraniu w Menu zadań opcji Zadanie poufne, a następnie odpowiedniej nazwy użytkownika na wyświetlaczu pojawi się następujący monit: Podaj hasło: = 8 Za pomocą przycisków na panelu operatora wprowadź czterocyfrowe hasło skojarzone z zadaniem poufnym. Numery umieszczone obok nazw przycisków określają przycisk, który należy nacisnąć w celu uzyskania określonej cyfry (1 6). Podczas wprowadzania hasła na panelu operatora pojawiają się gwiazdki gwarantujące zachowanie poufności. Podaj hasło =**** Jeśli zostanie wprowadzone nieprawidłowe hasło, pojawi się komunikat Nie znaleziono zadań. Ponowić?. 9 Naciśnij przycisk Go (Dalej), aby ponownie wprowadzić hasło, lub przycisk Stop (Zatrzymaj), aby zamknąć menu Zadanie poufne. 10 Naciśnij przycisk Select (Wybierz), aby wydrukować zadania poufne. Zadania poufne zostaną wydrukowane, a następnie usunięte z pamięci drukarki. Więcej informacji na temat zadań poufnych oraz zadań drukowania z zatrzymaniem można znaleźć w sekcji Korzystanie z funkcji drukowania ze wstrzymaniem. Anulowanie zadania drukowania Istnieje kilka metod anulowania zadania drukowania. Anulowanie zadania drukowania 20
21 Drukowanie Anulowanie przy użyciu panelu operatora drukarki Jeśli zadanie, które ma być anulowane, jest w trakcie drukowania, a na wyświetlaczu widać komunikat Zajęta: 1 Naciśnij przycisk Menu, aby otworzyć Menu zadań. W drugim wierszu wyświetlacza pojawi się komunikat Anuluj zadanie. 2 Naciśnij przycisk Select (Wybierz). Na wyświetlaczu pojawi się komunikat Anulowanie zadania. Anulowanie zadania przy użyciu komputera działającego pod kontrolą systemu Windows Anulowanie zadania przy użyciu paska zadań Podczas wysyłania zadania do wydruku w prawym rogu paska zadań pojawia się mała ikona drukarki. 1 Kliknij dwukrotnie ikonę drukarki. W oknie drukarki pojawi się lista zadań drukowania. 2 Zaznacz zadanie przeznaczone do anulowania. 3 Naciśnij klawisz Delete na klawiaturze. Anulowanie zadania przy użyciu pulpitu 1 Zminimalizuj wszystkie programy, aby odsłonić pulpit. 2 Kliknij dwukrotnie ikonę Mój komputer. 3 Kliknij dwukrotnie ikonę Drukarki. Zostanie wyświetlona lista dostępnych drukarek. 4 Kliknij dwukrotnie ikonę drukarki wybranej przy wysyłaniu zadania. W oknie drukarki pojawi się lista zadań drukowania. 5 Zaznacz zadanie przeznaczone do anulowania. 6 Naciśnij klawisz Delete na klawiaturze. Anulowanie zadania drukowania 21
22 Drukowanie Anulowanie zadania przy użyciu komputera działającego pod kontrolą systemu Macintosh Podczas wysyłania zadania do drukowania na pulpicie widoczna jest ikona wybranej drukarki. 1 Kliknij dwukrotnie ikonę drukarki na pulpicie. W oknie drukarki pojawi się lista zadań drukowania. 2 Naciśnij klawisz Control, a następnie kliknij zadanie drukowania, które chcesz anulować. 3 Z wyświetlonego menu podręcznego wybierz polecenie Stop Queue (Zatrzymaj kolejkę). Drukowanie strony z ustawieniami menu Strona z ustawieniami menu zawiera informacje na temat bieżących ustawień (domyślnych ustawień użytkownika) menu oraz ilości dostępnej pamięci drukarki, a także listę zainstalowanych opcji. Strony tej można użyć w celu sprawdzenia, czy wszystkie opcje drukarki są zainstalowane prawidłowo i czy ustawienia drukarki są właściwe. W razie potrzeby identyfikacji przycisków na wyświetlaczu i na panelu operatora można skorzystać z informacji zawartych w rozdziale Informacje o panelu operatora drukarki. 1 Upewnij się, że drukarka jest włączona i że wyświetlany jest komunikat Gotowa. 2 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Menu testów, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 3 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Druk ustawień, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). Podczas drukowania strony wyświetlany jest komunikat Drukowanie ustawień menu. Po wydrukowaniu strony z ustawieniami menu drukarka wraca do stanu Gotowa. Jeśli podczas drukowania tej strony zostanie wyświetlony inny komunikat, należy skorzystać z sekcji Znaczenie komunikatów drukarki, aby uzyskać więcej informacji. Drukowanie strony z ustawieniami menu 22
23 Drukowanie Drukowanie listy katalogów Lista katalogów zawiera wykaz wszystkich zasobów przechowywanych w pamięci flash lub na dysku twardym. Aby wydrukować listę: 1 Upewnij się, że drukarka jest włączona i że wyświetlany jest komunikat Gotowa. 2 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Menu testów, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 3 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Drukuj katalog, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). Podczas drukowania strony na panelu operatora wyświetlany jest komunikat Drukowanie listy katalogów. Po zakończeniu drukowania listy katalogów drukarka wraca do stanu Gotowa. Drukowanie listy wzorców czcionek Aby wydrukować wzorce wszystkich czcionek aktualnie dostępnych w drukarce: 1 Upewnij się, że drukarka jest włączona i że wyświetlany jest komunikat Gotowa. 2 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Menu testów, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 3 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Drukuj czcionki, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 4 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż w drugim wierszu wyświetlacza pojawi się komunikat Czcionki PCL lub Czcionki PS. Wybierz opcję Czcionki PCL, aby wydrukować listę czcionek dostępnych w emulatorze języka PCL. Wybierz opcję Czcionki PS, aby wydrukować listę czcionek dostępnych w emulatorze języka PostScript 3. 5 Naciśnij przycisk Select (Wybierz). Podczas drukowania strony na panelu operatora wyświetlany jest komunikat Drukowanie listy czcionek. Po wydrukowaniu listy wzorców czcionek drukarka wraca do stanu Gotowa. Drukowanie listy katalogów 23
24 Drukowanie Drukowanie stron testu jakości Aby uzyskać pomoc w identyfikacji źródła problemów z jakością wydruku, należy wydrukować strony testu jakości. 1 Upewnij się, że drukarka jest włączona i że wyświetlany jest komunikat Gotowa. 2 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Menu testów, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 3 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Drukuj test jak., a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). Strony zostaną sformatowane. Zostanie wyświetlony komunikat Drukowanie stron testu jakości. Następnie strony zostaną wydrukowane. Komunikat będzie wyświetlany na panelu operatora, dopóki nie zostaną wydrukowane wszystkie strony. Drukowanych jest siedem stron testu jakości. Cztery z nich reprezentują kolory, które może uzyskać drukarka: cyjan, magenta, żółty i czarny. Dwie kolejne zawierają wzorce testowe w kolorze czarnym lub w odcieniach szarości, a ostatnia jest stroną tekstową z takimi informacjami, jak liczba stron, ilość zainstalowanej pamięci itd. Po zakończeniu drukowania stron testu jakości drukarka wraca do stanu Gotowa. Drukowanie stron testu jakości 24
25 3 Parametry nośników Do typów nośników zaliczane są: papier, karty, folie, etykiety i koperty. Ostatnie cztery kategorie są często określane mianem nośników specjalnych. Drukarka zapewnia drukowanie z wysoką jakością na różnych nośnikach. Przed rozpoczęciem drukowania należy rozważyć wiele kwestii dotyczących nośników. Niniejszy rozdział zawiera informacje ułatwiające wybór właściwego nośnika oraz wskazówki, jak obchodzić się z nośnikami i jak ładować je do zasobnika standardowego (zasobnik na 250 arkuszy formatu Letter), opcjonalnego zasobnika na 250 arkuszy formatu Legal oraz opcjonalnego zasobnika stanowiącego część opcjonalnej szuflady na 530 arkuszy. Zalecenia dotyczące nośników Wybór odpowiedniego nośnika do zastosowania w drukarce pozwala uniknąć problemów z drukowaniem. Poniższe sekcje zawierają wytyczne dotyczące wybierania właściwego nośnika dla drukarki. Szczegółowe informacje na temat właściwości nośników można znaleźć w dokumencie zatytułowanym Card Stock & Label Guide (Przewodnik po kartach i etykietach) dostępnym w witrynie sieci Web firmy Lexmark pod adresem Papier W celu zagwarantowania najlepszej jakości wydruku i niezawodnego podawania należy używać papieru kserograficznego z ziarnem wzdłuż strony o gramaturze 90 g/m 2 (24 funty). Odmiany papieru komercyjnego przeznaczone do ogólnych zastosowań komercyjnych również umożliwiają uzyskanie zadowalającej jakości wydruku. Firma Lexmark zaleca stosowanie papieru błyszczącego formatu Letter firmy Lexmark o numerze katalogowym 12A5950 oraz papieru formatu A4 o numerze katalogowym 12A5951. Przed dokonaniem zakupu większej ilości dowolnego typu nośnika należy zawsze wydrukować kilka egzemplarzy na próbę. Przy wyborze nośnika należy uwzględnić jego gramaturę, zawartość włókien oraz kolor. W przypadku aplikacji niekorzystających z technologii MICR podczas drukowania przy użyciu techniki laserowej papier jest podgrzewany do wysokiej temperatury rzędu 170 C. W związku z tym należy używać wyłącznie papieru wytrzymującego takie temperatury bez odbarwień, farbowania lub wydzielania szkodliwych wyziewów. Aby sprawdzić, czy wybrany papier nadaje się do użytku w drukarkach laserowych, należy skontaktować się z jego producentem lub sprzedawcą. Papier należy ładować do drukarki zgodnie z oznaczeniem umieszczonym na jego opakowaniu. Wskazuje ono, która strona jest przeznaczona do zadrukowania. Szczegółowe instrukcje na temat ładowania można znaleźć w sekcji Ładowanie zasobników. Parametry nośników 25
26 Parametry nośników Właściwości papieru Następujące właściwości papieru mają wpływ na jakość i niezawodność wydruku. Zaleca się korzystanie z tych wskazówek przy ocenie przydatności nowego papieru do użytku z drukarką. Szczegółowe informacje można znaleźć w dokumencie zatytułowanym Card Stock & Label Guide (Przewodnik po kartach i etykietach) dostępnym w witrynie sieci Web firmy Lexmark pod adresem Gramatura Drukarka może automatycznie podawać papier o gramaturze od 60 do 90 g/m 2 (16 24 funtów bond) z ziarnem wzdłuż strony. Papier lżejszy niż 60 g/m 2 (16 funtów) może nie być wystarczająco sztywny, aby możliwe było prawidłowe pobieranie, co może powodować zacięcia. W celu uzyskania najlepszych rezultatów należy używać papieru o gramaturze 90 g/m 2 (24 funty bond) z ziarnem wzdłuż strony. W przypadku stosowania papieru o formacie węższym niż 182 x 257 mm zaleca się wybranie papieru o gramaturze nie mniejszej niż 90 g/m 2 (24 funty bond). Zawijanie Zawijanie jest to tendencja nośnika do skręcania się na krawędziach. Nadmierne zawijanie może powodować problemy z podawaniem papieru. Do zawijania dochodzi zwykle po przejściu papieru przez drukarkę, gdzie jest on poddawany działaniu wysokiej temperatury. Przechowywanie papieru bez opakowania w warunkach dużej wilgotności, nawet mimo umieszczenia go w zasobnikach, może powodować zawijanie się papieru przed wydrukowaniem, a w rezultacie problemy z podawaniem. Gładkość Stopień gładkości papieru ma bezpośredni wpływ na jakość wydruku. Jeśli papier jest zbyt szorstki, toner nie przylega do niego prawidłowo, w wyniku czego jakość wydruku jest niska. Jeśli papier jest zbyt gładki, mogą występować problemy z jego podawaniem. Gładkość papieru powinna wynosić od 100 do 300 punktów w skali Sheffield, jednak najlepszą jakość można uzyskać przy gładkości wynoszącej od 150 do 250 punktów w skali Sheffield. Zawartość wilgoci Zawartość wilgoci w papierze ma wpływ zarówno na jakość wydruku, jak i na prawidłowe pobieranie papieru przez drukarkę. Do chwili załadowania papier należy przechowywać w oryginalnym opakowaniu. Pozwala to ograniczyć wpływ zmian wilgotności na przechowywany papier i zapobiec pogorszeniu jakości wykonywanych wydruków. Kierunek ziarna Kierunek ziarna oznacza ułożenie włókien papieru na arkuszu. Ziarno może być skierowane wzdłuż strony lub w poprzek strony. W przypadku papieru o gramaturze od 60 do 90 g/m 2 (16 24 funtów bond) zalecane jest ziarno wzdłuż strony. Zawartość włókien Większość wysokiej jakości papieru kserograficznego jest wytwarzana ze stuprocentowej chemicznie przygotowanej pulpy drzewnej. Taki skład papieru zapewnia wysoką stabilność, co oznacza mniej problemów z jego podawaniem oraz lepszą jakość wydruku. Papier zawierający inne włókna, na przykład bawełniane, ma właściwości, które mogą powodować występowanie problemów z jego obsługą. Zalecenia dotyczące nośników 26
27 Parametry nośników Niedozwolone typy papieru Następujące typy papieru nie są zalecane do użytku z drukarką: Papier przetworzony chemicznie używany do kopiowania bez zastosowania kalki, znany także jako papier samokopiujący (CCP) lub papier bezkalkowy (NCR) Papier z nadrukiem zawierającym substancje mogące zanieczyścić drukarkę Papier z nadrukiem nieodpornym na wysoką temperaturę panującą w nagrzewnicy drukarki Papier z nadrukiem wymagający rejestracji (podania precyzyjnej lokalizacji druku) o wartości przekraczającej ±0,09 cala, na przykład formularze optycznego rozpoznawania znaków (OCR) W niektórych przypadkach można dostosować wartość rejestracji za pomocą aplikacji, co umożliwia pomyślne drukowanie na tego rodzaju formularzach. Papier powlekany (papier dziełowy podatny na wycieranie), papier syntetyczny, papier termiczny Papier o nierównych krawędziach, papier szorstki lub papier o powierzchni z wyraźną teksturą bądź papier zawijający się Papier makulaturowy zawierający ponad 25% odpadów pokonsumpcyjnych, który nie spełnia wymagań normy DIN Papier makulaturowy o gramaturze mniejszej niż 60 g/m 2 (16 funtów) Formularze lub dokumenty wieloczęściowe Wybór papieru Właściwe ładowanie papieru pomaga uniknąć zacięć oraz problemów związanych z drukowaniem. Aby uniknąć zacięć i problemów z jakością wydruku: Zawsze należy używać nowego, niezniszczonego papieru. Przed załadowaniem papieru do drukarki należy zwrócić uwagę na to, która strona jest przeznaczona do zadrukowania. Stosowne oznaczenie zazwyczaj znajduje się na opakowaniu. Nie wolno używać samodzielnie przyciętego lub obciętego papieru. Nie wolno mieszać rozmiarów, gramatur lub typów nośnika w jednym źródle, ponieważ powoduje to zacięcia. Nie wolno używać papieru powlekanego. Nie wolno zapominać o zmianie ustawienia Rozmiar papieru w przypadku używania źródła, które nie obsługuje funkcji automatycznego wykrywania rozmiaru nośnika. Nie wolno wyjmować zasobników w trakcie drukowania zadania lub gdy na wyświetlaczu panelu operatora widoczny jest komunikat Zajęta. Należy się upewnić, że ustawienia Typ papieru, Tekstura papieru i Gramat. papieru są prawidłowe. (Szczegółowe informacje na temat tych ustawień można znaleźć w sekcji Menu papieru). Należy się upewnić, że papier jest załadowany do źródła w sposób prawidłowy. Zalecenia dotyczące nośników 27
28 Parametry nośników Arkusze należy zgiąć w jedną i w drugą stronę. Papieru nie należy składać ani gnieść. Wyrównaj krawędzie arkuszy na płaskiej powierzchni. Wybór formularzy z nadrukiem i papieru firmowego Wybierając formularze z nadrukiem i papier firmowy do użytku z drukarką, należy zastosować się do poniższych wskazówek: W celu uzyskania najlepszych rezultatów należy używać papieru z ziarnem wzdłuż strony. Należy używać tylko formularzy z nadrukiem i papieru firmowego wydrukowanych w procesie druku offsetowego litograficznego lub techniką rytowniczą. Należy unikać papieru szorstkiego lub papieru o powierzchni z wyraźną teksturą. Należy używać papieru z nadrukiem wykonanym za pomocą farby drukarskiej odpornej na wysokie temperatury z przeznaczeniem do użytku w kserokopiarkach. Farba drukarska musi wytrzymywać temperaturę 170 C, tzn. w tej temperaturze nie może się topić ani wydzielać szkodliwych wyziewów. Należy używać farby drukarskiej odpornej na działanie żywicy w tonerze. Farba drukarska utrwalana przez utlenianie lub farba na bazie oleju z reguły spełnia te wymagania, podczas gdy farba lateksowa może ich nie spełniać. W razie wątpliwości należy skontaktować się ze sprzedawcą papieru. Papier z nadrukiem, na przykład papier firmowy, musi być odporny na temperaturę rzędu 170 C, tzn. w tej temperaturze nadruk nie może się topić ani wydzielać szkodliwych wyziewów. Zalecenia dotyczące nośników 28
29 Parametry nośników Drukowanie na papierze firmowym Aby sprawdzić, czy wybrany papier z nadrukiem nadaje się do użytku w drukarkach laserowych, należy skontaktować się z jego producentem lub sprzedawcą. W przypadku drukowania na papierze firmowym ważne jest ustawienie właściwej orientacji strony. Poniższa tabela zawiera wskazówki dotyczące ładowania papieru firmowego do źródeł nośnika. źródło nośnika lub proces Strona do zadrukowania Góra arkusza Zasobnik 1 (Zasobnik standardowy) Zasobnik 1 (Opcjonalny zasobnik na 250 arkuszy formatu Legal) Zasobnik 2 Opcjonalna szuflada na 530 arkuszy Drukowanie dupleksowe (dwustronne) przy użyciu zasobnika 1 lub zasobnika 2 Strona papieru firmowego zawierająca nadruk skierowana do góry Strona papieru firmowego zawierająca nadruk skierowana do góry Strona papieru firmowego zawierająca nadruk skierowana do dołu Papier firmowy przesuwa się w kierunku tyłu drukarki Papier firmowy przesuwa się w kierunku tyłu drukarki Papier firmowy przesuwa się w kierunku przodu drukarki Folie Folie mogą być podawane z zasobnika standardowego. Przed dokonaniem zakupu większej ilości folii dla drukarki zalecane jest uprzednie wydrukowanie kilku egzemplarzy na próbę. W przypadku drukowania na foliach: Aby uniknąć uszkodzenia drukarki, w sterowniku drukarki lub w programie MarkVision Professional dla opcji Typ papieru należy wybrać ustawienie Folia. Należy używać folii przeznaczonych specjalnie dla drukarek laserowych. Folie muszą być odporne na temperatury rzędu 170 C, tzn. w tej temperaturze nie mogą one ulec stopieniu, odbarwieniu, deformacji ani wydzielać szkodliwych wyziewów. Aby zapobiec problemom z jakością wydruku, należy unikać pozostawiania na foliach odcisków palców. Przed załadowaniem folii do drukarki należy przekartkować stos, co pozwoli uniknąć sklejania się arkuszy. Zalecenia dotyczące nośników 29
30 Parametry nośników Wybór folii Drukarka umożliwia bezpośrednie drukowanie na foliach przeznaczonych dla drukarek laserowych. Jakość i trwałość wydruku zależą od zastosowanej folii. Przed dokonaniem zakupu większej ilości folii należy zawsze wydrukować najpierw kilka egzemplarzy na próbę. Firma Lexmark zaleca stosowanie folii firmy Lexmark formatu Letter o numerze katalogowym 12A5940 oraz formatu A4 o numerze katalogowym 12A5941. Aby uniknąć zacięć nośnika, należy upewnić się, że w ustawieniu Typ papieru określona jest Folia. (Szczegółowe informacje na temat tego ustawienia można znaleźć w sekcji Typ papieru). Aby sprawdzić, czy wybrane folie nadają się do użytku z drukarkami laserowymi podgrzewającymi folie do temperatury rzędu 170 C, należy skontaktować się z ich producentem lub sprzedawcą. Należy używać wyłącznie folii wytrzymujących taką temperaturę bez stopienia, odbarwień, deformacji lub wydzielania szkodliwych wyziewów. Szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć w dokumencie zatytułowanym Card Stock & Label Guide (Przewodnik po kartach i etykietach) dostępnym w witrynie sieci Web firmy Lexmark pod adresem Koperty Do zasobnika standardowego można załadować maksymalnie 10 kopert. Przed dokonaniem zakupu większej ilości kopert dla drukarki zalecane jest wcześniejsze przetestowanie kilku egzemplarzy na próbę. Instrukcje dotyczące ładowania kopert można znaleźć w sekcji Ładowanie kopert do zasobnika standardowego. W przypadku drukowania na kopertach: W celu uzyskania optymalnej jakości wydruku zaleca się używanie wyłącznie kopert wysokiej jakości przeznaczonych dla drukarek laserowych. Opcję źródło papieru w Menu papieru należy ustawić zgodnie z używanym źródłem, dla opcji Typ papieru należy wybrać ustawienie Koperta, a na panelu operatora, w sterowniku drukarki lub w programie MarkVision Professional należy wybrać właściwy rozmiar kopert. W celu uzyskania najlepszych rezultatów zaleca się używanie kopert wykonanych z papieru o gramaturze 90 g/m 2 (24 funty bond). Maksymalna dopuszczalna gramatura wynosi 105 g/m 2 (28 funtów bond) w przypadku zasobnika standardowego na 250 arkuszy lub 105 g/m 2 (28 funtów bond) w przypadku kopert, pod warunkiem, że zawartość bawełny w papierze nie przekracza 25%. Gramatura kopert wyprodukowanych z papieru ze 100% zawartością bawełny nie powinna przekraczać 90 g/m 2 (24 funtów bond). Należy używać tylko kopert nowych i niezniszczonych. Zalecenia dotyczące nośników 30
31 Parametry nośników Aby osiągnąć najlepsze rezultaty oraz uniknąć zacięć nośnika, nie należy używać kopert, które: są nadmiernie pozwijane lub poskręcane, są sklejone razem lub w jakiś sposób uszkodzone, zawierają okienka, otwory, perforację, wycięcia lub wytłoczenia, mają metalowe zaczepy, tasiemki lub metalowe paski, do zaklejenia używają kilku skrzydełek wzajemnie na siebie zachodzących, mają naklejone znaczki pocztowe, mają klej znajdujący się na odkrytej powierzchni, gdy skrzydełko koperty jest zaklejone lub zamknięte. mają nacięte krawędzie lub zawinięte rogi, mają szorstkie, faliste lub żeberkowane wykończenie. Należy stosować koperty odporne na temperatury rzędu 170 C, tzn. w tej temperaturze koperty nie powinny ulegać zaklejeniu, nadmiernie zwijać się ani marszczyć, jak również wydzielać szkodliwych wyziewów. W razie wątpliwości dotyczących możliwości zastosowania kopert w drukarce należy się skontaktować ze ich dostawcą. Prowadnicę szerokości papieru należy dopasować do szerokości kopert. Do zasobnika można w danym momencie załadować tylko koperty jednego rozmiaru. Koperty można ładować tylko do zasobnika standardowego. Koperty należy ładować skrzydełkami skierowanymi w dół, stroną ze skrzydełkami zwróconą do lewego boku zasobnika. Wysoka wilgotność (powyżej 60%) w połączeniu z wysoką temperaturą wytwarzaną podczas drukowania może spowodować zaklejenie kopert. Zalecenia dotyczące nośników 31
32 Parametry nośników Etykiety Drukarka umożliwia drukowanie na wielu rodzajach etykiet przeznaczonych dla drukarek laserowych, z wyjątkiem etykiet winylowych. Etykiety te są dostarczane w postaci arkuszy formatu Letter, A4 oraz Legal. Warstwa klejąca, arkusz wierzchni (do zadrukowania) oraz warstwa powlekająca etykiet przeznaczonych do druku w drukarce laserowej powinny wytrzymywać temperaturę rzędu 170 C i ciśnienie 25 funtów na cal kwadratowy (psi). Przed dokonaniem zakupu większej ilości etykiet dla drukarki zalecane jest uprzednie wydrukowanie kilku egzemplarzy na próbę. Szczegółowe informacje na temat drukowania, właściwości oraz wzorów etykiet można znaleźć w dokumencie zatytułowanym Card Stock & Label Guide (Przewodnik po kartach i etykietach) dostępnym w witrynie sieci Web firmy Lexmark pod adresem W przypadku drukowania na etykietach: W Menu papieru dla opcji Typ papieru należy wybrać ustawienie Etykiety. Opcję Typ papieru należy ustawić na panelu operatora, w sterowniku drukarki lub w programie MarkVision Professional. Nie wolno ładować do tego samego źródła etykiet razem z papierem lub folią, ponieważ mieszanie różnych nośników może powodować problemy z podawaniem papieru. Nie należy używać arkuszy etykiet ze śliskim podkładem. Obszar w obrębie 1 mm od nacięcia powinien pozostać niezadrukowany. Należy używać całych arkuszy z etykietami. Używanie niekompletnych arkuszy może powodować odklejanie się etykiet podczas drukowania i tym samym prowadzić do zacięcia nośnika. Niekompletne arkusze zanieczyszczają także drukarkę i kasetę substancją klejącą, co może spowodować utratę gwarancji na drukarkę i kasety. Należy stosować etykiety odporne na temperatury rzędu 170 C, tzn. w tej temperaturze etykiety nie powinny ulegać zaklejeniu, nadmiernie zwijać się ani marszczyć, jak również wydzielać szkodliwych wyziewów. Obszar w obrębie 1 mm od krawędzi etykiety, perforacji lub między nacięciami powinien pozostać niezadrukowany. Nie należy używać arkuszy etykiet pokrytych warstwą klejącą aż do samych krawędzi. Zaleca się zastosowanie strefowego powlekania warstwą klejącą w taki sposób, aby między strefą warstwy klejącej na etykietach a ich krawędziami zachowany był margines o szerokości co najmniej 1 mm. Substancja klejąca zanieczyszcza drukarkę, co może spowodować utratę gwarancji. Jeśli strefowe powlekanie warstwą klejącą nie jest możliwe, z krawędzi górnej i krawędzi znajdującej się po stronie mechanizmu napędzającego należy oderwać pasek o szerokości 3 mm oraz zastosować niesączącą się substancję klejącą. Zalecenia dotyczące nośników 32
|
<doc fingerprint="fd8989af839d0e2e">
<main>
<div>
<p>1 C510 Przewodnik użytkownika Grudzień 2003</p>
<p>2 Spis treści Oświadczenia...7 Znaki towarowe... 9 Informacja o licencjach Informacje dotyczące bezpieczeństwa Oznaczenia Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych The United Kingdom Telecommunications Act Poziomy natężenia hałasu ENERGY STAR Uwagi dotyczące lasera Naklejka z informacjami o laserze Oświadczenie dotyczące urządzeń laserowych klasy I Rozdział 1: Informacje ogólne...16 Model podstawowy Model rozbudowany Rozdział 2: Drukowanie...17 Porady dotyczące efektywnego drukowania Porady dotyczące przechowywania nośników Zapobieganie zacięciom nośnika Wysyłanie zadania do drukowania Drukowanie zadania poufnego Wprowadzanie osobistego numeru identyfikacyjnego (hasła) Anulowanie zadania drukowania Anulowanie przy użyciu panelu operatora drukarki Anulowanie zadania przy użyciu komputera działającego pod kontrolą systemu Windows Drukowanie strony z ustawieniami menu Drukowanie listy katalogów Drukowanie listy wzorców czcionek Drukowanie stron testu jakości</p>
<p>3 Spis treści Rozdział 3: Parametry nośników...25 Zalecenia dotyczące nośników Papier Folie Koperty Etykiety Karty Przechowywanie nośników Określanie źródeł nośnika i jego parametrów technicznych Łączenie zasobników Korzystanie z funkcji drukowania dupleksowego (dwustronnego) Drukowanie dwustronne na papierze firmowym Brzeg na oprawę Korzystanie z odbiornika Ładowanie zasobników Ładowanie kopert do zasobnika standardowego Korzystanie z podpórki nośnika w odbiorniku Korzystanie z ogranicznika nośnika Rozdział 4: Usuwanie zacięć nośnika...54 Wskazówki pomocne w zapobieganiu zacięciom nośnika Określanie drogi nośnika Dostęp do obszarów zacięcia nośnika Rozdział 5: Przegląd...65 Przegląd drukarki Określanie stanu materiałów eksploatacyjnych Zmniejszanie zużycia materiałów eksploatacyjnych Zamawianie materiałów eksploatacyjnych i elementów drukarki Zamawianie kaset z tonerem Zamawianie nagrzewnicy Zamawianie naczynia na zużyty toner Zamawianie kasety wywoływacza foto Przygotowanie drukarki do długotrwałego przechowywania Przechowywanie materiałów eksploatacyjnych Przechowywanie nośników Przechowywanie kaset z tonerem Wymiana kaset z tonerem</p>
<p>4 Spis treści Recykling produktów firmy Lexmark Wymiana nagrzewnicy Wymiana naczynia na zużyty toner Wymiana kasety wywoływacza foto Konfigurowanie panelu operatora po wymianie materiałów eksploatacyjnych Zmiana wydajności kasety z tonerem Określanie wymienianego materiału eksploatacyjnego Czyszczenie soczewki głowicy drukującej Rozdział 6: Rozwiązywanie problemów...87 Rozwiązywanie podstawowych problemów związanych z drukarką Sprawdzanie drukarki, której nie można uruchomić Rozwiązywanie problemów z wyświetlaczem Rozwiązywanie problemów związanych z drukowaniem Rozwiązywanie problemów z jakością wydruku Rozwiązywanie problemów z jakością kolorów Najczęściej zadawane pytania dotyczące drukowania kolorów Rozwiązywanie problemów z wyposażeniem opcjonalnym Rozwiązywanie problemów z podawaniem nośnika Rozwiązywanie problemów związanych z drukowaniem w sieci Rozwiązywanie innych problemów Wzywanie serwisu Rozdział 7: Administracja Wymagania dotyczące pamięci Blokowanie menu panelu operatora Odblokowywanie menu Przywracanie ustawień fabrycznych Dostosowywanie funkcji oszczędzania energii Konfiguracja alarmów drukarki Korzystanie z Menu ustawień Informacje na temat czcionek Kroje czcionek i czcionki Czcionki bitmapowe i skalowalne Czcionki rezydentne Wykluczenie gwarancji czytelności</p>
<p>5 Spis treści Zestawy symboli Czcionki ładowalne Korzystanie z funkcji drukowania ze wstrzymaniem Wybieranie nazwy użytkownika Drukowanie i usuwanie wstrzymanych zadań Uzyskiwanie dostępu do zadań wstrzymanych z panelu operatora Rozpoznawanie błędów formatowania Wydruk powtarzany Wydruk odroczony Wydruk próbny Zadania poufne Usuwanie opcjonalnych kart Wyjmowanie płyty systemowej Usuwanie opcjonalnych kart pamięci drukarki Usuwanie opcjonalnej karty oprogramowania drukarki lub opcjonalnej karty pamięci flash Ponowne instalowanie płyty systemowej Usuwanie opcji Zdejmowanie drukarki z opcjonalnej szuflady na 530 arkuszy Wyjmowanie opcjonalnego modułu dupleksu Rozdział 8: Korzystanie z menu drukarki Informacje o panelu operatora drukarki Kontrolka Przyciski Używanie panelu operatora do zmiany ustawień drukarki Menu wyłączone Menu kolorów Menu konfigur Menu wykańczania Menu pomocy Menu zadań wydruku Menu sieci Menu portu równ Menu emul. PCL Menu papieru Menu PostScriptu Menu portu szer Menu ustawień</p>
<p>6 Spis treści Menu mat. ekspl Menu USB Menu testów Rozdział 9: Znaczenie komunikatów drukarki Skorowidz</p>
<p>7 Oświadczenia Informacje o wydaniu Znaki towarowe Informacja o licencjach Informacje dotyczące bezpieczeństwa Oznaczenia Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych Poziomy natężenia hałasu ENERGY STAR Uwagi dotyczące lasera Oświadczenia 7</p>
<p>8 Oświadczenia Wydanie: Grudzień 2003 Niniejszy akapit nie ma zastosowania w krajach, w których takie warunki są niezgodne z lokalnym prawem: FIRMA LEXMARK INTERNATIONAL, INC. DOSTARCZA TĘ PUBLIKACJĘ AS IS W STANIE, W JAKIM SIĘ ZNAJDUJE, BEZ ŻADNYCH GWARANCJI WYRAźNYCH LUB DOMNIEMANYCH, WŁĄCZAJĄC W TO RÓWNIEŻ DOMNIEMANE GWARANCJE PRZYDATNOŚCI HANDLOWEJ LUB PRZYDATNOŚCI DO KONKRETNEGO CELU. W niektórych krajach zrzeczenie się gwarancji lub rękojmi w określonych przypadkach nie jest dozwolone, dlatego niniejsza klauzula może nie mieć zastosowania. Niniejsza publikacja może zawierać nieścisłości techniczne lub błędy drukarskie. Przedstawione informacje podlegają okresowym aktualizacjom; zmiany te będą uwzględniane w kolejnych edycjach. Zmiany lub udoskonalenia opisanych produktów lub programów mogą być wprowadzone w dowolnym czasie. Uwagi dotyczące tej publikacji można kierować na adres Lexmark International, Inc., Department F95/032-2, 740 West New Circle Road, Lexington, Kentucky 40550, USA. Na terenie Wielkiej Brytanii i Irlandii uwagi prosimy przesyłać na adres Lexmark International Ltd., Marketing and Services Department, Westhorpe House, Westhorpe, Marlow Bucks SL7 3RQ. W Polsce należy wysyłać je pod adres: Lexmark Dział Marketingu, ul. J. Conrada 51, Kraków. Firma Lexmark może wykorzystywać lub rozpowszechniać wszystkie informacje dostarczone przez użytkowników w dowolny sposób uznany przez nią za właściwy, nie zaciągając żadnych zobowiązań wobec użytkowników. Dodatkowe egzemplarze publikacji dotyczących tego produktu można zamówić pod numerem telefonu W Polsce należy zatelefonować pod numer +48 (12) Użytkownicy w innych krajach powinni skontaktować się z działem obsługi klienta w miejscu zakupu produktu. Odniesienia w niniejszej publikacji do produktów, programów lub usług nie oznaczają, że producent zamierza je udostępniać we wszystkich krajach, w których prowadzi działalność. Jakiekolwiek odniesienie do produktu, programu lub usługi nie stanowi stwierdzenia ani sugestii, że można korzystać tylko z danego produktu, programu lub usługi. Zamiennie można używać dowolnego funkcjonalnego odpowiednika produktu, programu lub usługi, o ile nie narusza to żadnych praw własności intelektualnej. Ocena i testowanie współdziałania z innymi produktami, programami lub usługami, poza wyraźnie wymienionymi przez wytwórcę, odbywa się na odpowiedzialność użytkownika Lexmark International, Inc. Wszelkie prawa zastrzeżone. UNITED STATES GOVERNMENT RIGHTS This software and any accompanying documentation provided under this agreement are commercial computer software and documentation developed exclusively at private expense. Oświadczenia 8</p>
<p>9 Oświadczenia Znaki towarowe Lexmark, Lexmark z symbolem diamentu, MarkNet i MarkVision są znakami towarowymi firmy Lexmark International, Inc. zastrzeżonymi w USA i/lub innych krajach. PCL jest zastrzeżonym znakiem towarowym firmy Hewlett-Packard Company. PCL jest oznaczeniem firmy Hewlett-Packard dla zestawu poleceń (języka) i funkcji drukarki stosowanych w drukarkach tej firmy. Ta drukarka została zaprojektowana w taki sposób, aby była zgodna z językiem PCL. Oznacza to, że ta drukarka rozpoznaje polecenia języka PCL używane w różnych aplikacjach i emuluje funkcje odpowiadające tym poleceniom. PostScript jest zarejestrowanym znakiem towarowym firmy Adobe Systems Incorporated. PostScript 3 jest oznaczeniem firmy Adobe Systems dla zestawu poleceń (języka) i funkcji drukarki stosowanych w programach tej firmy. Ta drukarka została zaprojektowana w taki sposób, aby była zgodna z językiem PostScript 3. Oznacza to, że ta drukarka rozpoznaje polecenia języka PostScript 3 zastosowane w różnych aplikacjach i emuluje funkcje odpowiadające tym poleceniom. Szczegóły dotyczące zgodności znajdują się w podręczniku Technical Reference (Dokumentacja techniczna). Poniższe nazwy są znakami towarowymi lub zastrzeżonymi znakami towarowymi wymienionych firm: Albertus Antique Olive Apple-Chancery Arial Candid CG Omega CG Times Chicago Clarendon Eurostile Geneva GillSans Helvetica Hoefler ITC Avant Garde Gothic ITC Bookman ITC Lubalin Graph ITC Mona Lisa ITC Zapf Chancery The Monotype Corporation plc Monsieur Marcel OLIVE Apple Computer, Inc. The Monotype Corporation plc Agfa Corporation Produkt firmy Agfa Corporation Oparta na czcionce Times New Roman, na którą licencji udzieliła firma Monotype Corporation plc, jest produktem firmy Agfa Corporation Apple Computer, Inc. Linotype-Hell AG i/lub podmioty zależne Nebiolo Apple Computer, Inc. The Monotype Corporation plc Linotype-Hell AG i/lub podmioty zależne Jonathan Hoefler Type Foundry International Typeface Corporation International Typeface Corporation International Typeface Corporation International Typeface Corporation International Typeface Corporation Znaki towarowe 9</p>
<p>10 Oświadczenia Joanna Marigold Monaco New York Oxford Palatino Stempel Garamond Taffy Times New Roman TrueType Univers Wingdings The Monotype Corporation plc Arthur Baker Apple Computer, Inc. Apple Computer, Inc. Arthur Baker Linotype-Hell AG i/lub podmioty zależne Linotype-Hell AG i/lub podmioty zależne Agfa Corporation The Monotype Corporation plc Apple Computer, Inc. Linotype-Hell AG i/lub podmioty zależne Microsoft Corporation Pozostałe znaki towarowe należą do odpowiednich właścicieli. Informacja o licencjach Oprogramowanie rezydentne drukarki zawiera: oprogramowanie opracowane przez firmę Lexmark i będące jej własnością intelektualną; oprogramowanie zmodyfikowane przez firmę Lexmark, na które udzielono licencji zgodnie z przepisami GNU General Public License wersja 2 oraz GNU Lesser General Public License wersja 2.1; oprogramowanie, na które udzielono licencji zgodnie z oświadczeniami zawartymi w licencji BSD i gwarancji BSD (BSD License and Warranty statements). Kliknij dokument, który chcesz przejrzeć: BSD License and Warranty statements GNU General Public License Zmodyfikowane przez firmę Lexmark oprogramowanie GNU jest oprogramowaniem bezpłatnym; możliwa jest jego dystrybucja i/lub modyfikacja zgodnie z warunkami odnośnych licencji. Licencje te nie dają użytkownikowi żadnych praw do oprogramowania drukarki, do którego prawa autorskie posiada firma Lexmark. Ponieważ oprogramowanie GNU, na którym oparte jest oprogramowanie zmodyfikowane przez firmę Lexmark, nie jest objęte gwarancją, wersje zmodyfikowane przez firmę Lexmark również nie są objęte gwarancją. Szczegółowe informacje zawarte są w zrzeczeniach się gwarancji zawartych w warunkach odnośnych licencji. W celu uzyskania kodu źródłowego zmodyfikowanego przez firmę Lexmark oprogramowania GNU, należy uruchomić Drivers CD (dysk CD-ROM ze sterownikami) dostarczony wraz z drukarką i kliknąć element Kontakt z firmą Lexmark. Informacja o licencjach 10</p>
<p>11 Oświadczenia Informacje dotyczące bezpieczeństwa Jeśli produkt nie jest oznaczony tym symbolem, musi być podłączony do prawidłowo uziemionego gniazda elektrycznego. PRZESTROGA: Urządzenia nie należy instalować ani też nie należy dokonywać jakichkolwiek połączeń elektrycznych lub kablowych, np. podłączenia do sieci elektrycznej lub telefonicznej, w czasie burzy. Przewód zasilający musi być podłączony do łatwo dostępnego gniazda elektrycznego znajdującego się w pobliżu urządzenia. Wszelkie naprawy i czynności serwisowe, oprócz opisanych w instrukcji obsługi, powinny być wykonywane przez wykwalifikowanego pracownika serwisu. Produkt został zaprojektowany z wykorzystaniem określonych podzespołów firmy Lexmark i zatwierdzony jako spełniający surowe światowe normy bezpieczeństwa. Rola niektórych podzespołów w zachowaniu bezpieczeństwa nie zawsze jest oczywista. Firma Lexmark nie ponosi odpowiedzialności za skutki stosowania innych części zamiennych. Zakupiony produkt korzysta z technologii laserowej. PRZESTROGA: Użycie elementów sterujących, ustawień lub zastosowanie procedur innych od określonych w niniejszej publikacji może spowodować niebezpieczeństwo napromieniowania. Podczas procesu drukowania w urządzeniu dochodzi do nagrzewania się nośników wydruku, a wysoka temperatura może powodować emisję szkodliwych wyziewów z tych nośników. Aby uniknąć ewentualnej emisji szkodliwych wyziewów, należy zapoznać się z fragmentem instrukcji obsługi, w którym podano wytyczne dotyczące wyboru nośników wydruku. Oznaczenia PRZESTROGA: Przestroga oznacza sytuację, która może spowodować obrażenia ciała. Ostrzeżenie: Ostrzeżenie oznacza sytuację, w której może nastąpić uszkodzenie sprzętu lub oprogramowania produktu. Ostrożnie! Ten symbol oznacza elementy wrażliwe na wyładowania elektrostatyczne. Przed dotknięciem elementu oznaczonego tym symbolem należy najpierw dotknąć metalowej obudowy drukarki. Informacje dotyczące bezpieczeństwa 11</p>
<p>12 Oświadczenia Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych Oświadczenie o zgodności z przepisami komisji Federal Communications Commission (FCC) Drukarki Lexmark Lexmark C510 w wersji podstawowej i sieciowej typu i zostały przetestowane i uznane za spełniające limity określone w rozdziale 15 przepisów FCC dla urządzeń cyfrowych klasy B. Działające urządzenie musi spełniać następujące dwa warunki: (1) urządzenie to nie może powodować szkodliwych zakłóceń oraz (2) urządzenie musi pracować w warunkach występowania zakłóceń, łącznie z zakłóceniami, które mogą powodować niepożądane działanie. Ograniczenia klasy B normy FCC przygotowano w celu zapewnienia ochrony przed szkodliwymi zakłóceniami w instalacji mieszkaniowej. Urządzenie to wytwarza, zużywa i może wypromieniowywać energię o częstotliwościach radiowych, a jeśli zostało zainstalowane i jest używane niezgodnie z instrukcją, może powodować szkodliwe zakłócenia w komunikacji radiowej. Nie ma jednak gwarancji, że w przypadku danej instalacji nie wystąpią zakłócenia. Jeśli niniejsze urządzenie powoduje szkodliwe zakłócenia odbioru radiowego i telewizyjnego, które mogą być spowodowane włączeniem lub wyłączeniem urządzenia, należy spróbować skorygować zakłócenia, podejmując jeden lub więcej z poniższych środków zaradczych: Obróć lub przesuń antenę odbiorczą. Zwiększ odległość między urządzeniem a odbiornikiem. Podłącz urządzenie do gniazda w innym obwodzie niż ten, do którego podłączony jest odbiornik. Skontaktuj się z punktem sprzedaży lub serwisem, aby uzyskać dodatkowe wskazówki. Producent nie jest odpowiedzialny za jakiekolwiek zakłócenia odbioru radiowego lub telewizyjnego spowodowane używaniem innych niż zalecane przewodów albo przez nieautoryzowane zmiany lub modyfikacje w niniejszym urządzeniu. Nieautoryzowane zmiany lub modyfikacje mogą spowodować unieważnienie pozwolenia na wykorzystywanie niniejszego urządzenia przez użytkownika. Uwaga: Aby zapewnić zgodność z przepisami komisji FCC dotyczącymi zakłóceń elektromagnetycznych dla urządzenia cyfrowego klasy B, należy używać prawidłowo ekranowanego i uziemionego kabla, np. produktu firmy Lexmark o numerze katalogowym (dla połączenia równoległego) lub 12A2405 (dla połączenia USB). Użycie kabla zastępczego, nieprawidłowo ekranowanego i uziemionego, może prowadzić do naruszenia przepisów komisji FCC. Jakiekolwiek pytania dotyczące informacji zawartych w niniejszym oświadczeniu informującym o zgodności należy kierować na adres: Director of Lexmark Technology & Services Lexmark International, Inc. 740 West New Circle Road Lexington, KY 40550, USA (859) Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych 12</p>
<p>13 Oświadczenia Industry Canada compliance statement This Class B digital apparatus meets all requirements of the Canadian Interference-Causing Equipment Regulations. Avis de conformité aux normes de l industrie du Canada Cet appareil numérique de la classe B respecte toutes les exigences du Rčglement sur le matériel brouilleur du Canada. Zgodność z dyrektywami Wspólnoty Europejskiej Produkt ten jest zgodny z wymaganiami bezpieczeństwa opisanymi w dyrektywach Rady UE 89/336/ EEC i 73/23/EEC dotyczącymi ujednolicenia i zharmonizowania prawodawstwa państw członkowskich w zakresie zgodności elektromagnetycznej i bezpieczeństwa urządzeń elektrycznych zaprojektowanych do użytku w pewnych zakresach napięć. Deklaracja zgodności z wymaganiami dyrektyw została podpisana przez Dyrektora Produkcji i Pomocy Technicznej firmy Lexmark International S.A., Boigny, Francja. Niniejszy produkt spełnia ograniczenia dla klasy B normy EN i wymagania dotyczące bezpieczeństwa normy EN Republic of Korea Compliance Statement If your product includes the following symbol on the regulatory label: the following statement is applicable to your product. This equipment has undergone EMC registration as a household product. It can be used in any area, including a residential area. Japanese VCCI notice If your product includes the following symbol on the regulatory label: the following statement is applicable to your product. Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych 13</p>
<p>14 Oświadczenia The United Kingdom Telecommunications Act 1984 This apparatus is approved under the approval number NS/G/1234/J/ for the indirect connections to the public telecommunications systems in the United Kingdom. Poziomy natężenia hałasu Poniższe pomiary zostały wykonane zgodnie z normą ISO 7779 i przedstawione zgodnie z normą ISO Średnie natężenie dźwięku w odległości 1 m, dba C510 Drukowanie 53 Bezczynność 42 ENERGY STAR Program agencji ochrony środowiska ENERGY STAR dotyczący urządzeń biurowych stanowi przedsięwzięcie partnerskie podjęte wraz z producentami tych urządzeń w celu promowania produktów wydajnie użytkujących energię i redukujących zanieczyszczenia powodowane przez wytwarzanie prądu. Firmy biorące udział w tym programie wytwarzają produkty, które ograniczają pobór mocy, gdy nie są używane. Funkcja ta powoduje zmniejszenie zużycia energii do 50 procent. Firma Lexmark szczyci się udziałem w tym programie. Firma Lexmark International, Inc., jako partner programu Energy Star, oświadcza, że niniejszy produkt spełnia założenia programu Energy Star dotyczące oszczędzania energii. Uwagi dotyczące emisji fal elektromagnetycznych 14</p>
<p>15 Oświadczenia Uwagi dotyczące lasera Naklejka z informacjami o laserze Na drukarce może być umieszczona naklejka informująca o laserze, jak pokazano na rysunku: Oświadczenie dotyczące urządzeń laserowych klasy I Drukarka ma zaświadczenie o zgodności z wymaganiami normy amerykańskiej DHHS-21 CFR, podrozdział J dla urządzeń laserowych klasy I (1) i ma również zaświadczenie o zgodności z wymaganiami obowiązującej w innych krajach normy IEC dla urządzeń laserowych klasy I (1). Urządzenia laserowe klasy I nie są uważane za niebezpieczne. Drukarka zawiera wewnętrzny laser klasy IIIb (3b), który jest 5-miliwatowym laserem z arsenku galu działającym w zakresie długości fal od 770 do 795 nanometrów. Laser i drukarka są zaprojektowane w taki sposób, aby nigdy podczas normalnego działania, przeglądu lub zalecanych warunków serwisowych żaden człowiek nie był narażony na promieniowanie laserowe powyżej poziomu klasy I. Uwagi dotyczące lasera 15</p>
<p>16 1 Informacje ogólne Model podstawowy Poniższa ilustracja przedstawia model podstawowy i składniki drukarki Lexmark C510. Panel operatora Odbiornik Zasobnik standardowy (zasobnik na 250 arkuszy) Model rozbudowany Poniższa ilustracja przedstawia opcje dostępne dla drukarki Lexmark C510. Opcjonalne wyposażenie drukarki jest zacieniowane. Informacje na temat kolejności instalacji opcji zawiera Podręcznik instalacji. Opcjonalny moduł dupleksu Opcjonalna szuflada na 530 arkuszy Informacje ogólne 16</p>
<p>17 2 Drukowanie Ten rozdział zawiera porady dotyczące drukowania stron zawierających listy informacji oraz anulowania zadania. Porady dotyczące efektywnego drukowania Porady dotyczące przechowywania nośników Nośniki należy przechowywać we właściwy sposób. Aby uzyskać dalsze informacje na ten temat, patrz Przechowywanie nośników. Zapobieganie zacięciom nośnika Wybierając odpowiedni papier lub nośnik specjalny (folie, etykiety i karty), można uniknąć problemów z drukowaniem. Aby uzyskać więcej informacji na ten temat, patrz Wskazówki pomocne w zapobieganiu zacięciom nośnika. Uwaga: Przed dokonaniem zakupu większej ilości papieru lub nośnika specjalnego dla danej drukarki zalecane jest uprzednie przetestowanie niewielkiej próbki danego nośnika. Wybranie odpowiedniego papieru lub nośnika specjalnego oraz jego poprawne załadowanie pozwala uniknąć większości zacięć nośnika. Instrukcje dotyczące ładowania papieru lub nośnika specjalnego do zasobnika standardowego, opcjonalnego zasobnika na 250 arkuszy rozmiaru Legal oraz opcjonalnego zasobnika na 530 arkuszy można znaleźć w sekcji Ładowanie zasobników. Instrukcje dotyczące postępowania po wystąpieniu zacięcia nośnika zawiera sekcja Usuwanie zacięć nośnika. Wskazówki, jak uniknąć zacięć nośnika, można znaleźć w sekcji Wskazówki pomocne w zapobieganiu zacięciom nośnika. Drukowanie 17</p>
<p>18 Drukowanie Wysyłanie zadania do drukowania Sterownik drukarki to program umożliwiający komunikowanie się komputera z drukarką. Wybranie polecenia Drukuj w aplikacji powoduje wyświetlenie okna reprezentującego sterownik drukarki. Wysyłając zadania drukowania, należy wybrać ustawienia odpowiednie dla tego zadania. Ustawienia drukowania wybrane przy użyciu sterownika zastępują domyślne ustawienia wybrane za pomocą panelu operatora drukarki. Być może konieczne będzie kliknięcie przycisku Właściwości lub Ustawienia w otwartym oknie dialogowym Drukowanie, aby wyświetlić wszystkie ustawienia drukarki, które można zmienić. Jeśli przeznaczenie jakiejkolwiek funkcji wyświetlanej w oknie dialogowym sterownika drukarki nie jest dla użytkownika jasne, informacji na jej temat należy szukać w Pomocy online. Aby zapewnić obsługę wszystkich funkcji drukarki, należy używać niesystemowych sterowników drukarki firmy Lexmark. Zaktualizowane sterowniki drukarki wraz z pełnym opisem pakietów sterowników oraz pomoc techniczną dotyczącą sterowników firmy Lexmark można uzyskać w witrynie sieci Web firmy Lexmark. Można również wykorzystać sterowniki systemowe wbudowane w używany system operacyjny. Więcej informacji na temat wybierania i instalowania sterowników zawiera Podręcznik instalacji. Aby wydrukować zadanie z typowej aplikacji systemu Windows: 1 Otwórz plik, który ma zostać wydrukowany. 2 Z menu Plik wybierz polecenie Drukuj. 3 Sprawdź, czy w oknie dialogowym wybrana jest właściwa drukarka. Zmodyfikuj odpowiednio ustawienia drukarki (np. strony, które mają zostać wydrukowane lub liczbę kopii). 4 Kliknij przycisk Właściwości lub Konfiguracja, aby wybrać te ustawienia drukarki, które nie są dostępne w pierwszym oknie, a następnie kliknij przycisk OK. 5 Kliknij przycisk OK lub Drukuj, aby wysłać zadanie do wybranej drukarki. Wysyłanie zadania do drukowania 18</p>
<p>19 Drukowanie Drukowanie zadania poufnego Podczas wysyłania zadania do drukarki można przy użyciu sterownika wprowadzić osobisty numer identyfikacyjny (hasło). Hasło musi składać się z czterech cyfr od 1 do 6. Zadanie zostaje zatrzymane w pamięci drukarki do czasu wprowadzenia z panelu operatora takiego samego czterocyfrowego hasła i wybrania opcji drukowania lub usunięcia zadania. Gwarantuje to, że zadanie zostanie wydrukowane dopiero wtedy, gdy będzie mogło być odebrane przez osobę uprawnioną i że tego zadania nie będzie mogła wydrukować żadna inna osoba. Funkcja ta działa tylko z niesystemowymi sterownikami drukarki firmy Lexmark dostępnymi na dysku CD-ROM ze sterownikami dostarczonym wraz z drukarką. 1 W edytorze tekstu, arkuszu kalkulacyjnym, przeglądarce lub innej aplikacji wybierz kolejno polecenia: Plik Drukuj. 2 Kliknij przycisk Właściwości. (Jeśli nie ma przycisku Właściwości kliknij przycisk Ustawienia, a następnie przycisk Właściwości). 3 Kliknij przycisk Pomoc i zapoznaj się z informacjami na temat drukowania zadań poufnych lub drukowania z zatrzymaniem. Postępuj zgodnie z instrukcjami dotyczącymi drukowania zadania poufnego. (Zobacz Drukowanie zadania poufnego). Gdy użytkownik będzie gotowy do odebrania zadania poufnego, powinien podejść do drukarki i wykonać następujące czynności: 4 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Menu zadań, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 5 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Zadanie poufne, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 6 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona odpowiednia nazwa użytkownika, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 7 Wykonaj instrukcje opisane w następnej sekcji Wprowadzanie osobistego numeru identyfikacyjnego (hasła). Przejdź do p. 8 na str. 20, aby wydrukować zadanie poufne. Drukowanie zadania poufnego 19</p>
<p>20 Drukowanie Wprowadzanie osobistego numeru identyfikacyjnego (hasła) Po wybraniu w Menu zadań opcji Zadanie poufne, a następnie odpowiedniej nazwy użytkownika na wyświetlaczu pojawi się następujący monit: Podaj hasło: = 8 Za pomocą przycisków na panelu operatora wprowadź czterocyfrowe hasło skojarzone z zadaniem poufnym. Numery umieszczone obok nazw przycisków określają przycisk, który należy nacisnąć w celu uzyskania określonej cyfry (1 6). Podczas wprowadzania hasła na panelu operatora pojawiają się gwiazdki gwarantujące zachowanie poufności. Podaj hasło =**** Jeśli zostanie wprowadzone nieprawidłowe hasło, pojawi się komunikat Nie znaleziono zadań. Ponowić?. 9 Naciśnij przycisk Go (Dalej), aby ponownie wprowadzić hasło, lub przycisk Stop (Zatrzymaj), aby zamknąć menu Zadanie poufne. 10 Naciśnij przycisk Select (Wybierz), aby wydrukować zadania poufne. Zadania poufne zostaną wydrukowane, a następnie usunięte z pamięci drukarki. Więcej informacji na temat zadań poufnych oraz zadań drukowania z zatrzymaniem można znaleźć w sekcji Korzystanie z funkcji drukowania ze wstrzymaniem. Anulowanie zadania drukowania Istnieje kilka metod anulowania zadania drukowania. Anulowanie zadania drukowania 20</p>
<p>21 Drukowanie Anulowanie przy użyciu panelu operatora drukarki Jeśli zadanie, które ma być anulowane, jest w trakcie drukowania, a na wyświetlaczu widać komunikat Zajęta: 1 Naciśnij przycisk Menu, aby otworzyć Menu zadań. W drugim wierszu wyświetlacza pojawi się komunikat Anuluj zadanie. 2 Naciśnij przycisk Select (Wybierz). Na wyświetlaczu pojawi się komunikat Anulowanie zadania. Anulowanie zadania przy użyciu komputera działającego pod kontrolą systemu Windows Anulowanie zadania przy użyciu paska zadań Podczas wysyłania zadania do wydruku w prawym rogu paska zadań pojawia się mała ikona drukarki. 1 Kliknij dwukrotnie ikonę drukarki. W oknie drukarki pojawi się lista zadań drukowania. 2 Zaznacz zadanie przeznaczone do anulowania. 3 Naciśnij klawisz Delete na klawiaturze. Anulowanie zadania przy użyciu pulpitu 1 Zminimalizuj wszystkie programy, aby odsłonić pulpit. 2 Kliknij dwukrotnie ikonę Mój komputer. 3 Kliknij dwukrotnie ikonę Drukarki. Zostanie wyświetlona lista dostępnych drukarek. 4 Kliknij dwukrotnie ikonę drukarki wybranej przy wysyłaniu zadania. W oknie drukarki pojawi się lista zadań drukowania. 5 Zaznacz zadanie przeznaczone do anulowania. 6 Naciśnij klawisz Delete na klawiaturze. Anulowanie zadania drukowania 21</p>
<p>22 Drukowanie Anulowanie zadania przy użyciu komputera działającego pod kontrolą systemu Macintosh Podczas wysyłania zadania do drukowania na pulpicie widoczna jest ikona wybranej drukarki. 1 Kliknij dwukrotnie ikonę drukarki na pulpicie. W oknie drukarki pojawi się lista zadań drukowania. 2 Naciśnij klawisz Control, a następnie kliknij zadanie drukowania, które chcesz anulować. 3 Z wyświetlonego menu podręcznego wybierz polecenie Stop Queue (Zatrzymaj kolejkę). Drukowanie strony z ustawieniami menu Strona z ustawieniami menu zawiera informacje na temat bieżących ustawień (domyślnych ustawień użytkownika) menu oraz ilości dostępnej pamięci drukarki, a także listę zainstalowanych opcji. Strony tej można użyć w celu sprawdzenia, czy wszystkie opcje drukarki są zainstalowane prawidłowo i czy ustawienia drukarki są właściwe. W razie potrzeby identyfikacji przycisków na wyświetlaczu i na panelu operatora można skorzystać z informacji zawartych w rozdziale Informacje o panelu operatora drukarki. 1 Upewnij się, że drukarka jest włączona i że wyświetlany jest komunikat Gotowa. 2 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Menu testów, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 3 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Druk ustawień, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). Podczas drukowania strony wyświetlany jest komunikat Drukowanie ustawień menu. Po wydrukowaniu strony z ustawieniami menu drukarka wraca do stanu Gotowa. Jeśli podczas drukowania tej strony zostanie wyświetlony inny komunikat, należy skorzystać z sekcji Znaczenie komunikatów drukarki, aby uzyskać więcej informacji. Drukowanie strony z ustawieniami menu 22</p>
<p>23 Drukowanie Drukowanie listy katalogów Lista katalogów zawiera wykaz wszystkich zasobów przechowywanych w pamięci flash lub na dysku twardym. Aby wydrukować listę: 1 Upewnij się, że drukarka jest włączona i że wyświetlany jest komunikat Gotowa. 2 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Menu testów, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 3 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Drukuj katalog, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). Podczas drukowania strony na panelu operatora wyświetlany jest komunikat Drukowanie listy katalogów. Po zakończeniu drukowania listy katalogów drukarka wraca do stanu Gotowa. Drukowanie listy wzorców czcionek Aby wydrukować wzorce wszystkich czcionek aktualnie dostępnych w drukarce: 1 Upewnij się, że drukarka jest włączona i że wyświetlany jest komunikat Gotowa. 2 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Menu testów, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 3 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Drukuj czcionki, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 4 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż w drugim wierszu wyświetlacza pojawi się komunikat Czcionki PCL lub Czcionki PS. Wybierz opcję Czcionki PCL, aby wydrukować listę czcionek dostępnych w emulatorze języka PCL. Wybierz opcję Czcionki PS, aby wydrukować listę czcionek dostępnych w emulatorze języka PostScript 3. 5 Naciśnij przycisk Select (Wybierz). Podczas drukowania strony na panelu operatora wyświetlany jest komunikat Drukowanie listy czcionek. Po wydrukowaniu listy wzorców czcionek drukarka wraca do stanu Gotowa. Drukowanie listy katalogów 23</p>
<p>24 Drukowanie Drukowanie stron testu jakości Aby uzyskać pomoc w identyfikacji źródła problemów z jakością wydruku, należy wydrukować strony testu jakości. 1 Upewnij się, że drukarka jest włączona i że wyświetlany jest komunikat Gotowa. 2 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Menu testów, a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). 3 Naciskaj i zwalniaj przycisk Menu, aż zostanie wyświetlona opcja Drukuj test jak., a następnie naciśnij przycisk Select (Wybierz). Strony zostaną sformatowane. Zostanie wyświetlony komunikat Drukowanie stron testu jakości. Następnie strony zostaną wydrukowane. Komunikat będzie wyświetlany na panelu operatora, dopóki nie zostaną wydrukowane wszystkie strony. Drukowanych jest siedem stron testu jakości. Cztery z nich reprezentują kolory, które może uzyskać drukarka: cyjan, magenta, żółty i czarny. Dwie kolejne zawierają wzorce testowe w kolorze czarnym lub w odcieniach szarości, a ostatnia jest stroną tekstową z takimi informacjami, jak liczba stron, ilość zainstalowanej pamięci itd. Po zakończeniu drukowania stron testu jakości drukarka wraca do stanu Gotowa. Drukowanie stron testu jakości 24</p>
<p>25 3 Parametry nośników Do typów nośników zaliczane są: papier, karty, folie, etykiety i koperty. Ostatnie cztery kategorie są często określane mianem nośników specjalnych. Drukarka zapewnia drukowanie z wysoką jakością na różnych nośnikach. Przed rozpoczęciem drukowania należy rozważyć wiele kwestii dotyczących nośników. Niniejszy rozdział zawiera informacje ułatwiające wybór właściwego nośnika oraz wskazówki, jak obchodzić się z nośnikami i jak ładować je do zasobnika standardowego (zasobnik na 250 arkuszy formatu Letter), opcjonalnego zasobnika na 250 arkuszy formatu Legal oraz opcjonalnego zasobnika stanowiącego część opcjonalnej szuflady na 530 arkuszy. Zalecenia dotyczące nośników Wybór odpowiedniego nośnika do zastosowania w drukarce pozwala uniknąć problemów z drukowaniem. Poniższe sekcje zawierają wytyczne dotyczące wybierania właściwego nośnika dla drukarki. Szczegółowe informacje na temat właściwości nośników można znaleźć w dokumencie zatytułowanym Card Stock & Label Guide (Przewodnik po kartach i etykietach) dostępnym w witrynie sieci Web firmy Lexmark pod adresem Papier W celu zagwarantowania najlepszej jakości wydruku i niezawodnego podawania należy używać papieru kserograficznego z ziarnem wzdłuż strony o gramaturze 90 g/m 2 (24 funty). Odmiany papieru komercyjnego przeznaczone do ogólnych zastosowań komercyjnych również umożliwiają uzyskanie zadowalającej jakości wydruku. Firma Lexmark zaleca stosowanie papieru błyszczącego formatu Letter firmy Lexmark o numerze katalogowym 12A5950 oraz papieru formatu A4 o numerze katalogowym 12A5951. Przed dokonaniem zakupu większej ilości dowolnego typu nośnika należy zawsze wydrukować kilka egzemplarzy na próbę. Przy wyborze nośnika należy uwzględnić jego gramaturę, zawartość włókien oraz kolor. W przypadku aplikacji niekorzystających z technologii MICR podczas drukowania przy użyciu techniki laserowej papier jest podgrzewany do wysokiej temperatury rzędu 170 C. W związku z tym należy używać wyłącznie papieru wytrzymującego takie temperatury bez odbarwień, farbowania lub wydzielania szkodliwych wyziewów. Aby sprawdzić, czy wybrany papier nadaje się do użytku w drukarkach laserowych, należy skontaktować się z jego producentem lub sprzedawcą. Papier należy ładować do drukarki zgodnie z oznaczeniem umieszczonym na jego opakowaniu. Wskazuje ono, która strona jest przeznaczona do zadrukowania. Szczegółowe instrukcje na temat ładowania można znaleźć w sekcji Ładowanie zasobników. Parametry nośników 25</p>
<p>26 Parametry nośników Właściwości papieru Następujące właściwości papieru mają wpływ na jakość i niezawodność wydruku. Zaleca się korzystanie z tych wskazówek przy ocenie przydatności nowego papieru do użytku z drukarką. Szczegółowe informacje można znaleźć w dokumencie zatytułowanym Card Stock & Label Guide (Przewodnik po kartach i etykietach) dostępnym w witrynie sieci Web firmy Lexmark pod adresem Gramatura Drukarka może automatycznie podawać papier o gramaturze od 60 do 90 g/m 2 (16 24 funtów bond) z ziarnem wzdłuż strony. Papier lżejszy niż 60 g/m 2 (16 funtów) może nie być wystarczająco sztywny, aby możliwe było prawidłowe pobieranie, co może powodować zacięcia. W celu uzyskania najlepszych rezultatów należy używać papieru o gramaturze 90 g/m 2 (24 funty bond) z ziarnem wzdłuż strony. W przypadku stosowania papieru o formacie węższym niż 182 x 257 mm zaleca się wybranie papieru o gramaturze nie mniejszej niż 90 g/m 2 (24 funty bond). Zawijanie Zawijanie jest to tendencja nośnika do skręcania się na krawędziach. Nadmierne zawijanie może powodować problemy z podawaniem papieru. Do zawijania dochodzi zwykle po przejściu papieru przez drukarkę, gdzie jest on poddawany działaniu wysokiej temperatury. Przechowywanie papieru bez opakowania w warunkach dużej wilgotności, nawet mimo umieszczenia go w zasobnikach, może powodować zawijanie się papieru przed wydrukowaniem, a w rezultacie problemy z podawaniem. Gładkość Stopień gładkości papieru ma bezpośredni wpływ na jakość wydruku. Jeśli papier jest zbyt szorstki, toner nie przylega do niego prawidłowo, w wyniku czego jakość wydruku jest niska. Jeśli papier jest zbyt gładki, mogą występować problemy z jego podawaniem. Gładkość papieru powinna wynosić od 100 do 300 punktów w skali Sheffield, jednak najlepszą jakość można uzyskać przy gładkości wynoszącej od 150 do 250 punktów w skali Sheffield. Zawartość wilgoci Zawartość wilgoci w papierze ma wpływ zarówno na jakość wydruku, jak i na prawidłowe pobieranie papieru przez drukarkę. Do chwili załadowania papier należy przechowywać w oryginalnym opakowaniu. Pozwala to ograniczyć wpływ zmian wilgotności na przechowywany papier i zapobiec pogorszeniu jakości wykonywanych wydruków. Kierunek ziarna Kierunek ziarna oznacza ułożenie włókien papieru na arkuszu. Ziarno może być skierowane wzdłuż strony lub w poprzek strony. W przypadku papieru o gramaturze od 60 do 90 g/m 2 (16 24 funtów bond) zalecane jest ziarno wzdłuż strony. Zawartość włókien Większość wysokiej jakości papieru kserograficznego jest wytwarzana ze stuprocentowej chemicznie przygotowanej pulpy drzewnej. Taki skład papieru zapewnia wysoką stabilność, co oznacza mniej problemów z jego podawaniem oraz lepszą jakość wydruku. Papier zawierający inne włókna, na przykład bawełniane, ma właściwości, które mogą powodować występowanie problemów z jego obsługą. Zalecenia dotyczące nośników 26</p>
<p>27 Parametry nośników Niedozwolone typy papieru Następujące typy papieru nie są zalecane do użytku z drukarką: Papier przetworzony chemicznie używany do kopiowania bez zastosowania kalki, znany także jako papier samokopiujący (CCP) lub papier bezkalkowy (NCR) Papier z nadrukiem zawierającym substancje mogące zanieczyścić drukarkę Papier z nadrukiem nieodpornym na wysoką temperaturę panującą w nagrzewnicy drukarki Papier z nadrukiem wymagający rejestracji (podania precyzyjnej lokalizacji druku) o wartości przekraczającej ±0,09 cala, na przykład formularze optycznego rozpoznawania znaków (OCR) W niektórych przypadkach można dostosować wartość rejestracji za pomocą aplikacji, co umożliwia pomyślne drukowanie na tego rodzaju formularzach. Papier powlekany (papier dziełowy podatny na wycieranie), papier syntetyczny, papier termiczny Papier o nierównych krawędziach, papier szorstki lub papier o powierzchni z wyraźną teksturą bądź papier zawijający się Papier makulaturowy zawierający ponad 25% odpadów pokonsumpcyjnych, który nie spełnia wymagań normy DIN Papier makulaturowy o gramaturze mniejszej niż 60 g/m 2 (16 funtów) Formularze lub dokumenty wieloczęściowe Wybór papieru Właściwe ładowanie papieru pomaga uniknąć zacięć oraz problemów związanych z drukowaniem. Aby uniknąć zacięć i problemów z jakością wydruku: Zawsze należy używać nowego, niezniszczonego papieru. Przed załadowaniem papieru do drukarki należy zwrócić uwagę na to, która strona jest przeznaczona do zadrukowania. Stosowne oznaczenie zazwyczaj znajduje się na opakowaniu. Nie wolno używać samodzielnie przyciętego lub obciętego papieru. Nie wolno mieszać rozmiarów, gramatur lub typów nośnika w jednym źródle, ponieważ powoduje to zacięcia. Nie wolno używać papieru powlekanego. Nie wolno zapominać o zmianie ustawienia Rozmiar papieru w przypadku używania źródła, które nie obsługuje funkcji automatycznego wykrywania rozmiaru nośnika. Nie wolno wyjmować zasobników w trakcie drukowania zadania lub gdy na wyświetlaczu panelu operatora widoczny jest komunikat Zajęta. Należy się upewnić, że ustawienia Typ papieru, Tekstura papieru i Gramat. papieru są prawidłowe. (Szczegółowe informacje na temat tych ustawień można znaleźć w sekcji Menu papieru). Należy się upewnić, że papier jest załadowany do źródła w sposób prawidłowy. Zalecenia dotyczące nośników 27</p>
<p>28 Parametry nośników Arkusze należy zgiąć w jedną i w drugą stronę. Papieru nie należy składać ani gnieść. Wyrównaj krawędzie arkuszy na płaskiej powierzchni. Wybór formularzy z nadrukiem i papieru firmowego Wybierając formularze z nadrukiem i papier firmowy do użytku z drukarką, należy zastosować się do poniższych wskazówek: W celu uzyskania najlepszych rezultatów należy używać papieru z ziarnem wzdłuż strony. Należy używać tylko formularzy z nadrukiem i papieru firmowego wydrukowanych w procesie druku offsetowego litograficznego lub techniką rytowniczą. Należy unikać papieru szorstkiego lub papieru o powierzchni z wyraźną teksturą. Należy używać papieru z nadrukiem wykonanym za pomocą farby drukarskiej odpornej na wysokie temperatury z przeznaczeniem do użytku w kserokopiarkach. Farba drukarska musi wytrzymywać temperaturę 170 C, tzn. w tej temperaturze nie może się topić ani wydzielać szkodliwych wyziewów. Należy używać farby drukarskiej odpornej na działanie żywicy w tonerze. Farba drukarska utrwalana przez utlenianie lub farba na bazie oleju z reguły spełnia te wymagania, podczas gdy farba lateksowa może ich nie spełniać. W razie wątpliwości należy skontaktować się ze sprzedawcą papieru. Papier z nadrukiem, na przykład papier firmowy, musi być odporny na temperaturę rzędu 170 C, tzn. w tej temperaturze nadruk nie może się topić ani wydzielać szkodliwych wyziewów. Zalecenia dotyczące nośników 28</p>
<p>29 Parametry nośników Drukowanie na papierze firmowym Aby sprawdzić, czy wybrany papier z nadrukiem nadaje się do użytku w drukarkach laserowych, należy skontaktować się z jego producentem lub sprzedawcą. W przypadku drukowania na papierze firmowym ważne jest ustawienie właściwej orientacji strony. Poniższa tabela zawiera wskazówki dotyczące ładowania papieru firmowego do źródeł nośnika. źródło nośnika lub proces Strona do zadrukowania Góra arkusza Zasobnik 1 (Zasobnik standardowy) Zasobnik 1 (Opcjonalny zasobnik na 250 arkuszy formatu Legal) Zasobnik 2 Opcjonalna szuflada na 530 arkuszy Drukowanie dupleksowe (dwustronne) przy użyciu zasobnika 1 lub zasobnika 2 Strona papieru firmowego zawierająca nadruk skierowana do góry Strona papieru firmowego zawierająca nadruk skierowana do góry Strona papieru firmowego zawierająca nadruk skierowana do dołu Papier firmowy przesuwa się w kierunku tyłu drukarki Papier firmowy przesuwa się w kierunku tyłu drukarki Papier firmowy przesuwa się w kierunku przodu drukarki Folie Folie mogą być podawane z zasobnika standardowego. Przed dokonaniem zakupu większej ilości folii dla drukarki zalecane jest uprzednie wydrukowanie kilku egzemplarzy na próbę. W przypadku drukowania na foliach: Aby uniknąć uszkodzenia drukarki, w sterowniku drukarki lub w programie MarkVision Professional dla opcji Typ papieru należy wybrać ustawienie Folia. Należy używać folii przeznaczonych specjalnie dla drukarek laserowych. Folie muszą być odporne na temperatury rzędu 170 C, tzn. w tej temperaturze nie mogą one ulec stopieniu, odbarwieniu, deformacji ani wydzielać szkodliwych wyziewów. Aby zapobiec problemom z jakością wydruku, należy unikać pozostawiania na foliach odcisków palców. Przed załadowaniem folii do drukarki należy przekartkować stos, co pozwoli uniknąć sklejania się arkuszy. Zalecenia dotyczące nośników 29</p>
<p>30 Parametry nośników Wybór folii Drukarka umożliwia bezpośrednie drukowanie na foliach przeznaczonych dla drukarek laserowych. Jakość i trwałość wydruku zależą od zastosowanej folii. Przed dokonaniem zakupu większej ilości folii należy zawsze wydrukować najpierw kilka egzemplarzy na próbę. Firma Lexmark zaleca stosowanie folii firmy Lexmark formatu Letter o numerze katalogowym 12A5940 oraz formatu A4 o numerze katalogowym 12A5941. Aby uniknąć zacięć nośnika, należy upewnić się, że w ustawieniu Typ papieru określona jest Folia. (Szczegółowe informacje na temat tego ustawienia można znaleźć w sekcji Typ papieru). Aby sprawdzić, czy wybrane folie nadają się do użytku z drukarkami laserowymi podgrzewającymi folie do temperatury rzędu 170 C, należy skontaktować się z ich producentem lub sprzedawcą. Należy używać wyłącznie folii wytrzymujących taką temperaturę bez stopienia, odbarwień, deformacji lub wydzielania szkodliwych wyziewów. Szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć w dokumencie zatytułowanym Card Stock & Label Guide (Przewodnik po kartach i etykietach) dostępnym w witrynie sieci Web firmy Lexmark pod adresem Koperty Do zasobnika standardowego można załadować maksymalnie 10 kopert. Przed dokonaniem zakupu większej ilości kopert dla drukarki zalecane jest wcześniejsze przetestowanie kilku egzemplarzy na próbę. Instrukcje dotyczące ładowania kopert można znaleźć w sekcji Ładowanie kopert do zasobnika standardowego. W przypadku drukowania na kopertach: W celu uzyskania optymalnej jakości wydruku zaleca się używanie wyłącznie kopert wysokiej jakości przeznaczonych dla drukarek laserowych. Opcję źródło papieru w Menu papieru należy ustawić zgodnie z używanym źródłem, dla opcji Typ papieru należy wybrać ustawienie Koperta, a na panelu operatora, w sterowniku drukarki lub w programie MarkVision Professional należy wybrać właściwy rozmiar kopert. W celu uzyskania najlepszych rezultatów zaleca się używanie kopert wykonanych z papieru o gramaturze 90 g/m 2 (24 funty bond). Maksymalna dopuszczalna gramatura wynosi 105 g/m 2 (28 funtów bond) w przypadku zasobnika standardowego na 250 arkuszy lub 105 g/m 2 (28 funtów bond) w przypadku kopert, pod warunkiem, że zawartość bawełny w papierze nie przekracza 25%. Gramatura kopert wyprodukowanych z papieru ze 100% zawartością bawełny nie powinna przekraczać 90 g/m 2 (24 funtów bond). Należy używać tylko kopert nowych i niezniszczonych. Zalecenia dotyczące nośników 30</p>
<p>31 Parametry nośników Aby osiągnąć najlepsze rezultaty oraz uniknąć zacięć nośnika, nie należy używać kopert, które: są nadmiernie pozwijane lub poskręcane, są sklejone razem lub w jakiś sposób uszkodzone, zawierają okienka, otwory, perforację, wycięcia lub wytłoczenia, mają metalowe zaczepy, tasiemki lub metalowe paski, do zaklejenia używają kilku skrzydełek wzajemnie na siebie zachodzących, mają naklejone znaczki pocztowe, mają klej znajdujący się na odkrytej powierzchni, gdy skrzydełko koperty jest zaklejone lub zamknięte. mają nacięte krawędzie lub zawinięte rogi, mają szorstkie, faliste lub żeberkowane wykończenie. Należy stosować koperty odporne na temperatury rzędu 170 C, tzn. w tej temperaturze koperty nie powinny ulegać zaklejeniu, nadmiernie zwijać się ani marszczyć, jak również wydzielać szkodliwych wyziewów. W razie wątpliwości dotyczących możliwości zastosowania kopert w drukarce należy się skontaktować ze ich dostawcą. Prowadnicę szerokości papieru należy dopasować do szerokości kopert. Do zasobnika można w danym momencie załadować tylko koperty jednego rozmiaru. Koperty można ładować tylko do zasobnika standardowego. Koperty należy ładować skrzydełkami skierowanymi w dół, stroną ze skrzydełkami zwróconą do lewego boku zasobnika. Wysoka wilgotność (powyżej 60%) w połączeniu z wysoką temperaturą wytwarzaną podczas drukowania może spowodować zaklejenie kopert. Zalecenia dotyczące nośników 31</p>
<p>32 Parametry nośników Etykiety Drukarka umożliwia drukowanie na wielu rodzajach etykiet przeznaczonych dla drukarek laserowych, z wyjątkiem etykiet winylowych. Etykiety te są dostarczane w postaci arkuszy formatu Letter, A4 oraz Legal. Warstwa klejąca, arkusz wierzchni (do zadrukowania) oraz warstwa powlekająca etykiet przeznaczonych do druku w drukarce laserowej powinny wytrzymywać temperaturę rzędu 170 C i ciśnienie 25 funtów na cal kwadratowy (psi). Przed dokonaniem zakupu większej ilości etykiet dla drukarki zalecane jest uprzednie wydrukowanie kilku egzemplarzy na próbę. Szczegółowe informacje na temat drukowania, właściwości oraz wzorów etykiet można znaleźć w dokumencie zatytułowanym Card Stock & Label Guide (Przewodnik po kartach i etykietach) dostępnym w witrynie sieci Web firmy Lexmark pod adresem W przypadku drukowania na etykietach: W Menu papieru dla opcji Typ papieru należy wybrać ustawienie Etykiety. Opcję Typ papieru należy ustawić na panelu operatora, w sterowniku drukarki lub w programie MarkVision Professional. Nie wolno ładować do tego samego źródła etykiet razem z papierem lub folią, ponieważ mieszanie różnych nośników może powodować problemy z podawaniem papieru. Nie należy używać arkuszy etykiet ze śliskim podkładem. Obszar w obrębie 1 mm od nacięcia powinien pozostać niezadrukowany. Należy używać całych arkuszy z etykietami. Używanie niekompletnych arkuszy może powodować odklejanie się etykiet podczas drukowania i tym samym prowadzić do zacięcia nośnika. Niekompletne arkusze zanieczyszczają także drukarkę i kasetę substancją klejącą, co może spowodować utratę gwarancji na drukarkę i kasety. Należy stosować etykiety odporne na temperatury rzędu 170 C, tzn. w tej temperaturze etykiety nie powinny ulegać zaklejeniu, nadmiernie zwijać się ani marszczyć, jak również wydzielać szkodliwych wyziewów. Obszar w obrębie 1 mm od krawędzi etykiety, perforacji lub między nacięciami powinien pozostać niezadrukowany. Nie należy używać arkuszy etykiet pokrytych warstwą klejącą aż do samych krawędzi. Zaleca się zastosowanie strefowego powlekania warstwą klejącą w taki sposób, aby między strefą warstwy klejącej na etykietach a ich krawędziami zachowany był margines o szerokości co najmniej 1 mm. Substancja klejąca zanieczyszcza drukarkę, co może spowodować utratę gwarancji. Jeśli strefowe powlekanie warstwą klejącą nie jest możliwe, z krawędzi górnej i krawędzi znajdującej się po stronie mechanizmu napędzającego należy oderwać pasek o szerokości 3 mm oraz zastosować niesączącą się substancję klejącą. Zalecenia dotyczące nośników 32</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 4
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
d7d14c44a4ed48af7af6e9bf3e9580db
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.089,
"LY": 0.064,
"SP": 0.064,
"ID": 0.068,
"NA": 0.082,
"HI": 0.407,
"IN": 0.653,
"OP": 0.092,
"IP": 0.117,
"it": 0.071,
"ne": 0.089,
"sr": 0.059,
"nb": 0.079,
"re": 0.056,
"en": 0.058,
"ra": 0.098,
"dtp": 0.255,
"fi": 0.15,
"lt": 0.231,
"rv": 0.059,
"ob": 0.081,
"rs": 0.066,
"av": 0.1,
"ds": 0.136,
"ed": 0.069
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00038-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 67,798,628
| 56,118
| 180,855
|
http://docplayer.pl/3234503-Forum-regionalistow-muzeum-izba-regionalna-w-spolecznosci-lokalnej-halina-solecka.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:25:11
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
0.9998,
0.0002,
0
] |
1 FORUM REGIONALISTÓW Szanowni Czytelnicy, na łamach naszego pisma rozpoczynamy prezentację dorobku stowarzyszeń, organizacji i grup społecznych, które działają na rzecz swojej małej ojczyzny i które powstały w wyniku ogromnego zapotrzebowania na ludzi aktywnych i wrażliwych. W niniejszym numerze prezentujemy osiągnięcia Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej oraz stowarzyszeń okolicznych gmin. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej należy do ruchu towarzystw regionalnych skupionych wokół Wojewódzkiej Rady Towarzystw Regionalnych w Lublinie, wspierającej i promującej ideę regionalizmu. W województwie lubelskim istnieje ok. 121 stowarzyszeń regionalnych, zrzeszających kilkanaście tysięcy członków i sympatyków. W ostatnich latach towarzystwa regionalne wydały 69 monografii miast, miejscowości oraz ponad książek o tematyce historycznej, kulturoznawczej, przyrodniczej. Wydają również ok. 50 gazet lokalnych, na łamach których ukazują się publikacje o problemach wsi, miast i miasteczek Lubelszczyzny. Towarzystwa organizują sesje popularnonaukowe, festyny, konkursy popularyzujące historię swoich miejscowości, prowadzą działalność ekologiczną, odnawiają i konserwują najstarsze zabytkowe nagrobki na cmentarzach parafialnych i wojennych. Jednym słowem dokumentują i utrwalają przeszłość i tradycję, co w dobie globalizacji ma ogromne znaczenie. Zacytowany na wstępie fragment wiersza Tadeusza Różewicza znakomicie obrazuje znaczenie terminu "reginalizm". Dla każdego z nas poczucie przynależności do małej ojczyzny, utożsamiania się z jej historią, tradycją, dziedzictwem religijnym i społeczno-kulturalnym, jest punktem wyjścia do formowania naszych postaw życiowych. Poczucie to sprawia, że jesteśmy zakorzenieni we wspólnocie, mamy świadomość bycia u siebie i w pełni czujemy się podmiotem otaczającej nas rzeczywistości społecznej. To poczucie budzi w nas aktywność społeczną i troskę o rozwój najbliższego regionu, pozwala podejmować współpracę z ludźmi podzielającymi nasze przekonania i wartości. Stajemy się częścią większej grupy dążącej do zachowania i poznawania dziedzictwa regionu, podejmowania bezinteresownego wysiłku dla jego lepszego rozwoju oraz przyczyniamy się do powstania społeczeństwa obywatelskiego. Redakcja Regionalizm to termin wieloznaczny określający zarówno wyodrębnione terytorium, jak i cechy systemu polityczno- -społecznego czy odrębność kulturową lub odrębność narodową. Najbliższe, regionalistom, ludziom stowarzyszonym w lokalnych grupach i organizacjach, jest socjologiczne postrzeganie terminu regionalizm. Z tego punktu widzenia jest to oddolny ruch społeczny, oparty na lokalnej kulturze, potrzebach i aspiracjach, dążący do poszukiwania własnej tożsamości. Źródła: /Lubelszczyzna Muzeum, izba regionalna w społeczności lokalnej Halina Solecka Pod takim hasłem, w dniach roku, odbyło się w Kraśniku spotkanie regionalistów. W ciepły kwietniowy weekend, licznie zgromadzonych powitali z tradycyjną gościnnością organizatorzy sesji: prof. dr hab. Sławomir Partycki przewodniczący Wojewódzkiej Rady Towarzystw Regionalnych w Lublinie wraz z Waldemarem Grytą prezesem Kraśnickiego Towarzystwa Regionalnego oraz Marzeną Siejewicz dyrektorem Zespołu Szkół Nr 2 im. M. Reja, gospodarzem obiektów, w których znaleźliśmy przyjazne lokum. Dzieląc się z Czytelnikami relacją z tego spotkania, pragnę wyrazić swą wdzięczność za możliwość uczestnictwa w interesującej dla mnie, jako muzealnika, sesji wykładowej z tym większą satysfakcją, iż miałam zaszczyt reprezentować Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej. Jako etnograf i wieloletni pracownik Muzeum Regionalnego PTTK w Puławach doskonale zdaję sobie sprawę z problemów, jakie mają muzea lokalne, niedowartościowane finansowo i kadrowo. W części wykładowej, zaprezentowano szerokie spektrum rozwiązań dających możliwość podwyższenia poziomu i uatrakcyjnienia propozycji muzeów lokalnych. Myślę tu chociażby o wykładzie dr Beaty Skrzydlewskiej z Katedry Muzealnictwa i Ochrony Zabytków (KUL), czy Jolanty Polańskiej z Działu Edukacji Muzeum Zamek w Lublinie, których referaty traktowały o działalności edukacyjnej muzeum w środowisku lokalnym. Odczyty te podkreślały rolę edukacyjną regionalnych placówek muzealnych, gdzie na przykład izba pamięci postrzegana jest jako podstawa działań edukacyjnych młodzieży. Podkreślono też ideę ośrodków edukacji, izb regionalnych realizujących program nauczania pod nazwą Ścieżki regionalnej. Szczególnie interesujące formy edukacji, zaprezentował w swym wykładzie Grzegorz Miliszkiewicz, wieloletni pracownik merytoryczny Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie. Jest on Autorka jest etnografem, kustoszem Muzeum Regionalnego PTTK im. Izabeli ks. Czartoryskiej 1
2 Stąd tak istotna jest obecnie problematyka funkcjonowania w regionie małych muzeów i izb regionalnych, które są nośnikiem kultury i tradycji lokalnych. Dzisiaj, wiele z tych placówek często zmuszona jest zawiesić swoją działalność, bowiem bez stosownego wsparcia instytucji samorządowych nie mogą sprostać swym statusowym obowiązkom na wymaganym poziomie. Poza problemami finansowymi, równie ważne jest więc zagadnienie podnoszenia merytorycznego poziomu muzeów i izb regionalnych i właśnie tym potrzebom wychodziły naprzeciw interesujące wykłady. autorem wielu nagradzanych wystaw i scenariuszy oraz koncepcji służących realizacji na terenie skansenu, działu Miasteczko. Podczas wykładu zaprezentował alternatywne metody edukacji muzealnej dzieci i młodzieży. Prelegent współpracuje bowiem z Ośrodkiem Budowy Edukacji w Hołownie. W działaniach edukacyjnych tego ośrodka eksponaty zgromadzone w izbie regionalnej traktowane są jako wzornik. Na ich podstawie wykonuje się na potrzeby ośrodka kopie rekwizytów lub dokonuje się miniaturyzacji przedmiotów do celów edukacyjnych. Dzieci bowiem, a często również dorośli, nie znają już nazw i znaczenia wielu przedmiotów. Często nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, że dla kolejnych pokoleń nieczytelne staje się znaczenie przedmiotów, chociażby takich, jak kałamarz. czy obsadka. Należy więc chronić nasze dziedzictwo kulturowe także w sferze kultury materialnej. Okazuje się, że poza tym, iż należy to czynić, to można to robić w sposób atrakcyjny, np. snując opowieści o przedmiocie tu jako przykład posłużył prelegentowi garnek żeliwny. Poza przedstawionymi walorami, wykład G. Miliszkiewicza miał charakter naukowy, oparty był na źródłach autorstwa znakomitych humanistów: O. Kolberga czy Z. Glogera, którzy w swoich pracach, już wówczas zwracali uwagę na spójność i wzajemną zależność zjawisk kulturowych. Widoczne jest to chociażby w zacytowanym przez prelegenta przypisie, znalezionym w jednym z dzieł Glogera: [...] taniec na bieliźnie w celu wybicia zołu, bez użycia kijanek (brzegi Bugu). Przypis ten może być podstawą interesującej inscenizacji, spektaklu tematycznego, w którym kijanka czy żeliwny garnek urasta do rangi centralnego eksponatu. Z innych wykładów uczestniczący w sesji dowiedzieli się, jakimi zasadami należy kierować się podczas gromadzenia archiwaliów. Przede wszystkim, obowiązuje w takich przypadkach zasada pertynencji terytorialnej, która zakłada, że ważne materiały historyczne z danego terenu powinny trafić do najbliższego archiwum państwowego (filie Państwowego Archiwum w Lublinie mieszczą się właśnie w Kraśniku i Radzyniu). Uczestnicy otrzymali również wzory kart materiałowych, stosowanych do opisu i katalogowania zgromadzonych eksponatów. Należy mieć nadzieję, że z tych wzorników zechcą skorzystać liczni kolekcjonerzy z Kraśnika, których zbiory mogliśmy oglądać podczas popołudniowych wycieczek, także po malowniczym Roztoczu Zachodnim. Szeroki przekrój lokalnych muzeów, głównie o charakterze izb pamięci ze zbiorami historycznymi, regionaliami i etnografią, prezentuje bowiem różny poziom organizacyjny i merytoryczny. Podczas wycieczek nie brakowało też chwil pełnych powagi i zadumy. Takie odczucia towarzyszyły wszystkim w trakcie pobytu w miejscowości Batorz, gdzie na miejscowym cmentarzu zostali pochowani powstańcy polegli w powstaniu styczniowym. Udaliśmy się malowniczym traktem leśnym na Sowią Górę, gdzie 6 września 1863r. poległ m. in. Marcin Borelowski Lelewel ( ), dowódca oddziałów partyzanckich i naczelnik wojenny województwa lubelskiego i podlaskiego. Miejsce tragicznej w skutkach bitwy z Moskalami upamiętnia tam symboliczny kopiec, na którym złożyliśmy wiązankę kwiatów. Tradycje wojskowe na terenie Kraśnika i okolic zaznaczają się także w działalności kolekcjonerskiej i wystawienniczej. Spośród zwiedzanych placówek, z pewnością na uwagę zasługiwała Izba Pamięci poświęcona 24 Pułkowi Ułanów, który w okresie międzywojennym stacjonował na terenie Kraśnika. Tradycje ułańskie oraz pamięć o wybitnych dowódcach: I Marszałku Polski Józefie Piłsudskim, czy Naczelnym Wodzu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie gen. broni Władysławie Andersie, pielęgnuje Związek Piłsudczyków R.P. oddział w Kraśniku oraz Klub Oficerów Rezerwy. Z pewnością uczestnicy sesji, podobnie jak ja, wyjechali z Kraśnika (miasta o bogatej, a mało znanej historii sięgającej połowy XIV w.) pełni wrażeń i bogatsi o cenne wskazówki, które wykorzystają w pracy zawodowej i aktywnej działalności społecznej na rzecz tworzenia i prowadzenia izb regionalnych na terenie swoich małych ojczyzn. Magdalena Mazurek Autorka jest bibliotekarką i animatorem teatru amatorskiego Warsztaty dziennikarskie w Bełżycach Wojewódzka Rada Towarzystw Regionalnych w Lublinie wspólnie z Wojewódzkim Ośrodkiem Kultury w Lublinie oraz Towarzystwem Regionalnym Bełżyc zorganizowała w dniach 6-8 czerwca 2008 roku w Bełżycach szkolenie redaktorów pism lokalnych. Uczestniczyło w nim ponad 40 przedstawicieli towarzystw regionalnych z terenu Lubelszczyzny. Wśród prelegentów znaleźli się znani naukowcy i dziennikarze. Przybyłych gości przywitali: Ryszard Góra Burmistrz Bełżyc, Maria Gruner Prezes Towarzystwa Regionalnego Bełżyc oraz prof. Sławomir Partycki Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Towarzystw Regionalnych w Lublinie. Część wykładową rozpoczął prof. Leon Dyczewski OFMConv (KUL), który wypowiadał się na temat mediów w społeczności lokalnej. W swoim wykładzie wskazywał na różnice między 2
3 mediami globalnymi a lokalnymi, ukazywał zadania, jakie stoją przed mediami lokalnymi, jakimi cechami charakteryzują się media lokalne oraz podał kilka wskazówek dotyczących treści tychże mediów. Wykład pt.: Z czego się bierze nudne dziennikarstwo wygłosił prof. Jacek Dąbała (KUL), specjalista w zakresie mediów i literatury. Jest autorem książki, w ramach retoryki dziennikarskiej, na temat sztuki pisania, pt. Tajemnica i suspens. Wokół głównych problemów creative writing. Niezwykle ciekawe było spotkanie z red. Rafałem Ziemkiewiczem, dziennikarzem i publicystą. Redaktor analizował aktualną sytuację w kraju, podawał przyczyny dlaczego dzieje się tak a nie inaczej. Wypowiadał się na temat elit i pseudoelit zamiast elity narodu mamy elity przeciwko narodowi. Wskazywał na popeerelowskie pozostałości w mentalności Polaków problem fornala, który o nic się nie martwi, nie odpowiada faktycznie za nic (bo to nie jego własność), a należy mu się wszystko. Nie jest problemem fornala, co będzie z dworem, to jest problem dziedzica. I jak mówił Ziemkiewicz wielu Polaków tak właśnie patrzy na Polskę. Nie czują się odpowiedzialni za losy kraju. Nawet za losy swojej miejscowości jak mało jest społeczników. Ludzie się izolują, zamykają w swoich domach. A przecież człowiek to istota społeczna. W kolejnym dniu wykładów wystąpiła Urszula Buglewicz, redaktor Niedzieli Lubelskiej, która w przejrzysty sposób omówiła gatunki prasowe. Temat Fotografia prasowa jako źródło wiedzy społecznej omawiała dr Justyna Szulich-Kałuża (KUL). Miała miejsce również debata na temat znaczenia pism lokalnych, którą prowadziła Magdalena Grydniewska z Radia Lublin. Poza wykładami miały miejsce również warsztaty dziennikarskie, w czasie których poznawaliśmy miejsca, które warto odwiedzić i upowszechnić. Były to: obiekty sportowe w Zespole Szkół Nr 1 im. Jana Pawła II, ul. ks. bp. T. Wilczyńskiego 62, Bełżyce, cmentarz żydowski w Bełżycach utrwalone miejsce pamięci zagłady Żydów, cmentarz żołnierski we Wronowie, Pomnik Czynu Niepodległościowego, Pomnik Matki Boskiej Partyzanckiej. Wyjątkowe spotkanie miało miejsce w piątek była to uroczysta kolacja poprzedzona koncertem oraz informacją na temat Rzeczypospolitej Babińskiej w posiadłości pana inż. Antoniego Plewika w Babinie. Odbyło się tam również sobotnie ognisko. Warsztaty zakończyły się niedzielną Mszą św. w kościele parafialnym p.w. Nawrócenia św. Pawła Apostoła w Bełżycach. Uczestnicy warsztatów zgodnie twierdzili, iż było to bardzo interesujące i pożyteczne spotkanie. Mówi profesor Leon Dyczewski Od lewej: red. Rafał Ziemkiewicz, prof. Sławomir Partycki, prof. Jacek Dąbała Fot. M. Mazurek Forum wymiany informacji między pismami lokalnymi będzie strona internetowa WRTR, gdzie będzie można zamieszczać teksty z pism lokalnych: Zapraszamy do regularnych odwiedzin serwisu. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej Teresa Kot Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej powstało w roku 2000 z inicjatywy zaangażowanych społecznie osób nauczycieli, samorządowców i regionalistów. Początkowo działalność i spotkania nie miały sformalizowanego charakteru. Były to raczej spotkania ludzi, którzy widzieli potrzebę wspólnego działania na rzecz swojego środowiska. Bezpośrednim impulsem do zarejestrowania stowarzyszenia i zaktywizowania działalności była współpraca ze Stowarzyszeniem Pedagogów i Animatorów Klanza z Lublina. Stowarzyszenie Klanza w ramach realizowanego projektu przeprowadziło cykl szkoleń z pedagogiki zabawy dla nauczycieli szkół w gminie oraz szkolenie Jak zorganizować imprezę dla dużej grupy. Wspólnie został zorganizowany festyn z okazji Dnia Dziecka pn. Jesteśmy razem Święto Dzieci Gminy Jastków. Impreza zgromadziła ok uczestników i była niezwykle udana. Radość z dobrze wykonanej pracy i wiara we wspólne działanie przyspieszyły decyzję grupy o konieczności rejestracji stowarzyszenia, co nastąpiło w 2001 r. Organizacja festynów rodzinnych była jedną z ciekawszych inicjatyw członków Towarzystwa. Każdego roku festyn poświęcony był innej tematyce. Przy organizacji festynów zgodnie współpracowały, obok Towarzystwa, szkoły, instytucje kultury, Urząd Gminy Jastków i pracownicy urzędu, radni, kluby sportowe, klub Ornak, kluby przedszkolaka oraz rzesze rodziców i wolontariuszy. Doświadczaliśmy ogromnej pomocy sponsorów przedsiębiorców, instytucji i osób prywatnych. Jeszcze w roku 2007 udało się zorganizować wielką imprezę przy zgodnym i wspólnym działaniu wszystkich podmiotów. Niestety, taka zgoda i wspólne działanie nie wszystkim się podoba. Od bieżącego roku gmina sama organizuje festyn, posługując się scenariuszem organizacyjnym, autorską nazwą będącą własnością członków Towarzystwa, wykorzystując nasz pomysł na konkurs i znaczek festynowy. Oczywiście mając do dyspozycji niemałe pieniądze podatników można robić różnorodne imprezy, nie licząc się z ludźmi i wydatkami. Można wszak zadać pytanie komu przeszkadzała wielka solidarność i współpraca przy organizacji festynów i innych imprez lokalnych? Czy rozbijanie Autorka jest założycielką i prezesem TPZJ. Przez dwie kadencje pełniła funkcję zastępcy wójta w gminie Jastków, zajmując się sprawami edukacji. Wprowadziła w gminie program Tam, gdzie nie ma przedszkoli. Obecnie jest radną Sejmiku Województwa Lubelskiego 3
4 Do najważniejszych i najciekawszych programów, zrealizowanych przez Towarzystwo należy zaliczyć: programy teatralne: Teatr na wsi radość wspólnego tworzenia, Studio teatralne Jastków, Dzienne Centrum Aktywności oraz Sztuka dla Pokoleń, programy edukacyjne: Od Internetu do Teatru, Nasze Dzieci i My, Grupy Zabawowe, Poznajemy Naszą Gminę, Kultura Musi Być oraz historyczno-społeczne: Łączymy Pokolenia, Pamiętajmy o Bohaterach czy ekologiczne: Szukaj Zysku w Odzysku, Żyjmy w Czystości w Naszej Miejscowości. Elementem stałej działalności Towarzystwa są liczne konkursy o tematyce ekologicznej, plastycznej, na najpiękniejszą pocztówkę czy na najpiękniejszy ogród w gminie. Od wielu lat Towarzystwo realizuje dwa programy stypendialne, uczniowski dla zdolnych i niezamożnych uczniów oraz studencki Dyplom z Marzeń. Wielokrotnie członkowie Towarzystwa i nauczyciele byli organizatorami wypoczynku letniego dla dzieci. jedności i dyskredytowanie osiągnięć członków Towarzystwa to jest sposób władzy na wspieranie i współpracę z organizacjami pożytku publicznego? Aktualna działalność Towarzystwa to różnorodne inicjatywy społeczne dotyczące kultywowania historii, tradycji i pamięci regionu, wspierania edukacji dzieci i młodzieży, realizacji programów kulturalnych, przygotowania konkursów tematycznych, wydawania ulotek i folderów, redagowania strony internetowej oraz organizowania imprez integracyjnych dla członków i gości Towarzystwa. Aktywność w główniej mierze dotyczy terytorium gminy Jastków, ale wiele inicjatyw i programów wykracza poza ten teren. Wszystkie lata naszej działalności owocowały realizacją różnorodnych programów i aktywnym uczestnictwem w życiu społecznym. Szczegółowo naszą działalność dokumentujemy i prezentujemy na stronie internetowej (www.tpzj.pl). Wiele uwagi poświęcamy również wewnętrznej integracji członków Towarzystwa. Organizujemy wycieczki, wyjazdy do teatru, pikniki, imprezy rozrywkowe i inne. W ostatnich latach wiele uwagi poświęcamy sprawom edukacji, pomocy stypendialnej oraz odkrywaniu pamięci o historii i tradycji regionu. Wydaliśmy wiele ulotek, folderów i publikacji. Biorąc pod uwagę kondycję organizacji pozarządowych w Polsce, możemy się pochwalić dużym zaangażowaniem i aktywnością naszych członków oraz skutecznym pozyskiwaniem środków finansowych na działalność. W sposób szczególny należy podkreślić naszą współpracę z Fundacją Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego z Warszawy. Owocem tej współpracy są liczne szkolenia dla członków Towarzystwa, udział w forach edukacyjnych oraz dofinansowanie realizacji programów edukacyjnych dla dzieci i rodziców. W ramach dotacji przyznanej w programie Nasze Dzieci i My Towarzystwo wraz z Gminną Bibliotekę Publiczną, Ochotniczą Strażą Pożarną z Moszenek oraz przy dofinansowaniu i pomocy Gminy Jastków, urządziło i wyposażyło trzy skwerki dla dzieci (dwa w Panieńszczyźnie i jeden w Snopkowie) oraz Klub Przedszkolaka i punkt biblioteczny z nowymi książkami w Moszenkach. W programie pilotażowym FRD pn. Grupy Zabawowe grupa rodziców z dziećmi, pod okiem konsultanta i koordynatora programu, poznawała metody i sposoby takiego zajmowania się własnym dzieckiem, aby przynosiło to jak najlepsze efekty dla jego rozwoju. Dużym sukcesem Towarzystwa był zrealizowany w 2003 roku program Moja Rodzina w Europie, w ramach promocji integracji Polski z Unią Europejska Teraz Integracja. Dotacja uzyskana w tym programie pozwoliła nam na zakup sprzętu i wyposażenia, który służy od wielu lat, nie tylko członkom Towarzystwa. Oczywiście nie wszystko da się określić jako same sukcesy. Podobnie jak inne tego typu stowarzyszenia, mamy trudności w realizacji większych projektów, z uwagi na brak osób zatrudnionych etatowo w stowarzyszeniu. Cała działalność opiera się na pracy społecznej członków i wolontariuszy, co bywa dość trudne w sytuacji konieczności godzenia pracy społecznej z obowiązkami zawodowymi. Problemem bywa również niezrozumienie przez niektórych członków idei tego typu działalności, zapisują się do Towarzystwa, ale nie podejmują większej aktywności oczekując, że wszystko zrobią inni. Są również tacy, którzy swoją przynależność wiązali z doraźnymi potrzebami lub chęcią przypodobania się. Odrębnym problemem są relacje naszego i innych działających stowarzyszeń z lokalnymi władzami. Nie zawsze aktywność społeczna członków stowarzyszenia jest mile widziana przez sprawujących władzę, traktują ją jako zagrożenie i określają mianem opozycji. Wskazują również na to ogólnopolskie badania dotyczące działalności tzw. trzeciego sektora. Wydaje się jednak, że tego typu trudności i zagrożenia nie powinny stać się przeszkodą w podejmowaniu przez mieszkańców aktywności społecznej, żywego interesowania się problemami swojego środowiska oraz wpływania na poprawę istniejącego stanu rzeczy. Każdy kto potrafi wspierać tego typu działania, nawiązywać współpracę i dialog oraz umiejętnie wykorzystać aktywność ludzi może zrealizować skuteczniej, efektywniej i taniej wiele przedsięwzięć, przynoszących pożytek ogółowi mieszkańców. Irena Gorczyca Autorka jest członkiem założycielem Towarzystwa Towarzystwo Pro Regione Lublinensi w Dąbrowicy Grupa Szwajcarska w Dąbrowicy powstała w lutym 1992 roku. Początkowo głównym jej celem było nawiązanie kontaktów z kilkoma mieszkańcami szwajcarskiej miejscowości Schmitten. W skład grupy załozycielskiej wchodzili: Irena i Kazimierz Gorczycowie, Barbara i Andrzej Koterowie, Krystyna i Tadeusz Muratowie, Teresa i Henryk Rachańczykowie, Halina i Waldemar Tarkowie, Barbara i Feliks Tudrujowie oraz Barbara i Janusz Węglarzowie. Inicjatorką pierwszego spotkania była Szwajcarka, s. Małgorzata Demenga ze Zgromadzenia Sióstr Św. Józefa z Cluny, która w tamtym czasie prowadziła wraz z innymi 4
5 siostrami dom dziecka w lubelskiej dzielnicy Czwartek. Nikt nie oczekiwał, że będzie to początek wspaniałej i owocnej współpracy. Twórcami kontaktów między Dąbrowicą a Schmitten są szwajcarscy przyjaciele, tworzący Polen-Team. Jego szefową jest Marianne Jaeggi, a oprócz niej w skład stowarzyszenia wchodzą: Anne-Marie i Edgar Högger, Erwin Waeber, Regula Schafer, Ruth Schwaller i Silvia Reidy. To wspaniali, wypróbowani przyjaciele, niezwykle wrażliwi, bezinteresowni, zaangażowani, otwarci na problemy i pomysły, mające na celu bliższe poznanie się ludzi różnych kultur i tradycji. To właśnie dzięki nim oraz ich pracy zaistniała ta współpraca i jest kontynuowana po dzień dzisiejszy. Już w lipcu 1993 roku do Szwajcarii wyjechało 45 członków Zespołu Pieśni i Tańca Dąbrowica. W tym samym czasie Polen-Team zaprosił 25 dzieci z Dąbrowicy na obóz letni do Altishofen w Szwajcarii. Dzieci spędziły tam wspaniałe wakacje, a zawarte tam przyjaźnie pomogły im lepiej się poznać, co w bliskiej przyszłości zaowocowało wzajemnymi kontaktami. Rok później Grupa Szwajcarska z Dąbrowicy zorganizowała kolonie letnie w Krasnobrodzie na Roztoczu, w których wzięło udział, oprócz polskiej młodzieży, 20 młodych Szwajcarów. W latach Szwajcarzy zaopatrzyli w szkolne ławki, krzesełka, książki i pomoce naukowe nie tylko szkołę w Płouszowicach, w której uczą się dzieci z Dąbrowicy, ale również inne szkoły znajdujące się na terenie gminy. Pomoc tę uzyskały szkoły w Snopkowie, Tomaszowicach, Ożarowie, Jastkowie i Moszenkach. Dzięki współpracy Grupy Szwajcarskiej z Polen-Team mieszkańcy Dąbrowicy otrzymali kilkaset par nowych butów i ponad 60 rowerów. Buty zostały rozdane a rowery rozlosowane pomiędzy mieszkańców wsi podczas spotkania w Gminnym Ośrodku Kultury. Dążąc do nawiązania jak najbliższych kontaktów, szczególnie wśród młodych ludzi, Grupa Szwajcarska zaproponowała swoim szwajcarskim partnerom zorganizowanie praktyk dla młodzieży. Pomysł ten spotkał się z dużym zainteresowaniem. W wyniku takiej formy współpracy w latach na farmach w Schmitten i okolicach pracowało 14 osób. Nasza młodzież dała poznać się tam z jak najlepszej strony i była wspaniałą wizytówką Dąbrowicy. 18 września 1995 r. Grupa Szwajcarska gościła delegację Polen-Team oraz przedstawicieli Rady Gminy ze Schmitten z jej prezydentem J. Boschungiem. Delegacja szwajcarska została zaproszona na posiedzenie Rady Gminy w Jastkowie, gdzie została podpisana umowa partnerska pomiędzy Dąbrowicą i Schmitten. Wydarzenie to było bardzo ważne dla Grupy Szwajcarskiej oraz dla mieszkańców Dąbrowicy, gdyż kontakty prowadzone dotychczas na zasadach prywatnych relacji, uzyskały status oficjalnej współpracy pomiędzy Dąbrowicą a Schmitten. Przed budynkiem GOK w Dąbrowicy został posadzony dąb, który jest symbolem przyjaźni. 14 grudnia 1995 r. Grupa Szwajcarska otrzymała pismo od Rady Gminy Schmitten, w którym czytamy: Z wielką radością spieszymy Wam donieść, że Zebranie Gminy Schmitten postanowiło 1 grudnia br. jednogłośnie przeznaczyć sumę CHF na rzecz partnerstwa Dąbrowica-Schmitten. Tą też kwotą chcielibyśmy się przyczynić do urządzenia nowego centrum medycznego w Dąbrowicy. Dnia 4 marca 1996 r. staraniem członków Grupy Szwajcarskiej zakupiony został aparat USG, który został zainstalowany w gabinecie lekarskim znajdującym się w GOK w Dąbrowicy. Tak powstało i działało do 2006 roku tzw. Centrum Medyczne Helvet- Med. Oprócz aparatu USG Szwajcarzy ofiarowali również sprzęt do wykonywania EKG, nowoczesny analizator krwi oraz sprzęt laryngologiczny. Łączna suma, za jaką partnerzy ze Schmitten wyposażyli gabinet lekarski w Dąbrowicy wynosiła CHF. W czerwcu 1996 roku z wizytą w Szwajcarii gościli członkowie Grupy Szwajcarskiej oraz delegacja Zarządu Gminy w Jastkowie. Podobnie jak odbyło się to w Dąbrowicy, również w Schmitten zostało posadzone drzewo przyjaźni. Bardzo ważną formą działalności Grupy Szwajcarskiej była inicjatywa powołania Szkoły Języków Obcych w Dąbrowicy. Funkcjonowała ona od listopada 1996 r. do 2002 r. Była finansowana całkowicie przez Polen-Team ze Schmitten. W pierwszym roku działania Szkoły Języków zapisało się 280 osób, co pozwoliło na utworzenie 17 grup (10 angielskich, 4 niemieckich i 3 francuskich). Zatrudniono wówczas 5 lektorów. W latach gościliśmy 5 młodych muzyków ze Szwajcarii, grających na fortepianie i skrzypcach na Letnich Warsztatach Muzycznych w Dąbrowicy. Byli to uczniowie szkół muzycznych oraz konserwatorium z Fryburga. Uczestniczyli oni w zajęciach muzycznych i koncertach. Grupa Szwajcarska natomiast zapewniła im bogaty program pozalekcyjny, organizując ogniska i wycieczki do takich miejsc, jak: Żelazowa Wola, Warszawa, Zamość, Kazimierz Dolny. We wrześniu 1997 roku z okazji jubileuszu 75-lecia Gminy Schmitten po raz drugi Zespół Pieśni i Tańca Dąbrowica wyjechał do Szwajcarii. Tym razem była to grupa dziecięca złożona z 25 osób. Statutowymi zadaniami Towarzystwa są: Prowadzenie działalności oświatowej wśród mieszkańców regionu w formie nauczania języków obcych. Organizowanie kursów oświatowych, prelekcji, spotkań, odczytów itp. Prowadzenie działalności w dziedzinie wymiany kulturalnej pomiędzy naszymi regionami w kraju i za granicą. Pomoc w organizowaniu kształcenia mieszkańców naszego regionu w różnych ośrodkach w kraju i za granicą. Działania na rzecz ochrony zdrowia. Działania na rzecz rozwoju gospodarczego regionu. Współpraca i wymiana doświadczeń z podobnymi towarzystwami regionalnymi w Polsce i za granicą. Towarzystwo finansowane jest wyłącznie z własnych składek członkowskich i darowizn. 5
6 Po ponad 7 latach owocnej współpracy członkowie Grupy Szwajcarskiej podjęli decyzję o przekształceniu grupy w oficjalnie działające, mające osobowość prawną, Towarzystwo Pro-Regione Lublinensi w Dąbrowicy. Zostało ono zarejestrowane w Sądzie Rejonowym w Lublinie dnia 10 lipca 1999 r. Powstało bezpośrednio z Grupy Szwajcarskiej. W wyniku 15-letniej współpracy, początkowo Grupy Szwajcarskiej, a obecnie Towarzystwa Pro-Regione Lublinensi w Dąbrowicy z Polen-Team i Gminą Schmitten, zostały nawiązane serdeczne kontakty i przyjaźnie. Sukcesem jest fakt, że ponad 100 mieszkańców Dąbrowicy odwiedziło Szwajcarię, a także ponad 100 mieszkańców Schmitten było w Polsce. Pomimo ogromnych różnic dzielących nasze kraje: ekonomicznych, społecznych i kulturowych, udało się stworzyć mechanizm wzajemnych kontaktów, opartych na obustronnym szacunku, zaufaniu, życzliwości i szczerej przyjaźni Jolanta Kasprzak Prezes Stowarzyszenia Stowarzyszenie realizuje następujące cele i zadania statutowe: podejmuje działalność charytatywną w zakresie pomocy społecznej i wspomaga osoby potrzebujące pomocy, podejmuje działania w celu upowszechniania kultury i sztuki regionalnej oraz rozwijania uzdolnień artystycznych wśród społeczności lokalnej, promuje historię i tradycję środowiska lokalnego, promuje działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego, zasobów naturalnych i edukacji ekologicznej, podejmuje działania integrujące środowisko lokalne, prowadzi współpracę z jednostkami samorządu terytorialnego, szkołami, podmiotami gospodarczymi oraz innymi stowarzyszeniami lokalnymi. Tomasz Dyzma Prezes Związku Stowarzyszenie Regionalne Opoka w Tomaszowicach Stowarzyszenie Regionalne Opoka w Tomaszowicach powstało w roku 2004 z inicjatywy środowiska lokalnego, przy wydatnym udziale ks. dr Piotra Petryka, proboszcza Parafii św. Piotra i Pawła w Tomaszowicach oraz Jolanty Kasprzak starszego wizytatora Kuratorium Oświaty w Lublinie, która jako prezes stowarzyszenia kieruje jego działalnością. Stowarzyszenie funkcjonuje w interesujących uwarunkowaniach kulturowych, regionalnych i przyrodniczych, w które wpisuje się jego działalność. Do osobliwości przyrodniczych gminy Jastków należy aleja lip przydrożnych w miejscowości Tomaszowice Kolonia. Aleję tworzy 160 lip drobnolistnych, które zostały uznane za pomniki przyrody i są objęte szczególną ochroną. Ponadto w Tomaszowicach znajdują się zabytki architektury dworskiej otoczone parkiem z urokliwym stawem. Miejscowość położona jest przy trasie turystycznej wiodącej do Nałęczowa i Kazimierza Dolnego nad Wisłą. Działalność Stowarzyszenia Regionalnego Opoka w Tomaszowicach wynika więc z lokalnych uwarunkowań oraz potrzeb środowiska i mieszkańców. Do najważniejszych działań, realizowanych przez członków stowarzyszenia należy zaliczyć akcję Pomóż dzieciom przetrwać zimę, organizowaną we współpracy z Radiem Lublin, akcje charytatywne polegające na zbiórce żywności oraz innych artykułów w celu przekazania ich rodzinom potrzebującym pomocy, akcję Krewniacy zorganizowaną we współpracy z Wojewódzką Stacją Krwiodawstwa w Lublinie, polegająca na umożliwieniu osobom zainteresowanym oddania krwi w siedzibie Parafii św. Piotra i Pawła w Tomaszowicach. We współpracy z Telewizją Polską w Lublinie został przygotowany i wyemitowany materiał filmowy, ukazujący problemy mieszkaniowe jednej z rodzin, znajdującej się w szczególnie trudnej sytuacji lokalowej. Tradycją w działalności stowarzyszenia stało się organizowanie już po raz kolejny festynu regionalnego Święto kwitnących lip w Tomaszowicach. W programie festynu znajdują się prezentacje zespołów artystycznych szkół gminy Jastków oraz gminy Nałęczów, zawody sportowe, gry i zabawy dla dzieci, konkursy potraw regionalnych, pokazy, kiermasze oraz inne atrakcje. Stowarzyszenie Regionalne Opoka w Tomaszowicach zaprasza do współpracy osoby, które chciałyby społecznie pracować dla dobra swojej społeczności lokalnej, mają pomysły dotyczące wzbogacenia działalności stowarzyszenia, chciałyby pomagać osobom i rodzinom potrzebującym wsparcia. Związek Piłsudczyków oddział Lublin Lubelski oddział Związku Piłsudczyków powstał 29 października 2000 roku. Od momentu powstania Związek kierowany jest przez prezesa Tomasza Dyzmę i wiceprezesa Jana Rećko. Związek zrzesza osoby z różnych środowisk, którym droga jest pamięć o Marszałku. Siedzibą Oddziału jest Dom Żołnierza im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Lublinie przy ul. Żwirki i Wigury 6. Głównym zadaniem statutowym Związku jest kultywowanie i popularyzowanie idei, czynów i dokonań Marszalka Józefa Piłsudskiego, szczególnie wśród młodego pokolenia Polaków. Zadanie to jest wypełniane m. in. przez organizowanie od 2001 roku corocznych uroczystych 6
7 obchodów Dni Imienin Marszałka w Lublinie oraz kolejnych rocznic urodzin i śmierci. W ramach tych obchodów organizowane były wystawy, odczyty, prelekcje i sesje popularnonaukowe oraz spotkania autorskie. Referaty wygłaszane podczas sesji zostały wydane w formie publikacji. W ramach obchodów II Dni Imienin Marszałka oraz Dni Kultury Wilna i Wileńszczyzny, organizowanych wspólnie przez Związek Piłsudczyków i Towarzystwa Kresowe w Lublinie, w dniu 18 marca 2001 roku, na lubelskim dworcu PKP przedstawiono inscenizację przyjazdu Marszałka. W postać Komendanta wcielił się aktor scen warszawskich pan Janusz Zakrzeński. Związek nasz może pochwalić się wieloma zrealizowanymi inicjatywami upamiętniającymi Marszałka Józefa Piłsudskiego w Lublinie. Największym naszym przedsięwzięciem było wzniesienie 10 listopada 2001 roku na Placu Litewskim w Lublinie konnego pomnika Marszałka. Zawdzięczamy to wielkiej pomocy Władz Miasta Lublina, na czele z Panem Z. Wojciechowskim, ówczesnym Wiceprezydentem Lublina i Przewodniczącym Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego w Lublinie. Pomnik stanął w Lublinie, mimo sprzeciwu i zaciętego oporu Lubelskiego Konserwatora Zabytków. Z inicjatywy i nakładem finansowym Związku w 2002 roku został poddany renowacji odnaleziony w Archiwum Państwowym w Lublinie olejny portret Marszałka pędzla Józefa Markiewicza i uroczyście przekazany do ekspozycji w muzeum na Zamku 19 lipca 2002 roku. W trakcie obchodów IV Dni Imienin Marszałka, 16 marca 2003 roku, odsłonięto na wschodniej ścianie lubelskiego Ratusza replikę przedwojennej tablicy upamiętniającą Legiony Piłsudskiego. 4 grudnia 2007 roku w kościele Powizytkowskim p.w. NMP Zwycięskiej w Lublinie została poświęcona tablica, wykonana z białego marmuru, upamiętniająca 140. rocznicę urodzin Józefa Piłsudskiego, która została przekazana w depozyt ks. Rektorowi Franciszkowi Przytule. W bieżącym roku 16 marca obchodziliśmy już po raz dziewiąty w powojennej historii Lublina Imieniny Marszałka, a 11 maja zorganizowaliśmy obchody 73. rocznicy Jego śmierci. Obecnie razem z Towarzystwem Przyjaźni Ziemi Jastkowskiej i Stowarzyszeniem Żołnierzy i Sympatyków 4 P.P. Legionów z Kielc przygotowujemy się do uczestnictwa w obchodach 93. rocznicy bitwy Jastkowskiej i organizacji VI Marszu Szlakiem Legionów Lublin- Jastków. Uroczyste obchody rocznicy i Marsz odbędą się, jak co roku, w dniu 3 sierpnia, na które to uroczystości wspólnie zapraszamy wszystkich chętnych, miłośników historii, kombatantów, młodzież, strzelców i żołnierzy. 3 sierpnia tego roku dzięki staraniom Związku przywrócona została także przedwojenna tradycja i zorganizowany został I Marsz Szlakiem Legionów Lublin-Jastków. Następnie w roku 2005 została wykonana renowacja grobowca Powstańców Styczniowych na cmentarzu przy ulicy Lipowej w Lublinie i odbył się uroczysty pogrzeb szczątków powstańców. W tym też roku 3 sierpnia w Jastkowie w ramach uroczystych obchodów 90. rocznicy bitwy pod Jastkowem i na zakończenie III Marszu Szlakiem Legionów podczas uroczystej Mszy ś w. na cmentarzu legionistów w Jastkowie został poświęcony Sztandar naszego Związku. Stowarzyszenie Wspólnota Garbowska Stowarzyszenie Wspólnota Garbowska powstało 16 lutego 2007 roku. Zawiązała je grupa kilkudziesięciu osób zaangażowanych w działalność Komitetu Wyborczego Lepsze Jutro Gminy Garbów, startującego w wyborach samorządowych w październiku 2006 roku, które postanowiły w ten sposób kontynuować swój udział w życiu publicznym naszej wspólnoty gminnej. Do rejestru KRS zostało wpisane 5 lutego 2008 roku. Obecnie Stowarzyszenie zrzesza ponad 40 członków z wszystkich miejscowości naszej gminy, a także spoza niej. Należą do niego rolnicy, przedsiębiorcy, pracownicy administracji publicznej i różnych agend rządowych, studenci oraz osoby wykonujące różne zawody, w tym także nauczyciele i pracownicy naukowi dwóch lubelskich uniwersytetów. W Stowarzyszeniu działa dużo ludzi młodych, są w nim także seniorzy. Znaczny udział mają w nim kobiety. Celem Wspólnoty Garbowskiej jest działalność na rzecz rozwoju Gminy Garbów. Stowarzyszenie ma ośmioosobowy Zarząd, w skład którego wchodzą: pełniąca funkcję prezesa Marzena Leszek z Gutanowa, Beata Serko z Woli Krasienińskiej i Dariusz Rodzik z Przybysławic - dwaj Zastępcy Prezesa, Tadeusz Barszcz z Gutanowa - Sekretarz, Dorota Burek z Piotrowic Wielkich - Skarbnik, a także trzej Członkowie; Agata Kamińska z Garbowa, Małgorzata Kamińska z Przybysławic i Agnieszka Nalewajek z Woli Przybysławskiej. Organem kontrolnym Stowarzyszenia jest trzyosobowa Komisja Rewizyjna z przewodniczącym Marianem Kowalczykiem z Woli Przybysławskiej, funkcję Zastępcy przewodniczącego pełni Szczepan Kupisz z Lesiec, a Sekretarza Aneta Chołody z Gutanowa. W strukturach Stowarzyszenia działa Komisja Rolna oraz Koło Przyjaciół Radia Maryja. Na czele Komisji Rolnej stoi inż. Gustaw Jędrejek z Bogucina, a jego Zastępcą jest Tadeusz Barszcz. Obydwaj są Delegatami do Lubelskiej Izby Rolnej. Stowarzyszenie posiada swój organ prasowy, którym jest kwartalnik Wspólnota Garbowska. Jego redaktorem naczelnym jest Agnieszka Nalewajek, dr historii KUL, a sekretarzem redakcji Dariusz Rodzik. W skład kolegium redakcyjnego wchodzą Marzena Marzena Leszek Prezes Stowarzyszenia Pragniemy przede wszystkim zaktywizować gminę i społeczność lokalną poprzez podejmowanie różnych inicjatyw zmierzających ku wspólnemu dobru. Naszą obecnością w życiu publicznym będziemy promować Gminę Garbów, ziemię garbowską i jej mieszkańców. Jednocześnie, jako niezależna organizacja społeczności lokalnej, chcemy wywołać debatę o polityce władz gminy. Mamy na uwadze zwłaszcza to, by wykorzystała ona dobrze ogromne szanse na rozwój, jakie otworzyły się przed naszą małą ojczyzną po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. 7
8 Leszek, Agata Kamińska, Dorota Burek, Małgorzata Kamińska i Tadeusz Barszcz. Więcej informacji na temat Stowarzyszenia można znaleźć na stronie internetowej http/wspolnota.dzs.pl. Mamy nadzieję, że Stowarzyszenie Wspólnota Garbowska znajdzie wielu sympatyków wśród mieszkańców gminy Garbów. Elżbieta Karczyńska Mierzyńska Prezes Towarzystwa Główne cele statutowe Towarzystwa to podnoszenie poziomu kulturalnego społeczności lokalnej, rozwój materialny gminy, ochrona zdrowia i przyrody, dbałość o estetykę otoczenia i pobudzanie społecznej aktywności mieszkańców. Marek Wojciechowski Prezes Stowarzyszenia Głównym celem działalności stowarzyszenia jest działalność w zakresie poprawy warunków życia społeczności. Cel ten zamierzamy realizować m. in. przez podejmowanie działań w zakresie pomocy społecznej, działalności charytatywnej, podtrzymywanie tradycji narodowej i pielęgnowanie polskości, rozwoju nauki, edukacji, ochronę dóbr kultury i tradycji, ekologię i ochronę cennych siedlisk przyrodniczych w regionie. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Niedrzwickiej Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Niedrzwickiej istnieje już 10 lat, tj. od lipca 1998 roku. Zostało powołane, jak powiedział jego pierwszy prezes dr Krzysztof Gębura, z potrzeby serca, umiłowania ziemi położonej nad Nędznicą, szacunku dla przeszłości, bowiem niepokój budzą masowa kultura, niwelująca różnorodność, lokalność oraz zły stan zabytków przeszłości. Powołanie Towarzystwa było inicjatywą niedrzwickiej inteligencji, głównie nauczycieli, a wśród jego założycieli byli m.in.: Elżbieta Karczyńska-Mierzyńska, Celina Małek, ówczesny wójt Zdzisław Antoń, Krzysztof Gębura, Anna Drążkowska, Jolanta Kwiecień, Adam Bork, Waldemar Wapiński, Piotr Zieleniak. Od 1999 roku, do chwili obecnej, prezesem Towarzystwa jest nauczycielka Gimnazjum w Niedrzwicy Dużej Celina Małek, a wiceprezesem Elżbieta Karczyńska-Mierzyńska. Towarzystwo skupia ok. 40 osób, głównie miejscową inteligencję nauczycieli, twórców kultury, urzędników, ekonomistów, prawników, studentów, również rolników i przedsiębiorców. Towarzystwo było organizatorem sesji popularno-naukowej z dziejów gminy, wystawy starej fotografii, konkursów plastycznych, wernisaży. Od początku prowadzi szeroką działalność wydawniczą. Przez 10 lat działalności ukazało się 5 numerów Zeszytów Niedrzwickich rocznika dokumentującego przeszłość gminy i zasłużonych dla niej ludzi. Wydało też wiele innych drobnych publikacji typu kalendarze, foldery, a także 8 rodzajów widokówek, przedstawiających obiekty gminne (w nakładzie 8 tys.). W roku bieżącym Towarzystwo wydało tomik poezji ludowego twórcy z Radawczyka, Stanisława Fryca pt. Pisane na miedzy, który promuje wśród czytelników. Od sierpnia 2007 roku wydaje gazetę lokalną Niedrzwiczak. Do chwili obecnej ukazało się siedem numerów gazety. Towarzystwo wspiera organizacyjnie i materialnie miejscowych twórców. Jest organizatorem spotkań autorskich, wystaw i wernisaży, mistrzostw gminy w szachach. Członkowie Towarzystwa włączają się w życie społeczne gminy, współpracują z władzą lokalną przy organizacji festynów, dni miejscowości. W planowanych działaniach na rok 2008 Towarzystwo zamierza włączyć się aktywnie w opracowanie planu odnowy miejscowości Niedrzwica Duża i przygotowanie wniosku o wsparcie finansowe z Regionalnego Planu Operacyjnego. Stowarzyszenie "U Źródeł Ciemięgi" w Miłocinie Z inicjatywy mieszkańców miejscowości Miłocin 19 stycznia 2007 r. powołano do życia lokalne stowarzyszenie, któremu nadano nazwę U Źródeł Ciemięgi". Z uwagi na to, że siedzibą stowarzyszenia jest budynek Szkoły Podstawowej w Miłocinie, wiele działań skupia się wokół tej placówki, a odbiorcami tych inicjatyw są uczniowie szkoły. Wielką radość sprawił dzieciom Turniej Miast i Gmin, który odbywa się od roku 2007 na terenie SP. Z inicjatywy Stowarzyszenia uczniowie klas IV-VI biorą udział w zajęciach szkółki piłkarskiej, uczą się grać w szachy. Dzieci i ich rodzice angażują się za sprawą stowarzyszenia w lokalne inicjatywy. Integrują się wokół imprez plenerowych (wycieczka na Roztocze lipiec 2007). Na uwagę zasługuje również bardzo pożyteczna akcja Sprzątanie rzek w regionie. W tamtym roku po raz pierwszy od wielu, wielu lat nasza mała rzeczka Ciemięga została oczyszczona. W kwietniu tego roku sprzątaliśmy po raz kolejny. Cieszymy się, że udało nam się pozyskać do stowarzyszenia ludzi w różnym wieku, dzielimy się wiedzą i doświadczeniem. Prężnie działa Klub Gospodyń, które pierogami wsławiły już Miłocin na wielu festynach. Nasze stowarzyszenie działa na terenie gminy Wojciechów, ale współpracujemy również z innymi stowarzyszeniami z okolicznych gmin, a szczególną sympatią darzymy zaprzyjaźnione Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej. Z inicjatywy Stowarzyszenia i przy nieocenionej pomocy Urzędu Gminy w Wojciechowie powstał plan rozwoju miejscowości Miłocin, dzięki udziałowi Stowarzyszenia w programie Masz głos, masz wybór mieszkańcy mają okazję monitorować na bieżąco deklaracje przedwyborcze władz gminnych. Pod przewodnictwem pana Mariana Górniaka 8
9 gromadzone są dokumenty i materiały dotyczące opracowania monografii wsi Miłocin. W trakcie opracowania są materiały do programu prowadzonego przez Fundację Wspomagania Wsi pn. Ochrona różnorodności biologicznej naszą szansą. Program Stowarzyszenia będzie dotyczył ochrony i poprawy hodowli kur zielononóżek oraz gęsi białej polskiej. Stowarzyszenie U Źródeł Ciemięgi jest członkiem Lokalnej Grupy Działania pn. Zielony Pierścień, a prezes Marek Wojciechowski jest członkiem Rady Programowej LGD. Udział stowarzyszenia w Lokalnej Grupie Działania daje szerokie możliwości wpływania na rozwój Gminy Wojciechów, pozyskiwania środków z funduszy unijnych i wspólnego wyboru najlepszych programów i rozwiązań dla mieszkańców. Lubelskie Towarzystwo Genealogiczne Genealogia, najkrócej mówiąc, jest to badanie pochodzenia swojej rodziny. Nie jest ważne czy ma się w rodzinie przodków pochodzenia szlacheckiego, mieszczańskiego, czy chłopskiego. Każdy może spróbować zmierzyć się ze źródłami potrzebnymi do opracowania wywodu przodków. Między innymi dla tych osób, które chcą to zrobić powstało Lubelskie Towarzystwo Genealogiczne. W roku 2006 powstało jako stowarzyszenie zwykłe, zaś osobowość prawną otrzymało z początkiem 2008 roku. Od początku naszej działalności przyświeca nam cel popularyzacji genealogii, jako jednej z dziedzin nauk pomocniczych historii. W wyniku prowadzenia strony internetowej, forum genealogicznego a także spotkań i szeregu prowadzonych projektów udaje się nam wypełniać cele statutowe. Do Towarzystwa należą osoby z różnych zakątków świata (Francja, Stany Zjednoczone). Towarzystwo upowszechnia też wyniki badań genealogicznych wśród Polonii, jako element więzi z krajem przodków. Towarzystwo skupia szereg osób z całej Polski (Szczecin, Gdańsk, Gdynia). Kręgosłup Towarzystwa stanowi 18 osób, czyli członkowie założyciele, którzy na stałe mieszkają w województwie lubelskim. Na wspomnianych wcześniej spotkaniach członków i sympatyków LTG, przychodzą osoby, które poszukiwaniem przodków zajmują się od przeszło kilkunastu lat. Dzięki ich wiedzy każdy może skorzystać z porad, którymi dzielą się na spotkaniach. Owe spotkania dzieli się na 3 etapy. Część I: sprawy ogólne Towarzystwa, czyli problemy i stan badań nad prowadzonymi projektami oraz stan polskiej genealogii. Cześć II to wykład w dowolnej formie jednego z członków Towarzystwa na temat postępu w badaniach nad własną rodziną. Opracowujemy również tematy i zgłębiamy wiedzę na temat ubiorów wojskowych, cechu rzemiosł na przestrzeni wieków, czy XVIII-wiecznych ksiąg metrykalnych itp. Wszystko po to, aby wzbogacić warsztat badawczy członków Towarzystwa. Część III spotkania zajmuje polemika członków powiązana z żywą dyskusją tzw. burza mózgów, w której porusza się problemy badawcze członków i sympatyków LTG. Dzięki temu, staramy się pomagać w badaniach i odpowiadać na zadane pytania, a także pogłębiać wśród swoich członków znajomość genealogii i warsztatu badawczego. Działalność Towarzystwa to także współpraca z Lubelskim Urzędem Wojewódzkim, muzeami, regionalistami, historykami, genealogami z pozostałych 15 Towarzystw Genealogicznych w Polsce, a także dobrze rokujące pierwsze kontakty z Instytutem Pamięci Narodowej przy programie Śladami zbrodnii. Widzimy także możliwość współpracy ze szkołami, dzięki którym możemy dotrzeć do dzieci i młodzieży, a następnie nakłonić do zbierania informacji o swojej rodzinie. Dzięki Radiu Lublin jesteśmy widoczni w audycji Drzewo rodzinne, które nadawane jest, co tydzień w niedzielę po godz. 14. Tuż przed godziną15, jeden z członków Towarzystwa doradza słuchaczom, jak szukać przodków w Internecie. Przyjęcie nowego członka do Towarzystwa nie jest sprawą trudną. Jeśli kandydat wykazuje zainteresowanie badaniem swoich korzeni rodzinnych, może starać się o przyjęcie w poczet członków Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego. Zapraszamy serdecznie wszystkich zainteresowanych na stronę internetową a także na forum genealogiczne Znajdą tam Państwo, wszelkie informacje na temat naszej działalności. Mamy nadzieję na dalszą współpracę z gazetą "Region za Miastem Ziemia Jastkowska", na łamach której chcielibyśmy zamieszczać aktualności Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego oraz inne ciekawostki w tej dziedzinie. Piotr Glądała Prezes Towarzystwa Najważniejsze projekty: Indeksacja ksiąg parafialnych i USC w woj. lubelskim. Pomniki w Internecie, czyli rejestr miejsc pamięci narodowej, tj. cmentarze wojenne, pomniki i tablice okolicznościowe. Oferujemy także naszą pomoc przy odnajdywaniu informacji o byłych więźniach politycznych Zamku Lubelskiego w latach Czytajcie o nas: 9
10 TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ ZIEMI JASTKOWSKIEJ Teresa Kot Aktualności Towarzystwa "Sztuka dla Pokoleń" program realizowany przy pomocy finansowej Województwa Lubelskiego Sztuka dla pokoleń Magda, Jola i Agnieszka Sztuka dla pokoleń finał przedstawienia w Starym Tartaku Fot. T. Kot Z wizytą u sąsiadów festyn zorganizowany przez Wspólnotę Garbowską 8 czerwca br. Celem projektu, zrealizowanego przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej, była integracja międzypokoleniowa oraz próba angażowania społeczności lokalnej do uczestnictwa w kulturze. Dotychczasowe projekty Towarzystwa inicjowały współpracę międzypokoleniową pomiędzy dorosłymi, młodzieżą i dziećmi. Projekt okazał się doskonałą okazją do kontynuowania tej współpracy, zacieśnił i pogłębił relacje pomiędzy uczestnikami projektu oraz przyniósł wiele radości i wzajemnych inspiracji. Dla wielu uczestników warsztaty teatralne stały się jedyną okazją do spotkań w szerszym gronie i do próby wystąpienia w roli aktorów. Pozwoliły też na podglądanie warsztatu profesjonalistów i uczestnictwo we wspólnym tworzeniu spektaklu. Koordynatorem projektu Sztuka dla pokoleń, podobnie jak wcześniejszych projektów, jest Magda Mazurek, osoba twórcza, posiadająca umiejętność zachęcania innych do trudnych zadań oraz osobiście wcielająca się w wiele ról. Przygotowane przedstawienie zostało zaprezentowane szerokiej widowni. Obejrzeli je również członkowie Towarzystwa, uczestnicy czerwcowego pikniku w Starym Tartaku, nagradzając wykonawców gromkimi brawami na stojąco. Piękne otoczenie i urok leśniczówki stanowiły naturalną oprawę przedstawienia. Na tym tle stroje i wiejska sceneria tworzyły harmonijną całość. Wielu uczestników spotkania wyrażało podziw i uznanie dla aktorów amatorów za profesjonalne przygotowanie, zaangażowanie i pasję. W niedzielę 8 czerwca br. członkowie Towarzystwa i grupa teatralna byli gośćmi na festynie przygotowanym przez młode stowarzyszenie z Garbowa Wspólnota Garbowska zaprezentowane w naszym czasopiśmie. Bardzo cieszymy się z nawiązanej współpracy z pełnymi pasji i zaangażowania sąsiadami. Gratulujemy udanej i pełnej ciekawych pomysłów imprezy. Tradycyjnie już spektakl został zaprezentowany pensjonariuszom Domu Pomocy im. Matki Teresy z Kalkuty w Lublinie, którzy jak zwykle bardzo ciepło i spontanicznie witali wykonawców. "Żyjmy w Czystości w Naszej Miejscowości" program finansowany przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie Fot. K. Juszczak Projekt programu został zrealizowany przez TPZJ i Gminną Bibliotekę Publiczną w Jastkowie dzięki współfinansowaniu przez wspomniany Fundusz. Celem projektu było podniesienie świadomości ekologicznej społeczności lokalnej oraz uwrażliwienie na problem czystości środowiska naturalnego. Edukacja ekologiczna, kształtowanie prawidłowych nawyków, nagłaśnianie problemu oraz zachęcanie do prawidłowego gospodarowania odpadami, które wytwarzamy, to zadanie dla wielu podmiotów: państwa, samorządów, zakładów przetwórczych, ale także dla każdego z nas, zwykłych mieszkańców miast i wsi. Tylko ustawiczna edukacja i promowanie zachowań proekologicznych mogą przynieść rezultaty i podziałać na wyobraźnię, szczególnie tych, którzy wyprodukowane przez siebie śmieci, beztrosko wyrzucają do rowu, do lasu, do rzeki. Zresztą zobaczcie sami! W ramach działań przewidzianych programem 12 kwietnia br. Członkowie TPZJ licznie wzięli udział w sprzątaniu otoczenia Gminnej Biblioteki Publicznej w Jastkowie, drogi do lasu na Wygodzie oraz dna rzeki Ciemięgi na odcinku od biblioteki do mostu w Jastkowie (ok. 1 km). Rzeka Ciemięga, lewobrzeżny dopływ Bystrzycy, przepływa przez gminę Jastków i ma ok. 40 km długości. Dolina Ciemięgi z uwagi na zachowane bogactwo krajobrazu, flory i fauny ma duże walory przyrodnicze. 10
11 Projekt "Podziel się Swoją Wiedzą" Celem projektu jest organizowanie spotkań warsztatów, w czasie których osoba prowadząca, tj. ktoś, kto chce nauczyć innych czegoś co sam umie, będzie przekazywała swoje umiejętności innym. Chcielibyśmy, aby zajęcia te prowadzili członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej oraz niebędący członkami TPZJ mieszkańcy Jastkowa i najbliższych okolic. Umiejętności, o które nam chodzi, dotyczą takich dziedzin, jak plastyka, prace ręczne i inne, takie, które da się wykonać bez pomocy specjalistycznego sprzętu i przystosowanych pracowni. W czasie zajęć uczymy się wykonywać konkretne rzeczy, np. różnego rodzaju ozdoby i prace plastyczne, hafty, poznajemy stosowanie różnych technik plastycznych itp. Tematyka i charakter spotkań zależy od osoby prowadzącej. Pomysł uda się zrealizować tylko pod warunkiem, że zaangażują się osoby gotowe do prowadzenia zajęć, chcące podzielić się swoją wiedzą z innymi. Osoby takie proszone są o zgłoszenie deklaracji udziału w projekcie do Teresy Kot tel.: lub Magdaleny Mazurek tel.: lub też na adres Towarzystwa al. Warszawska 43, Jastków. Spotkania będą się odbywały w Gminnej Bibliotece Publicznej w Jastkowie lub innych miejscach, wskazanych przez osobę prowadzącą. "Grupy Zabawowe" pilotażowy program zrealizowany przez TPZJ w ramach współpracy z Fundacją Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego z Warszawy Program realizowany był w partnerstwie z gminami i organizacjami pozarządowymi, zaledwie w kilku miejscach na terenie kraju. To innowacyjna propozycja wspierania własnego rozwoju matek małych dzieci oraz pomoc w edukacji i wychowaniu dziecka. Grupy zabawowe mogą działać w różnorodny sposób. Założeniem programu jest m. in. aktywizacja rodziców w kierunku samodzielnego organizowania i prowadzenia zajęć dla dzieci. Nasze Towarzystwo zakończyło realizację tego programu i przekazało raport do Fundacji. W ramach planowanych przez nas działań w drugiej części programu Fundacji Dla Dzieci II zamierzamy realizować zajęcia dla grupy matek z dziećmi. Informacja o naborze i rozpoczęciu zajęć pojawi się na naszej stronie internetowej Pierwsze Grupy Zabawowe powstały w Wielkiej Brytanii 40 lat temu z inicjatywy rodziców, aby umożliwić dzieciom dostęp do edukacji przedszkolnej tam, gdzie nie było przedszkoli albo, gdzie przedszkola nie miały dostatecznej liczby miejsc. Obecnie w Wielkiej Brytanii działa ok. 20 tysięcy różnych grup zabawowych. W zabawie zawsze dziecko jest powyżej średniej swojego wieku, powyżej swego zwykłego, codziennego zachowania: jest ono jakby o głowę wyższe od samego siebie. Fot. K. Juszczak "Wielkie sprawy małych ludzi" program Dla Dzieci II "Wielkie sprawy małych ludzi" wspólny projekt Towarzystwa i Gminnej Biblioteki Publicznej w Jastkowie, dotowany w ramach programu "Dla Dzieci II" przez Fundację Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego oraz Polsko-Amerykańską Fundację Wolności. Celem projektu, który będzie realizowany od września 2008 r do końca marca 2009 r., jest przeprowadzenie szerokiej kampanii informacyjnej na temat potrzeb rozwojowych małych dzieci oraz przygotowanie i przeprowadzenie spotkań i zajęć dla dzieci i rodziców. W ramach programu wydane zostaną ulotki, foldery i plakaty informacyjne, a także film oparty na programie zajęć z dziećmi oraz zakładka na stronie internetowej Towarzystwa. Czytajcie naszą stronę: Sportowy Turniej Miast i Gmin 2008 w Miłocinie Już po raz kolejny został zorganizowany Sportowy Turniej Miast i Gmin w Miłocinie Gmina Wojciechów. Głównym organizatorem Turnieju było Stowarzyszenie U Źródeł Ciemięgi. TPZJ było jednym ze współorganizatorów. Zorganizowane przez nas stoisko dla najmłodszych było oblegane i cieszyło się popularnością. W poprzednich latach turniej ten był organizowany w gminie Jastków. Jest to impreza organizowana w ramach ogólnopolskiego programu, mająca na celu promocję sportu i aktywnego spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież. Fot. J. Raczyńska 11
12 Doroczne święto 4. P.P. w Kielcach 21 czerwca w historycznych koszarach 4. Pułku Piechoty na Bukówce (obecnie Centrum Szkolenia na Potrzeby Sił Pokojowych) odbyło się święto pułkowe czwartaków. Legendarny 4. P.P. wsławił się w bitwie pod Jastkowem w 1915 roku, a w okresie międzywojennym stacjonował w Kielcach. W wojnie obronnej 1939 r. walczył pod Strońskiem gmina Zapolice. Uroczystości rozpoczęła Msza św. w intencji Ojczyzny i poległych czwartaków. Zazwyczaj Msza odprawiana była w Kapliczce Czwartaków na terenie koszar, która jest wierną reprodukcją kaplicy polowej zbudowanej na froncie na Wołyniu w 1916 roku. W tym roku ze względu na niepewną pogodę Msza św. została odprawiona w budynku koszar. Następnym punktem programu był uroczysty apel, podczas którego miało miejsce oddanie honorów wojskowych, wciągnięcie flagi na maszt, okolicznościowe wystąpienia i wręczenie wyróżnień. Wzruszającym momentem uroczystości był apel poległych i złożenie kwiatów przy tablicach pamiątkowych, tj. przy tablicy poświęconej czwartakom i tzw. tablicy katyńskiej, znajdujących się na terenie koszar. Po zakończeniu uroczystego apelu z koncertem wystąpił chór Żołnierskie echa oraz orkiestra Wojska Polskiego z Rzeszowa. Miał miejsce również pokaz musztry paradnej. Uczestnicy uroczystości mogli również obejrzeć stałą wystawę szlaku bojowego 4. P.P. w Sali Tradycji. Gościem honorowym tegorocznego święta pułku był Przemysław Gosiewski, poseł Ziemi Kieleckiej. Organizatorem święta pułku jest Zarząd Stowarzyszenia Żołnierzy i Sympatyków 4. Pułku w Kielcach z Prezesem Zofią Wieczorek-Nowak. Uroczystości objął patronatem honorowym Marszałek Województwa Świętokrzyskiego Adam Jarubas. W uroczystościach wzięła udział czteroosobowa delegacja TPZJ, która złożyła kwiaty pod tablicami. Więcej fotografii z uroczystości na stronie: Weekend w Galicji Fot. R. Kot W dniach od 27 do 29 czerwca członkowie TPZJ przebywali na wycieczce w Przemyślu. Zwiedziliśmy stare miasto, liczne przemyskie kościoły, zamek i podziwialiśmy architekturę miasta położonego na wzgórzach nad Sanem, nazywanego często małym Lwowem. Ze wzgórz okalających miasto podziwialiśmy panoramę Przemyśla. Mogliśmy również obejrzeć fragment twierdzy przemyskiej, wybudowanej przez Austriaków, która liczyła 56 fortów. Wspominaliśmy bpa Ignacego Krasickiego, kanonika przemyskiego i proboszcza katedry w Przemyślu, także przebywającego krótko na sesji w Lublinie, gdzie piastował funkcję prezydenta Trybunału Małopolskiego. Krótki i złośliwy wizerunek któregoś z tych miast zamieścił w Monachomachii : W mieście, którego nazwiska nie powiem, Nic to albowiem do rzeczy nie przyda, [ ] Było trzy karczmy, bram cztery ułomki, Klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki. A historycy literatury do dziś spierają się o to, czy biskup miał na myśli Przemyśl, czy Lublin? Przy słonecznej pogodzie spacerowano także po uroczym angielskim parku w Krasiczynie, podziwiając rzadkie okazy starodrzewu. Obejrzeliśmy gniazdo rodu Krasickich renesansowy zamek, pięknie niedawno odnowiony. Jeden dzień spędziliśmy we Lwowie. Tu obejrzeliśmy Lwowską Starówkę, gmach Opery Lwowskiej. Pooddychaliśmy atmosferą starego Lwowa, stolicy dawnej Galicji, zaglądając też do Arsenału i na targ sztuki zwany Wernisażem. Jak wszystkie polskie wycieczki odwiedziliśmy nekropolie wielkich Polaków cmentarz Łyczakowski i Cmentarz Orląt Lwowskich. Piękno naturalne, bogactwo zabytków i atmosfera odwiedzanych miejsc z pewnością spowodują, że wielu uczestników wycieczki zapragnie wrócić tam, aby bez pośpiechu kontemplować to piękno powtórnie. Pan Wacław Woźniak w Płouszowicach P. Wacław Woźniak i p. dyr. B. Dzierżak przy lekturze przedwojennej kroniki szkoły w Płouszowicach Pan Wacław Woźniak, członek honorowy TPZJ, założyciel i wieloletni prezes Stowarzyszenia Żołnierzy i Sympatyków 4, Pułku w Kielcach gościł w połowie czerwca w SP w Płouszowicach. Przywiózł tu ufundowaną przez siebie tablicę edukacyjną, obrazującą skrótowo historię 4. Pułku. Obiecał również spotkanie z młodzieżą jesienią, aby przybliżyć jej dzieje 4.P.P. Gościa przyjmowała pani dyrektor Beata Dzierżak w gronie jastkowskich przyjaciół p. Wacława. 12
13 KULTURA I TRADYCJA NASZEJ ZIEMI O przygotowaniach do powstania i pierwszych walkach w Lublinie Mieczysław Wieliczko W 145 rocznicę wybuchu powstania styczniowego Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej zorganizowało sesję połączoną z promocją książki A. Polskiego i A. Kasprzaka Miejsca pamięci powstania styczniowego w województwie lubelskim. Uczestnicy mogli także obejrzeć wystawę zdjęć dotyczącą powstania, udostępnionych przez Muzeum Historii Miasta Lublina. Wysłuchano następujących referatów: M. Wypyski (nauczyciel Gimnazjum im. J. Piłsudskiego w Jastkowie): Przed tą nocą o okresie przedpowstaniowym; profesor M. Wieliczko (UMCS): Przygotowanie do powstania i pierwsze walki w Lublinie; A. Polski (Towarzystwo Przyjaciół Fajsławic): Jak powstawała nasza książka; dr Z. Bieleń (Biblioteka im. H. Łopacińskiego w Lublinie): Generał Michał Haidenreich-Kruk; A. Petkiewicz (KUL) Udział księży w powstaniu styczniowym oraz A. Sulik (Kowel): Pamiątki po powstaniu styczniowym na terenie zachodniego Wołynia w obecnych granicach obwodu wołyńskiego Ukrainy. Prezentujemy Państwu wykład profesora Mieczysława Wieliczki. Proszę Państwa, chciałbym najpierw, abyśmy na chwilę zamknęli oczy i spróbowali wyobrazić sobie Lublin z roku Oczywiście musimy się tu oprzeć na trwałych, znanych i niezmiennych punktach topograficznych miasta, a wobec tego przypomnijmy sobie jego świątynie. Jest katedra, jest kościół Powizytkowski NMP przy ulicy Narutowicza, kościół ojców Kapucynów przy Placu Litewskim, jest kościół szpitalny przy ulicy Staszica (kiedyś Bonifratrów), są dominikanie na Starym Mieście i miasto. Miasto obejmuje rynek, obejmuje ciąg ulicy Lubartowskiej w dół, oczywiście daleko od starego miasta na horyzoncie jest Zamek, oddzielony miastem żydowskim, bo zgodnie z niegdysiejszym polskim prawem, Żydzi nie mogli się osiedlać w mieście królewskim, jakim był Lublin, ale pod miastem mogli zakładać swoje siedziby. I tak to było w Lublinie, były tu bożnice, było centrum miasta żydowskiego. Za nim było przedmieście ruskie w ciągu ulicy Kalinowszczyzna, a zaraz koło Kalinowszczyzny zaczynały się folwarki: Sierakowszczyzna, Bielszczyzna bardziej na północ, no i niewiele domków na Ponikwodzie to takie przedmieście z tamtej strony. Od południowej strony ciąg ulicy Zamojskiej w dół i zabudowania Dolnej Panny Marii, tam, gdzie jest dzisiaj ulica Narutowicza i sąsiedztwo oraz troszeczkę w stronę Krakowskiego Przedmieścia, a wiec wokół Placu Litewskiego i trochę domów jeszcze na Wieniawie, czyli mniej więcej tutaj, gdzie jest dzisiaj ulica Wieniawska, no i wieś na Czechowie. Od strony południowej miasto kończyło się na wysokości ulicy Lipowej. Już do cmentarza, to była droga obsadzona lipami, oczywiście był także Ogród Saski, no i to, co jest najważniejsze w tym naszym rozważaniu, czyli koszary świętokrzyskie dzisiejszy gmach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Koszary oczywiście z cerkwią, bo dzisiejszy kościół akademicki, to jest dawna przykoszarowa cerkiew. Koszary świętokrzyskie to była siedziba trzech tysięcy wojska, bo obok głównego gmachu przylegała do koszar jeszcze ta część, gdzie jest dzisiaj ulica Łopacińskiego i Kolegium Jana Pawła II. Jeszcze trzydzieści lat temu w tym miejscu były dawne stajnie koszarowe użytkowane przez różne agendy KUL, no i tu gdzie jest konwikt, to wszystko należało do koszar świętokrzyskich. A skoro już o tym mowa, to jeszcze chcę wspomnieć, że naprzeciwko wylotu ulicy Łopacińskiego w al. Racławickie, przy wejściu do Ogrodu Saskiego jest na pagórku kapliczka z figurą Serca Bożego. Jest to masowy grób Rosjan, którzy umierali w koszarach, ponieważ armia rosyjska nie miała tradycji szacunku dla pochówku żołnierskiego. Sprawa pochówku nie ukształtowała się w etosie armii rosyjskiej, mimo starannych reform Piotra Wielkiego, który przecież ustalił jedną, bardzo ważną rzecz żołnierz rosyjski nie poddaje się do niewoli, a ten który się do niej dostał, jest zdrajcą ojczyzny. Obraz topograficzny miasta, zarejestrowany 18 kwietnia w 1860 roku, przedstawiłem Państwu w dużym skrócie. Wprawdzie miasto optycznie zdaje się być okazałe, lecz wewnętrzny stan ducha jego mieszkańców przedstawiał się coraz gorzej. Spowodowany on był rozkładem stosunków pańszczyźniano-feudalnych i rodzącym się kapitalizmem. Do tego problemu powrócę, ale teraz chcę przedstawić pewną stratyfikację społeczną. Jeśli bowiem chcemy mówić o powstaniu w Lublinie, to trzeba by wiedzieć, kto mógł w tym powstaniu uczestniczyć, kto uczestniczył, kto chciał uczestniczyć itd. Przemiany społeczne i gospodarcze tego okresu Prof. dr hab. Mieczysław Wieliczko jest wykładowcą w Instytucie Historii UMCS oraz popularyzatorem historii Fot. S. M. Stępniak Sesję przygotowali: M. Kopycińska-Lehun, M. Mazurek, H. Skomorowska, M. Wypyski, oprawa plastyczna M. Dudek, wybór tekstów i recytacja A. Rozmysł. 13
14 powodowały ożywienie polityczne na swój sposób, ponieważ nowe, tworzące się grupy społeczne szukały sobie miejsca w społeczeństwie. Na skutek tych przemian rosła aktywność ludzi. Przypomnijmy, że jest to schyłek ery Paskiewiczowskiej, kiedy stosunki polityczne w zaborze przez cały czas były antypolskie. W końcu 1859 roku żandarmeria wszczęła śledztwo w sprawie kontaktów pomiędzy grupami młodzieży lubelskiej i warszawskiej. Należy mieć świadomość, że między Warszawą a Lublinem istnieje wówczas tylko łączność konna oraz kontrolowane rogatki miejskie, kolei jeszcze nie było i łatwo było zauważyć, kto się z miasta wybiera i gdzie, a jak się go zauważyło w Lublinie, to się na niego czekało w Warszawie. Wobec tego, można było bardzo łatwo zorientować się, kto z tych kółek szkolnych warszawskich i lubelskich ze sobą się spotyka, i to był początek. Okazało się, że tu w Lublinie są kolportowane pisemka emigracyjne, m. in. L. Mierosławskiego, a to postać dosyć znana z wydarzeń rewolucyjnych jeszcze z okresu Wiosny Ludów, jeden z emigracji wojskowych i organizatorów przyszłego zrywu powstańczego. Wtedy właśnie namierzono niejakiego Leona Frankowskiego, który te odezwy Mierosławskiego miał nosić. 15 stycznia w 1861 roku, raport policyjny zanotował: rozrzucone zostały w sklepach cukierniczych i innych miejscach publicznych tutejszego miasta, jedną ręka i pismem zdaje się udanym pisane, kartki wzywające do zmiany szyldów. Chodziło o to, że szyldy były w języku rosyjskim. A wobec tego, jakaś agitacja się zaczęła. Potem się okazało, że nieznani sprawcy wybili parę szyb u tych sklepikarzy, którzy otrzymali wezwania, żeby zmienić szyldy, a ich nie zmienili. Poszkodowani poskarżyli się policji, a policja szukała tych nieznanych sprawców. 21 styczna w kościele ojców Kapucynów młodzież zaczęła śpiewać pieśni, które wg raportu policji ustawami żadnych bractw nie są przewidziane. Wobec tego poczekano, aż ludzie zaczęli wychodzić z kościoła i żandarmeria zaczęła wyłapywać tych chłopaków, a dorośli stanęli w ich obronie. Zrobił się tumult. A dzieje się to wszystko przy Placu Litewskim, gdzie po drugiej stronie są siedziby generałgubernatora lubelskiego, namiestnictwo (dawny rektorat UMCS), a więc centrum miasta, oczywiście objęte ochroną wojskowo-policyjną. W wyniku tego zdarzenia uczniom zakazano wyjazdów z miasta na ferie bez policyjnych pozwoleń, zakazano noszenia cywilnych ubrań na ulicy, bo chodziło się wtedy w mundurkach w szkole, i przebywania wieczorem w mieście. Zaczęto wyłapywać młodzież. Aby to wyegzekwować, na ulicach pojawiły się patrole policyjne, a więc narastała pewna atmosfera niepokoju w mieście. W lutym zaczęły się wybuchy petard po nocy, strzały, jednym słowem narastał niepokój, a raporty policyjne zaczęły odnotowywać spotkania młodzieży robotniczej, rzemieślniczej, subiektów sklepowych i uczniów gimnazjalnych, a więc młodzież zaczęła się spotykać i nagle na ulicy pojawiły się orzełki na szpilce, które młodzież rozdawała przechodniom i ludzie wpinali je w ubrania (jak oporniki w 1981), co szybko zostało zauważone przez policję i rozpoznane jako znak jakiejś rzekomej organizacji, a nade wszystko pewien wyraz patriotyzmu mieszkańców. 25 lutego w kościele Dominikanów odbyło się: nabożeństwo za poległych pod Grochowem, na które wszystkich Polaków w imieniu młodzieży polskiej wzywa. Jest to akurat rocznica bitwy pod Olszynką grochowską. I w tym momencie, proszę Państwa, rozpoczyna się pewien ciąg wydarzeń patriotycznych, bo czczenie pamięci powstania listopadowego jest elementem budowy nastrojów powstańczych dla powstania styczniowego. Tu jest pewna prawidłowość w ożywieniu patriotycznym. Oczywiście na to nabożeństwo młodzież rozesłała zaproszenia imienne, oczywiście ludzie do kościoła przyszli. Świątynia Dominikanów miała wielką tradycję w Lublinie, szczególnie tradycję relikwii Krzyża Świętego. Wyjątkową uroczystością był doroczny odpust na święto Podwyższenia Krzyża Świętego. Podczas takich uroczystości wychodzącym z kościoła zaczęto rozdawać kartki, pocztówki z wizerunkiem Jana Kilińskiego i z nadrukiem: Na pamiątkę trzydziestej rocznicy zwycięstwa pod Grochowem, ofiaruje się uczniom rzemieślnikom. Kiliński związany jest z powstaniem Kościuszkowskim, a więc łączy się tu dwa powstania. W taki sposób podkreślano ciągłość walki narodowej. Tradycja roku 1794 i 1830/1831 weszła w nową fazę. W przeddzień uroczystości rocznicy grochowskiej zaaresztowano Ignacego Starzyńskiego, syna znanego lekarza lubelskiego, a podczas rewizji w domu znaleziono, jak wynikało z raportu policyjnego: podejrzane papiery. Więźnia deportowano do cytadeli warszawskiej. Było to wydarzenie, które zwróciło powszechną uwagę, bo lekarz przecież to postać znana, a młody człowiek tym bardziej. Zaraz potem aresztowano subiekta sklepowego, Henryka Szybłowskiego, który był znany policji jako organizator tych konspiracyjnych zebrań młodzieży robotniczej i rzemieślniczej. Wielu innych aresztowano, oczywiście ich zwalniano z poleceniem przyzwoitego prowadzenia się w przyszłości. Oznaczało to już bezpośrednie represje, a jeśli weźmiemy pod uwagę psychologię młodzieży, wywoływało to skutek odwrotny od zamierzonego i przyzwoite prowadzenie się oznaczało teraz wzmożoną aktywność. Miała ta młodzież Towarzystwo Zabaw i Chwil Szczęśliwych pod wezwaniem Kochajmy się. Okazało się ono być organizacją polityczną, która gromadziła młodzież rzemieślniczą, handlową, gimnazjalną i prowadziła akcję patriotyczną w mieście. Wydarzenia warszawskie, jakie nastąpiły w lutym
15 roku, poruszyły społeczeństwo Lublina. Na to poruszenie miały także wpływ obchody rocznicowe roku oraz pochody i manifestacje krwawo stłumione w Warszawie. W Lublinie społeczeństwo zaakcentowało swoją dezaprobatę wobec poczynań zaborcy w taki sposób, że nastąpił masowy udział w nabożeństwach i początek noszenia żałoby narodowej. Pojawiać się zaczęła u pań biżuteria łącząca elementy kultowe i patriotyczne, np. orzeł wkomponowany w krzyż, co zaczynało być coraz bardziej powszechne. Oczywiście zaczęły się procesy sądowe. Antoni Mysłowski, aplikant sądowy, jeden z najbardziej czynnych organizatorów akcji patriotycznych mówił przed sądem: śpiewy i modły, jakie w dzisiejszych czasach mają miejsce, mieszczą w sobie prośbę do Boga o przywrócenie dawnego bytu i szczęścia naszemu krajowi. To było wszystko, co można było w warunkach mowy sądowej powiedzieć. Wzrost tych nastrojów patriotycznych w mieście i powszechny niepokój był tak wielki, że 15 marca 1861 roku utworzono Delegację Obywatelską, złożoną z dorosłych, która to organizacja miała czuwać, aby nie dopuszczać do represji władz wobec młodzieży. Po dwóch tygodniach, deputacja rozwiązała się. Wobec tego 4 kwietnia powołano Komitet Bezpieczeństwa, złożony z trzydziestu czterech obywateli: do którego wybrani zostali ludzie z różnych klas społeczeństwa. Jak zanotował raport policyjny już 15 kwietnia komitet ten został rozwiązany. Tymczasem gromady uczniów składały wizyty dostojnikom administracji gubernialnej z kocią muzyką, tzn. młodzież schodziła się późnym wieczorem pod pałac Radziwiłłowski na pl. litewskim, i dzwonkami, kawałkami blachy, pokrywkami bębniła, śpiewała i pokrzykiwała. I tak noc po nocy, wreszcie jak tylko się okazało, że z koszar świętokrzyskich wychodzi większa grupa żołnierzy, aby dojść do pl. litewskiego przez całe Krakowskie Przedmieście, co wymagało trochę czasu, wiec zanim dochodzili żołnierze, to już tych od kociej muzyki nie było. Koncerty powtarzały się coraz częściej. Wobec tego wprowadzono nakaz chodzenia z latarniami po mieście po godzinie 22. Przekorna młodzież już od 16 kwietnia zaczęła obnosić latarnie zatknięte na żerdzi i paradować po Krakowskim Przedmieściu, co denerwowało władzę. Aresztowano agitatorów Juliana Chlebowskiego i Aleksandra Cićwickiego i wywieziono do twierdzy zamojskiej. Spokój na ulicach jednak nie powrócił, a protest społeczeństwa przybierał coraz to inne formy. Podczas procesji Bożego Ciała udekorowano okna trójkolorowymi chorągiewkami, które policja zaczęła zdejmować, więc tłum zaczął ścigać policję. 9 czerwca po nabożeństwie patriotycznym w kościele Powizytkowskim tłum wyszedł z kościoła i najkrótszą drogą, tj. ulicą Kapucyńską, udawał się pod gmach gubernatora. Oczywiście drogę zagrodziło wojsko, najeżyły się bagnety i w tych warunkach nastąpiła umowa społeczna - pójdziemy do domu, jeśli wojsko wróci do koszar. Wojsko wróciło do koszar, a ludzie się rozeszli. Były to już oznaki, powiedzmy, zbiorowego działania, pewnej determinacji i wyraźnego przeciwstawiania się władzy. 25 czerwca przy ulicy Lipowej, sufragan ks. Wincenty Baranowski sprawował nabożeństwo patriotyczne na cmentarzu. Usypano kopiec, postawiono krzyż, zeszło się sporo ludzi. Była to wyraźna manifestacja, na którą zareagował dyrektor Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Aleksander Wielopolski i zwrócił się do biskupa ordynariusza, Wincentego Pieńkowskiego z pismem porządkującym, w którym uznał udział hierarchy w takich zgromadzeniach za niestosowny. Oczywiście ulica o tym nie wiedziała. Powszechne zainteresowanie budziła sprawa sądowa wspomnianego Antoniego Mysłowskiego, którego bronił Stanisław Kasperski. Adwokat siłą swojego talentu wybronił go, a tekst jego mowy obrończej był powszechnie przepisywany, czytany, powtarzany itd. Nadeszły nieoczekiwanie, albo i oczekiwanie, ważne święta państwowe: 3 sierpnia - imieniny cesarzowej, a 5 dni później jej urodziny, miasto zostało iluminowane, wówczas»[...] to gromada chłopców, przeważnie terminatorów, biegała po ulicach i krzycząc złodziej łapaj leciała jak szalona i wywracała lub gasiła palące się kagańce [...]«. Walery Przyborowski dokumentalista powstania styczniowego zapisał to w swoich wspomnieniach. 8 sierpnia, czyli 5 dni później, ponowne przygotowanie, iluminacja, młodzież znowu gasiła światła, ale na ulice wyszło wojsko z bagnetami i doszło do pierwszych ofiar, kilkudziesięciu ludzi, którzy wystąpili w obronie młodzieży, zostało poranionych bagnetami, wielu aresztowano. 12 sierpnia w rocznicę zawarcia Unii Lubelskiej, tłumy zgromadziły się we wszystkich kościołach na nabożeństwa. Znowu doszło do aresztowań na ulicach, wieści o tym obiegły kraj. Lublin stawał się, obok Warszawy, najbardziej aktywnym środowiskiem manifestacji patriotycznych. 28 sierpnia w związku z deportacją Anny Henryki Pustowójtówny, ponownie ruszyły pochody z kocią muzyką. 10 października, w uroczystościach rocznicowych Unii Horodelskiej w Horodle uczestniczyła duża delegacja Lublinian. Przez Lublin podróżowały delegacje z innych części środkowej Polski, które oczywiście były przyjmowane. Miasto udzielało schronienia, wracali z powrotem, dawano im ozdobne adresy z życzeniami, a patrole policyjne i wojskowe, zaczęto przeganiać kamieniami; z zaułków bram i ulic leciały kamienie w kierunku patroli. Warto powiedzieć słów kilka o kościele Powizytkowskim. Został zbudowany przez króla Władysława Jagiełłę jako wotum za zwycięstwo pod Grunwaldem, a budowali go jeńcy krzyżaccy, których dokumenty nie wymieniają z nazwisk. Podobno umieszczono ich na terenie dzisiejszych Niemiec k. Lubartowa (stąd nazwa), skąd mieli być dowożeni na teren budowy kościoła. Zarówno dawniej, jak i dziś w kościele tym odprawiają się msze patriotyczne, a jego ołtarz nazywany jest często "ołtarzem Ojczyzny". Znajduje się tu także wiele tablic pamiątkowych, których umieszczenie i poświęcenie nie zawsze było legalne. 15
16 Jak wyglądał wtedy Lublin? Liczył wówczas ponad 19 tys. mieszkańców, w tym około 10 tys. Żydów. Liczbę ludzi niższego powołania szacowano na 4 tys., w mieście było 61 fabryk i manufaktur, w tym największą fabryką był zakład Gronenberga zatrudniający niespełna 50 ludzi, fabryka machin rolniczych Dawida i Duglasa Beirdów, to także większy zakład. W 1863 roku tablica zatrudnienia w Lublinie notuje 158 profesji, w tym 70 warsztatów szewskich, 31 krawieckich, 11 blacharskich, 7 ciesielskich, 6 garncarskich, 5 kowalskich, 3 mechaniczne, 21 rzeźnickich, 10 ślusarskich, 6 murarskich. Były to warsztaty zarówno właścicieli wyznania chrześcijańskiego, jak i starozakonnego, tj. żydowskiego. 14 października w całym Królestwie wprowadzony został stan wojenny, a w Lublinie aresztowano 207 osób. W kościołach oczywiście nabożeństwa i patriotyczne pieśni. Uwięzionych wysyłano do twierdzy zamojskiej i do cytadeli warszawskiej. Trzeba podkreślić, że wydarzenia lat '60/'61 stanowią pierwsze, świadome zorganizowane wystąpienia o charakterze politycznym ludzi niższego powołania, jak ich kwalifikowała policja. Wróćmy do bezpośrednich przygotowań powstańczych. Zaczęły się latem '61 roku. Wybory do Rady Miejskiej wyznaczone na 3 października tego roku poprzedziła już wyraźna agitacja wśród mieszkańców i to o charakterze patriotycznym. Stanisław Krzycki, właściciel folwarku Sierakowszczyzna, o którym wspominałem (dzisiaj to jest rejon ulicy Lwowskiej, rondo gen. Leona Berbeckiego i ciąg ulicy Andersa, mniej więcej na wschód od cmentarza przy ulicy Unickiej w stronę kościoła św. Agnieszki na Kalinowszczyźnie, natomiast Lemszczyzna, Bielakowszczyzna były troszeczkę dalej) z racji dostarczania przez folwark furażu do koszar świętokrzyskich, prowadził agitację wśród żołnierzy. Bracia Frankowscy, zwłaszcza Leon, potem komisarz cywilny powstania, powieszony 16 czerwca w '63 roku na polach za koszarami świętokrzyskimi, odznaczali się większą aktywnością w tej dziedzinie. Ksiądz Baltazar Paśnik, wikariusz katedralny, od 1855 roku obejmował taką akcją agitacyjną mieszkańców miasta, pobliskich folwarków i przedmieść. Kazimierz Walentowicz, prowizor aptekarski, prowadził agitację w dalszych okolicach podmiejskich. Józef Sobolewski, śladem poprzednika, także agitował żołnierzy. Akcja spiskowa zyskała poparcie duchowieństwa, urzędników, zdymisjonowanych żołnierzy, rzemieślników, zarówno Polaków, jak i Żydów, zwłaszcza młodzieży rzemieślniczej. Policja ustaliła, że kleryk kapucyński, Edward Nowakowski utrzymywał łączność z warszawskim środowiskiem spiskowym. Tu należy powiedzieć o jednej istotnej rzeczy, mianowicie że zakony, poczynając od bernardynów, kapucynów przede wszystkim, to od czasów kiedy ks. Piotr Skarga napisał nam nabożeństwo żołnierskie, czyli od początku XVII wieku, wiązały się z ludźmi, którzy służyli ojczyźnie zbrojnie, i to było normalne. To zakonnicy przede wszystkim byli kapelanami w wojsku, bo w klasztorze zawsze było kilku, jeden drugiego mógł zastąpić w posłudze kapłańskiej, gorzej było z wikariuszami, proboszczami duchowieństwa diecezjalnego, bo tu były obowiązki, co do których trudno było o zastępstwo, a osierocić parafię nie uchodziło. Dlatego taką szczególną rolę spełniały zakony. Kapucyni lubelscy i kapucyni warszawscy mieli ten pierwszy, większy kontakt. Znana jest postać Izaaka Etingera, który prowadził agitację wśród Żydów, Izabeli Bieczyńskiej w adwokaturze, a hotel Angielski, tj. dzisiaj dom nr 21 przy Krakowskim Przedmieściu, był centrum lubelskiej konspiracji. Tutaj odbywały się odprawy organizatorów akcji w województwie lubelskim i podlaskim. Policja doskonale zorientowana pilnowała tego dokładnie. Wobec tego 18 grudnia '62 roku, żandarmeria ujęła ks. Paśnika, wspomnianego wikariusza z katedry, i Jana Bogdanowicza, zastępcę i członka Komitetu Centralnego, nadzorującego akcję powstańczą na Podlasiu, w Lubelskiem i na Rusi Czerwonej. Ruszyły aresztowania w Chełmie, w Krasnymstawie, w kilku innych miejscowościach. Aresztantów zwożono do twierdzy zamojskiej, tu się zaczęło śledztwo pełne okrucieństwa. Proszę Państwa, dla mnie fakt, że 16 czerwca '63 roku ks. Paśnik pozbawił się życia, udręczony tym przesłuchaniem, jest faktem wyjątkowym, bo jeśli kapłan targnął się na życie, to musiał być naprawdę fizycznie i psychicznie zmaltretowany. Zmarł w twierdzy zamojskiej wspomniany wcześniej Walentowicz. Naczelnikiem na województwo lubelskie mianowano adwokata Gregorowicza, w mieście naczelnikiem był prawdopodobnie Alpolinary Pluciński. Aresztowania zdziesiątkowały konspirację do tego stopnia, że do akcji było gotowych około 700 ludzi bardzo słabo uzbrojonych. Wiadomość o terminie wybuchu powstania w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. przyjęto w kierownictwie z mieszanymi uczuciami. Ale sceptycyzmu dorosłych nie podzielała młodzież porwana hasłami patriotycznymi. W nocy Michał Mulakiewicz wyprowadził z miasta ponad 100 słabo uzbrojonych ludzi, żeby zaatakować Lubartów. Szli polami w mroźną noc, w kopnym śniegu. Mówię o takich szczegółach, proszę Państwa, dlatego że, jestem tym zawodowym piszącym i czasem nam w ciepłym pokoju przy biurku, to się tak dobrze pisze lub czyta. Ale gdybym zaproponował przejść się tak w nocy 10 kilometrów po zaśnieżonych polach, poznalibyśmy po części odczucia powstańców. I oczywistą jest rzeczą, że władza zaborcza wiedziała, iż ta partia powstańcza wyszła, bo rogatka lubartowska przecież przypilnowała, kto z miasta wychodzi. Wówczas z całą pewnością do Lubartowa został wysłany konny posłaniec, który musiał dojechać tylko do Niemiec, bo tam już następny czekał na wypoczętym koniu, żeby podjechać do Łucki, gdzie czekał kolejny i w ten sposób w ciągu godziny do koszar w Lubartowie dotarła wiadomość, że idzie wataha na Lubartów. Wojsko się wyspało spokojnie, no troszkę poderwane alarmem o 5 rano, uformowało się, wyszło z koszar i czekało. Doszło do pierwszego starcia, bardzo dramatycznego. Parę salw, kilka strzałów z armaty, chłopcy się cofnęli i zaczęli uchodzić aż pod Kurów, żeby się pozbierać. Inni spiskowcy przygotowani do ataku na odwach zebrali się w dzisiejszym kościele Bonifratrów, tu gdzie obecnie jest siedziba prezydenta miasta, czyli w ratuszu przy ulicy Łokietka. Czekali na swojego dowódcę, który miał ich poprowadzić, 16
17 ale na niego czekała policja, i jak tylko wyszedł z domu, został aresztowany i powstańcy nie doczekawszy się na niego, nie podjęli akcji. Spiskowcy zaczęli uchodzić z miasta do co najmniej 7 partii powstańczych zlokalizowanych na Podlasiu, w Górach Świętokrzyskich i na Lubelszczyźnie. W roku szkolnym '62/'63 z 706 zapisanych uczniów, 340 zostało w szkole, połowa poszła do powstania. Było to powstanie dzieci, powstanie młodzieży, dlatego było najbardziej dramatyczne. Zgrupowanie Antoniego Zdanowicza w Kazimierzu nad Wisłą, na wieść o ciągnącej z Lublina ekspedycji, przeprawiło się na drugą stronę i nad Słupczą doszło do walki. Ujęty został Leon Frankowski, naczelnik województwa lubelskiego, stracony w upamiętnionym miejscu przy dzisiejszej ulicy Langiewicza. Wcześniej, w tym dzisiaj wielkim i szczególnym miejscu w miasteczku uniwersyteckim, gdzie w moich studenckich czasach, był tylko zmurszały krzyż, mało kto wiedział, dlaczego w tym miejscu stoi krzyż i, co się z tym wiąże, władza komunistyczna najchętniej unikała odniesień do zaborcy. Ten krzyż stał do lat 60. XX wieku, kiedy to pod pretekstem budowy hotelu asystenta został usunięty. Młodzieży godzi się przypomnieć, że jeszcze w moich studenckich czasach miasto od strony południowej kończyło się na domach akademickich, a od zachodu były jeszcze tylko koszary 7. pułku. Tu gdzie dzisiaj jest LSM i dalsze osiedla mieszkaniowe to były pola, urodzajne pola. W miejscu, na nieużytkach za koszarami świętokrzyskimi, wśród wąwozów, jarów i pagórków, było miejsce egzekucji. Tu 3 lutego 1864 roku rozstrzelano Barczewskiego, Błońskiego, Meskuła z Kamionki, a 6 marca Kazimierza Bogdanowicza i kilku żołnierzy rosyjskich. Tak, bo byli wśród Rosjan tacy, którzy się z powstańcami łączyli, a byli to często Polacy. W armii rosyjskiej był przecież stały pobór do wojska rosyjskiego, choć pilnie przestrzegano, żeby w Królestwie Polskim w armii rosyjskiej żaden Polak nie służył. Polacy służyli głównie w Korpusie Orenburskim oraz na Kaukazie, czyli na skraju Kazachstanu i w korpusie Syberyjskim, czyli w Irkucku. Miejsce egzekucji powstańców w Lublinie zostało uporządkowane i utrwalone. Dziś jest już porządny pomnik, są wieńce i kwiaty, jest także dawny krzyż. Należy podkreślić, że powstanie zostało złamane w mieście, które zostało obłożone potężną kontrybucją 11 tys. 300 rubli, złupioną z ludności. Zapanował terror i rusyfikacja. W miejscu egzekucji postawiono wspomniany drewniany krzyż. Stawiano krzyże w wielu miejscach potyczek powstańczych na Lubelszczyźnie. Krzyże bardzo charakterystyczne z niekorowanego drzewa, surowego drzewa. Był to wyraz pewnego nawiązania do świętej Matki Ziemi, Ojczyzny, której broniono, o którą walczono i to była ta pamięć o powstaniu, o poległych, o zaginionych, o zesłanych, o wcielonych do rosyjskich korpusów. Dzieje muzeum lubelskiego Od wystaw z 1901 roku do powstania Towarzystwa p.n. Muzeum Lubelskie Powstanie styczniowe przyczyniło się do wewnętrznego wzmocnienia społeczeństwa polskiego, do umocnienia więzi ogólnonarodowych, do wzbogacenia tradycji i świadomości przynależności do jednego narodu polskiego wbrew granicom rozbiorowym i antypolskiej polityce zaborców. Grażyna Jakimińska Lublin w początku XX wieku był miastem gubernialnym średniej wielkości. Nie należał do istotnych w Królestwie Polskim ośrodków nauki i kultury. Działała jednak w mieście grupa inteligencji, w skład której wschodzili przedstawiciele wolnych zawodów i część kadry pedagogicznej lubelskiego gimnazjum. Ludzie ci doprowadzili do powstania wielu instytucji kulturalnych w Lublinie. Początki ruchu muzealnego w Lublinie są związane z Hieronimem Łopacińskim ( ). Łopaciński pochodzący spoza Lubelszczyzny, z miastem nad Bystrzycą związał się dość przypadkowo, ale jak pokazał czas, dla Lublina bardzo owocnie. Był nauczycielem w lubelskim gimnazjum i jednocześnie miłośnikiem przeszłości, a także jednym z pierwszych przedstawicieli miejscowej inteligencji, który dostrzegł konieczność ochrony "starożytności". Dzięki niemu zorganizowano w 1901 roku dwie wystawy przedmiotów sztuki i starożytności oraz dział etnograficzny wystawy rolniczo-przemysłowej. W tych działaniach pomagali mu przedstawiciele lubelskiej inteligencji, również w późniejszym okresie wspomagający muzeum nie tylko eksponatami, ale także pracą społeczną. Były to bowiem czasy pozytywizmu, którego hasła propagowały pracę organiczną i pracę u podstaw. W wielu przypadkach działalność ta wyzwoliła inicjatywy o długim trwaniu. Jednym z tych przykładów jest Muzeum Lubelskie. Hieronim Łopaciński, który oprócz pracy pedagogicznej zajmował się badaniami nad przeszłością Lublina i ludzi zamieszkujących Lubelszczyznę, był też kolekcjonerem zbierał też stare druki, ryciny i dokumenty. Wiele z nich pokazał na wystawie przedmiotów sztuki i starożytności. Katalog tej wystawy zawiera opis zbiorów i dzięki temu możemy mieć wyobrażenie o randze i zakresie zbiorów skromnego nauczyciela lubelskiego gimnazjum. Autorka jest historykiem, pracownikiem Muzeum Historii Hieronim Łopaciński 17
18 Lubelszczyzna jest kolebką polskiego muzealnictwa. W Puławach księżna Izabela Czartoryska otworzył a, w roku 1801, pierwsze polskie muzeum Świątynię Sybilli. Tej Światyni Pamięci patronowało hasło Przeszło ść Przyszłości. Sto pięć lat potem, tj. 12 grudnia 1906 roku powołano do życia Muzeum Lubelskie, które w 2006 roku obchodziło stulecie istnienia. Założyciele i ich kontynuatorzy pracowali dla rozwoju powstałej instytucji, realizując hasło księżnej Izabeli. Zanim jednak doszło do organizacji muzeum w Lublinie, miało miejsce kilka ważnych wydarze ń, które doprowadziły do realizacji tego zamierzenia. Statut Towarzystwa p.n. "Muzeum Lubelskie" 1914 r. Drugą osobą godną przypomnienia, a wystawiającą w roku 1901 swe zbiory był Wacław Lasocki ( ). Pochodzący z Wołynia absolwent Uniwersytetu Kijowskiego, lekarz, za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Syberię. Po powrocie do kraju pracował w Drodze Żelaznej Nadwiślańskiej. Był także kolekcjonerem zasłużonym dla polskiej kultury. Wspólnie z nałęczowskimi lekarzami Antonim Puławskim i Bronisławem Malewskim założył Muzeum Nałęczowskie. Większość swych zbiorów graficznych, a także pamiętniki i wspomnienia zesłanych na Syberię powstańców styczniowych, z którymi zetknął się w czasie tułaczki, W. Lasocki przekazał w 1903 roku Muzeum Narodowemu w Krakowie. Lasocki nie zapomniał też o Lublinie. W 1921 roku wzbogacił Muzeum Lubelskie częścią swojej kolekcji. Składały się na ten dar przekazany aktem notarialnym pamiątki osobiste z zesłania do Usola, ryciny i biblioteka. Wspomnianej wystawie przedmiotów sztuki i starożytności towarzyszył katalog, opracowany w dwóch językach polskim i rosyjskim. Spisano w nim około 4000 zgromadzonych eksponatów. Oprócz wymienionych osób najważniejszymi wystawcami byli: Magistrat miasta Lublina, Biblioteka Seminarium Duchownego Rzymsko-Katolickiego. Wystawiono również zbiory kościelne kościołów lubelskich i pozalubelskich, w tym dominikanów, zbiory cerkwi prawosławnej, gimnazjum lubelskiego, cechów rzemieślniczych. Prezentowały też swoje zbiory osoby prywatne, m. in. Leon Hempel, Stefan Kowerski, Maria i Jan Stroynowscy, Eustachy Świeżawski, Władysław Olechnowicz, Antoni Rostworowski, ksiądz Jan Ambroży Wadowski, Robert Przegaliński, Tadeusz Rojowski, Maria Trzebińska, Juliusz i August Vetterowie. Rękopis katalogu znajduje się w Zbiorach Specjalnych Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej noszącej imię Hieronima Łopacińskiego. Drukiem ukazał się w roku Wystawie towarzyszył też Album, zawierający fotografie sal i eksponatów zgromadzonych w gmachu podominikańskim. Wystawę przedmiotów sztuki i "starożytności", przygotowaną w gmachu podominikańskim obejrzało w trakcie 6 tygodni jej trwania 12 tys. zwiedzających. Rola jej polegała na uświadomieniu szerszym kręgom społeczeństwa znaczenia zabytków kultury oraz potrzeby ich ocalenia. Ekspozycja, organizowana w czasie zaborów, miała też wydźwięk patriotyczny. Ukazywała ślady przeszłości narodu, jego bogactwa materialnego i duchowego. Frekwencja i notatki prasowe pokazały, że zamysł organizatorów został zrealizowany, a cel osiągnięty. Drugą wystawą zrealizowaną w Lublinie w 1901 roku, jak pisał Sergiusz Kolosów, w roku, w którym słońce świeciło tylko dla Lublina, była wystawa rolniczo-przemysłowa, której dział etnograficzny wzbudzał szczególne zainteresowanie. Przygotowując scenariusz ekspozycji, Łopaciński nawiązał kontakty z warszawskim Muzeum Etnograficznym, odwiedził wystawę etnograficzną w Pradze i Muzeum Rumiancewa w Moskwie, a także konsultował się m. in. z Zygmuntem Glogerem, Erazmem Majewskim, Janem Karłowiczem. Ich doświadczenia były mu pomocne nie tylko dla przygotowania wystawy. Jak pokazały lata następne wykluwał się wówczas zamysł stworzenia muzeum. W opisie wystawy zamieszczonym w Wiśle w 1902 roku H. Łopaciński poinformował czytelników o myśli urządzenia muzeum, która podczas wystawy się zrodziła i doznała poparcia. Powtórzył hasło utworzenia zaczątku muzeum z zebranych w wyniku wystaw eksponatów w sprawozdaniu zamieszczonym w Księdze pamiątkowej wystaw lubelskich wydanej w 1902 roku. Oznaczało to, iż pierwszy krok ku powstaniu muzeum został uczyniony. Łopaciński wyjaśnił pochodzenie nazwy "muzeum", zamieścił krótką historię muzealnictwa, przedstawił podział muzeów ze względu na rodzaj gromadzonych zbiorów. Zwrócił także uwagę, iż [ ] więcej niż książki kształcą człowieka podróże i oglądanie okazów oryginalnych czy to sztuki, czy przemysłu, czy tworów natury, które więcej pouczą niż najlepszy, najdokładniejszy, najbarwniej skreślony ich opis. Temu oglądowi miało służyć zgromadzenie przedmiotów sztuki i nauki w jednym miejscu, czyli w muzeum. Łopaciński miał też świadomość, że zabytki dawnej kultury i sztuki niszczeją i właśnie w muzeum widział miejsce ocalenia ich od zagłady i zapomnienia. Uważał ponadto, że dla utworzenia muzeum potrzebne są dobre chęci jednostek i różnych instytucji społecznych. Wszystkie, w dużym skrócie przedstawione, przemyślenia Łopacińskiego przystają do obecnej, wypracowanej przez setki lat definicji muzeum. "Słówko" otworzyło oczy wszystkim tym, którzy uważali, że na prowincji nie ma nic godnego uwagi, nie dostrzegali jej historii i bogactwa kulturowego. H. Łopaciński zwracał uwagę, że "[ ] w muzeach prowincjonalnych lub miejscowych powinno być wszystko, co by dało pojęcie o tym właśnie miejscu". Wymieniał więc twory przyrody oraz wytwory kultury ludzkiej od czasów najdawniejszych. Wszystkie one bowiem dadzą nam pojęcie o kulturze, "[ ] sztuce [ ] i pozwolą lepiej zrozumieć czasy dzisiejsze". Idea muzeum materializowała się w Lublinie stosunkowo długo. Jak zawsze w takich przypadkach problemem były pieniądze i lokal. Część zbiorów pozostałych po wspomnianych wyżej wystawach przejęło Lubelskie Towarzystwo Rolnicze. Zbiory te miały stanowić zaczątek 18
19 janowskie, które mimo wojen zachowały się w zbiorach muzealnych i należą do najstarszych i najcenniejszych jego eksponatów. Zbiory ofiarowali również dr Władysław Olechnowicz, Leon Hempel, Hipolit Lucht. Kiedy wykrystalizowała się w ramach Lubelskiego Towarzystwa Rolniczego idea zorganizowania muzeum w Lublinie powołano Komitet, w którego składzie znajdowali się Hieronim Łopaciński, Leon Hempel i Stanisław Śliwiński. Po śmierci Łopacińskiego, któremu nie było dane oglądać owoców swojej pracy, akcję propagandową na rzecz powołania muzeum prowadził w lubelskiej prasie dr Andrzej Berezowski. To on napisał w Ziemi Lubelskiej w 1906 roku: W Muzeum naszem zajmą pokaźne miejsce okazy cechujące przyrodę i produkcję rolniczo-przemysłową ziemi lubelskiej; pragnęlibyśmy odzwierciedlić w nim życie ludzi Lubelskiego, jego stroje, budownictwo, sprzęt domowy i przemysł, jego wierzenia i obyczaje prastare. Chcielibyśmy zebrać na koniec zabytki odwiecznej kultury naszej, od życia przedhistorycznego począwszy aż do czasów najnowszych, by uchronić od zguby i zagłady, a oddać przyszłym pokoleniom niejedną pamiątkę ojczystą. Dzięki społecznej ofiarności 12 grudnia 1906 roku nastąpiło uroczyste otwarcie muzeum w gmachu podominikańskim. Fakt ten dostrzeżono nie tylko w prasie lubelskiej. Z uznaniem opisano to wydarzenie w Bibliotece Warszawskiej "[ ] Oto w kraju naszym powstało pierwsze muzeum prowincjonalne. Zdobył się na nie Lublin". W krótkim czasie, do już zgromadzonych, dołączono zbiory innych działających w Lublinie towarzystw: Higienicznego, Lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, a także Biblioteki Publicznej. W roku 1914 powstało Towarzystwo pn. Muzeum Lubelskie. Powołano je w celu zapewnienia funduszy na działalność Muzeum. Głównym inicjatorem przedsięwzięcia był Szymon Tadeusz Piotrowski ( ), dyrektor Lubelskiego Oddziału Banku Handlowego w Warszawie, a także aktywny członek Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Dzięki Piotrowskiemu zakupiono w 1914 roku posesję przy ulicy Namiestnikowskiej 4 (obecnie Narutowicza 4) z budynkami popijarskimi, które po remoncie stały się na przeszło 40 lat siedzibą Muzeum Lubelskiego. Towarzystwo p.n. Muzeum Lubelskie przejęło dotychczas zgromadzone zbiory. Liczba eksponatów powiększała się głównie drogą darów napływających od entuzjastów idei muzealnej i mniej licznych zakupów, realizowanych dzięki wsparciu finansowemu członków Towarzystwa. W 1915 roku dokonano jednego z pierwszych zakupów muzealiów od doktora Stefana Monasterskiego. Większość tej kolekcji głównie cenne XVII-wieczne obrazy, określane w zapisach inwentarzowych jako przykłady szkoły flamandzkiej została rozkradziona w czasie II wojny światowej. Muzeum prowadziło też działalność wystawienniczą. Organizowano przede wszystkim wystawy czasowe z zakresu dziedzin w nim reprezentowanych. Wiele pracy wkładano również w porządkowanie i opracowanie zbiorów. Na liście członków Towarzystwa spotykamy wiele nazwisk ważnych dla kultury Lublina. Byli to przedstawiciele inteligencji, przemysłowcy, pracownicy instytucji finansowych, a nawet całe zakłady przemysłowe, które wzbogacały kasę Towarzystwa. Należeli do nich m.in. Józef Arlitewicz dyrektor Szkoły Lubelskiej, ksiądz Karol Dębiński, m.in. autor przewodników po lubelskich kościołach, Feliks Moskalewski, współzałożyciel Sokoła, Antonina i Leon Koryznowie, dr Wacław Jasiński, dr Paweł Jankowski, Jakub Kippman z Banku Łódzkiego, ksiądz Florian Krasuski, ksiądz Kazimierz Gostyński, Leon Halban, Wiktor Ziółkowski, ksiądz Ludwik Zalewski, Feliks Araszkiewicz, Henryk Zwolakiewicz i poeta Józef Czechowicz oraz przemysłowcy: Bogdan Broniewski, Henryk Sachs, Atanazy Suligowski, właściciel lubelskiej gazowni, Adolf i Henryk Krausse właściciele młyna parowego, Jan Czarniecki prowadzący lubelską fabrykę wódek, Emil Plage, Teofil Laśkiewicz, Mieczysław Wolski, Emilian i Władysław Domańscy, Wacław Moritz, firma Gebethner i Wolff, August Scholtz, Ludwik Hafner, Hipolit Lucht. Lista jest pokaźna, ale trzeba zaznaczyć, iż nie obejmuje wszystkich członków Towarzystwa, a jedynie osoby znane prawie powszechnie wśród mieszkańców Lublina. W Zarządzie Towarzystwa w 1915 roku zasiadali m.in. Nikodem Budny (ziemianin z Jastkowa), dr Kazimierz Jaczewski, dr Aleksander Jaworowski, mecenas Władysław Karwowski, Dominik Kochański, Piotr Ostromęcki (ziemianin z Tomaszowic), Szymon Tadeusz Piotrowski, Konstanty Kietlicz-Rayski, Antoni Rostworowski, Stanisław Śliwiński, Juliusz Vetter i ksiądz Jan Władziński. Towarzystwo wydało w 1915 roku sprawozdanie z pierwszego okresu swej działalności. Zamiary, jakie postawili przed sobą społecznicy lubelscy w kwestii muzeum miały się dopiero rozwinąć. Rozwojowi temu sprzyjało odzyskanie przez Polskę niepodległości. Program muzeum sformułował Hieronim Łopaciński w "Słówku o potrzebie zakładania muzeów, bibliotek miejscowych i prowincjonalnych ". "Słówko" zarysowało program Muzeum typu gubernialnego, ale było jednocześnie jednym z pierwszych programów ruchu regionalistycznego. Zdjęcia ze zbiorów Muzeum Historii Miasta Lublina Gmachy Muzeum Lubelskiego przy ul. Namiestnikowskiej 4 (Narutowicza 4), dawne budynki popijarskie, pierwsza ćwierć XX wieku Wystawa przedmiotów sztuki i "starożytności" gmach podominikański, 1901 r. 19
20 Lidia Czyżewska Autorka jest nauczycielką i regionalistką 90. ROCZNICA ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI Myśląc o przyszłości narodu, Trzeba się oprzeć o jego groby. J. Waldorff Plan cmentarza w Marysinie (na podst. pracy Cz. Kiełbonia, Jastków. Cmentarz legionistów. Dokumentacja historyczna) Ofiarujcie nam minutę modlitwy... Mojej Mamie żołnierzowi Armii Krajowej pseud. Rosa W którąś majową niedzielę ja mieszkanka miasta zatęskniłam za przyrodą i wybrałam się do mojego ulubionego Snopkowa. Było późne popołudnie i w przydrożnych kapliczkach odbywały się nabożeństwa majowe, zwane majówkami. Przypomniałam sobie, że jedna z tych kapliczek w Marysinie powstała przed I wojną światową, a obok niej znajduje się cmentarz żołnierzy armii austro-węgierskiej z 1915 roku i żołnierzy rosyjskich. Po skończonym nabożeństwie zapytałam starszą osobę o cmentarz w Marysinie. Owszem ogólnie określiła jego położenie, ale na pytania szczegółowe nie padła żadna odpowiedź. Wtedy ja zadałam sobie kilka pytań: ile osób wie o istnieniu tego cmentarza? Czy w sytuacji, gdy liczba mieszkańców Marysina i okolic wzrosła w ostatnich latach, nie należy przypomnieć jego dziejów? Wybrałam się na ów cmentarz. Co tam zobaczyłam nie przystaje do widoku cmentarza wojennego w cywilizowanym kraju. Jakiś prostokąt pola, w żadnym razie nie przypominający cmentarza, ogrodzony dziś już starą, zardzewiałą i pogiętą siatką. Tylko z dokumentów wiadomo, że pierwotnie miał wymiary 24x27m, a ostatni remont przydarzył się w latach Wtedy zbudowano drewniane ogrodzenie, wysypano żwirem i piaskiem alejki i ścieżki. Niektóre mogiły podwyższono, postawiono 33 dębowe krzyże. Od tamtego czasu nie prowadzono na jego terenie żadnych prac zabezpieczających, aż do 1975 roku, kiedy to z inicjatywy ówczesnej, miejscowej radnej, Stanisławy Podstawki, teren ten uporządkowano i ogrodzono metalową siatką. Mogiły to zielone, omszałe niewielkie pagórki, prawie niewidoczne wśród traw i młodych drzew. Właściwie można je dostrzec, kiedy się o nich wie. Układ mogił jest już zatarty. Z 19 mogił pojedynczych nie odnalazłam żadnej. Być może na jednej z nich stoi jedyny zachowany pomnik nagrobny, na którym widnieje nieźle zachowany napis: Oberleutnant/Rudolf/Watzenauer/Ldst. Inf. Reg. [zatarte] 6/I Baon/Geffalen/am 2 august Nikt nie wie, kto i kiedy wystawił ten pojedynczy nagrobek i to jest jedno z wielu pytań, jakie zada sobie człowiek odwiedzający ten cmentarz. Przy cmentarzu stoi kapliczka ufundowana w 1905 roku przez Jana Kobiałkę. Fundator w intencji zdrowia swojej żony Agnieszki powędrował z pielgrzymką do Częstochowy. Tam zakupił obraz Matki Bożej depczącej węża i umieścił obraz w wybudowanej kapliczce. Po latach na podstawie tego obrazu została wykonana kopia, znajdująca się tam do dziś (z rozmowy z Marianną Kobiałko, opiekującą się kapliczką). To Jan Kobiałka pozwolił na utworzenie cmentarza na swoich gruntach. Dzisiaj spadkobiercy, nie bacząc na wolę i szlachetność fundatora, nie dopuszczają myśli o przekazaniu cmentarza gminie czy też innej instytucji, która zadbałaby o godny wygląd cmentarza. Może warto dotrzeć do dokumentów i sprawdzić, czy Jan Kobiałka nie przekazał gruntu notarialnie jeszcze przed wojną? Opłakany stan cmentarza uwłacza także całej społeczności gminy, zwłaszcza władzom, chociaż te poprzedniej kadencji czyniły starania o formalny patronat gminy nad cmentarzem. A przed Austriakami wstyd tylko i zażenowanie. Stosunek do cmentarzy, szczególnie wojennych, jest bowiem bezspornym sprawdzianem nie tylko tolerancji, ale i naszego człowieczeństwa. Przykre wrażenie robi cały cmentarz, ale zmusza do refleksji drewniany krzyż, leżący w powolnej agonii. Obok widać metalowy element z kotwicą czy też półksiężycem, wpisany w okrąg, który prawdopodobnie był podstawą krzyża drewnianego. Jedyny w swoim rodzaju. To wielka zagadka, skąd pochodzi i czyja ręka tam go postawiła? Co mówią źródła? Cmentarz usytuowany jest przy drodze wiodącej przez wieś Marysin obok skrzyżowania z drogą polną do Natalina. Pochowani tu żołnierze polegli w bitwie pod Jastkowem. Początkowo wszystkich poległych w bitwie pochowano na obecnym cmentarzu wojennym w Jastkowie, zresztą zgodnie z przewodnią myślą, aby wszystkich poległych traktować z jednakowym szacunkiem, bez dyskryminowania kogokolwiek. Były to chyba ostatnie czasy w historii, kiedy to szacunek należny poległym oddawano po równo zwycięzcom i pokonanym. Jednak pod koniec lat 20., aby zaakcentować tradycję legionową dla potrzeb politycznych obozu Piłsudskiego, ekshumowano szczątki łącznie 154 żołnierzy austriackich, węgierskich i rosyjskich z 4. armii rosyjskiej (być może wśród tych ostatnich byli i Polacy, którzy przecież służyli we wszystkich armiach zaborczych?) i przewieziono na cmentarze wojenne do Garbowa i Marysina. W ewidencji austro-węgierskiej cmentarz w Marysinie figuruje jako obiekt Kriegerfriedhof nr 146 Marysin. Źródła podają różne liczby grobów i pochowanych w nich żołnierzy. Według źródeł, w Marysinie zaraz po bitwie znajdowało się ogółem 31 (inne źródła podają liczbę 34) mogił pojedynczych i zbiorowych (wg Dąbrowskiego 15 mogił zbiorowych i 19 pojedynczych, tj. 34). Cz. Kiełboń przypuszcza, że spoczywa ich tu ok. 100, natomiast M. Dąbrowski, że pochowano ich tu 161. Faktem jest, że na polu przy kapliczce pochowano Austriaków i Węgrów, 20
Nº04/230 ISSN 1427-6038 M I E S I Ę C Z N I K S A M O R Z Ą D O W Y Zagnański Comenius jedyny taki w Polsce str. 6 maj 2015 G M I N Y Z A G N A Ń S K E G Z E M P LA R Z B E Z P ŁAT N Y Święto Konstytucji
DWUMIESIĘCZNIK Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu ISSN 1641-5825 3 (31) W numerze Promocja placówek oświatowych We wrześniu 2004 roku Wielkopolski Kurator Oświaty wprowadził w życie decyzję o
Musisz żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie UROCZYSTOŚĆ 10-LECIA STOWARZYSZENIA SĄDECKI UNIWERSYTET TRZECIEGO WIEKU odbędzie się 29 marca 2014 r. RAMOWY PROGRAM, 29 marca 2014 r. CZĘŚĆ
Aktywne społeczności. Zmiana społeczna. Katalog praktyk Model aktywności społecznej tekst Ula Grzęda / Stowarzyszenie CAL towarzyszenie CAL od początku swojej działalności wspiera aktywność społeczną mieszkańców
03(51)2008 miesięcznik organizacji pozarządowych ISSN 1732-6249 TEMAT NUMERU WSI SPOKOJNA LUDZIE SEKTORA JAROSŁAW DOMINIAK CZŁOWIEK DROBNICY WSPOMINAMY DAREK WLAŹLIK ORGANIZACJA Z KALENDARZA MARZEC: FUDNACJA
FAKTY NOWODWORSKIE Miesięcznik Samorządowy Egzemplarz bezpłatny Wydanie I /IV 2009 Lotnisko Modlin str. 2 Stypendyści są wśród nas str. 10 Wywiad z Przewodniczącym Rady str. 6 2 Od Redakcji FAKTY NOWODWORSKIE
seria ekonomia społeczna Młody Obywatel Uczniowskie projekty na rzecz społeczności lokalnej. Pakiet edukacyjny Młody Obywatel Młody Obywatel Uczniowskie projekty na rzecz społeczności lokalnej. Pakiet
1 R E K L A M A tel. 48 685 50 03 NR 16 (22) 26 kwietnia 2012 roku ROK II ISSN 2084-5014 www.ziemiaradomska.com.pl [email protected] Bezpłatne pismo społeczno-samorządowe Mieszkańców Południowego
Rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce Opis dobrych praktyk Kraków 2010 Wydawca: Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji ul. Szlak 73a, 31-153
Przewodnik Szkolnego Klubu Europejskiego PUBLIKACJA WSPÓŁFINANSOWANA PRZEZ SZWAJCARIĘ W RAMACH SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ PUBLICATION SUPPORTED
MARZEC 2008 Nr 3 (176); Rok XVII ISSN 1232 4930 Pismo Burmistrza i Rady Miejskiej w Leżajsku Cena: 1,50 zł W numerze: Inwestycje w mieście Śmieci problem gmin Netkom rozwija produkcję Minął rok Sesja Rady
Nr 10 (34) Maj 2012 FLISBUD ZREWITALIZUJE MIASTO W Urzędzie Miejskim dn. 23 kwietnia br. podpisano umowę z janowską firmą FLISBUD Stanisław Flis, która będzie wykonywała roboty budowlane dla zadania pn.
2 LUDZIE Ewa Łączyńska-Widz Markowe BWA Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski wręczył dyrektor Biura Wystaw Artystycznych Ewie Łączyńskiej- Widz nagrodę Marka Radia Kraków za wystawę
GAZETA GMINY CHEŁMŻA (114) Nr 2 Luty 2007 ISSN 1506-1957 Program Leader + na rzecz mieszkańców Ziemi Gotyku Pod taką nazwą odbyła się w Kończewicach impreza promocyjna Programu Leader+ połączona z Forum
www.mistia.pl 3(44)2014 lipiec ISSN 1731-5204 w numerze: Polityka prorodzinna dobre praktyki 4-5 Jak poprawiać jakość edukacji w gminach? 6 I Forum Organizacji Pozarządowych i Inicjatyw Obywatelskich Powiatu
5/2011 (118) rok XII ISSN 1508-5082 InfoRegion Fot. Archiwum Nowe Podkarpacie Fot. Archiwum Miasta Przemyśla Tygrysy biznesu Podkarpackiego Trójmiasta Najprężniej działające firmy z południa regionu otrzymały
Osiedla Oświata Projekty ZARZĄD Nr 2 (13) IV czerwiec 2015 r. INFORMATOR DLA SAMORZĄDÓW OSIEDLI WROCŁAWIA ESK WROCŁAW 2016 PROGRAM MOSTY 26 OPOWIEŚCI NA MOSTACH WROCŁAWIA OTWARTYCH NA HISTORIĘ KAŻDEGO
Drodzy Czytelnicy! Czwarty numer Bialskiego Przeglądu Akademickiego towarzyszy rozpoczęciu semestru letniego. Studentom i wykładowcom życzymy z tej okazji, aby te kilka miesięcy dzielących nas od upragnionego
NASZ gazeta bezpłatna Świętokrzyski Informator Samorządowy Nr 3 (62) / 2012 ISSN 1897-4546 Z myślą o pasażerach - rozmowa z Janem Maćkowiakiem, członkiem Zarządu Województwa Świętokrzyskiego czytaj na
Gazeta Bełżycka 1 XXVI sesja Rady Miejskiej 1. Otwarcie sesji. Sesję w dniu 25 kwietnia 2012 roku otworzył Przewodniczący Rady Miejskiej Andrzej Chemperek. 2. Przyjęcie porządku obrad sesji Radni przyjęli
MINISTER GRATULOWAŁ DARII Fot. Mirosław Wójtowicz Na zaproszenie dowódcy Sił Powietrznych w sierpniowych obchodach Święta Lotnictwa w Warszawie uczestniczyła Daria Brozińska uczestniczka zajęć plastycznych
Biuletyn Informacyjny MAGAZYN SAMORZĄ DOWY Nr 3 (82) sierpieñ 2010 nakład 3100 egzemplarzy ISSN 1509-1171 Dni 2 010 Orzysza Dni Orzysza to ważna data w kalendarzu imprez naszej Gminy. Cieszy mnie fakt,
B i u l e t y n W o j e w ó d z k i e g o U r z ę d u P r a c y w W a r s z a w i e NUMER 6 (50) 2012 rok (IX) ISSN 2082-856X Absolwent na rynku pracy 5 Biznes za dotacje 12 50 numerów. Osiem lat 16 W
KWARTALNIK LOKALNEJ AKTYWNOŚCI SPOŁECZNEJ W POWIECIE ZAWIERCIAŃSKIM LATO 2012 NR 1 (11) WWW.ZAWIERCIANIN.PL BEZPŁATNY NAKŁAD 1000 EGZ. ISSN 2081-0121 RYSZARD MACH Mieszkańcy wiedzą najlepiej Spis treści
IN O RMA TOR M A Z O W I E C K I Szanowni Państwo, Środowiskowe Domy Samopomocy w systemie pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi funkcjonują już kilkanaście lat. Ich rola w budowaniu oparcia społecznego
Spis treści WSTĘP Wspólnie budujemy żywy pomnik Jana Pawła II 3 Fundacja Dzieło Nowego Tysiąclecia 4 Władze Fundacji 5 PROPAGOWANIE NAUCZANIA JANA PAWŁA II Dzień Papieski 6 Modlitwa i łączność duchowa
KRZYSZTOF WITCZUK Bierzemy pod lupę gminne wydatki Rozmowa z przewodniczącym Komisji Rewizyjnej Rady Gminy Siedlce s. 4 Inwestycje budzą emocje Rozmowa z Ludwikiem Kamińskim, przewodniczącym Komisji Planowania,
Oświata Opolska Biuletyn Kuratorium Oświaty w Opolu W W W. K U R A T O R I U M. O P O L E. P L W A Ż N E T E M A T Y : Wizyta Ministra Edukacji Narodowej na Opolszczyźnie Zmiany w prawie oświatowym Rok
|
<doc fingerprint="3abe988825bf366e">
<main>
<p>1 FORUM REGIONALISTÓW Szanowni Czytelnicy, na łamach naszego pisma rozpoczynamy prezentację dorobku stowarzyszeń, organizacji i grup społecznych, które działają na rzecz swojej małej ojczyzny i które powstały w wyniku ogromnego zapotrzebowania na ludzi aktywnych i wrażliwych. W niniejszym numerze prezentujemy osiągnięcia Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej oraz stowarzyszeń okolicznych gmin. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej należy do ruchu towarzystw regionalnych skupionych wokół Wojewódzkiej Rady Towarzystw Regionalnych w Lublinie, wspierającej i promującej ideę regionalizmu. W województwie lubelskim istnieje ok. 121 stowarzyszeń regionalnych, zrzeszających kilkanaście tysięcy członków i sympatyków. W ostatnich latach towarzystwa regionalne wydały 69 monografii miast, miejscowości oraz ponad książek o tematyce historycznej, kulturoznawczej, przyrodniczej. Wydają również ok. 50 gazet lokalnych, na łamach których ukazują się publikacje o problemach wsi, miast i miasteczek Lubelszczyzny. Towarzystwa organizują sesje popularnonaukowe, festyny, konkursy popularyzujące historię swoich miejscowości, prowadzą działalność ekologiczną, odnawiają i konserwują najstarsze zabytkowe nagrobki na cmentarzach parafialnych i wojennych. Jednym słowem dokumentują i utrwalają przeszłość i tradycję, co w dobie globalizacji ma ogromne znaczenie. Zacytowany na wstępie fragment wiersza Tadeusza Różewicza znakomicie obrazuje znaczenie terminu "reginalizm". Dla każdego z nas poczucie przynależności do małej ojczyzny, utożsamiania się z jej historią, tradycją, dziedzictwem religijnym i społeczno-kulturalnym, jest punktem wyjścia do formowania naszych postaw życiowych. Poczucie to sprawia, że jesteśmy zakorzenieni we wspólnocie, mamy świadomość bycia u siebie i w pełni czujemy się podmiotem otaczającej nas rzeczywistości społecznej. To poczucie budzi w nas aktywność społeczną i troskę o rozwój najbliższego regionu, pozwala podejmować współpracę z ludźmi podzielającymi nasze przekonania i wartości. Stajemy się częścią większej grupy dążącej do zachowania i poznawania dziedzictwa regionu, podejmowania bezinteresownego wysiłku dla jego lepszego rozwoju oraz przyczyniamy się do powstania społeczeństwa obywatelskiego. Redakcja Regionalizm to termin wieloznaczny określający zarówno wyodrębnione terytorium, jak i cechy systemu polityczno- -społecznego czy odrębność kulturową lub odrębność narodową. Najbliższe, regionalistom, ludziom stowarzyszonym w lokalnych grupach i organizacjach, jest socjologiczne postrzeganie terminu regionalizm. Z tego punktu widzenia jest to oddolny ruch społeczny, oparty na lokalnej kulturze, potrzebach i aspiracjach, dążący do poszukiwania własnej tożsamości. Źródła: /Lubelszczyzna Muzeum, izba regionalna w społeczności lokalnej Halina Solecka Pod takim hasłem, w dniach roku, odbyło się w Kraśniku spotkanie regionalistów. W ciepły kwietniowy weekend, licznie zgromadzonych powitali z tradycyjną gościnnością organizatorzy sesji: prof. dr hab. Sławomir Partycki przewodniczący Wojewódzkiej Rady Towarzystw Regionalnych w Lublinie wraz z Waldemarem Grytą prezesem Kraśnickiego Towarzystwa Regionalnego oraz Marzeną Siejewicz dyrektorem Zespołu Szkół Nr 2 im. M. Reja, gospodarzem obiektów, w których znaleźliśmy przyjazne lokum. Dzieląc się z Czytelnikami relacją z tego spotkania, pragnę wyrazić swą wdzięczność za możliwość uczestnictwa w interesującej dla mnie, jako muzealnika, sesji wykładowej z tym większą satysfakcją, iż miałam zaszczyt reprezentować Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej. Jako etnograf i wieloletni pracownik Muzeum Regionalnego PTTK w Puławach doskonale zdaję sobie sprawę z problemów, jakie mają muzea lokalne, niedowartościowane finansowo i kadrowo. W części wykładowej, zaprezentowano szerokie spektrum rozwiązań dających możliwość podwyższenia poziomu i uatrakcyjnienia propozycji muzeów lokalnych. Myślę tu chociażby o wykładzie dr Beaty Skrzydlewskiej z Katedry Muzealnictwa i Ochrony Zabytków (KUL), czy Jolanty Polańskiej z Działu Edukacji Muzeum Zamek w Lublinie, których referaty traktowały o działalności edukacyjnej muzeum w środowisku lokalnym. Odczyty te podkreślały rolę edukacyjną regionalnych placówek muzealnych, gdzie na przykład izba pamięci postrzegana jest jako podstawa działań edukacyjnych młodzieży. Podkreślono też ideę ośrodków edukacji, izb regionalnych realizujących program nauczania pod nazwą Ścieżki regionalnej. Szczególnie interesujące formy edukacji, zaprezentował w swym wykładzie Grzegorz Miliszkiewicz, wieloletni pracownik merytoryczny Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie. Jest on Autorka jest etnografem, kustoszem Muzeum Regionalnego PTTK im. Izabeli ks. Czartoryskiej 1</p>
<p>2 Stąd tak istotna jest obecnie problematyka funkcjonowania w regionie małych muzeów i izb regionalnych, które są nośnikiem kultury i tradycji lokalnych. Dzisiaj, wiele z tych placówek często zmuszona jest zawiesić swoją działalność, bowiem bez stosownego wsparcia instytucji samorządowych nie mogą sprostać swym statusowym obowiązkom na wymaganym poziomie. Poza problemami finansowymi, równie ważne jest więc zagadnienie podnoszenia merytorycznego poziomu muzeów i izb regionalnych i właśnie tym potrzebom wychodziły naprzeciw interesujące wykłady. autorem wielu nagradzanych wystaw i scenariuszy oraz koncepcji służących realizacji na terenie skansenu, działu Miasteczko. Podczas wykładu zaprezentował alternatywne metody edukacji muzealnej dzieci i młodzieży. Prelegent współpracuje bowiem z Ośrodkiem Budowy Edukacji w Hołownie. W działaniach edukacyjnych tego ośrodka eksponaty zgromadzone w izbie regionalnej traktowane są jako wzornik. Na ich podstawie wykonuje się na potrzeby ośrodka kopie rekwizytów lub dokonuje się miniaturyzacji przedmiotów do celów edukacyjnych. Dzieci bowiem, a często również dorośli, nie znają już nazw i znaczenia wielu przedmiotów. Często nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, że dla kolejnych pokoleń nieczytelne staje się znaczenie przedmiotów, chociażby takich, jak kałamarz. czy obsadka. Należy więc chronić nasze dziedzictwo kulturowe także w sferze kultury materialnej. Okazuje się, że poza tym, iż należy to czynić, to można to robić w sposób atrakcyjny, np. snując opowieści o przedmiocie tu jako przykład posłużył prelegentowi garnek żeliwny. Poza przedstawionymi walorami, wykład G. Miliszkiewicza miał charakter naukowy, oparty był na źródłach autorstwa znakomitych humanistów: O. Kolberga czy Z. Glogera, którzy w swoich pracach, już wówczas zwracali uwagę na spójność i wzajemną zależność zjawisk kulturowych. Widoczne jest to chociażby w zacytowanym przez prelegenta przypisie, znalezionym w jednym z dzieł Glogera: [...] taniec na bieliźnie w celu wybicia zołu, bez użycia kijanek (brzegi Bugu). Przypis ten może być podstawą interesującej inscenizacji, spektaklu tematycznego, w którym kijanka czy żeliwny garnek urasta do rangi centralnego eksponatu. Z innych wykładów uczestniczący w sesji dowiedzieli się, jakimi zasadami należy kierować się podczas gromadzenia archiwaliów. Przede wszystkim, obowiązuje w takich przypadkach zasada pertynencji terytorialnej, która zakłada, że ważne materiały historyczne z danego terenu powinny trafić do najbliższego archiwum państwowego (filie Państwowego Archiwum w Lublinie mieszczą się właśnie w Kraśniku i Radzyniu). Uczestnicy otrzymali również wzory kart materiałowych, stosowanych do opisu i katalogowania zgromadzonych eksponatów. Należy mieć nadzieję, że z tych wzorników zechcą skorzystać liczni kolekcjonerzy z Kraśnika, których zbiory mogliśmy oglądać podczas popołudniowych wycieczek, także po malowniczym Roztoczu Zachodnim. Szeroki przekrój lokalnych muzeów, głównie o charakterze izb pamięci ze zbiorami historycznymi, regionaliami i etnografią, prezentuje bowiem różny poziom organizacyjny i merytoryczny. Podczas wycieczek nie brakowało też chwil pełnych powagi i zadumy. Takie odczucia towarzyszyły wszystkim w trakcie pobytu w miejscowości Batorz, gdzie na miejscowym cmentarzu zostali pochowani powstańcy polegli w powstaniu styczniowym. Udaliśmy się malowniczym traktem leśnym na Sowią Górę, gdzie 6 września 1863r. poległ m. in. Marcin Borelowski Lelewel ( ), dowódca oddziałów partyzanckich i naczelnik wojenny województwa lubelskiego i podlaskiego. Miejsce tragicznej w skutkach bitwy z Moskalami upamiętnia tam symboliczny kopiec, na którym złożyliśmy wiązankę kwiatów. Tradycje wojskowe na terenie Kraśnika i okolic zaznaczają się także w działalności kolekcjonerskiej i wystawienniczej. Spośród zwiedzanych placówek, z pewnością na uwagę zasługiwała Izba Pamięci poświęcona 24 Pułkowi Ułanów, który w okresie międzywojennym stacjonował na terenie Kraśnika. Tradycje ułańskie oraz pamięć o wybitnych dowódcach: I Marszałku Polski Józefie Piłsudskim, czy Naczelnym Wodzu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie gen. broni Władysławie Andersie, pielęgnuje Związek Piłsudczyków R.P. oddział w Kraśniku oraz Klub Oficerów Rezerwy. Z pewnością uczestnicy sesji, podobnie jak ja, wyjechali z Kraśnika (miasta o bogatej, a mało znanej historii sięgającej połowy XIV w.) pełni wrażeń i bogatsi o cenne wskazówki, które wykorzystają w pracy zawodowej i aktywnej działalności społecznej na rzecz tworzenia i prowadzenia izb regionalnych na terenie swoich małych ojczyzn. Magdalena Mazurek Autorka jest bibliotekarką i animatorem teatru amatorskiego Warsztaty dziennikarskie w Bełżycach Wojewódzka Rada Towarzystw Regionalnych w Lublinie wspólnie z Wojewódzkim Ośrodkiem Kultury w Lublinie oraz Towarzystwem Regionalnym Bełżyc zorganizowała w dniach 6-8 czerwca 2008 roku w Bełżycach szkolenie redaktorów pism lokalnych. Uczestniczyło w nim ponad 40 przedstawicieli towarzystw regionalnych z terenu Lubelszczyzny. Wśród prelegentów znaleźli się znani naukowcy i dziennikarze. Przybyłych gości przywitali: Ryszard Góra Burmistrz Bełżyc, Maria Gruner Prezes Towarzystwa Regionalnego Bełżyc oraz prof. Sławomir Partycki Przewodniczący Wojewódzkiej Rady Towarzystw Regionalnych w Lublinie. Część wykładową rozpoczął prof. Leon Dyczewski OFMConv (KUL), który wypowiadał się na temat mediów w społeczności lokalnej. W swoim wykładzie wskazywał na różnice między 2</p>
<p>3 mediami globalnymi a lokalnymi, ukazywał zadania, jakie stoją przed mediami lokalnymi, jakimi cechami charakteryzują się media lokalne oraz podał kilka wskazówek dotyczących treści tychże mediów. Wykład pt.: Z czego się bierze nudne dziennikarstwo wygłosił prof. Jacek Dąbała (KUL), specjalista w zakresie mediów i literatury. Jest autorem książki, w ramach retoryki dziennikarskiej, na temat sztuki pisania, pt. Tajemnica i suspens. Wokół głównych problemów creative writing. Niezwykle ciekawe było spotkanie z red. Rafałem Ziemkiewiczem, dziennikarzem i publicystą. Redaktor analizował aktualną sytuację w kraju, podawał przyczyny dlaczego dzieje się tak a nie inaczej. Wypowiadał się na temat elit i pseudoelit zamiast elity narodu mamy elity przeciwko narodowi. Wskazywał na popeerelowskie pozostałości w mentalności Polaków problem fornala, który o nic się nie martwi, nie odpowiada faktycznie za nic (bo to nie jego własność), a należy mu się wszystko. Nie jest problemem fornala, co będzie z dworem, to jest problem dziedzica. I jak mówił Ziemkiewicz wielu Polaków tak właśnie patrzy na Polskę. Nie czują się odpowiedzialni za losy kraju. Nawet za losy swojej miejscowości jak mało jest społeczników. Ludzie się izolują, zamykają w swoich domach. A przecież człowiek to istota społeczna. W kolejnym dniu wykładów wystąpiła Urszula Buglewicz, redaktor Niedzieli Lubelskiej, która w przejrzysty sposób omówiła gatunki prasowe. Temat Fotografia prasowa jako źródło wiedzy społecznej omawiała dr Justyna Szulich-Kałuża (KUL). Miała miejsce również debata na temat znaczenia pism lokalnych, którą prowadziła Magdalena Grydniewska z Radia Lublin. Poza wykładami miały miejsce również warsztaty dziennikarskie, w czasie których poznawaliśmy miejsca, które warto odwiedzić i upowszechnić. Były to: obiekty sportowe w Zespole Szkół Nr 1 im. Jana Pawła II, ul. ks. bp. T. Wilczyńskiego 62, Bełżyce, cmentarz żydowski w Bełżycach utrwalone miejsce pamięci zagłady Żydów, cmentarz żołnierski we Wronowie, Pomnik Czynu Niepodległościowego, Pomnik Matki Boskiej Partyzanckiej. Wyjątkowe spotkanie miało miejsce w piątek była to uroczysta kolacja poprzedzona koncertem oraz informacją na temat Rzeczypospolitej Babińskiej w posiadłości pana inż. Antoniego Plewika w Babinie. Odbyło się tam również sobotnie ognisko. Warsztaty zakończyły się niedzielną Mszą św. w kościele parafialnym p.w. Nawrócenia św. Pawła Apostoła w Bełżycach. Uczestnicy warsztatów zgodnie twierdzili, iż było to bardzo interesujące i pożyteczne spotkanie. Mówi profesor Leon Dyczewski Od lewej: red. Rafał Ziemkiewicz, prof. Sławomir Partycki, prof. Jacek Dąbała Fot. M. Mazurek Forum wymiany informacji między pismami lokalnymi będzie strona internetowa WRTR, gdzie będzie można zamieszczać teksty z pism lokalnych: Zapraszamy do regularnych odwiedzin serwisu. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej Teresa Kot Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej powstało w roku 2000 z inicjatywy zaangażowanych społecznie osób nauczycieli, samorządowców i regionalistów. Początkowo działalność i spotkania nie miały sformalizowanego charakteru. Były to raczej spotkania ludzi, którzy widzieli potrzebę wspólnego działania na rzecz swojego środowiska. Bezpośrednim impulsem do zarejestrowania stowarzyszenia i zaktywizowania działalności była współpraca ze Stowarzyszeniem Pedagogów i Animatorów Klanza z Lublina. Stowarzyszenie Klanza w ramach realizowanego projektu przeprowadziło cykl szkoleń z pedagogiki zabawy dla nauczycieli szkół w gminie oraz szkolenie Jak zorganizować imprezę dla dużej grupy. Wspólnie został zorganizowany festyn z okazji Dnia Dziecka pn. Jesteśmy razem Święto Dzieci Gminy Jastków. Impreza zgromadziła ok uczestników i była niezwykle udana. Radość z dobrze wykonanej pracy i wiara we wspólne działanie przyspieszyły decyzję grupy o konieczności rejestracji stowarzyszenia, co nastąpiło w 2001 r. Organizacja festynów rodzinnych była jedną z ciekawszych inicjatyw członków Towarzystwa. Każdego roku festyn poświęcony był innej tematyce. Przy organizacji festynów zgodnie współpracowały, obok Towarzystwa, szkoły, instytucje kultury, Urząd Gminy Jastków i pracownicy urzędu, radni, kluby sportowe, klub Ornak, kluby przedszkolaka oraz rzesze rodziców i wolontariuszy. Doświadczaliśmy ogromnej pomocy sponsorów przedsiębiorców, instytucji i osób prywatnych. Jeszcze w roku 2007 udało się zorganizować wielką imprezę przy zgodnym i wspólnym działaniu wszystkich podmiotów. Niestety, taka zgoda i wspólne działanie nie wszystkim się podoba. Od bieżącego roku gmina sama organizuje festyn, posługując się scenariuszem organizacyjnym, autorską nazwą będącą własnością członków Towarzystwa, wykorzystując nasz pomysł na konkurs i znaczek festynowy. Oczywiście mając do dyspozycji niemałe pieniądze podatników można robić różnorodne imprezy, nie licząc się z ludźmi i wydatkami. Można wszak zadać pytanie komu przeszkadzała wielka solidarność i współpraca przy organizacji festynów i innych imprez lokalnych? Czy rozbijanie Autorka jest założycielką i prezesem TPZJ. Przez dwie kadencje pełniła funkcję zastępcy wójta w gminie Jastków, zajmując się sprawami edukacji. Wprowadziła w gminie program Tam, gdzie nie ma przedszkoli. Obecnie jest radną Sejmiku Województwa Lubelskiego 3</p>
<p>4 Do najważniejszych i najciekawszych programów, zrealizowanych przez Towarzystwo należy zaliczyć: programy teatralne: Teatr na wsi radość wspólnego tworzenia, Studio teatralne Jastków, Dzienne Centrum Aktywności oraz Sztuka dla Pokoleń, programy edukacyjne: Od Internetu do Teatru, Nasze Dzieci i My, Grupy Zabawowe, Poznajemy Naszą Gminę, Kultura Musi Być oraz historyczno-społeczne: Łączymy Pokolenia, Pamiętajmy o Bohaterach czy ekologiczne: Szukaj Zysku w Odzysku, Żyjmy w Czystości w Naszej Miejscowości. Elementem stałej działalności Towarzystwa są liczne konkursy o tematyce ekologicznej, plastycznej, na najpiękniejszą pocztówkę czy na najpiękniejszy ogród w gminie. Od wielu lat Towarzystwo realizuje dwa programy stypendialne, uczniowski dla zdolnych i niezamożnych uczniów oraz studencki Dyplom z Marzeń. Wielokrotnie członkowie Towarzystwa i nauczyciele byli organizatorami wypoczynku letniego dla dzieci. jedności i dyskredytowanie osiągnięć członków Towarzystwa to jest sposób władzy na wspieranie i współpracę z organizacjami pożytku publicznego? Aktualna działalność Towarzystwa to różnorodne inicjatywy społeczne dotyczące kultywowania historii, tradycji i pamięci regionu, wspierania edukacji dzieci i młodzieży, realizacji programów kulturalnych, przygotowania konkursów tematycznych, wydawania ulotek i folderów, redagowania strony internetowej oraz organizowania imprez integracyjnych dla członków i gości Towarzystwa. Aktywność w główniej mierze dotyczy terytorium gminy Jastków, ale wiele inicjatyw i programów wykracza poza ten teren. Wszystkie lata naszej działalności owocowały realizacją różnorodnych programów i aktywnym uczestnictwem w życiu społecznym. Szczegółowo naszą działalność dokumentujemy i prezentujemy na stronie internetowej (www.tpzj.pl). Wiele uwagi poświęcamy również wewnętrznej integracji członków Towarzystwa. Organizujemy wycieczki, wyjazdy do teatru, pikniki, imprezy rozrywkowe i inne. W ostatnich latach wiele uwagi poświęcamy sprawom edukacji, pomocy stypendialnej oraz odkrywaniu pamięci o historii i tradycji regionu. Wydaliśmy wiele ulotek, folderów i publikacji. Biorąc pod uwagę kondycję organizacji pozarządowych w Polsce, możemy się pochwalić dużym zaangażowaniem i aktywnością naszych członków oraz skutecznym pozyskiwaniem środków finansowych na działalność. W sposób szczególny należy podkreślić naszą współpracę z Fundacją Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego z Warszawy. Owocem tej współpracy są liczne szkolenia dla członków Towarzystwa, udział w forach edukacyjnych oraz dofinansowanie realizacji programów edukacyjnych dla dzieci i rodziców. W ramach dotacji przyznanej w programie Nasze Dzieci i My Towarzystwo wraz z Gminną Bibliotekę Publiczną, Ochotniczą Strażą Pożarną z Moszenek oraz przy dofinansowaniu i pomocy Gminy Jastków, urządziło i wyposażyło trzy skwerki dla dzieci (dwa w Panieńszczyźnie i jeden w Snopkowie) oraz Klub Przedszkolaka i punkt biblioteczny z nowymi książkami w Moszenkach. W programie pilotażowym FRD pn. Grupy Zabawowe grupa rodziców z dziećmi, pod okiem konsultanta i koordynatora programu, poznawała metody i sposoby takiego zajmowania się własnym dzieckiem, aby przynosiło to jak najlepsze efekty dla jego rozwoju. Dużym sukcesem Towarzystwa był zrealizowany w 2003 roku program Moja Rodzina w Europie, w ramach promocji integracji Polski z Unią Europejska Teraz Integracja. Dotacja uzyskana w tym programie pozwoliła nam na zakup sprzętu i wyposażenia, który służy od wielu lat, nie tylko członkom Towarzystwa. Oczywiście nie wszystko da się określić jako same sukcesy. Podobnie jak inne tego typu stowarzyszenia, mamy trudności w realizacji większych projektów, z uwagi na brak osób zatrudnionych etatowo w stowarzyszeniu. Cała działalność opiera się na pracy społecznej członków i wolontariuszy, co bywa dość trudne w sytuacji konieczności godzenia pracy społecznej z obowiązkami zawodowymi. Problemem bywa również niezrozumienie przez niektórych członków idei tego typu działalności, zapisują się do Towarzystwa, ale nie podejmują większej aktywności oczekując, że wszystko zrobią inni. Są również tacy, którzy swoją przynależność wiązali z doraźnymi potrzebami lub chęcią przypodobania się. Odrębnym problemem są relacje naszego i innych działających stowarzyszeń z lokalnymi władzami. Nie zawsze aktywność społeczna członków stowarzyszenia jest mile widziana przez sprawujących władzę, traktują ją jako zagrożenie i określają mianem opozycji. Wskazują również na to ogólnopolskie badania dotyczące działalności tzw. trzeciego sektora. Wydaje się jednak, że tego typu trudności i zagrożenia nie powinny stać się przeszkodą w podejmowaniu przez mieszkańców aktywności społecznej, żywego interesowania się problemami swojego środowiska oraz wpływania na poprawę istniejącego stanu rzeczy. Każdy kto potrafi wspierać tego typu działania, nawiązywać współpracę i dialog oraz umiejętnie wykorzystać aktywność ludzi może zrealizować skuteczniej, efektywniej i taniej wiele przedsięwzięć, przynoszących pożytek ogółowi mieszkańców. Irena Gorczyca Autorka jest członkiem założycielem Towarzystwa Towarzystwo Pro Regione Lublinensi w Dąbrowicy Grupa Szwajcarska w Dąbrowicy powstała w lutym 1992 roku. Początkowo głównym jej celem było nawiązanie kontaktów z kilkoma mieszkańcami szwajcarskiej miejscowości Schmitten. W skład grupy załozycielskiej wchodzili: Irena i Kazimierz Gorczycowie, Barbara i Andrzej Koterowie, Krystyna i Tadeusz Muratowie, Teresa i Henryk Rachańczykowie, Halina i Waldemar Tarkowie, Barbara i Feliks Tudrujowie oraz Barbara i Janusz Węglarzowie. Inicjatorką pierwszego spotkania była Szwajcarka, s. Małgorzata Demenga ze Zgromadzenia Sióstr Św. Józefa z Cluny, która w tamtym czasie prowadziła wraz z innymi 4</p>
<p>5 siostrami dom dziecka w lubelskiej dzielnicy Czwartek. Nikt nie oczekiwał, że będzie to początek wspaniałej i owocnej współpracy. Twórcami kontaktów między Dąbrowicą a Schmitten są szwajcarscy przyjaciele, tworzący Polen-Team. Jego szefową jest Marianne Jaeggi, a oprócz niej w skład stowarzyszenia wchodzą: Anne-Marie i Edgar Högger, Erwin Waeber, Regula Schafer, Ruth Schwaller i Silvia Reidy. To wspaniali, wypróbowani przyjaciele, niezwykle wrażliwi, bezinteresowni, zaangażowani, otwarci na problemy i pomysły, mające na celu bliższe poznanie się ludzi różnych kultur i tradycji. To właśnie dzięki nim oraz ich pracy zaistniała ta współpraca i jest kontynuowana po dzień dzisiejszy. Już w lipcu 1993 roku do Szwajcarii wyjechało 45 członków Zespołu Pieśni i Tańca Dąbrowica. W tym samym czasie Polen-Team zaprosił 25 dzieci z Dąbrowicy na obóz letni do Altishofen w Szwajcarii. Dzieci spędziły tam wspaniałe wakacje, a zawarte tam przyjaźnie pomogły im lepiej się poznać, co w bliskiej przyszłości zaowocowało wzajemnymi kontaktami. Rok później Grupa Szwajcarska z Dąbrowicy zorganizowała kolonie letnie w Krasnobrodzie na Roztoczu, w których wzięło udział, oprócz polskiej młodzieży, 20 młodych Szwajcarów. W latach Szwajcarzy zaopatrzyli w szkolne ławki, krzesełka, książki i pomoce naukowe nie tylko szkołę w Płouszowicach, w której uczą się dzieci z Dąbrowicy, ale również inne szkoły znajdujące się na terenie gminy. Pomoc tę uzyskały szkoły w Snopkowie, Tomaszowicach, Ożarowie, Jastkowie i Moszenkach. Dzięki współpracy Grupy Szwajcarskiej z Polen-Team mieszkańcy Dąbrowicy otrzymali kilkaset par nowych butów i ponad 60 rowerów. Buty zostały rozdane a rowery rozlosowane pomiędzy mieszkańców wsi podczas spotkania w Gminnym Ośrodku Kultury. Dążąc do nawiązania jak najbliższych kontaktów, szczególnie wśród młodych ludzi, Grupa Szwajcarska zaproponowała swoim szwajcarskim partnerom zorganizowanie praktyk dla młodzieży. Pomysł ten spotkał się z dużym zainteresowaniem. W wyniku takiej formy współpracy w latach na farmach w Schmitten i okolicach pracowało 14 osób. Nasza młodzież dała poznać się tam z jak najlepszej strony i była wspaniałą wizytówką Dąbrowicy. 18 września 1995 r. Grupa Szwajcarska gościła delegację Polen-Team oraz przedstawicieli Rady Gminy ze Schmitten z jej prezydentem J. Boschungiem. Delegacja szwajcarska została zaproszona na posiedzenie Rady Gminy w Jastkowie, gdzie została podpisana umowa partnerska pomiędzy Dąbrowicą i Schmitten. Wydarzenie to było bardzo ważne dla Grupy Szwajcarskiej oraz dla mieszkańców Dąbrowicy, gdyż kontakty prowadzone dotychczas na zasadach prywatnych relacji, uzyskały status oficjalnej współpracy pomiędzy Dąbrowicą a Schmitten. Przed budynkiem GOK w Dąbrowicy został posadzony dąb, który jest symbolem przyjaźni. 14 grudnia 1995 r. Grupa Szwajcarska otrzymała pismo od Rady Gminy Schmitten, w którym czytamy: Z wielką radością spieszymy Wam donieść, że Zebranie Gminy Schmitten postanowiło 1 grudnia br. jednogłośnie przeznaczyć sumę CHF na rzecz partnerstwa Dąbrowica-Schmitten. Tą też kwotą chcielibyśmy się przyczynić do urządzenia nowego centrum medycznego w Dąbrowicy. Dnia 4 marca 1996 r. staraniem członków Grupy Szwajcarskiej zakupiony został aparat USG, który został zainstalowany w gabinecie lekarskim znajdującym się w GOK w Dąbrowicy. Tak powstało i działało do 2006 roku tzw. Centrum Medyczne Helvet- Med. Oprócz aparatu USG Szwajcarzy ofiarowali również sprzęt do wykonywania EKG, nowoczesny analizator krwi oraz sprzęt laryngologiczny. Łączna suma, za jaką partnerzy ze Schmitten wyposażyli gabinet lekarski w Dąbrowicy wynosiła CHF. W czerwcu 1996 roku z wizytą w Szwajcarii gościli członkowie Grupy Szwajcarskiej oraz delegacja Zarządu Gminy w Jastkowie. Podobnie jak odbyło się to w Dąbrowicy, również w Schmitten zostało posadzone drzewo przyjaźni. Bardzo ważną formą działalności Grupy Szwajcarskiej była inicjatywa powołania Szkoły Języków Obcych w Dąbrowicy. Funkcjonowała ona od listopada 1996 r. do 2002 r. Była finansowana całkowicie przez Polen-Team ze Schmitten. W pierwszym roku działania Szkoły Języków zapisało się 280 osób, co pozwoliło na utworzenie 17 grup (10 angielskich, 4 niemieckich i 3 francuskich). Zatrudniono wówczas 5 lektorów. W latach gościliśmy 5 młodych muzyków ze Szwajcarii, grających na fortepianie i skrzypcach na Letnich Warsztatach Muzycznych w Dąbrowicy. Byli to uczniowie szkół muzycznych oraz konserwatorium z Fryburga. Uczestniczyli oni w zajęciach muzycznych i koncertach. Grupa Szwajcarska natomiast zapewniła im bogaty program pozalekcyjny, organizując ogniska i wycieczki do takich miejsc, jak: Żelazowa Wola, Warszawa, Zamość, Kazimierz Dolny. We wrześniu 1997 roku z okazji jubileuszu 75-lecia Gminy Schmitten po raz drugi Zespół Pieśni i Tańca Dąbrowica wyjechał do Szwajcarii. Tym razem była to grupa dziecięca złożona z 25 osób. Statutowymi zadaniami Towarzystwa są: Prowadzenie działalności oświatowej wśród mieszkańców regionu w formie nauczania języków obcych. Organizowanie kursów oświatowych, prelekcji, spotkań, odczytów itp. Prowadzenie działalności w dziedzinie wymiany kulturalnej pomiędzy naszymi regionami w kraju i za granicą. Pomoc w organizowaniu kształcenia mieszkańców naszego regionu w różnych ośrodkach w kraju i za granicą. Działania na rzecz ochrony zdrowia. Działania na rzecz rozwoju gospodarczego regionu. Współpraca i wymiana doświadczeń z podobnymi towarzystwami regionalnymi w Polsce i za granicą. Towarzystwo finansowane jest wyłącznie z własnych składek członkowskich i darowizn. 5</p>
<p>6 Po ponad 7 latach owocnej współpracy członkowie Grupy Szwajcarskiej podjęli decyzję o przekształceniu grupy w oficjalnie działające, mające osobowość prawną, Towarzystwo Pro-Regione Lublinensi w Dąbrowicy. Zostało ono zarejestrowane w Sądzie Rejonowym w Lublinie dnia 10 lipca 1999 r. Powstało bezpośrednio z Grupy Szwajcarskiej. W wyniku 15-letniej współpracy, początkowo Grupy Szwajcarskiej, a obecnie Towarzystwa Pro-Regione Lublinensi w Dąbrowicy z Polen-Team i Gminą Schmitten, zostały nawiązane serdeczne kontakty i przyjaźnie. Sukcesem jest fakt, że ponad 100 mieszkańców Dąbrowicy odwiedziło Szwajcarię, a także ponad 100 mieszkańców Schmitten było w Polsce. Pomimo ogromnych różnic dzielących nasze kraje: ekonomicznych, społecznych i kulturowych, udało się stworzyć mechanizm wzajemnych kontaktów, opartych na obustronnym szacunku, zaufaniu, życzliwości i szczerej przyjaźni Jolanta Kasprzak Prezes Stowarzyszenia Stowarzyszenie realizuje następujące cele i zadania statutowe: podejmuje działalność charytatywną w zakresie pomocy społecznej i wspomaga osoby potrzebujące pomocy, podejmuje działania w celu upowszechniania kultury i sztuki regionalnej oraz rozwijania uzdolnień artystycznych wśród społeczności lokalnej, promuje historię i tradycję środowiska lokalnego, promuje działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego, zasobów naturalnych i edukacji ekologicznej, podejmuje działania integrujące środowisko lokalne, prowadzi współpracę z jednostkami samorządu terytorialnego, szkołami, podmiotami gospodarczymi oraz innymi stowarzyszeniami lokalnymi. Tomasz Dyzma Prezes Związku Stowarzyszenie Regionalne Opoka w Tomaszowicach Stowarzyszenie Regionalne Opoka w Tomaszowicach powstało w roku 2004 z inicjatywy środowiska lokalnego, przy wydatnym udziale ks. dr Piotra Petryka, proboszcza Parafii św. Piotra i Pawła w Tomaszowicach oraz Jolanty Kasprzak starszego wizytatora Kuratorium Oświaty w Lublinie, która jako prezes stowarzyszenia kieruje jego działalnością. Stowarzyszenie funkcjonuje w interesujących uwarunkowaniach kulturowych, regionalnych i przyrodniczych, w które wpisuje się jego działalność. Do osobliwości przyrodniczych gminy Jastków należy aleja lip przydrożnych w miejscowości Tomaszowice Kolonia. Aleję tworzy 160 lip drobnolistnych, które zostały uznane za pomniki przyrody i są objęte szczególną ochroną. Ponadto w Tomaszowicach znajdują się zabytki architektury dworskiej otoczone parkiem z urokliwym stawem. Miejscowość położona jest przy trasie turystycznej wiodącej do Nałęczowa i Kazimierza Dolnego nad Wisłą. Działalność Stowarzyszenia Regionalnego Opoka w Tomaszowicach wynika więc z lokalnych uwarunkowań oraz potrzeb środowiska i mieszkańców. Do najważniejszych działań, realizowanych przez członków stowarzyszenia należy zaliczyć akcję Pomóż dzieciom przetrwać zimę, organizowaną we współpracy z Radiem Lublin, akcje charytatywne polegające na zbiórce żywności oraz innych artykułów w celu przekazania ich rodzinom potrzebującym pomocy, akcję Krewniacy zorganizowaną we współpracy z Wojewódzką Stacją Krwiodawstwa w Lublinie, polegająca na umożliwieniu osobom zainteresowanym oddania krwi w siedzibie Parafii św. Piotra i Pawła w Tomaszowicach. We współpracy z Telewizją Polską w Lublinie został przygotowany i wyemitowany materiał filmowy, ukazujący problemy mieszkaniowe jednej z rodzin, znajdującej się w szczególnie trudnej sytuacji lokalowej. Tradycją w działalności stowarzyszenia stało się organizowanie już po raz kolejny festynu regionalnego Święto kwitnących lip w Tomaszowicach. W programie festynu znajdują się prezentacje zespołów artystycznych szkół gminy Jastków oraz gminy Nałęczów, zawody sportowe, gry i zabawy dla dzieci, konkursy potraw regionalnych, pokazy, kiermasze oraz inne atrakcje. Stowarzyszenie Regionalne Opoka w Tomaszowicach zaprasza do współpracy osoby, które chciałyby społecznie pracować dla dobra swojej społeczności lokalnej, mają pomysły dotyczące wzbogacenia działalności stowarzyszenia, chciałyby pomagać osobom i rodzinom potrzebującym wsparcia. Związek Piłsudczyków oddział Lublin Lubelski oddział Związku Piłsudczyków powstał 29 października 2000 roku. Od momentu powstania Związek kierowany jest przez prezesa Tomasza Dyzmę i wiceprezesa Jana Rećko. Związek zrzesza osoby z różnych środowisk, którym droga jest pamięć o Marszałku. Siedzibą Oddziału jest Dom Żołnierza im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Lublinie przy ul. Żwirki i Wigury 6. Głównym zadaniem statutowym Związku jest kultywowanie i popularyzowanie idei, czynów i dokonań Marszalka Józefa Piłsudskiego, szczególnie wśród młodego pokolenia Polaków. Zadanie to jest wypełniane m. in. przez organizowanie od 2001 roku corocznych uroczystych 6</p>
<p>7 obchodów Dni Imienin Marszałka w Lublinie oraz kolejnych rocznic urodzin i śmierci. W ramach tych obchodów organizowane były wystawy, odczyty, prelekcje i sesje popularnonaukowe oraz spotkania autorskie. Referaty wygłaszane podczas sesji zostały wydane w formie publikacji. W ramach obchodów II Dni Imienin Marszałka oraz Dni Kultury Wilna i Wileńszczyzny, organizowanych wspólnie przez Związek Piłsudczyków i Towarzystwa Kresowe w Lublinie, w dniu 18 marca 2001 roku, na lubelskim dworcu PKP przedstawiono inscenizację przyjazdu Marszałka. W postać Komendanta wcielił się aktor scen warszawskich pan Janusz Zakrzeński. Związek nasz może pochwalić się wieloma zrealizowanymi inicjatywami upamiętniającymi Marszałka Józefa Piłsudskiego w Lublinie. Największym naszym przedsięwzięciem było wzniesienie 10 listopada 2001 roku na Placu Litewskim w Lublinie konnego pomnika Marszałka. Zawdzięczamy to wielkiej pomocy Władz Miasta Lublina, na czele z Panem Z. Wojciechowskim, ówczesnym Wiceprezydentem Lublina i Przewodniczącym Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego w Lublinie. Pomnik stanął w Lublinie, mimo sprzeciwu i zaciętego oporu Lubelskiego Konserwatora Zabytków. Z inicjatywy i nakładem finansowym Związku w 2002 roku został poddany renowacji odnaleziony w Archiwum Państwowym w Lublinie olejny portret Marszałka pędzla Józefa Markiewicza i uroczyście przekazany do ekspozycji w muzeum na Zamku 19 lipca 2002 roku. W trakcie obchodów IV Dni Imienin Marszałka, 16 marca 2003 roku, odsłonięto na wschodniej ścianie lubelskiego Ratusza replikę przedwojennej tablicy upamiętniającą Legiony Piłsudskiego. 4 grudnia 2007 roku w kościele Powizytkowskim p.w. NMP Zwycięskiej w Lublinie została poświęcona tablica, wykonana z białego marmuru, upamiętniająca 140. rocznicę urodzin Józefa Piłsudskiego, która została przekazana w depozyt ks. Rektorowi Franciszkowi Przytule. W bieżącym roku 16 marca obchodziliśmy już po raz dziewiąty w powojennej historii Lublina Imieniny Marszałka, a 11 maja zorganizowaliśmy obchody 73. rocznicy Jego śmierci. Obecnie razem z Towarzystwem Przyjaźni Ziemi Jastkowskiej i Stowarzyszeniem Żołnierzy i Sympatyków 4 P.P. Legionów z Kielc przygotowujemy się do uczestnictwa w obchodach 93. rocznicy bitwy Jastkowskiej i organizacji VI Marszu Szlakiem Legionów Lublin- Jastków. Uroczyste obchody rocznicy i Marsz odbędą się, jak co roku, w dniu 3 sierpnia, na które to uroczystości wspólnie zapraszamy wszystkich chętnych, miłośników historii, kombatantów, młodzież, strzelców i żołnierzy. 3 sierpnia tego roku dzięki staraniom Związku przywrócona została także przedwojenna tradycja i zorganizowany został I Marsz Szlakiem Legionów Lublin-Jastków. Następnie w roku 2005 została wykonana renowacja grobowca Powstańców Styczniowych na cmentarzu przy ulicy Lipowej w Lublinie i odbył się uroczysty pogrzeb szczątków powstańców. W tym też roku 3 sierpnia w Jastkowie w ramach uroczystych obchodów 90. rocznicy bitwy pod Jastkowem i na zakończenie III Marszu Szlakiem Legionów podczas uroczystej Mszy ś w. na cmentarzu legionistów w Jastkowie został poświęcony Sztandar naszego Związku. Stowarzyszenie Wspólnota Garbowska Stowarzyszenie Wspólnota Garbowska powstało 16 lutego 2007 roku. Zawiązała je grupa kilkudziesięciu osób zaangażowanych w działalność Komitetu Wyborczego Lepsze Jutro Gminy Garbów, startującego w wyborach samorządowych w październiku 2006 roku, które postanowiły w ten sposób kontynuować swój udział w życiu publicznym naszej wspólnoty gminnej. Do rejestru KRS zostało wpisane 5 lutego 2008 roku. Obecnie Stowarzyszenie zrzesza ponad 40 członków z wszystkich miejscowości naszej gminy, a także spoza niej. Należą do niego rolnicy, przedsiębiorcy, pracownicy administracji publicznej i różnych agend rządowych, studenci oraz osoby wykonujące różne zawody, w tym także nauczyciele i pracownicy naukowi dwóch lubelskich uniwersytetów. W Stowarzyszeniu działa dużo ludzi młodych, są w nim także seniorzy. Znaczny udział mają w nim kobiety. Celem Wspólnoty Garbowskiej jest działalność na rzecz rozwoju Gminy Garbów. Stowarzyszenie ma ośmioosobowy Zarząd, w skład którego wchodzą: pełniąca funkcję prezesa Marzena Leszek z Gutanowa, Beata Serko z Woli Krasienińskiej i Dariusz Rodzik z Przybysławic - dwaj Zastępcy Prezesa, Tadeusz Barszcz z Gutanowa - Sekretarz, Dorota Burek z Piotrowic Wielkich - Skarbnik, a także trzej Członkowie; Agata Kamińska z Garbowa, Małgorzata Kamińska z Przybysławic i Agnieszka Nalewajek z Woli Przybysławskiej. Organem kontrolnym Stowarzyszenia jest trzyosobowa Komisja Rewizyjna z przewodniczącym Marianem Kowalczykiem z Woli Przybysławskiej, funkcję Zastępcy przewodniczącego pełni Szczepan Kupisz z Lesiec, a Sekretarza Aneta Chołody z Gutanowa. W strukturach Stowarzyszenia działa Komisja Rolna oraz Koło Przyjaciół Radia Maryja. Na czele Komisji Rolnej stoi inż. Gustaw Jędrejek z Bogucina, a jego Zastępcą jest Tadeusz Barszcz. Obydwaj są Delegatami do Lubelskiej Izby Rolnej. Stowarzyszenie posiada swój organ prasowy, którym jest kwartalnik Wspólnota Garbowska. Jego redaktorem naczelnym jest Agnieszka Nalewajek, dr historii KUL, a sekretarzem redakcji Dariusz Rodzik. W skład kolegium redakcyjnego wchodzą Marzena Marzena Leszek Prezes Stowarzyszenia Pragniemy przede wszystkim zaktywizować gminę i społeczność lokalną poprzez podejmowanie różnych inicjatyw zmierzających ku wspólnemu dobru. Naszą obecnością w życiu publicznym będziemy promować Gminę Garbów, ziemię garbowską i jej mieszkańców. Jednocześnie, jako niezależna organizacja społeczności lokalnej, chcemy wywołać debatę o polityce władz gminy. Mamy na uwadze zwłaszcza to, by wykorzystała ona dobrze ogromne szanse na rozwój, jakie otworzyły się przed naszą małą ojczyzną po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. 7</p>
<p>8 Leszek, Agata Kamińska, Dorota Burek, Małgorzata Kamińska i Tadeusz Barszcz. Więcej informacji na temat Stowarzyszenia można znaleźć na stronie internetowej http/wspolnota.dzs.pl. Mamy nadzieję, że Stowarzyszenie Wspólnota Garbowska znajdzie wielu sympatyków wśród mieszkańców gminy Garbów. Elżbieta Karczyńska Mierzyńska Prezes Towarzystwa Główne cele statutowe Towarzystwa to podnoszenie poziomu kulturalnego społeczności lokalnej, rozwój materialny gminy, ochrona zdrowia i przyrody, dbałość o estetykę otoczenia i pobudzanie społecznej aktywności mieszkańców. Marek Wojciechowski Prezes Stowarzyszenia Głównym celem działalności stowarzyszenia jest działalność w zakresie poprawy warunków życia społeczności. Cel ten zamierzamy realizować m. in. przez podejmowanie działań w zakresie pomocy społecznej, działalności charytatywnej, podtrzymywanie tradycji narodowej i pielęgnowanie polskości, rozwoju nauki, edukacji, ochronę dóbr kultury i tradycji, ekologię i ochronę cennych siedlisk przyrodniczych w regionie. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Niedrzwickiej Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Niedrzwickiej istnieje już 10 lat, tj. od lipca 1998 roku. Zostało powołane, jak powiedział jego pierwszy prezes dr Krzysztof Gębura, z potrzeby serca, umiłowania ziemi położonej nad Nędznicą, szacunku dla przeszłości, bowiem niepokój budzą masowa kultura, niwelująca różnorodność, lokalność oraz zły stan zabytków przeszłości. Powołanie Towarzystwa było inicjatywą niedrzwickiej inteligencji, głównie nauczycieli, a wśród jego założycieli byli m.in.: Elżbieta Karczyńska-Mierzyńska, Celina Małek, ówczesny wójt Zdzisław Antoń, Krzysztof Gębura, Anna Drążkowska, Jolanta Kwiecień, Adam Bork, Waldemar Wapiński, Piotr Zieleniak. Od 1999 roku, do chwili obecnej, prezesem Towarzystwa jest nauczycielka Gimnazjum w Niedrzwicy Dużej Celina Małek, a wiceprezesem Elżbieta Karczyńska-Mierzyńska. Towarzystwo skupia ok. 40 osób, głównie miejscową inteligencję nauczycieli, twórców kultury, urzędników, ekonomistów, prawników, studentów, również rolników i przedsiębiorców. Towarzystwo było organizatorem sesji popularno-naukowej z dziejów gminy, wystawy starej fotografii, konkursów plastycznych, wernisaży. Od początku prowadzi szeroką działalność wydawniczą. Przez 10 lat działalności ukazało się 5 numerów Zeszytów Niedrzwickich rocznika dokumentującego przeszłość gminy i zasłużonych dla niej ludzi. Wydało też wiele innych drobnych publikacji typu kalendarze, foldery, a także 8 rodzajów widokówek, przedstawiających obiekty gminne (w nakładzie 8 tys.). W roku bieżącym Towarzystwo wydało tomik poezji ludowego twórcy z Radawczyka, Stanisława Fryca pt. Pisane na miedzy, który promuje wśród czytelników. Od sierpnia 2007 roku wydaje gazetę lokalną Niedrzwiczak. Do chwili obecnej ukazało się siedem numerów gazety. Towarzystwo wspiera organizacyjnie i materialnie miejscowych twórców. Jest organizatorem spotkań autorskich, wystaw i wernisaży, mistrzostw gminy w szachach. Członkowie Towarzystwa włączają się w życie społeczne gminy, współpracują z władzą lokalną przy organizacji festynów, dni miejscowości. W planowanych działaniach na rok 2008 Towarzystwo zamierza włączyć się aktywnie w opracowanie planu odnowy miejscowości Niedrzwica Duża i przygotowanie wniosku o wsparcie finansowe z Regionalnego Planu Operacyjnego. Stowarzyszenie "U Źródeł Ciemięgi" w Miłocinie Z inicjatywy mieszkańców miejscowości Miłocin 19 stycznia 2007 r. powołano do życia lokalne stowarzyszenie, któremu nadano nazwę U Źródeł Ciemięgi". Z uwagi na to, że siedzibą stowarzyszenia jest budynek Szkoły Podstawowej w Miłocinie, wiele działań skupia się wokół tej placówki, a odbiorcami tych inicjatyw są uczniowie szkoły. Wielką radość sprawił dzieciom Turniej Miast i Gmin, który odbywa się od roku 2007 na terenie SP. Z inicjatywy Stowarzyszenia uczniowie klas IV-VI biorą udział w zajęciach szkółki piłkarskiej, uczą się grać w szachy. Dzieci i ich rodzice angażują się za sprawą stowarzyszenia w lokalne inicjatywy. Integrują się wokół imprez plenerowych (wycieczka na Roztocze lipiec 2007). Na uwagę zasługuje również bardzo pożyteczna akcja Sprzątanie rzek w regionie. W tamtym roku po raz pierwszy od wielu, wielu lat nasza mała rzeczka Ciemięga została oczyszczona. W kwietniu tego roku sprzątaliśmy po raz kolejny. Cieszymy się, że udało nam się pozyskać do stowarzyszenia ludzi w różnym wieku, dzielimy się wiedzą i doświadczeniem. Prężnie działa Klub Gospodyń, które pierogami wsławiły już Miłocin na wielu festynach. Nasze stowarzyszenie działa na terenie gminy Wojciechów, ale współpracujemy również z innymi stowarzyszeniami z okolicznych gmin, a szczególną sympatią darzymy zaprzyjaźnione Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej. Z inicjatywy Stowarzyszenia i przy nieocenionej pomocy Urzędu Gminy w Wojciechowie powstał plan rozwoju miejscowości Miłocin, dzięki udziałowi Stowarzyszenia w programie Masz głos, masz wybór mieszkańcy mają okazję monitorować na bieżąco deklaracje przedwyborcze władz gminnych. Pod przewodnictwem pana Mariana Górniaka 8</p>
<p>9 gromadzone są dokumenty i materiały dotyczące opracowania monografii wsi Miłocin. W trakcie opracowania są materiały do programu prowadzonego przez Fundację Wspomagania Wsi pn. Ochrona różnorodności biologicznej naszą szansą. Program Stowarzyszenia będzie dotyczył ochrony i poprawy hodowli kur zielononóżek oraz gęsi białej polskiej. Stowarzyszenie U Źródeł Ciemięgi jest członkiem Lokalnej Grupy Działania pn. Zielony Pierścień, a prezes Marek Wojciechowski jest członkiem Rady Programowej LGD. Udział stowarzyszenia w Lokalnej Grupie Działania daje szerokie możliwości wpływania na rozwój Gminy Wojciechów, pozyskiwania środków z funduszy unijnych i wspólnego wyboru najlepszych programów i rozwiązań dla mieszkańców. Lubelskie Towarzystwo Genealogiczne Genealogia, najkrócej mówiąc, jest to badanie pochodzenia swojej rodziny. Nie jest ważne czy ma się w rodzinie przodków pochodzenia szlacheckiego, mieszczańskiego, czy chłopskiego. Każdy może spróbować zmierzyć się ze źródłami potrzebnymi do opracowania wywodu przodków. Między innymi dla tych osób, które chcą to zrobić powstało Lubelskie Towarzystwo Genealogiczne. W roku 2006 powstało jako stowarzyszenie zwykłe, zaś osobowość prawną otrzymało z początkiem 2008 roku. Od początku naszej działalności przyświeca nam cel popularyzacji genealogii, jako jednej z dziedzin nauk pomocniczych historii. W wyniku prowadzenia strony internetowej, forum genealogicznego a także spotkań i szeregu prowadzonych projektów udaje się nam wypełniać cele statutowe. Do Towarzystwa należą osoby z różnych zakątków świata (Francja, Stany Zjednoczone). Towarzystwo upowszechnia też wyniki badań genealogicznych wśród Polonii, jako element więzi z krajem przodków. Towarzystwo skupia szereg osób z całej Polski (Szczecin, Gdańsk, Gdynia). Kręgosłup Towarzystwa stanowi 18 osób, czyli członkowie założyciele, którzy na stałe mieszkają w województwie lubelskim. Na wspomnianych wcześniej spotkaniach członków i sympatyków LTG, przychodzą osoby, które poszukiwaniem przodków zajmują się od przeszło kilkunastu lat. Dzięki ich wiedzy każdy może skorzystać z porad, którymi dzielą się na spotkaniach. Owe spotkania dzieli się na 3 etapy. Część I: sprawy ogólne Towarzystwa, czyli problemy i stan badań nad prowadzonymi projektami oraz stan polskiej genealogii. Cześć II to wykład w dowolnej formie jednego z członków Towarzystwa na temat postępu w badaniach nad własną rodziną. Opracowujemy również tematy i zgłębiamy wiedzę na temat ubiorów wojskowych, cechu rzemiosł na przestrzeni wieków, czy XVIII-wiecznych ksiąg metrykalnych itp. Wszystko po to, aby wzbogacić warsztat badawczy członków Towarzystwa. Część III spotkania zajmuje polemika członków powiązana z żywą dyskusją tzw. burza mózgów, w której porusza się problemy badawcze członków i sympatyków LTG. Dzięki temu, staramy się pomagać w badaniach i odpowiadać na zadane pytania, a także pogłębiać wśród swoich członków znajomość genealogii i warsztatu badawczego. Działalność Towarzystwa to także współpraca z Lubelskim Urzędem Wojewódzkim, muzeami, regionalistami, historykami, genealogami z pozostałych 15 Towarzystw Genealogicznych w Polsce, a także dobrze rokujące pierwsze kontakty z Instytutem Pamięci Narodowej przy programie Śladami zbrodnii. Widzimy także możliwość współpracy ze szkołami, dzięki którym możemy dotrzeć do dzieci i młodzieży, a następnie nakłonić do zbierania informacji o swojej rodzinie. Dzięki Radiu Lublin jesteśmy widoczni w audycji Drzewo rodzinne, które nadawane jest, co tydzień w niedzielę po godz. 14. Tuż przed godziną15, jeden z członków Towarzystwa doradza słuchaczom, jak szukać przodków w Internecie. Przyjęcie nowego członka do Towarzystwa nie jest sprawą trudną. Jeśli kandydat wykazuje zainteresowanie badaniem swoich korzeni rodzinnych, może starać się o przyjęcie w poczet członków Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego. Zapraszamy serdecznie wszystkich zainteresowanych na stronę internetową a także na forum genealogiczne Znajdą tam Państwo, wszelkie informacje na temat naszej działalności. Mamy nadzieję na dalszą współpracę z gazetą "Region za Miastem Ziemia Jastkowska", na łamach której chcielibyśmy zamieszczać aktualności Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego oraz inne ciekawostki w tej dziedzinie. Piotr Glądała Prezes Towarzystwa Najważniejsze projekty: Indeksacja ksiąg parafialnych i USC w woj. lubelskim. Pomniki w Internecie, czyli rejestr miejsc pamięci narodowej, tj. cmentarze wojenne, pomniki i tablice okolicznościowe. Oferujemy także naszą pomoc przy odnajdywaniu informacji o byłych więźniach politycznych Zamku Lubelskiego w latach Czytajcie o nas: 9</p>
<p>10 TOWARZYSTWO PRZYJACIÓŁ ZIEMI JASTKOWSKIEJ Teresa Kot Aktualności Towarzystwa "Sztuka dla Pokoleń" program realizowany przy pomocy finansowej Województwa Lubelskiego Sztuka dla pokoleń Magda, Jola i Agnieszka Sztuka dla pokoleń finał przedstawienia w Starym Tartaku Fot. T. Kot Z wizytą u sąsiadów festyn zorganizowany przez Wspólnotę Garbowską 8 czerwca br. Celem projektu, zrealizowanego przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej, była integracja międzypokoleniowa oraz próba angażowania społeczności lokalnej do uczestnictwa w kulturze. Dotychczasowe projekty Towarzystwa inicjowały współpracę międzypokoleniową pomiędzy dorosłymi, młodzieżą i dziećmi. Projekt okazał się doskonałą okazją do kontynuowania tej współpracy, zacieśnił i pogłębił relacje pomiędzy uczestnikami projektu oraz przyniósł wiele radości i wzajemnych inspiracji. Dla wielu uczestników warsztaty teatralne stały się jedyną okazją do spotkań w szerszym gronie i do próby wystąpienia w roli aktorów. Pozwoliły też na podglądanie warsztatu profesjonalistów i uczestnictwo we wspólnym tworzeniu spektaklu. Koordynatorem projektu Sztuka dla pokoleń, podobnie jak wcześniejszych projektów, jest Magda Mazurek, osoba twórcza, posiadająca umiejętność zachęcania innych do trudnych zadań oraz osobiście wcielająca się w wiele ról. Przygotowane przedstawienie zostało zaprezentowane szerokiej widowni. Obejrzeli je również członkowie Towarzystwa, uczestnicy czerwcowego pikniku w Starym Tartaku, nagradzając wykonawców gromkimi brawami na stojąco. Piękne otoczenie i urok leśniczówki stanowiły naturalną oprawę przedstawienia. Na tym tle stroje i wiejska sceneria tworzyły harmonijną całość. Wielu uczestników spotkania wyrażało podziw i uznanie dla aktorów amatorów za profesjonalne przygotowanie, zaangażowanie i pasję. W niedzielę 8 czerwca br. członkowie Towarzystwa i grupa teatralna byli gośćmi na festynie przygotowanym przez młode stowarzyszenie z Garbowa Wspólnota Garbowska zaprezentowane w naszym czasopiśmie. Bardzo cieszymy się z nawiązanej współpracy z pełnymi pasji i zaangażowania sąsiadami. Gratulujemy udanej i pełnej ciekawych pomysłów imprezy. Tradycyjnie już spektakl został zaprezentowany pensjonariuszom Domu Pomocy im. Matki Teresy z Kalkuty w Lublinie, którzy jak zwykle bardzo ciepło i spontanicznie witali wykonawców. "Żyjmy w Czystości w Naszej Miejscowości" program finansowany przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie Fot. K. Juszczak Projekt programu został zrealizowany przez TPZJ i Gminną Bibliotekę Publiczną w Jastkowie dzięki współfinansowaniu przez wspomniany Fundusz. Celem projektu było podniesienie świadomości ekologicznej społeczności lokalnej oraz uwrażliwienie na problem czystości środowiska naturalnego. Edukacja ekologiczna, kształtowanie prawidłowych nawyków, nagłaśnianie problemu oraz zachęcanie do prawidłowego gospodarowania odpadami, które wytwarzamy, to zadanie dla wielu podmiotów: państwa, samorządów, zakładów przetwórczych, ale także dla każdego z nas, zwykłych mieszkańców miast i wsi. Tylko ustawiczna edukacja i promowanie zachowań proekologicznych mogą przynieść rezultaty i podziałać na wyobraźnię, szczególnie tych, którzy wyprodukowane przez siebie śmieci, beztrosko wyrzucają do rowu, do lasu, do rzeki. Zresztą zobaczcie sami! W ramach działań przewidzianych programem 12 kwietnia br. Członkowie TPZJ licznie wzięli udział w sprzątaniu otoczenia Gminnej Biblioteki Publicznej w Jastkowie, drogi do lasu na Wygodzie oraz dna rzeki Ciemięgi na odcinku od biblioteki do mostu w Jastkowie (ok. 1 km). Rzeka Ciemięga, lewobrzeżny dopływ Bystrzycy, przepływa przez gminę Jastków i ma ok. 40 km długości. Dolina Ciemięgi z uwagi na zachowane bogactwo krajobrazu, flory i fauny ma duże walory przyrodnicze. 10</p>
<p>11 Projekt "Podziel się Swoją Wiedzą" Celem projektu jest organizowanie spotkań warsztatów, w czasie których osoba prowadząca, tj. ktoś, kto chce nauczyć innych czegoś co sam umie, będzie przekazywała swoje umiejętności innym. Chcielibyśmy, aby zajęcia te prowadzili członkowie Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej oraz niebędący członkami TPZJ mieszkańcy Jastkowa i najbliższych okolic. Umiejętności, o które nam chodzi, dotyczą takich dziedzin, jak plastyka, prace ręczne i inne, takie, które da się wykonać bez pomocy specjalistycznego sprzętu i przystosowanych pracowni. W czasie zajęć uczymy się wykonywać konkretne rzeczy, np. różnego rodzaju ozdoby i prace plastyczne, hafty, poznajemy stosowanie różnych technik plastycznych itp. Tematyka i charakter spotkań zależy od osoby prowadzącej. Pomysł uda się zrealizować tylko pod warunkiem, że zaangażują się osoby gotowe do prowadzenia zajęć, chcące podzielić się swoją wiedzą z innymi. Osoby takie proszone są o zgłoszenie deklaracji udziału w projekcie do Teresy Kot tel.: lub Magdaleny Mazurek tel.: lub też na adres Towarzystwa al. Warszawska 43, Jastków. Spotkania będą się odbywały w Gminnej Bibliotece Publicznej w Jastkowie lub innych miejscach, wskazanych przez osobę prowadzącą. "Grupy Zabawowe" pilotażowy program zrealizowany przez TPZJ w ramach współpracy z Fundacją Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego z Warszawy Program realizowany był w partnerstwie z gminami i organizacjami pozarządowymi, zaledwie w kilku miejscach na terenie kraju. To innowacyjna propozycja wspierania własnego rozwoju matek małych dzieci oraz pomoc w edukacji i wychowaniu dziecka. Grupy zabawowe mogą działać w różnorodny sposób. Założeniem programu jest m. in. aktywizacja rodziców w kierunku samodzielnego organizowania i prowadzenia zajęć dla dzieci. Nasze Towarzystwo zakończyło realizację tego programu i przekazało raport do Fundacji. W ramach planowanych przez nas działań w drugiej części programu Fundacji Dla Dzieci II zamierzamy realizować zajęcia dla grupy matek z dziećmi. Informacja o naborze i rozpoczęciu zajęć pojawi się na naszej stronie internetowej Pierwsze Grupy Zabawowe powstały w Wielkiej Brytanii 40 lat temu z inicjatywy rodziców, aby umożliwić dzieciom dostęp do edukacji przedszkolnej tam, gdzie nie było przedszkoli albo, gdzie przedszkola nie miały dostatecznej liczby miejsc. Obecnie w Wielkiej Brytanii działa ok. 20 tysięcy różnych grup zabawowych. W zabawie zawsze dziecko jest powyżej średniej swojego wieku, powyżej swego zwykłego, codziennego zachowania: jest ono jakby o głowę wyższe od samego siebie. Fot. K. Juszczak "Wielkie sprawy małych ludzi" program Dla Dzieci II "Wielkie sprawy małych ludzi" wspólny projekt Towarzystwa i Gminnej Biblioteki Publicznej w Jastkowie, dotowany w ramach programu "Dla Dzieci II" przez Fundację Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego oraz Polsko-Amerykańską Fundację Wolności. Celem projektu, który będzie realizowany od września 2008 r do końca marca 2009 r., jest przeprowadzenie szerokiej kampanii informacyjnej na temat potrzeb rozwojowych małych dzieci oraz przygotowanie i przeprowadzenie spotkań i zajęć dla dzieci i rodziców. W ramach programu wydane zostaną ulotki, foldery i plakaty informacyjne, a także film oparty na programie zajęć z dziećmi oraz zakładka na stronie internetowej Towarzystwa. Czytajcie naszą stronę: Sportowy Turniej Miast i Gmin 2008 w Miłocinie Już po raz kolejny został zorganizowany Sportowy Turniej Miast i Gmin w Miłocinie Gmina Wojciechów. Głównym organizatorem Turnieju było Stowarzyszenie U Źródeł Ciemięgi. TPZJ było jednym ze współorganizatorów. Zorganizowane przez nas stoisko dla najmłodszych było oblegane i cieszyło się popularnością. W poprzednich latach turniej ten był organizowany w gminie Jastków. Jest to impreza organizowana w ramach ogólnopolskiego programu, mająca na celu promocję sportu i aktywnego spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież. Fot. J. Raczyńska 11</p>
<p>12 Doroczne święto 4. P.P. w Kielcach 21 czerwca w historycznych koszarach 4. Pułku Piechoty na Bukówce (obecnie Centrum Szkolenia na Potrzeby Sił Pokojowych) odbyło się święto pułkowe czwartaków. Legendarny 4. P.P. wsławił się w bitwie pod Jastkowem w 1915 roku, a w okresie międzywojennym stacjonował w Kielcach. W wojnie obronnej 1939 r. walczył pod Strońskiem gmina Zapolice. Uroczystości rozpoczęła Msza św. w intencji Ojczyzny i poległych czwartaków. Zazwyczaj Msza odprawiana była w Kapliczce Czwartaków na terenie koszar, która jest wierną reprodukcją kaplicy polowej zbudowanej na froncie na Wołyniu w 1916 roku. W tym roku ze względu na niepewną pogodę Msza św. została odprawiona w budynku koszar. Następnym punktem programu był uroczysty apel, podczas którego miało miejsce oddanie honorów wojskowych, wciągnięcie flagi na maszt, okolicznościowe wystąpienia i wręczenie wyróżnień. Wzruszającym momentem uroczystości był apel poległych i złożenie kwiatów przy tablicach pamiątkowych, tj. przy tablicy poświęconej czwartakom i tzw. tablicy katyńskiej, znajdujących się na terenie koszar. Po zakończeniu uroczystego apelu z koncertem wystąpił chór Żołnierskie echa oraz orkiestra Wojska Polskiego z Rzeszowa. Miał miejsce również pokaz musztry paradnej. Uczestnicy uroczystości mogli również obejrzeć stałą wystawę szlaku bojowego 4. P.P. w Sali Tradycji. Gościem honorowym tegorocznego święta pułku był Przemysław Gosiewski, poseł Ziemi Kieleckiej. Organizatorem święta pułku jest Zarząd Stowarzyszenia Żołnierzy i Sympatyków 4. Pułku w Kielcach z Prezesem Zofią Wieczorek-Nowak. Uroczystości objął patronatem honorowym Marszałek Województwa Świętokrzyskiego Adam Jarubas. W uroczystościach wzięła udział czteroosobowa delegacja TPZJ, która złożyła kwiaty pod tablicami. Więcej fotografii z uroczystości na stronie: Weekend w Galicji Fot. R. Kot W dniach od 27 do 29 czerwca członkowie TPZJ przebywali na wycieczce w Przemyślu. Zwiedziliśmy stare miasto, liczne przemyskie kościoły, zamek i podziwialiśmy architekturę miasta położonego na wzgórzach nad Sanem, nazywanego często małym Lwowem. Ze wzgórz okalających miasto podziwialiśmy panoramę Przemyśla. Mogliśmy również obejrzeć fragment twierdzy przemyskiej, wybudowanej przez Austriaków, która liczyła 56 fortów. Wspominaliśmy bpa Ignacego Krasickiego, kanonika przemyskiego i proboszcza katedry w Przemyślu, także przebywającego krótko na sesji w Lublinie, gdzie piastował funkcję prezydenta Trybunału Małopolskiego. Krótki i złośliwy wizerunek któregoś z tych miast zamieścił w Monachomachii : W mieście, którego nazwiska nie powiem, Nic to albowiem do rzeczy nie przyda, [ ] Było trzy karczmy, bram cztery ułomki, Klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki. A historycy literatury do dziś spierają się o to, czy biskup miał na myśli Przemyśl, czy Lublin? Przy słonecznej pogodzie spacerowano także po uroczym angielskim parku w Krasiczynie, podziwiając rzadkie okazy starodrzewu. Obejrzeliśmy gniazdo rodu Krasickich renesansowy zamek, pięknie niedawno odnowiony. Jeden dzień spędziliśmy we Lwowie. Tu obejrzeliśmy Lwowską Starówkę, gmach Opery Lwowskiej. Pooddychaliśmy atmosferą starego Lwowa, stolicy dawnej Galicji, zaglądając też do Arsenału i na targ sztuki zwany Wernisażem. Jak wszystkie polskie wycieczki odwiedziliśmy nekropolie wielkich Polaków cmentarz Łyczakowski i Cmentarz Orląt Lwowskich. Piękno naturalne, bogactwo zabytków i atmosfera odwiedzanych miejsc z pewnością spowodują, że wielu uczestników wycieczki zapragnie wrócić tam, aby bez pośpiechu kontemplować to piękno powtórnie. Pan Wacław Woźniak w Płouszowicach P. Wacław Woźniak i p. dyr. B. Dzierżak przy lekturze przedwojennej kroniki szkoły w Płouszowicach Pan Wacław Woźniak, członek honorowy TPZJ, założyciel i wieloletni prezes Stowarzyszenia Żołnierzy i Sympatyków 4, Pułku w Kielcach gościł w połowie czerwca w SP w Płouszowicach. Przywiózł tu ufundowaną przez siebie tablicę edukacyjną, obrazującą skrótowo historię 4. Pułku. Obiecał również spotkanie z młodzieżą jesienią, aby przybliżyć jej dzieje 4.P.P. Gościa przyjmowała pani dyrektor Beata Dzierżak w gronie jastkowskich przyjaciół p. Wacława. 12</p>
<p>13 KULTURA I TRADYCJA NASZEJ ZIEMI O przygotowaniach do powstania i pierwszych walkach w Lublinie Mieczysław Wieliczko W 145 rocznicę wybuchu powstania styczniowego Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Jastkowskiej zorganizowało sesję połączoną z promocją książki A. Polskiego i A. Kasprzaka Miejsca pamięci powstania styczniowego w województwie lubelskim. Uczestnicy mogli także obejrzeć wystawę zdjęć dotyczącą powstania, udostępnionych przez Muzeum Historii Miasta Lublina. Wysłuchano następujących referatów: M. Wypyski (nauczyciel Gimnazjum im. J. Piłsudskiego w Jastkowie): Przed tą nocą o okresie przedpowstaniowym; profesor M. Wieliczko (UMCS): Przygotowanie do powstania i pierwsze walki w Lublinie; A. Polski (Towarzystwo Przyjaciół Fajsławic): Jak powstawała nasza książka; dr Z. Bieleń (Biblioteka im. H. Łopacińskiego w Lublinie): Generał Michał Haidenreich-Kruk; A. Petkiewicz (KUL) Udział księży w powstaniu styczniowym oraz A. Sulik (Kowel): Pamiątki po powstaniu styczniowym na terenie zachodniego Wołynia w obecnych granicach obwodu wołyńskiego Ukrainy. Prezentujemy Państwu wykład profesora Mieczysława Wieliczki. Proszę Państwa, chciałbym najpierw, abyśmy na chwilę zamknęli oczy i spróbowali wyobrazić sobie Lublin z roku Oczywiście musimy się tu oprzeć na trwałych, znanych i niezmiennych punktach topograficznych miasta, a wobec tego przypomnijmy sobie jego świątynie. Jest katedra, jest kościół Powizytkowski NMP przy ulicy Narutowicza, kościół ojców Kapucynów przy Placu Litewskim, jest kościół szpitalny przy ulicy Staszica (kiedyś Bonifratrów), są dominikanie na Starym Mieście i miasto. Miasto obejmuje rynek, obejmuje ciąg ulicy Lubartowskiej w dół, oczywiście daleko od starego miasta na horyzoncie jest Zamek, oddzielony miastem żydowskim, bo zgodnie z niegdysiejszym polskim prawem, Żydzi nie mogli się osiedlać w mieście królewskim, jakim był Lublin, ale pod miastem mogli zakładać swoje siedziby. I tak to było w Lublinie, były tu bożnice, było centrum miasta żydowskiego. Za nim było przedmieście ruskie w ciągu ulicy Kalinowszczyzna, a zaraz koło Kalinowszczyzny zaczynały się folwarki: Sierakowszczyzna, Bielszczyzna bardziej na północ, no i niewiele domków na Ponikwodzie to takie przedmieście z tamtej strony. Od południowej strony ciąg ulicy Zamojskiej w dół i zabudowania Dolnej Panny Marii, tam, gdzie jest dzisiaj ulica Narutowicza i sąsiedztwo oraz troszeczkę w stronę Krakowskiego Przedmieścia, a wiec wokół Placu Litewskiego i trochę domów jeszcze na Wieniawie, czyli mniej więcej tutaj, gdzie jest dzisiaj ulica Wieniawska, no i wieś na Czechowie. Od strony południowej miasto kończyło się na wysokości ulicy Lipowej. Już do cmentarza, to była droga obsadzona lipami, oczywiście był także Ogród Saski, no i to, co jest najważniejsze w tym naszym rozważaniu, czyli koszary świętokrzyskie dzisiejszy gmach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Koszary oczywiście z cerkwią, bo dzisiejszy kościół akademicki, to jest dawna przykoszarowa cerkiew. Koszary świętokrzyskie to była siedziba trzech tysięcy wojska, bo obok głównego gmachu przylegała do koszar jeszcze ta część, gdzie jest dzisiaj ulica Łopacińskiego i Kolegium Jana Pawła II. Jeszcze trzydzieści lat temu w tym miejscu były dawne stajnie koszarowe użytkowane przez różne agendy KUL, no i tu gdzie jest konwikt, to wszystko należało do koszar świętokrzyskich. A skoro już o tym mowa, to jeszcze chcę wspomnieć, że naprzeciwko wylotu ulicy Łopacińskiego w al. Racławickie, przy wejściu do Ogrodu Saskiego jest na pagórku kapliczka z figurą Serca Bożego. Jest to masowy grób Rosjan, którzy umierali w koszarach, ponieważ armia rosyjska nie miała tradycji szacunku dla pochówku żołnierskiego. Sprawa pochówku nie ukształtowała się w etosie armii rosyjskiej, mimo starannych reform Piotra Wielkiego, który przecież ustalił jedną, bardzo ważną rzecz żołnierz rosyjski nie poddaje się do niewoli, a ten który się do niej dostał, jest zdrajcą ojczyzny. Obraz topograficzny miasta, zarejestrowany 18 kwietnia w 1860 roku, przedstawiłem Państwu w dużym skrócie. Wprawdzie miasto optycznie zdaje się być okazałe, lecz wewnętrzny stan ducha jego mieszkańców przedstawiał się coraz gorzej. Spowodowany on był rozkładem stosunków pańszczyźniano-feudalnych i rodzącym się kapitalizmem. Do tego problemu powrócę, ale teraz chcę przedstawić pewną stratyfikację społeczną. Jeśli bowiem chcemy mówić o powstaniu w Lublinie, to trzeba by wiedzieć, kto mógł w tym powstaniu uczestniczyć, kto uczestniczył, kto chciał uczestniczyć itd. Przemiany społeczne i gospodarcze tego okresu Prof. dr hab. Mieczysław Wieliczko jest wykładowcą w Instytucie Historii UMCS oraz popularyzatorem historii Fot. S. M. Stępniak Sesję przygotowali: M. Kopycińska-Lehun, M. Mazurek, H. Skomorowska, M. Wypyski, oprawa plastyczna M. Dudek, wybór tekstów i recytacja A. Rozmysł. 13</p>
<p>14 powodowały ożywienie polityczne na swój sposób, ponieważ nowe, tworzące się grupy społeczne szukały sobie miejsca w społeczeństwie. Na skutek tych przemian rosła aktywność ludzi. Przypomnijmy, że jest to schyłek ery Paskiewiczowskiej, kiedy stosunki polityczne w zaborze przez cały czas były antypolskie. W końcu 1859 roku żandarmeria wszczęła śledztwo w sprawie kontaktów pomiędzy grupami młodzieży lubelskiej i warszawskiej. Należy mieć świadomość, że między Warszawą a Lublinem istnieje wówczas tylko łączność konna oraz kontrolowane rogatki miejskie, kolei jeszcze nie było i łatwo było zauważyć, kto się z miasta wybiera i gdzie, a jak się go zauważyło w Lublinie, to się na niego czekało w Warszawie. Wobec tego, można było bardzo łatwo zorientować się, kto z tych kółek szkolnych warszawskich i lubelskich ze sobą się spotyka, i to był początek. Okazało się, że tu w Lublinie są kolportowane pisemka emigracyjne, m. in. L. Mierosławskiego, a to postać dosyć znana z wydarzeń rewolucyjnych jeszcze z okresu Wiosny Ludów, jeden z emigracji wojskowych i organizatorów przyszłego zrywu powstańczego. Wtedy właśnie namierzono niejakiego Leona Frankowskiego, który te odezwy Mierosławskiego miał nosić. 15 stycznia w 1861 roku, raport policyjny zanotował: rozrzucone zostały w sklepach cukierniczych i innych miejscach publicznych tutejszego miasta, jedną ręka i pismem zdaje się udanym pisane, kartki wzywające do zmiany szyldów. Chodziło o to, że szyldy były w języku rosyjskim. A wobec tego, jakaś agitacja się zaczęła. Potem się okazało, że nieznani sprawcy wybili parę szyb u tych sklepikarzy, którzy otrzymali wezwania, żeby zmienić szyldy, a ich nie zmienili. Poszkodowani poskarżyli się policji, a policja szukała tych nieznanych sprawców. 21 styczna w kościele ojców Kapucynów młodzież zaczęła śpiewać pieśni, które wg raportu policji ustawami żadnych bractw nie są przewidziane. Wobec tego poczekano, aż ludzie zaczęli wychodzić z kościoła i żandarmeria zaczęła wyłapywać tych chłopaków, a dorośli stanęli w ich obronie. Zrobił się tumult. A dzieje się to wszystko przy Placu Litewskim, gdzie po drugiej stronie są siedziby generałgubernatora lubelskiego, namiestnictwo (dawny rektorat UMCS), a więc centrum miasta, oczywiście objęte ochroną wojskowo-policyjną. W wyniku tego zdarzenia uczniom zakazano wyjazdów z miasta na ferie bez policyjnych pozwoleń, zakazano noszenia cywilnych ubrań na ulicy, bo chodziło się wtedy w mundurkach w szkole, i przebywania wieczorem w mieście. Zaczęto wyłapywać młodzież. Aby to wyegzekwować, na ulicach pojawiły się patrole policyjne, a więc narastała pewna atmosfera niepokoju w mieście. W lutym zaczęły się wybuchy petard po nocy, strzały, jednym słowem narastał niepokój, a raporty policyjne zaczęły odnotowywać spotkania młodzieży robotniczej, rzemieślniczej, subiektów sklepowych i uczniów gimnazjalnych, a więc młodzież zaczęła się spotykać i nagle na ulicy pojawiły się orzełki na szpilce, które młodzież rozdawała przechodniom i ludzie wpinali je w ubrania (jak oporniki w 1981), co szybko zostało zauważone przez policję i rozpoznane jako znak jakiejś rzekomej organizacji, a nade wszystko pewien wyraz patriotyzmu mieszkańców. 25 lutego w kościele Dominikanów odbyło się: nabożeństwo za poległych pod Grochowem, na które wszystkich Polaków w imieniu młodzieży polskiej wzywa. Jest to akurat rocznica bitwy pod Olszynką grochowską. I w tym momencie, proszę Państwa, rozpoczyna się pewien ciąg wydarzeń patriotycznych, bo czczenie pamięci powstania listopadowego jest elementem budowy nastrojów powstańczych dla powstania styczniowego. Tu jest pewna prawidłowość w ożywieniu patriotycznym. Oczywiście na to nabożeństwo młodzież rozesłała zaproszenia imienne, oczywiście ludzie do kościoła przyszli. Świątynia Dominikanów miała wielką tradycję w Lublinie, szczególnie tradycję relikwii Krzyża Świętego. Wyjątkową uroczystością był doroczny odpust na święto Podwyższenia Krzyża Świętego. Podczas takich uroczystości wychodzącym z kościoła zaczęto rozdawać kartki, pocztówki z wizerunkiem Jana Kilińskiego i z nadrukiem: Na pamiątkę trzydziestej rocznicy zwycięstwa pod Grochowem, ofiaruje się uczniom rzemieślnikom. Kiliński związany jest z powstaniem Kościuszkowskim, a więc łączy się tu dwa powstania. W taki sposób podkreślano ciągłość walki narodowej. Tradycja roku 1794 i 1830/1831 weszła w nową fazę. W przeddzień uroczystości rocznicy grochowskiej zaaresztowano Ignacego Starzyńskiego, syna znanego lekarza lubelskiego, a podczas rewizji w domu znaleziono, jak wynikało z raportu policyjnego: podejrzane papiery. Więźnia deportowano do cytadeli warszawskiej. Było to wydarzenie, które zwróciło powszechną uwagę, bo lekarz przecież to postać znana, a młody człowiek tym bardziej. Zaraz potem aresztowano subiekta sklepowego, Henryka Szybłowskiego, który był znany policji jako organizator tych konspiracyjnych zebrań młodzieży robotniczej i rzemieślniczej. Wielu innych aresztowano, oczywiście ich zwalniano z poleceniem przyzwoitego prowadzenia się w przyszłości. Oznaczało to już bezpośrednie represje, a jeśli weźmiemy pod uwagę psychologię młodzieży, wywoływało to skutek odwrotny od zamierzonego i przyzwoite prowadzenie się oznaczało teraz wzmożoną aktywność. Miała ta młodzież Towarzystwo Zabaw i Chwil Szczęśliwych pod wezwaniem Kochajmy się. Okazało się ono być organizacją polityczną, która gromadziła młodzież rzemieślniczą, handlową, gimnazjalną i prowadziła akcję patriotyczną w mieście. Wydarzenia warszawskie, jakie nastąpiły w lutym</p>
<p>15 roku, poruszyły społeczeństwo Lublina. Na to poruszenie miały także wpływ obchody rocznicowe roku oraz pochody i manifestacje krwawo stłumione w Warszawie. W Lublinie społeczeństwo zaakcentowało swoją dezaprobatę wobec poczynań zaborcy w taki sposób, że nastąpił masowy udział w nabożeństwach i początek noszenia żałoby narodowej. Pojawiać się zaczęła u pań biżuteria łącząca elementy kultowe i patriotyczne, np. orzeł wkomponowany w krzyż, co zaczynało być coraz bardziej powszechne. Oczywiście zaczęły się procesy sądowe. Antoni Mysłowski, aplikant sądowy, jeden z najbardziej czynnych organizatorów akcji patriotycznych mówił przed sądem: śpiewy i modły, jakie w dzisiejszych czasach mają miejsce, mieszczą w sobie prośbę do Boga o przywrócenie dawnego bytu i szczęścia naszemu krajowi. To było wszystko, co można było w warunkach mowy sądowej powiedzieć. Wzrost tych nastrojów patriotycznych w mieście i powszechny niepokój był tak wielki, że 15 marca 1861 roku utworzono Delegację Obywatelską, złożoną z dorosłych, która to organizacja miała czuwać, aby nie dopuszczać do represji władz wobec młodzieży. Po dwóch tygodniach, deputacja rozwiązała się. Wobec tego 4 kwietnia powołano Komitet Bezpieczeństwa, złożony z trzydziestu czterech obywateli: do którego wybrani zostali ludzie z różnych klas społeczeństwa. Jak zanotował raport policyjny już 15 kwietnia komitet ten został rozwiązany. Tymczasem gromady uczniów składały wizyty dostojnikom administracji gubernialnej z kocią muzyką, tzn. młodzież schodziła się późnym wieczorem pod pałac Radziwiłłowski na pl. litewskim, i dzwonkami, kawałkami blachy, pokrywkami bębniła, śpiewała i pokrzykiwała. I tak noc po nocy, wreszcie jak tylko się okazało, że z koszar świętokrzyskich wychodzi większa grupa żołnierzy, aby dojść do pl. litewskiego przez całe Krakowskie Przedmieście, co wymagało trochę czasu, wiec zanim dochodzili żołnierze, to już tych od kociej muzyki nie było. Koncerty powtarzały się coraz częściej. Wobec tego wprowadzono nakaz chodzenia z latarniami po mieście po godzinie 22. Przekorna młodzież już od 16 kwietnia zaczęła obnosić latarnie zatknięte na żerdzi i paradować po Krakowskim Przedmieściu, co denerwowało władzę. Aresztowano agitatorów Juliana Chlebowskiego i Aleksandra Cićwickiego i wywieziono do twierdzy zamojskiej. Spokój na ulicach jednak nie powrócił, a protest społeczeństwa przybierał coraz to inne formy. Podczas procesji Bożego Ciała udekorowano okna trójkolorowymi chorągiewkami, które policja zaczęła zdejmować, więc tłum zaczął ścigać policję. 9 czerwca po nabożeństwie patriotycznym w kościele Powizytkowskim tłum wyszedł z kościoła i najkrótszą drogą, tj. ulicą Kapucyńską, udawał się pod gmach gubernatora. Oczywiście drogę zagrodziło wojsko, najeżyły się bagnety i w tych warunkach nastąpiła umowa społeczna - pójdziemy do domu, jeśli wojsko wróci do koszar. Wojsko wróciło do koszar, a ludzie się rozeszli. Były to już oznaki, powiedzmy, zbiorowego działania, pewnej determinacji i wyraźnego przeciwstawiania się władzy. 25 czerwca przy ulicy Lipowej, sufragan ks. Wincenty Baranowski sprawował nabożeństwo patriotyczne na cmentarzu. Usypano kopiec, postawiono krzyż, zeszło się sporo ludzi. Była to wyraźna manifestacja, na którą zareagował dyrektor Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Aleksander Wielopolski i zwrócił się do biskupa ordynariusza, Wincentego Pieńkowskiego z pismem porządkującym, w którym uznał udział hierarchy w takich zgromadzeniach za niestosowny. Oczywiście ulica o tym nie wiedziała. Powszechne zainteresowanie budziła sprawa sądowa wspomnianego Antoniego Mysłowskiego, którego bronił Stanisław Kasperski. Adwokat siłą swojego talentu wybronił go, a tekst jego mowy obrończej był powszechnie przepisywany, czytany, powtarzany itd. Nadeszły nieoczekiwanie, albo i oczekiwanie, ważne święta państwowe: 3 sierpnia - imieniny cesarzowej, a 5 dni później jej urodziny, miasto zostało iluminowane, wówczas»[...] to gromada chłopców, przeważnie terminatorów, biegała po ulicach i krzycząc złodziej łapaj leciała jak szalona i wywracała lub gasiła palące się kagańce [...]«. Walery Przyborowski dokumentalista powstania styczniowego zapisał to w swoich wspomnieniach. 8 sierpnia, czyli 5 dni później, ponowne przygotowanie, iluminacja, młodzież znowu gasiła światła, ale na ulice wyszło wojsko z bagnetami i doszło do pierwszych ofiar, kilkudziesięciu ludzi, którzy wystąpili w obronie młodzieży, zostało poranionych bagnetami, wielu aresztowano. 12 sierpnia w rocznicę zawarcia Unii Lubelskiej, tłumy zgromadziły się we wszystkich kościołach na nabożeństwa. Znowu doszło do aresztowań na ulicach, wieści o tym obiegły kraj. Lublin stawał się, obok Warszawy, najbardziej aktywnym środowiskiem manifestacji patriotycznych. 28 sierpnia w związku z deportacją Anny Henryki Pustowójtówny, ponownie ruszyły pochody z kocią muzyką. 10 października, w uroczystościach rocznicowych Unii Horodelskiej w Horodle uczestniczyła duża delegacja Lublinian. Przez Lublin podróżowały delegacje z innych części środkowej Polski, które oczywiście były przyjmowane. Miasto udzielało schronienia, wracali z powrotem, dawano im ozdobne adresy z życzeniami, a patrole policyjne i wojskowe, zaczęto przeganiać kamieniami; z zaułków bram i ulic leciały kamienie w kierunku patroli. Warto powiedzieć słów kilka o kościele Powizytkowskim. Został zbudowany przez króla Władysława Jagiełłę jako wotum za zwycięstwo pod Grunwaldem, a budowali go jeńcy krzyżaccy, których dokumenty nie wymieniają z nazwisk. Podobno umieszczono ich na terenie dzisiejszych Niemiec k. Lubartowa (stąd nazwa), skąd mieli być dowożeni na teren budowy kościoła. Zarówno dawniej, jak i dziś w kościele tym odprawiają się msze patriotyczne, a jego ołtarz nazywany jest często "ołtarzem Ojczyzny". Znajduje się tu także wiele tablic pamiątkowych, których umieszczenie i poświęcenie nie zawsze było legalne. 15</p>
<p>16 Jak wyglądał wtedy Lublin? Liczył wówczas ponad 19 tys. mieszkańców, w tym około 10 tys. Żydów. Liczbę ludzi niższego powołania szacowano na 4 tys., w mieście było 61 fabryk i manufaktur, w tym największą fabryką był zakład Gronenberga zatrudniający niespełna 50 ludzi, fabryka machin rolniczych Dawida i Duglasa Beirdów, to także większy zakład. W 1863 roku tablica zatrudnienia w Lublinie notuje 158 profesji, w tym 70 warsztatów szewskich, 31 krawieckich, 11 blacharskich, 7 ciesielskich, 6 garncarskich, 5 kowalskich, 3 mechaniczne, 21 rzeźnickich, 10 ślusarskich, 6 murarskich. Były to warsztaty zarówno właścicieli wyznania chrześcijańskiego, jak i starozakonnego, tj. żydowskiego. 14 października w całym Królestwie wprowadzony został stan wojenny, a w Lublinie aresztowano 207 osób. W kościołach oczywiście nabożeństwa i patriotyczne pieśni. Uwięzionych wysyłano do twierdzy zamojskiej i do cytadeli warszawskiej. Trzeba podkreślić, że wydarzenia lat '60/'61 stanowią pierwsze, świadome zorganizowane wystąpienia o charakterze politycznym ludzi niższego powołania, jak ich kwalifikowała policja. Wróćmy do bezpośrednich przygotowań powstańczych. Zaczęły się latem '61 roku. Wybory do Rady Miejskiej wyznaczone na 3 października tego roku poprzedziła już wyraźna agitacja wśród mieszkańców i to o charakterze patriotycznym. Stanisław Krzycki, właściciel folwarku Sierakowszczyzna, o którym wspominałem (dzisiaj to jest rejon ulicy Lwowskiej, rondo gen. Leona Berbeckiego i ciąg ulicy Andersa, mniej więcej na wschód od cmentarza przy ulicy Unickiej w stronę kościoła św. Agnieszki na Kalinowszczyźnie, natomiast Lemszczyzna, Bielakowszczyzna były troszeczkę dalej) z racji dostarczania przez folwark furażu do koszar świętokrzyskich, prowadził agitację wśród żołnierzy. Bracia Frankowscy, zwłaszcza Leon, potem komisarz cywilny powstania, powieszony 16 czerwca w '63 roku na polach za koszarami świętokrzyskimi, odznaczali się większą aktywnością w tej dziedzinie. Ksiądz Baltazar Paśnik, wikariusz katedralny, od 1855 roku obejmował taką akcją agitacyjną mieszkańców miasta, pobliskich folwarków i przedmieść. Kazimierz Walentowicz, prowizor aptekarski, prowadził agitację w dalszych okolicach podmiejskich. Józef Sobolewski, śladem poprzednika, także agitował żołnierzy. Akcja spiskowa zyskała poparcie duchowieństwa, urzędników, zdymisjonowanych żołnierzy, rzemieślników, zarówno Polaków, jak i Żydów, zwłaszcza młodzieży rzemieślniczej. Policja ustaliła, że kleryk kapucyński, Edward Nowakowski utrzymywał łączność z warszawskim środowiskiem spiskowym. Tu należy powiedzieć o jednej istotnej rzeczy, mianowicie że zakony, poczynając od bernardynów, kapucynów przede wszystkim, to od czasów kiedy ks. Piotr Skarga napisał nam nabożeństwo żołnierskie, czyli od początku XVII wieku, wiązały się z ludźmi, którzy służyli ojczyźnie zbrojnie, i to było normalne. To zakonnicy przede wszystkim byli kapelanami w wojsku, bo w klasztorze zawsze było kilku, jeden drugiego mógł zastąpić w posłudze kapłańskiej, gorzej było z wikariuszami, proboszczami duchowieństwa diecezjalnego, bo tu były obowiązki, co do których trudno było o zastępstwo, a osierocić parafię nie uchodziło. Dlatego taką szczególną rolę spełniały zakony. Kapucyni lubelscy i kapucyni warszawscy mieli ten pierwszy, większy kontakt. Znana jest postać Izaaka Etingera, który prowadził agitację wśród Żydów, Izabeli Bieczyńskiej w adwokaturze, a hotel Angielski, tj. dzisiaj dom nr 21 przy Krakowskim Przedmieściu, był centrum lubelskiej konspiracji. Tutaj odbywały się odprawy organizatorów akcji w województwie lubelskim i podlaskim. Policja doskonale zorientowana pilnowała tego dokładnie. Wobec tego 18 grudnia '62 roku, żandarmeria ujęła ks. Paśnika, wspomnianego wikariusza z katedry, i Jana Bogdanowicza, zastępcę i członka Komitetu Centralnego, nadzorującego akcję powstańczą na Podlasiu, w Lubelskiem i na Rusi Czerwonej. Ruszyły aresztowania w Chełmie, w Krasnymstawie, w kilku innych miejscowościach. Aresztantów zwożono do twierdzy zamojskiej, tu się zaczęło śledztwo pełne okrucieństwa. Proszę Państwa, dla mnie fakt, że 16 czerwca '63 roku ks. Paśnik pozbawił się życia, udręczony tym przesłuchaniem, jest faktem wyjątkowym, bo jeśli kapłan targnął się na życie, to musiał być naprawdę fizycznie i psychicznie zmaltretowany. Zmarł w twierdzy zamojskiej wspomniany wcześniej Walentowicz. Naczelnikiem na województwo lubelskie mianowano adwokata Gregorowicza, w mieście naczelnikiem był prawdopodobnie Alpolinary Pluciński. Aresztowania zdziesiątkowały konspirację do tego stopnia, że do akcji było gotowych około 700 ludzi bardzo słabo uzbrojonych. Wiadomość o terminie wybuchu powstania w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. przyjęto w kierownictwie z mieszanymi uczuciami. Ale sceptycyzmu dorosłych nie podzielała młodzież porwana hasłami patriotycznymi. W nocy Michał Mulakiewicz wyprowadził z miasta ponad 100 słabo uzbrojonych ludzi, żeby zaatakować Lubartów. Szli polami w mroźną noc, w kopnym śniegu. Mówię o takich szczegółach, proszę Państwa, dlatego że, jestem tym zawodowym piszącym i czasem nam w ciepłym pokoju przy biurku, to się tak dobrze pisze lub czyta. Ale gdybym zaproponował przejść się tak w nocy 10 kilometrów po zaśnieżonych polach, poznalibyśmy po części odczucia powstańców. I oczywistą jest rzeczą, że władza zaborcza wiedziała, iż ta partia powstańcza wyszła, bo rogatka lubartowska przecież przypilnowała, kto z miasta wychodzi. Wówczas z całą pewnością do Lubartowa został wysłany konny posłaniec, który musiał dojechać tylko do Niemiec, bo tam już następny czekał na wypoczętym koniu, żeby podjechać do Łucki, gdzie czekał kolejny i w ten sposób w ciągu godziny do koszar w Lubartowie dotarła wiadomość, że idzie wataha na Lubartów. Wojsko się wyspało spokojnie, no troszkę poderwane alarmem o 5 rano, uformowało się, wyszło z koszar i czekało. Doszło do pierwszego starcia, bardzo dramatycznego. Parę salw, kilka strzałów z armaty, chłopcy się cofnęli i zaczęli uchodzić aż pod Kurów, żeby się pozbierać. Inni spiskowcy przygotowani do ataku na odwach zebrali się w dzisiejszym kościele Bonifratrów, tu gdzie obecnie jest siedziba prezydenta miasta, czyli w ratuszu przy ulicy Łokietka. Czekali na swojego dowódcę, który miał ich poprowadzić, 16</p>
<p>17 ale na niego czekała policja, i jak tylko wyszedł z domu, został aresztowany i powstańcy nie doczekawszy się na niego, nie podjęli akcji. Spiskowcy zaczęli uchodzić z miasta do co najmniej 7 partii powstańczych zlokalizowanych na Podlasiu, w Górach Świętokrzyskich i na Lubelszczyźnie. W roku szkolnym '62/'63 z 706 zapisanych uczniów, 340 zostało w szkole, połowa poszła do powstania. Było to powstanie dzieci, powstanie młodzieży, dlatego było najbardziej dramatyczne. Zgrupowanie Antoniego Zdanowicza w Kazimierzu nad Wisłą, na wieść o ciągnącej z Lublina ekspedycji, przeprawiło się na drugą stronę i nad Słupczą doszło do walki. Ujęty został Leon Frankowski, naczelnik województwa lubelskiego, stracony w upamiętnionym miejscu przy dzisiejszej ulicy Langiewicza. Wcześniej, w tym dzisiaj wielkim i szczególnym miejscu w miasteczku uniwersyteckim, gdzie w moich studenckich czasach, był tylko zmurszały krzyż, mało kto wiedział, dlaczego w tym miejscu stoi krzyż i, co się z tym wiąże, władza komunistyczna najchętniej unikała odniesień do zaborcy. Ten krzyż stał do lat 60. XX wieku, kiedy to pod pretekstem budowy hotelu asystenta został usunięty. Młodzieży godzi się przypomnieć, że jeszcze w moich studenckich czasach miasto od strony południowej kończyło się na domach akademickich, a od zachodu były jeszcze tylko koszary 7. pułku. Tu gdzie dzisiaj jest LSM i dalsze osiedla mieszkaniowe to były pola, urodzajne pola. W miejscu, na nieużytkach za koszarami świętokrzyskimi, wśród wąwozów, jarów i pagórków, było miejsce egzekucji. Tu 3 lutego 1864 roku rozstrzelano Barczewskiego, Błońskiego, Meskuła z Kamionki, a 6 marca Kazimierza Bogdanowicza i kilku żołnierzy rosyjskich. Tak, bo byli wśród Rosjan tacy, którzy się z powstańcami łączyli, a byli to często Polacy. W armii rosyjskiej był przecież stały pobór do wojska rosyjskiego, choć pilnie przestrzegano, żeby w Królestwie Polskim w armii rosyjskiej żaden Polak nie służył. Polacy służyli głównie w Korpusie Orenburskim oraz na Kaukazie, czyli na skraju Kazachstanu i w korpusie Syberyjskim, czyli w Irkucku. Miejsce egzekucji powstańców w Lublinie zostało uporządkowane i utrwalone. Dziś jest już porządny pomnik, są wieńce i kwiaty, jest także dawny krzyż. Należy podkreślić, że powstanie zostało złamane w mieście, które zostało obłożone potężną kontrybucją 11 tys. 300 rubli, złupioną z ludności. Zapanował terror i rusyfikacja. W miejscu egzekucji postawiono wspomniany drewniany krzyż. Stawiano krzyże w wielu miejscach potyczek powstańczych na Lubelszczyźnie. Krzyże bardzo charakterystyczne z niekorowanego drzewa, surowego drzewa. Był to wyraz pewnego nawiązania do świętej Matki Ziemi, Ojczyzny, której broniono, o którą walczono i to była ta pamięć o powstaniu, o poległych, o zaginionych, o zesłanych, o wcielonych do rosyjskich korpusów. Dzieje muzeum lubelskiego Od wystaw z 1901 roku do powstania Towarzystwa p.n. Muzeum Lubelskie Powstanie styczniowe przyczyniło się do wewnętrznego wzmocnienia społeczeństwa polskiego, do umocnienia więzi ogólnonarodowych, do wzbogacenia tradycji i świadomości przynależności do jednego narodu polskiego wbrew granicom rozbiorowym i antypolskiej polityce zaborców. Grażyna Jakimińska Lublin w początku XX wieku był miastem gubernialnym średniej wielkości. Nie należał do istotnych w Królestwie Polskim ośrodków nauki i kultury. Działała jednak w mieście grupa inteligencji, w skład której wschodzili przedstawiciele wolnych zawodów i część kadry pedagogicznej lubelskiego gimnazjum. Ludzie ci doprowadzili do powstania wielu instytucji kulturalnych w Lublinie. Początki ruchu muzealnego w Lublinie są związane z Hieronimem Łopacińskim ( ). Łopaciński pochodzący spoza Lubelszczyzny, z miastem nad Bystrzycą związał się dość przypadkowo, ale jak pokazał czas, dla Lublina bardzo owocnie. Był nauczycielem w lubelskim gimnazjum i jednocześnie miłośnikiem przeszłości, a także jednym z pierwszych przedstawicieli miejscowej inteligencji, który dostrzegł konieczność ochrony "starożytności". Dzięki niemu zorganizowano w 1901 roku dwie wystawy przedmiotów sztuki i starożytności oraz dział etnograficzny wystawy rolniczo-przemysłowej. W tych działaniach pomagali mu przedstawiciele lubelskiej inteligencji, również w późniejszym okresie wspomagający muzeum nie tylko eksponatami, ale także pracą społeczną. Były to bowiem czasy pozytywizmu, którego hasła propagowały pracę organiczną i pracę u podstaw. W wielu przypadkach działalność ta wyzwoliła inicjatywy o długim trwaniu. Jednym z tych przykładów jest Muzeum Lubelskie. Hieronim Łopaciński, który oprócz pracy pedagogicznej zajmował się badaniami nad przeszłością Lublina i ludzi zamieszkujących Lubelszczyznę, był też kolekcjonerem zbierał też stare druki, ryciny i dokumenty. Wiele z nich pokazał na wystawie przedmiotów sztuki i starożytności. Katalog tej wystawy zawiera opis zbiorów i dzięki temu możemy mieć wyobrażenie o randze i zakresie zbiorów skromnego nauczyciela lubelskiego gimnazjum. Autorka jest historykiem, pracownikiem Muzeum Historii Hieronim Łopaciński 17</p>
<p>18 Lubelszczyzna jest kolebką polskiego muzealnictwa. W Puławach księżna Izabela Czartoryska otworzył a, w roku 1801, pierwsze polskie muzeum Świątynię Sybilli. Tej Światyni Pamięci patronowało hasło Przeszło ść Przyszłości. Sto pięć lat potem, tj. 12 grudnia 1906 roku powołano do życia Muzeum Lubelskie, które w 2006 roku obchodziło stulecie istnienia. Założyciele i ich kontynuatorzy pracowali dla rozwoju powstałej instytucji, realizując hasło księżnej Izabeli. Zanim jednak doszło do organizacji muzeum w Lublinie, miało miejsce kilka ważnych wydarze ń, które doprowadziły do realizacji tego zamierzenia. Statut Towarzystwa p.n. "Muzeum Lubelskie" 1914 r. Drugą osobą godną przypomnienia, a wystawiającą w roku 1901 swe zbiory był Wacław Lasocki ( ). Pochodzący z Wołynia absolwent Uniwersytetu Kijowskiego, lekarz, za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Syberię. Po powrocie do kraju pracował w Drodze Żelaznej Nadwiślańskiej. Był także kolekcjonerem zasłużonym dla polskiej kultury. Wspólnie z nałęczowskimi lekarzami Antonim Puławskim i Bronisławem Malewskim założył Muzeum Nałęczowskie. Większość swych zbiorów graficznych, a także pamiętniki i wspomnienia zesłanych na Syberię powstańców styczniowych, z którymi zetknął się w czasie tułaczki, W. Lasocki przekazał w 1903 roku Muzeum Narodowemu w Krakowie. Lasocki nie zapomniał też o Lublinie. W 1921 roku wzbogacił Muzeum Lubelskie częścią swojej kolekcji. Składały się na ten dar przekazany aktem notarialnym pamiątki osobiste z zesłania do Usola, ryciny i biblioteka. Wspomnianej wystawie przedmiotów sztuki i starożytności towarzyszył katalog, opracowany w dwóch językach polskim i rosyjskim. Spisano w nim około 4000 zgromadzonych eksponatów. Oprócz wymienionych osób najważniejszymi wystawcami byli: Magistrat miasta Lublina, Biblioteka Seminarium Duchownego Rzymsko-Katolickiego. Wystawiono również zbiory kościelne kościołów lubelskich i pozalubelskich, w tym dominikanów, zbiory cerkwi prawosławnej, gimnazjum lubelskiego, cechów rzemieślniczych. Prezentowały też swoje zbiory osoby prywatne, m. in. Leon Hempel, Stefan Kowerski, Maria i Jan Stroynowscy, Eustachy Świeżawski, Władysław Olechnowicz, Antoni Rostworowski, ksiądz Jan Ambroży Wadowski, Robert Przegaliński, Tadeusz Rojowski, Maria Trzebińska, Juliusz i August Vetterowie. Rękopis katalogu znajduje się w Zbiorach Specjalnych Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej noszącej imię Hieronima Łopacińskiego. Drukiem ukazał się w roku Wystawie towarzyszył też Album, zawierający fotografie sal i eksponatów zgromadzonych w gmachu podominikańskim. Wystawę przedmiotów sztuki i "starożytności", przygotowaną w gmachu podominikańskim obejrzało w trakcie 6 tygodni jej trwania 12 tys. zwiedzających. Rola jej polegała na uświadomieniu szerszym kręgom społeczeństwa znaczenia zabytków kultury oraz potrzeby ich ocalenia. Ekspozycja, organizowana w czasie zaborów, miała też wydźwięk patriotyczny. Ukazywała ślady przeszłości narodu, jego bogactwa materialnego i duchowego. Frekwencja i notatki prasowe pokazały, że zamysł organizatorów został zrealizowany, a cel osiągnięty. Drugą wystawą zrealizowaną w Lublinie w 1901 roku, jak pisał Sergiusz Kolosów, w roku, w którym słońce świeciło tylko dla Lublina, była wystawa rolniczo-przemysłowa, której dział etnograficzny wzbudzał szczególne zainteresowanie. Przygotowując scenariusz ekspozycji, Łopaciński nawiązał kontakty z warszawskim Muzeum Etnograficznym, odwiedził wystawę etnograficzną w Pradze i Muzeum Rumiancewa w Moskwie, a także konsultował się m. in. z Zygmuntem Glogerem, Erazmem Majewskim, Janem Karłowiczem. Ich doświadczenia były mu pomocne nie tylko dla przygotowania wystawy. Jak pokazały lata następne wykluwał się wówczas zamysł stworzenia muzeum. W opisie wystawy zamieszczonym w Wiśle w 1902 roku H. Łopaciński poinformował czytelników o myśli urządzenia muzeum, która podczas wystawy się zrodziła i doznała poparcia. Powtórzył hasło utworzenia zaczątku muzeum z zebranych w wyniku wystaw eksponatów w sprawozdaniu zamieszczonym w Księdze pamiątkowej wystaw lubelskich wydanej w 1902 roku. Oznaczało to, iż pierwszy krok ku powstaniu muzeum został uczyniony. Łopaciński wyjaśnił pochodzenie nazwy "muzeum", zamieścił krótką historię muzealnictwa, przedstawił podział muzeów ze względu na rodzaj gromadzonych zbiorów. Zwrócił także uwagę, iż [ ] więcej niż książki kształcą człowieka podróże i oglądanie okazów oryginalnych czy to sztuki, czy przemysłu, czy tworów natury, które więcej pouczą niż najlepszy, najdokładniejszy, najbarwniej skreślony ich opis. Temu oglądowi miało służyć zgromadzenie przedmiotów sztuki i nauki w jednym miejscu, czyli w muzeum. Łopaciński miał też świadomość, że zabytki dawnej kultury i sztuki niszczeją i właśnie w muzeum widział miejsce ocalenia ich od zagłady i zapomnienia. Uważał ponadto, że dla utworzenia muzeum potrzebne są dobre chęci jednostek i różnych instytucji społecznych. Wszystkie, w dużym skrócie przedstawione, przemyślenia Łopacińskiego przystają do obecnej, wypracowanej przez setki lat definicji muzeum. "Słówko" otworzyło oczy wszystkim tym, którzy uważali, że na prowincji nie ma nic godnego uwagi, nie dostrzegali jej historii i bogactwa kulturowego. H. Łopaciński zwracał uwagę, że "[ ] w muzeach prowincjonalnych lub miejscowych powinno być wszystko, co by dało pojęcie o tym właśnie miejscu". Wymieniał więc twory przyrody oraz wytwory kultury ludzkiej od czasów najdawniejszych. Wszystkie one bowiem dadzą nam pojęcie o kulturze, "[ ] sztuce [ ] i pozwolą lepiej zrozumieć czasy dzisiejsze". Idea muzeum materializowała się w Lublinie stosunkowo długo. Jak zawsze w takich przypadkach problemem były pieniądze i lokal. Część zbiorów pozostałych po wspomnianych wyżej wystawach przejęło Lubelskie Towarzystwo Rolnicze. Zbiory te miały stanowić zaczątek 18</p>
<p>19 janowskie, które mimo wojen zachowały się w zbiorach muzealnych i należą do najstarszych i najcenniejszych jego eksponatów. Zbiory ofiarowali również dr Władysław Olechnowicz, Leon Hempel, Hipolit Lucht. Kiedy wykrystalizowała się w ramach Lubelskiego Towarzystwa Rolniczego idea zorganizowania muzeum w Lublinie powołano Komitet, w którego składzie znajdowali się Hieronim Łopaciński, Leon Hempel i Stanisław Śliwiński. Po śmierci Łopacińskiego, któremu nie było dane oglądać owoców swojej pracy, akcję propagandową na rzecz powołania muzeum prowadził w lubelskiej prasie dr Andrzej Berezowski. To on napisał w Ziemi Lubelskiej w 1906 roku: W Muzeum naszem zajmą pokaźne miejsce okazy cechujące przyrodę i produkcję rolniczo-przemysłową ziemi lubelskiej; pragnęlibyśmy odzwierciedlić w nim życie ludzi Lubelskiego, jego stroje, budownictwo, sprzęt domowy i przemysł, jego wierzenia i obyczaje prastare. Chcielibyśmy zebrać na koniec zabytki odwiecznej kultury naszej, od życia przedhistorycznego począwszy aż do czasów najnowszych, by uchronić od zguby i zagłady, a oddać przyszłym pokoleniom niejedną pamiątkę ojczystą. Dzięki społecznej ofiarności 12 grudnia 1906 roku nastąpiło uroczyste otwarcie muzeum w gmachu podominikańskim. Fakt ten dostrzeżono nie tylko w prasie lubelskiej. Z uznaniem opisano to wydarzenie w Bibliotece Warszawskiej "[ ] Oto w kraju naszym powstało pierwsze muzeum prowincjonalne. Zdobył się na nie Lublin". W krótkim czasie, do już zgromadzonych, dołączono zbiory innych działających w Lublinie towarzystw: Higienicznego, Lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, a także Biblioteki Publicznej. W roku 1914 powstało Towarzystwo pn. Muzeum Lubelskie. Powołano je w celu zapewnienia funduszy na działalność Muzeum. Głównym inicjatorem przedsięwzięcia był Szymon Tadeusz Piotrowski ( ), dyrektor Lubelskiego Oddziału Banku Handlowego w Warszawie, a także aktywny członek Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Dzięki Piotrowskiemu zakupiono w 1914 roku posesję przy ulicy Namiestnikowskiej 4 (obecnie Narutowicza 4) z budynkami popijarskimi, które po remoncie stały się na przeszło 40 lat siedzibą Muzeum Lubelskiego. Towarzystwo p.n. Muzeum Lubelskie przejęło dotychczas zgromadzone zbiory. Liczba eksponatów powiększała się głównie drogą darów napływających od entuzjastów idei muzealnej i mniej licznych zakupów, realizowanych dzięki wsparciu finansowemu członków Towarzystwa. W 1915 roku dokonano jednego z pierwszych zakupów muzealiów od doktora Stefana Monasterskiego. Większość tej kolekcji głównie cenne XVII-wieczne obrazy, określane w zapisach inwentarzowych jako przykłady szkoły flamandzkiej została rozkradziona w czasie II wojny światowej. Muzeum prowadziło też działalność wystawienniczą. Organizowano przede wszystkim wystawy czasowe z zakresu dziedzin w nim reprezentowanych. Wiele pracy wkładano również w porządkowanie i opracowanie zbiorów. Na liście członków Towarzystwa spotykamy wiele nazwisk ważnych dla kultury Lublina. Byli to przedstawiciele inteligencji, przemysłowcy, pracownicy instytucji finansowych, a nawet całe zakłady przemysłowe, które wzbogacały kasę Towarzystwa. Należeli do nich m.in. Józef Arlitewicz dyrektor Szkoły Lubelskiej, ksiądz Karol Dębiński, m.in. autor przewodników po lubelskich kościołach, Feliks Moskalewski, współzałożyciel Sokoła, Antonina i Leon Koryznowie, dr Wacław Jasiński, dr Paweł Jankowski, Jakub Kippman z Banku Łódzkiego, ksiądz Florian Krasuski, ksiądz Kazimierz Gostyński, Leon Halban, Wiktor Ziółkowski, ksiądz Ludwik Zalewski, Feliks Araszkiewicz, Henryk Zwolakiewicz i poeta Józef Czechowicz oraz przemysłowcy: Bogdan Broniewski, Henryk Sachs, Atanazy Suligowski, właściciel lubelskiej gazowni, Adolf i Henryk Krausse właściciele młyna parowego, Jan Czarniecki prowadzący lubelską fabrykę wódek, Emil Plage, Teofil Laśkiewicz, Mieczysław Wolski, Emilian i Władysław Domańscy, Wacław Moritz, firma Gebethner i Wolff, August Scholtz, Ludwik Hafner, Hipolit Lucht. Lista jest pokaźna, ale trzeba zaznaczyć, iż nie obejmuje wszystkich członków Towarzystwa, a jedynie osoby znane prawie powszechnie wśród mieszkańców Lublina. W Zarządzie Towarzystwa w 1915 roku zasiadali m.in. Nikodem Budny (ziemianin z Jastkowa), dr Kazimierz Jaczewski, dr Aleksander Jaworowski, mecenas Władysław Karwowski, Dominik Kochański, Piotr Ostromęcki (ziemianin z Tomaszowic), Szymon Tadeusz Piotrowski, Konstanty Kietlicz-Rayski, Antoni Rostworowski, Stanisław Śliwiński, Juliusz Vetter i ksiądz Jan Władziński. Towarzystwo wydało w 1915 roku sprawozdanie z pierwszego okresu swej działalności. Zamiary, jakie postawili przed sobą społecznicy lubelscy w kwestii muzeum miały się dopiero rozwinąć. Rozwojowi temu sprzyjało odzyskanie przez Polskę niepodległości. Program muzeum sformułował Hieronim Łopaciński w "Słówku o potrzebie zakładania muzeów, bibliotek miejscowych i prowincjonalnych ". "Słówko" zarysowało program Muzeum typu gubernialnego, ale było jednocześnie jednym z pierwszych programów ruchu regionalistycznego. Zdjęcia ze zbiorów Muzeum Historii Miasta Lublina Gmachy Muzeum Lubelskiego przy ul. Namiestnikowskiej 4 (Narutowicza 4), dawne budynki popijarskie, pierwsza ćwierć XX wieku Wystawa przedmiotów sztuki i "starożytności" gmach podominikański, 1901 r. 19</p>
<p>20 Lidia Czyżewska Autorka jest nauczycielką i regionalistką 90. ROCZNICA ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI Myśląc o przyszłości narodu, Trzeba się oprzeć o jego groby. J. Waldorff Plan cmentarza w Marysinie (na podst. pracy Cz. Kiełbonia, Jastków. Cmentarz legionistów. Dokumentacja historyczna) Ofiarujcie nam minutę modlitwy... Mojej Mamie żołnierzowi Armii Krajowej pseud. Rosa W którąś majową niedzielę ja mieszkanka miasta zatęskniłam za przyrodą i wybrałam się do mojego ulubionego Snopkowa. Było późne popołudnie i w przydrożnych kapliczkach odbywały się nabożeństwa majowe, zwane majówkami. Przypomniałam sobie, że jedna z tych kapliczek w Marysinie powstała przed I wojną światową, a obok niej znajduje się cmentarz żołnierzy armii austro-węgierskiej z 1915 roku i żołnierzy rosyjskich. Po skończonym nabożeństwie zapytałam starszą osobę o cmentarz w Marysinie. Owszem ogólnie określiła jego położenie, ale na pytania szczegółowe nie padła żadna odpowiedź. Wtedy ja zadałam sobie kilka pytań: ile osób wie o istnieniu tego cmentarza? Czy w sytuacji, gdy liczba mieszkańców Marysina i okolic wzrosła w ostatnich latach, nie należy przypomnieć jego dziejów? Wybrałam się na ów cmentarz. Co tam zobaczyłam nie przystaje do widoku cmentarza wojennego w cywilizowanym kraju. Jakiś prostokąt pola, w żadnym razie nie przypominający cmentarza, ogrodzony dziś już starą, zardzewiałą i pogiętą siatką. Tylko z dokumentów wiadomo, że pierwotnie miał wymiary 24x27m, a ostatni remont przydarzył się w latach Wtedy zbudowano drewniane ogrodzenie, wysypano żwirem i piaskiem alejki i ścieżki. Niektóre mogiły podwyższono, postawiono 33 dębowe krzyże. Od tamtego czasu nie prowadzono na jego terenie żadnych prac zabezpieczających, aż do 1975 roku, kiedy to z inicjatywy ówczesnej, miejscowej radnej, Stanisławy Podstawki, teren ten uporządkowano i ogrodzono metalową siatką. Mogiły to zielone, omszałe niewielkie pagórki, prawie niewidoczne wśród traw i młodych drzew. Właściwie można je dostrzec, kiedy się o nich wie. Układ mogił jest już zatarty. Z 19 mogił pojedynczych nie odnalazłam żadnej. Być może na jednej z nich stoi jedyny zachowany pomnik nagrobny, na którym widnieje nieźle zachowany napis: Oberleutnant/Rudolf/Watzenauer/Ldst. Inf. Reg. [zatarte] 6/I Baon/Geffalen/am 2 august Nikt nie wie, kto i kiedy wystawił ten pojedynczy nagrobek i to jest jedno z wielu pytań, jakie zada sobie człowiek odwiedzający ten cmentarz. Przy cmentarzu stoi kapliczka ufundowana w 1905 roku przez Jana Kobiałkę. Fundator w intencji zdrowia swojej żony Agnieszki powędrował z pielgrzymką do Częstochowy. Tam zakupił obraz Matki Bożej depczącej węża i umieścił obraz w wybudowanej kapliczce. Po latach na podstawie tego obrazu została wykonana kopia, znajdująca się tam do dziś (z rozmowy z Marianną Kobiałko, opiekującą się kapliczką). To Jan Kobiałka pozwolił na utworzenie cmentarza na swoich gruntach. Dzisiaj spadkobiercy, nie bacząc na wolę i szlachetność fundatora, nie dopuszczają myśli o przekazaniu cmentarza gminie czy też innej instytucji, która zadbałaby o godny wygląd cmentarza. Może warto dotrzeć do dokumentów i sprawdzić, czy Jan Kobiałka nie przekazał gruntu notarialnie jeszcze przed wojną? Opłakany stan cmentarza uwłacza także całej społeczności gminy, zwłaszcza władzom, chociaż te poprzedniej kadencji czyniły starania o formalny patronat gminy nad cmentarzem. A przed Austriakami wstyd tylko i zażenowanie. Stosunek do cmentarzy, szczególnie wojennych, jest bowiem bezspornym sprawdzianem nie tylko tolerancji, ale i naszego człowieczeństwa. Przykre wrażenie robi cały cmentarz, ale zmusza do refleksji drewniany krzyż, leżący w powolnej agonii. Obok widać metalowy element z kotwicą czy też półksiężycem, wpisany w okrąg, który prawdopodobnie był podstawą krzyża drewnianego. Jedyny w swoim rodzaju. To wielka zagadka, skąd pochodzi i czyja ręka tam go postawiła? Co mówią źródła? Cmentarz usytuowany jest przy drodze wiodącej przez wieś Marysin obok skrzyżowania z drogą polną do Natalina. Pochowani tu żołnierze polegli w bitwie pod Jastkowem. Początkowo wszystkich poległych w bitwie pochowano na obecnym cmentarzu wojennym w Jastkowie, zresztą zgodnie z przewodnią myślą, aby wszystkich poległych traktować z jednakowym szacunkiem, bez dyskryminowania kogokolwiek. Były to chyba ostatnie czasy w historii, kiedy to szacunek należny poległym oddawano po równo zwycięzcom i pokonanym. Jednak pod koniec lat 20., aby zaakcentować tradycję legionową dla potrzeb politycznych obozu Piłsudskiego, ekshumowano szczątki łącznie 154 żołnierzy austriackich, węgierskich i rosyjskich z 4. armii rosyjskiej (być może wśród tych ostatnich byli i Polacy, którzy przecież służyli we wszystkich armiach zaborczych?) i przewieziono na cmentarze wojenne do Garbowa i Marysina. W ewidencji austro-węgierskiej cmentarz w Marysinie figuruje jako obiekt Kriegerfriedhof nr 146 Marysin. Źródła podają różne liczby grobów i pochowanych w nich żołnierzy. Według źródeł, w Marysinie zaraz po bitwie znajdowało się ogółem 31 (inne źródła podają liczbę 34) mogił pojedynczych i zbiorowych (wg Dąbrowskiego 15 mogił zbiorowych i 19 pojedynczych, tj. 34). Cz. Kiełboń przypuszcza, że spoczywa ich tu ok. 100, natomiast M. Dąbrowski, że pochowano ich tu 161. Faktem jest, że na polu przy kapliczce pochowano Austriaków i Węgrów, 20</p>
<p>Nº04/230 ISSN 1427-6038 M I E S I Ę C Z N I K S A M O R Z Ą D O W Y Zagnański Comenius jedyny taki w Polsce str. 6 maj 2015 G M I N Y Z A G N A Ń S K E G Z E M P LA R Z B E Z P ŁAT N Y Święto Konstytucji</p>
<p>DWUMIESIĘCZNIK Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu ISSN 1641-5825 3 (31) W numerze Promocja placówek oświatowych We wrześniu 2004 roku Wielkopolski Kurator Oświaty wprowadził w życie decyzję o</p>
<p>Musisz żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie UROCZYSTOŚĆ 10-LECIA STOWARZYSZENIA SĄDECKI UNIWERSYTET TRZECIEGO WIEKU odbędzie się 29 marca 2014 r. RAMOWY PROGRAM, 29 marca 2014 r. CZĘŚĆ</p>
<p>Aktywne społeczności. Zmiana społeczna. Katalog praktyk Model aktywności społecznej tekst Ula Grzęda / Stowarzyszenie CAL towarzyszenie CAL od początku swojej działalności wspiera aktywność społeczną mieszkańców</p>
<p>03(51)2008 miesięcznik organizacji pozarządowych ISSN 1732-6249 TEMAT NUMERU WSI SPOKOJNA LUDZIE SEKTORA JAROSŁAW DOMINIAK CZŁOWIEK DROBNICY WSPOMINAMY DAREK WLAŹLIK ORGANIZACJA Z KALENDARZA MARZEC: FUDNACJA</p>
<p>FAKTY NOWODWORSKIE Miesięcznik Samorządowy Egzemplarz bezpłatny Wydanie I /IV 2009 Lotnisko Modlin str. 2 Stypendyści są wśród nas str. 10 Wywiad z Przewodniczącym Rady str. 6 2 Od Redakcji FAKTY NOWODWORSKIE</p>
<p>seria ekonomia społeczna Młody Obywatel Uczniowskie projekty na rzecz społeczności lokalnej. Pakiet edukacyjny Młody Obywatel Młody Obywatel Uczniowskie projekty na rzecz społeczności lokalnej. Pakiet</p>
<p>1 R E K L A M A tel. 48 685 50 03 NR 16 (22) 26 kwietnia 2012 roku ROK II ISSN 2084-5014 www.ziemiaradomska.com.pl [email protected] Bezpłatne pismo społeczno-samorządowe Mieszkańców Południowego</p>
<p>Rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce Opis dobrych praktyk Kraków 2010 Wydawca: Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji ul. Szlak 73a, 31-153</p>
<p>Przewodnik Szkolnego Klubu Europejskiego PUBLIKACJA WSPÓŁFINANSOWANA PRZEZ SZWAJCARIĘ W RAMACH SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ PUBLICATION SUPPORTED</p>
<p>MARZEC 2008 Nr 3 (176); Rok XVII ISSN 1232 4930 Pismo Burmistrza i Rady Miejskiej w Leżajsku Cena: 1,50 zł W numerze: Inwestycje w mieście Śmieci problem gmin Netkom rozwija produkcję Minął rok Sesja Rady</p>
<p>Nr 10 (34) Maj 2012 FLISBUD ZREWITALIZUJE MIASTO W Urzędzie Miejskim dn. 23 kwietnia br. podpisano umowę z janowską firmą FLISBUD Stanisław Flis, która będzie wykonywała roboty budowlane dla zadania pn.</p>
<p>2 LUDZIE Ewa Łączyńska-Widz Markowe BWA Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski wręczył dyrektor Biura Wystaw Artystycznych Ewie Łączyńskiej- Widz nagrodę Marka Radia Kraków za wystawę</p>
<p>GAZETA GMINY CHEŁMŻA (114) Nr 2 Luty 2007 ISSN 1506-1957 Program Leader + na rzecz mieszkańców Ziemi Gotyku Pod taką nazwą odbyła się w Kończewicach impreza promocyjna Programu Leader+ połączona z Forum</p>
<p>www.mistia.pl 3(44)2014 lipiec ISSN 1731-5204 w numerze: Polityka prorodzinna dobre praktyki 4-5 Jak poprawiać jakość edukacji w gminach? 6 I Forum Organizacji Pozarządowych i Inicjatyw Obywatelskich Powiatu</p>
<p>5/2011 (118) rok XII ISSN 1508-5082 InfoRegion Fot. Archiwum Nowe Podkarpacie Fot. Archiwum Miasta Przemyśla Tygrysy biznesu Podkarpackiego Trójmiasta Najprężniej działające firmy z południa regionu otrzymały</p>
<p>Osiedla Oświata Projekty ZARZĄD Nr 2 (13) IV czerwiec 2015 r. INFORMATOR DLA SAMORZĄDÓW OSIEDLI WROCŁAWIA ESK WROCŁAW 2016 PROGRAM MOSTY 26 OPOWIEŚCI NA MOSTACH WROCŁAWIA OTWARTYCH NA HISTORIĘ KAŻDEGO</p>
<p>Drodzy Czytelnicy! Czwarty numer Bialskiego Przeglądu Akademickiego towarzyszy rozpoczęciu semestru letniego. Studentom i wykładowcom życzymy z tej okazji, aby te kilka miesięcy dzielących nas od upragnionego</p>
<p>NASZ gazeta bezpłatna Świętokrzyski Informator Samorządowy Nr 3 (62) / 2012 ISSN 1897-4546 Z myślą o pasażerach - rozmowa z Janem Maćkowiakiem, członkiem Zarządu Województwa Świętokrzyskiego czytaj na</p>
<p>Gazeta Bełżycka 1 XXVI sesja Rady Miejskiej 1. Otwarcie sesji. Sesję w dniu 25 kwietnia 2012 roku otworzył Przewodniczący Rady Miejskiej Andrzej Chemperek. 2. Przyjęcie porządku obrad sesji Radni przyjęli</p>
<p>MINISTER GRATULOWAŁ DARII Fot. Mirosław Wójtowicz Na zaproszenie dowódcy Sił Powietrznych w sierpniowych obchodach Święta Lotnictwa w Warszawie uczestniczyła Daria Brozińska uczestniczka zajęć plastycznych</p>
<p>Biuletyn Informacyjny MAGAZYN SAMORZĄ DOWY Nr 3 (82) sierpieñ 2010 nakład 3100 egzemplarzy ISSN 1509-1171 Dni 2 010 Orzysza Dni Orzysza to ważna data w kalendarzu imprez naszej Gminy. Cieszy mnie fakt,</p>
<p>B i u l e t y n W o j e w ó d z k i e g o U r z ę d u P r a c y w W a r s z a w i e NUMER 6 (50) 2012 rok (IX) ISSN 2082-856X Absolwent na rynku pracy 5 Biznes za dotacje 12 50 numerów. Osiem lat 16 W</p>
<p>KWARTALNIK LOKALNEJ AKTYWNOŚCI SPOŁECZNEJ W POWIECIE ZAWIERCIAŃSKIM LATO 2012 NR 1 (11) WWW.ZAWIERCIANIN.PL BEZPŁATNY NAKŁAD 1000 EGZ. ISSN 2081-0121 RYSZARD MACH Mieszkańcy wiedzą najlepiej Spis treści</p>
<p>IN O RMA TOR M A Z O W I E C K I Szanowni Państwo, Środowiskowe Domy Samopomocy w systemie pomocy osobom z zaburzeniami psychicznymi funkcjonują już kilkanaście lat. Ich rola w budowaniu oparcia społecznego</p>
<p>Spis treści WSTĘP Wspólnie budujemy żywy pomnik Jana Pawła II 3 Fundacja Dzieło Nowego Tysiąclecia 4 Władze Fundacji 5 PROPAGOWANIE NAUCZANIA JANA PAWŁA II Dzień Papieski 6 Modlitwa i łączność duchowa</p>
<p>KRZYSZTOF WITCZUK Bierzemy pod lupę gminne wydatki Rozmowa z przewodniczącym Komisji Rewizyjnej Rady Gminy Siedlce s. 4 Inwestycje budzą emocje Rozmowa z Ludwikiem Kamińskim, przewodniczącym Komisji Planowania,</p>
<p>Oświata Opolska Biuletyn Kuratorium Oświaty w Opolu W W W. K U R A T O R I U M. O P O L E. P L W A Ż N E T E M A T Y : Wizyta Ministra Edukacji Narodowej na Opolszczyźnie Zmiany w prawie oświatowym Rok</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 4
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
d6b23819a8370e8ccc8bc9f7c0ddfd43
|
keep
|
[
[
104176,
104188
],
[
104270,
104300
]
] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.039,
"LY": 0.087,
"SP": 0.143,
"ID": 0.045,
"NA": 0.442,
"HI": 0.048,
"IN": 0.207,
"OP": 0.32,
"IP": 0.448,
"it": 0.117,
"ne": 0.129,
"sr": 0.052,
"nb": 0.304,
"re": 0.044,
"en": 0.03,
"ra": 0.105,
"dtp": 0.132,
"fi": 0.05,
"lt": 0.049,
"rv": 0.065,
"ob": 0.223,
"rs": 0.098,
"av": 0.096,
"ds": 0.152,
"ed": 0.146
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00033-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 65,859,020
| 21,893
| 80,398
|
http://docplayer.pl/231817-Raport-podsumowujacy-proces-konsultacyjny-3-pokoi-z-kuchnia-miejsca-aktywnosci-lokalnej-przy-ul-glebockiej-84-warszawa-sierpien-2014-r.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:51:50
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Raport podsumowujący proces konsultacyjny 3 Pokoi z Kuchnią Miejsca Aktywności Lokalnej przy ul. Głębockiej 84 Warszawa, sierpień 2014 r. Konsultacje realizowane były w ramach w projektu pn.: "Lepsze konsultacje w samorządzie" współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
2 Realizacja: Fundacja Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia (www.stocznia.org.pl) Autor raportu: Jan Wiśniewski Współpraca: Zofia Komorowska Zespół prowadzący konsultacje: Karolina Dziarmakowska Dagmara Gortych Jan Mencwel Ewa Stokłuska Jan Wiśniewski 2
3 Spis treści 1. Wprowadzenie Kontekst Organizacja procesu konsultacyjnego Cele konsultacji Przebieg procesu i rekomendacje dotyczące jego powtarzania Spotkania ogólne i dedykowane Spotkanie plenerowe oraz spotkanie dla tzw. zaawansowanych Rekomendacje dotyczące ewentualnego powtarzania tego rodzaju procesów Pomysły zebrane w trakcie konsultacji Funkcje przestrzeni, które powinny pełnić 3 Pokoje z Kuchnią Propozycje zajęć, odnośnie których padły deklaracje współudziału w ich organizacji Istotne zagadnienia dla codziennego funkcjonowania 3 Pokoi z Kuchnią Pokoje jako wymiennik...14 Rozgałęziacz - punkt aktywności społecznej...15 Organizacja działań...16 Przestrzeń kawiarniana...16 Wyjście poza budynek...17 Współtworzenie miejsca Lista załączników...błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 3
4 1. WPROWADZENIE 1.1. Kontekst We wrześniu 2014 roku Białołęcki Ośrodek Kultury (BOK) otwiera swoją filię na terenie Zielonej Białołęki. Ma ona funkcjonować przy ul. Głębockiej 84. Wydarzenie to może być nazwane szczególnym z co najmniej kilku powodów. Po pierwsze, część dzielnicy, w której powstaje filia była do tej pory terenem raczej zaniedbanym pod kątem infrastruktury kulturalnej i społecznej. Mieszkańcom okolicy często prościej było korzystać z placówek na Targówku czy w Markach, niż podróżować na oddalony Tarchomin, gdzie swoją siedzibę ma BOK. Po drugie, powstająca placówka służyć będzie społeczności o specyficznych potrzebach. W okolicy dominują młode rodziny z dziećmi, często od niedawna mieszkające w Warszawie, zazwyczaj bardzo zapracowane i przez to posiadające mało czasu na zaangażowanie kulturalne i społeczne. Po trzecie, powstanie filii wpisuje się w politykę Urzędu Miasta st. Warszawy otwartą na potrzeby mieszkańców, której jednym z elementów jest proces tworzenia tzw. miejsc aktywności lokalnych, czyli placówek działających na rzecz lokalnych społeczności. Po czwarte z punktu widzenia procesu konsultacji, najważniejsze powstawanie i funkcjonowanie filii BOK-u ma przyjąć dość szczególny charakter. Tworzone miejsce jego charakter, organizacja, sposób funkcjonowania opierać się mają na pomysłach i zaangażowaniu mieszkańców, którzy nie tylko przedstawiać będą mogli swoje oczekiwania co do elementów programu, ale także zaproszeni zostaną do wejścia w funkcję współgospodarzy miejsca. Oczywiście, istnieje szereg uwarunkowań, które ograniczać będą inwencję sąsiadów. Wymienić wśród nich należałoby ramy formalne (wysokość budżetu, którym będzie dysponować filia BOK, warunki techniczne, w których będzie funkcjonować), ale także pewne podjęte wstępnie założenia (np. że ograniczona cześć zajęć realizowana będzie w ramach tzw. sekcji, czyli odpłatnie). Wszystko pozostałe ma zależeć od woli sąsiadów. By podkreślić wyjątkowy charakter placówki, powstająca filia BOK-u nosić będzie nazwę 3 Pokoje z Kuchnią. 4
5 1.2. Organizacja procesu konsultacyjnego W związku z opisanymi powyżej planami, wiosną 2014 roku zainagurowany został proces konsultacyjny. Jego przebieg liczba i charakter spotkań, wybór grup docelowych, a na późniejszych etapach także przeprowadzenie promocji oraz techniczna obsługa spotkań zaprojektowany i zorganizowany został przez Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy. Realizatorem procesu konsultacji (wyłonionym w drodze zapytania ofertowego) była Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia. Do jej obowiązków należało przygotowanie scenariusza warsztatów oraz ich przeprowadzenie, a także przygotowanie raportów cząstkowych oraz raportu ostatecznego. Oprócz tego, w proces konsultacyjny zaangażowani byli przedstawiciele Białołęckiego Ośrodka Kultury (którzy brali udział we wszystkich spotkaniach) oraz osoby zatrudnione w Urzędzie Dzielnicy Białołęka Cele konsultacji Przeprowadzone konsultacje miały na celu: zebranie pomysłów na ofertę programową 3 Pokoi z Kuchnią; określenie, w jakim stopniu i w jaki sposób mieszkańcy mogliby włączyć się we współtworzenie 3 Pokoi z Kuchnią; zebranie wskazówek i rekomendacji na potrzeby powtórzenia procesu partycypacyjnego przy tworzeniu kolejnych miejsc aktywności lokalnych. W przypadku dwóch pierwszych celów konsultacji, efektem końcowym pracy są zebrane pomysły i propozycje, które w całości (w sposób możliwie pełny i najwierniejszy) przedstawione zostały w raportach cząstkowych, stanowiących załączniki do tego raportu. Poniżej (w rozdziale 3) podjęta została próba ich zsyntetyzowania i podsumowania. Z kolei trzeci cel wymagał opracowania i przedstawienia uwag o zupełnie innym charakterze i zostały one zebrane w rozdziale 2, a zwłaszcza w części
6 2. PRZEBIEG PROCESU I REKOMENDACJE DOTYCZĄCE JEGO POWTARZANIA W ramach przeprowadzonego procesu konsultacyjnego odbyło się łącznie 7 spotkań konsultacyjnych, skierowanych do różnych grup odbiorców. Wraz z osobami składającymi propozycje mailowo, w proces konsultacyjny zaangażowało się łącznie około 140 osób Spotkania ogólne i dedykowane Pięć spotkań miało mieć charakter jednoznacznie warsztatowy i stacjonarny. Miały służyć możliwie pełnemu i pogłębionemu zebraniu pomysłów mieszkańców. 3 spośród nich odbyły się na parterze budynku przy Głębockiej 84, którego pierwsze piętro zajmą 3 Pokoje z Kuchnią. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że możliwość obejrzenia przestrzeni, na temat której prowadzona była rozmowa, z pewnością była dużym walorem tej lokalizacji. Przy Głębockiej odbyły się dwa spotkania skierowane do ogółu mieszkańców oraz jedno przeznaczone dla rodziców z małymi dziećmi. W ramach pierwszego ze spotkań w budynku odbyła się także krótka część oficjalna, w której konsultacje zostały oficjalnie otwarte, a przedstawiciele Białołęckiego Ośrodka Kultury i Centrum Komunikacji Społecznej opowiedzieli o ramach i szczegółach procesu. Spotkanie skierowane do rodziców z małymi dziećmi odbyło się w godzinach porannych. W jego trakcie istniała możliwość pozostawienia dzieci pod opieką specjalnie wynajętej opiekunki. Pozostałe dwa spotkania zrealizowane zostały w znajdującym się blisko 3 Pokoi parku Magiczna, który wprawdzie nie został jeszcze wtedy otwarty, ale stanowił już ważne miejsce spotkań dla mieszkańców Białołęki. Na terenie parku przeprowadzone zostały warsztaty dla młodzieży (na terenie Skate Parku) oraz warsztat przeznaczony dla ogółu mieszkańców. 6
7 Spotkania odbyły się w znacznej mierze według przygotowanego wcześniej scenariusza. Scenariusz stanowi załącznik do raportu, stąd wydaje się zbędne szczegółowe opisywanie jego zawartości w tym miejscu. Warto jedynie zaznaczyć, że warsztat podzielony był na trzy części, w których po kolei uczestnicy mieli spróbować określić, jakie typy aktywności lokalnych i sąsiedzkich są im znane, następnie zastanowić się, które z nich mogłyby być realizowane w 3 Pokojach, by na koniec, w oparciu o architektoniczny rzut lokalu zastanowić się, jakie czynności konieczne są do działania miejsca takiego jak 3 Pokoje i które z nich należeć by mogły do zobowiązań sąsiadów. Warto podkreślić, że nie zawsze scenariusz mógł być zrealizowany w 100%. Powody tego stanu rzeczy były różne w jednym przypadku część warsztatowa spotkania musiała współdzielić czas z częścią oficjalną, w innych przypadkach uczestnicy z własnej inicjatywy włączali w rozmowę o rodzajach aktywności konkretne pomysły na zaangażowanie mieszkańców. W takich sytuacjach przedstawiciele Stoczni nie moderowali rygorystycznie dyskusji, pozwalając uczestnikom dodawać nowe wątki. Frekwencję na spotkaniach określić należy jako zadowalającą liczba uczestników zazwyczaj wahała się od 6 do 15 osób. Interesującym zjawiskiem jest fakt, że kilka uczestniczek pojawiało się na wielu spotkaniach. O ile nie wydaje się to niczym wyjątkowym w przypadku spotkań różnego typu - ogólnego i dla tzw. zaawansowanych (o którym jest mowa niżej), to już nieco zastanawia fakt, że znalazły się także osoby przybywające więcej niż raz na warsztat ogólny. To zaangażowanie stanowić może dobry prognostyk dla późniejszego włączania się takich osób w stałe współtworzenie oferty 3 Pokoi. Oddzielne słowa należą się warsztatowi z młodzieżą. Było to jedyne spotkanie, w czasie którego wystąpiły kłopoty z frekwencją. Jak się okazało, nie pojawił się nikt, kto przyszedłby do parku specjalnie po to, by wyrazić swoją opinię. W efekcie zbieranie pomysłów musiało przyjąć formę ankiety poszczególni młodzi ludzie byli zapraszani do flipczartu, na którym mogli wypisać, jakiej oferty oczekiwaliby od 3 Pokoi. Na dalszym etapie, wobec zdecydowanie umiarkowanego zainteresowania młodzieży, moderatorzy ze Stoczni podchodzili do poszczególnych grupek młodych ludzi przebywających w parku, zapisując ich zdawkowe odpowiedzi Spotkanie plenerowe oraz spotkanie dla tzw. zaawansowanych Na otwarcie i zamknięcie procesu konsultacyjnego zorganizowane zostały dwa spotkania, które swoim charakterem i przebiegiem odbiegały od pozostałych warsztatów. Z przyczyn oczywistych, w ich trakcie nie był realizowany podstawowy scenariusz warsztatowy. W trakcie pierwszego ze spotkań, w parku Bociani Zakątek przy ulicy Ruskowy Gród, podczas festynu z okazji Dnia Białołęki zorganizowane zostało stoisko konsultacyjne. Przechodnie byli zapraszani do wyrażania swoich opinii poprzez wetknięcie 7
8 flagę ze swoimi propozycjami w schematyczny plan przestrzeni 3 Pokoi, odznaczony na kilkumetrowym fragmencie trawnika. W ciągu dnia przez stanowiska przewijało się ponad 150 osób. Pojedynczy uczestnicy, dowiedziawszy się o konsultacjach, wzięli udział także w spotkaniach warsztatowych, które odbyły się na dalszych etapach procesu. Z kolei spotkanie dla tzw. zaawansowanych skierowane było do osób, które po warsztatach chciały wejść głębiej w proces współtworzenie 3 Pokoi. W trakcie tego spotkania uczestnicy pracowali nad niektórymi elementami wystroju wnętrza (zarówno nad sprzętami, jak i na ogólną atmosferą miejsca) oraz wymyślali przebieg pierwszych wydarzeń w 3 Pokojach. Poza udziałem w spotkaniach, mieszkańcy mogli wyrazić swoją opinię korespondencyjnie, wysyłając pomysły mailem. Ta forma zbierania pomysłów cieszyła się raczej małym zainteresowaniem społeczności lokalnej łącznie tą drogą wypowiedziało się 15 mieszkańców. Zebrane w ten sposób propozycje zaprezentowane zostały w oddzielnym raporcie cząstkowym Rekomendacje dotyczące ewentualnego powtarzania tego rodzaju procesów Przeprowadzone konsultacje projektowane były zapewne z dość dużym wyprzedzeniem. Wydaje się jednak cenne, by w przyszłości podjąć próbę włączenia ostatecznych realizatorów konsultacji w pracę nad ich formułą na możliwie wstępnym etapie lub przynajmniej projektować ich budżet możliwie elastycznie. Dzięki temu większa byłaby szansa uniknięcia niektórych niedociągnięć, które 8
9 wystąpiły tym razem (np. brak funduszy na zakup materiałów warsztatowych, przy jednoczesnym stosunkowo dużym budżecie na catering, który wydawał się z kolei być raczej zbędny). Proces konsultacyjnych dotyczący 3 Pokoi wymagał współpracy wielu osób, zaangażowanych ze strony Centrum Komunikacji Społecznej, Białołęckiego Ośrodka Kultury, Urzędu Dzielnicy Białołęka i Stoczni. Wydaje się, że jeśli w przyszłości prowadzone będą tak wielostronne organizacyjnie konsultacje, to w klarowniejszy sposób określone powinny zostać kanały komunikacyjne. Pozwoli to wszystkim na pozostanie w swoich rolach w procesie oraz da szanse uniknięcia nieporozumień. Niezwykle istotny jest wspólny namysł przy tworzeniu harmonogramu spotkań. Wydaje się, że np. kłopotów frekwencyjnych na spotkaniu z młodzieżą można byłoby uniknąć, aranżując spotkanie w szkole. W proces konsultacyjny na Białołęce włączonych było wyjątkowo dużo stron. Gdy zsumować przedstawicieli CKS-u, BOK-u, Urzędu Dzielnicy Białołęka i Stoczni, to niekiedy okazywało się, że na spotkaniach organizatorzy przeważają lub równoważą liczebnie uczestników. Taka sytuacja nie musi być problematyczna, a zapewne przy procesach tego typu bywa nieunikniona. Warto jednak pamiętać, by przy takiej znacznej reprezentacji robić wszystko, by swoją obecnością nie przytłoczyć uczestników, i brać udział w zajęciach warsztatowych na w pełni równych zasadach. Cześć z osób pojawiających się ze strony współorganizatorów na konsultacjach postępowała właśnie w taki sposób. Niekiedy zdarzały się jednak trudne sytuacje, w których przedstawiciele organizatorów rozmawiali w trakcie warsztatu lub stali na uboczu, podczas gdy wszyscy siedzieli. Taki postępowanie wydaje się być zdecydowanie niekorzystne z punktu widzenia tworzenia przyjaznej atmosfery podczas warsztatu. Mimo że zebrane w trakcie wydarzeń plenerowych propozycje mają, siłą rzeczy, charakter dość powierzchowny i nie są tak przemyślane jak w przypadku spotkania warsztatowego, to wydaje się jednak, że taka formuła zbierania głosów jest dość ważna przy tworzeniu miejsc aktywności lokalnych. Daje szansę poznania opinii tych, którzy nigdy nie pofatygują się na warsztat, a także służą jako kanał dotarcia do tych, którzy chcieliby się bardziej zaangażować. Narzędzia partycypacyjnego projektowania przestrzeni wydają się być idealne dla działań związanych z tworzeniem miejsc aktywności lokalnych. Warto jednak wchodzić w konsultacje tego typu z pełną odpowiedzialnością, określając precyzyjnie jakie są granice zmian w przestrzeni, których można dokonać pod wpływem głosu uczestników tego rodzaju procesów. Ponadto w proces konsultacyjny głębiej wciągnięci powinni być architekci sama obecność w trakcie warsztatu jest niewystarczająca, ich rolą powinna być także praca nad scenariuszem spotkania. 9
10 Spotkanie dla tzw. zaawansowanych wydaje się być ważnym punktem w procesie coraz głębszego i długofalowego angażowania mieszkańców we współpracę wokół miejsca aktywności lokalnej. Pozwalają zebrać grupę osób wyraźnie zainteresowanych tematem, z których wiedzy i zapału można skorzystać także w codziennym funkcjonowaniu takiego miejsca i poprzez nich angażować kolejne osoby. Wydaje się, że elektroniczna forma zbierania propozycji mogłaby przynieść lepsze rezultaty, gdyby opracować i wykorzystać prosty kwestionariusz, który wypełniałaby osoba korzystająca z korespondencyjnego przekazywania pomysłów. 10
11 3. POMYSŁY ZEBRANE W TRAKCIE KONSULTACJI Jak już wspomniano, wypracowane przez mieszkańców pomysły na zajęcia i konkretne elementy wystroju wnętrza zebrane zostały w raportach cząstkowych, które znajdują się w załącznikach do raportu podsumowującego. Nie ma więc potrzeby przywoływać ich wszystkich także w tym miejscu. Przy analizowaniu złożonych propozycji, warto natomiast zauważyć, że każdy z pomysłów na warsztatach zgłaszany był przy akceptacji grupy. Nie zdarzyła się sytuacja, by uczestnik warsztatu złożył propozycję, a którą z pozostałych osób przeciwko niej zaprotestowała. Raczej mówić można o aklamacji czy przylasku. Dla uporządkowania ogromu pomysłów wygenerowanych w trakcie spotkań, poniżej przedstawione zostały funkcje, które w opinii uczestników, 3 Pokoje z Kuchnią mogłyby spełniać. Wskazane zostały również wszystkie propozycje zajęć, przy których organizacji uczestnicy warsztatów deklarowali swoje zaangażowanie. Wreszcie, w oparciu o powtarzające się w trakcie spotkań wątki, opracowana została lista zagadnień, czyli bardziej złożonych pomysłów, problemów czy wyzwań, które zdaniem uczestników pojawiać się będą w codziennym funkcjonowaniu 3 Pokoi Funkcje przestrzeni, które powinny pełnić 3 Pokoje z Kuchnią Powinny oferować różnorodne zajęcia (taniec, plastyka, muzyka, języki) o charakterze rozwojowym dla różnych grup wiekowych. Duża ich część powinna umożliwiać uczestnikom interakcję z kulturą, ale niezbędne są też zajęcia warsztatowe, techniczne itd. 11
12 Powinny mieć swoją ofertę zajęć sportowych. Jeden powinien móc przyjmować funkcję mini sali gimnastycznej, tak by mogły się tam odbywać fitness, gimnastyka, zumba itd. Część zajęć sportowych powinna się odbywać w plenerze; Sfera kulinarna - przestrzeń powinna być udostępniana na wspólne gotowanie i spożywanie posiłków; Przestrzeń widowiskowo-wystawiennicza - w miarę możliwości wnętrze powinno być wyposażone w jak najbardziej profesjonalną mini scenę, miejsca do siedzenia, rzutnik, nagłośnienie, ekran. Dzięki temu możliwa będzie organizacja w tej przestrzeni różnego rodzaju imprez: koncertów, seansów filmowych, prelekcji, spotkań z ciekawym człowiekiem; Miejsce do spotkań i do wspólnego spędzania czasu przy różnych, mniej lub bardziej angażujących aktywnościach. Przestrzeń do intymniejszej interakcji, w której porozmawiać można w cztery oczy, wykorzystywana np. do udzielania porad prawnych czy psychologicznych Propozycje zajęć, odnośnie których padły deklaracje współudziału w ich organizacji Poniżej przedstawione zostały wszystkie propozycje, przy wskazywaniu których uczestnicy warsztatów dodawali, że widzieliby siebie w roli osób je współorganizujących. Rozważając je, należy mieć jednak na uwadze, że deklaracje nie były w żaden sposób wiążące. Organizacja spotkań sąsiedzkich, skupionych wokół różnych zagadnień (np. spraw 12
13 mieszkańców okolicznych osiedli) Wspólne bieganie Wspólne wycieczki rowerowe Wymiana talentów Warsztaty aktorskie Warsztaty fotograficzne Szydełkowanie Wyprzedaże garażowe Rękodzieło (warsztaty podstawowe dla dzieci) Warsztaty etnograficzne Polskie święta Dyżur sąsiedzki Wybór, puszczanie i komentowanie bajek dla dzieci Czytanie na głos książek dla dzieci Rysowanie Fitness dla rodziców z dziećmi Warsztaty etnograficzne dla dzieci Grupa relaksacyjna Oddzielnie wyróżnić należy propozycje zaangażowania, złożone drogą mailową. Wśród nich pojawiły się także propozycje na działania sekcyjne (czyli takie, za które prowadzący pobieraliby opłaty) Mama odzyskuje figurę sprzed ciąży zajęcia z zumby dla młodych mam Fitness dla mam z dziećmi w różnym wieku (preferowane 0-3 lat), a po nim krótkie wyciszające zajęcia czytelnicze (głośna lektura bajki) "SłowAKCJA1 - warsztaty literackie dla osób piszących (poezja, proza) i/lub spotkanie z literaturą (głośne czytanie) SłowAKCJA2 - wieczór z poezją poświęcony jednemu lub kilku mniej znanym autorom, w formie wykładu połączonego z recytacją fragmentów wierszy i dyskusją Dyskusyjny klub książki Dyskusyjny klub filmowy Osiedlowa gazeta literacka (no. w formie bloga) Wieczorne dyskusje panelowe na tematy światopoglądowe (np. gender) Zajęcia sekcyjne: rysunek i malarstwo z udziałem tabletu i komputera Zajęcia sekcyjne: nauka gry na instrumentach Zajęcia sekcyjne: śpiew Zajęcia sekcyjne: kompozycja i aranżacja Zajęcia sekcyjne: fotografia cyfrowa Zajęcia sekcyjne: film i animacja Zajęcia sekcyjne: teatralno-muzyczne z elementami tańca Zajęcia sekcyjne: literacko - poetyckie 13
14 Zajęcia sekcyjne: zajęcia rozwojowe dla maluchów Zajęcia sekcyjne: zespoły muzyczne I akademia stroju Zajęcia sekcyjne: tworzenie teledysków i wirtualnych spektakli Zajęcia sekcyjne: nauka języka angielskiego przez piosenki, film i teatr 3.3. Istotne zagadnienia dla codziennego funkcjonowania 3 Pokoi z Kuchnią Poniżej omówione zostały najważniejsze z wyzwań i problemów związanych z codziennym funkcjonowaniem tęgo miejsca. Wszystkie one zostały wskazane przez uczestników warsztatów. Przy części z nich pojawiły się konkretne pomysły na działania i także one zostały poniżej wymienione. Część z zagadnień przedstawiona została w formie konkretnej rekomendacji, cześć jako nierozs3gnięte problemy, odpowiedzi na które szukać trzeba będzie gdy 3 Pokoje zaczną już działać. 3 Pokoje jako wymiennik Pierwsze skojarzenie z tym hasłem to oczywiście popularny ostatnio format imprezy, w trakcie której uczestnicy mają możliwość wymiany lub sprzedaży różnych rzeczy, zalegających w domowych szafach czy piwnicach. Liczni wskazujący na potrzebę organizacji takich wydarzeń mówili szczególnie często o wymianie ubrań, książek, płyt czy zabawek. Ponadto hasło to można rozumieć także jako element wystroju wnętrza, czyli jako półkę czy pudełko, umożliwiające stałe krążenie dóbr, odkładanych i zabieranych stamtąd przez mieszkańców. Zdaniem wielu uczestników, takie miejsce powinno znaleźć się w 3 Pokojach. Wydaje się jednak wymienianie powinno się w kontekście 3 Pokoi rozumieć jeszcze szerzej. Często zgłaszano bowiem potrzebę wymieniania wiedzy i kompetencji w formie spotkań samokształceniowych, kursów, spotkań z ciekawymi mieszkańcami czy też świadczeń sąsiedzkich, czyli niewielkich usług, które oferują innym ci, którzy je potrafią wykonać. Można też o tym myśleć w ograniczonym zakresie - koncentrując się wyłącznie na wymianie informacji na ten temat np. poprzez formę sąsiedzkiej tablicy informacyjnej. 14
15 Rozgałęziacz - punkt aktywności społecznej Wielu uczestników warsztatów skarżyło się, że Białołęka jest miejscem mało społecznikowskim. Wielokrotnie pojawiał się więc głos, by 3 Pokoje wzięły na siebie funkcję centrum zaangażowania społecznego. W tej przestrzeni odbywać by się mogły chociażby konsultacje społeczne czy działania związane z budżetem partycypacyjnym (należy pamiętać, że spotkania miały miejsce w czerwcu, czyli w kulminacji rozs3gnięć budżetowych). Aspiracje wychodzą jednak dalej. Pojawiały się głosy, by 3 Pokoje były źródłem fermentu społecznego, czyli np. miejscem, w którym łatwo się dowiedzieć czy ktoś w okolicy działa w sprawie, którą ja sam chciałbym się zająć. Tym samym stawałyby się one swego rodzaju rozgałęziaczem samoorganizacji sąsiedzkiej. Co interesujące, raczej niezbyt aktywna w tych konsultacjach młodzież również odwoływała się do społecznych funkcji, wskazując np., że w 3 Pokojach mogłyby odbywać się posiedzenia młodzieżowych rad dzielnicy. Miejsce także tylko dla dorosłych Hasło miejsca z ofertą dla dorosłych pojawiało się wielokrotnie, prawie za każdym razem z zastrzeżeniem, że zgłaszający ten wniosek nie chcą nikogo wykluczać. Podnoszono, że w okolicy brakuje miejsc, w których oferta dla dorosłych mieszkańców byłaby ofertą docelową, a nie wdrażaną przy okazji działań dla dzieci. Stąd bardzo mocno wybrzmiewał postulat, by dorośli byli co najmniej równorzędnymi odbiorcami oferty i z tak postawioną rekomendacją zgadzali się wszyscy, niezależnie od tego, czy mieli własne dzieci, czy nie. Zwracano uwagę, że przestrzeń i czas dadzą się podzielić w taki sposób, by w miarę potrzeb mogli z 3 Pokoi korzystać wszyscy zainteresowani. Np. poranki byłyby czasem rodziców 15
16 z dziećmi, popołudnia przedstawiałyby ofertę dla młodzieży, a wieczorami odbywałyby się działania dla dorosłych. Organizacja działań Jak już wspomniano, jednym z nielicznych narzuconych odgórnie rozwiązań w 3 Pokojach jest konieczność zaaranżowania zajęć sekcyjnych, czyli odpłatnych. Taka formuła spotkała się ze zrozumieniem ze strony uczestników, szczególnie że padła konkretna deklaracja, że cześć odpłatna zajęć nie będzie mogła zajmować więcej niż 30% oferty. Jednocześnie osoby biorące udział w konsultacjach zwracały uwagę, że część zajęć kojarzonych powszechnie z sekcjami (plastyka, taniec itp.) mogłaby być realizowana w oparciu o opisywaną już zasadę wymieniania, czyli darmowych zajęć od sąsiadów dla sąsiadów. Tak formuła wzbudza zaufanie uczestników konsultacji, którzy byli przekonani, że weryfikacja kompetencji prowadzących byłaby szybka i skuteczna i nie byłoby potrzeby korzystać z żadnej formy zbierania certyfikatów czy rekomendacji. Co do zasady, zajęcia odbywać by się mogły w cyklach semestralnych (to narzucają sekcje) lub krótszych (cykle kilkumiesięczne w przypadku zajęć organizowanych oddolnie) oraz według kalendarza świątecznego, czyli różnych okazji na przestrzeni roku Przestrzeń kawiarniana Koncepcja urządzenia w 3 Pokojach przestrzeni kawiarnianej spotkała się z powszechną aprobatą uczestników konsultacji. Zwracali oni uwagę z jednej strony na deficyt przestrzeni tego typu w okolicy, a z drugiej na pozytywny towarzyski i społeczny wpływ, jaki takie miejsce może mieć dla mieszkańców. Wychodząc poza natłok różnych rekomendacji, jakie przedstawione zostały pod adresem kawiarni (i które opisane zostały w raportach cząstkowych), wyróżnić należy postulat uniwersalnego dostępu. Uczestnicy zwracali uwagę, że zwłaszcza w kawiarni przestrzeń może być zaprojektowana w taki sposób, by spełniała oczekiwania wszystkich: dorosłych, seniorów, dzieci, osób z ograniczoną sprawnością. Ogólnodostępność powinna być także widoczna w godzinach otwarcia tylko funkcjonowanie od rana do późnego wieczora sprawi, że wszyscy będą mogli z niej korzystać na równych prawach. Kwestią, która nie znalazła swojego rozs3gnięcia, był sposób, w jaki kawa miałaby się w kawiarni pojawiać, czyli finansowanie działalności. Zgodzono się jedynie, że żaden produktów oferowanych przez kawiarnię nie powinien być sprzedawany z zyskiem. 16
17 Wyjście poza budynek Uczestnicy spotkań w wielokrotnie podkreślali, że w warunkach Białołęki 3 Pokoje mają szansę i powinny stać się ważnym graczem w życiu sąsiedzkim. Dlatego ich zdaniem aktywność filii BOK nie powinna ograniczać się tylko do działań realizowanych w przestrzeni miejsca, ale że 3 Pokoje powinny także na różne sposoby wychodzić w miasto. Oznaczać to będzie z jednej strony współtworzenie oferty festynów, pikników i bycie wszędzie tam, gdzie na Białołęce coś się dzieje. Z drugiej strony, cennym działaniem ze strony 3 Pokoi byłoby tworzenie sąsiadom z Białołęki okazji do wspólnego wyjścia w celach kulturalno-edukacyjno-rozrywkowo-sportowych. Zgłaszany wiele razy pomysł zakłada, że istnieje możliwość kupienia np. tańszych grupowych biletów do teatru, które następnie dystrybuowane byłyby wśród sąsiadów. Takie wyjścia byłyby okazją do zobaczenia wielu ciekawych rzeczy, ale też świetnym polem do integracji sąsiedzkiej. Współtworzenie miejsca O ile uczestnicy spotkań zdecydowanie nie mieli problemu z wejściem w proces wymyślania aktywności, które ich zdaniem mogłyby być realizowane w 3 Pokojach, o tyle pytanie o sposób zaangażowania ich i innych mieszkańców w funkcjonowanie tego miejsca, przynosiło już większe trudności. Wydaje się to być o tyle naturalne, że każdy z uczestników na pewno wiele razy korzystał z oferty, podczas gdy osób z doświadczeniem animacyjnym z pewnością było bardzo niewiele. Wśród propozycji zaangażowania wyróżnić można te bardzo konkretne, związane zawsze z własnym pomysłem na poprowadzenie zajęć czy zorganizowanie wydarzenia i wszystkie one (a było ich w stosunkowo niewiele) przedstawione zostały w raportach cząstkowych oraz zbiorczo w podrozdziale 3.2 tego raportu. Poniżej prezentujemy jedynie bardziej ogólne wskazania i refleksje uczestników, co do sposobu, w jaki angażować można sąsiadów do wspólnego zarządzania placówką w myśl zasady, że nic tak nie wpływa na identyfikację z miejscem, jak poczucie odpowiedzialności za nie. Uczestnicy przede wszystkim zwracali uwagę, że sposób wspólnego zarządzania nie może zostać opracowany i wdrożony jako gotowy model bo taki na pewno nie zadziała tylko ewoluować w dość spontaniczny sposób, w oparciu o stopniowe przekazywanie przez pracowników 3 Pokoi różnych kompetencji w dół i o sukcesywne wciąganie kolejnych osób. 17
18 W trakcie warsztatów mieszkańcy mieli okazję zaopiniować pomysł, który wyszedł ze strony przedstawicieli BOK-u, by w 3 Pokojach działała tzw. rada sąsiedzka. Zdaniem uczestników, takie ciało mogłoby przyjąć formę grupy sąsiadów, pełniących funkcję przedstawicieli całej społeczności, którzy spotykaliby się regularnie, by podejmować na bieżąco decyzje o kierunkach rozwoju i formach działania 3 Pokoi. Warto podkreślić, że powstawanie Rady także powinno mieć charakter naturalny i oddolny, a konkretny sposób jej funkcjonowania musi być owocem stopniowego dojrzewania i docierania pomysłu. Zalążek dla takiej grupy stanowić mogą osoby szczególnie aktywne podczas procesu konsultacyjnego oraz przy organizacji spotkań inauguracyjnych. Innym pomysłem uczestników na zarządzanie 3 Pokojami jest koncepcja walnego zebrania sąsiadów, w trakcie którego wszyscy zainteresowani mieszkańcy głosowaliby nad najważniejszymi decyzjami dotyczącymi 3 Pokoi. 18
|
<doc fingerprint="7e9fdbcc013f3e1f">
<main>
<div>
<p>1 Raport podsumowujący proces konsultacyjny 3 Pokoi z Kuchnią Miejsca Aktywności Lokalnej przy ul. Głębockiej 84 Warszawa, sierpień 2014 r. Konsultacje realizowane były w ramach w projektu pn.: "Lepsze konsultacje w samorządzie" współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.</p>
<p>2 Realizacja: Fundacja Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia (www.stocznia.org.pl) Autor raportu: Jan Wiśniewski Współpraca: Zofia Komorowska Zespół prowadzący konsultacje: Karolina Dziarmakowska Dagmara Gortych Jan Mencwel Ewa Stokłuska Jan Wiśniewski 2</p>
<p>3 Spis treści 1. Wprowadzenie Kontekst Organizacja procesu konsultacyjnego Cele konsultacji Przebieg procesu i rekomendacje dotyczące jego powtarzania Spotkania ogólne i dedykowane Spotkanie plenerowe oraz spotkanie dla tzw. zaawansowanych Rekomendacje dotyczące ewentualnego powtarzania tego rodzaju procesów Pomysły zebrane w trakcie konsultacji Funkcje przestrzeni, które powinny pełnić 3 Pokoje z Kuchnią Propozycje zajęć, odnośnie których padły deklaracje współudziału w ich organizacji Istotne zagadnienia dla codziennego funkcjonowania 3 Pokoi z Kuchnią Pokoje jako wymiennik...14 Rozgałęziacz - punkt aktywności społecznej...15 Organizacja działań...16 Przestrzeń kawiarniana...16 Wyjście poza budynek...17 Współtworzenie miejsca Lista załączników...błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 3</p>
<p>4 1. WPROWADZENIE 1.1. Kontekst We wrześniu 2014 roku Białołęcki Ośrodek Kultury (BOK) otwiera swoją filię na terenie Zielonej Białołęki. Ma ona funkcjonować przy ul. Głębockiej 84. Wydarzenie to może być nazwane szczególnym z co najmniej kilku powodów. Po pierwsze, część dzielnicy, w której powstaje filia była do tej pory terenem raczej zaniedbanym pod kątem infrastruktury kulturalnej i społecznej. Mieszkańcom okolicy często prościej było korzystać z placówek na Targówku czy w Markach, niż podróżować na oddalony Tarchomin, gdzie swoją siedzibę ma BOK. Po drugie, powstająca placówka służyć będzie społeczności o specyficznych potrzebach. W okolicy dominują młode rodziny z dziećmi, często od niedawna mieszkające w Warszawie, zazwyczaj bardzo zapracowane i przez to posiadające mało czasu na zaangażowanie kulturalne i społeczne. Po trzecie, powstanie filii wpisuje się w politykę Urzędu Miasta st. Warszawy otwartą na potrzeby mieszkańców, której jednym z elementów jest proces tworzenia tzw. miejsc aktywności lokalnych, czyli placówek działających na rzecz lokalnych społeczności. Po czwarte z punktu widzenia procesu konsultacji, najważniejsze powstawanie i funkcjonowanie filii BOK-u ma przyjąć dość szczególny charakter. Tworzone miejsce jego charakter, organizacja, sposób funkcjonowania opierać się mają na pomysłach i zaangażowaniu mieszkańców, którzy nie tylko przedstawiać będą mogli swoje oczekiwania co do elementów programu, ale także zaproszeni zostaną do wejścia w funkcję współgospodarzy miejsca. Oczywiście, istnieje szereg uwarunkowań, które ograniczać będą inwencję sąsiadów. Wymienić wśród nich należałoby ramy formalne (wysokość budżetu, którym będzie dysponować filia BOK, warunki techniczne, w których będzie funkcjonować), ale także pewne podjęte wstępnie założenia (np. że ograniczona cześć zajęć realizowana będzie w ramach tzw. sekcji, czyli odpłatnie). Wszystko pozostałe ma zależeć od woli sąsiadów. By podkreślić wyjątkowy charakter placówki, powstająca filia BOK-u nosić będzie nazwę 3 Pokoje z Kuchnią. 4</p>
<p>5 1.2. Organizacja procesu konsultacyjnego W związku z opisanymi powyżej planami, wiosną 2014 roku zainagurowany został proces konsultacyjny. Jego przebieg liczba i charakter spotkań, wybór grup docelowych, a na późniejszych etapach także przeprowadzenie promocji oraz techniczna obsługa spotkań zaprojektowany i zorganizowany został przez Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy. Realizatorem procesu konsultacji (wyłonionym w drodze zapytania ofertowego) była Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia. Do jej obowiązków należało przygotowanie scenariusza warsztatów oraz ich przeprowadzenie, a także przygotowanie raportów cząstkowych oraz raportu ostatecznego. Oprócz tego, w proces konsultacyjny zaangażowani byli przedstawiciele Białołęckiego Ośrodka Kultury (którzy brali udział we wszystkich spotkaniach) oraz osoby zatrudnione w Urzędzie Dzielnicy Białołęka Cele konsultacji Przeprowadzone konsultacje miały na celu: zebranie pomysłów na ofertę programową 3 Pokoi z Kuchnią; określenie, w jakim stopniu i w jaki sposób mieszkańcy mogliby włączyć się we współtworzenie 3 Pokoi z Kuchnią; zebranie wskazówek i rekomendacji na potrzeby powtórzenia procesu partycypacyjnego przy tworzeniu kolejnych miejsc aktywności lokalnych. W przypadku dwóch pierwszych celów konsultacji, efektem końcowym pracy są zebrane pomysły i propozycje, które w całości (w sposób możliwie pełny i najwierniejszy) przedstawione zostały w raportach cząstkowych, stanowiących załączniki do tego raportu. Poniżej (w rozdziale 3) podjęta została próba ich zsyntetyzowania i podsumowania. Z kolei trzeci cel wymagał opracowania i przedstawienia uwag o zupełnie innym charakterze i zostały one zebrane w rozdziale 2, a zwłaszcza w części</p>
<p>6 2. PRZEBIEG PROCESU I REKOMENDACJE DOTYCZĄCE JEGO POWTARZANIA W ramach przeprowadzonego procesu konsultacyjnego odbyło się łącznie 7 spotkań konsultacyjnych, skierowanych do różnych grup odbiorców. Wraz z osobami składającymi propozycje mailowo, w proces konsultacyjny zaangażowało się łącznie około 140 osób Spotkania ogólne i dedykowane Pięć spotkań miało mieć charakter jednoznacznie warsztatowy i stacjonarny. Miały służyć możliwie pełnemu i pogłębionemu zebraniu pomysłów mieszkańców. 3 spośród nich odbyły się na parterze budynku przy Głębockiej 84, którego pierwsze piętro zajmą 3 Pokoje z Kuchnią. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że możliwość obejrzenia przestrzeni, na temat której prowadzona była rozmowa, z pewnością była dużym walorem tej lokalizacji. Przy Głębockiej odbyły się dwa spotkania skierowane do ogółu mieszkańców oraz jedno przeznaczone dla rodziców z małymi dziećmi. W ramach pierwszego ze spotkań w budynku odbyła się także krótka część oficjalna, w której konsultacje zostały oficjalnie otwarte, a przedstawiciele Białołęckiego Ośrodka Kultury i Centrum Komunikacji Społecznej opowiedzieli o ramach i szczegółach procesu. Spotkanie skierowane do rodziców z małymi dziećmi odbyło się w godzinach porannych. W jego trakcie istniała możliwość pozostawienia dzieci pod opieką specjalnie wynajętej opiekunki. Pozostałe dwa spotkania zrealizowane zostały w znajdującym się blisko 3 Pokoi parku Magiczna, który wprawdzie nie został jeszcze wtedy otwarty, ale stanowił już ważne miejsce spotkań dla mieszkańców Białołęki. Na terenie parku przeprowadzone zostały warsztaty dla młodzieży (na terenie Skate Parku) oraz warsztat przeznaczony dla ogółu mieszkańców. 6</p>
<p>7 Spotkania odbyły się w znacznej mierze według przygotowanego wcześniej scenariusza. Scenariusz stanowi załącznik do raportu, stąd wydaje się zbędne szczegółowe opisywanie jego zawartości w tym miejscu. Warto jedynie zaznaczyć, że warsztat podzielony był na trzy części, w których po kolei uczestnicy mieli spróbować określić, jakie typy aktywności lokalnych i sąsiedzkich są im znane, następnie zastanowić się, które z nich mogłyby być realizowane w 3 Pokojach, by na koniec, w oparciu o architektoniczny rzut lokalu zastanowić się, jakie czynności konieczne są do działania miejsca takiego jak 3 Pokoje i które z nich należeć by mogły do zobowiązań sąsiadów. Warto podkreślić, że nie zawsze scenariusz mógł być zrealizowany w 100%. Powody tego stanu rzeczy były różne w jednym przypadku część warsztatowa spotkania musiała współdzielić czas z częścią oficjalną, w innych przypadkach uczestnicy z własnej inicjatywy włączali w rozmowę o rodzajach aktywności konkretne pomysły na zaangażowanie mieszkańców. W takich sytuacjach przedstawiciele Stoczni nie moderowali rygorystycznie dyskusji, pozwalając uczestnikom dodawać nowe wątki. Frekwencję na spotkaniach określić należy jako zadowalającą liczba uczestników zazwyczaj wahała się od 6 do 15 osób. Interesującym zjawiskiem jest fakt, że kilka uczestniczek pojawiało się na wielu spotkaniach. O ile nie wydaje się to niczym wyjątkowym w przypadku spotkań różnego typu - ogólnego i dla tzw. zaawansowanych (o którym jest mowa niżej), to już nieco zastanawia fakt, że znalazły się także osoby przybywające więcej niż raz na warsztat ogólny. To zaangażowanie stanowić może dobry prognostyk dla późniejszego włączania się takich osób w stałe współtworzenie oferty 3 Pokoi. Oddzielne słowa należą się warsztatowi z młodzieżą. Było to jedyne spotkanie, w czasie którego wystąpiły kłopoty z frekwencją. Jak się okazało, nie pojawił się nikt, kto przyszedłby do parku specjalnie po to, by wyrazić swoją opinię. W efekcie zbieranie pomysłów musiało przyjąć formę ankiety poszczególni młodzi ludzie byli zapraszani do flipczartu, na którym mogli wypisać, jakiej oferty oczekiwaliby od 3 Pokoi. Na dalszym etapie, wobec zdecydowanie umiarkowanego zainteresowania młodzieży, moderatorzy ze Stoczni podchodzili do poszczególnych grupek młodych ludzi przebywających w parku, zapisując ich zdawkowe odpowiedzi Spotkanie plenerowe oraz spotkanie dla tzw. zaawansowanych Na otwarcie i zamknięcie procesu konsultacyjnego zorganizowane zostały dwa spotkania, które swoim charakterem i przebiegiem odbiegały od pozostałych warsztatów. Z przyczyn oczywistych, w ich trakcie nie był realizowany podstawowy scenariusz warsztatowy. W trakcie pierwszego ze spotkań, w parku Bociani Zakątek przy ulicy Ruskowy Gród, podczas festynu z okazji Dnia Białołęki zorganizowane zostało stoisko konsultacyjne. Przechodnie byli zapraszani do wyrażania swoich opinii poprzez wetknięcie 7</p>
<p>8 flagę ze swoimi propozycjami w schematyczny plan przestrzeni 3 Pokoi, odznaczony na kilkumetrowym fragmencie trawnika. W ciągu dnia przez stanowiska przewijało się ponad 150 osób. Pojedynczy uczestnicy, dowiedziawszy się o konsultacjach, wzięli udział także w spotkaniach warsztatowych, które odbyły się na dalszych etapach procesu. Z kolei spotkanie dla tzw. zaawansowanych skierowane było do osób, które po warsztatach chciały wejść głębiej w proces współtworzenie 3 Pokoi. W trakcie tego spotkania uczestnicy pracowali nad niektórymi elementami wystroju wnętrza (zarówno nad sprzętami, jak i na ogólną atmosferą miejsca) oraz wymyślali przebieg pierwszych wydarzeń w 3 Pokojach. Poza udziałem w spotkaniach, mieszkańcy mogli wyrazić swoją opinię korespondencyjnie, wysyłając pomysły mailem. Ta forma zbierania pomysłów cieszyła się raczej małym zainteresowaniem społeczności lokalnej łącznie tą drogą wypowiedziało się 15 mieszkańców. Zebrane w ten sposób propozycje zaprezentowane zostały w oddzielnym raporcie cząstkowym Rekomendacje dotyczące ewentualnego powtarzania tego rodzaju procesów Przeprowadzone konsultacje projektowane były zapewne z dość dużym wyprzedzeniem. Wydaje się jednak cenne, by w przyszłości podjąć próbę włączenia ostatecznych realizatorów konsultacji w pracę nad ich formułą na możliwie wstępnym etapie lub przynajmniej projektować ich budżet możliwie elastycznie. Dzięki temu większa byłaby szansa uniknięcia niektórych niedociągnięć, które 8</p>
<p>9 wystąpiły tym razem (np. brak funduszy na zakup materiałów warsztatowych, przy jednoczesnym stosunkowo dużym budżecie na catering, który wydawał się z kolei być raczej zbędny). Proces konsultacyjnych dotyczący 3 Pokoi wymagał współpracy wielu osób, zaangażowanych ze strony Centrum Komunikacji Społecznej, Białołęckiego Ośrodka Kultury, Urzędu Dzielnicy Białołęka i Stoczni. Wydaje się, że jeśli w przyszłości prowadzone będą tak wielostronne organizacyjnie konsultacje, to w klarowniejszy sposób określone powinny zostać kanały komunikacyjne. Pozwoli to wszystkim na pozostanie w swoich rolach w procesie oraz da szanse uniknięcia nieporozumień. Niezwykle istotny jest wspólny namysł przy tworzeniu harmonogramu spotkań. Wydaje się, że np. kłopotów frekwencyjnych na spotkaniu z młodzieżą można byłoby uniknąć, aranżując spotkanie w szkole. W proces konsultacyjny na Białołęce włączonych było wyjątkowo dużo stron. Gdy zsumować przedstawicieli CKS-u, BOK-u, Urzędu Dzielnicy Białołęka i Stoczni, to niekiedy okazywało się, że na spotkaniach organizatorzy przeważają lub równoważą liczebnie uczestników. Taka sytuacja nie musi być problematyczna, a zapewne przy procesach tego typu bywa nieunikniona. Warto jednak pamiętać, by przy takiej znacznej reprezentacji robić wszystko, by swoją obecnością nie przytłoczyć uczestników, i brać udział w zajęciach warsztatowych na w pełni równych zasadach. Cześć z osób pojawiających się ze strony współorganizatorów na konsultacjach postępowała właśnie w taki sposób. Niekiedy zdarzały się jednak trudne sytuacje, w których przedstawiciele organizatorów rozmawiali w trakcie warsztatu lub stali na uboczu, podczas gdy wszyscy siedzieli. Taki postępowanie wydaje się być zdecydowanie niekorzystne z punktu widzenia tworzenia przyjaznej atmosfery podczas warsztatu. Mimo że zebrane w trakcie wydarzeń plenerowych propozycje mają, siłą rzeczy, charakter dość powierzchowny i nie są tak przemyślane jak w przypadku spotkania warsztatowego, to wydaje się jednak, że taka formuła zbierania głosów jest dość ważna przy tworzeniu miejsc aktywności lokalnych. Daje szansę poznania opinii tych, którzy nigdy nie pofatygują się na warsztat, a także służą jako kanał dotarcia do tych, którzy chcieliby się bardziej zaangażować. Narzędzia partycypacyjnego projektowania przestrzeni wydają się być idealne dla działań związanych z tworzeniem miejsc aktywności lokalnych. Warto jednak wchodzić w konsultacje tego typu z pełną odpowiedzialnością, określając precyzyjnie jakie są granice zmian w przestrzeni, których można dokonać pod wpływem głosu uczestników tego rodzaju procesów. Ponadto w proces konsultacyjny głębiej wciągnięci powinni być architekci sama obecność w trakcie warsztatu jest niewystarczająca, ich rolą powinna być także praca nad scenariuszem spotkania. 9</p>
<p>10 Spotkanie dla tzw. zaawansowanych wydaje się być ważnym punktem w procesie coraz głębszego i długofalowego angażowania mieszkańców we współpracę wokół miejsca aktywności lokalnej. Pozwalają zebrać grupę osób wyraźnie zainteresowanych tematem, z których wiedzy i zapału można skorzystać także w codziennym funkcjonowaniu takiego miejsca i poprzez nich angażować kolejne osoby. Wydaje się, że elektroniczna forma zbierania propozycji mogłaby przynieść lepsze rezultaty, gdyby opracować i wykorzystać prosty kwestionariusz, który wypełniałaby osoba korzystająca z korespondencyjnego przekazywania pomysłów. 10</p>
<p>11 3. POMYSŁY ZEBRANE W TRAKCIE KONSULTACJI Jak już wspomniano, wypracowane przez mieszkańców pomysły na zajęcia i konkretne elementy wystroju wnętrza zebrane zostały w raportach cząstkowych, które znajdują się w załącznikach do raportu podsumowującego. Nie ma więc potrzeby przywoływać ich wszystkich także w tym miejscu. Przy analizowaniu złożonych propozycji, warto natomiast zauważyć, że każdy z pomysłów na warsztatach zgłaszany był przy akceptacji grupy. Nie zdarzyła się sytuacja, by uczestnik warsztatu złożył propozycję, a którą z pozostałych osób przeciwko niej zaprotestowała. Raczej mówić można o aklamacji czy przylasku. Dla uporządkowania ogromu pomysłów wygenerowanych w trakcie spotkań, poniżej przedstawione zostały funkcje, które w opinii uczestników, 3 Pokoje z Kuchnią mogłyby spełniać. Wskazane zostały również wszystkie propozycje zajęć, przy których organizacji uczestnicy warsztatów deklarowali swoje zaangażowanie. Wreszcie, w oparciu o powtarzające się w trakcie spotkań wątki, opracowana została lista zagadnień, czyli bardziej złożonych pomysłów, problemów czy wyzwań, które zdaniem uczestników pojawiać się będą w codziennym funkcjonowaniu 3 Pokoi Funkcje przestrzeni, które powinny pełnić 3 Pokoje z Kuchnią Powinny oferować różnorodne zajęcia (taniec, plastyka, muzyka, języki) o charakterze rozwojowym dla różnych grup wiekowych. Duża ich część powinna umożliwiać uczestnikom interakcję z kulturą, ale niezbędne są też zajęcia warsztatowe, techniczne itd. 11</p>
<p>12 Powinny mieć swoją ofertę zajęć sportowych. Jeden powinien móc przyjmować funkcję mini sali gimnastycznej, tak by mogły się tam odbywać fitness, gimnastyka, zumba itd. Część zajęć sportowych powinna się odbywać w plenerze; Sfera kulinarna - przestrzeń powinna być udostępniana na wspólne gotowanie i spożywanie posiłków; Przestrzeń widowiskowo-wystawiennicza - w miarę możliwości wnętrze powinno być wyposażone w jak najbardziej profesjonalną mini scenę, miejsca do siedzenia, rzutnik, nagłośnienie, ekran. Dzięki temu możliwa będzie organizacja w tej przestrzeni różnego rodzaju imprez: koncertów, seansów filmowych, prelekcji, spotkań z ciekawym człowiekiem; Miejsce do spotkań i do wspólnego spędzania czasu przy różnych, mniej lub bardziej angażujących aktywnościach. Przestrzeń do intymniejszej interakcji, w której porozmawiać można w cztery oczy, wykorzystywana np. do udzielania porad prawnych czy psychologicznych Propozycje zajęć, odnośnie których padły deklaracje współudziału w ich organizacji Poniżej przedstawione zostały wszystkie propozycje, przy wskazywaniu których uczestnicy warsztatów dodawali, że widzieliby siebie w roli osób je współorganizujących. Rozważając je, należy mieć jednak na uwadze, że deklaracje nie były w żaden sposób wiążące. Organizacja spotkań sąsiedzkich, skupionych wokół różnych zagadnień (np. spraw 12</p>
<p>13 mieszkańców okolicznych osiedli) Wspólne bieganie Wspólne wycieczki rowerowe Wymiana talentów Warsztaty aktorskie Warsztaty fotograficzne Szydełkowanie Wyprzedaże garażowe Rękodzieło (warsztaty podstawowe dla dzieci) Warsztaty etnograficzne Polskie święta Dyżur sąsiedzki Wybór, puszczanie i komentowanie bajek dla dzieci Czytanie na głos książek dla dzieci Rysowanie Fitness dla rodziców z dziećmi Warsztaty etnograficzne dla dzieci Grupa relaksacyjna Oddzielnie wyróżnić należy propozycje zaangażowania, złożone drogą mailową. Wśród nich pojawiły się także propozycje na działania sekcyjne (czyli takie, za które prowadzący pobieraliby opłaty) Mama odzyskuje figurę sprzed ciąży zajęcia z zumby dla młodych mam Fitness dla mam z dziećmi w różnym wieku (preferowane 0-3 lat), a po nim krótkie wyciszające zajęcia czytelnicze (głośna lektura bajki) "SłowAKCJA1 - warsztaty literackie dla osób piszących (poezja, proza) i/lub spotkanie z literaturą (głośne czytanie) SłowAKCJA2 - wieczór z poezją poświęcony jednemu lub kilku mniej znanym autorom, w formie wykładu połączonego z recytacją fragmentów wierszy i dyskusją Dyskusyjny klub książki Dyskusyjny klub filmowy Osiedlowa gazeta literacka (no. w formie bloga) Wieczorne dyskusje panelowe na tematy światopoglądowe (np. gender) Zajęcia sekcyjne: rysunek i malarstwo z udziałem tabletu i komputera Zajęcia sekcyjne: nauka gry na instrumentach Zajęcia sekcyjne: śpiew Zajęcia sekcyjne: kompozycja i aranżacja Zajęcia sekcyjne: fotografia cyfrowa Zajęcia sekcyjne: film i animacja Zajęcia sekcyjne: teatralno-muzyczne z elementami tańca Zajęcia sekcyjne: literacko - poetyckie 13</p>
<p>14 Zajęcia sekcyjne: zajęcia rozwojowe dla maluchów Zajęcia sekcyjne: zespoły muzyczne I akademia stroju Zajęcia sekcyjne: tworzenie teledysków i wirtualnych spektakli Zajęcia sekcyjne: nauka języka angielskiego przez piosenki, film i teatr 3.3. Istotne zagadnienia dla codziennego funkcjonowania 3 Pokoi z Kuchnią Poniżej omówione zostały najważniejsze z wyzwań i problemów związanych z codziennym funkcjonowaniem tęgo miejsca. Wszystkie one zostały wskazane przez uczestników warsztatów. Przy części z nich pojawiły się konkretne pomysły na działania i także one zostały poniżej wymienione. Część z zagadnień przedstawiona została w formie konkretnej rekomendacji, cześć jako nierozs3gnięte problemy, odpowiedzi na które szukać trzeba będzie gdy 3 Pokoje zaczną już działać. 3 Pokoje jako wymiennik Pierwsze skojarzenie z tym hasłem to oczywiście popularny ostatnio format imprezy, w trakcie której uczestnicy mają możliwość wymiany lub sprzedaży różnych rzeczy, zalegających w domowych szafach czy piwnicach. Liczni wskazujący na potrzebę organizacji takich wydarzeń mówili szczególnie często o wymianie ubrań, książek, płyt czy zabawek. Ponadto hasło to można rozumieć także jako element wystroju wnętrza, czyli jako półkę czy pudełko, umożliwiające stałe krążenie dóbr, odkładanych i zabieranych stamtąd przez mieszkańców. Zdaniem wielu uczestników, takie miejsce powinno znaleźć się w 3 Pokojach. Wydaje się jednak wymienianie powinno się w kontekście 3 Pokoi rozumieć jeszcze szerzej. Często zgłaszano bowiem potrzebę wymieniania wiedzy i kompetencji w formie spotkań samokształceniowych, kursów, spotkań z ciekawymi mieszkańcami czy też świadczeń sąsiedzkich, czyli niewielkich usług, które oferują innym ci, którzy je potrafią wykonać. Można też o tym myśleć w ograniczonym zakresie - koncentrując się wyłącznie na wymianie informacji na ten temat np. poprzez formę sąsiedzkiej tablicy informacyjnej. 14</p>
<p>15 Rozgałęziacz - punkt aktywności społecznej Wielu uczestników warsztatów skarżyło się, że Białołęka jest miejscem mało społecznikowskim. Wielokrotnie pojawiał się więc głos, by 3 Pokoje wzięły na siebie funkcję centrum zaangażowania społecznego. W tej przestrzeni odbywać by się mogły chociażby konsultacje społeczne czy działania związane z budżetem partycypacyjnym (należy pamiętać, że spotkania miały miejsce w czerwcu, czyli w kulminacji rozs3gnięć budżetowych). Aspiracje wychodzą jednak dalej. Pojawiały się głosy, by 3 Pokoje były źródłem fermentu społecznego, czyli np. miejscem, w którym łatwo się dowiedzieć czy ktoś w okolicy działa w sprawie, którą ja sam chciałbym się zająć. Tym samym stawałyby się one swego rodzaju rozgałęziaczem samoorganizacji sąsiedzkiej. Co interesujące, raczej niezbyt aktywna w tych konsultacjach młodzież również odwoływała się do społecznych funkcji, wskazując np., że w 3 Pokojach mogłyby odbywać się posiedzenia młodzieżowych rad dzielnicy. Miejsce także tylko dla dorosłych Hasło miejsca z ofertą dla dorosłych pojawiało się wielokrotnie, prawie za każdym razem z zastrzeżeniem, że zgłaszający ten wniosek nie chcą nikogo wykluczać. Podnoszono, że w okolicy brakuje miejsc, w których oferta dla dorosłych mieszkańców byłaby ofertą docelową, a nie wdrażaną przy okazji działań dla dzieci. Stąd bardzo mocno wybrzmiewał postulat, by dorośli byli co najmniej równorzędnymi odbiorcami oferty i z tak postawioną rekomendacją zgadzali się wszyscy, niezależnie od tego, czy mieli własne dzieci, czy nie. Zwracano uwagę, że przestrzeń i czas dadzą się podzielić w taki sposób, by w miarę potrzeb mogli z 3 Pokoi korzystać wszyscy zainteresowani. Np. poranki byłyby czasem rodziców 15</p>
<p>16 z dziećmi, popołudnia przedstawiałyby ofertę dla młodzieży, a wieczorami odbywałyby się działania dla dorosłych. Organizacja działań Jak już wspomniano, jednym z nielicznych narzuconych odgórnie rozwiązań w 3 Pokojach jest konieczność zaaranżowania zajęć sekcyjnych, czyli odpłatnych. Taka formuła spotkała się ze zrozumieniem ze strony uczestników, szczególnie że padła konkretna deklaracja, że cześć odpłatna zajęć nie będzie mogła zajmować więcej niż 30% oferty. Jednocześnie osoby biorące udział w konsultacjach zwracały uwagę, że część zajęć kojarzonych powszechnie z sekcjami (plastyka, taniec itp.) mogłaby być realizowana w oparciu o opisywaną już zasadę wymieniania, czyli darmowych zajęć od sąsiadów dla sąsiadów. Tak formuła wzbudza zaufanie uczestników konsultacji, którzy byli przekonani, że weryfikacja kompetencji prowadzących byłaby szybka i skuteczna i nie byłoby potrzeby korzystać z żadnej formy zbierania certyfikatów czy rekomendacji. Co do zasady, zajęcia odbywać by się mogły w cyklach semestralnych (to narzucają sekcje) lub krótszych (cykle kilkumiesięczne w przypadku zajęć organizowanych oddolnie) oraz według kalendarza świątecznego, czyli różnych okazji na przestrzeni roku Przestrzeń kawiarniana Koncepcja urządzenia w 3 Pokojach przestrzeni kawiarnianej spotkała się z powszechną aprobatą uczestników konsultacji. Zwracali oni uwagę z jednej strony na deficyt przestrzeni tego typu w okolicy, a z drugiej na pozytywny towarzyski i społeczny wpływ, jaki takie miejsce może mieć dla mieszkańców. Wychodząc poza natłok różnych rekomendacji, jakie przedstawione zostały pod adresem kawiarni (i które opisane zostały w raportach cząstkowych), wyróżnić należy postulat uniwersalnego dostępu. Uczestnicy zwracali uwagę, że zwłaszcza w kawiarni przestrzeń może być zaprojektowana w taki sposób, by spełniała oczekiwania wszystkich: dorosłych, seniorów, dzieci, osób z ograniczoną sprawnością. Ogólnodostępność powinna być także widoczna w godzinach otwarcia tylko funkcjonowanie od rana do późnego wieczora sprawi, że wszyscy będą mogli z niej korzystać na równych prawach. Kwestią, która nie znalazła swojego rozs3gnięcia, był sposób, w jaki kawa miałaby się w kawiarni pojawiać, czyli finansowanie działalności. Zgodzono się jedynie, że żaden produktów oferowanych przez kawiarnię nie powinien być sprzedawany z zyskiem. 16</p>
<p>17 Wyjście poza budynek Uczestnicy spotkań w wielokrotnie podkreślali, że w warunkach Białołęki 3 Pokoje mają szansę i powinny stać się ważnym graczem w życiu sąsiedzkim. Dlatego ich zdaniem aktywność filii BOK nie powinna ograniczać się tylko do działań realizowanych w przestrzeni miejsca, ale że 3 Pokoje powinny także na różne sposoby wychodzić w miasto. Oznaczać to będzie z jednej strony współtworzenie oferty festynów, pikników i bycie wszędzie tam, gdzie na Białołęce coś się dzieje. Z drugiej strony, cennym działaniem ze strony 3 Pokoi byłoby tworzenie sąsiadom z Białołęki okazji do wspólnego wyjścia w celach kulturalno-edukacyjno-rozrywkowo-sportowych. Zgłaszany wiele razy pomysł zakłada, że istnieje możliwość kupienia np. tańszych grupowych biletów do teatru, które następnie dystrybuowane byłyby wśród sąsiadów. Takie wyjścia byłyby okazją do zobaczenia wielu ciekawych rzeczy, ale też świetnym polem do integracji sąsiedzkiej. Współtworzenie miejsca O ile uczestnicy spotkań zdecydowanie nie mieli problemu z wejściem w proces wymyślania aktywności, które ich zdaniem mogłyby być realizowane w 3 Pokojach, o tyle pytanie o sposób zaangażowania ich i innych mieszkańców w funkcjonowanie tego miejsca, przynosiło już większe trudności. Wydaje się to być o tyle naturalne, że każdy z uczestników na pewno wiele razy korzystał z oferty, podczas gdy osób z doświadczeniem animacyjnym z pewnością było bardzo niewiele. Wśród propozycji zaangażowania wyróżnić można te bardzo konkretne, związane zawsze z własnym pomysłem na poprowadzenie zajęć czy zorganizowanie wydarzenia i wszystkie one (a było ich w stosunkowo niewiele) przedstawione zostały w raportach cząstkowych oraz zbiorczo w podrozdziale 3.2 tego raportu. Poniżej prezentujemy jedynie bardziej ogólne wskazania i refleksje uczestników, co do sposobu, w jaki angażować można sąsiadów do wspólnego zarządzania placówką w myśl zasady, że nic tak nie wpływa na identyfikację z miejscem, jak poczucie odpowiedzialności za nie. Uczestnicy przede wszystkim zwracali uwagę, że sposób wspólnego zarządzania nie może zostać opracowany i wdrożony jako gotowy model bo taki na pewno nie zadziała tylko ewoluować w dość spontaniczny sposób, w oparciu o stopniowe przekazywanie przez pracowników 3 Pokoi różnych kompetencji w dół i o sukcesywne wciąganie kolejnych osób. 17</p>
<p>18 W trakcie warsztatów mieszkańcy mieli okazję zaopiniować pomysł, który wyszedł ze strony przedstawicieli BOK-u, by w 3 Pokojach działała tzw. rada sąsiedzka. Zdaniem uczestników, takie ciało mogłoby przyjąć formę grupy sąsiadów, pełniących funkcję przedstawicieli całej społeczności, którzy spotykaliby się regularnie, by podejmować na bieżąco decyzje o kierunkach rozwoju i formach działania 3 Pokoi. Warto podkreślić, że powstawanie Rady także powinno mieć charakter naturalny i oddolny, a konkretny sposób jej funkcjonowania musi być owocem stopniowego dojrzewania i docierania pomysłu. Zalążek dla takiej grupy stanowić mogą osoby szczególnie aktywne podczas procesu konsultacyjnego oraz przy organizacji spotkań inauguracyjnych. Innym pomysłem uczestników na zarządzanie 3 Pokojami jest koncepcja walnego zebrania sąsiadów, w trakcie którego wszyscy zainteresowani mieszkańcy głosowaliby nad najważniejszymi decyzjami dotyczącymi 3 Pokoi. 18</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
0ba7b6450e3a4cda572cc776bd382b3b
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.8,
10
] |
{
"MT": 0.06,
"LY": 0.081,
"SP": 0.098,
"ID": 0.062,
"NA": 0.185,
"HI": 0.11,
"IN": 0.832,
"OP": 0.096,
"IP": 0.099,
"it": 0.099,
"ne": 0.126,
"sr": 0.053,
"nb": 0.127,
"re": 0.051,
"en": 0.118,
"ra": 0.235,
"dtp": 0.352,
"fi": 0.076,
"lt": 0.124,
"rv": 0.08,
"ob": 0.082,
"rs": 0.069,
"av": 0.081,
"ds": 0.063,
"ed": 0.078
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00023-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 71,400,777
| 34,644
| 118,450
|
http://docplayer.pl/2562268-Gtf-kurier-oferty-biznesu-sobieslaw-zasada-o-biznesie-i-sporcie-i-tygrys-krzysztof-mroziewicz-o-azjatyckich-gigantach-nowe-praktyka-smok.html
|
text/html
| 2016-10-22T20:28:36
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
0.9999,
0.0001,
0
] |
1 KURIER GTF L I S T O P A D MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO NOWE OFERTY Kolejne banki w talii GTF PRAKTYKA BIZNESU Sobiesław Zasada o biznesie i sporcie SMOK I TYGRYS Krzysztof Mroziewicz o azjatyckich gigantach
2 Zapraszamy na k o n w e n c j ę firm agencyjnych gtf do rzymu w pierwszej połowie marca 2013 warunki uczestnictwa: sprzedaż kredytów z ubezpieczeniem kredytobiorcy - kredyty gotówkowe, konsolidacyjne, biznes pożyczka w okresie od r. do r. o wartości netto nie mniejszej niż 200 tys. zł - zaproszenie pojedyncze o wartości netto nie mniejszej niż 300 tys. zł - zaproszenie podwójne konkurs dotyczy sprzedaży kredytów następujących banków: Alior Bank S.A., Meritum Bank ICB S.A., FM Bank S.A., Bank BPH S.A. Uwagi: 1. Z uwagi na trudną do potwierdzenia liczbę uczestników organizator zastrzega sobie prawo dokonania zmian w organizacji wyjazdu z zapewnieniem równorzędnych rozwiązań. 2. Szczegóły w serwisie agencyjnym - Planeta GTF oraz
3 NA WSTĘPIE Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy, M a r e k Stefańczak Wiceprezes Zarządu Górnośląskiego Towarzystwa Finansowego GTF Sp. z o.o. czy będzie łatwiej uzyskać kredyt bankowy? To jedno z ważniejszych pytań, jakie zadają sobie wszyscy uczestnicy rynku consumer finance. Po burzy medialnej na temat działalności firmy Amber Gold i po zwiększonej w tym zakresie aktywności polityków, coraz częściej pojawiają się informacje prasowe o planowanych przez nadzór finansowy zmianach, dotyczących zasad udzielania kredytów. Czego możemy się spodziewać? Największym ograniczeniem, z jakim muszą się borykać polskie banki, jest wprowadzona pod koniec 2010 roku tzw. Rekomendacja T, narzucająca zasadę udzielania kredytów w taki sposób, by wszystkie płacone przez kredytobiorcę raty nie przekraczały 50% jego dochodów. Dla osób zarabiających powyżej średniej krajowej limit ten jest trochę wyższy i wynosi 65%. Doskonale pamiętam dyskusję w różnych mediach przed wprowadzeniem tej regulacji. Stanowisko środowiska bankowego było w przeważającej części negatywne. Podobnie zresztą, jak kilka lat temu, przed uchwaleniem tzw. ustawy antylichwiarskiej, o limitowanym poziomie kosztów kredytu Oczywiście, regulacji dotyczącej Rekomendacji T nie można uznać za bubel prawny. Jest ona jednak poważnym, zbyt rygorystycznym, ograniczeniem w udzielaniu kredytów, a co za tym idzie, zbyt dużą ingerencją w suwerenność banków, które, szczególnie w ostatnim okresie, dopracowały się perfekcyjnych zasad dbania o swój port- fel i wyliczania ryzyka kredytowego. Jeśli zatem Komisja Nadzoru Finansowego podejmie decyzję o złagodzeniu przepisów, to wszyscy gracze rynku consumer finance przyjmą ją z aprobatą. W poprzednim numerze Kuriera GTF zamieściliśmy interesujący wywiad z p. Andrzejem Roterem dyrektorem generalnym Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, Zrzeszenia Pracodawców. Jego opinia na temat eksplozji negatywnych komentarzy pod adresem tzw. parabanków to jedna z najbardziej wyważonych i racjonalnych ocen, jaką zdarzyło mi się przeczytać w ostatnich tygodniach. GTF na co dzień dotyka problemów związanych z udzielaniem kredytów. Codziennie obserwujemy, jak wielka jest rzesza tych, którzy nie mają szans na żadne wsparcie ze strony banków. Bez względu na racje i argumenty różnych ekspertów od finansów, ludzie ci muszą znaleźć jakieś możliwości uzyskania pożyczek. I tę rolę, rolę zaspokojenia tych potrzeb, biorą na siebie właśnie firmy, które dziś nazywamy parabankami. Nisza wypełniana przez te firmy jest ogromna, ale nie z ich winy. W mojej ocenie, rola, jaką one dzisiaj pełnią, jest ważna. Ważna i generalnie bardzo pozytywna. Tymczasem w Państwa ręce oddajemy kolejny numer Kuriera GTF. Jesteśmy wdzięczni za pozytywne przyjęcie pierwszego numeru, dziękujemy za sympatyczne komentarze, sugestie i uwagi. Zapewniam Państwa, że z wszystkimi propozycjami się zapoznaliśmy i większość z nich weźmiemy pod uwagę przy kolejnych edycjach. W bieżącym numerze szczególnie zachęcam do lektury wywiadu z Sobiesławem Zasadą, legendą światowego automobilizmu, a zarazem ważną postacią polskiego biznesu. Ufam, że zainteresują Państwa jego opinie na temat przedsiębiorczości w naszym kraju. Zapraszam także do zapoznania się z wywiadem udzielonym specjalnie Kurierowi GTF przez wybitną postać polskich mediów, byłego ambasadora Polski w Indiach, Krzysztofa Mroziewicza. Mam nadzieję, że drugi numer Kuriera GTF spotka się z równie życzliwym przyjęciem, jak pierwszy. Życzę miłej lektury! SPIS TREŚCI SZCZĘŚCIU TRZEBA POMÓC Sobiesław Zasada, ikona polskiej przedsiębiorczości i automobilizmu, o swojej biznesowej drodze str. 04 KOLEJNE BANKI W OFERCIE GTF Wywiad z Katarzyną Karziewicz-Młodzik, dyrektorem produktu w GTF str. 06 RZYMSKA WIOSNA Zaproszenie na konwencję do stolicy Włoch str. 07 KRZYK NA RYNKU SZTUKI Weronika Aleksandra Kosmala wskazuje ciekawy kierunek inwestycji alternatywnych str. 08 PRZYCZAJONY TYGRYS, UCIEKAJĄCY SMOK Rozmowa z Krzysztofem Mroziewiczem, publicystą i komentatorem politycznym, byłym ambasadorem Polski w Indiach str. 10 FOTOGRAFIE NA NOWY ROK Podsumowanie konkursu fotograficznego GTF str. 13 PICIE WODY Z KAŁUŻY? Nasza jurajska integracja str. 14 PATRON: GórnośląskieTowarzystwo Finansowe GTF Sp. z o.o. REDAKCJA: Feniks Media Group Sp.j., ul. Na Wierzchowinach 1D, Kraków Redaktor naczelny: Dariusz Wajs Redaktor prowadzący: Grzegorz Chmielewski Zespół redakcyjny: Michał Durbas, Grażyna Jancik, Mateusz Szymkowiak, Marcin Zawada Korekta: Jolanta Witkowska STUDIO DTP: Jerzy Gorczyca (kierownik studia DTP) Produkcja: Krzysztof Chachlowski DRUK: Alnus Sp. z o.o., ul. Wróblowicka 63, Kraków WYDAWCA: Feniks Media Group Sp.j., ul. Na Wierzchowinach 1D, Kraków Fot. na okładce: Shutterstock.com W magazynie wykorzystano zdjęcia z biblioteki Shutterstock.com. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany tytułów. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Przedruki z Magazynu Kurier GTF dozwolone są wyłącznie za uprzednią pisemną zgodą wydawcy. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Wydawca ma prawo odmówić zamieszczenia ogłoszenia i reklamy, jeżeli ich treść lub forma są sprzeczne z linią programową lub charakterem pisma oraz wydawcy (art. 36, pkt 4 prawa prasowego). Górnośląskie Towarzystwo Finansowe GTF sp. z o.o. Fabryczna 2, Tychy Infolinia: (0-32) LISTOPAD kurier gtf str. 03
4 PRAKTYKA BIZNESU SZCZĘŚCIU TRZEBA POMÓC Z Sobiesławem Zasadą o jego wieloletnich doświadczeniach biznesowych rozmawia Grzegorz Chmielewski. kurier gtf 02 listopad str. 04 Czy przedsiębiorczość ma Pan w genach? Chyba tak. Pochodzę z Dąbrowy Górniczej, przed wojną tata był przedstawicielem handlowym na Zagłębie Dąbrowskie fabryk czekolady poznańskiej Goplany i siemianowickiej Hanki. I stąd Pańska żyłka kupiecka? Do handlu zabrałem się tuż po okupacji. Miałem 15 lat, chciałem w ciężkich czasach pomóc rodzicom. Jeździłem na rowerze do Bytomia i kupowałem po kilogramie kamieni do zapalniczek; wtedy zapalniczki działały na zasadzie krzesania iskry przez zębate kółeczko, trące o cylindryczne kamyczki. Z takim pakunkiem jechałem do Krakowa. Nie pociągami, ale tzw. okazjami, na ogół wojskowymi ciężarówkami. W Krakowie był popyt na kamienie, za nie przywoziłem do Dąbrowy masło i alkohol, a alkohol można było zamienić na żywność. To była moja szkoła przedsiębiorczości. Miałem piękny, przedwojenny rower marki Kamiński, z fabryki w Myszkowie. Pojechałem po kamyki do Bytomia, zatrzymali mnie czerwonoarmiści. Spodobał im się rower, jeden powiedział, że przejedzie się kawałek i zaraz wróci. Tyle go widziałem, wracałem 20 km piechotą. Potem było Bielsko Tata objął tam opuszczoną przez Niemców tkalnię przy ul. Sukienniczej, w Białej. Chodziłem do gimnazjum i pomagałem mu. Bielskie tkaniny wełniane miały w całej Europie znakomitą renomę. Nadszedł rok 1948, władze upaństwowiły zakład, tata musiał sam stworzyć dla siebie mały warsztat, rękodzielniczo wytwarzający tkaniny samodziałowe. Pomagałem mu nadal, uczyłem się, uprawiałem sport i byłem harcerzem. Harcerstwo to była świetna szkoła życia. Wychowywało w duchu uczciwości, odpowiedzialności, honoru, wielkiego patriotyzmu. Harcerskie słowo honoru znaczyło coś absolutnie pewnego, wręcz świętego. Mogę śmiało powiedzieć, że kształtowało mnie harcerstwo i sport. Uprawiałem lekkoatletykę i tenis stołowy. To uczyło wytrwałości, konsekwencji w dążeniu do celu, odporności. Jako nastolatek zdobyłem w Harcerskich Mistrzostwach Polski w Krakowie mistrzowskie tytuły w rzucie oszczepem, skoku w dal i biegu na 1000 m. Potem trenowałem w Cracovii, po przeprowadzce do Krakowa, na studia wpierw na Akademii Handlowej, potem Akademii Wychowania Fizycznego. Dużo jeździłem na nartach. W latach byłem w kadrze narodowej, ale przerwała to poważna kontuzja narciarska. Sport był moją szkołą życia i charakteru. To bardzo mi się przydało. Własną działalność gospodarczą zaczął Pan w Krakowie? Byłem związany z Bielskiem, więc otwarłem ze wspólnikiem sklep z tekstyliami przy Floriańskiej, drugi przy Grodzkiej. Mieliśmy dobre zaopatrzenie, był popyt na bielskie tkaniny, ale władza nie pozwalała rozwinąć skrzydeł. Na porządku dziennym były nieustanne kontrole i domiary, czyli podatki, ustalane na podstawie dowolnego oszacowania przychodów więc z sufitu. Żeby unieść te obciążenia, trzeba było nieustannie lawirować, zaniżać przychody. Funkcjonowaliśmy w warunkach zupełnego bezprawia. Czasy PRL to był inny świat, choć z drugiej strony, na tle pozostałych krajów socjalistycznych, w Polsce jeszcze nie było najgorzej, były jakieś ślady swobód gospodarczych. Rolnictwo oparło się kolektywizacji, przetrwało prywatne rzemiosło, drobna wytwórczość i handel. Władza nie była w stanie tego unicestwić, ale stawiała dziwne bariery. Pozwalano tylko na rękodzieło, zakazano mechanizacji prywatnych zakładów. Na początku lat 70. bardzo pożądanym artykułem stały się naklejki z folii. Miałem taki zakład, ale nalepki wolno było wytwarzać wyłącznie metodą ręcznego sitodruku. Kiedy sprowadziłem do tego maszynę, to trzeba było ją ukryć przed kontrolami, bo zakład zostałby zlikwidowany. W ramach gnębienia tzw. prywatnej inicjatywy władza wymuszała prymitywne metody produkcyjne. Teraz jest Pan znany przede wszystkim z działalności w sektorze motoryzacyjnym. Skąd to się wzięło? Pod koniec lat 50. zacząłem osiągać sukcesy w rajdach samochodowych. W 1964 r., po udanym starcie w Rajdzie Monte Carlo, austriacka firma Steyr-Puch zaprosiła mnie do zespołu i tak trafiłem do światowej elity rajdowej, choć nie przyszło to łatwo. Na Zachodzie dla wielu ludzi byłem kimś zza żelaznej kurtyny, traktowano mnie z dozą podejrzliwości. W dodatku w startach zagranicznych napotykałem wiele barier choćby paszportowych, wizowych, dewizowych. Mimo przeszkód, starty Steyr-Puchem 650 TR skończyły się sensacyjnie w 1966 r. zdobyłem mistrzostwo Europy, wtedy równoznaczne z mistrzostwem świata. Z czasem dyrektor sportowy Johann Puch zaprotegował mnie u Ferry ego Porsche. Zanim pojawiłem się w tej firmie, auta Porsche uchodziły za świetne na tory wyścigowe, ale zupełnie nie do rajdów. Obaliłem tę teorię, za kierownicą Porsche zwyciężyłem w wielkim wyścigu Grand Prix Argentyny ponad
5 PRAKTYKA BIZNESU Jaką rolę w biznesie odgrywa szczęście? Wierzę w szczęście, ale ono sprzyja tylko wtedy, gdy mu się pomaga. Tak jest i w biznesie, i w sporcie. Więc należy je wspierać własną postawą osobistym zaangażowaniem, wysiłkiem, cierpliwym i konsekwentnym uporem. Bo liczenie na samo szczęście to za mało! Co dla Pana jest ważniejsze usługi czy produkcja? Zawsze nęciło mnie wytwarzanie towarów, tworzenie czegoś nowego. Jestem zwolennikiem innowacji, nowych technologii. Ale nie stroniłem też od działalności usługowej. Np. w latach 60. w Śródmieściu Krakowa zbudowałem małą stację obsługi samochodów. Miała tylko dwa stanowiska serwisowe, za to była wyposażona w supernowoczesne wówczas urządzenia. To wyznaczało standard wtedy nieznany w Polsce. Czym różni się obecna działalność gospodarcza od tej sprzed lat? Fot.: Grzegorz Chmielewski 4000 km po szutrach i bezdrożach. Z doskonałymi wynikami startowałem w Safari i maratonach London-Sydney czy London-Mexico, wygrałem największy w USA rajd Press on Regardless. Później trafiłem pod skrzydła BMW, następnie Mercedesa. Przez 14 lat byłem kierowcą fabrycznym, zdobyłem trzy tytuły mistrza Europy wtedy, gdy to oznaczało mistrzostwo świata. Jako sportowiec poznałem świat, nawiązałem bliskie kontakty ze środowiskami polonijnymi, które walnie wspierały moje starty. To wpłynęło na moje dalsze życie i na drogę biznesową. Bliska współpraca z marką Mercedes-Benz sprawiła, że na kilka lat stałem się jej generalnym przedstawicielem w Polsce, a teraz mam sieć autoryzowanych placówek tej marki. Był Pan jednym z pionierów przedsiębiorczości polonijnej. Pod koniec lat 70. władze zgodziły się na tworzenie tzw. firm polonijnych. Stali za tym przedsiębiorcy polonijni, dzięki nim był możliwy transfer nowoczesnej technologii. Związałem się z firmą, powołaną przez Polaków z Austrii. Stworzyłem zręby jej działalności, zaczynała od produkcji zamków błyskawicznych. Wciąż świetnie prosperuje, choć w całkiem innej formie prawnej. Nazywa się Alpha Technology, ma nowoczesny i szeroki profil produkcyjny, wciąż się rozwija i myślę, że mogę ją uznać za swój największy sukces biznesowy. Bardzo ją cenię także za stabilność kadrową. Kilka osób wciąż w niej pracuje od chwili założenia, a wielu pracowników ma staż liczący 25 czy 30 lat. W czasach socjalizmu trudno było coś wyprodukować, bo brakowało albo urządzeń, albo surowców, albo jednego i drugiego. Za to każdy produkt błyskawicznie znikał z rynku. Teraz można wyprodukować co się chce, tylko że w warunkach ostrej konkurencji ciężko sprzedać nawet najlepszy towar. W naszą rzeczywistość wdarła się wszechobecna reklama, która ma ogromny wpływ na naszą świadomość i na stan rynku. Tego nie było przed rokiem 1990, a dziś koszty reklamy stanowią nawet ponad połowę ceny niektórych markowych towarów. Dawniej niska była znajomość prawa cywilnego, prawa handlowego. Pamiętam dyrektora pewnej centrali handlu zagranicznego, z nazwy spółki akcyjnej, która w stu procentach była własnością Skarbu Państwa. Dyrektor nie wiedział, co znaczy skrót S.A. Mało kto wiedział, co to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka cywilna czy komandytowa. Za to prywatni przedsiębiorcy byli bardzo honorowi. Funkcjonowało się na słowo honoru, podanie ręki oznaczało tyle, co zawarcie kontraktu, bo pewnych spraw nie wolno było ujawnić w formie oficjalnej umowy. Dziś takie praktyki zupełnie się nie liczą, biznes jest bardziej uregulowany prawnie. Kiedy było najłatwiej prowadzić biznes? W pierwszych latach transformacji ustrojowej, w czasach gabinetu Tadeusza Mazowieckiego. Ale ważne swobody gospodarcze zostały zainicjowane już u schyłku PRL, za premiera Rakowskiego. Przepisy wprowadzane wtedy przez ministra Wilczka były prawdziwą rewolucją. Co najbardziej przeszkadza w biznesie? Sukces pewnie sąsiaduje z jakąś porażką? Chyba w swej działalności biznesowej za bardzo się rozproszyłem na różne branże. Przez to nie wszystko mogłem dopilnować i niektóre przedsięwzięcia nie przyniosły spodziewanego powodzenia. W dodatku od czterech lat trwa kryzys. Np. Alpha Technology ma w ofercie wiele produktów kooperacyjnych dla renomowanych zagranicznych klientów. To są artykuły o najwyższej światowej jakości i bardzo konkurencyjnych cenach. Ale odbiorcy wskutek kryzysu wolą utrzymywać miejsca pracy u siebie, więc wycofują zlecenia dla Alphy. Na tym polega gospodarczy patriotyzm. Tym bardziej żal wielu upadłych gałęzi polskiego przemysłu, jak choćby bielskiej fabryki tekstyliów. Ogromna większość sektora bankowego jest w zagranicznych rękach. Wysokie marże bankowe, wysokie stawki oprocentowania kredytów na polskim rynku międzybankowym (czyli WIBOR) to sprawia, że kredyty są u nas o wiele droższe, niż za granicą. Przez to działalność gospodarcza, szczególnie inwestycyjna, jest u nas zdławiona. Gdzie regulacje są najbardziej przejrzyste i przyjazne dla biznesu? Moim zdaniem, np. w Niemczech. Tam przepisy są jasne, dogodne i czyste. Nie zaskakuje się przedsiębiorców i nie pęta skomplikowanymi prawami. 02 LISTOPAD kurier gtf str. 05
6 Wywiad R O S N Ą C Y POTENCJAŁ FM Bank i Bank BPH to kolejne banki w ofercie GTF dla agentów. Z Katarzyną Karziewicz-Młodzik, dyrektorem produktu w GTF, rozmawia Marcin Zawada. kurier gtf 02 listopad Oferty FM Banku i Banku BPH uzupełniają dotychczasowy wachlarz propozycji dla klientów. Bank BPH udostępnia kredyt gotówkowy, kredyt konsolidacyjny i kredyt auto- -okazja; są to produkty detaliczne. Natomiast świetnie sprawdzają się w tym banku kredyty wysokokwotowe dla prowadzących działalność gospodarczą. Z czego to wynika? Bank BPH w pionie detalicznym otwarł się na klientów prowadzących działalność. Preferencyjne zmiany, wprowadzone np. w zakresie wymogów dokumentowych (zwłaszcza odstąpienie od dostarczania Bankowi historycznych danych, jak zeznania podatkowe PIT z lat ubiegłych, i wyliczanie zdolności kredytowej tylko na podstawie bieżących wyników), zachęcają do składania wniosków w tym banku. Pozytywnie oceniamy otwartość BPH na sugestie klientów, przekazane przez GTF i naszych partnerów biznesowych. Jakie są inne walory tej oferty? BPH proponuje naprawdę tani kredyt. Szczególnie atrakcyjnie na tle konkurencji wygląda oferta konsolidacji dotychczasowych zobowiązań klienta. Pracownicy budżetówki mogą otrzymać kredyt na podstawie wyciągu z konta, na które jest przelewane wynagrodzenie, czyli bez aktualnego zaświadczenia pracodawcy. Inny wyjątek na rynku: wynagrodzenie, jakie wykazuje klient, może być powiększone o zmienne elementy poborów (diety, premie, deputaty, trzynastki itp.). Klienci BPH cztery razy w roku dostają dodatkowe oferty finansowe, które bank rzetelnie przygotowuje. Naszym agentom nadajemy teraz uprawnienia wprost do aplikacji sprzedażowej Banku BPH, ale trwają już prace nad wprowadzeniem tej oferty do naszego systemu Planeta GTF. Obecnie nasi agenci korzystają też ze specjalnej infolinii banku. Po ukończeniu prac integracyjnych będzie dostępna nasza sprawdzona infolinia. Każdy agent musi przejść przez szkolenie produktowe? Trwa cykl szkoleń, umożliwiających zdobycie uprawnień do sprzedaży produktów Banku BPH. Ostatnie odbyło się w Katowicach, w hotelu Campanile; GTF ma własnych certyfikowanych trenerów. Wyznaczone są kolejne terminy szkoleń w różnych regionach Polski. Staramy się wspierać agentów na każdym etapie, od skompletowania dokumentów, przez nadanie uprawnień, aż do wprowadzanie wniosków kredytowych. BPH to pierwsze z nowych ogniw Zajmuję się też FM Bankiem, który ma ofertę dla przedsiębiorców bez względu na formę działalności gospodarczej (indywidualna, spółki cywilne, spółki prawa handlowego) i sposób rozliczeń z fiskusem (karta podatkowa, książka, ryczałt, pełna księgowość). Produkty, proponowane klientom, to kredyty gotówkowe dla firm w paru wariantach. Sztandarowy produkt to kredyt ekspresowy, udzielany na podstawie przychodów. Są kredyty dla profesjonalistów (na podstawie oświadczeń) i kredyt biznes do wysokości 300 tys. zł. Ciekawy jest sam proces udzielania pożyczek i zaangażowanie pracowników, ukierunkowane na przyznanie kredytu. Uprawnienia do sprzedaży kredytów tego banku może zdobyć każdy, wystarczy podpisać z GTF umowę. Podobnie jak w przypadku BPH, w FM Banku uprawnienia są nadawane wprost do systemu operacyjnego tego banku, z tą różnicą, że stosujemy procedurę Dyrektor produktu w Górnośląskim Towarzystwie Finansowym GTF Sp. z o.o. K a t a r z y n a Karziewicz Młodzik Prawnik, 14 lat doświadczenia w bankach BZ WBK, BGŻ (na stanowiskach dyrektora oddziału) i w instytucjach parabankowych BEST SA, Profactor SA, gdzie przez 5 lat zarządzała firmą. Od marca 2012 w GTF Sp. z o.o. Zajmuje się współpracą z Bankiem BPH i FM Bankiem. Odpowiada za wdrożenie produktów tych banków u agentów. Uważa tę pracę za ciekawe wyzwanie i nowe doświadczenie we współpracy z agentami, w dodatku w firmie, której struktura jest oparta na partnerskich relacjach. To jest miejsce, które poleca każdemu, kto pragnie rozwijać pasję finansisty. Fot.: Krzysztof Kusiak tzw. leadowania na oddziały banku dane klienta są przekazywane do oddziału banku, gdzie są procedowane wnioski kredytowe, a pracownicy oddziału na bieżąco informują agenta o wyniku wnioskowania lub ewentualnym postępie prac. Agent nie musi się obawiać, że nie poradzi sobie z obsługą klientów prowadzących małe i średnie przedsiębiorstwa. Wsparcie GTF i zaangażowanie banku sprawiają, że niemożliwe staje się możliwe! Zainteresowanych współpracą z tymi bankami proszę o bezpośredni kontakt tel , GSM str. 06
7 ZOBACZ Z NAMI Wiosną Zobacz z nami R Z Y M Pierwsze promyki nieśmiało przebijającego się wiosennego słońca, świat powoli budzący się do życia to jest właśnie ten moment, kiedy warto zacząć nowy sezon na podróże Zapraszamy więc do Rzymu. K a t a r z y n a Tarasewicz W środku Europy wtedy będą dopiero topnieć ostatnie śniegi, ale na jej południu wiosna będzie już wkraczała w swoją właściwą fazę. Zacznie zielenić się trawa i nieśmiało spod ziemi będą wychylać się pierwsze ozdoby trawników... By wydłużyć tę najpiękniejszą porę roku nawet jeśli jeszcze nie jest to wiosna kalendarzowa już w marcu wybierzmy się na przyspieszone wakacje. Wybierzmy się do Włoch. Tam na pewno będzie już na nas czekać najpiękniejsza pora roku, a jej walory niewątpliwie podkreśli jeszcze otoczenie. W symbiozie przeszłości z przyszłością, której symbolem jest właśnie wiosna, wybierzmy się na wspólny spacer po Rzymie. Nie ma chyba niczego przyjemniejszego nad leniwe snucie się po Via del Corso i podziwianie uroków stylu, który tworzyli współcześni słynnego Leonarda. Być może autor Mony Lisy i Damy z łasiczką, przechadzając się tą właśnie ulicą, spotkał na niej osobę, której twarz zainspirowała go do stworzenia kolejnego arcydzieła. Chcąc na dłużej pozostać w renesansowym klimacie, na pewno warto odwiedzić Watykan z Bazyliką św. Piotra, gdzie ślady swej twórczości zostawił Michał Anioł. W Wiecznym Mieście mamy szansę poczuć się naprawdę wyjątkowo i wyobrazić sobie, że właśnie w tym momencie zwrócone są na nas oczy całego świata. Wystarczy tylko wejść na Schody Hiszpańskie i na chwilkę zamknąć oczy. Ci, którzy wierzą w magiczną moc symboli i nie zdobyli jeszcze w życiu wszystkiego, mogą na szczęście przerzucić przez ramię monetę, mierząc nią wprost do fontanny di Trevi. Trafienie do celu gwarantuje rychły powrót do Wiecznego Miasta. Ci zaś, którzy zainwestują aż dwie monety, mają szansę na przeżycie płomiennego uczucia. Chcąc pozostać w romantycznym klimacie i móc nadal rozkoszować się pierwszymi oznakami wiosny, pozwólmy, by Rzym zaprosił nas do swoich ogrodów, które nie muszą obawiać się konkurencji. Każdy, kto choć raz odwiedzi antyczny park ogrody Villi Borghese zapewne na zawsze zachowa ten obraz w pamięci. Zapraszamy więc wiosną do Rzymu. Zainteresowanych wyprawą do Wiecznego Miasta zachęcamy do zapoznania się z warunkami konkursu, przedstawionymi na str LISTOPAD kurier gtf str. 07
8 INWESTYCJE ALTERNATYWNE KRZYK NA RYNKU S Z T U K I Weronika Aleksandra K o s m a l a kurier gtf 02 listopad str. 08 Na początku maja w nowojorskim oddziale domu aukcyjnego Sotheby s sprzedano chyba najpopularniejsze dzieło Edvarda Muncha. Olejny obraz Krzyk został wylicytowany za 107 mln dolarów! Trudno nie zakładać, że ta informacja wzbogaci serwisy informacyjne wszystkich kontynentów o krótki i w zasadzie niewiele mówiący o sztuce komunikat. To właśnie takim medialnym poruszeniom rynek dzieł sztuki zawdzięcza wizerunek dziedziny pełnej nieprzewidywalnych zwrotów, sensacyjnej, nawet trudnej. Rzeczywistość wygląda jednak nie tyle skromniej, co stabilniej. Choć większość aukcji jest mniej spektakularna, to również obawy analityków, prognozujących recesję, z reguły nie znajdują potwierdzenia. Odnosząc się do rodzimego rynku sztuki można nawet powiedzieć, że obserwacje wyników sprzedaży aukcyjnej napawają optymizmem. Podczas gdy jednymi z najczęściej padających haseł gospodarczych informacji są deficyt i obniżenie ratingu, w polskim środowisku artystów, marszandów i kolekcjonerów dużo częściej niż dotychczas zaczęto mówić właśnie o rozwoju i rekordzie. Na tle licznych ekonomicznych zawirowań rynek inwestycji związanych ze sztuką zanotował od początku 2012 r. znaczący wzrost. Zestawienia z pierwszym kwartałem ubiegłego roku pozwalają szacować ten wzrost na blisko 90%, co z kolei sugeruje, że wartość obrotów polskiego rynku dzieł sztuki w 2012 r. może osiągnąć poziom 60 mln zł. Edvard Munch, Krzyk, 1895 r. Wylicytowany za rekordową sumę dol., , Sotheby s NY
9 INWESTYCJE ALTERNATYWNE Jan Stanisławski, Ogród zaczarowany, , olej/płótno, 135 x 265 cm cena wywoławcza: zł, cena wylicytowana: zł Nietrudno zauważyć, że jednym z czynników tego ożywienia jest rosnące zainteresowanie inwestowaniem w sztukę. Zmienia się jednak specyfika tego inwestowania; wzrost świadomości rynku i przełamywanie konserwatywnych schematów znalazły odzwierciedlenie w coraz częstszym kolekcjonowaniu sztuki współczesnej. Tadeusz Kantor, Henryk Stażewski, Stefan Gierowski czy wreszcie Jerzy Nowosielski to nazwiska, które od początku roku potwierdzały ciągłe zwyżkowanie rodzimego rynku tylko w maju, podczas organizowanej przez warszawską Desę Unicum aukcji, wylicytowano olejne obrazy Jerzego Nowosielskiego za średnią cenę 145 tys. zł. W kwietniu i w maju trzynaście prac przekroczyło na polskim rynku cenę 100 tys. zł, a dwie osiągnęły ponad 500 tys. zł. Poza cenionym polskim malarstwem XX wieku, można wyróżnić kilka rozwijających się trendów. Najwyraźniejsze z nich to rosnące zainteresowanie sztuką w stylistyce art deco, malarstwem młodopolskim, a także europejskim malarstwem dawnym. Bazując na wieloletnich obserwacjach rynku eksperci wskazują również na znaczący potencjał prac wykonanych na papierze. Od początku 2012 r. wspomniana tendencja wielokrotnie znalazła potwierdzenie w padających na aukcjach wynikach akwarele i rysunki takich twórców, jak Leon Wyczółkowski czy Rafał Malczewski osiągały w tym półroczu ceny kilkudziesięciu tysięcy zł. Choć o sztuce najlepiej mówić wyłącznie w kategoriach artystycznych, dzieła są też coraz częściej określane jako jedna z inwestycji alternatywnych. Żeby zdywersyfikować portfel aktywów, inwestorzy poszukują takich lokat kapitału, które nie są skorelowane z rynkami finansowymi za zdecydowanie najbardziej pożądane kolekcjonerskie dobro uznaje się właśnie wysokiej klasy dzieło sztuki. Poza niekwestionowanymi walorami estetycznymi, kolekcjonowane obiekty mogą też być w perspektywie długoterminowej bardziej zyskowne od tradycyjnych lokat. Podsumowujący ubiegły rok indeks sztuki Mei Moses Index All Art (MMI) zyskał aż 10,2 procent. Ten wzrost może być uznany za bardzo znaczący, skoro indeks S&P 500, obejmujący pięćset największych firm notowanych na New York Stock Exchange i Nasdaq, nie zmienił w tym czasie wartości. Przewaga MMI nad wskaźnikiem akcji jest zauważana również w przypadku dłuższych horyzontów inwestycyjnych; w ciągu ostatnich pięciu lat indeks rynku sztuki zanotował wzrost rzędu prawie 8 procent, a w ciągu dziesięciu lat 4,6 procent. Zmiany wartości S&P 500 dla tego okresu to odpowiednio 0,75 procent i 4,75 procent w długim terminie. Poza możliwością bezpiecznego urozmaicenia portfela inwestycyjnego, kolekcjonerzy wskazują na jeszcze jedną zaletę, która odróżnia sztukę od inwestycji w papiery wartościowe, lokaty bankowe czy fundusze inwestycyjne jeśli dzieło zostanie sprzedane nie wcześniej niż pół roku po jego kupnie, to nie jest wymagane odprowadzanie 19-procentowego podatku od zysku. Wiadomo jednak, że horyzont czasowy takich inwestycji jest zazwyczaj dłuższy, a formuły takie jak lokata kapitału szybko ustępują miejsca takim określeniom, jak: unikatowość, pasja, prestiż. Nic tak nie nobilituje, jak inwestowanie w sztukę. Jest dowodem na to, że jesteś estetą i do tego stać cię na codzienne obcowanie z pięknem podsumowuje Andrzej Starmach, jeden z największych polskich kolekcjonerów. Należy jednak bardzo wyraźnie zaznaczyć, że powszechne przekonanie, iż na to obcowanie z pięknem stać wyłącznie najzamożniejszych znawców, jest błędne. Prace młodych artystów są licytowane już nawet od kilkuset złotych, a rysunki czy grafiki najbardziej uznanych twórców osiągają ceny kilku tysięcy. To z pewnością wystarczająco pogodna wiadomość, żeby zakończyć nią pierwszy z cyklu artykułów o kolekcjonerstwie, bieżących i prognozowanych tendencjach na rynku sztuki, stopach zwrotów z inwestycji w dzieła i o samych dziełach przede wszystkim. Nie sposób w końcu wyłącznie wyliczać procenty składane i szacować horyzont inwestycyjny, mając przed sobą choćby szkicowo nakreślony widok z pracowni ulubionego malarza, czy np. ogromne symbolistyczne płótno, na którym prawie czarne cyprysy są otoczone w jakimś nierzeczywistym krajobrazie przez pastelowo kwitnące jabłonie 02 LISTOPAD kurier gtf str. 09
10 Rozmowa Przyczajony tygrys uciekający smok Z Krzysztofem Mroziewiczem, wieloletnim ambasadorem Polski w Indiach, znanym i cenionym komentatorem spraw międzynarodowych, o kryzysie, Indiach, a także Chinach, wielkiej polityce i... wspaniałych kobietach rozmawia Michał Durbas. kurier gtf 02 listopad str. 10 W mediach spotykamy się z poglądem, że Daleki Wschód nas, czyli Europę, już połyka, że przejmuje władzę ekonomiczną, albo stanie się to wkrótce.. Mam inne zdanie, bo byłem na Dalekim Wschodzie w czasach, gdy on nie śnił nawet, by zbliżyć się do Europy, a co dopiero ją zdeklasować. Chiny komunistyczne były krajem autarkicznym i klaustrofobicznym. Indie natomiast rozwijały się bardzo wolno, jak na dzisiejsze tempo wzrostu gospodarczego, ponieważ brakowało tam... motywacji. Na Dalekim Wschodzie wszystko dzieje się w pewnym zespole zależności. Jeśli Chiny się rozwijają, to muszą się rozwijać też Indie, w myśl zasady, że Smok nie Krzysztof Mroziewicz polski publicysta, znawca polityki międzynarodowej, korespondent wojenny, komentator spraw międzynarodowych w tygodniku Polityka, wykładowca dziennikarstwa. Pełnił funkcję ambasadora Polski w Indiach, Sri Lance i Nepalu. Za swoją pracę dziennikarską został trzykrotnie uhonorowany nagrodą Wiktora.
11 może za daleko uciec Tygrysowi. Jeśli Chiny śpią, śpią i Indie. Ja przyjechałem w tamte strony po raz pierwszy dosłownie parę tygodni przed ogłoszeniem u nas stanu wojennego w 1981 r. Indie liczyły 680 mln mieszkańców, dziś liczą blisko dwa razy tyle. Proszę sobie wyobrazić, że w latach 80. XX wieku Polska i Indie były krajami tego samego rozmiaru gospodarczego miały porównywalne PKB. Natomiast demograficznie i terytorialnie Polska jest wielkości Radżastanu, jednego z trzydziestu kilku regionów Indii. Żeby Daleki Wschód mógł zdeklasować daleki mu (w sensie kulturowym, geograficznym i ekonomicznym) Zachód, musiałby dokonać skoku, który, moim zdaniem, nie jest możliwy. Nie jest do zrobienia ani w Chinach, ani tym bardziej w Indiach. Fakt, Chiny i Indie rozwijają się bardzo dynamicznie, ale te liczby trzeba umieć czytać. Obecnie 10% wzrostu gospodarczego w Chinach odpowiada mniej więcej 2% w Polsce. Jeśli w Chinach tempo wzrostu spada do 8%, zaczyna się kryzys wewnętrzny. Obecnie właśnie mamy z nim do czynienia. W chińskich magazynach zalega ogromna masa towarów, których nie jest w stanie wchłonąć eksport. Sami karmiliśmy tego Smoka, inwestując w wielkie fabryki, które produkowały te towary... No tak, ale nasze możliwości w ich sprowadzeniu, jak się okazuje, są ograniczone. Po pierwsze, nie mamy tyle pieniędzy, ale też nie potrzebujemy aż tylu dóbr. Obecnie sztuką nie jest wyprodukować, ale sprzedać. Ta sztuka ostatnio udaje się Chińczykom słabiej, stąd ich problemy. Skoro więc ustaje produkcja w Chinach, zmniejsza się tam liczba miejsc pracy. Hu Jintao powiedział, że aby Chiny uniknęły problemów wewnętrznych, powinny tworzyć rocznie 20 mln nowych miejsc pracy. To dla Europejczyków wielkości trudne do wyobrażenia, ale też duże dla Chińczyków. Jeśli więc nie powstaje wystarczająca liczba nowych miejsc pracy, Chiny się nie rozwijają, co oznacza społeczne niepokoje. Wieśniacy wracają z fabryk do domów. Nie mają pracy, a muszą przecież coś jeść. Chiny boleśnie przekonują się, że procesy globalizacyjne mają ogromne skutki dla ich wewnętrznej sytuacji. Oczywiście, działa to w obie strony. W zeszłym roku Chiny dotknęła ogromna susza, która spowodowała zastraszająco małe zbiory pszenicy. Kraj Środka, mając ogromne nadwyżki w handlu ze światem, zaczął masowo kupować zboże na rynku międzynarodowym. Naturalną konsekwencją tego był gwałtowny wzrost cen żywności na świecie. Najdotkliwiej odczuli to mieszkańcy krajów północnej Afryki. To między innymi dlatego zaczęły się rozruchy w Egipcie, Libii czy Tunezji. Żyjemy w czasach, gdy procesy gospodarcze w jednym państwie mogą powodować skutki na drugim krańcu świata. Wracając do warunków rozwoju Chin: aby ten kraj mógł się jeszcze szybciej rozwijać, potrzebuje więcej energii. Jeszcze więcej energii. Chińczycy kupują więc ropę, a zasoby tego surowca się kurczą. Nowych i czystych, a przy tym realnie konkurencyjnych dla ropy, źródeł energii jeszcze nie wynaleziono, w związku z tym budowane są elektrownie atomowe. Te, jak widać po katastrofie w Fukushimie, wcale nie są bezpiecznym źródłem zasilania przemysłu. Natomiast wracając do Indii, to sytuacja tego kraju jest nieco inna niż Chin. Jeśli chodzi o duże liczby, to Indie mają szansę prześcignąć Chiny tylko w demografii. W pozostałych elementach makroekonomicznych widać dysproporcję mniej więcej taką, jak na ostatniej olimpiadzie w Londynie. Indie zdobyły 6 medali, w tym żadnego złotego, a Chiny 88, w tym 38 z najcenniejszego kruszcu. Z drugiej strony, warto odnotować, że 10% społeczeństwa hinduskiego to Za kapitalizmem w rozumieniu hinduskim stoją 4 tysiące lat historii. Oni przez ten czas uczyli się i doskonalili system ekonomiczno-społeczny. Chińczycy zaś wszystkiego uczą się od zera. klasa średnia wyższa, czyli ludzie bardzo bogaci. W Chinach jest ich znacznie mniej. Poza tym na liście Forbesa w czołówce jest dwóch miliarderów z Indii, a Chińczyka próżno szukać. Skąd się wzięły te wielkie hinduskie firmy? Mamy koncern Lakshmee Mittala, który inwestuje potężne pieniądze na całym świecie. TATA produkuje masowo najtańszy samochód świata i jednocześnie kupuje dwie ikony brytyjskiej motoryzacji Land Rovera i Jaguara. Na czym polega fenomen hinduskiej przedsiębiorczości? Społeczeństwo hinduskie jest o wiele bardziej zróżnicowane niż chińskie. To wynika z historii. Chińczycy są przyzwyczajeni do komunistycznego egalitaryzmu biedy. Wszyscy mieli tyle samo niczego. Zero podzielone przez miliard wciąż daje zero. Natomiast zróżnicowanie społeczne w Indiach wynika z historycznego, prastarego systemu kastowego. To jest skutek podziału pracy. Z góry ustalono, że jedni byli kapłanami, drudzy rzemieślnikami, kolejni politykami czy żołnierzami. Na końcu znajdowali się ci, którzy mieli pracować. Gdy ten system powstawał, liczył zaledwie cztery kasty. Dziś jest ich 50 tysięcy, bo wraz ze zróżnicowaniem pracy i wysoką specjalizacją w wielu dziedzinach, rozwinęły się nowe kasty. Przywołał pan przykład koncernu TATA. Nie każdy wie, że to bardzo stara firma, istnieje od końca XIX w. Drugi równie wielki dom przemysłowo-handlowy to Pilla, a także Mittal i jeszcze kilkadziesiąt innych. Hindusi to naród bankierów. Tak było zawsze. Mówi się, że jeśli Hindus zarobi 20 rupii, dzieli je na cztery części. Jedna na przeżycie, druga na czarną godzinę, trzecia na lichwę, czwarta stanowi jakiś zapas operacyjny na obsługę trzech pozostałych. Hindusi od dziecka są wychowani w ogromnym szacunku do pieniądza. W Chinach tego nigdy nie było, bo pieniądz zwykle nic nie znaczył. Za kapitalizmem w rozumieniu hinduskim stoją 4 tysiące lat historii. Oni przez ten czas uczyli się i doskonalili system ekonomiczno-społeczny. Chińczycy zaś wszystkiego uczą się od zera. Kiedyś profesor Brzeziński mówił, że Chiny to komunistyczny kraj bez komunistycznej ideologii. To zręczna metafora, ale zupełnie nieprawdziwa. Chiny to komunistyczny kraj bez komunistycznej gospodarki. Ideologię sobie zachowali. Cenzura, również w internecie, funkcjonuje świetnie. Kultura jest całkowicie reglamentowana, a niepoprawni twórcy pisarze, ale też plastycy odsiadują w więzieniach wysokie wyroki. Gospodarczo kraj rozwija się według kapitalistycznych reguł. W Chinach nie ma demokracji, zresztą nie ma jej nigdzie w Azji, bo demokracja musiałaby gwarantować prawa człowieka, jednostki i poszanowanie granic. 02 LISTOPAD kurier gtf str. 11
12 Rozmowa Nawet jeśli przyjrzymy się bliżej Singapurowi, Japonii czy Indiom, krajom w naszym pojęciu najbardziej demokratycznym w Azji, to jednak znajdziemy bardzo dużo różnic między ich systemami społecznymi a naszym. Ostatnio w Europie słychać, że czeka nas wkrótce wybór. Albo kapitalizm, albo demokracja. Czyli albo będziemy się bogacić i rozwijać gospodarczo, albo utrzymamy wolność jednostki, demokratyczne instytucje. Przywołuje się w tym kontekście przykłady azjatyckie i szybki rozwój kapitalistyczny bez demokracji. kurier gtf 02 listopad str. 12 Taka alternatywa albo kapitalizm, albo demokracja jest, moim zdaniem, fałszywa, bo jednak w Europie jest i jedno, i drugie. Jednostka w świecie zachodnim obecnie znaczy mniej niż znaczyła, bo zrezygnowaliśmy z pewnych swobód, które oddelegowano do Brukseli. Trochę racji mają ci, którzy twierdzą, że tzw. kryzys grecki wyniknął z nadmiaru demokracji. Jeśli pojmujemy wolność jako swobodę robienia tego, co nie szkodzi innym, to, rzeczywiście, Grecja tę wolność naruszyła. Zresztą nie tylko Grecja. W całym niemal basenie Morza Śródziemnego prawa jednostki zostały skonsumowane. Proszę zauważyć, że w krajach, gdzie jest wykształcona dyscyplina społeczna, jest też dyscyplina finansowa. Nie znaczy to oczywiście, że należy rezygnować czy rewidować prawa człowieka czy prawa mniejszości. Jeśli idzie o Azję, to trudno znaleźć wartości demokratyczne, ale w ich miejsce kultywowane jest poszanowanie głowy rodziny, klanu i narodu oraz poszanowanie państwa, jakiekolwiek by ono było. W związku z tym nie da się wybudować w Azji demokracji, ale da się wybudować kapitalizm. W miejsce wolności demokratycznych są wymyślane inne. W Bangladeszu niejaki Pan Yanus opracował ideę mikrokredytów dla najbiedniejszych. Dostał za nią Pokojową Nagrodę Nobla w 2006 r. Mieszkańcy Bangladeszu to Bengalczycy, mówiący tym samym językiem, którym mówi się w Kalkucie, czyli w Bengalu Zachodnim. Hindusi, a więc i mieszkańcy Bangladeszu, to urodzeni bankierzy. Choć w systemie Pana Yanusa nie obraca się jednostkowo wielkimi kwotami. Zresztą dostał Pokojową Nagrodę Nobla, a nie w Nobla w dziedzinie ekonomii... Może dlatego, że nie jest to najlepszy interes. Zresztą Pan Yanus traktuje swą pracę jako realizację wyższej ideologii. Przemawia jak kaznodzieja. Mówi, że każda jednostka ma prawo do kredytu, a on to prawo realizuje. Twierdzi, że każdy człowiek jest potencjalnym biznesmenem, oczywiście ograniczonym przez własne umiejętności, intelekt czy spryt, ale jednak każdemu należy dać szansę na inwestycje. W Bangladeszu wpływ mikrokredytów na rozwój społeczeństwa, bardzo biednego, jest ogromny. Mam nadzieję, że ten system się nie zawali. Ale przecież nikt nie przypuszczał wcześniej, że system stworzony przez Bernarda Madoffa się zawali, a on sam ukradnie 50 miliardów dolarów. Miejmy nadzieję, że w przypadku Yanusa będzie inaczej. Madoff nie dostał Pokojowej Nagrody Nobla... No właśnie. Tylko 150 lat więzienia. Na koniec porozmawiajmy o książce pana autorstwa 33 Ewy i 3 Adamów, która ostatnio trafiła do księgarń. Przeczytałem w krótkiej recenzji, iż pokazuje ona, że jeśli nie wiadomo, o co chodzi w wielkiej polityce, to nie chodzi wcale o pieniądze. Tylko o kobiety. Rozmawiamy o globalizacji i wielkich pieniądzach, zmianach społecznych; a może te pieniądze, wszyscy ci miliarderzy i milionerzy zarabiają po prostu dla kobiet? Lakshmee Mittal wyprawił córce za kilkadziesiąt milionów dolarów ślub w Wersalu. Mittal jest szczodry dla swych kobiet, a warto wiedzieć, że sam nosi kobiece imię, bo Lakshmee to imię bogini. Jeśli chodzi o książkę, to poświęciłem ją wielkim kobietom, a one są zawsze tam, gdzie wielkie pieniądze i wielka polityka. Może jedynie Matka Teresa z Kalkuty nie pasuje do tego wzoru, bo ona żyła za 8 rupii (czyli równowartość kilkudziesięciu groszy) dziennie. Ale wartość jej pomocy jest ogromna. Tak, to dorobek olbrzymi. Jej podpis na kawałku dykty był wart tyle samo, ile czek multimilionera. Ten podpis oznaczał gwarancję zwrotu, ale zwrotu wartości, które są nieprzeliczalne na pieniądze. W książce są też inne wielkie kobiety, bo jest i Maria Magdalena, Maria Magdalena Goebbels czy Mata Hari. Choć to książka o wielkich kobietach, to jednak myślę, że feministki jej nie pokochają. Dlaczego? Fot.: POLITYKA Bo zacytowałem jedną z nich, która powiedziała, że feministką jest prawie przez cały czas. Za wyjątkiem nocy...
13 Z ŻYCIA GTF L A U R Y W J A W O R Z U Od 12 do 14 października w ekskluzywnym hotelu Jawor w Jaworzu, w pięknej scenerii otuliny Beskidu Śląskiego, odbyło się uroczyste ogłoszenie wyników pierwszej edycji Konkursu Fotograficznego, ogłoszonego przez GTF. Konkurs nosił tytuł Moje miejsce na ziemi i był adresowany do partnerów biznesowych GTF właścicieli i pracowników agencji kredytowych. Spośród wielu nadesłanych fotografii jury konkursowe wyłoniło 12 najciekawszych prac. Prace te zostaną umieszczone na stronach przyszłorocznego kalendarza, który zostanie wydany przez GTF. Uroczystość ogłoszenia wyników była poprzedzona warsztatami fotograficznymi oraz plenerową rywalizacją, podczas której finaliści konkursu mieli za zadanie przygotować fotoreportaż, przy czym plener nie był samoistnym obiektem fotografowania. Finaliści, uczestnicząc w rozmaitych zabawach, musieli przenieść się w czasie do różnych epok i przebrać w kostiumy przypisane tym epokom. Wkomponowani w niezwykłe, niekiedy fantastyczne, realia, stawali się i obiektami do fotografowania, i zarazem byli fotografami. Laureatami pierwszej edycji Konkursu Fotograficznego GTF zostali: Krystyna Buczyńska z Olszyny, Alicja Ciesielska z Międzylesia, Miranda Furca z Nowej Rudy, Kamila Głowacz z Oleśnicy, Małgorzata Kuryś z Paczkowa, Marta Pawlicka ze Świdnicy, Anna Sudacka z Wrocławia, Agata Urbaniak z Rybnika, Monika Zuchowicz z Lublina, Łukasz Barański z Dąbrowy Górniczej, Robert Kotowski z Kłobucka, Ireneusz Sułek z Głuchołaz. Laureatom serdecznie gratulujemy. Redakcja Kuriera GTF zobowiązuje się do prezentacji nagrodzonych prac. W kolejnych numerach przedstawimy Państwu poszczególne prace oraz sylwetki laureatów. Choć nie jestem laureatem konkursu, to odczuwam niemałą satysfakcję z faktu, że większość wyróżnionych to właściciele firm agencyjnych z Dolnego Śląska cieszyła się z sukcesu swych podopiecznych Alina Łoboz-Karaczyn, regionalny dyrektor sprzedaży w GTF. Wszyscy uczestnicy finałowej imprezy nie kryli swojego zadowolenia, zarówno z możliwości wzięcia udziału w konkursie, jak i udziału w profesjonalnych warsztatach, które z pewnością pomogą w dalszym rozwoju fotograficznej pasji. Niektórzy już teraz opowiadali o swoich różnorodnych planach sesji fotograficznych, pod kątem uczestnictwa w kolejnej edycji konkursu. Zapewniamy, że kolejne edycje się odbędą! (mz) Fot.: Andrzej Musik Ireneusz Sułek, Anna Janosz, Marek Stefańczak, Agata Urbaniak, Monika Zuchowicz, Adrian Jędrkowiak wyróżnieni w różnych konkurencjach plenerowych. 02 LISTOPAD Fot.: Monika Zuchowicz Tomasz Niemiałkowski: Gotowy na wszystko. Fotografia wyróżniona w ramach reportażu plenerowego. kurier gtf str. 13
14 z Życia GTF P I C I E W O D Y Z KAŁUŻY? Zanosiło się na ponury, deszczowy i zimny wrześniowy dzień. Z nie najlepszymi minami opuszczaliśmy elegancki hotel Villa Verde, czekał nas bowiem dzień zmagań sportowych jazdy sprawnościowe na quadach, podobne konkurencje w samochodach terenowych, a ponadto zjazd na linie, zawieszonej kilka metrów nad ziemią, strzelanie z łuku, rzucanie do celu nożami i toporkami, strzelanie z pistoletu. Prawdziwy survival, i to w koszmarnej aurze. Brakuje tylko zawodów picia wody z kałuży żartował jeden z uczestników. Kiedy jednak dotarliśmy na miejsce, niebiosa uśmiechnęły się do nas przestało padać, a zza chmur wyjrzało słońce. Usytuowany w nieczynnej kopalni piasku Jura Park, z wytyczonymi między drzewami krętymi i stromymi trasami do ekstremalnej jazdy terenowej, budził grozę i obawy nie tylko płci pięknej. Zresztą przedstawicielka tej płci Ania Kiernikowska, okazała się najlepszym kierowcą, pozostawiając w pokonanym tyle wszystkich panów, chełpiących się wcześniej swoimi nieograniczonymi możliwościami W innych konkurencjach najlepsze wyniki uzyskiwali Jacek Michalczyk i Łukasz Czerniak. Wydawało się, że kilkugodzinna rywalizacja, z przerwą na posiłek pieczonki, kiełbaski, różnorakie ciasta, a nawet maślanka i inne regionalne frykasy, wyczerpie wszystkich do cna. Okazało się jednak, że załogę GTF stać na dużo więcej. Wieczorem, po powrocie do hotelu, wszyscy oddali się zabawie na parkiecie. Okazało się, że nogi nie bolą, nikt nie odczuwa zmęczenia, a zapotrzebowanie na sen pojawiło się dopiero nad ranem. Spotkanie integracyjne w malowniczej Jurze Krakowsko-Częstochowskiej było strzałem w dziesiątkę, a organizatorce tej imprezy Kasi Tarasewicz życzono podobnych sukcesów w przyszłości. Oby niedługiej! (mz) Fot.: Andrzej Musik kurier gtf 02 LISTOPAD str. 14 Sylwia Jaromin przed startem na quadzie. Czyż quady nie są piękne?
15 z Życia GTF Basia Golus, Kasia Góralczyk, Ania Kołodziej i Ania Strzępa w wieczorowych kreacjach. Departament Wsparcia Sprzedaży też jest piękny. Gotowi na wszystko Alina Karaczyn-Łoboz, Kasia Pląskowska, Jacek Kopeć, Piotrek Jarzynka, Ania Kołodziej. E l i z a urodziła się pół roku temu, a już wykazuje konkretne zainteresowanie problematyką finansową. Takie czasy, taka młodzież Śliczna dziewczynka to pierwsze dziecko, które przyszło na świat w okresie działalności GTF, a jego mamą jest pracownica GTF. Jadwiga, mama Elizy, to szefowa zespołu IT, jednego z kluczowych dla działalności firmy. Elizie życzymy, by dorastała w szczęściu i zdrowiu, a Jadwidze dziękujemy za przesłanie fotografii i życzymy wiele radości i satysfakcji z macierzyństwa. (mz) 02 LISTOPAD kurier gtf str. 15
16 Pożyczka gotówkowa w alior Banku korzystna rata do 150 tys. zł bez poręczycieli maksymalny okres kredytowania 10 lat minimum formalności możliwość wyboru dnia spłaty możliwość zamiany kilku drogich kredytów w jeden korzystniejszy informacja handlowa wg stanu na r. Sprawdź aktualne warunki na
KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO 02 (05) L U T Y 2013 NIE SIADAJ, BO NIE WSTANIESZ! rozmowa z Jerzym Iwaszkiewiczem PRZEZ PRYZMAT MEDIÓW W JEDNYM WORKU POWRÓT DO TRADYCJI rozmowa
KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO 01 (04) S T Y C Z E Ń 2013 OD PAPKINA DO PAPIEŻA Piotr Adamczyk MISTRZOWSKA KULTURA BANKOWOŚCI Wywiad z Dyrektorem Departamentu Sieci Zewnętrznych
KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO SKĄD TEN KRYZYS? Dr Marek Gruchelski o polskim górnictwie NOWOCZESNA BANKOWOŚĆ Rozmowa o strategii Getin Banku FRANCZYZA JEST WARTA ZACHODU O dobrym
KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO 06 (09) CZERWIEC 2013 BAROMETR POKAZUJE SPADKI Dr Piotr Białowolski o tendencjach na rynku consumer finance STAWIAMY NA WSPÓŁPRACĘ Rozmowa z Dariuszem
KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO 04 (07) KWIECIEŃ 2013 BARIERA DEMOGRAFICZNA A PERSPEKTYWY KONWERGENCJI Dr Zbigniew Matkowski o zagrożeniach dla rozwoju Polski FRANCZYZA MARKETING
KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO ISSN: 2300-2700 07 (22) PAŹDZIERNIK 2014 JAK POSTRZEGAMY BIZNESMENÓW? Dr Krzysztof Gołata o społecznym widzeniu środowiska biznesowego WYPRAWA
Drogi Czytelniku, Oddajemy w Twoje ręce pierwszy numer naszego firmowego czasopisma Twój Bank. Jako lokalna firma staramy się być jak najbliżej spraw regionu. Chcemy przybliżać nasz bank Klientom i miejscowej
MAGAZYN klientów PKO Banku polskiego NUMER 6 (83) 2013 ISSN 1506 0977 Mini Ratka Szybka pożyczka na świąteczne zakupy 3 spis treści Foto na okładce: Archiwum; Foto: Archiwum 2013 pod znakiem innowacji
Magazyn mbanku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 17 / zima 2014 Finansowanie MSP Pieniądze zawsze na czas! prof. Richard N. Foster 2015. Przygotowani na zmiany? ZESKANUJ STRONĘ, ZOBACZ FILM POBIERZ DARMOWĄ
Kapitał Województwa Śląskiego 1 Kapitał Województwa Śląskiego www.kapitalslaski.pl Gospodarka Samorządy Nauka Innowacje Jerzy Buzek Poseł Parlamentu Europejskiego Choć małe i średnie przedsiębiorstwa nieźle
magazyn ludzi biznesu I 2015 Cena 9.90 zł (w tym 8% VAT) Waldemar Dąbrowski nigdy nie był po drugiej stronie Leszek Mellibruda wskazuje źródła stresu biznesmena ISSN 2300-0333 Beata Tyszkiewicz, Izabela
Magazyn BRE Banku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 7 / lato 2012 Sposób na ceny paliw Bezpieczeństwo w niepewnych czasach Agnieszka Świergiel Kompetencje przede wszystkim Ewa Lisawa-Sztandor Sii Szybko,
KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO CZEGO OCZEKUJE KLIENT? Dyr. Dariusz Polak odsłania kulisy marketingu GTF AKTORKA I PIOSENKARKA Izabela Trojanowska o sobie JAK SIĘ MIEWAJĄ EUROPEJCZYCY?
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Ten ebook zawiera darmowy fragment publikacji "Inwestowanie pieniędzy w praktyce" Darmowa publikacja dostarczona przez www.darmowe-ebooki.pl Copyright by Złote Myśli &,
PUBLICEWICZ podsumowanie roku GADOMSKI dlaczego rośniemy ŁĘtocha o emocjach nr 4 2009 abc inwestowania Tylko u nas: O wychodzeniu z kryzysu Magazyn o oszczędzaniu i inwestowaniu ZWYCIĘZCA złotych szpalt
magazyn mbanku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 14 / wiosna 2014 mbank Fakty i mity: emisja obligacji nie taka straszna André Gerstner Groclin Group Razem możemy więcej od początku 4 podsumowanie kwartału
magazyn mbanku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 15 / lato 2014 mbank Mobilna ofensywa Bertus Servaas VIVE Group Polen? Tutaj musi się udać! od początku 04 Podsumowanie kwartału mobilnie 06 Badanie Mobilna
Magazyn BRE Banku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 8 / jesień 2012 Nowa droga Zmiany w strategii BRE Banku Blanka Chmurzyńska-Brown Na straży kosmetycznego biznesu Jan Pytlewski EWA S.A. Słodka recepta na
Numer 4 (13) 2011 Magazyn gospodarczy Dystrybuowany bezpośrednio do wielkopolskich przedsiębiorców GŁOS BIZNESU OUTSOURCING ile można na nim zyskać? DEBATA PRZEDSIĘBIORCÓW Projektanci sukcesu Mariaż biznesu
MAGAZYN klientów PKO Banku polskiego NUMER 1 (73) 2012 ISSN 1506 0977 Inwestycje Pierwsze kroki na giełdzie ANALIZY I REKOMENDACJe Korzystaj z unikalnej wiedzy analityków Domu Maklerskiego PKO Banku Polskiego.
MAGAZYN PRZEDSIEBIORCY 2 MAGAZYN PRZEDSIEBIORCY MAGAZYN PRZEDSIEBIORCY 3 SŁOWO WSTĘPNE Szanowni Państwo, Z przyjemnością przekazujemy w Państwa ręce kolejny już Magazyn Przedsiębiorcy - Podbeskidzie i
magazyn ludzi biznesu III/2013 ISSN 2300-0333 Robert Woźniak o strategii Szewczyk Auto Bożena Domżał na Rancho Pod Bocianem Dariusz Tarczyński radzi żyć chwilą Magdalena Bogulak przeprowadza metamorfozę
Dodatek partnerski e k s t r a bank&biznes Bankowo mamy unijny standard Placówek w przeliczeniu na liczbę mieszkańców jest u nas już powyżej średniej w UE. Bankowców i bankomatów jeszcze brakuje D2 3 Stopy
PUBLICEWICZ O ryzyku GWIAZDOWSKI O NIERUCHOMOŚCIACH DUMA O EMOCJACH nr 1 2008 abc inwestowania Magazyn o oszczędzaniu i inwestowaniu Tylko u nas: Rynek nieruchomości bez tajemnic BPH TFI Fundujemy marzenia
magazyn studencki ISSN 1899-5748 Pomysł na biznes Studia za granicą: Niemcy vs Turcja Social lending - czy banki mają się czego obawiać? PR - sztuka dla sztuki czy czysty zysk? Trudna sztuka kochania Negocjuj
Business Magazyn BRE Banku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 1 / lato 2010& More Balcerowicz Droga do euro prowadzi przez reformy Innowacje są jak zastrzyk Crowley Przepis na sukces business ludzie 06 Rozmowa
DO ŚWIATA z Aspirantem Fortuną FINANSÓW Jak czytać dane finansowe? Nr 1 luty 2015 Czy te liczby mogą kłamać? Większość z nich jest dla nas zupełnie niezrozumiała. Nie wiemy, czy są prawdziwe ani też co
Numer 1 (4) 2010 Magazyn gospodarczy Dystrybuowany bezpośrednio do wielkopolskich przedsiębiorców Dossier Witolda Dębickiego Innowacje w biznesie Debata przedsiębiorców SPORT UCZY WALKI Rozmowa ze Zbigniewem
Szanowny Czytelniku, oddajemy do Twoich rąk kolejny numer magazynu Twój Bank. Pozytywne recenzje, jakimi podzielili się z nami czytelnicy poprzedniego numeru, sprawiły nam bardzo dużo radości. Za wszystkie
NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z DZIENNIKIEM GAZETĄ PRAWNĄ 28 WRZEŚNIA 2009 Partner publikacji: Nie tylko ubezpieczenia oczekuj więcej na spotkaniu recepta na bezpieczny portfel jak wzbogacić
|
<doc fingerprint="ccbf60b4c3de7a48">
<main>
<p>1 KURIER GTF L I S T O P A D MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO NOWE OFERTY Kolejne banki w talii GTF PRAKTYKA BIZNESU Sobiesław Zasada o biznesie i sporcie SMOK I TYGRYS Krzysztof Mroziewicz o azjatyckich gigantach</p>
<p>2 Zapraszamy na k o n w e n c j ę firm agencyjnych gtf do rzymu w pierwszej połowie marca 2013 warunki uczestnictwa: sprzedaż kredytów z ubezpieczeniem kredytobiorcy - kredyty gotówkowe, konsolidacyjne, biznes pożyczka w okresie od r. do r. o wartości netto nie mniejszej niż 200 tys. zł - zaproszenie pojedyncze o wartości netto nie mniejszej niż 300 tys. zł - zaproszenie podwójne konkurs dotyczy sprzedaży kredytów następujących banków: Alior Bank S.A., Meritum Bank ICB S.A., FM Bank S.A., Bank BPH S.A. Uwagi: 1. Z uwagi na trudną do potwierdzenia liczbę uczestników organizator zastrzega sobie prawo dokonania zmian w organizacji wyjazdu z zapewnieniem równorzędnych rozwiązań. 2. Szczegóły w serwisie agencyjnym - Planeta GTF oraz</p>
<p>3 NA WSTĘPIE Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy, M a r e k Stefańczak Wiceprezes Zarządu Górnośląskiego Towarzystwa Finansowego GTF Sp. z o.o. czy będzie łatwiej uzyskać kredyt bankowy? To jedno z ważniejszych pytań, jakie zadają sobie wszyscy uczestnicy rynku consumer finance. Po burzy medialnej na temat działalności firmy Amber Gold i po zwiększonej w tym zakresie aktywności polityków, coraz częściej pojawiają się informacje prasowe o planowanych przez nadzór finansowy zmianach, dotyczących zasad udzielania kredytów. Czego możemy się spodziewać? Największym ograniczeniem, z jakim muszą się borykać polskie banki, jest wprowadzona pod koniec 2010 roku tzw. Rekomendacja T, narzucająca zasadę udzielania kredytów w taki sposób, by wszystkie płacone przez kredytobiorcę raty nie przekraczały 50% jego dochodów. Dla osób zarabiających powyżej średniej krajowej limit ten jest trochę wyższy i wynosi 65%. Doskonale pamiętam dyskusję w różnych mediach przed wprowadzeniem tej regulacji. Stanowisko środowiska bankowego było w przeważającej części negatywne. Podobnie zresztą, jak kilka lat temu, przed uchwaleniem tzw. ustawy antylichwiarskiej, o limitowanym poziomie kosztów kredytu Oczywiście, regulacji dotyczącej Rekomendacji T nie można uznać za bubel prawny. Jest ona jednak poważnym, zbyt rygorystycznym, ograniczeniem w udzielaniu kredytów, a co za tym idzie, zbyt dużą ingerencją w suwerenność banków, które, szczególnie w ostatnim okresie, dopracowały się perfekcyjnych zasad dbania o swój port- fel i wyliczania ryzyka kredytowego. Jeśli zatem Komisja Nadzoru Finansowego podejmie decyzję o złagodzeniu przepisów, to wszyscy gracze rynku consumer finance przyjmą ją z aprobatą. W poprzednim numerze Kuriera GTF zamieściliśmy interesujący wywiad z p. Andrzejem Roterem dyrektorem generalnym Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, Zrzeszenia Pracodawców. Jego opinia na temat eksplozji negatywnych komentarzy pod adresem tzw. parabanków to jedna z najbardziej wyważonych i racjonalnych ocen, jaką zdarzyło mi się przeczytać w ostatnich tygodniach. GTF na co dzień dotyka problemów związanych z udzielaniem kredytów. Codziennie obserwujemy, jak wielka jest rzesza tych, którzy nie mają szans na żadne wsparcie ze strony banków. Bez względu na racje i argumenty różnych ekspertów od finansów, ludzie ci muszą znaleźć jakieś możliwości uzyskania pożyczek. I tę rolę, rolę zaspokojenia tych potrzeb, biorą na siebie właśnie firmy, które dziś nazywamy parabankami. Nisza wypełniana przez te firmy jest ogromna, ale nie z ich winy. W mojej ocenie, rola, jaką one dzisiaj pełnią, jest ważna. Ważna i generalnie bardzo pozytywna. Tymczasem w Państwa ręce oddajemy kolejny numer Kuriera GTF. Jesteśmy wdzięczni za pozytywne przyjęcie pierwszego numeru, dziękujemy za sympatyczne komentarze, sugestie i uwagi. Zapewniam Państwa, że z wszystkimi propozycjami się zapoznaliśmy i większość z nich weźmiemy pod uwagę przy kolejnych edycjach. W bieżącym numerze szczególnie zachęcam do lektury wywiadu z Sobiesławem Zasadą, legendą światowego automobilizmu, a zarazem ważną postacią polskiego biznesu. Ufam, że zainteresują Państwa jego opinie na temat przedsiębiorczości w naszym kraju. Zapraszam także do zapoznania się z wywiadem udzielonym specjalnie Kurierowi GTF przez wybitną postać polskich mediów, byłego ambasadora Polski w Indiach, Krzysztofa Mroziewicza. Mam nadzieję, że drugi numer Kuriera GTF spotka się z równie życzliwym przyjęciem, jak pierwszy. Życzę miłej lektury! SPIS TREŚCI SZCZĘŚCIU TRZEBA POMÓC Sobiesław Zasada, ikona polskiej przedsiębiorczości i automobilizmu, o swojej biznesowej drodze str. 04 KOLEJNE BANKI W OFERCIE GTF Wywiad z Katarzyną Karziewicz-Młodzik, dyrektorem produktu w GTF str. 06 RZYMSKA WIOSNA Zaproszenie na konwencję do stolicy Włoch str. 07 KRZYK NA RYNKU SZTUKI Weronika Aleksandra Kosmala wskazuje ciekawy kierunek inwestycji alternatywnych str. 08 PRZYCZAJONY TYGRYS, UCIEKAJĄCY SMOK Rozmowa z Krzysztofem Mroziewiczem, publicystą i komentatorem politycznym, byłym ambasadorem Polski w Indiach str. 10 FOTOGRAFIE NA NOWY ROK Podsumowanie konkursu fotograficznego GTF str. 13 PICIE WODY Z KAŁUŻY? Nasza jurajska integracja str. 14 PATRON: GórnośląskieTowarzystwo Finansowe GTF Sp. z o.o. REDAKCJA: Feniks Media Group Sp.j., ul. Na Wierzchowinach 1D, Kraków Redaktor naczelny: Dariusz Wajs Redaktor prowadzący: Grzegorz Chmielewski Zespół redakcyjny: Michał Durbas, Grażyna Jancik, Mateusz Szymkowiak, Marcin Zawada Korekta: Jolanta Witkowska STUDIO DTP: Jerzy Gorczyca (kierownik studia DTP) Produkcja: Krzysztof Chachlowski DRUK: Alnus Sp. z o.o., ul. Wróblowicka 63, Kraków WYDAWCA: Feniks Media Group Sp.j., ul. Na Wierzchowinach 1D, Kraków Fot. na okładce: Shutterstock.com W magazynie wykorzystano zdjęcia z biblioteki Shutterstock.com. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany tytułów. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Przedruki z Magazynu Kurier GTF dozwolone są wyłącznie za uprzednią pisemną zgodą wydawcy. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Wydawca ma prawo odmówić zamieszczenia ogłoszenia i reklamy, jeżeli ich treść lub forma są sprzeczne z linią programową lub charakterem pisma oraz wydawcy (art. 36, pkt 4 prawa prasowego). Górnośląskie Towarzystwo Finansowe GTF sp. z o.o. Fabryczna 2, Tychy Infolinia: (0-32) LISTOPAD kurier gtf str. 03</p>
<p>4 PRAKTYKA BIZNESU SZCZĘŚCIU TRZEBA POMÓC Z Sobiesławem Zasadą o jego wieloletnich doświadczeniach biznesowych rozmawia Grzegorz Chmielewski. kurier gtf 02 listopad str. 04 Czy przedsiębiorczość ma Pan w genach? Chyba tak. Pochodzę z Dąbrowy Górniczej, przed wojną tata był przedstawicielem handlowym na Zagłębie Dąbrowskie fabryk czekolady poznańskiej Goplany i siemianowickiej Hanki. I stąd Pańska żyłka kupiecka? Do handlu zabrałem się tuż po okupacji. Miałem 15 lat, chciałem w ciężkich czasach pomóc rodzicom. Jeździłem na rowerze do Bytomia i kupowałem po kilogramie kamieni do zapalniczek; wtedy zapalniczki działały na zasadzie krzesania iskry przez zębate kółeczko, trące o cylindryczne kamyczki. Z takim pakunkiem jechałem do Krakowa. Nie pociągami, ale tzw. okazjami, na ogół wojskowymi ciężarówkami. W Krakowie był popyt na kamienie, za nie przywoziłem do Dąbrowy masło i alkohol, a alkohol można było zamienić na żywność. To była moja szkoła przedsiębiorczości. Miałem piękny, przedwojenny rower marki Kamiński, z fabryki w Myszkowie. Pojechałem po kamyki do Bytomia, zatrzymali mnie czerwonoarmiści. Spodobał im się rower, jeden powiedział, że przejedzie się kawałek i zaraz wróci. Tyle go widziałem, wracałem 20 km piechotą. Potem było Bielsko Tata objął tam opuszczoną przez Niemców tkalnię przy ul. Sukienniczej, w Białej. Chodziłem do gimnazjum i pomagałem mu. Bielskie tkaniny wełniane miały w całej Europie znakomitą renomę. Nadszedł rok 1948, władze upaństwowiły zakład, tata musiał sam stworzyć dla siebie mały warsztat, rękodzielniczo wytwarzający tkaniny samodziałowe. Pomagałem mu nadal, uczyłem się, uprawiałem sport i byłem harcerzem. Harcerstwo to była świetna szkoła życia. Wychowywało w duchu uczciwości, odpowiedzialności, honoru, wielkiego patriotyzmu. Harcerskie słowo honoru znaczyło coś absolutnie pewnego, wręcz świętego. Mogę śmiało powiedzieć, że kształtowało mnie harcerstwo i sport. Uprawiałem lekkoatletykę i tenis stołowy. To uczyło wytrwałości, konsekwencji w dążeniu do celu, odporności. Jako nastolatek zdobyłem w Harcerskich Mistrzostwach Polski w Krakowie mistrzowskie tytuły w rzucie oszczepem, skoku w dal i biegu na 1000 m. Potem trenowałem w Cracovii, po przeprowadzce do Krakowa, na studia wpierw na Akademii Handlowej, potem Akademii Wychowania Fizycznego. Dużo jeździłem na nartach. W latach byłem w kadrze narodowej, ale przerwała to poważna kontuzja narciarska. Sport był moją szkołą życia i charakteru. To bardzo mi się przydało. Własną działalność gospodarczą zaczął Pan w Krakowie? Byłem związany z Bielskiem, więc otwarłem ze wspólnikiem sklep z tekstyliami przy Floriańskiej, drugi przy Grodzkiej. Mieliśmy dobre zaopatrzenie, był popyt na bielskie tkaniny, ale władza nie pozwalała rozwinąć skrzydeł. Na porządku dziennym były nieustanne kontrole i domiary, czyli podatki, ustalane na podstawie dowolnego oszacowania przychodów więc z sufitu. Żeby unieść te obciążenia, trzeba było nieustannie lawirować, zaniżać przychody. Funkcjonowaliśmy w warunkach zupełnego bezprawia. Czasy PRL to był inny świat, choć z drugiej strony, na tle pozostałych krajów socjalistycznych, w Polsce jeszcze nie było najgorzej, były jakieś ślady swobód gospodarczych. Rolnictwo oparło się kolektywizacji, przetrwało prywatne rzemiosło, drobna wytwórczość i handel. Władza nie była w stanie tego unicestwić, ale stawiała dziwne bariery. Pozwalano tylko na rękodzieło, zakazano mechanizacji prywatnych zakładów. Na początku lat 70. bardzo pożądanym artykułem stały się naklejki z folii. Miałem taki zakład, ale nalepki wolno było wytwarzać wyłącznie metodą ręcznego sitodruku. Kiedy sprowadziłem do tego maszynę, to trzeba było ją ukryć przed kontrolami, bo zakład zostałby zlikwidowany. W ramach gnębienia tzw. prywatnej inicjatywy władza wymuszała prymitywne metody produkcyjne. Teraz jest Pan znany przede wszystkim z działalności w sektorze motoryzacyjnym. Skąd to się wzięło? Pod koniec lat 50. zacząłem osiągać sukcesy w rajdach samochodowych. W 1964 r., po udanym starcie w Rajdzie Monte Carlo, austriacka firma Steyr-Puch zaprosiła mnie do zespołu i tak trafiłem do światowej elity rajdowej, choć nie przyszło to łatwo. Na Zachodzie dla wielu ludzi byłem kimś zza żelaznej kurtyny, traktowano mnie z dozą podejrzliwości. W dodatku w startach zagranicznych napotykałem wiele barier choćby paszportowych, wizowych, dewizowych. Mimo przeszkód, starty Steyr-Puchem 650 TR skończyły się sensacyjnie w 1966 r. zdobyłem mistrzostwo Europy, wtedy równoznaczne z mistrzostwem świata. Z czasem dyrektor sportowy Johann Puch zaprotegował mnie u Ferry ego Porsche. Zanim pojawiłem się w tej firmie, auta Porsche uchodziły za świetne na tory wyścigowe, ale zupełnie nie do rajdów. Obaliłem tę teorię, za kierownicą Porsche zwyciężyłem w wielkim wyścigu Grand Prix Argentyny ponad</p>
<p>5 PRAKTYKA BIZNESU Jaką rolę w biznesie odgrywa szczęście? Wierzę w szczęście, ale ono sprzyja tylko wtedy, gdy mu się pomaga. Tak jest i w biznesie, i w sporcie. Więc należy je wspierać własną postawą osobistym zaangażowaniem, wysiłkiem, cierpliwym i konsekwentnym uporem. Bo liczenie na samo szczęście to za mało! Co dla Pana jest ważniejsze usługi czy produkcja? Zawsze nęciło mnie wytwarzanie towarów, tworzenie czegoś nowego. Jestem zwolennikiem innowacji, nowych technologii. Ale nie stroniłem też od działalności usługowej. Np. w latach 60. w Śródmieściu Krakowa zbudowałem małą stację obsługi samochodów. Miała tylko dwa stanowiska serwisowe, za to była wyposażona w supernowoczesne wówczas urządzenia. To wyznaczało standard wtedy nieznany w Polsce. Czym różni się obecna działalność gospodarcza od tej sprzed lat? Fot.: Grzegorz Chmielewski 4000 km po szutrach i bezdrożach. Z doskonałymi wynikami startowałem w Safari i maratonach London-Sydney czy London-Mexico, wygrałem największy w USA rajd Press on Regardless. Później trafiłem pod skrzydła BMW, następnie Mercedesa. Przez 14 lat byłem kierowcą fabrycznym, zdobyłem trzy tytuły mistrza Europy wtedy, gdy to oznaczało mistrzostwo świata. Jako sportowiec poznałem świat, nawiązałem bliskie kontakty ze środowiskami polonijnymi, które walnie wspierały moje starty. To wpłynęło na moje dalsze życie i na drogę biznesową. Bliska współpraca z marką Mercedes-Benz sprawiła, że na kilka lat stałem się jej generalnym przedstawicielem w Polsce, a teraz mam sieć autoryzowanych placówek tej marki. Był Pan jednym z pionierów przedsiębiorczości polonijnej. Pod koniec lat 70. władze zgodziły się na tworzenie tzw. firm polonijnych. Stali za tym przedsiębiorcy polonijni, dzięki nim był możliwy transfer nowoczesnej technologii. Związałem się z firmą, powołaną przez Polaków z Austrii. Stworzyłem zręby jej działalności, zaczynała od produkcji zamków błyskawicznych. Wciąż świetnie prosperuje, choć w całkiem innej formie prawnej. Nazywa się Alpha Technology, ma nowoczesny i szeroki profil produkcyjny, wciąż się rozwija i myślę, że mogę ją uznać za swój największy sukces biznesowy. Bardzo ją cenię także za stabilność kadrową. Kilka osób wciąż w niej pracuje od chwili założenia, a wielu pracowników ma staż liczący 25 czy 30 lat. W czasach socjalizmu trudno było coś wyprodukować, bo brakowało albo urządzeń, albo surowców, albo jednego i drugiego. Za to każdy produkt błyskawicznie znikał z rynku. Teraz można wyprodukować co się chce, tylko że w warunkach ostrej konkurencji ciężko sprzedać nawet najlepszy towar. W naszą rzeczywistość wdarła się wszechobecna reklama, która ma ogromny wpływ na naszą świadomość i na stan rynku. Tego nie było przed rokiem 1990, a dziś koszty reklamy stanowią nawet ponad połowę ceny niektórych markowych towarów. Dawniej niska była znajomość prawa cywilnego, prawa handlowego. Pamiętam dyrektora pewnej centrali handlu zagranicznego, z nazwy spółki akcyjnej, która w stu procentach była własnością Skarbu Państwa. Dyrektor nie wiedział, co znaczy skrót S.A. Mało kto wiedział, co to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka cywilna czy komandytowa. Za to prywatni przedsiębiorcy byli bardzo honorowi. Funkcjonowało się na słowo honoru, podanie ręki oznaczało tyle, co zawarcie kontraktu, bo pewnych spraw nie wolno było ujawnić w formie oficjalnej umowy. Dziś takie praktyki zupełnie się nie liczą, biznes jest bardziej uregulowany prawnie. Kiedy było najłatwiej prowadzić biznes? W pierwszych latach transformacji ustrojowej, w czasach gabinetu Tadeusza Mazowieckiego. Ale ważne swobody gospodarcze zostały zainicjowane już u schyłku PRL, za premiera Rakowskiego. Przepisy wprowadzane wtedy przez ministra Wilczka były prawdziwą rewolucją. Co najbardziej przeszkadza w biznesie? Sukces pewnie sąsiaduje z jakąś porażką? Chyba w swej działalności biznesowej za bardzo się rozproszyłem na różne branże. Przez to nie wszystko mogłem dopilnować i niektóre przedsięwzięcia nie przyniosły spodziewanego powodzenia. W dodatku od czterech lat trwa kryzys. Np. Alpha Technology ma w ofercie wiele produktów kooperacyjnych dla renomowanych zagranicznych klientów. To są artykuły o najwyższej światowej jakości i bardzo konkurencyjnych cenach. Ale odbiorcy wskutek kryzysu wolą utrzymywać miejsca pracy u siebie, więc wycofują zlecenia dla Alphy. Na tym polega gospodarczy patriotyzm. Tym bardziej żal wielu upadłych gałęzi polskiego przemysłu, jak choćby bielskiej fabryki tekstyliów. Ogromna większość sektora bankowego jest w zagranicznych rękach. Wysokie marże bankowe, wysokie stawki oprocentowania kredytów na polskim rynku międzybankowym (czyli WIBOR) to sprawia, że kredyty są u nas o wiele droższe, niż za granicą. Przez to działalność gospodarcza, szczególnie inwestycyjna, jest u nas zdławiona. Gdzie regulacje są najbardziej przejrzyste i przyjazne dla biznesu? Moim zdaniem, np. w Niemczech. Tam przepisy są jasne, dogodne i czyste. Nie zaskakuje się przedsiębiorców i nie pęta skomplikowanymi prawami. 02 LISTOPAD kurier gtf str. 05</p>
<p>6 Wywiad R O S N Ą C Y POTENCJAŁ FM Bank i Bank BPH to kolejne banki w ofercie GTF dla agentów. Z Katarzyną Karziewicz-Młodzik, dyrektorem produktu w GTF, rozmawia Marcin Zawada. kurier gtf 02 listopad Oferty FM Banku i Banku BPH uzupełniają dotychczasowy wachlarz propozycji dla klientów. Bank BPH udostępnia kredyt gotówkowy, kredyt konsolidacyjny i kredyt auto- -okazja; są to produkty detaliczne. Natomiast świetnie sprawdzają się w tym banku kredyty wysokokwotowe dla prowadzących działalność gospodarczą. Z czego to wynika? Bank BPH w pionie detalicznym otwarł się na klientów prowadzących działalność. Preferencyjne zmiany, wprowadzone np. w zakresie wymogów dokumentowych (zwłaszcza odstąpienie od dostarczania Bankowi historycznych danych, jak zeznania podatkowe PIT z lat ubiegłych, i wyliczanie zdolności kredytowej tylko na podstawie bieżących wyników), zachęcają do składania wniosków w tym banku. Pozytywnie oceniamy otwartość BPH na sugestie klientów, przekazane przez GTF i naszych partnerów biznesowych. Jakie są inne walory tej oferty? BPH proponuje naprawdę tani kredyt. Szczególnie atrakcyjnie na tle konkurencji wygląda oferta konsolidacji dotychczasowych zobowiązań klienta. Pracownicy budżetówki mogą otrzymać kredyt na podstawie wyciągu z konta, na które jest przelewane wynagrodzenie, czyli bez aktualnego zaświadczenia pracodawcy. Inny wyjątek na rynku: wynagrodzenie, jakie wykazuje klient, może być powiększone o zmienne elementy poborów (diety, premie, deputaty, trzynastki itp.). Klienci BPH cztery razy w roku dostają dodatkowe oferty finansowe, które bank rzetelnie przygotowuje. Naszym agentom nadajemy teraz uprawnienia wprost do aplikacji sprzedażowej Banku BPH, ale trwają już prace nad wprowadzeniem tej oferty do naszego systemu Planeta GTF. Obecnie nasi agenci korzystają też ze specjalnej infolinii banku. Po ukończeniu prac integracyjnych będzie dostępna nasza sprawdzona infolinia. Każdy agent musi przejść przez szkolenie produktowe? Trwa cykl szkoleń, umożliwiających zdobycie uprawnień do sprzedaży produktów Banku BPH. Ostatnie odbyło się w Katowicach, w hotelu Campanile; GTF ma własnych certyfikowanych trenerów. Wyznaczone są kolejne terminy szkoleń w różnych regionach Polski. Staramy się wspierać agentów na każdym etapie, od skompletowania dokumentów, przez nadanie uprawnień, aż do wprowadzanie wniosków kredytowych. BPH to pierwsze z nowych ogniw Zajmuję się też FM Bankiem, który ma ofertę dla przedsiębiorców bez względu na formę działalności gospodarczej (indywidualna, spółki cywilne, spółki prawa handlowego) i sposób rozliczeń z fiskusem (karta podatkowa, książka, ryczałt, pełna księgowość). Produkty, proponowane klientom, to kredyty gotówkowe dla firm w paru wariantach. Sztandarowy produkt to kredyt ekspresowy, udzielany na podstawie przychodów. Są kredyty dla profesjonalistów (na podstawie oświadczeń) i kredyt biznes do wysokości 300 tys. zł. Ciekawy jest sam proces udzielania pożyczek i zaangażowanie pracowników, ukierunkowane na przyznanie kredytu. Uprawnienia do sprzedaży kredytów tego banku może zdobyć każdy, wystarczy podpisać z GTF umowę. Podobnie jak w przypadku BPH, w FM Banku uprawnienia są nadawane wprost do systemu operacyjnego tego banku, z tą różnicą, że stosujemy procedurę Dyrektor produktu w Górnośląskim Towarzystwie Finansowym GTF Sp. z o.o. K a t a r z y n a Karziewicz Młodzik Prawnik, 14 lat doświadczenia w bankach BZ WBK, BGŻ (na stanowiskach dyrektora oddziału) i w instytucjach parabankowych BEST SA, Profactor SA, gdzie przez 5 lat zarządzała firmą. Od marca 2012 w GTF Sp. z o.o. Zajmuje się współpracą z Bankiem BPH i FM Bankiem. Odpowiada za wdrożenie produktów tych banków u agentów. Uważa tę pracę za ciekawe wyzwanie i nowe doświadczenie we współpracy z agentami, w dodatku w firmie, której struktura jest oparta na partnerskich relacjach. To jest miejsce, które poleca każdemu, kto pragnie rozwijać pasję finansisty. Fot.: Krzysztof Kusiak tzw. leadowania na oddziały banku dane klienta są przekazywane do oddziału banku, gdzie są procedowane wnioski kredytowe, a pracownicy oddziału na bieżąco informują agenta o wyniku wnioskowania lub ewentualnym postępie prac. Agent nie musi się obawiać, że nie poradzi sobie z obsługą klientów prowadzących małe i średnie przedsiębiorstwa. Wsparcie GTF i zaangażowanie banku sprawiają, że niemożliwe staje się możliwe! Zainteresowanych współpracą z tymi bankami proszę o bezpośredni kontakt tel , GSM str. 06</p>
<p>7 ZOBACZ Z NAMI Wiosną Zobacz z nami R Z Y M Pierwsze promyki nieśmiało przebijającego się wiosennego słońca, świat powoli budzący się do życia to jest właśnie ten moment, kiedy warto zacząć nowy sezon na podróże Zapraszamy więc do Rzymu. K a t a r z y n a Tarasewicz W środku Europy wtedy będą dopiero topnieć ostatnie śniegi, ale na jej południu wiosna będzie już wkraczała w swoją właściwą fazę. Zacznie zielenić się trawa i nieśmiało spod ziemi będą wychylać się pierwsze ozdoby trawników... By wydłużyć tę najpiękniejszą porę roku nawet jeśli jeszcze nie jest to wiosna kalendarzowa już w marcu wybierzmy się na przyspieszone wakacje. Wybierzmy się do Włoch. Tam na pewno będzie już na nas czekać najpiękniejsza pora roku, a jej walory niewątpliwie podkreśli jeszcze otoczenie. W symbiozie przeszłości z przyszłością, której symbolem jest właśnie wiosna, wybierzmy się na wspólny spacer po Rzymie. Nie ma chyba niczego przyjemniejszego nad leniwe snucie się po Via del Corso i podziwianie uroków stylu, który tworzyli współcześni słynnego Leonarda. Być może autor Mony Lisy i Damy z łasiczką, przechadzając się tą właśnie ulicą, spotkał na niej osobę, której twarz zainspirowała go do stworzenia kolejnego arcydzieła. Chcąc na dłużej pozostać w renesansowym klimacie, na pewno warto odwiedzić Watykan z Bazyliką św. Piotra, gdzie ślady swej twórczości zostawił Michał Anioł. W Wiecznym Mieście mamy szansę poczuć się naprawdę wyjątkowo i wyobrazić sobie, że właśnie w tym momencie zwrócone są na nas oczy całego świata. Wystarczy tylko wejść na Schody Hiszpańskie i na chwilkę zamknąć oczy. Ci, którzy wierzą w magiczną moc symboli i nie zdobyli jeszcze w życiu wszystkiego, mogą na szczęście przerzucić przez ramię monetę, mierząc nią wprost do fontanny di Trevi. Trafienie do celu gwarantuje rychły powrót do Wiecznego Miasta. Ci zaś, którzy zainwestują aż dwie monety, mają szansę na przeżycie płomiennego uczucia. Chcąc pozostać w romantycznym klimacie i móc nadal rozkoszować się pierwszymi oznakami wiosny, pozwólmy, by Rzym zaprosił nas do swoich ogrodów, które nie muszą obawiać się konkurencji. Każdy, kto choć raz odwiedzi antyczny park ogrody Villi Borghese zapewne na zawsze zachowa ten obraz w pamięci. Zapraszamy więc wiosną do Rzymu. Zainteresowanych wyprawą do Wiecznego Miasta zachęcamy do zapoznania się z warunkami konkursu, przedstawionymi na str LISTOPAD kurier gtf str. 07</p>
<p>8 INWESTYCJE ALTERNATYWNE KRZYK NA RYNKU S Z T U K I Weronika Aleksandra K o s m a l a kurier gtf 02 listopad str. 08 Na początku maja w nowojorskim oddziale domu aukcyjnego Sotheby s sprzedano chyba najpopularniejsze dzieło Edvarda Muncha. Olejny obraz Krzyk został wylicytowany za 107 mln dolarów! Trudno nie zakładać, że ta informacja wzbogaci serwisy informacyjne wszystkich kontynentów o krótki i w zasadzie niewiele mówiący o sztuce komunikat. To właśnie takim medialnym poruszeniom rynek dzieł sztuki zawdzięcza wizerunek dziedziny pełnej nieprzewidywalnych zwrotów, sensacyjnej, nawet trudnej. Rzeczywistość wygląda jednak nie tyle skromniej, co stabilniej. Choć większość aukcji jest mniej spektakularna, to również obawy analityków, prognozujących recesję, z reguły nie znajdują potwierdzenia. Odnosząc się do rodzimego rynku sztuki można nawet powiedzieć, że obserwacje wyników sprzedaży aukcyjnej napawają optymizmem. Podczas gdy jednymi z najczęściej padających haseł gospodarczych informacji są deficyt i obniżenie ratingu, w polskim środowisku artystów, marszandów i kolekcjonerów dużo częściej niż dotychczas zaczęto mówić właśnie o rozwoju i rekordzie. Na tle licznych ekonomicznych zawirowań rynek inwestycji związanych ze sztuką zanotował od początku 2012 r. znaczący wzrost. Zestawienia z pierwszym kwartałem ubiegłego roku pozwalają szacować ten wzrost na blisko 90%, co z kolei sugeruje, że wartość obrotów polskiego rynku dzieł sztuki w 2012 r. może osiągnąć poziom 60 mln zł. Edvard Munch, Krzyk, 1895 r. Wylicytowany za rekordową sumę dol., , Sotheby s NY</p>
<p>9 INWESTYCJE ALTERNATYWNE Jan Stanisławski, Ogród zaczarowany, , olej/płótno, 135 x 265 cm cena wywoławcza: zł, cena wylicytowana: zł Nietrudno zauważyć, że jednym z czynników tego ożywienia jest rosnące zainteresowanie inwestowaniem w sztukę. Zmienia się jednak specyfika tego inwestowania; wzrost świadomości rynku i przełamywanie konserwatywnych schematów znalazły odzwierciedlenie w coraz częstszym kolekcjonowaniu sztuki współczesnej. Tadeusz Kantor, Henryk Stażewski, Stefan Gierowski czy wreszcie Jerzy Nowosielski to nazwiska, które od początku roku potwierdzały ciągłe zwyżkowanie rodzimego rynku tylko w maju, podczas organizowanej przez warszawską Desę Unicum aukcji, wylicytowano olejne obrazy Jerzego Nowosielskiego za średnią cenę 145 tys. zł. W kwietniu i w maju trzynaście prac przekroczyło na polskim rynku cenę 100 tys. zł, a dwie osiągnęły ponad 500 tys. zł. Poza cenionym polskim malarstwem XX wieku, można wyróżnić kilka rozwijających się trendów. Najwyraźniejsze z nich to rosnące zainteresowanie sztuką w stylistyce art deco, malarstwem młodopolskim, a także europejskim malarstwem dawnym. Bazując na wieloletnich obserwacjach rynku eksperci wskazują również na znaczący potencjał prac wykonanych na papierze. Od początku 2012 r. wspomniana tendencja wielokrotnie znalazła potwierdzenie w padających na aukcjach wynikach akwarele i rysunki takich twórców, jak Leon Wyczółkowski czy Rafał Malczewski osiągały w tym półroczu ceny kilkudziesięciu tysięcy zł. Choć o sztuce najlepiej mówić wyłącznie w kategoriach artystycznych, dzieła są też coraz częściej określane jako jedna z inwestycji alternatywnych. Żeby zdywersyfikować portfel aktywów, inwestorzy poszukują takich lokat kapitału, które nie są skorelowane z rynkami finansowymi za zdecydowanie najbardziej pożądane kolekcjonerskie dobro uznaje się właśnie wysokiej klasy dzieło sztuki. Poza niekwestionowanymi walorami estetycznymi, kolekcjonowane obiekty mogą też być w perspektywie długoterminowej bardziej zyskowne od tradycyjnych lokat. Podsumowujący ubiegły rok indeks sztuki Mei Moses Index All Art (MMI) zyskał aż 10,2 procent. Ten wzrost może być uznany za bardzo znaczący, skoro indeks S&P 500, obejmujący pięćset największych firm notowanych na New York Stock Exchange i Nasdaq, nie zmienił w tym czasie wartości. Przewaga MMI nad wskaźnikiem akcji jest zauważana również w przypadku dłuższych horyzontów inwestycyjnych; w ciągu ostatnich pięciu lat indeks rynku sztuki zanotował wzrost rzędu prawie 8 procent, a w ciągu dziesięciu lat 4,6 procent. Zmiany wartości S&P 500 dla tego okresu to odpowiednio 0,75 procent i 4,75 procent w długim terminie. Poza możliwością bezpiecznego urozmaicenia portfela inwestycyjnego, kolekcjonerzy wskazują na jeszcze jedną zaletę, która odróżnia sztukę od inwestycji w papiery wartościowe, lokaty bankowe czy fundusze inwestycyjne jeśli dzieło zostanie sprzedane nie wcześniej niż pół roku po jego kupnie, to nie jest wymagane odprowadzanie 19-procentowego podatku od zysku. Wiadomo jednak, że horyzont czasowy takich inwestycji jest zazwyczaj dłuższy, a formuły takie jak lokata kapitału szybko ustępują miejsca takim określeniom, jak: unikatowość, pasja, prestiż. Nic tak nie nobilituje, jak inwestowanie w sztukę. Jest dowodem na to, że jesteś estetą i do tego stać cię na codzienne obcowanie z pięknem podsumowuje Andrzej Starmach, jeden z największych polskich kolekcjonerów. Należy jednak bardzo wyraźnie zaznaczyć, że powszechne przekonanie, iż na to obcowanie z pięknem stać wyłącznie najzamożniejszych znawców, jest błędne. Prace młodych artystów są licytowane już nawet od kilkuset złotych, a rysunki czy grafiki najbardziej uznanych twórców osiągają ceny kilku tysięcy. To z pewnością wystarczająco pogodna wiadomość, żeby zakończyć nią pierwszy z cyklu artykułów o kolekcjonerstwie, bieżących i prognozowanych tendencjach na rynku sztuki, stopach zwrotów z inwestycji w dzieła i o samych dziełach przede wszystkim. Nie sposób w końcu wyłącznie wyliczać procenty składane i szacować horyzont inwestycyjny, mając przed sobą choćby szkicowo nakreślony widok z pracowni ulubionego malarza, czy np. ogromne symbolistyczne płótno, na którym prawie czarne cyprysy są otoczone w jakimś nierzeczywistym krajobrazie przez pastelowo kwitnące jabłonie 02 LISTOPAD kurier gtf str. 09</p>
<p>10 Rozmowa Przyczajony tygrys uciekający smok Z Krzysztofem Mroziewiczem, wieloletnim ambasadorem Polski w Indiach, znanym i cenionym komentatorem spraw międzynarodowych, o kryzysie, Indiach, a także Chinach, wielkiej polityce i... wspaniałych kobietach rozmawia Michał Durbas. kurier gtf 02 listopad str. 10 W mediach spotykamy się z poglądem, że Daleki Wschód nas, czyli Europę, już połyka, że przejmuje władzę ekonomiczną, albo stanie się to wkrótce.. Mam inne zdanie, bo byłem na Dalekim Wschodzie w czasach, gdy on nie śnił nawet, by zbliżyć się do Europy, a co dopiero ją zdeklasować. Chiny komunistyczne były krajem autarkicznym i klaustrofobicznym. Indie natomiast rozwijały się bardzo wolno, jak na dzisiejsze tempo wzrostu gospodarczego, ponieważ brakowało tam... motywacji. Na Dalekim Wschodzie wszystko dzieje się w pewnym zespole zależności. Jeśli Chiny się rozwijają, to muszą się rozwijać też Indie, w myśl zasady, że Smok nie Krzysztof Mroziewicz polski publicysta, znawca polityki międzynarodowej, korespondent wojenny, komentator spraw międzynarodowych w tygodniku Polityka, wykładowca dziennikarstwa. Pełnił funkcję ambasadora Polski w Indiach, Sri Lance i Nepalu. Za swoją pracę dziennikarską został trzykrotnie uhonorowany nagrodą Wiktora.</p>
<p>11 może za daleko uciec Tygrysowi. Jeśli Chiny śpią, śpią i Indie. Ja przyjechałem w tamte strony po raz pierwszy dosłownie parę tygodni przed ogłoszeniem u nas stanu wojennego w 1981 r. Indie liczyły 680 mln mieszkańców, dziś liczą blisko dwa razy tyle. Proszę sobie wyobrazić, że w latach 80. XX wieku Polska i Indie były krajami tego samego rozmiaru gospodarczego miały porównywalne PKB. Natomiast demograficznie i terytorialnie Polska jest wielkości Radżastanu, jednego z trzydziestu kilku regionów Indii. Żeby Daleki Wschód mógł zdeklasować daleki mu (w sensie kulturowym, geograficznym i ekonomicznym) Zachód, musiałby dokonać skoku, który, moim zdaniem, nie jest możliwy. Nie jest do zrobienia ani w Chinach, ani tym bardziej w Indiach. Fakt, Chiny i Indie rozwijają się bardzo dynamicznie, ale te liczby trzeba umieć czytać. Obecnie 10% wzrostu gospodarczego w Chinach odpowiada mniej więcej 2% w Polsce. Jeśli w Chinach tempo wzrostu spada do 8%, zaczyna się kryzys wewnętrzny. Obecnie właśnie mamy z nim do czynienia. W chińskich magazynach zalega ogromna masa towarów, których nie jest w stanie wchłonąć eksport. Sami karmiliśmy tego Smoka, inwestując w wielkie fabryki, które produkowały te towary... No tak, ale nasze możliwości w ich sprowadzeniu, jak się okazuje, są ograniczone. Po pierwsze, nie mamy tyle pieniędzy, ale też nie potrzebujemy aż tylu dóbr. Obecnie sztuką nie jest wyprodukować, ale sprzedać. Ta sztuka ostatnio udaje się Chińczykom słabiej, stąd ich problemy. Skoro więc ustaje produkcja w Chinach, zmniejsza się tam liczba miejsc pracy. Hu Jintao powiedział, że aby Chiny uniknęły problemów wewnętrznych, powinny tworzyć rocznie 20 mln nowych miejsc pracy. To dla Europejczyków wielkości trudne do wyobrażenia, ale też duże dla Chińczyków. Jeśli więc nie powstaje wystarczająca liczba nowych miejsc pracy, Chiny się nie rozwijają, co oznacza społeczne niepokoje. Wieśniacy wracają z fabryk do domów. Nie mają pracy, a muszą przecież coś jeść. Chiny boleśnie przekonują się, że procesy globalizacyjne mają ogromne skutki dla ich wewnętrznej sytuacji. Oczywiście, działa to w obie strony. W zeszłym roku Chiny dotknęła ogromna susza, która spowodowała zastraszająco małe zbiory pszenicy. Kraj Środka, mając ogromne nadwyżki w handlu ze światem, zaczął masowo kupować zboże na rynku międzynarodowym. Naturalną konsekwencją tego był gwałtowny wzrost cen żywności na świecie. Najdotkliwiej odczuli to mieszkańcy krajów północnej Afryki. To między innymi dlatego zaczęły się rozruchy w Egipcie, Libii czy Tunezji. Żyjemy w czasach, gdy procesy gospodarcze w jednym państwie mogą powodować skutki na drugim krańcu świata. Wracając do warunków rozwoju Chin: aby ten kraj mógł się jeszcze szybciej rozwijać, potrzebuje więcej energii. Jeszcze więcej energii. Chińczycy kupują więc ropę, a zasoby tego surowca się kurczą. Nowych i czystych, a przy tym realnie konkurencyjnych dla ropy, źródeł energii jeszcze nie wynaleziono, w związku z tym budowane są elektrownie atomowe. Te, jak widać po katastrofie w Fukushimie, wcale nie są bezpiecznym źródłem zasilania przemysłu. Natomiast wracając do Indii, to sytuacja tego kraju jest nieco inna niż Chin. Jeśli chodzi o duże liczby, to Indie mają szansę prześcignąć Chiny tylko w demografii. W pozostałych elementach makroekonomicznych widać dysproporcję mniej więcej taką, jak na ostatniej olimpiadzie w Londynie. Indie zdobyły 6 medali, w tym żadnego złotego, a Chiny 88, w tym 38 z najcenniejszego kruszcu. Z drugiej strony, warto odnotować, że 10% społeczeństwa hinduskiego to Za kapitalizmem w rozumieniu hinduskim stoją 4 tysiące lat historii. Oni przez ten czas uczyli się i doskonalili system ekonomiczno-społeczny. Chińczycy zaś wszystkiego uczą się od zera. klasa średnia wyższa, czyli ludzie bardzo bogaci. W Chinach jest ich znacznie mniej. Poza tym na liście Forbesa w czołówce jest dwóch miliarderów z Indii, a Chińczyka próżno szukać. Skąd się wzięły te wielkie hinduskie firmy? Mamy koncern Lakshmee Mittala, który inwestuje potężne pieniądze na całym świecie. TATA produkuje masowo najtańszy samochód świata i jednocześnie kupuje dwie ikony brytyjskiej motoryzacji Land Rovera i Jaguara. Na czym polega fenomen hinduskiej przedsiębiorczości? Społeczeństwo hinduskie jest o wiele bardziej zróżnicowane niż chińskie. To wynika z historii. Chińczycy są przyzwyczajeni do komunistycznego egalitaryzmu biedy. Wszyscy mieli tyle samo niczego. Zero podzielone przez miliard wciąż daje zero. Natomiast zróżnicowanie społeczne w Indiach wynika z historycznego, prastarego systemu kastowego. To jest skutek podziału pracy. Z góry ustalono, że jedni byli kapłanami, drudzy rzemieślnikami, kolejni politykami czy żołnierzami. Na końcu znajdowali się ci, którzy mieli pracować. Gdy ten system powstawał, liczył zaledwie cztery kasty. Dziś jest ich 50 tysięcy, bo wraz ze zróżnicowaniem pracy i wysoką specjalizacją w wielu dziedzinach, rozwinęły się nowe kasty. Przywołał pan przykład koncernu TATA. Nie każdy wie, że to bardzo stara firma, istnieje od końca XIX w. Drugi równie wielki dom przemysłowo-handlowy to Pilla, a także Mittal i jeszcze kilkadziesiąt innych. Hindusi to naród bankierów. Tak było zawsze. Mówi się, że jeśli Hindus zarobi 20 rupii, dzieli je na cztery części. Jedna na przeżycie, druga na czarną godzinę, trzecia na lichwę, czwarta stanowi jakiś zapas operacyjny na obsługę trzech pozostałych. Hindusi od dziecka są wychowani w ogromnym szacunku do pieniądza. W Chinach tego nigdy nie było, bo pieniądz zwykle nic nie znaczył. Za kapitalizmem w rozumieniu hinduskim stoją 4 tysiące lat historii. Oni przez ten czas uczyli się i doskonalili system ekonomiczno-społeczny. Chińczycy zaś wszystkiego uczą się od zera. Kiedyś profesor Brzeziński mówił, że Chiny to komunistyczny kraj bez komunistycznej ideologii. To zręczna metafora, ale zupełnie nieprawdziwa. Chiny to komunistyczny kraj bez komunistycznej gospodarki. Ideologię sobie zachowali. Cenzura, również w internecie, funkcjonuje świetnie. Kultura jest całkowicie reglamentowana, a niepoprawni twórcy pisarze, ale też plastycy odsiadują w więzieniach wysokie wyroki. Gospodarczo kraj rozwija się według kapitalistycznych reguł. W Chinach nie ma demokracji, zresztą nie ma jej nigdzie w Azji, bo demokracja musiałaby gwarantować prawa człowieka, jednostki i poszanowanie granic. 02 LISTOPAD kurier gtf str. 11</p>
<p>12 Rozmowa Nawet jeśli przyjrzymy się bliżej Singapurowi, Japonii czy Indiom, krajom w naszym pojęciu najbardziej demokratycznym w Azji, to jednak znajdziemy bardzo dużo różnic między ich systemami społecznymi a naszym. Ostatnio w Europie słychać, że czeka nas wkrótce wybór. Albo kapitalizm, albo demokracja. Czyli albo będziemy się bogacić i rozwijać gospodarczo, albo utrzymamy wolność jednostki, demokratyczne instytucje. Przywołuje się w tym kontekście przykłady azjatyckie i szybki rozwój kapitalistyczny bez demokracji. kurier gtf 02 listopad str. 12 Taka alternatywa albo kapitalizm, albo demokracja jest, moim zdaniem, fałszywa, bo jednak w Europie jest i jedno, i drugie. Jednostka w świecie zachodnim obecnie znaczy mniej niż znaczyła, bo zrezygnowaliśmy z pewnych swobód, które oddelegowano do Brukseli. Trochę racji mają ci, którzy twierdzą, że tzw. kryzys grecki wyniknął z nadmiaru demokracji. Jeśli pojmujemy wolność jako swobodę robienia tego, co nie szkodzi innym, to, rzeczywiście, Grecja tę wolność naruszyła. Zresztą nie tylko Grecja. W całym niemal basenie Morza Śródziemnego prawa jednostki zostały skonsumowane. Proszę zauważyć, że w krajach, gdzie jest wykształcona dyscyplina społeczna, jest też dyscyplina finansowa. Nie znaczy to oczywiście, że należy rezygnować czy rewidować prawa człowieka czy prawa mniejszości. Jeśli idzie o Azję, to trudno znaleźć wartości demokratyczne, ale w ich miejsce kultywowane jest poszanowanie głowy rodziny, klanu i narodu oraz poszanowanie państwa, jakiekolwiek by ono było. W związku z tym nie da się wybudować w Azji demokracji, ale da się wybudować kapitalizm. W miejsce wolności demokratycznych są wymyślane inne. W Bangladeszu niejaki Pan Yanus opracował ideę mikrokredytów dla najbiedniejszych. Dostał za nią Pokojową Nagrodę Nobla w 2006 r. Mieszkańcy Bangladeszu to Bengalczycy, mówiący tym samym językiem, którym mówi się w Kalkucie, czyli w Bengalu Zachodnim. Hindusi, a więc i mieszkańcy Bangladeszu, to urodzeni bankierzy. Choć w systemie Pana Yanusa nie obraca się jednostkowo wielkimi kwotami. Zresztą dostał Pokojową Nagrodę Nobla, a nie w Nobla w dziedzinie ekonomii... Może dlatego, że nie jest to najlepszy interes. Zresztą Pan Yanus traktuje swą pracę jako realizację wyższej ideologii. Przemawia jak kaznodzieja. Mówi, że każda jednostka ma prawo do kredytu, a on to prawo realizuje. Twierdzi, że każdy człowiek jest potencjalnym biznesmenem, oczywiście ograniczonym przez własne umiejętności, intelekt czy spryt, ale jednak każdemu należy dać szansę na inwestycje. W Bangladeszu wpływ mikrokredytów na rozwój społeczeństwa, bardzo biednego, jest ogromny. Mam nadzieję, że ten system się nie zawali. Ale przecież nikt nie przypuszczał wcześniej, że system stworzony przez Bernarda Madoffa się zawali, a on sam ukradnie 50 miliardów dolarów. Miejmy nadzieję, że w przypadku Yanusa będzie inaczej. Madoff nie dostał Pokojowej Nagrody Nobla... No właśnie. Tylko 150 lat więzienia. Na koniec porozmawiajmy o książce pana autorstwa 33 Ewy i 3 Adamów, która ostatnio trafiła do księgarń. Przeczytałem w krótkiej recenzji, iż pokazuje ona, że jeśli nie wiadomo, o co chodzi w wielkiej polityce, to nie chodzi wcale o pieniądze. Tylko o kobiety. Rozmawiamy o globalizacji i wielkich pieniądzach, zmianach społecznych; a może te pieniądze, wszyscy ci miliarderzy i milionerzy zarabiają po prostu dla kobiet? Lakshmee Mittal wyprawił córce za kilkadziesiąt milionów dolarów ślub w Wersalu. Mittal jest szczodry dla swych kobiet, a warto wiedzieć, że sam nosi kobiece imię, bo Lakshmee to imię bogini. Jeśli chodzi o książkę, to poświęciłem ją wielkim kobietom, a one są zawsze tam, gdzie wielkie pieniądze i wielka polityka. Może jedynie Matka Teresa z Kalkuty nie pasuje do tego wzoru, bo ona żyła za 8 rupii (czyli równowartość kilkudziesięciu groszy) dziennie. Ale wartość jej pomocy jest ogromna. Tak, to dorobek olbrzymi. Jej podpis na kawałku dykty był wart tyle samo, ile czek multimilionera. Ten podpis oznaczał gwarancję zwrotu, ale zwrotu wartości, które są nieprzeliczalne na pieniądze. W książce są też inne wielkie kobiety, bo jest i Maria Magdalena, Maria Magdalena Goebbels czy Mata Hari. Choć to książka o wielkich kobietach, to jednak myślę, że feministki jej nie pokochają. Dlaczego? Fot.: POLITYKA Bo zacytowałem jedną z nich, która powiedziała, że feministką jest prawie przez cały czas. Za wyjątkiem nocy...</p>
<p>13 Z ŻYCIA GTF L A U R Y W J A W O R Z U Od 12 do 14 października w ekskluzywnym hotelu Jawor w Jaworzu, w pięknej scenerii otuliny Beskidu Śląskiego, odbyło się uroczyste ogłoszenie wyników pierwszej edycji Konkursu Fotograficznego, ogłoszonego przez GTF. Konkurs nosił tytuł Moje miejsce na ziemi i był adresowany do partnerów biznesowych GTF właścicieli i pracowników agencji kredytowych. Spośród wielu nadesłanych fotografii jury konkursowe wyłoniło 12 najciekawszych prac. Prace te zostaną umieszczone na stronach przyszłorocznego kalendarza, który zostanie wydany przez GTF. Uroczystość ogłoszenia wyników była poprzedzona warsztatami fotograficznymi oraz plenerową rywalizacją, podczas której finaliści konkursu mieli za zadanie przygotować fotoreportaż, przy czym plener nie był samoistnym obiektem fotografowania. Finaliści, uczestnicząc w rozmaitych zabawach, musieli przenieść się w czasie do różnych epok i przebrać w kostiumy przypisane tym epokom. Wkomponowani w niezwykłe, niekiedy fantastyczne, realia, stawali się i obiektami do fotografowania, i zarazem byli fotografami. Laureatami pierwszej edycji Konkursu Fotograficznego GTF zostali: Krystyna Buczyńska z Olszyny, Alicja Ciesielska z Międzylesia, Miranda Furca z Nowej Rudy, Kamila Głowacz z Oleśnicy, Małgorzata Kuryś z Paczkowa, Marta Pawlicka ze Świdnicy, Anna Sudacka z Wrocławia, Agata Urbaniak z Rybnika, Monika Zuchowicz z Lublina, Łukasz Barański z Dąbrowy Górniczej, Robert Kotowski z Kłobucka, Ireneusz Sułek z Głuchołaz. Laureatom serdecznie gratulujemy. Redakcja Kuriera GTF zobowiązuje się do prezentacji nagrodzonych prac. W kolejnych numerach przedstawimy Państwu poszczególne prace oraz sylwetki laureatów. Choć nie jestem laureatem konkursu, to odczuwam niemałą satysfakcję z faktu, że większość wyróżnionych to właściciele firm agencyjnych z Dolnego Śląska cieszyła się z sukcesu swych podopiecznych Alina Łoboz-Karaczyn, regionalny dyrektor sprzedaży w GTF. Wszyscy uczestnicy finałowej imprezy nie kryli swojego zadowolenia, zarówno z możliwości wzięcia udziału w konkursie, jak i udziału w profesjonalnych warsztatach, które z pewnością pomogą w dalszym rozwoju fotograficznej pasji. Niektórzy już teraz opowiadali o swoich różnorodnych planach sesji fotograficznych, pod kątem uczestnictwa w kolejnej edycji konkursu. Zapewniamy, że kolejne edycje się odbędą! (mz) Fot.: Andrzej Musik Ireneusz Sułek, Anna Janosz, Marek Stefańczak, Agata Urbaniak, Monika Zuchowicz, Adrian Jędrkowiak wyróżnieni w różnych konkurencjach plenerowych. 02 LISTOPAD Fot.: Monika Zuchowicz Tomasz Niemiałkowski: Gotowy na wszystko. Fotografia wyróżniona w ramach reportażu plenerowego. kurier gtf str. 13</p>
<p>14 z Życia GTF P I C I E W O D Y Z KAŁUŻY? Zanosiło się na ponury, deszczowy i zimny wrześniowy dzień. Z nie najlepszymi minami opuszczaliśmy elegancki hotel Villa Verde, czekał nas bowiem dzień zmagań sportowych jazdy sprawnościowe na quadach, podobne konkurencje w samochodach terenowych, a ponadto zjazd na linie, zawieszonej kilka metrów nad ziemią, strzelanie z łuku, rzucanie do celu nożami i toporkami, strzelanie z pistoletu. Prawdziwy survival, i to w koszmarnej aurze. Brakuje tylko zawodów picia wody z kałuży żartował jeden z uczestników. Kiedy jednak dotarliśmy na miejsce, niebiosa uśmiechnęły się do nas przestało padać, a zza chmur wyjrzało słońce. Usytuowany w nieczynnej kopalni piasku Jura Park, z wytyczonymi między drzewami krętymi i stromymi trasami do ekstremalnej jazdy terenowej, budził grozę i obawy nie tylko płci pięknej. Zresztą przedstawicielka tej płci Ania Kiernikowska, okazała się najlepszym kierowcą, pozostawiając w pokonanym tyle wszystkich panów, chełpiących się wcześniej swoimi nieograniczonymi możliwościami W innych konkurencjach najlepsze wyniki uzyskiwali Jacek Michalczyk i Łukasz Czerniak. Wydawało się, że kilkugodzinna rywalizacja, z przerwą na posiłek pieczonki, kiełbaski, różnorakie ciasta, a nawet maślanka i inne regionalne frykasy, wyczerpie wszystkich do cna. Okazało się jednak, że załogę GTF stać na dużo więcej. Wieczorem, po powrocie do hotelu, wszyscy oddali się zabawie na parkiecie. Okazało się, że nogi nie bolą, nikt nie odczuwa zmęczenia, a zapotrzebowanie na sen pojawiło się dopiero nad ranem. Spotkanie integracyjne w malowniczej Jurze Krakowsko-Częstochowskiej było strzałem w dziesiątkę, a organizatorce tej imprezy Kasi Tarasewicz życzono podobnych sukcesów w przyszłości. Oby niedługiej! (mz) Fot.: Andrzej Musik kurier gtf 02 LISTOPAD str. 14 Sylwia Jaromin przed startem na quadzie. Czyż quady nie są piękne?</p>
<p>15 z Życia GTF Basia Golus, Kasia Góralczyk, Ania Kołodziej i Ania Strzępa w wieczorowych kreacjach. Departament Wsparcia Sprzedaży też jest piękny. Gotowi na wszystko Alina Karaczyn-Łoboz, Kasia Pląskowska, Jacek Kopeć, Piotrek Jarzynka, Ania Kołodziej. E l i z a urodziła się pół roku temu, a już wykazuje konkretne zainteresowanie problematyką finansową. Takie czasy, taka młodzież Śliczna dziewczynka to pierwsze dziecko, które przyszło na świat w okresie działalności GTF, a jego mamą jest pracownica GTF. Jadwiga, mama Elizy, to szefowa zespołu IT, jednego z kluczowych dla działalności firmy. Elizie życzymy, by dorastała w szczęściu i zdrowiu, a Jadwidze dziękujemy za przesłanie fotografii i życzymy wiele radości i satysfakcji z macierzyństwa. (mz) 02 LISTOPAD kurier gtf str. 15</p>
<p>16 Pożyczka gotówkowa w alior Banku korzystna rata do 150 tys. zł bez poręczycieli maksymalny okres kredytowania 10 lat minimum formalności możliwość wyboru dnia spłaty możliwość zamiany kilku drogich kredytów w jeden korzystniejszy informacja handlowa wg stanu na r. Sprawdź aktualne warunki na</p>
<p>KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO 02 (05) L U T Y 2013 NIE SIADAJ, BO NIE WSTANIESZ! rozmowa z Jerzym Iwaszkiewiczem PRZEZ PRYZMAT MEDIÓW W JEDNYM WORKU POWRÓT DO TRADYCJI rozmowa</p>
<p>KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO 01 (04) S T Y C Z E Ń 2013 OD PAPKINA DO PAPIEŻA Piotr Adamczyk MISTRZOWSKA KULTURA BANKOWOŚCI Wywiad z Dyrektorem Departamentu Sieci Zewnętrznych</p>
<p>KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO SKĄD TEN KRYZYS? Dr Marek Gruchelski o polskim górnictwie NOWOCZESNA BANKOWOŚĆ Rozmowa o strategii Getin Banku FRANCZYZA JEST WARTA ZACHODU O dobrym</p>
<p>KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO 06 (09) CZERWIEC 2013 BAROMETR POKAZUJE SPADKI Dr Piotr Białowolski o tendencjach na rynku consumer finance STAWIAMY NA WSPÓŁPRACĘ Rozmowa z Dariuszem</p>
<p>KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO 04 (07) KWIECIEŃ 2013 BARIERA DEMOGRAFICZNA A PERSPEKTYWY KONWERGENCJI Dr Zbigniew Matkowski o zagrożeniach dla rozwoju Polski FRANCZYZA MARKETING</p>
<p>KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO ISSN: 2300-2700 07 (22) PAŹDZIERNIK 2014 JAK POSTRZEGAMY BIZNESMENÓW? Dr Krzysztof Gołata o społecznym widzeniu środowiska biznesowego WYPRAWA</p>
<p>Drogi Czytelniku, Oddajemy w Twoje ręce pierwszy numer naszego firmowego czasopisma Twój Bank. Jako lokalna firma staramy się być jak najbliżej spraw regionu. Chcemy przybliżać nasz bank Klientom i miejscowej</p>
<p>MAGAZYN klientów PKO Banku polskiego NUMER 6 (83) 2013 ISSN 1506 0977 Mini Ratka Szybka pożyczka na świąteczne zakupy 3 spis treści Foto na okładce: Archiwum; Foto: Archiwum 2013 pod znakiem innowacji</p>
<p>Magazyn mbanku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 17 / zima 2014 Finansowanie MSP Pieniądze zawsze na czas! prof. Richard N. Foster 2015. Przygotowani na zmiany? ZESKANUJ STRONĘ, ZOBACZ FILM POBIERZ DARMOWĄ</p>
<p>Kapitał Województwa Śląskiego 1 Kapitał Województwa Śląskiego www.kapitalslaski.pl Gospodarka Samorządy Nauka Innowacje Jerzy Buzek Poseł Parlamentu Europejskiego Choć małe i średnie przedsiębiorstwa nieźle</p>
<p>magazyn ludzi biznesu I 2015 Cena 9.90 zł (w tym 8% VAT) Waldemar Dąbrowski nigdy nie był po drugiej stronie Leszek Mellibruda wskazuje źródła stresu biznesmena ISSN 2300-0333 Beata Tyszkiewicz, Izabela</p>
<p>Magazyn BRE Banku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 7 / lato 2012 Sposób na ceny paliw Bezpieczeństwo w niepewnych czasach Agnieszka Świergiel Kompetencje przede wszystkim Ewa Lisawa-Sztandor Sii Szybko,</p>
<p>KURIER GTF MAGAZYN GÓRNOŚLĄSKIEGO TOWARZYSTWA FINANSOWEGO CZEGO OCZEKUJE KLIENT? Dyr. Dariusz Polak odsłania kulisy marketingu GTF AKTORKA I PIOSENKARKA Izabela Trojanowska o sobie JAK SIĘ MIEWAJĄ EUROPEJCZYCY?</p>
<p>Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Ten ebook zawiera darmowy fragment publikacji "Inwestowanie pieniędzy w praktyce" Darmowa publikacja dostarczona przez www.darmowe-ebooki.pl Copyright by Złote Myśli &,</p>
<p>PUBLICEWICZ podsumowanie roku GADOMSKI dlaczego rośniemy ŁĘtocha o emocjach nr 4 2009 abc inwestowania Tylko u nas: O wychodzeniu z kryzysu Magazyn o oszczędzaniu i inwestowaniu ZWYCIĘZCA złotych szpalt</p>
<p>magazyn mbanku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 14 / wiosna 2014 mbank Fakty i mity: emisja obligacji nie taka straszna André Gerstner Groclin Group Razem możemy więcej od początku 4 podsumowanie kwartału</p>
<p>magazyn mbanku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 15 / lato 2014 mbank Mobilna ofensywa Bertus Servaas VIVE Group Polen? Tutaj musi się udać! od początku 04 Podsumowanie kwartału mobilnie 06 Badanie Mobilna</p>
<p>Magazyn BRE Banku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 8 / jesień 2012 Nowa droga Zmiany w strategii BRE Banku Blanka Chmurzyńska-Brown Na straży kosmetycznego biznesu Jan Pytlewski EWA S.A. Słodka recepta na</p>
<p>Numer 4 (13) 2011 Magazyn gospodarczy Dystrybuowany bezpośrednio do wielkopolskich przedsiębiorców GŁOS BIZNESU OUTSOURCING ile można na nim zyskać? DEBATA PRZEDSIĘBIORCÓW Projektanci sukcesu Mariaż biznesu</p>
<p>MAGAZYN klientów PKO Banku polskiego NUMER 1 (73) 2012 ISSN 1506 0977 Inwestycje Pierwsze kroki na giełdzie ANALIZY I REKOMENDACJe Korzystaj z unikalnej wiedzy analityków Domu Maklerskiego PKO Banku Polskiego.</p>
<p>MAGAZYN PRZEDSIEBIORCY 2 MAGAZYN PRZEDSIEBIORCY MAGAZYN PRZEDSIEBIORCY 3 SŁOWO WSTĘPNE Szanowni Państwo, Z przyjemnością przekazujemy w Państwa ręce kolejny już Magazyn Przedsiębiorcy - Podbeskidzie i</p>
<p>magazyn ludzi biznesu III/2013 ISSN 2300-0333 Robert Woźniak o strategii Szewczyk Auto Bożena Domżał na Rancho Pod Bocianem Dariusz Tarczyński radzi żyć chwilą Magdalena Bogulak przeprowadza metamorfozę</p>
<p>Dodatek partnerski e k s t r a bank&biznes Bankowo mamy unijny standard Placówek w przeliczeniu na liczbę mieszkańców jest u nas już powyżej średniej w UE. Bankowców i bankomatów jeszcze brakuje D2 3 Stopy</p>
<p>PUBLICEWICZ O ryzyku GWIAZDOWSKI O NIERUCHOMOŚCIACH DUMA O EMOCJACH nr 1 2008 abc inwestowania Magazyn o oszczędzaniu i inwestowaniu Tylko u nas: Rynek nieruchomości bez tajemnic BPH TFI Fundujemy marzenia</p>
<p>magazyn studencki ISSN 1899-5748 Pomysł na biznes Studia za granicą: Niemcy vs Turcja Social lending - czy banki mają się czego obawiać? PR - sztuka dla sztuki czy czysty zysk? Trudna sztuka kochania Negocjuj</p>
<p>Business Magazyn BRE Banku dla ludzi przedsiębiorczych Nr 1 / lato 2010& More Balcerowicz Droga do euro prowadzi przez reformy Innowacje są jak zastrzyk Crowley Przepis na sukces business ludzie 06 Rozmowa</p>
<p>DO ŚWIATA z Aspirantem Fortuną FINANSÓW Jak czytać dane finansowe? Nr 1 luty 2015 Czy te liczby mogą kłamać? Większość z nich jest dla nas zupełnie niezrozumiała. Nie wiemy, czy są prawdziwe ani też co</p>
<p>Numer 1 (4) 2010 Magazyn gospodarczy Dystrybuowany bezpośrednio do wielkopolskich przedsiębiorców Dossier Witolda Dębickiego Innowacje w biznesie Debata przedsiębiorców SPORT UCZY WALKI Rozmowa ze Zbigniewem</p>
<p>Szanowny Czytelniku, oddajemy do Twoich rąk kolejny numer magazynu Twój Bank. Pozytywne recenzje, jakimi podzielili się z nami czytelnicy poprzedniego numeru, sprawiły nam bardzo dużo radości. Za wszystkie</p>
<p>NIEZALEŻNY DODATEK TEMATYCZNY DYSTRYBUOWANY WRAZ Z DZIENNIKIEM GAZETĄ PRAWNĄ 28 WRZEŚNIA 2009 Partner publikacji: Nie tylko ubezpieczenia oczekuj więcej na spotkaniu recepta na bezpieczny portfel jak wzbogacić</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
a4262082783d32daca14dd4604d92a21
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.6,
10
] |
{
"MT": 0.048,
"LY": 0.073,
"SP": 0.299,
"ID": 0.081,
"NA": 0.258,
"HI": 0.056,
"IN": 0.154,
"OP": 0.285,
"IP": 0.369,
"it": 0.216,
"ne": 0.129,
"sr": 0.082,
"nb": 0.163,
"re": 0.047,
"en": 0.036,
"ra": 0.088,
"dtp": 0.069,
"fi": 0.05,
"lt": 0.064,
"rv": 0.069,
"ob": 0.238,
"rs": 0.081,
"av": 0.092,
"ds": 0.18,
"ed": 0.154
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00010-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 71,793,088
| 21,269
| 83,350
|
http://docplayer.pl/3833062-Zapytanie-ofertowe-zgodnie-z-zasada-konkurencyjnosci-w-ramach-projektu.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:56:12
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Kraków, dnia r. ZAPYTANIE OFERTOWE ZGODNIE Z ZASADĄ KONKURENCYJNOŚCI W RAMACH PROJEKTU Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami Dotyczy: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Oś Priorytetowa: 8. Społeczeństwo informacyjne zwiększanie innowacyjności gospodarki Działanie 8.2 Wspieranie wdrażania elektronicznego biznesu typu B2B Nr ref umowy: UDA POIG /14 Przedmiot zamówienia: Dostarczenie i instalacja 10 modułów informatycznych na potrzeby projektu Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami I. ZAMAWIAJĄCY TOP CHIP.PL Sp. z o.o. ul. św. Filipa 23/4, Kraków Tel , Fax: E mail: chip.pl Osoba kontaktowa: Tomasz Kuźniar Godziny urzędowania: Pn Pt w godzinach: II.OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA 1. Przedmiotem zamówienia jest dostarczenie 10 modułów informatycznych składających się na system informatyczny B2B realizowany w ramach projektu: Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami wraz z usługą instalacji zakupionych modułów informatycznych. Strona: 1
2 W skład przedmiotu zamówienia wchodzą następujące moduły i usługi: A). Moduł zarządzania bazą danych B). Moduł automatyzacji deploymentu środowisk developerskich C). Moduł badania obciążenia rozwijanych systemów w formie SaaS D). Moduł ankietowego testowania usability E). Moduł wersjonowania F). Moduł Administracji Platformą B2B G). Moduł Repozytorium Dokumentów i Wiedzy H). Moduł wymiany danych API I). Moduł Zarządzania Zadaniami Workflow J). Moduł ewidencji pracy i rozliczeń K). Usługa informatyczna instalacji zakupywanych w ramach projektu modułów informatycznych Szczegółowa specyfikacja poszczególnych modułów i usług znajduje się w Załączniku nr 2 do niniejszego zapytania ofertowego. III.TERMIN REALIZACJI ZAMÓWIENIA Termin realizacji zamówienia: łącznie do r. z podziałem na dwa etapy: Moduł zarządzania bazą danych Pozycja Moduł automatyzacji deploymentu środowisk developerskich Moduł badania obciążenia rozwijanych systemów w formie SaaS Moduł ankietowego testowania usability Moduł wersjonowania Moduł Administracji Platformą B2B Moduł Repozytorium Dokumentów i Wiedzy Moduł wymiany danych API Moduł Zarządzania Zadaniami Workflow Moduł ewidencji pracy i rozliczeń Usługa informatyczna instalacji zakupywanych w ramach projektu modułów informatycznych Termin realizacji Strona: 2
3 IV. KRYTERIA WYBORU WYKONAWCY Wybór najkorzystniejszej oferty nastąpi w oparciu o następujące kryteria: Nr. kryterium Warunki kryterium Cena brutto za całość Przedmiotu Zamówienia [ilość punktów wyliczana według następującego wzoru: ilość pkt. = (najniższa oferowana cena brutto za całość przedmiotu zamówienia / cena badanej oferty brutto za całość przedmiotu zamówienia) x 50 p. ] Realizacja minimum jednego projektu w zakresie systemów informatycznych z obszaru zarządzania projektami w ostatnich 24 miesiącach (Punktacja: kryterium spełnione: 30 punktów, kryterium niespełnione: 0 punktów. Aby kryterium uznano za spełnione, oferent powinien przedstawić na etapie składania oferty informację w postaci oświadczenia zawierającego: nazwę lub zakres projektu, datę zakończenia projektu, nazwę firmy na rzecz której zrealizowano projekt). Okres gwarancji na poprawność działania dostarczonego rozwiązania systemu B2B Maksymalna ilość punktów [Punktacja: Gwarancja minimum 3 letnia: 20 punktów, gwarancja minimum 2 letnia: 10 pkt, gwarancja minimum roczna: 5 pkt, gwarancja krótsza niż rok lub brak gwarancji: 0 pkt] 20 RAZEM 100 Ilość otrzymanych punktów obliczana będzie wg następującego wzoru: Ilość punktów = ilość pkt. w kryterium nr 1. + ilość pkt. w kryterium nr 2. + ilość pkt. w kryterium nr 3. Za ofertę najkorzystniejszą uznana zostanie oferta, która uzyska najwyższą ilość punktów. V. OSOBA KONTAKTOWA UPRAWNIONA DO POROZUMIEWANIA SIĘ Z WYKONAWCAMI W sprawach dotyczących przedmiotu zamówienia oraz procedury postępowania: Tomasz Kuźniar, Tel.: , E mail: chip.pl Strona: 3
4 VI. OFERTA 1. Ofertę należy pod rygorem nieważności składać w formie pisemnej. 2. Ofertę stanowi wypełniony druk OFERTA, który stanowi Załącznik nr 1 do niniejszego zapytania ofertowego 3. Ofertę należy sporządzić zgodnie z treścią zapytania ofertowego wraz załącznikami do zapytania na formularzu zgodnie ze wzorem z Załącznika nr Oferta musi być napisana w języku polskim pismem czytelnym. 5. Złożenie oferty zawierające rozwiązania alternatywne spowoduje odrzucenie oferty. 6. Każdy Wykonawca może złożyć w niniejszym postępowaniu tylko jedną ofertę. 7. Oferta musi być podpisana przez osobę(y) upoważnioną(e) do reprezentacji Oferenta VII. ZALECENIA DOTYCZĄCE SKŁADANIA OFERT 1. Oferty składane są w jednym egzemplarzu, w nieprzejrzystej i zamkniętej kopercie lub opakowaniu. 2. Koperta powinna być zaadresowana na adres: oraz powinna być opisana następująco: TOP CHIP.PL Sp. z o.o. ul. św. Filipa 23/4, Kraków OFERTA NA REALIZACJĘ PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA: Dostarczenie i instalacja 10 modułów informatycznych na potrzeby projektu Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami Nie otwierać przed dniem r. do godziny 12:00 3. Termin składania ofert upływa dnia r. o godzinie 12:00 4. Oferty złożone po terminie będą zwrócone Oferentowi bez otwierania. VIII. OTWARCIE OFERT Otwarcie ofert nastąpi: r. o godzinie 13:00. IX. INFORMACJA O FORMALNOŚCIACH PO WYBORZE OFERTY 1. Zamawiający poinformuje Wykonawcę, którego oferta zostanie wybrana jako najkorzystniejsza, o miejscu i terminie zawarcia umowy. 2. Zamawiający zastrzega sobie prawo do zamieszczenia w umowie: a) kar umownych z tytułu niedotrzymania terminu realizacji zamówienia, Strona: 4
5 dostarczenia przedmiotu zamówienia niezgodnie ze specyfikacją i innych, b) zapisów umożliwiających doprecyzowanie specyfikacji przedmiotu zamówienia, c) ustanowienia zabezpieczenia należytego wykonania umowy w formie np. weksla In blanco lub innej. 3. W przypadku nie zaakceptowania przez oferenta umowy w wersji proponowanej przez Zamawiającego, Zamawiający zastrzega sobie prawo do odrzucenia oferty oraz złożenia propozycji zawarcia umowy oferentowi, który złożył ofertę kolejną, co do ilości punktów. X. INFROMACJE DODATKOWE 1. w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2. Niniejsze zapytanie ofertowe jest zgodne z zasada jawności, konkurencyjności i efektywności a także innymi zasadami obowiązującymi przy przeprowadzaniu projektów współfinansowanych z funduszy unijnych. 3. Z powodu ważnych przyczyn Zamawiający zastrzega sobie prawo do zawieszenia procedury wszczętej niniejszym zapytaniem ofertowym poprzez odpowiednie ogłoszenie na stronie internetowej: chip.pl/ ZAŁĄCZNIKI: Nr 1 do zapytania ofertowego Druk oferta (wzór) Nr 2 do zapytania ofertowego Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia Niniejsze zapytanie ofertowe przesłano do potencjalnych Wykonawców oraz zamieszczono na stronie Zamawiającego pod adresem chip.pl/ oraz w siedzibie Zamawiającego.... podpis Zamawiającego Strona: 5
6 ... dane Oferenta ZAŁĄCZNIK nr 1... miejscowość, data O F E R T A Do: TOP CHIP.PL Sp. z o.o. ul. św. Filipa 23/ Kraków Przedmiot zamówienia: Dostarczenie i instalacja 10 modułów informatycznych na potrzeby projektu Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami. Nawiązując do zapytania ofertowego z dnia r. w postępowaniu na dostarczenie powyższego Przedmiotu Zamówienia JA NIŻEJ PODPISANY:... działając w imieniu i na rzecz... [nazwa (firma) i dokładny adres Wykonawcy] 1. SKŁADAM OFERTĘ na dostarczenie Przedmiotu Zamówienia opisanego w ww. zapytaniu ofertowym. 2. OŚWIADCZAM, że zapoznałem się z ww. zapytaniem ofertowym, wszystkimi załącznikami do zapytania ofertowego i regulaminem realizacji zapytania ofertowego oraz je akceptuję. 3. OŚWIADCZAM, że jestem zdolny/a do należytej realizacji niniejszego zamówienia, tj. posiadam odpowiedni potencjał oraz wiedzę i doświadczenie by należycie i na warunkach określonych w ofercie zrealizować zamówienie. 4. OFERUJĘ realizację całości przedmiotu zamówienia za cenę netto.. PLN (słownie złotych ), powiększoną o podatek VAT...%, co w wyniku daje cenę brutto PLN (słownie złotych...) zgodnie z poniższym zestawieniem: Strona: 6
7 lp. pozycja Cena netto [zł] Cena brutto [zł] 1. Moduł zarządzania bazą danych 2. Moduł automatyzacji deploymentu środowisk developerskich 3. Moduł badania obciążenia rozwijanych systemów w formie SaaS 4. Moduł ankietowego testowania usability 5. Moduł wersjonowania 6. Moduł Administracji Platformą B2B 7. Moduł Repozytorium Dokumentów i Wiedzy 8. Moduł wymiany danych API 9. Moduł Zarządzania Zadaniami Workflow 10. Moduł ewidencji pracy i rozliczeń 11. Usługa informatyczna instalacji zakupywanych w ramach projektu modułów informatycznych Razem: 5. OFERUJĘ gwarancję na całość przedmiotu zamówienia przez okres... lat od momentu wdrożenia całości rozwiązania. 6. OŚWIADCZAM że spełniam / nie spełniam kryterium nr ( 2 ) wyboru, na potwierdzenie czego załączam oświadczenie. 7. ZOBOWIĄZUJĘ SIĘ do realizacji zamówienia w terminie zgodnym z zapytaniem ofertowym. 8. UWAŻAM SIĘ za związanego niniejszą ofertą przez okres 30 dni od dnia wyznaczonego jako termin składania ofert...., dnia podpis Oferenta Strona: 7
8 ZAŁĄCZNIK nr 2 Szczegółowa specyfikacja poszczególnych modułów i usług Przedmiot zamówienia: Dostarczenie i instalacja 10 modułów informatycznych na potrzeby projektu Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami. 1. Słownik Beneficjent, Wnioskodawca, Zamawiający TOP CHIP.PL Sp. z o.o. Partner firma współpracująca z TOP CHIP.PL Sp. z o.o. lub TOP CHIP.PL Sp. z o.o. System B2B, System, Platforma B2B, Platforma tworzony w ramach projektu system informatyczny zgodny z Wnioskiem o dofinansowanie nr WND POIG /14 Wniosek, Biznes Plan dokumenty formalne opisujące projekt, wiążące TOP CHIP.PL Sp. z o.o. umową o dofinansowanie 2. Wprowadzenie w kontekst systemu B2B Tworzony system B2B będzie systemem on line, pozwalającym na centralizację procesu biznesowego prowadzenia projektów informatycznych. W jednym miejscu zgromadzone zostaną wszelkie niezbędna narzędzia potrzebne do realizacji tego procesu oraz zostaną zautomatyzowane działania które dotąd musiały być przygotowywane każdorazowo w projektach (np. provisioning środowisk rozwojowych). Do systemu będą mieli dostęp Wnioskodawca oraz partnerzy; dostęp będzie możliwy przez sieć Internet, szyfrowanym kanałem komunikacji. Takie wykorzystanie platformy B2B przyczyni się do ujednolicenia komunikacji i wymiany danych w ramach procesu prowadzenia projektami. Komunikacja i wymiana danych będzie realizowana zarówno poprzez osoby korzystające z systemu w ramach platformy, jak i będzie następowała w sposób automatyczny dzięki integracji i elektronicznej wymianie danych. Po wdrożeniu systemem objętych zostanie 3 partnerów. W przyszłości, planowany system B2B będzie mógł objąć większą ilość partnerów. Liczba ta będzie rzędu kilku, max. kilkunastu, przez co nie wpłynie znacznie na wydajność i potrzebę skalowalności rozwiązania. System został zaprojektowany tak (modularność, obiektowość), aby w przyszłości możliwe było rozbudowanie go o nowe moduły wspierające nowe procesy biznesowe, które na tym etapie jeszcze nie zachodzą. Partner oraz Wnioskodawca, logując się do systemu B2B on line, będą mieli przydzielone odpowiednie prawa dostępu (moduł administracji platformą B2B), pozwalające na kontrolowanie zasobów w kontekście prowadzonych projektów. System pozwoli na tworzenie nowych projektów, dopisywanie do nich osób kierujących i wykonujących przedsięwzięcie, Strona: 8
9 rozpisanie etapowe projektu, zaprojektowanie odpowiedniej architektury rozwiązania systemowego i uruchomienie środowiska developerskiego. Część z tych zadań będzie dostępna jedynie dla Wnioskodawcy, jako do głównego lidera prowadzonych projektów. System praw dostępu będzie oparty o przydzielane użytkownikom role (developer, tester, manager, audytor). Wszelki produkty pracy (ustalenia, dokumentacja, specyfikacje techniczne i użytkowe, kod, programy binarne) będą utrzymywane w ramach platformy (repozytorium) pozwalając na wersjonowanie i dostęp odpowiednich osób w kontekście prowadzonych działań. System umożliwi podział prowadzonych prac na etapy i zadania, co będzie prezentowane na wykresach gant'a. Prace osób zaangażowanych w realizacje projektu będą ewidencjonowane i rozliczane. Nowi użytkownicy jak i nowi partnerzy będą mogli być dodawani do systemu przez administratora (którego rolę będzie pełnił Wnioskodawca). Zarządzanie całością platformy B2B pozwoli Wnioskodawcy na pełną kontrolę nad procesem biznesowym prowadzenia projektów informatycznych prowadzonych z wykorzystaniem systemu B2B. Konfigurowanie środowisk testowych i developerskich będzie zautomatyzowane w ramach platformy. Stworzenie w systemie środowiska będzie skutkowało jego automatycznym deploymentem w infrastrukturze partnera (dokumentacja środowiska partnera: Automatyzacji będzie podlegało również rozliczanie się za zużyte zasoby, z jednej strony poprzez wyliczanie kosztów na podstawie ewidencji pracy, z drugiej strony na podstawie zużytych zasobów infrastruktury w w chmurze (IaaS). Do dyspozycji Wnioskodawcy i partnerów będzie również narzędzie testowania usability tworzonych projektów, jako niezbędnej części procesu tworzenia projektów informatycznych. Realizacja tego zadania będzie możliwa przy pomocy wbudowanego w platformę systemu ankietowania i oceny w kontekście danego projektu, pozwalając na wymianę informacji z osobami testującymi a developerami. W ramach projektu i platformy B2B powstanie również jedna usługa w formule SaaS: Badanie obciążenia systemów informatycznych, która świadczona będzie na rzecz partnerów w kontekście prowadzonych wspólnie projektów, ale również mogąca być przez nich wykorzystaną do innych projektów, nie prowadzonych wraz z Wnioskodawcą. Szczegółowy opis usługi SaaS znajduje się w dalszej części załącznika. 3. Innowacyjność rozwiązania Wdrożenie opisanego systemu B2B będzie innowacją technologiczną skutkującą wzrostem wartości przedsiębiorstwa w następujących obszarach: 1. Uzyskana zostanie możliwość całościowej kontroli nad prowadzonymi inwestycjami w kontekście finansów i zarządzania zasobami. 2. Spójne rozumienie zagadnień przez wszystkie współpracujące strony, gdyż całość dokumentacji i ustaleń będzie w jednym, wspólnym miejscu. 3. Zostanie zwiększona efektywność procesu biznesowego zarządzania projektami poprzez automatyzacje deploymentu, ulepszenie sposobów komunikacji i wymiany informacji w ramach platformy B2B. 4. Wzrost dojrzałości procesowej i jakości procesów biznesowych. Wnioskodawca wykonuje wiele istotnych Strona: 9
10 czynności związanych z codzienną pracą operacyjną w których kontaktuje się z partnerami. Takie zadania są częścią dużych procesów B2B lecz w pewnych odcinkach czasowych ograniczone są tylko do pracy z wykorzystaniem zasobów wewnętrznych Wnioskodawcy. Dotychczasowe rozwiązanie informatyczne wspiera tylko pracę kierownika projektu oraz finansowe aspekty rozliczania czasu pracy. Planowane rozwiązanie B2B pozwoli poprzez automatyzacje procesów biznesowych podnieść efektywność pracy całego zespołu projektowego po stronie Wnioskodawcy i partnerów oraz na kompleksowe obsłużenie całego kontekstu realizowanego projektu i wspólną pracę nad zadaniami w ramach platformy, dając nową jakość dla obecnie realizowanego procesu zarządzania projektami. 5. Wprowadzenie spójnego repozytorium dla wszystkich dokumentów w kontekście projektów, dostępnego dla wszystkich stron pozwoli bezpośrednio na: ograniczenie utraconych informacji (redukcja liczby listów poczty elektronicznej, telefonów i dokumentów papierowych), redukcja czasu zużywanego na wyszukiwanie informacji i dokumentów ( współpraca, repozytorium dokumentów, zakres informacji dostępny dla obu współpracujących stron), ograniczenie redundancji danych (redundancja danych to zawsze zwiększenie ryzyka wystąpienia błędu lub błędnej interpretacji danych w wyniku różnej formy prezentacji) możliwość stałego monitorowania i podnoszenia jakości procesów biznesowych 4. Wymiana danych W ramach projektu udostępnione zostaną dwa sposoby wymiany danych pomiędzy Wnioskodawcą a partnerami. Pierwszy z nich to funkcjonalność wspólnego repozytorium dokumentów w obrębie projektu, zapewniająca możliwość współdzielenia zbiorów dokumentów w postaci załączników dowolnego typu (możliwość konfiguracji dopuszczalnych typów), wsparcie pracy grupowej poprzez wersjonowanie. Jest to rozwiązanie skalowane ze względu na zastosowanie w kolejnych potencjalnych procesach biznesowych. Mechanizm obsługi procesów obiegu dokumentów jest uniwersalny. Repozytorium dokumentów przystosowane jest również do zarządzania zmienną liczbą użytkowników poprzez mechanizm uprawnień. Uprawnienia do dokumentów (pojedynczych załączników lub folderów) będą możliwe do nadania zarówno dla pojedynczego użytkownika jak i grupy użytkowników. Zarządzanie grupami użytkowników pozwala na skalowanie dostępu do dokumentów na poziomie globalnych ustawień systemu bez konieczności indywidualizowania ustawień na poziomie każdego dokumentu. Drugim sposobem wymiany danych będzie mechanizm API webservice XML lub JSON pozwalający na elektroniczną wymianę danych między systemem Wnioskodawcy a systemem partnera. Wymiana danych będzie dotyczyła provisioningu środowisk developerskich w ramach procesu prowadzenia projektów informatycznych, oraz danych związanych z accountingiem (naliczanie kosztów IaaS). Strona: 10
11 Zastosowanie mechanizmu automatycznej wymiany danych pozwoli na eliminację papierowego obiegu dokumentów w procesie biznesowym Prowadzenia projektów informatycznych, poprzez eliminacje zbędnej korespondencji i notatek, załączników papierowych i ustaleń grup roboczych. Materiały te będą obsługiwane w wersji elektronicznej w ramach systemu B2B. 5. Usługa w modelu SaaS Projekt przewiduje wdrożenie jednej usługi w formule SaaS: Usługa badania wydajności rozwijanych systemów w formie SaaS kierowanej do obecnych i przyszłych partnerów Wnioskodawcy. Usługa ta wykracza poza wymianę danych, dostęp do bazy danych, obsługę relacji handlowych i dostęp do narzędzi koordynujących współpracę między przedsiębiorcami ponieważ dostarcza mechanizmów umożliwiających przeprowadzenie procesu badania i wykonanie testów obciążeniowych systemów informatycznych on line, i będzie oparta o know how Wnioskodawcy zebrany w ciągu kilku lat prowadzenia projektów informatycznych i testowania wydajności tworzonych rozwiązań. Usługa będzie odpowiadała na następujące potrzeby firm tworzących/rozwijających systemy informatyczne: wprowadzane zmiany w systemach informatycznych muszą być testowane nie tylko ze zgodnością ze specyfikacją, ale również pod kątem wymagań niefunkcjonalnych, takich jak np. ilość jednoczesnych użytkowników mogących wydajnie pracować z systemem, lub też wydajność działania na różnych architekturach i konfiguracjach infrastruktury i systemów operacyjnych. Mając taką wiedzę na etapie projektowania nowego lub zmiany obecnego systemu można trafnie dobrać technologie, parametry środowiska docelowego oszczędzając tym samym na kwestii prototypowania bądź też zmiany w późnej fazie założeń projektowych możliwość precyzyjnego zaplanowania zapotrzebowania na sprzęt dla tworzonego systemu, dzięki czemu nie trzeba przeszacowywać budżetów na infrastrukturę oraz zapobiegać sytuacji braku odpowiedniej wydajności sprzętowej. Usługa pozwoli na znalezienie optymalnej konfiguracji dla infrastruktury w stosunku do założeń projektowych. możliwość badania odwrotnego dla partnera wartością dodaną planowanej usługi będzie możliwość takiego dopasowania oferty IaaS i SaaS aby parametry dla klientów końcowych były jak najbardziej optymalne. Da też możliwość klientom docelowym partnera przetestowania wydajności własnych systemów na architekturze Oktawave, a tym samym przekonania się jak będzie funkcjonować ich obecny system na platformie w chmurze. Powoduje to 2 skutki: klienci partnera automatycznie stają się klientami Wnioskodawcy oraz chętniej kupują sprawdzone rozwiązanie Partnera, które mogli wcześniej przetestować w szerszym niż gdzie indziej zakresie. 6. Moduły systemu B2B Strona: 11
12 1. Moduł automatyzacji deploymentu środowisk developerskich 1 sztuka Moduł umożliwia automatyczny provisioning i zarządzanie środowiskami developerskimi tworzonymi w ramach obsługi projektów z partnerami. Pozwala na tworzenie, usuwanie, konfigurację i wspólną obsługę instancji developerskich i testowych z jednego miejsca, dzięki czemu porządkuje, automatyzuje i usprawnia działania związane ze środowiskami developerskimi i testowymi. W ramach tych środowisk powstają wydzielone systemy zgodne z wymaganiami partnerów i klientów docelowych, a następnie w ich kontekście rozwijane są projekty. Na moduł będą składały się tzw. szablony przepisów umożliwiające natychmiastowy i automatyczny deployment wskazanego środowiska, wraz ze skonfigurowaniem wewnątrz odpowiednich parametrów opisanych w szablonach. Moduł umożliwi tzw. bootstraping środowisk, a więc inicjalizację podstawowych parametrów środowiska i umożliwienie dalszych konfiguracje w oparciu o szablony. Moduł jest niezbędny z punktu widzenia projektu gdyż poprzez automatyzację deploymentu umożliwi optymalizację i zwiększenie efektywności procesu zarządzania projektami a przez to osiągnięcie celów niniejszego projektu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 3 osobowego (project manager, programista systemowy, administrator systemowy) zaangażowanego przez 3 i pół miesiąca pracy (70 RBD). 2. Moduł badania obciążenia rozwijanych systemów w formie SaaS 1 sztuka Moduł umożliwi partnerom sprawdzenie wydajności rozwijanych systemów przed ich uruchomieniem produkcyjnym. Będzie działał w oparciu o model SaaS i będzie działał w kontekście niniejszego systemu B2B zarządzania projektami dając całościowo kompleksowe środowisko do rozwijania projektów informatycznych. Moduł umożliwi wykonanie wydajnościowego badania danego systemu tworzonego w ramach platformy poprzez zestawienie wielu jednoczesnych sesji w kolejnych stopniach gradacji, np.. 1, 5, 10, 50, 100, 1000 symulując wykorzystanie systemów przez użytkowników. Pozwoli to na określenie wydajności i granicy wytrzymałości tworzonego systemu już na etapie jego rozwijania, zapotrzebowanie danego systemu na zasoby i oszacowanie kosztów przyszłego utrzymania tworzonego systemu. Moduł jest niezbędny aby dostarczyć opisaną w Biznes Planie usługę SaaS. Funkcjonalność modułu z punktu widzenia projektu jest kluczowa w procesie zarządzania projektami i stanowi ważną fazę rozwijania oprogramowania, kluczową dla powodzenia przedsięwzięć i relacji B2B z partnerami. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 6 osobowego (project manager, 2x programista systemowy, programista baz danych, administrator systemowy, web developer) zaangażowanego przez 3 miesiące pracy (60 RBD). 3. Moduł ankietowego testowania usability 1 sztuka Strona: 12
13 Pozwoli na zbieranie informacji w formie statystyk z ankiet dotyczących usability rozwijanych projektów wewnątrz środowiska developerskiego, jako niezbędnej części procesu rozwijania oprogramowania. Ułatwi to komunikację pomiędzy członkami zespołu testerów i developerów pozwalając na realizację celów i założeń niniejszego projektu. Testowanie z punktu widzenia usability jest ważnym etapem w cyklu prowadzenia projektów informatycznych w procesie zarządzania projektami. Daje na wczesnym etapie feedback dotyczący projektowanych systemów z punktu widzenia użytkowników końcowych i ich odbioru projektowanego systemu, łatwości pracy i czytelności interfejsów. Moduł da możliwość zbadania i następnie analizy wyników usability, eksportu wyników do arkuszy kalkulacyjnych i ich wglądu w ramach systemu B2B. W kontekście prowadzonych projektów będzie możliwość zdefiniowania dowolnej liczby pytań w formach otwartych, zamkniętych, wielokrotnego wyboru, skali. Moduł pozwoli również na przeprowadzenie testów wśród zewnętrznych użytkowników zapraszanych z określonej grupy poprzez zaproszenia e mail bądź otwarcie ankiety na zewnątrz zarówno od strony grup docelowych partnerów jak i Wnioskodawcy. Umożliwi to łatwiejsze prowadzenie beta testów tworzonego oprogramowania i lepsze dostosowanie projektowanych systemów do wymagań użytkowników. Moduł oszczędzi czas pracy zespołów prowadzących beta testy i usprawni komunikację między zespołami projektowymi po stronie Wnioskodawcy i partnerów, tym samym umożliwi osiągnięcie celów niniejszego projektu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 4 osobowego (project manager, programista systemowy, programista baz danych, webdeveloper) zaangażowanego przez 2 miesiące pracy (40 RBD). 4. Moduł Zarządzania Zadaniami Workflow 1 sztuka Moduł stanowi trzon obsługi procesu biznesowego realizacji projektów. Pozwoli na odpowiednie podzielenie projektu na etapy i zadania, prezentacje postępu prac, schemat organizacji prac na wykresie ganta, umożliwi zarządzanie alokacją zasobów i koordynacje zadań w ramach prowadzonych wspólnie z partnerami projektów. Dostarczy także mechanizmy kontroli wykonywania zadań projektowych i zapewni lepszą koordynację w ramach prowadzonych projektów. Wprowadzi mechanizm zarządzania osobami współpracującymi definiowanie poziomu uprawnień do wglądu czy zmiany. Moduł istotnie wpływa na szybkość realizowania projektów w ramach współpracy biznesowej, pozwala na wielo użytkownikowy dostęp do danych i współdzielenie workflow pomiędzy osobami zaangażowanymi w projekty ze strony Partnerów. Moduł umożliwia śledzenie działań innych użytkowników w zakresie realizowanych wspólnie prac oraz komunikację między osobami korzystającymi z platformy. Jest kluczowym modułem w opisywanym procesie zarządzania projektami, mającym największy wpływ na usprawnienie komunikacji, koordynację działań i kontrolę realizacji, dzięki czemu umożliwi realizację celów niniejszego projektu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 4 osobowego Strona: 13
14 (Project manager, programista systemowy, web developer, programista baz danych) zaangażowanego przez 3 miesiące pracy (60 RBD). 5. Moduł wersjonowania 1 sztuka Moduł pozwoli na uspójnienie repozytoriów kodu i dokumentów obecnie rozdzielonych pomiędzy Wnioskodawcę i partnerów, dając jedno wspólne, spójne miejsce z dostępem do historii wersji tworzonego wspólnie oprogramowania. Jest to kluczowe z punktu widzenia efektywności wykonywania prac, bezpieczeństwa danych i da nową jakość w organizacji procesu wspólnego prowadzenia projektu oraz na dalszym etapie utrzymania wytworzonego oprogramowania i jego rozwijania, a tym samy pozwoli osiągnąć cele biznesowe Wnioskodawcy założone w niniejszym projekcie. Moduł ułatwi pracę na plikach poprzez możliwość powrotu do poprzednich wersji, sprawdzanie różnic pomiędzy wersjami danego pliku, weryfikacji kto wprowadził dane zmiany, wyszukiwania danej treści na przestrzeni różnych wersji w określonym czasie. Operacje te bez systemu wersjonowania są trudne lub niemożliwe do wykonania, utrudniając wspólną pracę nad kodem projektowanych aplikacji. Moduł zwiększy efektywność wspólnej pracy nad rozwojem oprogramowania i da kontrolę nad całością zmian w kontekście danego projektu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 3 osobowego (project manager, programista systemowy, web developer) zaangażowanego przez 2 miesiące pracy (40 RBD). 6. Moduł ewidencji pracy i rozliczeń 1 sztuka Umożliwia rozliczenia z partnerami na podstawie danych z platformy B2B ewidencjonowanych w trakcie pracy. Partnerzy i ich pracownicy logują czas potrzebny na określone zadania, co następnie stanowi podstawę do automatycznego wyliczenia zaangażowania partnera w projekt i przygotowania rozliczenia. Moduł pozwoli na konfigurowanie stawek godzinowych w zależności od partnera, projektu, zaangażowanej osoby (np. stanowiska czy roli w projekcie). Mechanizm zatwierdzania prac pozwoli moderatorowi na kontrolę kosztów, dając wgląd w produkty wykonywanej pracy i umożliwiając ocenę wiarygodności zalogowanej kwoty. Moduł jest niezbędny ponieważ obsługuję istotną część procesu realizacji projektów i umożliwi kontrolę oraz uporządkowanie kwestii czasu pracy i rozliczeń, zwiększając efektywność działań Wnioskodawcy, pozwalając na osiągnięcie celów projektu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 5 osobowego (project manager, programista systemowy, programista baz danych, analityk procesów biznesowych i finansowych, webdeveloper) zaangażowanego przez 2 miesiące pracy (40 RBD). 7. Moduł Administracji Platformą B2B 1 sztuka Strona: 14
15 Umożliwia zarządzanie całą platformą B2B, konfigurację, nadawanie uprawnień, moderowanie, zarządzanie użytkownikami, dodawanie nowych partnerów. Jest niezbędny do funkcjonowania platformy jako całości, gdyż pozwala na konfigurację i zmiany ustawień. Przechowuje historie logowania się do systemu, czuwa nad regularną zmianą haseł i realizuje polityki dostępu i bezpieczeństwa platformy B2B. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 5 osobowego (project manager, webdeveloper, programista systemowy, programista baz danych, administrator systemowy) zaangażowanego przez 2 miesiące pracy (40 RBD). 8. Moduł Repozytorium Dokumentów i Wiedzy 1 sztuka Moduł niezbędny do optymalizacji i poszerzenia procesu wymiany wiedzy i dokumentów pomiędzy Wnioskodawcą i partnerami. Moduł pozwoli na usprawnienie przepływu informacji między Wnioskodawcą a partnerami, oraz pomoże w procesie wspólnej realizacji procesów biznesowych. Obecnie brak jest usystematyzowanego, wspólnego i spójnego miejsca gdzie zbierana była by wiedza dotycząca efektów współpracy partnerów, przez co niektóre problemy i błędy z nich wynikające są powtarzane lub rozwiązywane od początku, zamiast z wykorzystaniem zgromadzonej wiedzy. Wprowadzenie Modułu usprawni proces komunikacji z partnerami i zapewni narzędzie do wymiany wiedzy w zakresie realizowanych wspólnie przedsięwzięć. Moduł będzie współpracował z modułem wersjonowania dla części związanej z wytwarzanym w ramach prowadzonych projektów kodem. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 3 osobowego (project manager, programista systemowy, programista baz danych) zaangażowanego przez 3 i pół miesiąca pracy (70 RBD). 9. Moduł zarządzania bazą danych 1 sztuka Moduł administracyjny, stanowiący middleware pomiędzy platformą B2B a silnikiem bazy danych. Pozwala na procesowanie zmian w bazie, odczyt danych, operacje transakcyjne w ramach platformy. Jest powiązaniem od strony technicznej modułów platformy z systemem bazodanowym. Każdy moduł platformy musi wykorzystywać Moduł zarządzania bazą danych do prawidłowego działania i komunikacji z pozostałymi podsystemami platformy. Moduł zapewni również mechanizmy współbieżności dostępu do danych, obsługi błędów oraz niezbędne dla procesu administracji danych narzędzia pozwalające na zarządzanie serwerem baz danych. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 4 osobowego (project manager, programista systemowy, administrator systemowy, programista baz danych) zaangażowanego przez półtora miesiąca pracy (30 RBD). Strona: 15
16 10. Moduł wymiany danych API 1 sztuka Umożliwi automatyczną wymianę danych z systemami partnera z wykorzystaniem specyfiki interfejsów partnera, w oparciu o wywołania zdalnych procedur RPC poprzez webservice XML. Pozwoli to na automatyczny provisioning środowisk developerskich i testowych w oparciu o systemy informatyczne partnera. Moduł umożliwi pracę innych komponentów tworzonego systemu B2B (modułu automatyzacji deploymentu środowisk developerskich) oraz w przyszłości integrację i dołączanie nowych partnerów oraz wymianę z nimi danych w formie elektronicznej. Jest niezbędny z punktu widzenia automatycznej wymiany danych i integracji z zewnętrznymi systemami i stanowi ważny element projektowanego systemu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 3 osobowego (project manager, programista systemowy, programista baz danych) zaangażowanego przez 3 miesiące pracy (60 RBD). 7. Usługa instalacji systemu B2B Nabycie usług informatycznych instalacji zakupywanych w ramach projektu modułów informatycznych. Wdrożenie produkcyjne zakupowanych modułów informatycznych wraz z konfiguracją i migracją wymaganych danych. Pozwoli na uruchomienie w środowisku produkcyjnym zakupywanych modułów ich konfiguracje i migracje niezbędnych danych z obecnych systemów tak, aby można było przystąpić do obsługi procesów biznesowych z użyciem platformy B2B. Wynikiem usług będzie uruchomiony produkcyjnie i działający system B2B posiadający zaimportowane dane, odpowiednio skonfigurowane frameworki do działania aplikacji i skonfigurowane odpowiednio moduły informatyczne, wraz z przeprowadzonymi testami działania. Przeprowadzenie usługi zostanie dodatkowo udokumentowane raportem powdrożeniowym. Zamawiający szacuje, że do realizacji usługi potrzebny będzie zespół wdrożeniowy złożony z 4 osób po stronie wykonawcy (project manager, programista systemowy, administrator systemowy, administrator baz danych) zaangażowany do przeprowadzenia usługi w ciągu 20 roboczo dni. Strona: 16
|
<doc fingerprint="1eb6dae2031e5c0e">
<main>
<div>
<p>1 Kraków, dnia r. ZAPYTANIE OFERTOWE ZGODNIE Z ZASADĄ KONKURENCYJNOŚCI W RAMACH PROJEKTU Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami Dotyczy: Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Oś Priorytetowa: 8. Społeczeństwo informacyjne zwiększanie innowacyjności gospodarki Działanie 8.2 Wspieranie wdrażania elektronicznego biznesu typu B2B Nr ref umowy: UDA POIG /14 Przedmiot zamówienia: Dostarczenie i instalacja 10 modułów informatycznych na potrzeby projektu Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami I. ZAMAWIAJĄCY TOP CHIP.PL Sp. z o.o. ul. św. Filipa 23/4, Kraków Tel , Fax: E mail: chip.pl Osoba kontaktowa: Tomasz Kuźniar Godziny urzędowania: Pn Pt w godzinach: II.OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA 1. Przedmiotem zamówienia jest dostarczenie 10 modułów informatycznych składających się na system informatyczny B2B realizowany w ramach projektu: Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami wraz z usługą instalacji zakupionych modułów informatycznych. Strona: 1</p>
<p>2 W skład przedmiotu zamówienia wchodzą następujące moduły i usługi: A). Moduł zarządzania bazą danych B). Moduł automatyzacji deploymentu środowisk developerskich C). Moduł badania obciążenia rozwijanych systemów w formie SaaS D). Moduł ankietowego testowania usability E). Moduł wersjonowania F). Moduł Administracji Platformą B2B G). Moduł Repozytorium Dokumentów i Wiedzy H). Moduł wymiany danych API I). Moduł Zarządzania Zadaniami Workflow J). Moduł ewidencji pracy i rozliczeń K). Usługa informatyczna instalacji zakupywanych w ramach projektu modułów informatycznych Szczegółowa specyfikacja poszczególnych modułów i usług znajduje się w Załączniku nr 2 do niniejszego zapytania ofertowego. III.TERMIN REALIZACJI ZAMÓWIENIA Termin realizacji zamówienia: łącznie do r. z podziałem na dwa etapy: Moduł zarządzania bazą danych Pozycja Moduł automatyzacji deploymentu środowisk developerskich Moduł badania obciążenia rozwijanych systemów w formie SaaS Moduł ankietowego testowania usability Moduł wersjonowania Moduł Administracji Platformą B2B Moduł Repozytorium Dokumentów i Wiedzy Moduł wymiany danych API Moduł Zarządzania Zadaniami Workflow Moduł ewidencji pracy i rozliczeń Usługa informatyczna instalacji zakupywanych w ramach projektu modułów informatycznych Termin realizacji Strona: 2</p>
<p>3 IV. KRYTERIA WYBORU WYKONAWCY Wybór najkorzystniejszej oferty nastąpi w oparciu o następujące kryteria: Nr. kryterium Warunki kryterium Cena brutto za całość Przedmiotu Zamówienia [ilość punktów wyliczana według następującego wzoru: ilość pkt. = (najniższa oferowana cena brutto za całość przedmiotu zamówienia / cena badanej oferty brutto za całość przedmiotu zamówienia) x 50 p. ] Realizacja minimum jednego projektu w zakresie systemów informatycznych z obszaru zarządzania projektami w ostatnich 24 miesiącach (Punktacja: kryterium spełnione: 30 punktów, kryterium niespełnione: 0 punktów. Aby kryterium uznano za spełnione, oferent powinien przedstawić na etapie składania oferty informację w postaci oświadczenia zawierającego: nazwę lub zakres projektu, datę zakończenia projektu, nazwę firmy na rzecz której zrealizowano projekt). Okres gwarancji na poprawność działania dostarczonego rozwiązania systemu B2B Maksymalna ilość punktów [Punktacja: Gwarancja minimum 3 letnia: 20 punktów, gwarancja minimum 2 letnia: 10 pkt, gwarancja minimum roczna: 5 pkt, gwarancja krótsza niż rok lub brak gwarancji: 0 pkt] 20 RAZEM 100 Ilość otrzymanych punktów obliczana będzie wg następującego wzoru: Ilość punktów = ilość pkt. w kryterium nr 1. + ilość pkt. w kryterium nr 2. + ilość pkt. w kryterium nr 3. Za ofertę najkorzystniejszą uznana zostanie oferta, która uzyska najwyższą ilość punktów. V. OSOBA KONTAKTOWA UPRAWNIONA DO POROZUMIEWANIA SIĘ Z WYKONAWCAMI W sprawach dotyczących przedmiotu zamówienia oraz procedury postępowania: Tomasz Kuźniar, Tel.: , E mail: chip.pl Strona: 3</p>
<p>4 VI. OFERTA 1. Ofertę należy pod rygorem nieważności składać w formie pisemnej. 2. Ofertę stanowi wypełniony druk OFERTA, który stanowi Załącznik nr 1 do niniejszego zapytania ofertowego 3. Ofertę należy sporządzić zgodnie z treścią zapytania ofertowego wraz załącznikami do zapytania na formularzu zgodnie ze wzorem z Załącznika nr Oferta musi być napisana w języku polskim pismem czytelnym. 5. Złożenie oferty zawierające rozwiązania alternatywne spowoduje odrzucenie oferty. 6. Każdy Wykonawca może złożyć w niniejszym postępowaniu tylko jedną ofertę. 7. Oferta musi być podpisana przez osobę(y) upoważnioną(e) do reprezentacji Oferenta VII. ZALECENIA DOTYCZĄCE SKŁADANIA OFERT 1. Oferty składane są w jednym egzemplarzu, w nieprzejrzystej i zamkniętej kopercie lub opakowaniu. 2. Koperta powinna być zaadresowana na adres: oraz powinna być opisana następująco: TOP CHIP.PL Sp. z o.o. ul. św. Filipa 23/4, Kraków OFERTA NA REALIZACJĘ PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA: Dostarczenie i instalacja 10 modułów informatycznych na potrzeby projektu Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami Nie otwierać przed dniem r. do godziny 12:00 3. Termin składania ofert upływa dnia r. o godzinie 12:00 4. Oferty złożone po terminie będą zwrócone Oferentowi bez otwierania. VIII. OTWARCIE OFERT Otwarcie ofert nastąpi: r. o godzinie 13:00. IX. INFORMACJA O FORMALNOŚCIACH PO WYBORZE OFERTY 1. Zamawiający poinformuje Wykonawcę, którego oferta zostanie wybrana jako najkorzystniejsza, o miejscu i terminie zawarcia umowy. 2. Zamawiający zastrzega sobie prawo do zamieszczenia w umowie: a) kar umownych z tytułu niedotrzymania terminu realizacji zamówienia, Strona: 4</p>
<p>5 dostarczenia przedmiotu zamówienia niezgodnie ze specyfikacją i innych, b) zapisów umożliwiających doprecyzowanie specyfikacji przedmiotu zamówienia, c) ustanowienia zabezpieczenia należytego wykonania umowy w formie np. weksla In blanco lub innej. 3. W przypadku nie zaakceptowania przez oferenta umowy w wersji proponowanej przez Zamawiającego, Zamawiający zastrzega sobie prawo do odrzucenia oferty oraz złożenia propozycji zawarcia umowy oferentowi, który złożył ofertę kolejną, co do ilości punktów. X. INFROMACJE DODATKOWE 1. w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2. Niniejsze zapytanie ofertowe jest zgodne z zasada jawności, konkurencyjności i efektywności a także innymi zasadami obowiązującymi przy przeprowadzaniu projektów współfinansowanych z funduszy unijnych. 3. Z powodu ważnych przyczyn Zamawiający zastrzega sobie prawo do zawieszenia procedury wszczętej niniejszym zapytaniem ofertowym poprzez odpowiednie ogłoszenie na stronie internetowej: chip.pl/ ZAŁĄCZNIKI: Nr 1 do zapytania ofertowego Druk oferta (wzór) Nr 2 do zapytania ofertowego Szczegółowy opis przedmiotu zamówienia Niniejsze zapytanie ofertowe przesłano do potencjalnych Wykonawców oraz zamieszczono na stronie Zamawiającego pod adresem chip.pl/ oraz w siedzibie Zamawiającego.... podpis Zamawiającego Strona: 5</p>
<p>6 ... dane Oferenta ZAŁĄCZNIK nr 1... miejscowość, data O F E R T A Do: TOP CHIP.PL Sp. z o.o. ul. św. Filipa 23/ Kraków Przedmiot zamówienia: Dostarczenie i instalacja 10 modułów informatycznych na potrzeby projektu Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami. Nawiązując do zapytania ofertowego z dnia r. w postępowaniu na dostarczenie powyższego Przedmiotu Zamówienia JA NIŻEJ PODPISANY:... działając w imieniu i na rzecz... [nazwa (firma) i dokładny adres Wykonawcy] 1. SKŁADAM OFERTĘ na dostarczenie Przedmiotu Zamówienia opisanego w ww. zapytaniu ofertowym. 2. OŚWIADCZAM, że zapoznałem się z ww. zapytaniem ofertowym, wszystkimi załącznikami do zapytania ofertowego i regulaminem realizacji zapytania ofertowego oraz je akceptuję. 3. OŚWIADCZAM, że jestem zdolny/a do należytej realizacji niniejszego zamówienia, tj. posiadam odpowiedni potencjał oraz wiedzę i doświadczenie by należycie i na warunkach określonych w ofercie zrealizować zamówienie. 4. OFERUJĘ realizację całości przedmiotu zamówienia za cenę netto.. PLN (słownie złotych ), powiększoną o podatek VAT...%, co w wyniku daje cenę brutto PLN (słownie złotych...) zgodnie z poniższym zestawieniem: Strona: 6</p>
<p>7 lp. pozycja Cena netto [zł] Cena brutto [zł] 1. Moduł zarządzania bazą danych 2. Moduł automatyzacji deploymentu środowisk developerskich 3. Moduł badania obciążenia rozwijanych systemów w formie SaaS 4. Moduł ankietowego testowania usability 5. Moduł wersjonowania 6. Moduł Administracji Platformą B2B 7. Moduł Repozytorium Dokumentów i Wiedzy 8. Moduł wymiany danych API 9. Moduł Zarządzania Zadaniami Workflow 10. Moduł ewidencji pracy i rozliczeń 11. Usługa informatyczna instalacji zakupywanych w ramach projektu modułów informatycznych Razem: 5. OFERUJĘ gwarancję na całość przedmiotu zamówienia przez okres... lat od momentu wdrożenia całości rozwiązania. 6. OŚWIADCZAM że spełniam / nie spełniam kryterium nr ( 2 ) wyboru, na potwierdzenie czego załączam oświadczenie. 7. ZOBOWIĄZUJĘ SIĘ do realizacji zamówienia w terminie zgodnym z zapytaniem ofertowym. 8. UWAŻAM SIĘ za związanego niniejszą ofertą przez okres 30 dni od dnia wyznaczonego jako termin składania ofert...., dnia podpis Oferenta Strona: 7</p>
<p>8 ZAŁĄCZNIK nr 2 Szczegółowa specyfikacja poszczególnych modułów i usług Przedmiot zamówienia: Dostarczenie i instalacja 10 modułów informatycznych na potrzeby projektu Wdrożenie systemu B2B zarządzania projektami informatycznymi realizowanymi wspólnie z partnerami. 1. Słownik Beneficjent, Wnioskodawca, Zamawiający TOP CHIP.PL Sp. z o.o. Partner firma współpracująca z TOP CHIP.PL Sp. z o.o. lub TOP CHIP.PL Sp. z o.o. System B2B, System, Platforma B2B, Platforma tworzony w ramach projektu system informatyczny zgodny z Wnioskiem o dofinansowanie nr WND POIG /14 Wniosek, Biznes Plan dokumenty formalne opisujące projekt, wiążące TOP CHIP.PL Sp. z o.o. umową o dofinansowanie 2. Wprowadzenie w kontekst systemu B2B Tworzony system B2B będzie systemem on line, pozwalającym na centralizację procesu biznesowego prowadzenia projektów informatycznych. W jednym miejscu zgromadzone zostaną wszelkie niezbędna narzędzia potrzebne do realizacji tego procesu oraz zostaną zautomatyzowane działania które dotąd musiały być przygotowywane każdorazowo w projektach (np. provisioning środowisk rozwojowych). Do systemu będą mieli dostęp Wnioskodawca oraz partnerzy; dostęp będzie możliwy przez sieć Internet, szyfrowanym kanałem komunikacji. Takie wykorzystanie platformy B2B przyczyni się do ujednolicenia komunikacji i wymiany danych w ramach procesu prowadzenia projektami. Komunikacja i wymiana danych będzie realizowana zarówno poprzez osoby korzystające z systemu w ramach platformy, jak i będzie następowała w sposób automatyczny dzięki integracji i elektronicznej wymianie danych. Po wdrożeniu systemem objętych zostanie 3 partnerów. W przyszłości, planowany system B2B będzie mógł objąć większą ilość partnerów. Liczba ta będzie rzędu kilku, max. kilkunastu, przez co nie wpłynie znacznie na wydajność i potrzebę skalowalności rozwiązania. System został zaprojektowany tak (modularność, obiektowość), aby w przyszłości możliwe było rozbudowanie go o nowe moduły wspierające nowe procesy biznesowe, które na tym etapie jeszcze nie zachodzą. Partner oraz Wnioskodawca, logując się do systemu B2B on line, będą mieli przydzielone odpowiednie prawa dostępu (moduł administracji platformą B2B), pozwalające na kontrolowanie zasobów w kontekście prowadzonych projektów. System pozwoli na tworzenie nowych projektów, dopisywanie do nich osób kierujących i wykonujących przedsięwzięcie, Strona: 8</p>
<p>9 rozpisanie etapowe projektu, zaprojektowanie odpowiedniej architektury rozwiązania systemowego i uruchomienie środowiska developerskiego. Część z tych zadań będzie dostępna jedynie dla Wnioskodawcy, jako do głównego lidera prowadzonych projektów. System praw dostępu będzie oparty o przydzielane użytkownikom role (developer, tester, manager, audytor). Wszelki produkty pracy (ustalenia, dokumentacja, specyfikacje techniczne i użytkowe, kod, programy binarne) będą utrzymywane w ramach platformy (repozytorium) pozwalając na wersjonowanie i dostęp odpowiednich osób w kontekście prowadzonych działań. System umożliwi podział prowadzonych prac na etapy i zadania, co będzie prezentowane na wykresach gant'a. Prace osób zaangażowanych w realizacje projektu będą ewidencjonowane i rozliczane. Nowi użytkownicy jak i nowi partnerzy będą mogli być dodawani do systemu przez administratora (którego rolę będzie pełnił Wnioskodawca). Zarządzanie całością platformy B2B pozwoli Wnioskodawcy na pełną kontrolę nad procesem biznesowym prowadzenia projektów informatycznych prowadzonych z wykorzystaniem systemu B2B. Konfigurowanie środowisk testowych i developerskich będzie zautomatyzowane w ramach platformy. Stworzenie w systemie środowiska będzie skutkowało jego automatycznym deploymentem w infrastrukturze partnera (dokumentacja środowiska partnera: Automatyzacji będzie podlegało również rozliczanie się za zużyte zasoby, z jednej strony poprzez wyliczanie kosztów na podstawie ewidencji pracy, z drugiej strony na podstawie zużytych zasobów infrastruktury w w chmurze (IaaS). Do dyspozycji Wnioskodawcy i partnerów będzie również narzędzie testowania usability tworzonych projektów, jako niezbędnej części procesu tworzenia projektów informatycznych. Realizacja tego zadania będzie możliwa przy pomocy wbudowanego w platformę systemu ankietowania i oceny w kontekście danego projektu, pozwalając na wymianę informacji z osobami testującymi a developerami. W ramach projektu i platformy B2B powstanie również jedna usługa w formule SaaS: Badanie obciążenia systemów informatycznych, która świadczona będzie na rzecz partnerów w kontekście prowadzonych wspólnie projektów, ale również mogąca być przez nich wykorzystaną do innych projektów, nie prowadzonych wraz z Wnioskodawcą. Szczegółowy opis usługi SaaS znajduje się w dalszej części załącznika. 3. Innowacyjność rozwiązania Wdrożenie opisanego systemu B2B będzie innowacją technologiczną skutkującą wzrostem wartości przedsiębiorstwa w następujących obszarach: 1. Uzyskana zostanie możliwość całościowej kontroli nad prowadzonymi inwestycjami w kontekście finansów i zarządzania zasobami. 2. Spójne rozumienie zagadnień przez wszystkie współpracujące strony, gdyż całość dokumentacji i ustaleń będzie w jednym, wspólnym miejscu. 3. Zostanie zwiększona efektywność procesu biznesowego zarządzania projektami poprzez automatyzacje deploymentu, ulepszenie sposobów komunikacji i wymiany informacji w ramach platformy B2B. 4. Wzrost dojrzałości procesowej i jakości procesów biznesowych. Wnioskodawca wykonuje wiele istotnych Strona: 9</p>
<p>10 czynności związanych z codzienną pracą operacyjną w których kontaktuje się z partnerami. Takie zadania są częścią dużych procesów B2B lecz w pewnych odcinkach czasowych ograniczone są tylko do pracy z wykorzystaniem zasobów wewnętrznych Wnioskodawcy. Dotychczasowe rozwiązanie informatyczne wspiera tylko pracę kierownika projektu oraz finansowe aspekty rozliczania czasu pracy. Planowane rozwiązanie B2B pozwoli poprzez automatyzacje procesów biznesowych podnieść efektywność pracy całego zespołu projektowego po stronie Wnioskodawcy i partnerów oraz na kompleksowe obsłużenie całego kontekstu realizowanego projektu i wspólną pracę nad zadaniami w ramach platformy, dając nową jakość dla obecnie realizowanego procesu zarządzania projektami. 5. Wprowadzenie spójnego repozytorium dla wszystkich dokumentów w kontekście projektów, dostępnego dla wszystkich stron pozwoli bezpośrednio na: ograniczenie utraconych informacji (redukcja liczby listów poczty elektronicznej, telefonów i dokumentów papierowych), redukcja czasu zużywanego na wyszukiwanie informacji i dokumentów ( współpraca, repozytorium dokumentów, zakres informacji dostępny dla obu współpracujących stron), ograniczenie redundancji danych (redundancja danych to zawsze zwiększenie ryzyka wystąpienia błędu lub błędnej interpretacji danych w wyniku różnej formy prezentacji) możliwość stałego monitorowania i podnoszenia jakości procesów biznesowych 4. Wymiana danych W ramach projektu udostępnione zostaną dwa sposoby wymiany danych pomiędzy Wnioskodawcą a partnerami. Pierwszy z nich to funkcjonalność wspólnego repozytorium dokumentów w obrębie projektu, zapewniająca możliwość współdzielenia zbiorów dokumentów w postaci załączników dowolnego typu (możliwość konfiguracji dopuszczalnych typów), wsparcie pracy grupowej poprzez wersjonowanie. Jest to rozwiązanie skalowane ze względu na zastosowanie w kolejnych potencjalnych procesach biznesowych. Mechanizm obsługi procesów obiegu dokumentów jest uniwersalny. Repozytorium dokumentów przystosowane jest również do zarządzania zmienną liczbą użytkowników poprzez mechanizm uprawnień. Uprawnienia do dokumentów (pojedynczych załączników lub folderów) będą możliwe do nadania zarówno dla pojedynczego użytkownika jak i grupy użytkowników. Zarządzanie grupami użytkowników pozwala na skalowanie dostępu do dokumentów na poziomie globalnych ustawień systemu bez konieczności indywidualizowania ustawień na poziomie każdego dokumentu. Drugim sposobem wymiany danych będzie mechanizm API webservice XML lub JSON pozwalający na elektroniczną wymianę danych między systemem Wnioskodawcy a systemem partnera. Wymiana danych będzie dotyczyła provisioningu środowisk developerskich w ramach procesu prowadzenia projektów informatycznych, oraz danych związanych z accountingiem (naliczanie kosztów IaaS). Strona: 10</p>
<p>11 Zastosowanie mechanizmu automatycznej wymiany danych pozwoli na eliminację papierowego obiegu dokumentów w procesie biznesowym Prowadzenia projektów informatycznych, poprzez eliminacje zbędnej korespondencji i notatek, załączników papierowych i ustaleń grup roboczych. Materiały te będą obsługiwane w wersji elektronicznej w ramach systemu B2B. 5. Usługa w modelu SaaS Projekt przewiduje wdrożenie jednej usługi w formule SaaS: Usługa badania wydajności rozwijanych systemów w formie SaaS kierowanej do obecnych i przyszłych partnerów Wnioskodawcy. Usługa ta wykracza poza wymianę danych, dostęp do bazy danych, obsługę relacji handlowych i dostęp do narzędzi koordynujących współpracę między przedsiębiorcami ponieważ dostarcza mechanizmów umożliwiających przeprowadzenie procesu badania i wykonanie testów obciążeniowych systemów informatycznych on line, i będzie oparta o know how Wnioskodawcy zebrany w ciągu kilku lat prowadzenia projektów informatycznych i testowania wydajności tworzonych rozwiązań. Usługa będzie odpowiadała na następujące potrzeby firm tworzących/rozwijających systemy informatyczne: wprowadzane zmiany w systemach informatycznych muszą być testowane nie tylko ze zgodnością ze specyfikacją, ale również pod kątem wymagań niefunkcjonalnych, takich jak np. ilość jednoczesnych użytkowników mogących wydajnie pracować z systemem, lub też wydajność działania na różnych architekturach i konfiguracjach infrastruktury i systemów operacyjnych. Mając taką wiedzę na etapie projektowania nowego lub zmiany obecnego systemu można trafnie dobrać technologie, parametry środowiska docelowego oszczędzając tym samym na kwestii prototypowania bądź też zmiany w późnej fazie założeń projektowych możliwość precyzyjnego zaplanowania zapotrzebowania na sprzęt dla tworzonego systemu, dzięki czemu nie trzeba przeszacowywać budżetów na infrastrukturę oraz zapobiegać sytuacji braku odpowiedniej wydajności sprzętowej. Usługa pozwoli na znalezienie optymalnej konfiguracji dla infrastruktury w stosunku do założeń projektowych. możliwość badania odwrotnego dla partnera wartością dodaną planowanej usługi będzie możliwość takiego dopasowania oferty IaaS i SaaS aby parametry dla klientów końcowych były jak najbardziej optymalne. Da też możliwość klientom docelowym partnera przetestowania wydajności własnych systemów na architekturze Oktawave, a tym samym przekonania się jak będzie funkcjonować ich obecny system na platformie w chmurze. Powoduje to 2 skutki: klienci partnera automatycznie stają się klientami Wnioskodawcy oraz chętniej kupują sprawdzone rozwiązanie Partnera, które mogli wcześniej przetestować w szerszym niż gdzie indziej zakresie. 6. Moduły systemu B2B Strona: 11</p>
<p>12 1. Moduł automatyzacji deploymentu środowisk developerskich 1 sztuka Moduł umożliwia automatyczny provisioning i zarządzanie środowiskami developerskimi tworzonymi w ramach obsługi projektów z partnerami. Pozwala na tworzenie, usuwanie, konfigurację i wspólną obsługę instancji developerskich i testowych z jednego miejsca, dzięki czemu porządkuje, automatyzuje i usprawnia działania związane ze środowiskami developerskimi i testowymi. W ramach tych środowisk powstają wydzielone systemy zgodne z wymaganiami partnerów i klientów docelowych, a następnie w ich kontekście rozwijane są projekty. Na moduł będą składały się tzw. szablony przepisów umożliwiające natychmiastowy i automatyczny deployment wskazanego środowiska, wraz ze skonfigurowaniem wewnątrz odpowiednich parametrów opisanych w szablonach. Moduł umożliwi tzw. bootstraping środowisk, a więc inicjalizację podstawowych parametrów środowiska i umożliwienie dalszych konfiguracje w oparciu o szablony. Moduł jest niezbędny z punktu widzenia projektu gdyż poprzez automatyzację deploymentu umożliwi optymalizację i zwiększenie efektywności procesu zarządzania projektami a przez to osiągnięcie celów niniejszego projektu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 3 osobowego (project manager, programista systemowy, administrator systemowy) zaangażowanego przez 3 i pół miesiąca pracy (70 RBD). 2. Moduł badania obciążenia rozwijanych systemów w formie SaaS 1 sztuka Moduł umożliwi partnerom sprawdzenie wydajności rozwijanych systemów przed ich uruchomieniem produkcyjnym. Będzie działał w oparciu o model SaaS i będzie działał w kontekście niniejszego systemu B2B zarządzania projektami dając całościowo kompleksowe środowisko do rozwijania projektów informatycznych. Moduł umożliwi wykonanie wydajnościowego badania danego systemu tworzonego w ramach platformy poprzez zestawienie wielu jednoczesnych sesji w kolejnych stopniach gradacji, np.. 1, 5, 10, 50, 100, 1000 symulując wykorzystanie systemów przez użytkowników. Pozwoli to na określenie wydajności i granicy wytrzymałości tworzonego systemu już na etapie jego rozwijania, zapotrzebowanie danego systemu na zasoby i oszacowanie kosztów przyszłego utrzymania tworzonego systemu. Moduł jest niezbędny aby dostarczyć opisaną w Biznes Planie usługę SaaS. Funkcjonalność modułu z punktu widzenia projektu jest kluczowa w procesie zarządzania projektami i stanowi ważną fazę rozwijania oprogramowania, kluczową dla powodzenia przedsięwzięć i relacji B2B z partnerami. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 6 osobowego (project manager, 2x programista systemowy, programista baz danych, administrator systemowy, web developer) zaangażowanego przez 3 miesiące pracy (60 RBD). 3. Moduł ankietowego testowania usability 1 sztuka Strona: 12</p>
<p>13 Pozwoli na zbieranie informacji w formie statystyk z ankiet dotyczących usability rozwijanych projektów wewnątrz środowiska developerskiego, jako niezbędnej części procesu rozwijania oprogramowania. Ułatwi to komunikację pomiędzy członkami zespołu testerów i developerów pozwalając na realizację celów i założeń niniejszego projektu. Testowanie z punktu widzenia usability jest ważnym etapem w cyklu prowadzenia projektów informatycznych w procesie zarządzania projektami. Daje na wczesnym etapie feedback dotyczący projektowanych systemów z punktu widzenia użytkowników końcowych i ich odbioru projektowanego systemu, łatwości pracy i czytelności interfejsów. Moduł da możliwość zbadania i następnie analizy wyników usability, eksportu wyników do arkuszy kalkulacyjnych i ich wglądu w ramach systemu B2B. W kontekście prowadzonych projektów będzie możliwość zdefiniowania dowolnej liczby pytań w formach otwartych, zamkniętych, wielokrotnego wyboru, skali. Moduł pozwoli również na przeprowadzenie testów wśród zewnętrznych użytkowników zapraszanych z określonej grupy poprzez zaproszenia e mail bądź otwarcie ankiety na zewnątrz zarówno od strony grup docelowych partnerów jak i Wnioskodawcy. Umożliwi to łatwiejsze prowadzenie beta testów tworzonego oprogramowania i lepsze dostosowanie projektowanych systemów do wymagań użytkowników. Moduł oszczędzi czas pracy zespołów prowadzących beta testy i usprawni komunikację między zespołami projektowymi po stronie Wnioskodawcy i partnerów, tym samym umożliwi osiągnięcie celów niniejszego projektu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 4 osobowego (project manager, programista systemowy, programista baz danych, webdeveloper) zaangażowanego przez 2 miesiące pracy (40 RBD). 4. Moduł Zarządzania Zadaniami Workflow 1 sztuka Moduł stanowi trzon obsługi procesu biznesowego realizacji projektów. Pozwoli na odpowiednie podzielenie projektu na etapy i zadania, prezentacje postępu prac, schemat organizacji prac na wykresie ganta, umożliwi zarządzanie alokacją zasobów i koordynacje zadań w ramach prowadzonych wspólnie z partnerami projektów. Dostarczy także mechanizmy kontroli wykonywania zadań projektowych i zapewni lepszą koordynację w ramach prowadzonych projektów. Wprowadzi mechanizm zarządzania osobami współpracującymi definiowanie poziomu uprawnień do wglądu czy zmiany. Moduł istotnie wpływa na szybkość realizowania projektów w ramach współpracy biznesowej, pozwala na wielo użytkownikowy dostęp do danych i współdzielenie workflow pomiędzy osobami zaangażowanymi w projekty ze strony Partnerów. Moduł umożliwia śledzenie działań innych użytkowników w zakresie realizowanych wspólnie prac oraz komunikację między osobami korzystającymi z platformy. Jest kluczowym modułem w opisywanym procesie zarządzania projektami, mającym największy wpływ na usprawnienie komunikacji, koordynację działań i kontrolę realizacji, dzięki czemu umożliwi realizację celów niniejszego projektu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 4 osobowego Strona: 13</p>
<p>14 (Project manager, programista systemowy, web developer, programista baz danych) zaangażowanego przez 3 miesiące pracy (60 RBD). 5. Moduł wersjonowania 1 sztuka Moduł pozwoli na uspójnienie repozytoriów kodu i dokumentów obecnie rozdzielonych pomiędzy Wnioskodawcę i partnerów, dając jedno wspólne, spójne miejsce z dostępem do historii wersji tworzonego wspólnie oprogramowania. Jest to kluczowe z punktu widzenia efektywności wykonywania prac, bezpieczeństwa danych i da nową jakość w organizacji procesu wspólnego prowadzenia projektu oraz na dalszym etapie utrzymania wytworzonego oprogramowania i jego rozwijania, a tym samy pozwoli osiągnąć cele biznesowe Wnioskodawcy założone w niniejszym projekcie. Moduł ułatwi pracę na plikach poprzez możliwość powrotu do poprzednich wersji, sprawdzanie różnic pomiędzy wersjami danego pliku, weryfikacji kto wprowadził dane zmiany, wyszukiwania danej treści na przestrzeni różnych wersji w określonym czasie. Operacje te bez systemu wersjonowania są trudne lub niemożliwe do wykonania, utrudniając wspólną pracę nad kodem projektowanych aplikacji. Moduł zwiększy efektywność wspólnej pracy nad rozwojem oprogramowania i da kontrolę nad całością zmian w kontekście danego projektu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 3 osobowego (project manager, programista systemowy, web developer) zaangażowanego przez 2 miesiące pracy (40 RBD). 6. Moduł ewidencji pracy i rozliczeń 1 sztuka Umożliwia rozliczenia z partnerami na podstawie danych z platformy B2B ewidencjonowanych w trakcie pracy. Partnerzy i ich pracownicy logują czas potrzebny na określone zadania, co następnie stanowi podstawę do automatycznego wyliczenia zaangażowania partnera w projekt i przygotowania rozliczenia. Moduł pozwoli na konfigurowanie stawek godzinowych w zależności od partnera, projektu, zaangażowanej osoby (np. stanowiska czy roli w projekcie). Mechanizm zatwierdzania prac pozwoli moderatorowi na kontrolę kosztów, dając wgląd w produkty wykonywanej pracy i umożliwiając ocenę wiarygodności zalogowanej kwoty. Moduł jest niezbędny ponieważ obsługuję istotną część procesu realizacji projektów i umożliwi kontrolę oraz uporządkowanie kwestii czasu pracy i rozliczeń, zwiększając efektywność działań Wnioskodawcy, pozwalając na osiągnięcie celów projektu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 5 osobowego (project manager, programista systemowy, programista baz danych, analityk procesów biznesowych i finansowych, webdeveloper) zaangażowanego przez 2 miesiące pracy (40 RBD). 7. Moduł Administracji Platformą B2B 1 sztuka Strona: 14</p>
<p>15 Umożliwia zarządzanie całą platformą B2B, konfigurację, nadawanie uprawnień, moderowanie, zarządzanie użytkownikami, dodawanie nowych partnerów. Jest niezbędny do funkcjonowania platformy jako całości, gdyż pozwala na konfigurację i zmiany ustawień. Przechowuje historie logowania się do systemu, czuwa nad regularną zmianą haseł i realizuje polityki dostępu i bezpieczeństwa platformy B2B. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 5 osobowego (project manager, webdeveloper, programista systemowy, programista baz danych, administrator systemowy) zaangażowanego przez 2 miesiące pracy (40 RBD). 8. Moduł Repozytorium Dokumentów i Wiedzy 1 sztuka Moduł niezbędny do optymalizacji i poszerzenia procesu wymiany wiedzy i dokumentów pomiędzy Wnioskodawcą i partnerami. Moduł pozwoli na usprawnienie przepływu informacji między Wnioskodawcą a partnerami, oraz pomoże w procesie wspólnej realizacji procesów biznesowych. Obecnie brak jest usystematyzowanego, wspólnego i spójnego miejsca gdzie zbierana była by wiedza dotycząca efektów współpracy partnerów, przez co niektóre problemy i błędy z nich wynikające są powtarzane lub rozwiązywane od początku, zamiast z wykorzystaniem zgromadzonej wiedzy. Wprowadzenie Modułu usprawni proces komunikacji z partnerami i zapewni narzędzie do wymiany wiedzy w zakresie realizowanych wspólnie przedsięwzięć. Moduł będzie współpracował z modułem wersjonowania dla części związanej z wytwarzanym w ramach prowadzonych projektów kodem. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 3 osobowego (project manager, programista systemowy, programista baz danych) zaangażowanego przez 3 i pół miesiąca pracy (70 RBD). 9. Moduł zarządzania bazą danych 1 sztuka Moduł administracyjny, stanowiący middleware pomiędzy platformą B2B a silnikiem bazy danych. Pozwala na procesowanie zmian w bazie, odczyt danych, operacje transakcyjne w ramach platformy. Jest powiązaniem od strony technicznej modułów platformy z systemem bazodanowym. Każdy moduł platformy musi wykorzystywać Moduł zarządzania bazą danych do prawidłowego działania i komunikacji z pozostałymi podsystemami platformy. Moduł zapewni również mechanizmy współbieżności dostępu do danych, obsługi błędów oraz niezbędne dla procesu administracji danych narzędzia pozwalające na zarządzanie serwerem baz danych. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 4 osobowego (project manager, programista systemowy, administrator systemowy, programista baz danych) zaangażowanego przez półtora miesiąca pracy (30 RBD). Strona: 15</p>
<p>16 10. Moduł wymiany danych API 1 sztuka Umożliwi automatyczną wymianę danych z systemami partnera z wykorzystaniem specyfiki interfejsów partnera, w oparciu o wywołania zdalnych procedur RPC poprzez webservice XML. Pozwoli to na automatyczny provisioning środowisk developerskich i testowych w oparciu o systemy informatyczne partnera. Moduł umożliwi pracę innych komponentów tworzonego systemu B2B (modułu automatyzacji deploymentu środowisk developerskich) oraz w przyszłości integrację i dołączanie nowych partnerów oraz wymianę z nimi danych w formie elektronicznej. Jest niezbędny z punktu widzenia automatycznej wymiany danych i integracji z zewnętrznymi systemami i stanowi ważny element projektowanego systemu. Zamawiający szacuje, że do opracowania modułu potrzebne będą zasoby w postaci zespołu 3 osobowego (project manager, programista systemowy, programista baz danych) zaangażowanego przez 3 miesiące pracy (60 RBD). 7. Usługa instalacji systemu B2B Nabycie usług informatycznych instalacji zakupywanych w ramach projektu modułów informatycznych. Wdrożenie produkcyjne zakupowanych modułów informatycznych wraz z konfiguracją i migracją wymaganych danych. Pozwoli na uruchomienie w środowisku produkcyjnym zakupywanych modułów ich konfiguracje i migracje niezbędnych danych z obecnych systemów tak, aby można było przystąpić do obsługi procesów biznesowych z użyciem platformy B2B. Wynikiem usług będzie uruchomiony produkcyjnie i działający system B2B posiadający zaimportowane dane, odpowiednio skonfigurowane frameworki do działania aplikacji i skonfigurowane odpowiednio moduły informatyczne, wraz z przeprowadzonymi testami działania. Przeprowadzenie usługi zostanie dodatkowo udokumentowane raportem powdrożeniowym. Zamawiający szacuje, że do realizacji usługi potrzebny będzie zespół wdrożeniowy złożony z 4 osób po stronie wykonawcy (project manager, programista systemowy, administrator systemowy, administrator baz danych) zaangażowany do przeprowadzenia usługi w ciągu 20 roboczo dni. Strona: 16</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 5
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
d3a1de24766bdf59ecf6c7fe28ef6219
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.075,
"LY": 0.094,
"SP": 0.086,
"ID": 0.063,
"NA": 0.115,
"HI": 0.104,
"IN": 0.856,
"OP": 0.078,
"IP": 0.157,
"it": 0.074,
"ne": 0.117,
"sr": 0.074,
"nb": 0.087,
"re": 0.051,
"en": 0.117,
"ra": 0.093,
"dtp": 0.233,
"fi": 0.09,
"lt": 0.536,
"rv": 0.076,
"ob": 0.08,
"rs": 0.075,
"av": 0.087,
"ds": 0.109,
"ed": 0.075
}
|
./segments/1476988719041.14/warc/CC-MAIN-20161020183839-00010-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 71,767,695
| 24,573
| 84,978
|
http://docplayer.pl/3757032-Newsletter-organizacji-pozarzadowych-miasta-mlawa-wiadomosci-lokalne-wiadomosci-lokalne.html
|
text/html
| 2016-10-22T19:48:12
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Nr 38/2013 z dnia 29 października 2013 r. Wiadomości lokalne Wiadomości lokalne PARAOLIMPIJKA, AKTUALNIE MIESZKAJĄCA W MŁAWIE BIERZE UDZIAŁ W PLEBISCYCIE 40-LECIA Pani Krystyna Owczarczyk, paraolimpijka, aktualnie mieszkająca w Mławie bierze udział w plebiscycie 40-lecia fundacji Sedeka. Przedmiotem plebiscytu jest wyłonienie 10 najwybitniejszych polskich sportowców z niepełnosprawnością medalistów letnich i zimowych igrzysk paraolimpijskich w latach Polscy reprezentanci w letnich i zimowych igrzyskach paraolimpijskich w latach zdobyli 736 medali: 266 złotych, 247 srebrnych, 223 brązowe. Głosowanie trwać będzie do 31 grudnia br. Po tym terminie poznamy 40 sportowców, spośród których Kapituła Plebiscytu dokona wyboru 10 laureatów. Ogłoszenie wyników konkursu nastąpi podczas uroczystej gali. Pani Krystyna Owczarczyk wyczynowy sport uprawiała w latach Urodziła się w miejscowości Krzywośnity, w powiecie łosickim, w gminie Huszlew. Reprezentowała kluby Start Warszawa oraz Start Ciechanów. W ciągu 20-tu lat uczestniczyła we wszystkich Mistrzostwach Międzynarodowych i zdobywała na nich miejsca medalowe. Największą nagrodą i zapłatą za lata pracy dla każdego sportowca jest udział w Olimpiadzie. Pani Krystyna w igrzyskach paraolimpijskich uczestniczyła czterokrotnie w roku 1972, 1976, 1980 i Zdobyła 12 medali, w tym 7 złotych, 3 srebrne, 2 brązowe. Prosimy o wsparcie i oddanie głosu na Krystynę Owczarczyk. Jak głosować? Regulamin i informacje ą opublikowane w serwisie internetowym Fundacji SEDEKA na stronie Należy kliknąć w nazwę dyscypliny sportowej. Pojawią się nazwiska sportowców. Proszę wybrać swojego kandydata: dyscyplina Sportowa lekkoatletyka, zakładka - Owczarczyk Krystyna. Aby wziąć udział w głosowaniu, należy podać swoje dane osobowe oraz adres , zapoznać się z regulaminem i zaakceptować go. Na podany adres zostanie przysłane potwierdzenie udziału w głosowaniu. Fundacja Sedeka, podejmując działania na rzecz osób niepełnosprawnych, pragnie uwypuklić ogromną rolę sportu w powrocie do normalnego życia. Jego funkcję integracyjną i inspirującą. Ci, którzy osiągnęli sukces, są najbardziej wymownym wzorcem dla młodych. Pokazują, jak poprawić swój status społeczny, czerpać radość i energię z pokonywania trudności. źródło: Fundacja Sedeka OGŁOSZENIE KONSULTACJI DOTYCZĄCYCH PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI WYMIENIONYMI W ART. 3 UST 3 USTAWY Z DNIA 24 KWIETNIA 2003R.O DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO I O WOLONTARIACIE NA 2014 ROK Ogłasza się konsultacje dotyczące Programu Współpracy Miasta Mława z organizacjami pozarządowymi oraz z podmiotami o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na 2014 rok po uwzględnieniu uwag zebranych podczas z konsultacji przeprowadzonych w dniach września 2013 r. Uczestnicy: przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów prowadzących działalność pożytku publicznego Czas rozpoczęcia: 22 października 2013 r. Czas zakończenia: 5 listopada 2013 r.
2 Zasięg konsultacji: przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz inne podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego Forma konsultacji: a) Wersja papierowa dostępna w Wydziale Organizacyjnym, pok. 36 b) Wersja elektroniczna dostępna na stronie internetowej miasta Przekazywanie uwag: a) drogą elektroniczną na adres: b) drogą korespondencyjną na adres Wydziału Organizacyjnego, Stary Rynek 19 c) bezpośrednio do kancelarii: Urząd Miasta Mława, Stary Rynek 19 Ogłoszenie ukazało się na stronie internetowej Miasta Mława: Zachęcamy przedstawicieli organizacji do włączenia się w proces tworzenia programu współpracy na 2014 rok. Naszym wspólnym celem jest stworzenie dokumentu, najszerzej korespondującego z oczekiwaniami organizacji pozarządowych oraz realizującego zadania samorządu, wynikające z zapisów ustawy o samorządzie gminnym przy współpracy z organizacjami pozarządowymi. Agnieszka Puzio Dębska Pełnomocnik Burmistrza Miasta ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi OGŁOSZENIE KONSULTACJI Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI WYMIENIONYMI W ART. 3 UST. 3 USTAWY O DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO I WOLONTARIACIE PROJEKTÓW AKTÓW PRAWA MIEJSCOWEGO W DZIEDZINACH DOTYCZĄCYCH DZIAŁALNOŚCI STATUTOWEJ TYCH ORGANIZACJI DOTYCZĄCE NASTĘPUJĄCEGO PROJEKTU UCHWAŁY: Projekt uchwały w sprawie zmiany uchwały Nr IV/34/2011 Rady Miasta Mława z dnia 8 lutego 2011 r. w sprawie ustalania wysokości opłat za korzystanie z obiektów sportowych i urządzeń użyteczności publicznej Miasta Mława Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji Cel konsultacji zaopiniowanie projektu uchwały w dziedzinie dotyczącej działalności statutowej organizacji Przedmiot konsultacji: projekt uchwały w sprawie zmiany uchwały Nr IV/34/2011 Rady Miasta Mława z dnia 8 lutego 2011 r. w sprawie ustalania wysokości opłat za korzystanie z obiektów sportowych i urządzeń użyteczności publicznej Miasta Mława Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji Czas rozpoczęcia i zakończenia konsultacji 21 października 4 listopada 2013 r. Forma konsultacji: zamieszczenie projektu aktu prawa miejscowego: a) w wersji papierowej dostępnej w Wydziale Organizacyjnym, pok. 36 b) wersji elektronicznej dostępnej na stronie Biuletynu Informacji Publicznej oraz stronie internetowej Miasta Mława Przekazywanie uwag do konsultowanych projektów uchwał: a) drogą elektroniczną na adres: b) drogą korespondencyjną na adres Wydziału Organizacyjnego, Stary Rynek 19 c) bezpośrednio do kancelarii: Urząd Miasta Mława, Stary Rynek 19 Terytorialny zasięg konsultacji organizacje pozarządowe działające na terenie Miasta Mława Właściwy wydział odpowiedzialny za ich przeprowadzenie Wydział Organizacyjny Osoba odpowiedzialna: Pełnomocnik Burmistrza ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi Agnieszka Puzio Dębska, pok. nr 36, e mail: tel , wew. 701
3 Wiadomości ze świata Wiadomości lokalne NOWELA O STOWARZYSZENIACH BĘDZIE INICJATYWĄ PREZYDENCKĄ? NGO.PL Dobiegają końca prace nad projektem nowelizacji prawa o stowarzyszeniach. Pracujący nad nią Zespół przy Kancelarii Prezydenta chciałby, żeby nowelę wniósł do Sejmu prezydent. Czy to się uda nie wiadomo. autor(ka): Małgorzata Borowska, ngo.pl O losy projektu pytali się ponoć niedawno przedstawiciele parlamentarnego zespołu ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi. Ponad dwa lata temu posłowie odstąpili od samodzielnego wprowadzania zmian (i głośnej wówczas specustawy o zrzeszeniach) i przekazali inicjatywę organizacjom pozarządowym. Założenia do ustawy przygotowała i skonsultowała Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, potem zajął się nią Zespół ds. Rozwiązań Finansowych i Prawnych w zakresie Społeczeństwa Obywatelskiego przy Kancelarii Prezydenta. Zespół właśnie kończy prace nad projektem. Co dalej? Chcielibyśmy, żeby prezydent skorzystał z inicjatywy ustawodawczej i wniósł nowelizację do laski marszałkowskiej. Czy to się uda nie wiadomo mówi Henryk Wujec, doradca prezydenta. O naszych planach wie Biuro Prawne Kancelarii i minister Irena Wóycicka. Mam dużą nadzieję, bo prezydent kilkukrotnie deklarował, że sprzyja aktywności obywatelskiej i będzie podejmował działania, żeby ją wzmacniać. Trochę się udało Przypomnijmy, jakie były założenia nowelizacji: inicjatorzy chcieli maksymalnie uprościć sposób stowarzyszania się, zminimalizować warunki potrzebne do zakładania stowarzyszeń, a także dać im jak największe uprawnienia. Wszystko w odpowiedzi na rosnące zainteresowanie zakładaniem fundacji, zamiast stowarzyszenia. Chciano również ostatecznie znieść nadzór nad stowarzyszeniami, jaki sprawuje dziś administracja publiczna (starosta lub prezydent miasta ma dziś prawo wyrazić opinię przy rejestracji, a potem m.in. zażądać od stowarzyszenia odpisów uchwał lub innych dokumentów). Przedstawiciele organizacji oraz prawnicy pracujący nad nowelą uznali nadzór za relikt wczesnych lat dziewięćdziesiątych i ograniczenie konstytucyjnej wolności zrzeszania się. Co zmienia nowela Podsumujmy, co nowego pojawiło się w noweli (to jedynie wybrane aspekty przygotowywanej nowelizacji na tym etapie prac): Prawo do zrzeszenia przysługuje każdemu mogą to być osoby fizyczne, także cudzoziemcy zamieszkujący terytorium RP (to wyklucza dotychczasową możliwość powoływania stowarzyszeń przez samorządy) Do powołania stowarzyszenia rejestrowego potrzebne będzie dziewięć osób, a do zwykłego trzy Zapisując się do stowarzyszenia nie będziemy podawali swoich danych osobowych, jedynie składali oświadczenie o posiadaniu zdolności do czynności prawnych Sąd będzie miał miesiąc na rejestrację stowarzyszenia (choć sądy są niezawisłe, więc to tylko sugestia) Koniec z nadzorem przy rejestracji starosta nie będzie już wnosił uwag przed rejestracją, sąd nie będzie na nie czekał Zarząd stowarzyszenia może być jednoosobowy tak, jak w fundacjach Jednostki terenowe stowarzyszeń, tak jak np. ZHP, mogą mieć osobowość prawną, czyli np. ubiegać się o środki w konkursach, nie będą jednak miały odrębnego statutu, tylko regulamin wewnętrzny, statut będzie jeden dla wszystkich oddziałów
4 Stowarzyszenie może przekształcić się np. w spółdzielnię pracy lub zawiesić działalność (jeśli nie zatrudnia pracowników). Dodatkowo kilka znaczących uprawnień otrzymałoby stowarzyszenie zwykłe. Według projektu nie rejestruje się go, tylko zgłasza. Będzie miało ułomną osobowość prawną to znaczy m.in., że będzie mogło pozyskiwać zewnętrzne pieniądze, a nie jak dotychczas bazować wyłącznie na składkach członkowskich. Na zaciągnięcie zobowiązania powyżej 10 tys. potrzebna będzie zarządowi stowarzyszenia zgoda wszystkich jego członków. Będzie mogło działać na rzecz własnych członków lub środowiska lokalnego, z którego się wywodzi. Co jeszcze w dyskusji Kwestia nadzoru będzie najprawdopodobniej przedmiotem obrad do samego końca. Prawnicy z Kancelarii Prezydenta twierdzą, że wynika to z logiki prawa, a organizacje mają swoje powody, bo ograniczyć nadzór. Katarzyna Sadło: Znamy przykłady organizacji, które dostają od starostów żądanie informacji o wszystkich darowiznach, łącznie z prywatnymi. Dlatego konieczne byłoby ograniczenie przedmiotu nadzoru nie może być przecież tak, że nadzór żąda wszystkich dokumentów, w poszukiwaniu haka. Dziś za odmówienie organowi nadzoru grozi 5 tys. kto je zaryzykuje? Do projektu przed zakończeniem prac wejdzie również prawdopodobnie jeden zgubiony w dyskusji przepis o tym, że członkowie zarządu i komisji rewizyjnej stowarzyszenia będą mogli być wynagradzani, tak, jak zarządy w fundacjach. Dziś nie ma w ustawie zakazu wprost, ale bez zmiany tego przepisu nie jesteśmy w stanie wpłynąć na referendarzy, którzy w całej Polsce odrzucają statuty, zawierające możliwość wynagradzania członków zarządu przypominał Przemysław Żak. NOT chce specjalnych zapisów Odrębne przepisy do nowelizacji zgłosiła Naczelna Organizacja Techniczna. Chce, by trzy artykuły w ustawie poświęcić wyłącznie stowarzyszeniom i związkom zrzeszającym osoby określonego zawodu. Dotyczyłyby ich odrębne zasady m.in. mogłyby posiadać szczególne uprawnienia w sferze publicznej na podstawie odrębnych przepisów i regulaminów wewnętrznych. Na razie NOT jest w sprawie tych przepisów odosobniony nie ma wśród członków i członkiń grupy roboczej zgody na wyróżnianie stowarzyszeń jakiegoś typu. NOT tłumaczył, że wprowadzenie takich zapisów byłoby dla stowarzyszeń technicznych bardzo ważne, bo chcą zmienić swój statut, a na razie nie mają do tego podstawy prawnej. Podnosił też, że NOT na to zasługuje, bo ma wysoką rangę wśród stowarzyszeń technicznych, a na spec-przepisy zasługuje z racji historii, doświadczenia oraz odpowiedzialności. Pozostali członkowie wyjaśniali, że nie ma żadnego powodu, by w dokumencie ogólnej rangi faworyzować stowarzyszenia techniczne, stanowiące mały procent sektora pozarządowego. Nie widzieli również powodu, dla których przepisy dotyczące obowiązku tworzenia kodeksów etycznych, regulaminów wewnętrznych czy obowiązku prowadzenia konsultacji ze środowiskiem technicznym miałoby się znaleźć właśnie w ustawie o stowarzyszeniach. Źródło: NGO.pl ZARZĄDZANIE FINANSAMI W ORGANIZACJI POZARZĄDOWEJ KILKA PRAKTYCZNYCH KWESTII Dotychczasowe doświadczenia związane z tworzeniem i rozwijaniem działalności przez Organizacje Pozarządowe stawiają przed nimi szereg wyzwań. Równolegle do pytań związanych z identyfikowaniem potrzeb, celów i sposobów ich zaspokajania fundacje bądź stowarzyszenia zmuszone są do stawiania pytań związanych bezpośrednio ze stroną finansową realizowanych zadań. autor(ka): Zenon Matuszko Planowanie finansów
5 Racjonalne planowanie finansów jest jednym z kluczowych aspektów nie tylko zarządzania finansami, ale zarządzania organizacją w ogóle. Warto więc, choćby krótko, odpowiedzieć na pytanie, czemu służy planowanie finansów w organizacjach pozarządowych. Mówiąc najkrócej proces ten służy planowaniu dochodów, które pozwolą na pokrycie kosztów zakładanych do realizacji działań. Warto przy okazji, pomyśleć o środkach finansowych z działalności gospodarczej, które pozwalają nam generować zysk. Z kolei wypracowany zysk daje organizacjom możliwość inwestowania środków, a tym samym budowania stabilności finansowej. Planowanie, czy też monitoring finansów prowadzony na bieżąco daje możliwość minimalizowania kosztów aktualnych oraz planowanych działań. Planowanie uświadamia ile kosztuje nasza aktywność, ale też pomaga w poszukiwaniach potencjalnych oszczędności. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że środki z dotacji mogą spływać ze znacznymi opóźnieniami. Zarazem podatki, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne jak również szereg innych zobowiązań należy regulować na bieżąco. Dlatego też bardzo ważnym aspektem jest zaplanowanie przepływów finansowych. Wyzwaniem pozostaje więc utrzymanie płynności, tym bardziej że w naszym kraju fundusze kredytowe dla przedsiębiorstw społecznych są dopiero tworzone. Działalność organizacji pozarządowych to też konieczność posiadania kompetentnej kadry, która jest główną wartością organizacji. Planowanie finansów uświadamia i zmusza do organizacje pozarządowe do określenia możliwych rozwiązań związanych z ciągłością i wysokością kosztów zatrudnienia. Źródła finansowania Organizacje pozarządowe działają metodą projektową, aby sfinansować planowane projekty muszą wypełnić wiele wniosków o dotację. Różnorodne źródła finansowania to planowanie nie tylko skąd czerpać środki finansowe, ale także konieczność ich montowania merytorycznie i księgowo. Tak, by planowane działania i pozyskane środki finansowe tworzyły spójną całość. Możliwości finansowania działań organizacji pozarządowych jest wiele. Warto tu wyróżnić m.in. takie źródła finansowania działań, jak: dotacje (w tym że środków unijnych), sprzedaż w ramach działalności odpłatnej lub gospodarczej, 1% z podatku, zbiórki publiczne, składki członkowskie, darowizny, sponsoring, spadki, organizacja loterii, lokaty. Każda z tych form wymaga posiadania szeregu kompetencji prawnych, finansowych, marketingowych, socjologicznych, zarządczych. Istnieje jednak wsparcie w gąszczu tych zasad, w tym w szczególności warto podkreślić działalność Ośrodków Sieci Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT (www.siecsplot.pl), które na terenie całego kraju prowadzą bezpłatne poradnictwo, szkolenia dla organizacji pozarządowych. Jednak realizacja projektów nie zawsze musi bazować na przychodach finansowych. Doświadczenia organizacji pozarządowych pokazują, że niemałe korzyści można pozyskać dzięki tzw. współpracy niefinansowej. Okazuje się, że odpowiedzią na szereg wyzwań finansowych, może być współpraca podmiotów w formie porozumień, sieci współpracy, klastrów. Wiele organizacji nieodpłatnie korzysta też z bazy lokalowej gminy, promocji w lokalnych mediach, pomocy eksperta. Prawdopodobnie wszystkie organizacje pozarządowe korzystają z zaangażowania wolontariuszy.
6 Planowanie finansów może i powinno obejmować też aspekt wkładu rzeczowego (niefinansowego) w realizowane działania. Księgowość w organizacji pozarządowej Zarządzanie finansami wiąże się z obsługą rachunkową organizacji, nierzadko księgowość fundacji bądź stowarzyszenia prowadzącego działalność gospodarczą jest bardziej rozbudowana aniżeli firmy biznesowej. Dlatego, zadanie to warto powierzyć osobie posiadającej odpowiednie kwalifikacje oraz doświadczenie w pracy z organizacjami pozarządowymi. Odpowiedzialność za prowadzenie księgowości, zgodnie z przepisami, ponosi jednak zawsze kierownik danej jednostki np. zarząd w przypadku stowarzyszeń. Narzędzia do analizy finansów Planowanie finansów w organizacji pozarządowej, szczególnie tej prowadzącej działalność gospodarczą to ogrom wyzwań. Warto korzystać w tym aspekcie z różnych doświadczeń i profesjonalnych narzędzi. Narzędzie Zarządzania Rozwojem Organizacji Pozarządowych, wypracowane przez Stowarzyszenie BORIS we współpracy z Siecią Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT zachęca do analizy zarządzania finansami w następujących kontekstach: Planowanie finansowe jest oparte o całościowy budżet organizacji. Wieloletnie plany finansowe opracowywane są zgodnie z przyjętą strategią rozwoju. Organizacja prowadzi rachunkowość zarządczą dostarczającą istotnych informacji dla celów planowania i zarządzania. Ewidencjonuje koszty zarówno rodzajowo jak i uwzględnieniem miejsca postawania kosztów. Organizacja przygotowuje raporty dodatkowe, będące fakultatywnym źródłem podejmowania decyzji strategicznych. Organizacja również regularnie poddaje się audytowi finansowemu zewnętrznemu, przeznacza na ten cel środki, wdraża uwagi z audytu. Kontrole wewnętrzne są stałym źródłem zarządzania finansami. Budowana jest strategia pozyskiwania środków finansowych i uwzględnia ona działalność zarobkową. Realizacją pozyskiwania funduszy zajmuje się wyspecjalizowana komórka, która opracowuje plany strategii fundraisingowej. Organizacja inwestuje środki finansowe, świadomie zarządza zobowiązaniami i należnościami. Ponadto w ramach modelu zarządzania przedsiębiorstwem społecznym, który jest wypracowywany przez Centrum PISOP, również znalazło się narzędzie, które ma wesprzeć organizacje pozarządowe w bieżącym zarządzaniu finansami. Narzędzie pozwoli zestawić koszty stałe i te związane z prowadzonymi działaniami z planowanymi wpływami środków finansowych z różnych źródeł, monitorować płynność finansową, analizować finanse na przestrzeni lat oraz wyliczać koszty związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Więcej o modelu znajduje się na stronie w zakładce Biznes Innowacje NGO, czyli BINGO. Planowanie i zarządzanie finansami, tworzenie planów finansowych, zapewnianie płynności finansowej zaprząta głowę niejednej organizacji pozarządowej. Warto jednak systemowo podejść do zarządzania finansami, co z pewnością przełoży się na stabilność funkcjonowania organizacji. Sieć Centrów Informacyjno-Doradczych (http://www.pisop.org.pl/cid), obejmująca całe województwo wielkopolskie, zapewnia bezpłatne wsparcie Organizacjom Pozarządowym. Artykuł na potrzeby projektu pn. Akcelerator NGO. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. WEDŁUG JAKIEGO WZORU AKTUALIZOWAĆ KOSZTORYS DO UMOWY DOTACYJNEJ? Organizacja pozarządowa dostała dotację na realizację projektu i niedługo podpisze umowę dotacyjną. Wcześniej często musi dostarczyć zaktualizowany harmonogram i kosztorys projektu
7 które staną się częścią umowy. Czy jest jakiś wzór, na którym powinno się przygotować taką aktualizację? Kolejną wątpliwość rozwiewa Marcin Wojdat, pełnomocnik Prezydenta Warszawy ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi. PYTANIE ORGANIZACJI POZARZĄDOWEJ: Czy istnieje wzór zaktualizowanego kosztorysu do oferty? Marcin Wojdat: Wzór kosztorysu do oferty znajduje się w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 grudnia 2010 r. w sprawie wzoru oferty i ramowego wzoru umowy dotyczących realizacji zadania publicznego oraz wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania (Dz. U. z 2011 r. Nr 6, poz. 25). Aktualizacja powinna dotyczyć danych w nich zawartych, tabela pozostaje ta sama. Oferent zobowiązany jest w terminie do 14 dni roboczych od daty otrzymania informacji o przyznaniu dotacji, przesłać w formie elektronicznej lub papierowej oświadczenie o przyjęciu bądź nieprzyjęciu dotacji wraz z podaniem terminu przesłania dokumentów niezbędnych do przygotowania projektu umowy o wsparcie lub powierzenie realizacji zadania publicznego, w tym: zaktualizowanego harmonogramu i kosztorysu realizacji zadania, stanowiących załączniki do umowy, potwierdzenia aktualności danych oferenta zawartych w ofercie, niezbędnych do przygotowania umowy, W jakich sytuacjach kosztorys i harmonogram zmieniają się? Kosztorys i harmonogram różnią się w stosunku do tych, które zostały złożone w ofercie wniosku, jeśli: przyznana przez Urząd kwota dotacji jest niższa niż kwota wnioskowana przez organizację (oferenta) rozstrzygnięcie konkursu nastąpiło później niż zakładany w harmonogramie czas realizacji zadania. Jeśli dane (terminy, kwoty) nie uległy zmianie, czyli jeśli informacje są takie same kosztorys i harmonogram, które zostały złożone w ofercie wniosku na realizację zadania publicznego oraz zaktualizowany harmonogram i kosztorys są identyczne. źródło: NGO.pl ZMIANA STATUTU NGO: SKORZYSTAJ Z LEKCJI ON-LINE NGO.PL Jeśli masz wątpliwości dotyczące zmian w statucie swojej organizacji oraz zgłoszenia ich do KRS, skorzystaj z bezpłatnych lekcji on-line dostępnych pod adresem: Znajdują się tu informacje przydatne zarówno stowarzyszeniom, jak i fundacjom. W organizacjach pozarządowych zdarza się potrzeba, a czasem konieczność wprowadzenia zmian w ich statucie. Pomocą w dopełnieniu obowiązków wobec Krajowego Rejestru Sądowego służą materiały dostępne w lekcjach Internetowego Centrum Wsparcia i serwisu poradnik.ngo.pl dostępne pod adresem: Z lekcji fundacje i stowarzyszenia dowiedzą się: W krótkim przypomnieniu czym jest statut organizacji, co musi zawierać. W krokach kto i w jaki sposób może zmienić statut stowarzyszenia / fundacji, jak zgłosić zmiany do KRS. Znajdą przykłady uchwał oraz formularzy KRS, które wiążą się ze zmianą statutu. Możesz też wykonać ćwiczenia służące sprawdzeniu zdobytej wiedzy. Jak skorzystać? 1. Wejdź na stronę: 2. Zaloguj się jeśli korzystałeś już wcześniej z innych lekcji i masz konto lub utwórz konto dla twojej organizacji.
8 3. Jeśli tworzysz nowe konto wypełnij formularz danymi użytkownika (zapamiętaj nazwę użytkownika i hasło). 4. Na podany adres zostanie wysłany z informacją o utworzenie konta. Odbierz go i potwierdź utworzenie konta. 5. Wejdź na stronę: zaloguj się i wybierz z listy lekcję, z której chcesz skorzystać: zmieniamy statut stowarzyszenia, zmieniamy statutu fundacji. Skorzystaj z pomocy on-line Twoja organizacja zyska cenne wskazówki pomocne m.in. w dopełnieniu obowiązków wobec KRS. Z lekcji można korzystać w dowolnej porze i dowolną ilość razy wystarczy za każdym razem zalogować się podając nazwę użytkownika i hasło. Lekcje powstały w ramach projektu Internetowe Centrum Wsparcia - Źródło: NGO.pl MAZOWIECKIE. SZKOLENIA Z EKONOMII SPOŁECZNEJ Ośrodek Wspierania Ekonomii Społecznej w subregionie ciechanowskim zaprasza na szkolenia z ekonomii społecznej z zakresu: "Elementarz ekonomii społecznej", "Przedsiębiorczość społeczna", "Ekonomia społeczna dla JST i administracji", "Akademia NGO". Uczestnictwo w szkoleniach jest bezpłatne. Rekrutacja prowadzona jest w sposób ciągły. Zajęcia będą odbywać się w powiatach: mławskim, płońskim, żuromińskim, przasnyskim i ciechanowskim.,,ośrodek Wspierania Ekonomii Społecznej w subregionie ciechanowskim działający przy Stowarzyszeniu Radomskie Centrum Przedsiębiorczości w partnerstwie z Gminą Glinojeck ZAPRASZA DO UDZIAŁU W SZKOLENIACH Z ZAKRESU EKONOMII SPOŁECZNEJ: 1. Elementarz ekonomii społecznej (aspekty prawne funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej, typy przedsiębiorstw społecznych, specyfika spółdzielni socjalnej, przykłady dobrych praktyk, praktyczne możliwości wspierania i finansowania działań w zakresie ekonomii społecznej, szanse i zagrożenia dla rozwoju ES w Polsce) 2. Przedsiębiorczość społeczna (aspekty prawne i społeczne przedsiębiorstw społecznych, czynniki rozwoju, podstawy zarządzania PES, źródła finansowania przedsięwzięć społecznych, zajęcia warsztatowe nt. upowszechniania dobrych praktyk, tworzenia wizerunku marki i form integracji, umiejętności interpersonalne potrzebne przy prowadzeniu PES, zakładanie spółdzielni socjalnej krok po kroku) 3. Ekonomia społeczna dla JST i administracji (wprowadzenie do ekonomii społecznej, aspekty prawne funkcjonowania podmiotów Ekonomii Społecznej, typy przedsiębiorstw społecznych, diagnoza społeczna, przykłady dobrych praktyk, wspólne obszary działania JST i administracji oraz sektora ES, integracja społeczna i zawodowa, strategie rozwoju i wspierania sektora ES przez JST) 4. Akademia NGO (działalność gospodarcza odpłatna w organizacjach pozarządowych, planowanie rozwoju i funkcjonowania PES, zarządzanie firmą, zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej, opracowanie oferty sponsorskiej) Każde szkolenie trwa 40 godzin w wybrane 5 dni roboczych. Szkolenia organizowane będą w sali dostosowanej do potrzeb osób niepełnosprawnych. Rekrutacja prowadzona jest w sposób ciągły. O terminach poszczególnych szkoleń będziemy Państwa informować na bieżąco. Uczestnictwo w szkoleniach jest bezpłatne i obejmuje udział w szkoleniu, komplet materiałów dydaktycznych oraz poczęstunek. Informacje dodatkowe: uczestnictwo w szkoleniach jest bezpłatne i obejmuje udział w szkoleniu, komplet materiałów dydaktycznych oraz poczęstunek. Po zakończeniu szkolenia uczestnicy mogą
9 skorzystać z doradztwa w zakresie objętym szkoleniem. Projekt obejmuje swym zasięgiem powiat mławski, płoński, żuromiński, przasnyski i ciechanowski. Chętnych prosimy o wypełnienie formularza rekrutacyjnego dostępnego na stronie internetowej: i przesłanie go na adres: lub kontakt z Biurem Projektu w Ciechanowie, ul. 17 Stycznia 7; tel Szkolenia są współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Źródło: NGO.pl ZAPROSZENIE NA X MAZOWIECKIE FORUM INICJATYW POZARZĄDOWYCH Federacja MAZOWIA i Stowarzyszenie BORIS mają przyjemność zaprosić Państwa na X jubileuszowe Mazowieckie Forum Inicjatyw Pozarządowych pod hasłem W procesie. Termin: 7 listopada 2013 roku (czwartek), w godz Lokalizacja: Centrum Szkolenia Gazownictwa, ul. Kasprzaka 25, Warszawa. Rekrutacja trwa do 31 października br. Formularz zgłoszeniowy, Program wydarzenia - eckie_forum_inicjatyw_pozarzadowych.html Myślą przewodnią tegorocznego Forum są procesy zachodzące wewnątrz sektora pozarządowego i w jego otoczeniu. Dostrzegamy postępującą profesjonalizację wielu organizacji, jednak są wciąż miejsca na mapie Mazowsza, gdzie w działaniach lokalnych nie można wystarczająco rozwinąć skrzydeł przez brak środków, wiedzy, rąk do pomocy czy wypalenie liderów. Nie chcemy jednak popadać w pesymistyczny ton, dlatego też należy zastanowić się nad tym, co my jako osoby współtworzące trzeci sektor możemy zrobić dla naszego wspólnego dobra. Jak wykorzystać proces z myślą o najbliższym otoczeniu i naszych organizacjach. W ramach III bloków tematycznych odbędzie się 9 sesji: I. Perspektywa» III sektor Mazowsza i fundusze europejskie W sesji udział wezmą: Paweł Chorąży (dyrektor Departamentu Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego), Przedstawiciel/ka Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego; Bartosz Mioduszewski (wiceprezes Zarządu Federacji MAZOWIA, Fundacja Aktywizacja). Panel poprowadzą: Agata Wiśniewska-Górczewska (Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych) oraz Michał Dymkowski (Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych).» Ku wizji rozwoju III sektora - wymiar regionalny i ogólnopolski. Sesję poprowadzi: Zbigniew Wejcman (Stowarzyszenie BORIS).» Polka powiatowa, zielona modernizacja i fundusze unijne - co mają ze sobą wspólnego? W sesji udział wezmą: Beata Maciejewska (Fundacja Przestrzenie Dialogu, autorka książki Polka powiatowa i zielona modernizacja"), Dariusz Szwed (Zielony Instytut), Aleksander Woźniak (Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich) II. Potencjał» "Zgodnie z projektem" - gra symulacyjna. Grę poprowadzą osoby związane z Fundacją Wspierania Edukacji i Rozwoju Innowatorium - Marcin Mitzner i Teodor Sobczak.
10 » Coś więcej niż plakat - alternatywne drogi lokalnej promocji. W sesji udział wezmą: Agnieszka Matan (LokaLOVE), Dorota Setniewska (NGO.pl)» Jak wykorzystać potencjał Internetu za pomocą darmowych narzędzi. W sesji udział wezmą: Karolina Kochowicz (Fundacja TechSoup), Katarzyna Woclaw (Google Poland), Małgorzata Kosacka (Aegis Media / iprospect) III. Praktyka» Jak skutecznie postępować w sytuacji sporu?. Warsztat poprowadzi: Dariusz Pomianowski.» Zarządzanie osobistą energią. Warsztat poprowadzi: Paweł Krzywicki (Szkoła Liderów - Doradztwo i Szkolenia).» Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o ciałach dialogu, ale boicie się zapytać. W panelu udział wezmą: Adriana Sałak (Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego), Jakub Radzewicz (Fundacja Civis Polonus, przewodniczący Zarządu Polskiej Rady Organizacji Młodzieżowych), Piotr Todys (prezes Zarządu Federacji MAZOWIA, Fundacja TUS).» Udział w Forum «Formularze zgłoszeniowe prosimy przesyłać do 31 października 2013 r. na adres lub faksem na nr tel , lub pocztą/osobiście do biura Federacji MAZOWIA (ul. Ordynacka 9/11, Warszawa z dopiskiem MFIP ). Organizatorami Mazowieckiego Forum Inicjatyw Pozarządowych są Federacja MAZOWIA i Stowarzyszenie BORIS. Patronem medialnym jest portal ngo.pl. Forum jest dofinansowane ze środków Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich. Źródło: NGO.pl ZMIANA DANYCH ORGANIZACJI A UMOWA Z GRANTODAWCĄ NGO.PL Organizacje pozarządowe wcale nie tak rzadko zmieniają swe siedziby, a więc i ich adresy, wybierają nowych członków zarządu czy innych władz, dokonują zmian zapisów w statucie czy numeru rachunku bankowego. Kogo informować o tych zmianach i czy grantodawca też powinien o nich wiedzieć odpowiada doradczyni serwisu poradnik.ngo.pl. autor(ka): Ewa Woldan-Jakubczyk ( PYTANIE OD ORGANIZACJI: Nasze stowarzyszenie całkiem niedawno podjęło decyzję o tym, że zrezygnujemy z usług dotychczasowego banku. W związku z tym otworzyliśmy konto w nowym banku i zmienił się nam numer rachunku bankowego. Zastanawiamy się, kogo powinniśmy poinformować o tej zmianie. Mamy obecnie dotację z miasta i zastanawiamy się, czy wystarczy poinformować tylko urząd skarbowy. Zmiany w organizacji Organizacje pozarządowe w trakcie swojej działalności podejmują bardzo różne decyzje dotyczące zmian w swojej działalności, zasad prowadzenia organizacji czy zmian zarządu. Wiele zmian pociąga za sobą konieczność dokonania zmian w statucie organizacji ponieważ w tym dokumencie zawarte są zasady regulujące działania. W stowarzyszeniach zmiany są zazwyczaj dokonywane poprzez walne zebrania członków, choć kompetencje w pewnych zakresach może mieć też zarząd stowarzyszenia szczegóły są zapisane w statucie każdej organizacji. Kogo informować Nie wszystkie zmiany, które zachodzą w organizacji, muszą być zgłoszone innym podmiotom. Część informacji jest przechowywana w postaci uchwał wewnętrznych w organizacji. Dane, które są zapisane w rejestrze Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), zgłoszone w urzędzie skarbowym czy statystycznym powinny być aktualizowane na bieżąco poprzez zgłoszenie ich właściwym urzędom. W przypadku KRS obowiązuje termin 7 dni kalendarzowych od daty zaistnienia zmiany. Jeśli organizacja ma zobowiązania zewnętrze w postaci różnych umów podpisanych z jej partnerami, na przykład urzędem miasta na realizację zadania publicznego, to również ma obowiązek zaktualizowania danych, które bezpośrednio mogą dotyczyć umowy.
11 Umowy o dofinansowanie lub o współpracy często zawierają dodatkowe zapisy, zobowiązujące do tego, aby strony umowy wzajemnie informowały się o wszelkich zmianach mających istotny wpływ na realizację postanowień umowy, w tym na przykład numeru konta bankowego, nazwy organizacji czy zmiany zarządu organizacji. To bardzo ważny obowiązek, szczególnie jeśli umowa ma charakter zobowiązania finansowego i jest dotacją. Warto przypomnieć, że jednostki samorządu terytorialnego udzielające dotacji na zadania publiczne mają prawo wprowadzić do umowy o dotację dodatkowe zapisy, inne niż te, które wynikają ze wzoru umowy zawartego w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Zapisy te zwykle narzucają dodatkowe obowiązki lub precyzują ogólne zapisy. Odpowiadając na pytanie organizacji Odnosząc się do pytanie czytelnika ngo.pl: informacja o zmianie numerze konta bankowego jest bardzo ważna zmianą danych w organizacji. Stowarzyszenie powinno niezwłocznie poinformować o tej zmianie urząd skarbowy oraz swoich partnerów zewnętrznych, zwłaszcza grantodawców czy urzędy zlecające realizację zadań publicznych. Jak to konkretnie zrobić? Po podpisaniu umowy z bankiem organizacja powinna poprosić bank o wystawianie zaświadczenia o posiadanym numerze konta bankowego, a następnie zgłosić tę informację na zgłoszeniu aktualizacyjnym NIP- 2 do urzędu skarbowego. Powinna także przekazać tę informację, np. wysyłając kopie zaświadczenia, wszystkim podmiotom, z którymi ma podpisane umowy. PAMIĘTAJCIE: ZMIANĘ RACHUNKU BANKOWEGO TRZEBA ZGŁOSIĆ JAK NAJSZYBCIEJ. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2001 r., Nr 17, poz. 209 z późn. zm.) Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 1991 r., Nr 46, poz. 203 z późn. zm.) Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wzoru oferty i ramowego wzoru umowy dotyczących realizacji zadania publicznego oraz wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania z dnia 15 grudnia 2010 r. (Dz. U. Nr 6, poz. 25) Źródło: NGO.pl Można ściągnąć kasę PROGRAMY MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO 2014 OGŁOSZONE Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosił programy na rok I nabór do programów odbędzie się do 30 listopada 2013 r. Tylko w przypadku Programu Dziedzictwo kulturowe, priorytet Ochrona zabytków, I nabór wniosków będzie trwał do 31 października 2013 r. Ogłoszono następujące programy rok 2014: Wydarzenia artystyczne - Muzyka - Teatr i taniec - Sztuki wizualne - Film - Promocja kultury polskiej za granicą Kolekcje - Narodowe kolekcje sztuki współczesnej
12 - Regionalne kolekcje sztuki współczesnej - Zamówienia kompozytorskie - Kolekcje muzealne Promocja literatury i czytelnictwa - Literatura - Promocja czytelnictwa - Czasopisma Edukacja - Edukacja kulturalna - Edukacja artystyczna - Edukacja medialna i informacyjna Obserwatorium kultury Dziedzictwo kulturowe - Wspieranie działań muzealnych - Kultura ludowa - Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą - Ochrona zabytków archeologicznych - Ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kulturowego Rozwój infrastruktury kultury - Infrastruktura kultury - Infrastruktura szkolnictwa artystycznego - Infrastruktura domów kultury I nabór do wskazanych wyżej programów odbędzie się w terminie do 30 listopada 2013 r. W przypadku Programu Dziedzictwo kulturowe, priorytet Ochrona zabytków, I nabór wniosków będzie trwał do 31 października 2013 r., Możliwość składania wniosków poprzez system EBOI zostanie uruchomiona w pierwszych dniach października 2013 r. Więcej informacji: OPRACOWAŁA: Agnieszka Puzio Dębska Pełnomocnik Burmistrza ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi tel , wew. 701, Newsletter jest dostępny na stronie internetowej Miasta Mława w zakładce Społeczeństwo, Organizacje Pozarządowe, Aktualności Wszelkie uwagi dotyczące przekazywanych treści, sugestie co do tego, co mogłoby się znaleźć w Newsletterze, proszę kierować na adres tel wew. 701
|
<doc fingerprint="9deb4016235a58e0">
<main>
<div>
<p>1 Nr 38/2013 z dnia 29 października 2013 r. Wiadomości lokalne Wiadomości lokalne PARAOLIMPIJKA, AKTUALNIE MIESZKAJĄCA W MŁAWIE BIERZE UDZIAŁ W PLEBISCYCIE 40-LECIA Pani Krystyna Owczarczyk, paraolimpijka, aktualnie mieszkająca w Mławie bierze udział w plebiscycie 40-lecia fundacji Sedeka. Przedmiotem plebiscytu jest wyłonienie 10 najwybitniejszych polskich sportowców z niepełnosprawnością medalistów letnich i zimowych igrzysk paraolimpijskich w latach Polscy reprezentanci w letnich i zimowych igrzyskach paraolimpijskich w latach zdobyli 736 medali: 266 złotych, 247 srebrnych, 223 brązowe. Głosowanie trwać będzie do 31 grudnia br. Po tym terminie poznamy 40 sportowców, spośród których Kapituła Plebiscytu dokona wyboru 10 laureatów. Ogłoszenie wyników konkursu nastąpi podczas uroczystej gali. Pani Krystyna Owczarczyk wyczynowy sport uprawiała w latach Urodziła się w miejscowości Krzywośnity, w powiecie łosickim, w gminie Huszlew. Reprezentowała kluby Start Warszawa oraz Start Ciechanów. W ciągu 20-tu lat uczestniczyła we wszystkich Mistrzostwach Międzynarodowych i zdobywała na nich miejsca medalowe. Największą nagrodą i zapłatą za lata pracy dla każdego sportowca jest udział w Olimpiadzie. Pani Krystyna w igrzyskach paraolimpijskich uczestniczyła czterokrotnie w roku 1972, 1976, 1980 i Zdobyła 12 medali, w tym 7 złotych, 3 srebrne, 2 brązowe. Prosimy o wsparcie i oddanie głosu na Krystynę Owczarczyk. Jak głosować? Regulamin i informacje ą opublikowane w serwisie internetowym Fundacji SEDEKA na stronie Należy kliknąć w nazwę dyscypliny sportowej. Pojawią się nazwiska sportowców. Proszę wybrać swojego kandydata: dyscyplina Sportowa lekkoatletyka, zakładka - Owczarczyk Krystyna. Aby wziąć udział w głosowaniu, należy podać swoje dane osobowe oraz adres , zapoznać się z regulaminem i zaakceptować go. Na podany adres zostanie przysłane potwierdzenie udziału w głosowaniu. Fundacja Sedeka, podejmując działania na rzecz osób niepełnosprawnych, pragnie uwypuklić ogromną rolę sportu w powrocie do normalnego życia. Jego funkcję integracyjną i inspirującą. Ci, którzy osiągnęli sukces, są najbardziej wymownym wzorcem dla młodych. Pokazują, jak poprawić swój status społeczny, czerpać radość i energię z pokonywania trudności. źródło: Fundacja Sedeka OGŁOSZENIE KONSULTACJI DOTYCZĄCYCH PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI WYMIENIONYMI W ART. 3 UST 3 USTAWY Z DNIA 24 KWIETNIA 2003R.O DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO I O WOLONTARIACIE NA 2014 ROK Ogłasza się konsultacje dotyczące Programu Współpracy Miasta Mława z organizacjami pozarządowymi oraz z podmiotami o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na 2014 rok po uwzględnieniu uwag zebranych podczas z konsultacji przeprowadzonych w dniach września 2013 r. Uczestnicy: przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów prowadzących działalność pożytku publicznego Czas rozpoczęcia: 22 października 2013 r. Czas zakończenia: 5 listopada 2013 r.</p>
<p>2 Zasięg konsultacji: przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz inne podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego Forma konsultacji: a) Wersja papierowa dostępna w Wydziale Organizacyjnym, pok. 36 b) Wersja elektroniczna dostępna na stronie internetowej miasta Przekazywanie uwag: a) drogą elektroniczną na adres: b) drogą korespondencyjną na adres Wydziału Organizacyjnego, Stary Rynek 19 c) bezpośrednio do kancelarii: Urząd Miasta Mława, Stary Rynek 19 Ogłoszenie ukazało się na stronie internetowej Miasta Mława: Zachęcamy przedstawicieli organizacji do włączenia się w proces tworzenia programu współpracy na 2014 rok. Naszym wspólnym celem jest stworzenie dokumentu, najszerzej korespondującego z oczekiwaniami organizacji pozarządowych oraz realizującego zadania samorządu, wynikające z zapisów ustawy o samorządzie gminnym przy współpracy z organizacjami pozarządowymi. Agnieszka Puzio Dębska Pełnomocnik Burmistrza Miasta ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi OGŁOSZENIE KONSULTACJI Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI WYMIENIONYMI W ART. 3 UST. 3 USTAWY O DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO I WOLONTARIACIE PROJEKTÓW AKTÓW PRAWA MIEJSCOWEGO W DZIEDZINACH DOTYCZĄCYCH DZIAŁALNOŚCI STATUTOWEJ TYCH ORGANIZACJI DOTYCZĄCE NASTĘPUJĄCEGO PROJEKTU UCHWAŁY: Projekt uchwały w sprawie zmiany uchwały Nr IV/34/2011 Rady Miasta Mława z dnia 8 lutego 2011 r. w sprawie ustalania wysokości opłat za korzystanie z obiektów sportowych i urządzeń użyteczności publicznej Miasta Mława Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji Cel konsultacji zaopiniowanie projektu uchwały w dziedzinie dotyczącej działalności statutowej organizacji Przedmiot konsultacji: projekt uchwały w sprawie zmiany uchwały Nr IV/34/2011 Rady Miasta Mława z dnia 8 lutego 2011 r. w sprawie ustalania wysokości opłat za korzystanie z obiektów sportowych i urządzeń użyteczności publicznej Miasta Mława Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji Czas rozpoczęcia i zakończenia konsultacji 21 października 4 listopada 2013 r. Forma konsultacji: zamieszczenie projektu aktu prawa miejscowego: a) w wersji papierowej dostępnej w Wydziale Organizacyjnym, pok. 36 b) wersji elektronicznej dostępnej na stronie Biuletynu Informacji Publicznej oraz stronie internetowej Miasta Mława Przekazywanie uwag do konsultowanych projektów uchwał: a) drogą elektroniczną na adres: b) drogą korespondencyjną na adres Wydziału Organizacyjnego, Stary Rynek 19 c) bezpośrednio do kancelarii: Urząd Miasta Mława, Stary Rynek 19 Terytorialny zasięg konsultacji organizacje pozarządowe działające na terenie Miasta Mława Właściwy wydział odpowiedzialny za ich przeprowadzenie Wydział Organizacyjny Osoba odpowiedzialna: Pełnomocnik Burmistrza ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi Agnieszka Puzio Dębska, pok. nr 36, e mail: tel , wew. 701</p>
<p>3 Wiadomości ze świata Wiadomości lokalne NOWELA O STOWARZYSZENIACH BĘDZIE INICJATYWĄ PREZYDENCKĄ? NGO.PL Dobiegają końca prace nad projektem nowelizacji prawa o stowarzyszeniach. Pracujący nad nią Zespół przy Kancelarii Prezydenta chciałby, żeby nowelę wniósł do Sejmu prezydent. Czy to się uda nie wiadomo. autor(ka): Małgorzata Borowska, ngo.pl O losy projektu pytali się ponoć niedawno przedstawiciele parlamentarnego zespołu ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi. Ponad dwa lata temu posłowie odstąpili od samodzielnego wprowadzania zmian (i głośnej wówczas specustawy o zrzeszeniach) i przekazali inicjatywę organizacjom pozarządowym. Założenia do ustawy przygotowała i skonsultowała Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, potem zajął się nią Zespół ds. Rozwiązań Finansowych i Prawnych w zakresie Społeczeństwa Obywatelskiego przy Kancelarii Prezydenta. Zespół właśnie kończy prace nad projektem. Co dalej? Chcielibyśmy, żeby prezydent skorzystał z inicjatywy ustawodawczej i wniósł nowelizację do laski marszałkowskiej. Czy to się uda nie wiadomo mówi Henryk Wujec, doradca prezydenta. O naszych planach wie Biuro Prawne Kancelarii i minister Irena Wóycicka. Mam dużą nadzieję, bo prezydent kilkukrotnie deklarował, że sprzyja aktywności obywatelskiej i będzie podejmował działania, żeby ją wzmacniać. Trochę się udało Przypomnijmy, jakie były założenia nowelizacji: inicjatorzy chcieli maksymalnie uprościć sposób stowarzyszania się, zminimalizować warunki potrzebne do zakładania stowarzyszeń, a także dać im jak największe uprawnienia. Wszystko w odpowiedzi na rosnące zainteresowanie zakładaniem fundacji, zamiast stowarzyszenia. Chciano również ostatecznie znieść nadzór nad stowarzyszeniami, jaki sprawuje dziś administracja publiczna (starosta lub prezydent miasta ma dziś prawo wyrazić opinię przy rejestracji, a potem m.in. zażądać od stowarzyszenia odpisów uchwał lub innych dokumentów). Przedstawiciele organizacji oraz prawnicy pracujący nad nowelą uznali nadzór za relikt wczesnych lat dziewięćdziesiątych i ograniczenie konstytucyjnej wolności zrzeszania się. Co zmienia nowela Podsumujmy, co nowego pojawiło się w noweli (to jedynie wybrane aspekty przygotowywanej nowelizacji na tym etapie prac): Prawo do zrzeszenia przysługuje każdemu mogą to być osoby fizyczne, także cudzoziemcy zamieszkujący terytorium RP (to wyklucza dotychczasową możliwość powoływania stowarzyszeń przez samorządy) Do powołania stowarzyszenia rejestrowego potrzebne będzie dziewięć osób, a do zwykłego trzy Zapisując się do stowarzyszenia nie będziemy podawali swoich danych osobowych, jedynie składali oświadczenie o posiadaniu zdolności do czynności prawnych Sąd będzie miał miesiąc na rejestrację stowarzyszenia (choć sądy są niezawisłe, więc to tylko sugestia) Koniec z nadzorem przy rejestracji starosta nie będzie już wnosił uwag przed rejestracją, sąd nie będzie na nie czekał Zarząd stowarzyszenia może być jednoosobowy tak, jak w fundacjach Jednostki terenowe stowarzyszeń, tak jak np. ZHP, mogą mieć osobowość prawną, czyli np. ubiegać się o środki w konkursach, nie będą jednak miały odrębnego statutu, tylko regulamin wewnętrzny, statut będzie jeden dla wszystkich oddziałów</p>
<p>4 Stowarzyszenie może przekształcić się np. w spółdzielnię pracy lub zawiesić działalność (jeśli nie zatrudnia pracowników). Dodatkowo kilka znaczących uprawnień otrzymałoby stowarzyszenie zwykłe. Według projektu nie rejestruje się go, tylko zgłasza. Będzie miało ułomną osobowość prawną to znaczy m.in., że będzie mogło pozyskiwać zewnętrzne pieniądze, a nie jak dotychczas bazować wyłącznie na składkach członkowskich. Na zaciągnięcie zobowiązania powyżej 10 tys. potrzebna będzie zarządowi stowarzyszenia zgoda wszystkich jego członków. Będzie mogło działać na rzecz własnych członków lub środowiska lokalnego, z którego się wywodzi. Co jeszcze w dyskusji Kwestia nadzoru będzie najprawdopodobniej przedmiotem obrad do samego końca. Prawnicy z Kancelarii Prezydenta twierdzą, że wynika to z logiki prawa, a organizacje mają swoje powody, bo ograniczyć nadzór. Katarzyna Sadło: Znamy przykłady organizacji, które dostają od starostów żądanie informacji o wszystkich darowiznach, łącznie z prywatnymi. Dlatego konieczne byłoby ograniczenie przedmiotu nadzoru nie może być przecież tak, że nadzór żąda wszystkich dokumentów, w poszukiwaniu haka. Dziś za odmówienie organowi nadzoru grozi 5 tys. kto je zaryzykuje? Do projektu przed zakończeniem prac wejdzie również prawdopodobnie jeden zgubiony w dyskusji przepis o tym, że członkowie zarządu i komisji rewizyjnej stowarzyszenia będą mogli być wynagradzani, tak, jak zarządy w fundacjach. Dziś nie ma w ustawie zakazu wprost, ale bez zmiany tego przepisu nie jesteśmy w stanie wpłynąć na referendarzy, którzy w całej Polsce odrzucają statuty, zawierające możliwość wynagradzania członków zarządu przypominał Przemysław Żak. NOT chce specjalnych zapisów Odrębne przepisy do nowelizacji zgłosiła Naczelna Organizacja Techniczna. Chce, by trzy artykuły w ustawie poświęcić wyłącznie stowarzyszeniom i związkom zrzeszającym osoby określonego zawodu. Dotyczyłyby ich odrębne zasady m.in. mogłyby posiadać szczególne uprawnienia w sferze publicznej na podstawie odrębnych przepisów i regulaminów wewnętrznych. Na razie NOT jest w sprawie tych przepisów odosobniony nie ma wśród członków i członkiń grupy roboczej zgody na wyróżnianie stowarzyszeń jakiegoś typu. NOT tłumaczył, że wprowadzenie takich zapisów byłoby dla stowarzyszeń technicznych bardzo ważne, bo chcą zmienić swój statut, a na razie nie mają do tego podstawy prawnej. Podnosił też, że NOT na to zasługuje, bo ma wysoką rangę wśród stowarzyszeń technicznych, a na spec-przepisy zasługuje z racji historii, doświadczenia oraz odpowiedzialności. Pozostali członkowie wyjaśniali, że nie ma żadnego powodu, by w dokumencie ogólnej rangi faworyzować stowarzyszenia techniczne, stanowiące mały procent sektora pozarządowego. Nie widzieli również powodu, dla których przepisy dotyczące obowiązku tworzenia kodeksów etycznych, regulaminów wewnętrznych czy obowiązku prowadzenia konsultacji ze środowiskiem technicznym miałoby się znaleźć właśnie w ustawie o stowarzyszeniach. Źródło: NGO.pl ZARZĄDZANIE FINANSAMI W ORGANIZACJI POZARZĄDOWEJ KILKA PRAKTYCZNYCH KWESTII Dotychczasowe doświadczenia związane z tworzeniem i rozwijaniem działalności przez Organizacje Pozarządowe stawiają przed nimi szereg wyzwań. Równolegle do pytań związanych z identyfikowaniem potrzeb, celów i sposobów ich zaspokajania fundacje bądź stowarzyszenia zmuszone są do stawiania pytań związanych bezpośrednio ze stroną finansową realizowanych zadań. autor(ka): Zenon Matuszko Planowanie finansów</p>
<p>5 Racjonalne planowanie finansów jest jednym z kluczowych aspektów nie tylko zarządzania finansami, ale zarządzania organizacją w ogóle. Warto więc, choćby krótko, odpowiedzieć na pytanie, czemu służy planowanie finansów w organizacjach pozarządowych. Mówiąc najkrócej proces ten służy planowaniu dochodów, które pozwolą na pokrycie kosztów zakładanych do realizacji działań. Warto przy okazji, pomyśleć o środkach finansowych z działalności gospodarczej, które pozwalają nam generować zysk. Z kolei wypracowany zysk daje organizacjom możliwość inwestowania środków, a tym samym budowania stabilności finansowej. Planowanie, czy też monitoring finansów prowadzony na bieżąco daje możliwość minimalizowania kosztów aktualnych oraz planowanych działań. Planowanie uświadamia ile kosztuje nasza aktywność, ale też pomaga w poszukiwaniach potencjalnych oszczędności. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że środki z dotacji mogą spływać ze znacznymi opóźnieniami. Zarazem podatki, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne jak również szereg innych zobowiązań należy regulować na bieżąco. Dlatego też bardzo ważnym aspektem jest zaplanowanie przepływów finansowych. Wyzwaniem pozostaje więc utrzymanie płynności, tym bardziej że w naszym kraju fundusze kredytowe dla przedsiębiorstw społecznych są dopiero tworzone. Działalność organizacji pozarządowych to też konieczność posiadania kompetentnej kadry, która jest główną wartością organizacji. Planowanie finansów uświadamia i zmusza do organizacje pozarządowe do określenia możliwych rozwiązań związanych z ciągłością i wysokością kosztów zatrudnienia. Źródła finansowania Organizacje pozarządowe działają metodą projektową, aby sfinansować planowane projekty muszą wypełnić wiele wniosków o dotację. Różnorodne źródła finansowania to planowanie nie tylko skąd czerpać środki finansowe, ale także konieczność ich montowania merytorycznie i księgowo. Tak, by planowane działania i pozyskane środki finansowe tworzyły spójną całość. Możliwości finansowania działań organizacji pozarządowych jest wiele. Warto tu wyróżnić m.in. takie źródła finansowania działań, jak: dotacje (w tym że środków unijnych), sprzedaż w ramach działalności odpłatnej lub gospodarczej, 1% z podatku, zbiórki publiczne, składki członkowskie, darowizny, sponsoring, spadki, organizacja loterii, lokaty. Każda z tych form wymaga posiadania szeregu kompetencji prawnych, finansowych, marketingowych, socjologicznych, zarządczych. Istnieje jednak wsparcie w gąszczu tych zasad, w tym w szczególności warto podkreślić działalność Ośrodków Sieci Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT (www.siecsplot.pl), które na terenie całego kraju prowadzą bezpłatne poradnictwo, szkolenia dla organizacji pozarządowych. Jednak realizacja projektów nie zawsze musi bazować na przychodach finansowych. Doświadczenia organizacji pozarządowych pokazują, że niemałe korzyści można pozyskać dzięki tzw. współpracy niefinansowej. Okazuje się, że odpowiedzią na szereg wyzwań finansowych, może być współpraca podmiotów w formie porozumień, sieci współpracy, klastrów. Wiele organizacji nieodpłatnie korzysta też z bazy lokalowej gminy, promocji w lokalnych mediach, pomocy eksperta. Prawdopodobnie wszystkie organizacje pozarządowe korzystają z zaangażowania wolontariuszy.</p>
<p>6 Planowanie finansów może i powinno obejmować też aspekt wkładu rzeczowego (niefinansowego) w realizowane działania. Księgowość w organizacji pozarządowej Zarządzanie finansami wiąże się z obsługą rachunkową organizacji, nierzadko księgowość fundacji bądź stowarzyszenia prowadzącego działalność gospodarczą jest bardziej rozbudowana aniżeli firmy biznesowej. Dlatego, zadanie to warto powierzyć osobie posiadającej odpowiednie kwalifikacje oraz doświadczenie w pracy z organizacjami pozarządowymi. Odpowiedzialność za prowadzenie księgowości, zgodnie z przepisami, ponosi jednak zawsze kierownik danej jednostki np. zarząd w przypadku stowarzyszeń. Narzędzia do analizy finansów Planowanie finansów w organizacji pozarządowej, szczególnie tej prowadzącej działalność gospodarczą to ogrom wyzwań. Warto korzystać w tym aspekcie z różnych doświadczeń i profesjonalnych narzędzi. Narzędzie Zarządzania Rozwojem Organizacji Pozarządowych, wypracowane przez Stowarzyszenie BORIS we współpracy z Siecią Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT zachęca do analizy zarządzania finansami w następujących kontekstach: Planowanie finansowe jest oparte o całościowy budżet organizacji. Wieloletnie plany finansowe opracowywane są zgodnie z przyjętą strategią rozwoju. Organizacja prowadzi rachunkowość zarządczą dostarczającą istotnych informacji dla celów planowania i zarządzania. Ewidencjonuje koszty zarówno rodzajowo jak i uwzględnieniem miejsca postawania kosztów. Organizacja przygotowuje raporty dodatkowe, będące fakultatywnym źródłem podejmowania decyzji strategicznych. Organizacja również regularnie poddaje się audytowi finansowemu zewnętrznemu, przeznacza na ten cel środki, wdraża uwagi z audytu. Kontrole wewnętrzne są stałym źródłem zarządzania finansami. Budowana jest strategia pozyskiwania środków finansowych i uwzględnia ona działalność zarobkową. Realizacją pozyskiwania funduszy zajmuje się wyspecjalizowana komórka, która opracowuje plany strategii fundraisingowej. Organizacja inwestuje środki finansowe, świadomie zarządza zobowiązaniami i należnościami. Ponadto w ramach modelu zarządzania przedsiębiorstwem społecznym, który jest wypracowywany przez Centrum PISOP, również znalazło się narzędzie, które ma wesprzeć organizacje pozarządowe w bieżącym zarządzaniu finansami. Narzędzie pozwoli zestawić koszty stałe i te związane z prowadzonymi działaniami z planowanymi wpływami środków finansowych z różnych źródeł, monitorować płynność finansową, analizować finanse na przestrzeni lat oraz wyliczać koszty związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Więcej o modelu znajduje się na stronie w zakładce Biznes Innowacje NGO, czyli BINGO. Planowanie i zarządzanie finansami, tworzenie planów finansowych, zapewnianie płynności finansowej zaprząta głowę niejednej organizacji pozarządowej. Warto jednak systemowo podejść do zarządzania finansami, co z pewnością przełoży się na stabilność funkcjonowania organizacji. Sieć Centrów Informacyjno-Doradczych (http://www.pisop.org.pl/cid), obejmująca całe województwo wielkopolskie, zapewnia bezpłatne wsparcie Organizacjom Pozarządowym. Artykuł na potrzeby projektu pn. Akcelerator NGO. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. WEDŁUG JAKIEGO WZORU AKTUALIZOWAĆ KOSZTORYS DO UMOWY DOTACYJNEJ? Organizacja pozarządowa dostała dotację na realizację projektu i niedługo podpisze umowę dotacyjną. Wcześniej często musi dostarczyć zaktualizowany harmonogram i kosztorys projektu</p>
<p>7 które staną się częścią umowy. Czy jest jakiś wzór, na którym powinno się przygotować taką aktualizację? Kolejną wątpliwość rozwiewa Marcin Wojdat, pełnomocnik Prezydenta Warszawy ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi. PYTANIE ORGANIZACJI POZARZĄDOWEJ: Czy istnieje wzór zaktualizowanego kosztorysu do oferty? Marcin Wojdat: Wzór kosztorysu do oferty znajduje się w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 grudnia 2010 r. w sprawie wzoru oferty i ramowego wzoru umowy dotyczących realizacji zadania publicznego oraz wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania (Dz. U. z 2011 r. Nr 6, poz. 25). Aktualizacja powinna dotyczyć danych w nich zawartych, tabela pozostaje ta sama. Oferent zobowiązany jest w terminie do 14 dni roboczych od daty otrzymania informacji o przyznaniu dotacji, przesłać w formie elektronicznej lub papierowej oświadczenie o przyjęciu bądź nieprzyjęciu dotacji wraz z podaniem terminu przesłania dokumentów niezbędnych do przygotowania projektu umowy o wsparcie lub powierzenie realizacji zadania publicznego, w tym: zaktualizowanego harmonogramu i kosztorysu realizacji zadania, stanowiących załączniki do umowy, potwierdzenia aktualności danych oferenta zawartych w ofercie, niezbędnych do przygotowania umowy, W jakich sytuacjach kosztorys i harmonogram zmieniają się? Kosztorys i harmonogram różnią się w stosunku do tych, które zostały złożone w ofercie wniosku, jeśli: przyznana przez Urząd kwota dotacji jest niższa niż kwota wnioskowana przez organizację (oferenta) rozstrzygnięcie konkursu nastąpiło później niż zakładany w harmonogramie czas realizacji zadania. Jeśli dane (terminy, kwoty) nie uległy zmianie, czyli jeśli informacje są takie same kosztorys i harmonogram, które zostały złożone w ofercie wniosku na realizację zadania publicznego oraz zaktualizowany harmonogram i kosztorys są identyczne. źródło: NGO.pl ZMIANA STATUTU NGO: SKORZYSTAJ Z LEKCJI ON-LINE NGO.PL Jeśli masz wątpliwości dotyczące zmian w statucie swojej organizacji oraz zgłoszenia ich do KRS, skorzystaj z bezpłatnych lekcji on-line dostępnych pod adresem: Znajdują się tu informacje przydatne zarówno stowarzyszeniom, jak i fundacjom. W organizacjach pozarządowych zdarza się potrzeba, a czasem konieczność wprowadzenia zmian w ich statucie. Pomocą w dopełnieniu obowiązków wobec Krajowego Rejestru Sądowego służą materiały dostępne w lekcjach Internetowego Centrum Wsparcia i serwisu poradnik.ngo.pl dostępne pod adresem: Z lekcji fundacje i stowarzyszenia dowiedzą się: W krótkim przypomnieniu czym jest statut organizacji, co musi zawierać. W krokach kto i w jaki sposób może zmienić statut stowarzyszenia / fundacji, jak zgłosić zmiany do KRS. Znajdą przykłady uchwał oraz formularzy KRS, które wiążą się ze zmianą statutu. Możesz też wykonać ćwiczenia służące sprawdzeniu zdobytej wiedzy. Jak skorzystać? 1. Wejdź na stronę: 2. Zaloguj się jeśli korzystałeś już wcześniej z innych lekcji i masz konto lub utwórz konto dla twojej organizacji.</p>
<p>8 3. Jeśli tworzysz nowe konto wypełnij formularz danymi użytkownika (zapamiętaj nazwę użytkownika i hasło). 4. Na podany adres zostanie wysłany z informacją o utworzenie konta. Odbierz go i potwierdź utworzenie konta. 5. Wejdź na stronę: zaloguj się i wybierz z listy lekcję, z której chcesz skorzystać: zmieniamy statut stowarzyszenia, zmieniamy statutu fundacji. Skorzystaj z pomocy on-line Twoja organizacja zyska cenne wskazówki pomocne m.in. w dopełnieniu obowiązków wobec KRS. Z lekcji można korzystać w dowolnej porze i dowolną ilość razy wystarczy za każdym razem zalogować się podając nazwę użytkownika i hasło. Lekcje powstały w ramach projektu Internetowe Centrum Wsparcia - Źródło: NGO.pl MAZOWIECKIE. SZKOLENIA Z EKONOMII SPOŁECZNEJ Ośrodek Wspierania Ekonomii Społecznej w subregionie ciechanowskim zaprasza na szkolenia z ekonomii społecznej z zakresu: "Elementarz ekonomii społecznej", "Przedsiębiorczość społeczna", "Ekonomia społeczna dla JST i administracji", "Akademia NGO". Uczestnictwo w szkoleniach jest bezpłatne. Rekrutacja prowadzona jest w sposób ciągły. Zajęcia będą odbywać się w powiatach: mławskim, płońskim, żuromińskim, przasnyskim i ciechanowskim.,,ośrodek Wspierania Ekonomii Społecznej w subregionie ciechanowskim działający przy Stowarzyszeniu Radomskie Centrum Przedsiębiorczości w partnerstwie z Gminą Glinojeck ZAPRASZA DO UDZIAŁU W SZKOLENIACH Z ZAKRESU EKONOMII SPOŁECZNEJ: 1. Elementarz ekonomii społecznej (aspekty prawne funkcjonowania podmiotów ekonomii społecznej, typy przedsiębiorstw społecznych, specyfika spółdzielni socjalnej, przykłady dobrych praktyk, praktyczne możliwości wspierania i finansowania działań w zakresie ekonomii społecznej, szanse i zagrożenia dla rozwoju ES w Polsce) 2. Przedsiębiorczość społeczna (aspekty prawne i społeczne przedsiębiorstw społecznych, czynniki rozwoju, podstawy zarządzania PES, źródła finansowania przedsięwzięć społecznych, zajęcia warsztatowe nt. upowszechniania dobrych praktyk, tworzenia wizerunku marki i form integracji, umiejętności interpersonalne potrzebne przy prowadzeniu PES, zakładanie spółdzielni socjalnej krok po kroku) 3. Ekonomia społeczna dla JST i administracji (wprowadzenie do ekonomii społecznej, aspekty prawne funkcjonowania podmiotów Ekonomii Społecznej, typy przedsiębiorstw społecznych, diagnoza społeczna, przykłady dobrych praktyk, wspólne obszary działania JST i administracji oraz sektora ES, integracja społeczna i zawodowa, strategie rozwoju i wspierania sektora ES przez JST) 4. Akademia NGO (działalność gospodarcza odpłatna w organizacjach pozarządowych, planowanie rozwoju i funkcjonowania PES, zarządzanie firmą, zewnętrzne źródła finansowania działalności gospodarczej, opracowanie oferty sponsorskiej) Każde szkolenie trwa 40 godzin w wybrane 5 dni roboczych. Szkolenia organizowane będą w sali dostosowanej do potrzeb osób niepełnosprawnych. Rekrutacja prowadzona jest w sposób ciągły. O terminach poszczególnych szkoleń będziemy Państwa informować na bieżąco. Uczestnictwo w szkoleniach jest bezpłatne i obejmuje udział w szkoleniu, komplet materiałów dydaktycznych oraz poczęstunek. Informacje dodatkowe: uczestnictwo w szkoleniach jest bezpłatne i obejmuje udział w szkoleniu, komplet materiałów dydaktycznych oraz poczęstunek. Po zakończeniu szkolenia uczestnicy mogą</p>
<p>9 skorzystać z doradztwa w zakresie objętym szkoleniem. Projekt obejmuje swym zasięgiem powiat mławski, płoński, żuromiński, przasnyski i ciechanowski. Chętnych prosimy o wypełnienie formularza rekrutacyjnego dostępnego na stronie internetowej: i przesłanie go na adres: lub kontakt z Biurem Projektu w Ciechanowie, ul. 17 Stycznia 7; tel Szkolenia są współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Źródło: NGO.pl ZAPROSZENIE NA X MAZOWIECKIE FORUM INICJATYW POZARZĄDOWYCH Federacja MAZOWIA i Stowarzyszenie BORIS mają przyjemność zaprosić Państwa na X jubileuszowe Mazowieckie Forum Inicjatyw Pozarządowych pod hasłem W procesie. Termin: 7 listopada 2013 roku (czwartek), w godz Lokalizacja: Centrum Szkolenia Gazownictwa, ul. Kasprzaka 25, Warszawa. Rekrutacja trwa do 31 października br. Formularz zgłoszeniowy, Program wydarzenia - eckie_forum_inicjatyw_pozarzadowych.html Myślą przewodnią tegorocznego Forum są procesy zachodzące wewnątrz sektora pozarządowego i w jego otoczeniu. Dostrzegamy postępującą profesjonalizację wielu organizacji, jednak są wciąż miejsca na mapie Mazowsza, gdzie w działaniach lokalnych nie można wystarczająco rozwinąć skrzydeł przez brak środków, wiedzy, rąk do pomocy czy wypalenie liderów. Nie chcemy jednak popadać w pesymistyczny ton, dlatego też należy zastanowić się nad tym, co my jako osoby współtworzące trzeci sektor możemy zrobić dla naszego wspólnego dobra. Jak wykorzystać proces z myślą o najbliższym otoczeniu i naszych organizacjach. W ramach III bloków tematycznych odbędzie się 9 sesji: I. Perspektywa» III sektor Mazowsza i fundusze europejskie W sesji udział wezmą: Paweł Chorąży (dyrektor Departamentu Zarządzania Europejskim Funduszem Społecznym w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego), Przedstawiciel/ka Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego; Bartosz Mioduszewski (wiceprezes Zarządu Federacji MAZOWIA, Fundacja Aktywizacja). Panel poprowadzą: Agata Wiśniewska-Górczewska (Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych) oraz Michał Dymkowski (Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych).» Ku wizji rozwoju III sektora - wymiar regionalny i ogólnopolski. Sesję poprowadzi: Zbigniew Wejcman (Stowarzyszenie BORIS).» Polka powiatowa, zielona modernizacja i fundusze unijne - co mają ze sobą wspólnego? W sesji udział wezmą: Beata Maciejewska (Fundacja Przestrzenie Dialogu, autorka książki Polka powiatowa i zielona modernizacja"), Dariusz Szwed (Zielony Instytut), Aleksander Woźniak (Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich) II. Potencjał» "Zgodnie z projektem" - gra symulacyjna. Grę poprowadzą osoby związane z Fundacją Wspierania Edukacji i Rozwoju Innowatorium - Marcin Mitzner i Teodor Sobczak.</p>
<p>10 » Coś więcej niż plakat - alternatywne drogi lokalnej promocji. W sesji udział wezmą: Agnieszka Matan (LokaLOVE), Dorota Setniewska (NGO.pl)» Jak wykorzystać potencjał Internetu za pomocą darmowych narzędzi. W sesji udział wezmą: Karolina Kochowicz (Fundacja TechSoup), Katarzyna Woclaw (Google Poland), Małgorzata Kosacka (Aegis Media / iprospect) III. Praktyka» Jak skutecznie postępować w sytuacji sporu?. Warsztat poprowadzi: Dariusz Pomianowski.» Zarządzanie osobistą energią. Warsztat poprowadzi: Paweł Krzywicki (Szkoła Liderów - Doradztwo i Szkolenia).» Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o ciałach dialogu, ale boicie się zapytać. W panelu udział wezmą: Adriana Sałak (Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego), Jakub Radzewicz (Fundacja Civis Polonus, przewodniczący Zarządu Polskiej Rady Organizacji Młodzieżowych), Piotr Todys (prezes Zarządu Federacji MAZOWIA, Fundacja TUS).» Udział w Forum «Formularze zgłoszeniowe prosimy przesyłać do 31 października 2013 r. na adres lub faksem na nr tel , lub pocztą/osobiście do biura Federacji MAZOWIA (ul. Ordynacka 9/11, Warszawa z dopiskiem MFIP ). Organizatorami Mazowieckiego Forum Inicjatyw Pozarządowych są Federacja MAZOWIA i Stowarzyszenie BORIS. Patronem medialnym jest portal ngo.pl. Forum jest dofinansowane ze środków Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich. Źródło: NGO.pl ZMIANA DANYCH ORGANIZACJI A UMOWA Z GRANTODAWCĄ NGO.PL Organizacje pozarządowe wcale nie tak rzadko zmieniają swe siedziby, a więc i ich adresy, wybierają nowych członków zarządu czy innych władz, dokonują zmian zapisów w statucie czy numeru rachunku bankowego. Kogo informować o tych zmianach i czy grantodawca też powinien o nich wiedzieć odpowiada doradczyni serwisu poradnik.ngo.pl. autor(ka): Ewa Woldan-Jakubczyk ( PYTANIE OD ORGANIZACJI: Nasze stowarzyszenie całkiem niedawno podjęło decyzję o tym, że zrezygnujemy z usług dotychczasowego banku. W związku z tym otworzyliśmy konto w nowym banku i zmienił się nam numer rachunku bankowego. Zastanawiamy się, kogo powinniśmy poinformować o tej zmianie. Mamy obecnie dotację z miasta i zastanawiamy się, czy wystarczy poinformować tylko urząd skarbowy. Zmiany w organizacji Organizacje pozarządowe w trakcie swojej działalności podejmują bardzo różne decyzje dotyczące zmian w swojej działalności, zasad prowadzenia organizacji czy zmian zarządu. Wiele zmian pociąga za sobą konieczność dokonania zmian w statucie organizacji ponieważ w tym dokumencie zawarte są zasady regulujące działania. W stowarzyszeniach zmiany są zazwyczaj dokonywane poprzez walne zebrania członków, choć kompetencje w pewnych zakresach może mieć też zarząd stowarzyszenia szczegóły są zapisane w statucie każdej organizacji. Kogo informować Nie wszystkie zmiany, które zachodzą w organizacji, muszą być zgłoszone innym podmiotom. Część informacji jest przechowywana w postaci uchwał wewnętrznych w organizacji. Dane, które są zapisane w rejestrze Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), zgłoszone w urzędzie skarbowym czy statystycznym powinny być aktualizowane na bieżąco poprzez zgłoszenie ich właściwym urzędom. W przypadku KRS obowiązuje termin 7 dni kalendarzowych od daty zaistnienia zmiany. Jeśli organizacja ma zobowiązania zewnętrze w postaci różnych umów podpisanych z jej partnerami, na przykład urzędem miasta na realizację zadania publicznego, to również ma obowiązek zaktualizowania danych, które bezpośrednio mogą dotyczyć umowy.</p>
<p>11 Umowy o dofinansowanie lub o współpracy często zawierają dodatkowe zapisy, zobowiązujące do tego, aby strony umowy wzajemnie informowały się o wszelkich zmianach mających istotny wpływ na realizację postanowień umowy, w tym na przykład numeru konta bankowego, nazwy organizacji czy zmiany zarządu organizacji. To bardzo ważny obowiązek, szczególnie jeśli umowa ma charakter zobowiązania finansowego i jest dotacją. Warto przypomnieć, że jednostki samorządu terytorialnego udzielające dotacji na zadania publiczne mają prawo wprowadzić do umowy o dotację dodatkowe zapisy, inne niż te, które wynikają ze wzoru umowy zawartego w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej. Zapisy te zwykle narzucają dodatkowe obowiązki lub precyzują ogólne zapisy. Odpowiadając na pytanie organizacji Odnosząc się do pytanie czytelnika ngo.pl: informacja o zmianie numerze konta bankowego jest bardzo ważna zmianą danych w organizacji. Stowarzyszenie powinno niezwłocznie poinformować o tej zmianie urząd skarbowy oraz swoich partnerów zewnętrznych, zwłaszcza grantodawców czy urzędy zlecające realizację zadań publicznych. Jak to konkretnie zrobić? Po podpisaniu umowy z bankiem organizacja powinna poprosić bank o wystawianie zaświadczenia o posiadanym numerze konta bankowego, a następnie zgłosić tę informację na zgłoszeniu aktualizacyjnym NIP- 2 do urzędu skarbowego. Powinna także przekazać tę informację, np. wysyłając kopie zaświadczenia, wszystkim podmiotom, z którymi ma podpisane umowy. PAMIĘTAJCIE: ZMIANĘ RACHUNKU BANKOWEGO TRZEBA ZGŁOSIĆ JAK NAJSZYBCIEJ. Podstawa prawna: Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 2001 r., Nr 17, poz. 209 z późn. zm.) Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 1991 r., Nr 46, poz. 203 z późn. zm.) Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wzoru oferty i ramowego wzoru umowy dotyczących realizacji zadania publicznego oraz wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania z dnia 15 grudnia 2010 r. (Dz. U. Nr 6, poz. 25) Źródło: NGO.pl Można ściągnąć kasę PROGRAMY MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO 2014 OGŁOSZONE Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogłosił programy na rok I nabór do programów odbędzie się do 30 listopada 2013 r. Tylko w przypadku Programu Dziedzictwo kulturowe, priorytet Ochrona zabytków, I nabór wniosków będzie trwał do 31 października 2013 r. Ogłoszono następujące programy rok 2014: Wydarzenia artystyczne - Muzyka - Teatr i taniec - Sztuki wizualne - Film - Promocja kultury polskiej za granicą Kolekcje - Narodowe kolekcje sztuki współczesnej</p>
<p>12 - Regionalne kolekcje sztuki współczesnej - Zamówienia kompozytorskie - Kolekcje muzealne Promocja literatury i czytelnictwa - Literatura - Promocja czytelnictwa - Czasopisma Edukacja - Edukacja kulturalna - Edukacja artystyczna - Edukacja medialna i informacyjna Obserwatorium kultury Dziedzictwo kulturowe - Wspieranie działań muzealnych - Kultura ludowa - Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą - Ochrona zabytków archeologicznych - Ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kulturowego Rozwój infrastruktury kultury - Infrastruktura kultury - Infrastruktura szkolnictwa artystycznego - Infrastruktura domów kultury I nabór do wskazanych wyżej programów odbędzie się w terminie do 30 listopada 2013 r. W przypadku Programu Dziedzictwo kulturowe, priorytet Ochrona zabytków, I nabór wniosków będzie trwał do 31 października 2013 r., Możliwość składania wniosków poprzez system EBOI zostanie uruchomiona w pierwszych dniach października 2013 r. Więcej informacji: OPRACOWAŁA: Agnieszka Puzio Dębska Pełnomocnik Burmistrza ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi tel , wew. 701, Newsletter jest dostępny na stronie internetowej Miasta Mława w zakładce Społeczeństwo, Organizacje Pozarządowe, Aktualności Wszelkie uwagi dotyczące przekazywanych treści, sugestie co do tego, co mogłoby się znaleźć w Newsletterze, proszę kierować na adres tel wew. 701</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 4
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
1d7dd2e2c93d6333128e8ddb4a4bbcb6
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.036,
"LY": 0.053,
"SP": 0.057,
"ID": 0.05,
"NA": 0.686,
"HI": 0.172,
"IN": 0.41,
"OP": 0.073,
"IP": 0.128,
"it": 0.056,
"ne": 0.554,
"sr": 0.076,
"nb": 0.194,
"re": 0.059,
"en": 0.043,
"ra": 0.059,
"dtp": 0.166,
"fi": 0.058,
"lt": 0.114,
"rv": 0.049,
"ob": 0.074,
"rs": 0.064,
"av": 0.065,
"ds": 0.069,
"ed": 0.053
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00565-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 66,069,993
| 21,114
| 100,611
|
http://docplayer.pl/2721017-Skrocona-instrukcja-obslugi-oprogramowania-uzytkowego-pomost.html
|
text/html
| 2016-10-22T18:15:45
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Skrócona instrukcja obsługi Oprogramowania Użytkowego POMOST Niniejszy dokument zawiera opis najbardziej typowych czynności wykonywanych w zakresie Obsługi Klienta w programie Pomost firmy Sygnity. Bardziej szczegółowe informacje są zawarte w pomocy do programu, dostępnej w dowolnym momencie pracy z programem poprzez przyciśnięcie klawisza F1. Rodziny...1 Wywiady...4 Wnioski...8 Decyzje...11 Listy wypłat...15 Realizacje niefinansowe...17 Rodziny Proces Obsługi Klienta w programie Pomost najwygodniej jest rozpocząć od rejestracji rodziny. W tym celu z głównego okna Pomostu wybieramy ikonę: Spowoduje to uruchomienie okna prezentującego listę rodzin zarejestrowanych w programie. Po uruchomieniu okna, kursor jest ustawiony w polu szybkiego wyszukiwania pod listą. Wpisanie w nim pierwszych liter szukanej rodziny i wciśnięcie przycisku Enter, spowoduje ograniczenie listy do rodzin o nazwie zaczynającej się od wpisanego tekstu. Za pomocą pola przed polem szybkiego wyszukiwania, możemy zmienić informację wg której wyszukujemy rodziny na inną np. z nazwy rodziny na numer albo datę rejestracji. Zaznaczenie pola Sortowanie oznacza, że lista jest ułożona wg wybranej informacji. Taki sposób szybkiego wyszukiwania i sortowania działa na wszystkich oknach list w programie. Aby zarejestrować nową rodzinę, wybieramy ikonę Dodaj u góry okna (ikona ta ma również taki sam wygląd na wszystkich oknach list w programie). Spowoduje ona uruchomienie okna szczegółowych danych rodziny. 1
2 Okno to, podobnie jak wszystkie okna służące do wprowadzania danych w programie posiada ikony Akceptuj i Anuluj. Wszystkie informacje wpisane na oknie, zostaną zapamiętane w programie dopiero po wybraniu ikony Akceptuj. Wybranie ikony Anuluj spowoduje rezygnację z zapamiętania informacji wpisanych na oknie. W jednym i drugim przypadku program poprosi nas o potwierdzenie naszych zamiarów. Na tym jak i na innych oknach aby wpisać informację, klikamy na nią myszką, bądź przyciskamy klawisz Tab tak długo, aż kursor znajdzie się w interesującym nas polu. Informacje wyróżnione kolorem niebieskim, są informacjami niezbędnymi do podania, aby można było zarejestrować rodzinę w programie (wyróżnienie to dotyczy również wszystkich innych okien do wprowadzania danych). Na oknie przedstawionym powyżej są to: Nazwa rodziny Data rejestracji program podpowiada datę bieżącą, ale można zmienić na wcześniejszą Pracownik prowadzący program podpowiada pracownika zalogowanego w programie Innymi przydatnymi informacjami są m.in. Numer rodziny nadany przez pracownika może być np. z teczki rodziny, w celu łatwiejszego odszukiwania w programie danych z dokumentacji papierowej Rejon przydatny w przypadku organizacji pracy uwzględniającej rejonizację. Po wypełnieniu podstawowych informacji przechodzimy na zakładkę Adres: Program ułatwia wprowadzanie adresów dzięki zapamiętywaniu raz wpisanych informacji. Jeśli w pierwszym wprowadzanym adresie wpiszemy nazwę ulicy, to podczas wprowadzania kolejnych adresów wystarczy wpisać jej pierwsze litery, aby program uzupełnił resztę nazwy. Można też wybrać 2
3 ulicę z listy rozwijalnej prezentującej wszystkie dotychczas wpisane ulice w miejscowości. Podobnie zapamiętywane są kody pocztowe. Przechodzimy na zakładkę Członkowie rodziny: Aby zarejestrować rodzinę należy podać przynajmniej jedną osobę. Możemy to zrobić wybierając przycisk Dodaj aby zarejestrować nową osobę, albo Dodaj z listy aby wyszukać osobę spośród osób wcześniej zarejestrowanych w programie. Zalecamy zawsze zaczynać od Dodaj z listy, aby upewnić się, czy osoba nie była już wcześniej zarejestrowana w systemie. Po wybraniu przycisku Dodaj otworzy się okno do wprowadzenia danych osoby: Aby zarejestrować osobę, konieczne jest podanie co najmniej jednej z trzech informacji: Nazwiska, numeru PESEL lub Pseudonimu. Po wpisaniu poprawnego numeru PESEL program sam uzupełni Płeć oraz Datę urodzenia osoby. Każdej osobie możemy podać adres stałego zameldowania, adres tymczasowego zameldowania oraz adres czasowego miejsca pobytu bez zameldowania. Możemy również zdecydować, który z tych adresów ma być adresem do korespondencji. Jeśli wcześniej wprowadziliśmy adres rodziny, to program skopiuje go na osoby w rodzinie nie trzeba go podawać drugi raz. Po wprowadzeniu wszystkich potrzebnych danych, wybieramy ikonę Akceptuj, co powoduje powrót do okna danych rodziny. W razie wpisania informacji podobnych do innej wcześniej zarejestrowanej osoby, program ostrzeże nas o tym fakcie i pozwoli zdecydować czy jest to ta sama osoba czy inna. W przypadku nieprawidłowego wpisania jakiejś informacji, program poinformuje nas o tym komunikatem i pozwoli na jej poprawienie (odpowiednie pole zostanie wyróżnione czerwoną obwódką). 3
4 W ten sam sposób możemy dodać pozostałych członków rodziny. Aby wprowadzić informację czy osoba prowadzi wspólne, czy oddzielne gospodarstwo, wystarczy kliknąć myszką w odpowiednie pole w kolumnie Wspólnie gospodaruje. Krzyżyk w tym polu oznacza wspólne gospodarowanie z rodziną. W podobny sposób wybieramy głowę rodziny poprzez kliknięcie ustawiające krzyżyk w kolumnie Głowa rodziny. Klikając w trzy kropki po prawej stronie kolumny Pokrewieństwo z głową rodziny wybieramy ze słownika stopień pokrewieństwa poszczególnych osób. Dla głowy rodziny Pomost automatycznie ustawia stopień pokrewieństwa nie dotyczy. W przypadku osób przechodzących z rodziny do rodziny bardzo istotną informacją jest data od której osoba należy do rodziny. Ustawiamy ją bezpośrednio w kolumnie Należy do rodziny od. Program dopilnuje, aby okresy przynależności osoby do wspólnego gospodarstwa w różnych rodzinach nie pokrywały się, informując nas o tym odpowiednim komunikatem i prosząc o podanie innej daty. Aby usunąć osobę z rodziny wybieramy przycisk Usuń. Usuwa on osobę ze składu rodziny, ale dane osoby pozostają w programie, tak aby można było ją w przyszłości dodać do tej lub innej rodziny. W razie potrzeby program poprosi nas o podanie daty i powodu wyrejestrowania osoby z rodziny. Po uzupełnieniu wszystkich informacji wybieramy ikonę Akceptuj na oknie rodziny, aby zapamiętać rodzinę wraz z jej członkami. Spowoduje to powrót do okna listy rodzin, gdzie będzie widoczna nowo zarejestrowana rodzina. Można wielokrotnie poprawiać informacje o rodzinie za pomocą ikony Modyfikuj, albo przeglądać za pomocą Przeglądaj. Obie ikony są również wspólne dla wszystkich okien list w programie. Za pomocą przycisków umieszczonych nad listą: Wywiady, Sprawy i Praca socjalna możemy rejestrować wywiady przeprowadzone z rodziną oraz wnioski, decyzje i pracę socjalną dotyczącą rodziny, co przedstawimy w następnych rozdziałach. Wywiady Aby zarejestrować wywiad środowiskowy, wybieramy odpowiednią rodzinę na oknie listy rodzin i wybieramy przycisk Wywiady. Pokaże się okno, którego górna część prezentuje wykaz wywiadów przeprowadzonych z rodziną, a dolna informacje o wywiadzie, na którym ustawiony jest górny wykaz. Wykaz zawsze zawiera co najmniej jedną pozycję sytuację bieżącą rodziny. Nie jest ona wywiadem, ale miejscem do którego wpisujemy najbardziej aktualne informacje o sytuacji rodziny. W szczególności, dla nowo zarejestrowanej rodziny, dla której nie wprowadzono jeszcze żadnego wywiadu, sytuacja bieżąca jest jedyną pozycja na liście. Wprowadzanie wywiadu rozpoczynamy od wyboru ikony Modyfikuj dolnej części okna., co spowoduje uaktywnienie 4
5 W dolnej części okna wybieramy z listy rozwijalnej Rodzaj opisu sytuacji, który odpowiada części wywiadu jaki mamy wprowadzić. Oprogramowanie umożliwia rejestrację wszystkich 9 części wywiadu. Aby wyręczyć nas w najczęstszych przypadkach, program podpowiada pierwszemu wywiadowi z rodziną rodzaj wywiad środowiskowy własny (w JOPS), odpowiadający 1 części wywiadu, a każdemu następnemu aktualizacja części I wywiadu środowiskowego czyli część 4. Po wyborze części wywiadu, wybieramy przycisk Szczegółowe dane wywiadu. Okno szczegółowych danych wywiadu zostało opracowane z myślą o łatwym przenoszeniu informacji z wywiadu w formie papierowej do komputera, dlatego kolejność ekranów jest taka sama jak kolejność stron w wywiadzie papierowym, a ułożenie informacji na każdym ekranie odpowiada ułożeniu informacji na stronie. Po wypełnieniu fragmentu widocznego na ekranie komputera przechodzimy ikoną ikonę do następnej części. Można w każdej chwili wrócić do poprzedniego ekranu przyciskając, albo skoczyć do interesującego nas fragmentu za pomocą listy rozwijalnej u góry okna. 5
6 Przykładowo, z powyżej przedstawionego pierwszego ekranu, ikona ekranu: przeniesie nas do kolejnego Podajemy na nim Przyczyny wystąpienia z wnioskiem o udzielenie pomocy. W tym celu po prostu klikamy myszką, tak aby zaznaczenie pojawiło się w polu przy odpowiednim problemie rodziny. Ważnym ekranem są Członkowie rodziny, odpowiadający drugiej stronie wywiadu papierowego: Informacje: Stan cywilny i Stopień pokrewieństwa można podać bezpośrednio na liście członków rodziny za pomocą kliknięcia w trzy kropki umieszczone po prawej stronie tych informacji. Jeśli w papierowym wywiadzie mamy osoby, których wcześniej nie zarejestrowaliśmy, to nie musimy opuszczać okna wywiadu wystarczy wybrać przycisk Zmień skład i dodać lub usunąć osoby w sposób opisany w rozdziale o rodzinie. Informacja Skład rodziny, umieszczona u dołu okna, jest wymagana do zbioru centralnego. Kolejnym ekranem są Członkowie rodziny c.d., odpowiadający trzeciej stronie wywiadu papierowego: 6
7 Za pomocą trzech kropek umieszczonych na wykazie członków rodziny można podać wykształcenie, pozycję na rynku pracy, sytuację zdrowotną i dochody poszczególnych osób. Wypełnienie dochodów spowoduje obliczenie przez program łącznego dochodu miesięcznego rodziny, dochodu na osobę oraz kryterium dochodowego. Informacja Główne źródło utrzymania rodziny jest wymagana do sprawozdawczości. Po wypełnieniu wszystkich ekranów (ostatnim jest Plan pomocy), wybieramy ikonę Akceptuj wychodząc z okna szczegółowych danych wywiadu i wracając na okno listy wywiadów. Aby wywiad mógł być dołączony do wniosku i decyzji, należy na tym oknie zaznaczyć pole wywiad kompletny, a następnie wybrać ikonę Akceptuj. W efekcie na liście zobaczymy nowo utworzony wywiad, a powyżej nową sytuację bieżącą rodziny, z której w przyszłości będzie można utworzyć kolejny wywiad (aktualizację). Wprowadzając aktualizację (cz. 4), nie trzeba wpisywać jeszcze raz tych samych danych, które podaliśmy w poprzednim wywiadzie. Wprowadzamy tylko zmiany, posługując się przyciskami Aktualizacja sytuacji. Przykładowo, przycisk Aktualizacja sytuacji rodzinnej uruchomi opisany wyżej ekran Członkowie rodziny. Najszybszym sposobem naniesienia na nim zmian jest wybór przycisku Sytuacja członka rodziny. Uruchamia on okno, na którym możemy zmienić wszystkie dane dotyczące osoby. Aby nanoszenie zmian było jeszcze szybsze, możemy przechodzić do danych kolejnych członków rodziny, bez konieczności wychodzenia z okna. W tym celu używamy ikonę. 7
8 Wnioski Aby zarejestrować wniosek, na oknie listy rodzin wybieramy odpowiednią rodzinę i wybieramy przycisk Sprawy, co powoduje uruchomienie okna z listą spraw dotyczących wybranej rodziny. Możliwa jest również inna kolejność działań: z głównego okna Pomostu wybieramy ikonę: Wówczas uruchamiane jest to samo okno, ale prezentuje ono wszystkie sprawy zarejestrowane w programie. Przy tym sposobie postępowania zaczynamy od rejestracji wniosku i dopiero w jej trakcie wybieramy istniejącą lub rejestrujemy nową rodzinę. W dalszym ciągu opisu przedstawiony jest pierwszy sposób postępowania, czyli wejście na okno spraw z okna rodzin. Dla nowo zarejestrowanej rodziny okno spraw ma następujący wygląd: Na górnej liście prezentowane są wszystkie wnioski dotyczące rodziny. Na dolnej wszystkie decyzje dotyczące wniosku, na którym ustawiona jest górna lista. Aby zarejestrować nowy wniosek wybieramy ikonę Dodaj uruchomienie okna rejestracji wniosku: u góry okna. Spowoduje to 8
9 Najważniejsze informacje to: Data rejestracji - jest podpowiadana jako bieżąca, ale można ją zmienić na wcześniejszą, zgodnie ze stanem faktycznym. Numer urzędowy - istnieje możliwość automatycznego nadawania numerów urzędowych m.in. wniosków i decyzji. Jeśli korzystamy z tej możliwości, numer jest tworzony przez program, inaczej należy go wpisać samemu. Automatyczne nadawanie numerów ustawia się w roli Administratora poprzez menu: Kontrola: Def. autonumeracji szczegóły w pomocy do Administracji Pomostem. L.Dz. numer wniosku w dzienniku podawczym. Rodzina jeśli weszliśmy na okno spraw z okna listy rodzin, to rodzina jest ustawiona automatycznie, inaczej trzeba ją wybrać za pomocą ikony z listy rodzin, z możliwością rejestracji nowej rodziny Podmiot czyli osoba, której dotyczy wniosek. Pomost podpowiada tutaj osobę będącą głową rodziny, ale w razie czego można ją zmienić ikoną. Wnioskodawca jest podpowiadany jako osoba zainteresowana, jeśli wybierzemy z listy rozwijalnej coś innego, to pojawi się dodatkowe pole, gdzie można wprowadzić szczegóły osoby lub instytucji wnioskującej Rodzaj wniosku, Wnioskowana pomoc wybieramy z listy rozwijalnej. Treść - przyda się jeśli będziemy chcieli wydrukować wniosek formalny Po uzupełnieniu potrzebnych danych wybieramy ikonę Akceptuj Nowo zarejestrowany wniosek pojawia się na liście: wychodząc z okna wniosku. Wniosek ma status rejestrowany, co oznacza, że można dowolnie uzupełniać jego dane poprzez wybór ikony Modyfikuj, a nawet usunąć ikoną Usuń. Za pomocą menu Wydruki można wydrukować wniosek formalny, notatkę służbową, prośbę o uzupełnienie dokumentów itp. U góry okna pojawił się przycisk Rozpatrzenie wniosku wybieramy go, aby uruchomić okno przedstawione poniżej: 9
10 Przełącznik u góry okna pozwala nam zdecydować czy wniosek ma być skierowany do podjęcia decyzji, czy załatwiony inaczej. Trzecia możliwość: zdecyduję później pozwala na pozostawienie wniosku w fazie rejestracji i akceptację okna bez utraty wprowadzonych danych (np. dołączonego wywiadu). Za pomocą ikony po prawej stronie pola Wywiad przeprowadzony dnia, wybieramy wywiad, który ma być dołączony do wniosku. Jeżeli wcześniej nie wprowadziliśmy wywiadu do komputera, możemy to zrobić z tego miejsca w sposób opisany w rozdziale o wywiadzie. W polu Rodzaj decyzji wybieramy czy wniosek będzie załatwiony pozytywnie czy odmownie. Poniżej możemy podać jeden lub kilka Planowanych rodzajów świadczenia. Przed wyborem rodzaju świadczenia możemy zdecydować, czy będzie to świadczenie z zadań gminnych czy powiatowych oraz czy będzie to świadczenie ustawowe czy pozaustawowe (z programu rządowego). Samego wyboru świadczenia dokonujemy poprzez ikonę Dodaj. Otwiera ona okno wyboru rodzajów świadczeń: Grupujące rodzaje świadczeń wyróżnione są pogrubionym pismem. Wybór takiego świadczenie powoduje rozwinięcie szczegółowych rodzajów świadczeń, z których wybieramy konkretny. Wpisanie początkowych cyfr kodu lub liter opisu (żółte pole u dołu okna) spowoduje szybsze wyszukanie interesującego nas rodzaju świadczenia. Po wpisaniu wszystkich informacji wybieramy ikonę Akceptuj która zamyka okno rozpatrzenia wniosku. 10
11 Decyzje W wyniku rozpatrzenia wniosku lista spraw otrzymuje następujący wygląd: Wniosek ma status do podjęcia decyzji, dalsza zmiana jego danych nie jest już możliwa, chyba że wybierzemy przycisk Zwróć do rozpatrzenia. Aby utworzyć decyzję wybieramy przycisk Utwórz decyzję z wniosku, który uruchomi okno projektu decyzji: Jeśli określiliśmy odpowiednie informacje podczas rozpatrzenia wniosku, Rodzaj decyzji (przyznanie świadczenia albo odmowa) oraz Rodzaj świadczenia zostaną uzupełnione automatycznie. Jeśli w wywiadzie dołączonym do wniosku były określone dochody i inne potrzebne informacje program wyliczy również sam Kwotę przyznanego świadczenia (w przypadku zasiłku stałego, okresowego oraz pomocy dla rodzin zastępczych). Aby zobaczyć szczegółowe dane świadczenia, wybieramy ikonę po prawej stronie świadczenia (za kwotą) co spowoduje pojawienie się okna: 11
12 Zawartość powyższego okna będzie różna dla różnych rodzajów świadczeń. Możemy tu zmienić różne szczegóły dotyczące przyznawanego świadczenia, takie jak okres przyznania i kwotę przyznaną. Wybór ikony spowoduje wyświetlenie sposobu w jaki program obliczył kwotę świadczenia, co również przedstawiono powyżej. Aby utworzyć plan wypłat dla świadczenia finansowego, wybieramy przycisk Plan wypłat, co spowoduje wyświetlenie okna: Program ustawia domyślnie podmiot decyzji jako Odbiorcę wypłaty. Za pomocą przycisków po prawej stronie odbiorcy możemy go zmienić na inną osobę albo instytucję. W podobny sposób można zmienić Sposób wypłaty, Konto bankowe na które ma być przelana wypłata (można je dodać z tego miejsca) oraz planowany dzień miesiąca wypłaty. Program można tak sparametryzować, aby przenosił planowaną datę wypłaty wypadającą w dzień wolny na późniejszy lub wcześniejszy dzień roboczy. Jeśli zachodzi konieczność podziału wypłaty świadczenia na różnych odbiorców, wpisujemy część kwoty jaką ma otrzymać pierwszy odbiorca i wybieramy przycisk Podziel. 12
13 Program wpiszę resztę z kwoty przyznanej w drugą część wypłaty i pozwoli wybrać innego odbiorcę i pozostałe informacje. Zaznaczenie opcji plan liczony wg dni spowoduje, że wypłata za niepełny pierwszy i / lub ostatni miesiąc zostanie zmniejszona proporcjonalnie do liczby dni w których trwa okres przyznania świadczenia. Po ustawieniu danych wybieramy przycisk Utwórz plan wypłat automatycznie co spowoduje wyświetlenie okna: Okno prezentuje utworzony plan wypłat wraz z ewentualnym podziałem. W razie potrzeby poszczególne wypłaty miesięczne i ich części można jeszcze dowolnie zmieniać (kwoty, daty, odbiorcy, sposoby wypłaty). Można to robić także po zatwierdzeniu decyzji tak długo jak wypłata nie zostanie umieszczona na liście wypłat. Utworzony plan wypłat akceptujemy ikoną Akceptuj, wracając do okna decyzji. W oknie decyzji przechodzimy na zakładkę Dane decyzji: Powody przyznania pomocy program uzupełnia automatycznie na podstawie wywiadu. Ikony po prawej stronie pól Podstawa prawna i Uzasadnienie służą do wykorzystania wzorców podstaw i uzasadnień. Raz zdefiniowane wzorce, przypisane do rodzaju decyzji i rodzaju świadczenia 13
14 będą się podpowiadać w każdej następnej decyzji tego rodzaju. Definiowanie wzorców i przypisanie ich do odpowiednich rodzajów decyzji następuje w roli Administrator w menu: Parametryzacja Powiązania dla wydruków szczegóły w pomocy do Administracji Pomostem. We wzorcu uzasadnienia decyzji możemy podać następujące znaczniki: , , , , . Jeśli zdefiniujemy sobie taki wzorzec, to w treści uzasadnienia konkretnej decyzji znaczniki te zamienią się w konkretne informacje obliczone na podstawie wywiadu. Jeśli nie zdefiniujemy wzorca dla jakiegoś rodzaju decyzji, to przy pierwszej takiej decyzji program zapyta nas czy wpisana dla niej podstawa / uzasadnienie ma się podpowiadać w kolejnych decyzjach tego rodzaju. Po wpisaniu wszystkich danych na oknie decyzji, wybieramy ikonę Akceptuj. Na dolnej liście okna spraw pojawia się nowo utworzona decyzja o statusie projekt, a wniosek na górnej liście zmienia status na: do kolejnej decyzji. Kolejne ikony dotyczące dolnej listy mają następujące znaczenie: przeglądanie decyzji modyfikacja decyzji usunięcie decyzji wydruk bezpośredni decyzji wydruk decyzji z edycją ponowne wydrukowanie wcześniej zapisanego gotowego wydruku decyzji Wydruki decyzji korzystają z szablonów, przypisanych podobnie jak wzorce podstaw prawnych i uzasadnień do rodzajów decyzji i świadczeń. Wszystkie szablony wydruków są modyfikowalne korzystająć z roli Administrator i menu: Parametryzacja Powiązana dla wydruków możemy dowolnie zmienić wygląd i zawartość szablonu wydruku szczegóły w pomocy do Administracji. Za pomocą przycisku Zatwierdź decyzje dokonujemy zatwierdzenia po tej czynności decyzja może być realizowana, można ją również doręczyć, uprawomocnić, natomiast nie jest już możliwa modyfikacja ani usunięcie decyzji. 14
15 W razie pomyłki zatwierdzenie decyzji można cofnąć za pomocą przycisku Cofnij zatwierdzenie możliwe jest to dopóki dla decyzji nie ma realizacji ani decyzji zmieniających. Zatwierdzoną decyzję można zmienić poprzez wydanie kolejnej decyzji w sprawie. Służy do tego przycisk Utwórz decyzję z decyzji. Po jego wybraniu, zostaniemy poproszeni o wskazanie czy będzie to decyzja rewaloryzacyjna, zmieniająca zastępująca lub niezastępująca, wydawana w trybie nadzoru lub na podstawie orzeczenia NSA. Po dokonaniu wyboru, pojawi się okno projektu decyzji, opisane wyżej. Możemy na nim uściślić dane decyzji poprzez zmianę pola Rodzaj decyzji. Przykładowo, aby zakończyć lub uchylić decyzję, należy najpierw wskazać, że będzie to decyzja zmieniająca zastępująca, a następnie na oknie projektu nowej decyzji w polu Rodzaj decyzji wybrać zakończenie decyzji. Po akceptacji okna projektu decyzji, nowa decyzja pojawi się na dolnej liście jako kolejna w tej samej sprawie. Ustawiając na niej dolną listę, możemy ją wydrukować i zatwierdzić tak samo jak decyzję pierwotną. Zdarza się, że jeden wniosek dotyczy różnych rodzajów pomocy. Wówczas z tego samego wniosku możemy wydać więcej niż jedną decyzję. W tym celu należy ponownie użyć przycisku Utwórz decyzję z wniosku. Wszystkie decyzje z wniosku będą widoczne na dolnej liście okna spraw. Jeśli nie chcemy już tworzyć kolejnych decyzji z naszego wniosku, wybieramy przycisk Zakończ wniosek. Po wykonaniu tej czynności, przycisk Utwórz decyzję z wniosku nie będzie już dostępny. Zakończenei wniosku jest konieczne jeśli musimy wyrejestrować osobę z rodziny. Listy wypłat Aby utworzyć listę wypłat wybieramy z głównego okna Pomostu ikonę. Spowoduje to uruchomienia okna z wykazem wszystkich list wypłat, na którym wybieramy przycisk Generacja listy za okres. Pojawi się okno parametrów generacji. 15
16 Najczęściej używanymi parametrami wg których tworzymy listy wypłat są: Zakres generacji w postaci dat od do Sposób realizacji wypłaty np. konto bankowe, gotówka, przekaz pocztowy itp. Można też wybrać opcję wszystkie, wówczas program może utworzyć kilka list wypłat w jednej generacji. Rodzaje świadczeń możemy zaznaczyć jeden lub więcej rodzajów, jeśli nie zaznaczymy żadnego zostaną uwzględnione wszystkie. Zakładki umieszczone w dolnej części okna umożliwiają tworzenie listy wypłat wg wielu innych parametrów jak np. rejonów, adresów, odbiorców, czy też banków i kont. Po ustaleniu parametrów wybieramy ikonę Akceptuj, co spowoduje utworzenie listy wypłat i powrót do okna z wykazem list. Nowo utworzona lista ma status niezatwierdzona. Jej zawartość możemy przeglądać lub zmienić za pomocą przycisku Pozycje listy. Możemy również dodać do niej pozycje, wybierając je z listy wszystkich pozycji, które nie zostały jeszcze umieszczone na żadnej liście. Służy do tego przycisk Uzupełnij listę. Po wybraniu przycisku Zatwierdź, lista zmienia status na do wypłaty i dalsza zmiana zawartości listy nie jest już możliwa. 16
17 Za pomocą menu Wydruki możemy drukować listę wypłat w różnych postaciach. Wydruki list wypłat, podobnie jak wydruki decyzji, są oparte na szablonach, które można dowolnie modyfikować, wybierając potrzebne nam informacje. Za pomocą menu Eksport możemy eksportować listy wypłat w formie elektronicznych przelewów bankowych w różnych formatach, stosowanych w bankowości elektronicznej. Zarejestrowanie faktu wypłacenia listy odbywa się za pomocą przycisku Potwierdź listę i następnie w pojawiającym się oknie wybór przycisku Potwierdź wszystkie lub Potwierdź zaznaczone. Pobranie wszystkich pozycji powoduje zmianę statusu listy na wypłaty potwierdzone., natomiast realizacja wszystkich wypłat zaplanowanych w decyzji, przestawia status decyzji na wykonana. Realizacje niefinansowe Realizacje niefinansowe przedstawione zostaną na przykładzie posiłków przyznanych w ramach wieloletniego programu pomocy państwa w zakresie dożywania. Opracowanie decyzji przyznającej to świadczenie odbywa się w taki sam sposób jak opisany w rozdziale o decyzjach. Wybierając rodzaj świadczenia w decyzji, należy przestawić przełącznik na świadczenie pozaustawowe, a następnie wybrać grupę świadczeń program wieloletni pomoc państwa w zakresie dożywiania i rodzaj świadczenia posiłek. Na zakładce Pozostałe dane ustawiamy jednego lub więcej świadczeniobiorców, używając w tym celu ikon Dodaj, Modyfikuj, Usuń. Dla każdego ze świadczeniobiorców ustawiamy następujące informacje o posiłku: Przyznany na okres daty od do przez ile dni w tygodniu o pełnej wartości kwota jednego posiłku Typ posiłku: np. pełen obiad, jedno danie gorące, mleko; bułka / kanapki Realizator wybieramy z listy instytucję która będzie realizować posiłki; jeśli w wywiadzie podano miejsce nauki dziecka to program podpowie je automatycznie jako realizatora Świadczeniobiorca należy do grupy adresatów programu program może również podpowiedzieć tę informację na podstawie daty urodzenia osoby, o ile została podana. 17
18 Na oknie danych świadczenia, w odróżnieniu od świadczeń finansowych mamy zamiast planu wypłat plan zapotrzebowania. Jest on tworzony przez program automatycznie, jeśli w danych świadczenia zaznaczymy opcję Czy dokładnie wyliczać kwotę posiłku? to program uwzględni przy tworzeniu planu zapotrzebowania dni wolne ustawione w kalendarzu systemowym albo w kalendarzu indywidualnym dla instytucji realizującej posiłki. Plan zapotrzebowania możemy modyfikować ręcznie aż do wybrania przycisku Zakończ planowanie Decyzję zatwierdzamy w taki sam sposób jak opisany w rozdziale o decyzji. Aby rozliczyć posiłki wybieramy z głównego okna Pomostu ikonę instytucji., otwierającą okno z listą Przełącznik pod listą ustawiamy w pozycji pokaż instytucje, dla których istnieją posiłki do realizacji. Spowoduje to pokazanie na liście tylko tych instytucji, które zostały podane w decyzjach jako realizujące posiłki. Wybieramy instytucję, z której otrzymaliśmy dokument rozliczeniowy (fakturę) i wybieramy przycisk Osoby. 18
19 W pojawiającym się oknie mamy na pierwszej zakładce Krok 1 - Zakres decyzji listę wszystkich decyzji, w których realizatorem posiłku jest wybrana instytucja. Zaznaczamy wszystkie albo wybrane decyzje, po czym przechodzimy na drugą zakładkę Krok 2 - Zakres osób. Na tej zakładce widzimy wszystkich świadczeniobiorców z wybranych decyzji. Po zaznaczeniu wszystkich lub wybranych świadczeniobiorców, możemy za pomocą menu Operacje: Podpowiedz dane z planu zapotrzebowania podpowiedzieć liczy i kwoty posiłków ustalone w planie zapotrzebowania w decyzji. Program poprosi nas o podanie roku i miesiąca, którego dotyczy plan zapotrzebowania. Następnie posługując się np. fakturą otrzymaną ze szkoły nanosimy rzeczywiste kwoty i liczby posiłków, zmieniając bezpośrednio na liście kwoty i liczby różniące się w stosunku do planu zapotrzebowania. Można również postąpić w inny sposób: wprowadzić tylko liczbę posiłków poszczególnym osobom, a następnie za pomocą menu Operacje: Wprowadź sumaryczną kwotę dla świadczeń, wpisać jedną, zbiorczą kwotę z rachunku. W takim przypadku Pomost rozdzieli tę kwotę pomiędzy wszystkie zaznaczone osoby, kierując się wpisaną dla nich liczbą posiłków. Ostatnim etapem jest przejście na trzecią zakładkę Krok 3 - Zapis danych. 19
20 Po uzupełnieniu wymagalnych informacji przede wszystkim Numeru faktury, wybieramy przycisk Generuj w wyniku czego następuje rozliczenie posiłków i odpowiednie informacje zapisują się w programie dla celów sprawozdawczości. W podobny sposób do opisanego powyżej, możemy rozliczyć usługi opiekuńcze, a także pomoc rzeczową i zasiłki celowe rozliczane niefinansowo (także z programu rządowego). 20
Podręcznik użytkownika Systemu Informatycznego POMOST Standard (Std) "Przemoc w rodzinie narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz poszanowania godności osobistej. Władze
Soneta Sp z o.o. ul. Wadowicka 8a, wejście B 31-415 Kraków tel./fax +48 (12) 261 36 41 http://www.enova.pl enova Szkolenia Podręcznik Użytkownika Strona 1 z 67 Spis treści Wprowadzenie do modułu Szkolenia...4
PODRĘCZNIK UŻYTKOWNIKA DLA WERSJI 1.01-2-01 MODEL LOGICZNY SYSTEMU TOP-TEAM TT http://www.top-team.pl WARSZAWA 2008 CZĘŚĆ I Podręcznik Użytkownika Strona 2 Spis Treści INFORMACJE O PROGRAMIE...7 INSTALACJA
I-Bank Przewodnik dla klienta System do obsługi banku internetowego 1 Wstęp Witamy w pomocy do programu I-Bank! Pragniemy zaoferować Państwu jedną z unikalnych, a zarazem bardzo bezpiecznych usług dostępu
Wersja GP-1.2-5.6 Copyright 2013 Top-Team TT Sp. z o.o. www.top-team.pl Spis treści 1. Zmiany - informacje o zmianach w aplikacji... 1 1.1. Informacja o zmianach w aplikacji... 1 2. Wstęp do aplikacji
Przewodnik dla Klienta System do obsługi banku internetowego I-Bank 1 Spis treści Spis treści...2 1 Wstęp...3 2 Instalacja oprogramowania Java...4 2.1 Instalacja w systemie operacyjnym...4 2.2 Pierwsze
Dokumentacja użytkowa systemu RWD-2 Główny Urząd Nadzoru Budowlanego Październik 2012 Dokumentacja użytkowa systemu RWD-2 1 / 43 Spis treści 1. O systemie RWD-2... 2 2. Przygotowanie środowiska pracy...
BANK SPÓŁDZIELCZY w SKOCZOWIE Internetowa Obsługa Rachunku (instrukcja użytkownika) http://www.bs.skoczow.pl https://online.bs.skoczow.pl Bank Spółdzielczy w Skoczowie Internetowa Obsługa Rachunku SPIS
Aplikacja konkursowa NFZ-KO Moduł do elektronicznej wymiany danych pomiędzy świadczeniodawcami a Narodowym Funduszem Zdrowia w zakresie obsługi konkursu ofert Katowice, lipiec 2014 1 Wstęp... 4 1.1 Przygotowanie
BANK SPÓŁDZIELCZY w Nałęczowie Internetowa Obsługa Rachunku (instrukcja użytkownika) Wersja 01 http://www.bsnaleczow.pl SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 3 Bezpieczeństwo... 3 Konfiguracja... 4 Logowanie do
SOHO System Obsługi Hotelu Instrukcja obsługi programu http://www.novitus.pl j - 2 - SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI... 3 WPROWADZENIE... 8 1. WYMAGANIA SPRZĘTOWE I SYSTEMOWE... 9 2. PIERWSZE URUCHOMIENIE SYSTEMU
BANK SPÓŁDZIELCZY w Końskowoli Internetowa Obsługa Rachunku (instrukcja użytkownika) Wersja 04 http://www.bskonskowola.pl SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 3 Bezpieczeństwo... 3 Konfiguracja... 4 Logowanie do
Aplikacja konkursowa NFZ-KO Moduł do elektronicznej wymiany danych pomiędzy świadczeniodawcami a Narodowym Funduszem Zdrowia w zakresie obsługi konkursu ofert Katowice, październik 2012 1 Wstęp... 4 1.1
BANK SPÓŁDZIELCZY w Józefowie nad Wisła Internetowa Obsługa Rachunku (instrukcja użytkownika) http://www.bsjozefow.pl Bank Spółdzielczy w Józefowie nad Wisłą SPIS TREŚCI Wprowadzenie...3 Bezpieczeństwo...3
Instrukcja Obsługi Programu PPM Prywatna Praktyka Medyczna Producent programu - Syriusz Sp. z o.o. www.ppm.syriusz.eu [email protected] Rzeszów luty 2011r. Instrukcja obsługi programu PPM Prywatna Praktyka
SOHO System Obsługi Hotelu Instrukcja obsługi programu http://www.novitus.pl j - 2 - SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI... 3 WPROWADZENIE... 7 1. WYMAGANIA SPRZĘTOWE I SYSTEMOWE... 8 2. PIERWSZE URUCHOMIENIE SYSTEMU
Załącznik nr 2 do Uchwały Nr../2013 Zarządu Polskiego Banku Spółdzielczego w Ciechanowie z dnia....r. PRZEWODNIK DLA KLIENTA OFERTA DLA ŚREDNICH I DUŻYCH PRZEDSIĘBIORSTW Ciechanów, 2013 Strona 2 Spis treści
Załącznik nr 1 do Regulaminu usług SBE w Banku Spółdzielczym w Bielsku Podlaskim. INSTRUKCJA UŻYTKOWNIKA USŁUGI INTERNET BANKING W BANKU SPÓŁDZIELCZYM W BIELSKU PODLASKIM https://konto.bsbielsk.pl SPIS
Załącznik nr 17. 2 do Instrukcji świadczenia usług w zakresie prowadzenia rachunków bankowych, wydawania kart do rachunków oraz usług bankowości elektronicznej dla Klientów indywidualnych, SKO i PKZP w
Spis treści Logowanie... 4 Ustawienia konta...5 Użytkownicy... 7 *Kredyty ( Dodatkowe funkcjonalności - SaldeoSMART)...8 Menu Główne... 8 Dodanie nowego konta dla Firmy - Klienta Biura...10 Wybór formatu
Pomoc dla Systemu Ognik 1 / 76 Spis treści Praca z Programem... 4 Instalacja... 5 Instalacja na innej wersji... 10 Lokalizacja Programu... 10 Pierwsze Uruchomienie... 10 Aktualizacja Starszych Wersji...
Symfonia Start Faktura i Kasa Podręcznik użytkownika Wersja 2013 Windows jest znakiem towarowym firmy Microsoft Corporation. Adobe, Acrobat, Acrobat Reader, Acrobat Distiller są zastrzeżonymi znakami towarowymi
Program Płatnik A1 10.01.001 Dokumentacja użytkownika Tytuł dokumentu: Program Płatnik Dokumentacja użytkownika Wersja: 5.3 Data wydania: 2015-04-23 Dotyczy aplikacji: Płatnik A1 10.01.001 Spis treści
Portal Świadczeniodawcy 2 Portal Świadczeniodawcy Spis treści Rozdział I Wprowadzenie 4 Rozdział II Praca z programem 5 Rozdział III Obsługa okien 8 1 Moja struktura organizacyjna... 8 2 Umowy na realizację...
ROZDZIAŁ 9 RAKSSQL Kadry i Płace Spis treści Kadry 9-1 Umowy o pracę... 9-1 Dane podstawowe 9-3 Składniki wynagrodzenia dla umowy 9-5 Bilans otwarcia dla umowy 9-8 Umowy cywilnoprawne... 9-9 Kalendarz...
DRQ sp. z o.o., KRS 0000118370, Wydz. XI Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Krakowa-Śródmieścia, kapitał zakładowy 4.100.000 PLN ul. Podwale 3, 31-118 Kraków, Polska tel.
|
<doc fingerprint="12ff119f933c67e5">
<main>
<p>1 Skrócona instrukcja obsługi Oprogramowania Użytkowego POMOST Niniejszy dokument zawiera opis najbardziej typowych czynności wykonywanych w zakresie Obsługi Klienta w programie Pomost firmy Sygnity. Bardziej szczegółowe informacje są zawarte w pomocy do programu, dostępnej w dowolnym momencie pracy z programem poprzez przyciśnięcie klawisza F1. Rodziny...1 Wywiady...4 Wnioski...8 Decyzje...11 Listy wypłat...15 Realizacje niefinansowe...17 Rodziny Proces Obsługi Klienta w programie Pomost najwygodniej jest rozpocząć od rejestracji rodziny. W tym celu z głównego okna Pomostu wybieramy ikonę: Spowoduje to uruchomienie okna prezentującego listę rodzin zarejestrowanych w programie. Po uruchomieniu okna, kursor jest ustawiony w polu szybkiego wyszukiwania pod listą. Wpisanie w nim pierwszych liter szukanej rodziny i wciśnięcie przycisku Enter, spowoduje ograniczenie listy do rodzin o nazwie zaczynającej się od wpisanego tekstu. Za pomocą pola przed polem szybkiego wyszukiwania, możemy zmienić informację wg której wyszukujemy rodziny na inną np. z nazwy rodziny na numer albo datę rejestracji. Zaznaczenie pola Sortowanie oznacza, że lista jest ułożona wg wybranej informacji. Taki sposób szybkiego wyszukiwania i sortowania działa na wszystkich oknach list w programie. Aby zarejestrować nową rodzinę, wybieramy ikonę Dodaj u góry okna (ikona ta ma również taki sam wygląd na wszystkich oknach list w programie). Spowoduje ona uruchomienie okna szczegółowych danych rodziny. 1</p>
<p>2 Okno to, podobnie jak wszystkie okna służące do wprowadzania danych w programie posiada ikony Akceptuj i Anuluj. Wszystkie informacje wpisane na oknie, zostaną zapamiętane w programie dopiero po wybraniu ikony Akceptuj. Wybranie ikony Anuluj spowoduje rezygnację z zapamiętania informacji wpisanych na oknie. W jednym i drugim przypadku program poprosi nas o potwierdzenie naszych zamiarów. Na tym jak i na innych oknach aby wpisać informację, klikamy na nią myszką, bądź przyciskamy klawisz Tab tak długo, aż kursor znajdzie się w interesującym nas polu. Informacje wyróżnione kolorem niebieskim, są informacjami niezbędnymi do podania, aby można było zarejestrować rodzinę w programie (wyróżnienie to dotyczy również wszystkich innych okien do wprowadzania danych). Na oknie przedstawionym powyżej są to: Nazwa rodziny Data rejestracji program podpowiada datę bieżącą, ale można zmienić na wcześniejszą Pracownik prowadzący program podpowiada pracownika zalogowanego w programie Innymi przydatnymi informacjami są m.in. Numer rodziny nadany przez pracownika może być np. z teczki rodziny, w celu łatwiejszego odszukiwania w programie danych z dokumentacji papierowej Rejon przydatny w przypadku organizacji pracy uwzględniającej rejonizację. Po wypełnieniu podstawowych informacji przechodzimy na zakładkę Adres: Program ułatwia wprowadzanie adresów dzięki zapamiętywaniu raz wpisanych informacji. Jeśli w pierwszym wprowadzanym adresie wpiszemy nazwę ulicy, to podczas wprowadzania kolejnych adresów wystarczy wpisać jej pierwsze litery, aby program uzupełnił resztę nazwy. Można też wybrać 2</p>
<p>3 ulicę z listy rozwijalnej prezentującej wszystkie dotychczas wpisane ulice w miejscowości. Podobnie zapamiętywane są kody pocztowe. Przechodzimy na zakładkę Członkowie rodziny: Aby zarejestrować rodzinę należy podać przynajmniej jedną osobę. Możemy to zrobić wybierając przycisk Dodaj aby zarejestrować nową osobę, albo Dodaj z listy aby wyszukać osobę spośród osób wcześniej zarejestrowanych w programie. Zalecamy zawsze zaczynać od Dodaj z listy, aby upewnić się, czy osoba nie była już wcześniej zarejestrowana w systemie. Po wybraniu przycisku Dodaj otworzy się okno do wprowadzenia danych osoby: Aby zarejestrować osobę, konieczne jest podanie co najmniej jednej z trzech informacji: Nazwiska, numeru PESEL lub Pseudonimu. Po wpisaniu poprawnego numeru PESEL program sam uzupełni Płeć oraz Datę urodzenia osoby. Każdej osobie możemy podać adres stałego zameldowania, adres tymczasowego zameldowania oraz adres czasowego miejsca pobytu bez zameldowania. Możemy również zdecydować, który z tych adresów ma być adresem do korespondencji. Jeśli wcześniej wprowadziliśmy adres rodziny, to program skopiuje go na osoby w rodzinie nie trzeba go podawać drugi raz. Po wprowadzeniu wszystkich potrzebnych danych, wybieramy ikonę Akceptuj, co powoduje powrót do okna danych rodziny. W razie wpisania informacji podobnych do innej wcześniej zarejestrowanej osoby, program ostrzeże nas o tym fakcie i pozwoli zdecydować czy jest to ta sama osoba czy inna. W przypadku nieprawidłowego wpisania jakiejś informacji, program poinformuje nas o tym komunikatem i pozwoli na jej poprawienie (odpowiednie pole zostanie wyróżnione czerwoną obwódką). 3</p>
<p>4 W ten sam sposób możemy dodać pozostałych członków rodziny. Aby wprowadzić informację czy osoba prowadzi wspólne, czy oddzielne gospodarstwo, wystarczy kliknąć myszką w odpowiednie pole w kolumnie Wspólnie gospodaruje. Krzyżyk w tym polu oznacza wspólne gospodarowanie z rodziną. W podobny sposób wybieramy głowę rodziny poprzez kliknięcie ustawiające krzyżyk w kolumnie Głowa rodziny. Klikając w trzy kropki po prawej stronie kolumny Pokrewieństwo z głową rodziny wybieramy ze słownika stopień pokrewieństwa poszczególnych osób. Dla głowy rodziny Pomost automatycznie ustawia stopień pokrewieństwa nie dotyczy. W przypadku osób przechodzących z rodziny do rodziny bardzo istotną informacją jest data od której osoba należy do rodziny. Ustawiamy ją bezpośrednio w kolumnie Należy do rodziny od. Program dopilnuje, aby okresy przynależności osoby do wspólnego gospodarstwa w różnych rodzinach nie pokrywały się, informując nas o tym odpowiednim komunikatem i prosząc o podanie innej daty. Aby usunąć osobę z rodziny wybieramy przycisk Usuń. Usuwa on osobę ze składu rodziny, ale dane osoby pozostają w programie, tak aby można było ją w przyszłości dodać do tej lub innej rodziny. W razie potrzeby program poprosi nas o podanie daty i powodu wyrejestrowania osoby z rodziny. Po uzupełnieniu wszystkich informacji wybieramy ikonę Akceptuj na oknie rodziny, aby zapamiętać rodzinę wraz z jej członkami. Spowoduje to powrót do okna listy rodzin, gdzie będzie widoczna nowo zarejestrowana rodzina. Można wielokrotnie poprawiać informacje o rodzinie za pomocą ikony Modyfikuj, albo przeglądać za pomocą Przeglądaj. Obie ikony są również wspólne dla wszystkich okien list w programie. Za pomocą przycisków umieszczonych nad listą: Wywiady, Sprawy i Praca socjalna możemy rejestrować wywiady przeprowadzone z rodziną oraz wnioski, decyzje i pracę socjalną dotyczącą rodziny, co przedstawimy w następnych rozdziałach. Wywiady Aby zarejestrować wywiad środowiskowy, wybieramy odpowiednią rodzinę na oknie listy rodzin i wybieramy przycisk Wywiady. Pokaże się okno, którego górna część prezentuje wykaz wywiadów przeprowadzonych z rodziną, a dolna informacje o wywiadzie, na którym ustawiony jest górny wykaz. Wykaz zawsze zawiera co najmniej jedną pozycję sytuację bieżącą rodziny. Nie jest ona wywiadem, ale miejscem do którego wpisujemy najbardziej aktualne informacje o sytuacji rodziny. W szczególności, dla nowo zarejestrowanej rodziny, dla której nie wprowadzono jeszcze żadnego wywiadu, sytuacja bieżąca jest jedyną pozycja na liście. Wprowadzanie wywiadu rozpoczynamy od wyboru ikony Modyfikuj dolnej części okna., co spowoduje uaktywnienie 4</p>
<p>5 W dolnej części okna wybieramy z listy rozwijalnej Rodzaj opisu sytuacji, który odpowiada części wywiadu jaki mamy wprowadzić. Oprogramowanie umożliwia rejestrację wszystkich 9 części wywiadu. Aby wyręczyć nas w najczęstszych przypadkach, program podpowiada pierwszemu wywiadowi z rodziną rodzaj wywiad środowiskowy własny (w JOPS), odpowiadający 1 części wywiadu, a każdemu następnemu aktualizacja części I wywiadu środowiskowego czyli część 4. Po wyborze części wywiadu, wybieramy przycisk Szczegółowe dane wywiadu. Okno szczegółowych danych wywiadu zostało opracowane z myślą o łatwym przenoszeniu informacji z wywiadu w formie papierowej do komputera, dlatego kolejność ekranów jest taka sama jak kolejność stron w wywiadzie papierowym, a ułożenie informacji na każdym ekranie odpowiada ułożeniu informacji na stronie. Po wypełnieniu fragmentu widocznego na ekranie komputera przechodzimy ikoną ikonę do następnej części. Można w każdej chwili wrócić do poprzedniego ekranu przyciskając, albo skoczyć do interesującego nas fragmentu za pomocą listy rozwijalnej u góry okna. 5</p>
<p>6 Przykładowo, z powyżej przedstawionego pierwszego ekranu, ikona ekranu: przeniesie nas do kolejnego Podajemy na nim Przyczyny wystąpienia z wnioskiem o udzielenie pomocy. W tym celu po prostu klikamy myszką, tak aby zaznaczenie pojawiło się w polu przy odpowiednim problemie rodziny. Ważnym ekranem są Członkowie rodziny, odpowiadający drugiej stronie wywiadu papierowego: Informacje: Stan cywilny i Stopień pokrewieństwa można podać bezpośrednio na liście członków rodziny za pomocą kliknięcia w trzy kropki umieszczone po prawej stronie tych informacji. Jeśli w papierowym wywiadzie mamy osoby, których wcześniej nie zarejestrowaliśmy, to nie musimy opuszczać okna wywiadu wystarczy wybrać przycisk Zmień skład i dodać lub usunąć osoby w sposób opisany w rozdziale o rodzinie. Informacja Skład rodziny, umieszczona u dołu okna, jest wymagana do zbioru centralnego. Kolejnym ekranem są Członkowie rodziny c.d., odpowiadający trzeciej stronie wywiadu papierowego: 6</p>
<p>7 Za pomocą trzech kropek umieszczonych na wykazie członków rodziny można podać wykształcenie, pozycję na rynku pracy, sytuację zdrowotną i dochody poszczególnych osób. Wypełnienie dochodów spowoduje obliczenie przez program łącznego dochodu miesięcznego rodziny, dochodu na osobę oraz kryterium dochodowego. Informacja Główne źródło utrzymania rodziny jest wymagana do sprawozdawczości. Po wypełnieniu wszystkich ekranów (ostatnim jest Plan pomocy), wybieramy ikonę Akceptuj wychodząc z okna szczegółowych danych wywiadu i wracając na okno listy wywiadów. Aby wywiad mógł być dołączony do wniosku i decyzji, należy na tym oknie zaznaczyć pole wywiad kompletny, a następnie wybrać ikonę Akceptuj. W efekcie na liście zobaczymy nowo utworzony wywiad, a powyżej nową sytuację bieżącą rodziny, z której w przyszłości będzie można utworzyć kolejny wywiad (aktualizację). Wprowadzając aktualizację (cz. 4), nie trzeba wpisywać jeszcze raz tych samych danych, które podaliśmy w poprzednim wywiadzie. Wprowadzamy tylko zmiany, posługując się przyciskami Aktualizacja sytuacji. Przykładowo, przycisk Aktualizacja sytuacji rodzinnej uruchomi opisany wyżej ekran Członkowie rodziny. Najszybszym sposobem naniesienia na nim zmian jest wybór przycisku Sytuacja członka rodziny. Uruchamia on okno, na którym możemy zmienić wszystkie dane dotyczące osoby. Aby nanoszenie zmian było jeszcze szybsze, możemy przechodzić do danych kolejnych członków rodziny, bez konieczności wychodzenia z okna. W tym celu używamy ikonę. 7</p>
<p>8 Wnioski Aby zarejestrować wniosek, na oknie listy rodzin wybieramy odpowiednią rodzinę i wybieramy przycisk Sprawy, co powoduje uruchomienie okna z listą spraw dotyczących wybranej rodziny. Możliwa jest również inna kolejność działań: z głównego okna Pomostu wybieramy ikonę: Wówczas uruchamiane jest to samo okno, ale prezentuje ono wszystkie sprawy zarejestrowane w programie. Przy tym sposobie postępowania zaczynamy od rejestracji wniosku i dopiero w jej trakcie wybieramy istniejącą lub rejestrujemy nową rodzinę. W dalszym ciągu opisu przedstawiony jest pierwszy sposób postępowania, czyli wejście na okno spraw z okna rodzin. Dla nowo zarejestrowanej rodziny okno spraw ma następujący wygląd: Na górnej liście prezentowane są wszystkie wnioski dotyczące rodziny. Na dolnej wszystkie decyzje dotyczące wniosku, na którym ustawiona jest górna lista. Aby zarejestrować nowy wniosek wybieramy ikonę Dodaj uruchomienie okna rejestracji wniosku: u góry okna. Spowoduje to 8</p>
<p>9 Najważniejsze informacje to: Data rejestracji - jest podpowiadana jako bieżąca, ale można ją zmienić na wcześniejszą, zgodnie ze stanem faktycznym. Numer urzędowy - istnieje możliwość automatycznego nadawania numerów urzędowych m.in. wniosków i decyzji. Jeśli korzystamy z tej możliwości, numer jest tworzony przez program, inaczej należy go wpisać samemu. Automatyczne nadawanie numerów ustawia się w roli Administratora poprzez menu: Kontrola: Def. autonumeracji szczegóły w pomocy do Administracji Pomostem. L.Dz. numer wniosku w dzienniku podawczym. Rodzina jeśli weszliśmy na okno spraw z okna listy rodzin, to rodzina jest ustawiona automatycznie, inaczej trzeba ją wybrać za pomocą ikony z listy rodzin, z możliwością rejestracji nowej rodziny Podmiot czyli osoba, której dotyczy wniosek. Pomost podpowiada tutaj osobę będącą głową rodziny, ale w razie czego można ją zmienić ikoną. Wnioskodawca jest podpowiadany jako osoba zainteresowana, jeśli wybierzemy z listy rozwijalnej coś innego, to pojawi się dodatkowe pole, gdzie można wprowadzić szczegóły osoby lub instytucji wnioskującej Rodzaj wniosku, Wnioskowana pomoc wybieramy z listy rozwijalnej. Treść - przyda się jeśli będziemy chcieli wydrukować wniosek formalny Po uzupełnieniu potrzebnych danych wybieramy ikonę Akceptuj Nowo zarejestrowany wniosek pojawia się na liście: wychodząc z okna wniosku. Wniosek ma status rejestrowany, co oznacza, że można dowolnie uzupełniać jego dane poprzez wybór ikony Modyfikuj, a nawet usunąć ikoną Usuń. Za pomocą menu Wydruki można wydrukować wniosek formalny, notatkę służbową, prośbę o uzupełnienie dokumentów itp. U góry okna pojawił się przycisk Rozpatrzenie wniosku wybieramy go, aby uruchomić okno przedstawione poniżej: 9</p>
<p>10 Przełącznik u góry okna pozwala nam zdecydować czy wniosek ma być skierowany do podjęcia decyzji, czy załatwiony inaczej. Trzecia możliwość: zdecyduję później pozwala na pozostawienie wniosku w fazie rejestracji i akceptację okna bez utraty wprowadzonych danych (np. dołączonego wywiadu). Za pomocą ikony po prawej stronie pola Wywiad przeprowadzony dnia, wybieramy wywiad, który ma być dołączony do wniosku. Jeżeli wcześniej nie wprowadziliśmy wywiadu do komputera, możemy to zrobić z tego miejsca w sposób opisany w rozdziale o wywiadzie. W polu Rodzaj decyzji wybieramy czy wniosek będzie załatwiony pozytywnie czy odmownie. Poniżej możemy podać jeden lub kilka Planowanych rodzajów świadczenia. Przed wyborem rodzaju świadczenia możemy zdecydować, czy będzie to świadczenie z zadań gminnych czy powiatowych oraz czy będzie to świadczenie ustawowe czy pozaustawowe (z programu rządowego). Samego wyboru świadczenia dokonujemy poprzez ikonę Dodaj. Otwiera ona okno wyboru rodzajów świadczeń: Grupujące rodzaje świadczeń wyróżnione są pogrubionym pismem. Wybór takiego świadczenie powoduje rozwinięcie szczegółowych rodzajów świadczeń, z których wybieramy konkretny. Wpisanie początkowych cyfr kodu lub liter opisu (żółte pole u dołu okna) spowoduje szybsze wyszukanie interesującego nas rodzaju świadczenia. Po wpisaniu wszystkich informacji wybieramy ikonę Akceptuj która zamyka okno rozpatrzenia wniosku. 10</p>
<p>11 Decyzje W wyniku rozpatrzenia wniosku lista spraw otrzymuje następujący wygląd: Wniosek ma status do podjęcia decyzji, dalsza zmiana jego danych nie jest już możliwa, chyba że wybierzemy przycisk Zwróć do rozpatrzenia. Aby utworzyć decyzję wybieramy przycisk Utwórz decyzję z wniosku, który uruchomi okno projektu decyzji: Jeśli określiliśmy odpowiednie informacje podczas rozpatrzenia wniosku, Rodzaj decyzji (przyznanie świadczenia albo odmowa) oraz Rodzaj świadczenia zostaną uzupełnione automatycznie. Jeśli w wywiadzie dołączonym do wniosku były określone dochody i inne potrzebne informacje program wyliczy również sam Kwotę przyznanego świadczenia (w przypadku zasiłku stałego, okresowego oraz pomocy dla rodzin zastępczych). Aby zobaczyć szczegółowe dane świadczenia, wybieramy ikonę po prawej stronie świadczenia (za kwotą) co spowoduje pojawienie się okna: 11</p>
<p>12 Zawartość powyższego okna będzie różna dla różnych rodzajów świadczeń. Możemy tu zmienić różne szczegóły dotyczące przyznawanego świadczenia, takie jak okres przyznania i kwotę przyznaną. Wybór ikony spowoduje wyświetlenie sposobu w jaki program obliczył kwotę świadczenia, co również przedstawiono powyżej. Aby utworzyć plan wypłat dla świadczenia finansowego, wybieramy przycisk Plan wypłat, co spowoduje wyświetlenie okna: Program ustawia domyślnie podmiot decyzji jako Odbiorcę wypłaty. Za pomocą przycisków po prawej stronie odbiorcy możemy go zmienić na inną osobę albo instytucję. W podobny sposób można zmienić Sposób wypłaty, Konto bankowe na które ma być przelana wypłata (można je dodać z tego miejsca) oraz planowany dzień miesiąca wypłaty. Program można tak sparametryzować, aby przenosił planowaną datę wypłaty wypadającą w dzień wolny na późniejszy lub wcześniejszy dzień roboczy. Jeśli zachodzi konieczność podziału wypłaty świadczenia na różnych odbiorców, wpisujemy część kwoty jaką ma otrzymać pierwszy odbiorca i wybieramy przycisk Podziel. 12</p>
<p>13 Program wpiszę resztę z kwoty przyznanej w drugą część wypłaty i pozwoli wybrać innego odbiorcę i pozostałe informacje. Zaznaczenie opcji plan liczony wg dni spowoduje, że wypłata za niepełny pierwszy i / lub ostatni miesiąc zostanie zmniejszona proporcjonalnie do liczby dni w których trwa okres przyznania świadczenia. Po ustawieniu danych wybieramy przycisk Utwórz plan wypłat automatycznie co spowoduje wyświetlenie okna: Okno prezentuje utworzony plan wypłat wraz z ewentualnym podziałem. W razie potrzeby poszczególne wypłaty miesięczne i ich części można jeszcze dowolnie zmieniać (kwoty, daty, odbiorcy, sposoby wypłaty). Można to robić także po zatwierdzeniu decyzji tak długo jak wypłata nie zostanie umieszczona na liście wypłat. Utworzony plan wypłat akceptujemy ikoną Akceptuj, wracając do okna decyzji. W oknie decyzji przechodzimy na zakładkę Dane decyzji: Powody przyznania pomocy program uzupełnia automatycznie na podstawie wywiadu. Ikony po prawej stronie pól Podstawa prawna i Uzasadnienie służą do wykorzystania wzorców podstaw i uzasadnień. Raz zdefiniowane wzorce, przypisane do rodzaju decyzji i rodzaju świadczenia 13</p>
<p>14 będą się podpowiadać w każdej następnej decyzji tego rodzaju. Definiowanie wzorców i przypisanie ich do odpowiednich rodzajów decyzji następuje w roli Administrator w menu: Parametryzacja Powiązania dla wydruków szczegóły w pomocy do Administracji Pomostem. We wzorcu uzasadnienia decyzji możemy podać następujące znaczniki: <dochód rodziny>, <dochód na osobę>, <kryterium dochodowe rodziny>, <kryterium dochodowe na osobę>, <ile osób w rodzinie>. Jeśli zdefiniujemy sobie taki wzorzec, to w treści uzasadnienia konkretnej decyzji znaczniki te zamienią się w konkretne informacje obliczone na podstawie wywiadu. Jeśli nie zdefiniujemy wzorca dla jakiegoś rodzaju decyzji, to przy pierwszej takiej decyzji program zapyta nas czy wpisana dla niej podstawa / uzasadnienie ma się podpowiadać w kolejnych decyzjach tego rodzaju. Po wpisaniu wszystkich danych na oknie decyzji, wybieramy ikonę Akceptuj. Na dolnej liście okna spraw pojawia się nowo utworzona decyzja o statusie projekt, a wniosek na górnej liście zmienia status na: do kolejnej decyzji. Kolejne ikony dotyczące dolnej listy mają następujące znaczenie: przeglądanie decyzji modyfikacja decyzji usunięcie decyzji wydruk bezpośredni decyzji wydruk decyzji z edycją ponowne wydrukowanie wcześniej zapisanego gotowego wydruku decyzji Wydruki decyzji korzystają z szablonów, przypisanych podobnie jak wzorce podstaw prawnych i uzasadnień do rodzajów decyzji i świadczeń. Wszystkie szablony wydruków są modyfikowalne korzystająć z roli Administrator i menu: Parametryzacja Powiązana dla wydruków możemy dowolnie zmienić wygląd i zawartość szablonu wydruku szczegóły w pomocy do Administracji. Za pomocą przycisku Zatwierdź decyzje dokonujemy zatwierdzenia po tej czynności decyzja może być realizowana, można ją również doręczyć, uprawomocnić, natomiast nie jest już możliwa modyfikacja ani usunięcie decyzji. 14</p>
<p>15 W razie pomyłki zatwierdzenie decyzji można cofnąć za pomocą przycisku Cofnij zatwierdzenie możliwe jest to dopóki dla decyzji nie ma realizacji ani decyzji zmieniających. Zatwierdzoną decyzję można zmienić poprzez wydanie kolejnej decyzji w sprawie. Służy do tego przycisk Utwórz decyzję z decyzji. Po jego wybraniu, zostaniemy poproszeni o wskazanie czy będzie to decyzja rewaloryzacyjna, zmieniająca zastępująca lub niezastępująca, wydawana w trybie nadzoru lub na podstawie orzeczenia NSA. Po dokonaniu wyboru, pojawi się okno projektu decyzji, opisane wyżej. Możemy na nim uściślić dane decyzji poprzez zmianę pola Rodzaj decyzji. Przykładowo, aby zakończyć lub uchylić decyzję, należy najpierw wskazać, że będzie to decyzja zmieniająca zastępująca, a następnie na oknie projektu nowej decyzji w polu Rodzaj decyzji wybrać zakończenie decyzji. Po akceptacji okna projektu decyzji, nowa decyzja pojawi się na dolnej liście jako kolejna w tej samej sprawie. Ustawiając na niej dolną listę, możemy ją wydrukować i zatwierdzić tak samo jak decyzję pierwotną. Zdarza się, że jeden wniosek dotyczy różnych rodzajów pomocy. Wówczas z tego samego wniosku możemy wydać więcej niż jedną decyzję. W tym celu należy ponownie użyć przycisku Utwórz decyzję z wniosku. Wszystkie decyzje z wniosku będą widoczne na dolnej liście okna spraw. Jeśli nie chcemy już tworzyć kolejnych decyzji z naszego wniosku, wybieramy przycisk Zakończ wniosek. Po wykonaniu tej czynności, przycisk Utwórz decyzję z wniosku nie będzie już dostępny. Zakończenei wniosku jest konieczne jeśli musimy wyrejestrować osobę z rodziny. Listy wypłat Aby utworzyć listę wypłat wybieramy z głównego okna Pomostu ikonę. Spowoduje to uruchomienia okna z wykazem wszystkich list wypłat, na którym wybieramy przycisk Generacja listy za okres. Pojawi się okno parametrów generacji. 15</p>
<p>16 Najczęściej używanymi parametrami wg których tworzymy listy wypłat są: Zakres generacji w postaci dat od do Sposób realizacji wypłaty np. konto bankowe, gotówka, przekaz pocztowy itp. Można też wybrać opcję wszystkie, wówczas program może utworzyć kilka list wypłat w jednej generacji. Rodzaje świadczeń możemy zaznaczyć jeden lub więcej rodzajów, jeśli nie zaznaczymy żadnego zostaną uwzględnione wszystkie. Zakładki umieszczone w dolnej części okna umożliwiają tworzenie listy wypłat wg wielu innych parametrów jak np. rejonów, adresów, odbiorców, czy też banków i kont. Po ustaleniu parametrów wybieramy ikonę Akceptuj, co spowoduje utworzenie listy wypłat i powrót do okna z wykazem list. Nowo utworzona lista ma status niezatwierdzona. Jej zawartość możemy przeglądać lub zmienić za pomocą przycisku Pozycje listy. Możemy również dodać do niej pozycje, wybierając je z listy wszystkich pozycji, które nie zostały jeszcze umieszczone na żadnej liście. Służy do tego przycisk Uzupełnij listę. Po wybraniu przycisku Zatwierdź, lista zmienia status na do wypłaty i dalsza zmiana zawartości listy nie jest już możliwa. 16</p>
<p>17 Za pomocą menu Wydruki możemy drukować listę wypłat w różnych postaciach. Wydruki list wypłat, podobnie jak wydruki decyzji, są oparte na szablonach, które można dowolnie modyfikować, wybierając potrzebne nam informacje. Za pomocą menu Eksport możemy eksportować listy wypłat w formie elektronicznych przelewów bankowych w różnych formatach, stosowanych w bankowości elektronicznej. Zarejestrowanie faktu wypłacenia listy odbywa się za pomocą przycisku Potwierdź listę i następnie w pojawiającym się oknie wybór przycisku Potwierdź wszystkie lub Potwierdź zaznaczone. Pobranie wszystkich pozycji powoduje zmianę statusu listy na wypłaty potwierdzone., natomiast realizacja wszystkich wypłat zaplanowanych w decyzji, przestawia status decyzji na wykonana. Realizacje niefinansowe Realizacje niefinansowe przedstawione zostaną na przykładzie posiłków przyznanych w ramach wieloletniego programu pomocy państwa w zakresie dożywania. Opracowanie decyzji przyznającej to świadczenie odbywa się w taki sam sposób jak opisany w rozdziale o decyzjach. Wybierając rodzaj świadczenia w decyzji, należy przestawić przełącznik na świadczenie pozaustawowe, a następnie wybrać grupę świadczeń program wieloletni pomoc państwa w zakresie dożywiania i rodzaj świadczenia posiłek. Na zakładce Pozostałe dane ustawiamy jednego lub więcej świadczeniobiorców, używając w tym celu ikon Dodaj, Modyfikuj, Usuń. Dla każdego ze świadczeniobiorców ustawiamy następujące informacje o posiłku: Przyznany na okres daty od do przez ile dni w tygodniu o pełnej wartości kwota jednego posiłku Typ posiłku: np. pełen obiad, jedno danie gorące, mleko; bułka / kanapki Realizator wybieramy z listy instytucję która będzie realizować posiłki; jeśli w wywiadzie podano miejsce nauki dziecka to program podpowie je automatycznie jako realizatora Świadczeniobiorca należy do grupy adresatów programu program może również podpowiedzieć tę informację na podstawie daty urodzenia osoby, o ile została podana. 17</p>
<p>18 Na oknie danych świadczenia, w odróżnieniu od świadczeń finansowych mamy zamiast planu wypłat plan zapotrzebowania. Jest on tworzony przez program automatycznie, jeśli w danych świadczenia zaznaczymy opcję Czy dokładnie wyliczać kwotę posiłku? to program uwzględni przy tworzeniu planu zapotrzebowania dni wolne ustawione w kalendarzu systemowym albo w kalendarzu indywidualnym dla instytucji realizującej posiłki. Plan zapotrzebowania możemy modyfikować ręcznie aż do wybrania przycisku Zakończ planowanie Decyzję zatwierdzamy w taki sam sposób jak opisany w rozdziale o decyzji. Aby rozliczyć posiłki wybieramy z głównego okna Pomostu ikonę instytucji., otwierającą okno z listą Przełącznik pod listą ustawiamy w pozycji pokaż instytucje, dla których istnieją posiłki do realizacji. Spowoduje to pokazanie na liście tylko tych instytucji, które zostały podane w decyzjach jako realizujące posiłki. Wybieramy instytucję, z której otrzymaliśmy dokument rozliczeniowy (fakturę) i wybieramy przycisk Osoby. 18</p>
<p>19 W pojawiającym się oknie mamy na pierwszej zakładce Krok 1 - Zakres decyzji listę wszystkich decyzji, w których realizatorem posiłku jest wybrana instytucja. Zaznaczamy wszystkie albo wybrane decyzje, po czym przechodzimy na drugą zakładkę Krok 2 - Zakres osób. Na tej zakładce widzimy wszystkich świadczeniobiorców z wybranych decyzji. Po zaznaczeniu wszystkich lub wybranych świadczeniobiorców, możemy za pomocą menu Operacje: Podpowiedz dane z planu zapotrzebowania podpowiedzieć liczy i kwoty posiłków ustalone w planie zapotrzebowania w decyzji. Program poprosi nas o podanie roku i miesiąca, którego dotyczy plan zapotrzebowania. Następnie posługując się np. fakturą otrzymaną ze szkoły nanosimy rzeczywiste kwoty i liczby posiłków, zmieniając bezpośrednio na liście kwoty i liczby różniące się w stosunku do planu zapotrzebowania. Można również postąpić w inny sposób: wprowadzić tylko liczbę posiłków poszczególnym osobom, a następnie za pomocą menu Operacje: Wprowadź sumaryczną kwotę dla świadczeń, wpisać jedną, zbiorczą kwotę z rachunku. W takim przypadku Pomost rozdzieli tę kwotę pomiędzy wszystkie zaznaczone osoby, kierując się wpisaną dla nich liczbą posiłków. Ostatnim etapem jest przejście na trzecią zakładkę Krok 3 - Zapis danych. 19</p>
<p>20 Po uzupełnieniu wymagalnych informacji przede wszystkim Numeru faktury, wybieramy przycisk Generuj w wyniku czego następuje rozliczenie posiłków i odpowiednie informacje zapisują się w programie dla celów sprawozdawczości. W podobny sposób do opisanego powyżej, możemy rozliczyć usługi opiekuńcze, a także pomoc rzeczową i zasiłki celowe rozliczane niefinansowo (także z programu rządowego). 20</p>
<p>Podręcznik użytkownika Systemu Informatycznego POMOST Standard (Std) "Przemoc w rodzinie narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz poszanowania godności osobistej. Władze</p>
<p>Soneta Sp z o.o. ul. Wadowicka 8a, wejście B 31-415 Kraków tel./fax +48 (12) 261 36 41 http://www.enova.pl enova Szkolenia Podręcznik Użytkownika Strona 1 z 67 Spis treści Wprowadzenie do modułu Szkolenia...4</p>
<p>PODRĘCZNIK UŻYTKOWNIKA DLA WERSJI 1.01-2-01 MODEL LOGICZNY SYSTEMU TOP-TEAM TT http://www.top-team.pl WARSZAWA 2008 CZĘŚĆ I Podręcznik Użytkownika Strona 2 Spis Treści INFORMACJE O PROGRAMIE...7 INSTALACJA</p>
<p>I-Bank Przewodnik dla klienta System do obsługi banku internetowego 1 Wstęp Witamy w pomocy do programu I-Bank! Pragniemy zaoferować Państwu jedną z unikalnych, a zarazem bardzo bezpiecznych usług dostępu</p>
<p>Wersja GP-1.2-5.6 Copyright 2013 Top-Team TT Sp. z o.o. www.top-team.pl Spis treści 1. Zmiany - informacje o zmianach w aplikacji... 1 1.1. Informacja o zmianach w aplikacji... 1 2. Wstęp do aplikacji</p>
<p>Przewodnik dla Klienta System do obsługi banku internetowego I-Bank 1 Spis treści Spis treści...2 1 Wstęp...3 2 Instalacja oprogramowania Java...4 2.1 Instalacja w systemie operacyjnym...4 2.2 Pierwsze</p>
<p>Dokumentacja użytkowa systemu RWD-2 Główny Urząd Nadzoru Budowlanego Październik 2012 Dokumentacja użytkowa systemu RWD-2 1 / 43 Spis treści 1. O systemie RWD-2... 2 2. Przygotowanie środowiska pracy...</p>
<p>BANK SPÓŁDZIELCZY w SKOCZOWIE Internetowa Obsługa Rachunku (instrukcja użytkownika) http://www.bs.skoczow.pl https://online.bs.skoczow.pl Bank Spółdzielczy w Skoczowie Internetowa Obsługa Rachunku SPIS</p>
<p>Aplikacja konkursowa NFZ-KO Moduł do elektronicznej wymiany danych pomiędzy świadczeniodawcami a Narodowym Funduszem Zdrowia w zakresie obsługi konkursu ofert Katowice, lipiec 2014 1 Wstęp... 4 1.1 Przygotowanie</p>
<p>BANK SPÓŁDZIELCZY w Nałęczowie Internetowa Obsługa Rachunku (instrukcja użytkownika) Wersja 01 http://www.bsnaleczow.pl SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 3 Bezpieczeństwo... 3 Konfiguracja... 4 Logowanie do</p>
<p>SOHO System Obsługi Hotelu Instrukcja obsługi programu http://www.novitus.pl j - 2 - SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI... 3 WPROWADZENIE... 8 1. WYMAGANIA SPRZĘTOWE I SYSTEMOWE... 9 2. PIERWSZE URUCHOMIENIE SYSTEMU</p>
<p>BANK SPÓŁDZIELCZY w Końskowoli Internetowa Obsługa Rachunku (instrukcja użytkownika) Wersja 04 http://www.bskonskowola.pl SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 3 Bezpieczeństwo... 3 Konfiguracja... 4 Logowanie do</p>
<p>Aplikacja konkursowa NFZ-KO Moduł do elektronicznej wymiany danych pomiędzy świadczeniodawcami a Narodowym Funduszem Zdrowia w zakresie obsługi konkursu ofert Katowice, październik 2012 1 Wstęp... 4 1.1</p>
<p>BANK SPÓŁDZIELCZY w Józefowie nad Wisła Internetowa Obsługa Rachunku (instrukcja użytkownika) http://www.bsjozefow.pl Bank Spółdzielczy w Józefowie nad Wisłą SPIS TREŚCI Wprowadzenie...3 Bezpieczeństwo...3</p>
<p>Instrukcja Obsługi Programu PPM Prywatna Praktyka Medyczna Producent programu - Syriusz Sp. z o.o. www.ppm.syriusz.eu [email protected] Rzeszów luty 2011r. Instrukcja obsługi programu PPM Prywatna Praktyka</p>
<p>SOHO System Obsługi Hotelu Instrukcja obsługi programu http://www.novitus.pl j - 2 - SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI... 3 WPROWADZENIE... 7 1. WYMAGANIA SPRZĘTOWE I SYSTEMOWE... 8 2. PIERWSZE URUCHOMIENIE SYSTEMU</p>
<p>Załącznik nr 2 do Uchwały Nr../2013 Zarządu Polskiego Banku Spółdzielczego w Ciechanowie z dnia....r. PRZEWODNIK DLA KLIENTA OFERTA DLA ŚREDNICH I DUŻYCH PRZEDSIĘBIORSTW Ciechanów, 2013 Strona 2 Spis treści</p>
<p>Załącznik nr 1 do Regulaminu usług SBE w Banku Spółdzielczym w Bielsku Podlaskim. INSTRUKCJA UŻYTKOWNIKA USŁUGI INTERNET BANKING W BANKU SPÓŁDZIELCZYM W BIELSKU PODLASKIM https://konto.bsbielsk.pl SPIS</p>
<p>Załącznik nr 17. 2 do Instrukcji świadczenia usług w zakresie prowadzenia rachunków bankowych, wydawania kart do rachunków oraz usług bankowości elektronicznej dla Klientów indywidualnych, SKO i PKZP w</p>
<p>Spis treści Logowanie... 4 Ustawienia konta...5 Użytkownicy... 7 *Kredyty ( Dodatkowe funkcjonalności - SaldeoSMART)...8 Menu Główne... 8 Dodanie nowego konta dla Firmy - Klienta Biura...10 Wybór formatu</p>
<p>Pomoc dla Systemu Ognik 1 / 76 Spis treści Praca z Programem... 4 Instalacja... 5 Instalacja na innej wersji... 10 Lokalizacja Programu... 10 Pierwsze Uruchomienie... 10 Aktualizacja Starszych Wersji...</p>
<p>Symfonia Start Faktura i Kasa Podręcznik użytkownika Wersja 2013 Windows jest znakiem towarowym firmy Microsoft Corporation. Adobe, Acrobat, Acrobat Reader, Acrobat Distiller są zastrzeżonymi znakami towarowymi</p>
<p>Program Płatnik A1 10.01.001 Dokumentacja użytkownika Tytuł dokumentu: Program Płatnik Dokumentacja użytkownika Wersja: 5.3 Data wydania: 2015-04-23 Dotyczy aplikacji: Płatnik A1 10.01.001 Spis treści</p>
<p>Portal Świadczeniodawcy 2 Portal Świadczeniodawcy Spis treści Rozdział I Wprowadzenie 4 Rozdział II Praca z programem 5 Rozdział III Obsługa okien 8 1 Moja struktura organizacyjna... 8 2 Umowy na realizację...</p>
<p>ROZDZIAŁ 9 RAKSSQL Kadry i Płace Spis treści Kadry 9-1 Umowy o pracę... 9-1 Dane podstawowe 9-3 Składniki wynagrodzenia dla umowy 9-5 Bilans otwarcia dla umowy 9-8 Umowy cywilnoprawne... 9-9 Kalendarz...</p>
<p>DRQ sp. z o.o., KRS 0000118370, Wydz. XI Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Krakowa-Śródmieścia, kapitał zakładowy 4.100.000 PLN ul. Podwale 3, 31-118 Kraków, Polska tel.</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 1
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
597100c2b1dfbf631a2810b0010de515
|
keep
|
[
[
30484,
30498
]
] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.9,
10
] |
{
"MT": 0.141,
"LY": 0.057,
"SP": 0.061,
"ID": 0.099,
"NA": 0.11,
"HI": 0.769,
"IN": 0.394,
"OP": 0.092,
"IP": 0.102,
"it": 0.058,
"ne": 0.096,
"sr": 0.076,
"nb": 0.098,
"re": 0.116,
"en": 0.068,
"ra": 0.074,
"dtp": 0.215,
"fi": 0.13,
"lt": 0.096,
"rv": 0.074,
"ob": 0.055,
"rs": 0.082,
"av": 0.099,
"ds": 0.128,
"ed": 0.062
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00565-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 66,025,127
| 44,076
| 163,285
|
http://docplayer.pl/2531873-Informator-spo-dzielczej-grupy-bankowej.html
|
text/html
| 2016-10-22T17:51:54
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
0.9995,
0.0002,
0.0001
] |
1 Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaf, styczef-luty 2007 nr 6/132 ISSN X str. 1 Podpisanie umowy pomi dzy GBW SA i Asseco Poland SA Wielka Orkiestra Âwiàtecznej Pomocy gra a pod batutà Spó dzielczej Grupy Bankowej w Brodnicy i Bia ej str. 3 str. 4 Z wizytà w Banku Spó dzielczym Rzemios a w Szczecinie str. 8 BS w Gryficach zdoby platynowe jab ko III Forum Biznesu Lokalnego w Gorzowie Wielkopolskim str. 11 Otwarcie placówki BS Prabuty w Kwidzynie str. 12 Dodatkowe ubezpieczenia zdrowotne dla pracowników SGB Konferencja o mo liwoêciach pozyskiwania Êrodków finansowych z UE odby a si w Odolanowie str. 2 str. 18 O podstawowych celach Regionalnych Programów Operacyjnych str. 21 BankowoÊç spó dzielcza w Europie str. 25 Aktywizacja sprzeda y us ug i produktów str. 30 Fundusze Inwestycyjne w ofercie banków spó dzielczych
2 najwa niejsze wydarzenia Zintegrowany system informatyczny dla Spó dzielczej Grupy Bankowej dostarczy Asseco Poland 1 Banki SGB wspomagajà swoich Klientów 2 BS Dobrzyca na konferencji w Odolanowie Wielka Orkiestra Âwiàtecznej Pomocy gra a pod batutà Spó dzielczej Grupy Bankowej w Brodnicy i Bia ej 3 dzia alnoêç handlowa Zwi kszona funkcjonalnoêç Kont SGB24 13 Bancassurance czyli bankowoêç ubezpieczeniowa 14 prawo Pu apki przew aszczenia na zabezpieczenie 15 z ycia SGB Miasto us ug 4 W tym roku Bank Spó dzielczy Rzemios a w Szczecinie obchodzi 45 lecie obecnoêci na rynku Bank przedsi biorców 5 Rozmowa z Helenà Koz owskà, prezesem Zarzàdu Banku Spó dzielczego Rzemios a w Szczecinie integracja Europy Miliardy euro na rozwój polskich regionów 18 Regionalne programy operacyjne Rola banków spó dzielczych w yciu gospodarczym w Europie 21 Przejrzysta i nowoczesna oferta za rozsàdnà cen 8 W VIII edycji Konkursu Bank Przyjazny dla Przedsi biorców Platynowa Statuetka dla BS Gryfice Partner w interesach 8 III Forum Biznesu Lokalnego w Gorzowie Wielkopolskim nauka Atak tajemniczego klienta 25 Naj atwiej jest przybraç ponurà min i wbiç wzrok w monitor. Dobra obs uga klienta wymaga pracy nad sobà i zaanga owania. O awa blisko klienta 9 Wczerwcu ubieg ego roku Bank Spó dzielczy w O awie obchodzi 60 tà rocznic dzia alnoêci Rozwijanie sieci placówek to inwestycja na przysz oêç! 11 Nowa placówka Banku Spó dzielczego w Prabutach Kadra a pozycja rynkowa firmy 11 Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku ju po raz trzeci znalaz si w gronie laureatów programu Inwestor w kapita ludzki Medica Polska 12 program opieki zdrowotnej pracowników Spó dzielczej Grupy Bankowej Projekt DILBAC 26 Polspa realizuje bezp atne szkolenia dla rolników i domowników 27 Szkolenia informatyczne dofinansowane z EFS czy warto? 28 Fundusze inwestycyjne w ofercie banków spó dzielczych 30 Rozmowa z Ma gorzatà Górà prezesem Zarzàdu Union Investment Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A. Szkolenia z dotacjà Europejskiego Funduszu Spo ecznego oferta szkoleniowa dla Banków Spó dzielczych 31 rozmowa z Ewelinà Muszyfskà-Plewa, Kierownikiem Projektu w Bankowym OÊrodku Doradztwa i Edukacji Sp. z o.o. w Poznaniu INFORMATOR Spó dzielczej Grupy Bankowej nr 1/132/2007 ISSN X spis treêci RADA PROGRAMOWA Jerzy Ró yfski Henryk Janasek (przewodniczàcy) sekretarz Rady wiceprezes zarzàdu Nadzorczej GBW SA GBW SA wiceprzewodniczàcy RN BS w Koninie REDAKCJA redaktor Tadeusz Drabik cz onek Rady Zrzeszenia prezes GBS w Choszcznie Zbigniew Lorenc cz onek Rady Zrzeszenia prezes BS w Szubinie ADRES REDAKCJI Bankowy OÊrodek Doradztwa i Edukacji Sp. z o.o. ul. Norwida 14, Poznaf tel , fax Rafa Marciniak cz onek Rady Zrzeszenia prezes BS w Piotrkowie Kuj. Gra yna Nader dyrektor Biura Marketingu GBW SA Czes aw Banaszewski dyrektor I Oddzia u GBW SA w Poznaniu WYDAWCA Gospodarczy Bank Wielkopolski SA ul. Miel yfskiego 22, Poznaf tel , fax
3 Zintegrowany system informatyczny dla Spó dzielczej Grupy Bankowej dostarczy Asseco Poland Wdniu 31 stycznia 2007 roku w Poznaniu, podpisano umow pomi dzy firmà Asseco Poland SA i Gospodarczym Bankiem Wielkopolski SA na dostarczenie i wdro enie systemu informatycznego dla Spó dzielczej Grupy Bankowej. Wybrane rozwiàzanie daje mo liwoêç przystàpienia i wdro enia systemu we wszystkich Bankach Spó dzielczych tworzàcych Spó dzielczà Grup Bankowà. Asseco Poland dostarczy kompleksowe rozwiàzanie informatyczne oparte o flagowy system Spó ki def3000, który na potrzeby realizacji przedsi wzi cia wzbogacany b dzie o mechanizmy umo liwiajàce dzia anie systemu jako zintegrowanego i wielobankowego. Przyj ty do realizacji projekt informatyzacji Zrzeszenia, oparty na najnowoczeêniejszych rozwiàzaniach IT jest zgodny z obecnymi trendami jego organizacji na Êwiecie w dziedzinie bankowoêci i finansów. Umo liwi on realizacj nowych standardów zarzàdzania bankiem oraz obs ugi bankowej klientów, co u atwi doskonalenie prowadzenia przedsi biorstwa bankowego i rozwijanie jego dzia alnoêci. Banki uczestniczàce w przedsi wzi ciu uzyskajà unikalne warunki do przebudowania procesu produkcji bankowej, w którym istotà sà klienci, a tak e zaplecze techniczne i narz dzia informatyczne. Klienci banków, uczestników przedsi wzi cia, b dà mieç do dyspozycji zarówno tradycyjne, jak i elektroniczne kana y dost pu. Natomiast banki tworzàc i realizujàc swoje oferty, odpowiadajàce wymogom wysoce konkurencyjnego wspó czesnego rynku, uzyskajà nowoczesnà technologi wspierajàcà technik bankowà oraz skorzystajà z us ug w ró nych obszarach ich dzia alno- Êci. W szczególnoêci us ugi te obejmowaç b dà typowy zakres zwiàzany z definiowaniem i testowaniem produktów bankowych, testowaniem nowych wersji systemu, nadzorem i rozwojem systemu. Ponadto us ugi specjalistyczne m.in. polegajàce na przygotowywaniu bankom analiz oraz sprawozdawczoêci wewn trznej i zewn trznej, us ug wsparcia adresowanego do u ytkowników systemu w zakresie jego eksploatacji. Przyj te za o enia realizacyjne przedsi wzi cia, skupiajà si na wzmocnieniu dzia alnoêci poszczególnych banków spó dzielczych w relacjach biznesowych z ich klientami i umacnianiu pozycji konkurencyjnej w ich dzia alnoêci handlowej. FunkcjonalnoÊç systemu, zapewni bankom zachowanie odr bnoêci podmiotowej i samodzielnoêci m.in. w kszta towaniu parametrów handlowych oraz umo liwi wzbogacanie ich oferty produktowej adresowanej do w asnych klientów. Ca oêç rozwiàzania zapewni obs ug produktów bankowych, ksiàg rachunkowych, sprawozdawczoêci oraz rozliczef mi dzybankowych krajowych i zagranicznych, analiz i informacji zarzàdczej oraz transakcji na rynku pieni nym i kapita owym. W ramach przedsi wzi cia powstanà dwa autonomiczne oêrodki przetwarzania danych, zapewniajàce wysoki poziom bezpieczefstwa obs ugi transakcji prowadzonych w bankach korzystajàcych z systemu informatycznego Zrzeszenia. Dzi ki wspólnej platformie informatycznej, do budowy której u yte zostanà najnowsze technologie, m.in. firmy Oracle i IBM, poprawi si poziom oraz jakoêç obs ugi informatycznej banków SGB, spe niajàc jednocze- Ênie rygorystyczne wymagania norm bezpieczefstwa transakcji i ochrony danych. Realizacja tego przedsi wzi cia odbywaç si b dzie w nast pujàcy sposób, w pierwszym etapie wdro enie systemu nastàpi w banku zrzeszajàcym i w pi ciu bankach spó dzielczych, a w nast pnym etapie wdra ane b dà pozosta- e banki spó dzielcze. Zakofczenie realizacji wieloletniego przedsi wzi cia planowane jest na rok ucja Kamifska Mariusz Mielnik 1 najwa niejsze wydarzenia
4 Banki SGB wspomagajà swoich Klientów BS Dobrzyca na konferencji w Odolanowie W dniu 7 lutego br. w Odolanowie odby a si konferencja poêwi cona problematyce pozyskiwania Êrodków finansowych z Unii Europejskiej oraz wspierania przysz ych beneficjentów przez banki i Powiatowy Urzàd Pracy. Adresowana by a ona do przedsi biorców i instytucji dzia ajàcych na terenie Gminy i Miasta Odolanów. Organizatorami konferencji byli: Zarzàd Gminy i Miasta Odolanów, Izba Przemys owo-handlowa Po udniowej Wielkopolski oraz Ostrowskie Centrum Wspierania Przedsi biorczoêci. Do udzia u w konferencji i zaprezentowania swojej oferty oprócz PKO BP S.A., BPH S.A., BGK organizatorzy zaprosili tak e Bank Spó dzielczy w Dobrzycy, który w Odolanowie ma swój oddzia. Poziom merytoryczny konferencji by bardzo wysoki, a szczególnego podkreêlenia wymaga wzorowa jej organizacja i prowadzenie oraz kompetencje prezenterów. W konferencji bardzo licznie wzi li udzia przedsi biorcy z terenu Odolanowa i okolicy a tak e przedstawiciele zaproszonych instytucji. WczeÊniej informacja o konferencji zosta a zamieszczona w kaliskim radiu Centrum, co wywo- a o szerokie zainteresowanie tak e u przedsi biorców z terenu ca ej po udniowej Wielkopolski. P. Wiceburmistrz Marian Janicki by sprawnym moderatorem konferencji Wiceprezes Zarzàdu BS Dobrzyca P. Miros awa Rosiak z lewej z prezenterkami oferty SGB Oferta Banku Spó dzielczego w Dobrzycy przygotowana i zaprezentowana zosta a pod has em: Banki SGB wspomagajà swoich Klientów, przy wspó udziale Oddzia u GBW S.A. w Ostrowie Wielkopolskim. Poniewa konferencja adresowana by a przede wszystkim do przedsi biorców, prezentacja Banku Spó dzielczego w Dobrzycy przedstawia a atuty Spó dzielczej Grupy Bankowej (sieç banków spó dzielczych, si i nowoczesnoêç) oraz prezentowa a ofert operacyjnà SGB, dzia alnoêç Punktów Doradztwa Unijnego i PolSpa SGB Consulting Sp. z o.o., a tak e ofert kredytowà ze szczególnym uwzgl dnieniem kredytu unijnego SGB oraz mo liwoêci zabezpieczania sp aty kredytu przez Fundusz Por czef Unijnych BGK. Prezentacja oferty przez Bank Spó dzielczy w Dobrzycy wzbudzi a zainteresowanie uczestników konferencji rozdano ponad sto kompletów materia ów reklamowych, w tym specjalnie przygotowanà na t konferencj ulotk i gad ety BS Dobrzyca. Agnieszka Ko eczko GBW S.A. Oddzia w Ostrowie Wlkp. najwa niejsze wydarzenia 2 W grudniu 2006 roku odeszli d ugoletni, oddani dzia acze spó dzielczoêci bankowej: Â.p. Hieronim B aszyk pe niàcy funkcj Przewodniczàcego Rady Nadzorczej BS w Siedlcu Â.p. Norbert Stacewicz pe niàcy funkcj Przewodniczàcego Rady Nadzorczej GBS w Choszcznie CzeÊç Ich Pami ci
5 Wielka Orkiestra Âwiàtecznej Pomocy gra a pod batutà Spó dzielczej Grupy Bankowej w Brodnicy Odpowiadajàc na apel brodnickiego sztabu WOÂP organizujàcego XV Fina Wielkiej Orkiestry Âwiàtecznej Pomocy, Oddzia GBW S.A. w Brodnicy w àczy si aktywnie przy wsparciu Biura Marketingu GBW S.A. w organizacj tej wspania ej akcji, popularyzujàc wizerunek Spó dzielczej Grupy Bankowej. Zaanga owanie banku polega o na sfinansowaniu zakupu 500 szalików okolicznoêciowych zawierajàcych elementy graficzne WOÂP, miasta Brodnicy i Spó dzielczej Grupy Bankowej. Szaliki rozprowadzane by y nie tylko na terenie miasta Brodnicy, ale równie na terenie gmin powiatu, w cz Êci rozprowadzali je wolontariusze wêród ofiarodawców, których wp aty wynios y co najmniej 20, z a w cz Êci licytowane na zorganizowanej przez Sztab aukcji. Szaliki cieszy y si tak du ym zainteresowaniem, e na aukcji osiàgn y cen 100, z. Udzia SGB w sponsorowaniu akcji WOÂP zaowocowa nie tylko efektami finansowymi (w 2007 roku pobity zosta rekord w zbiórce pieni dzy), ale równie promowa Spó dzielczà Grup Bankowà (wielokrotne wymienianie sponsora w czasie aukcji, wieczornej imprezy Âwiate ko do nieba, informacje i podzi kowania w lokalnej prasie, transmisje w lokalnych telewizjach kablowych oraz na afiszach z logo SGB informujàcych o programie akcji). Pracownicy Oddzia u z wielkim zaanga owaniem obs ugiwali technicznie lokalny Sztab realizujàcy Fina Wielkiej Orkiestry Âwiàtecznej Pomocy w Brodnicy. i Bia ej Roman Mielke Dyrektor Oddzia u GBW SA w Brodnicy Wielka Orkiestra Âwiàtecznej Pomocy kolejny raz zagra a w Bia ej. G ównym organizatorem XV Fina u WOÂP na terenie powiatu wielufskiego by Dariusz Leman Z-ca Wójta Gminy Bia a. Bank Spó dzielczy w Bia ej tak jak w latach poprzednich bra czynny udzia w organizacji XV Fina u WOÂP Powiatu wielufskiego. Pracownicy Banku Spó dzielczego w Bia ej liczyli pieniàdze zebrane ze wszystkich gmin powiatu wielufskiego w sztabie, który w tym roku mieêci si w budynku OSP w Bia ej. 100 wolontariuszy zebra o ok. 30 tys. z, a razem z miastem Wieluf zebrano ok. 60 tys. z. Nad bezpieczefstwem m odych wolontariuszy czuwali stra- acy z jednostek OSP powiatu wielufskiego oraz policjanci. Oprócz zbiórki pieni dzy prowadzona by a licytacja z otych i srebrnych serduszek. Jedno z tych serduszek wylicytowa Bank Spó dzielczy w Bia ej. Licytowane te by y inne przedmioty. Zorganizowano tak- e loteri fantowà. Wszystkie pozyskane Êrodki przeznaczone zostanà na pomoc dla dzieci, które uleg y wypadkom. Ca à imprez uêwietni y wyst py zespo ów folklorystycznych, kapel ludowych, orkiestry d tej oraz dzieci i m odzie- y ze szkó podstawowych i gimnazjalnych. Imprez uêwietni recital Magdy Dureckiej. Do wspólnej zabawy w àczyli si przedstawiciele w adz gmin i starostwa powiatowego. Goràce napoje i posi ki serwowa y Panie z Ko a Gospodyf Wiejskich z Bia ej. Impreza ta przyczyni a si nie tylko do pomocy materialnej ale równie do integracji Êrodowiska. Janusz Pawlak Prezes Zarzàdu Banku Spó dzielczego w Bia ej 3 najwa niejsze wydarzenia
6 Miasto us ug W tym roku Bank Spó dzielczy Rzemios a w Szczecinie obchodzi 45 lecie obecnoêci na rynku Do Szczecina wje d a si bardzo wygodnie, jak do zachodniej metropolii. Szerokie kilkupasmowe drogi. Miasto, jako jedyne w Polsce jest po àczone z europejskim systemem autostrad. Po obu stronach g ównej arterii komunikacyjnej roi si od tablic reklamowych, zak adów us ugowych, siedzib firm i placówek handlowych. WÊród nich do najwi kszych nale y supermarket Kaufland. I tutaj mo na zauwa yç pierwszy akcent zwiàzany w Bankiem Spó dzielczym Rzemios a i Spó dzielczà Grupà Bankowà. Na wielkim bilboardzie powieszonym na froncie marketu widaç logo banku. Przed wejêciem bankomat zarzàdzany przez BSR. Szczecin jest jedynym miastem w Polsce po àczonym z europejskim systemem autostrad Z bankomatu korzystajà nie tylko nasi stali klienci informuje Boles aw Piotrowski, wiceprezes zarzàdu banku Ale tak e goêcie zagraniczni, g ównie Niemcy. Kaufland to niemiecka sieç handlowa, oni bardzo lubià tutaj kupowaç. W galerii handlowej, w jej Êrodkowej cz Êci, obok salonu Ery GSM swojà placówk ma bank. Wn trze zaprojektowa architekt. Wszystko si ze sobà komponuje i spe nia nowoczesne standardy obs ugi. Urzàd Miasta w nocnej scenerii. Niedaleko znajdujà si Jasne B onia i Park Kasprowicza! UtrzymaliÊmy wn trze w stonowanej kolorystyce nawiàzujàcej do barw SGB. Meble oraz wyposa enie to po àczenie drewna, metalu i szk a informuje wiceprezes i t umaczy dalej OtworzyliÊmy placówk, poniewa w tej cz Êci Szczecina mieszka ponad 150 tysi cy ludzi. O tych klientów nale y zabiegaç. W centrali banku Bank Spó dzielczy w regionie W cyklu Z wizytà u... Bank Spó dzielczy w regionie redakcja Informatora SGB tym razem wybra a si do najwi kszego miasta w pó nocno-zachodniej Polsce. OdwiedziliÊmy Szczecin, tutaj dzia a i ma swojà central Bank Spó dzielczy Rzemios a, który w aênie obchodzi 45 lecie dzia alnoêci na rynku us ug finansowych. Przypomnijmy, e w naszym cyklu prezentujemy banki SGB, które z ró nà cz stotliwoêcià goszczà na amach Informatora SGB. Wszystkie pracujà na pozytywny wizerunek Spó dzielczej Grupy Bankowej. Jadàc dalej w stron centrum, po lewej stronie, z daleka widaç Zamek Ksià àt Pomorskich. To jeden z najwa niejszych zabytków miasta. MieÊci si w nim m.in. opera i operetka, oraz siedziba Urz du Marsza kowskiego. Zamek jest obecnie odrestaurowywany, oczywiêcie przy du ym wsparciu funduszy unijnych. Na uwag zas uguje te inny zabytek Szczecina: Wa y Chrobrego. To zespó budowli otoczonych efektownà roêlinnoêcià ze wspania ymi punktami widokowymi na Odr i nabrze e. W jednym z zabytkowych budynków mieêci si Muzeum Narodowe. Dalej trasa prowadzi do centrum miasta miasta, które mo e poszczyciç si szerokimi ulicami rozbudowywanymi promieniêcie, placami przy których stojà secesyjne kamieniczki. Mijamy plac Lotników, Grunwaldzki, Zamenhoffa i ju z daleka widaç budynek o nietypowej architekturze w nim na parterze mieêci si centrala Banku Spó dzielczego Rzemios a. Zamek Ksià àt Pomorskich obecnie mieszczà si w nim m.in. opera i operetka Pomnik Czynu Polaków 3 or y symbolizujà 3 pokolenia Polaków z ycia SGB 4
7 Siedziba banku mieêci si w centrum Szczecina, w nowoczesnym budynku W g ównym hallu stoi s up informujàcy o us ugach banku stylizowany na s up reklamowy. Obok, na Êcianie wisi mapa Zjednoczonej Europy. Klienci wiedzà jak do nas trafiç mówi pani Helena Koz owska, prezes zarzàdu banku A mapa wcià nam przypomina, e jesteêmy w rodzinnej Europie. Z wiatrem w aglach Stocznia Szczecifska symbol miasta. Na zdj ciu jeden z najwi kszych dêwigów w Europie Szczecin to miasto wyjàtkowe. Pod wzgl dem powierzchni zajmuje siódme miejsce w kraju. Jako jedyne nie le àce bezpoêrednio nad morzem ma pe nomorski port do którego wp ywajà statki z ca ego Êwiata, w sumie oko o 4 tysi cy rocznie. Wiele firm pracuje w aênie na rzecz portu. Zmienia si te gospodarka miasta. Zaczynajà przewa aç firmy us ugowe i ma e zak ady. Wielkie firmy, jak np. Stocznia Szczecifska nie odgrywajà ju takiej roli jak kiedyê. Miasto stawia na us ugi i wspó prac z Europà. Ze Szczecina bli ej jest do Berlina, Kopenhagi, Sztokholmu ni do Warszawy. Miasto jako jedno z trzech w Polsce mo e pochwaliç si, owocnà wspó pracà z Berlinem. Szczecin stawia te na turystyk. Wykorzystuje do tego swoje po o enie np. mi dzynarodowy port lotniczy w Goleniowie. W dniach 4 7 sierpnia tego roku odb dzie si w Szczecinie Tall Ship s Race 2007, czyli Zlot aglowców z ca ego Êwiata. Pojawi si m.in. Dar M odzie y. Regaty przyciàgnà ponad dwa miliony turystów. B dà im towarzyszyç ró ne imprezy na przyk ad Jarmark RozmaitoÊci. W sponsorowanie imprezy zaanga owa si Bank Spó dzielczy Rzemios a. Z marketingowego punktu widzenia udzia w imprezie b dzie dla nas bardzo korzystny. Mamy te pewne plany zwiàzane z tym wydarzeniem, ale teraz nie chc jeszcze zdradzaç szczegó ów uêmiecha si pani prezes. Roman Szewczyk Fot. Autor Bank przedsi biorców Rozmowa z Helenà Koz owskà, prezesem Zarzàdu Banku Spó dzielczego Rzemios a w Szczecinie Zgodnie z nazwà nasz bank oferuje swoje us ugi g ównie ma ym i Êrednim przedsi biorcom mówi pani prezes Helena Koz owska Pani Prezes, za nami dopiero dwa miesiàce roku. Jest czas na podsumowanie, analiz tego, co uda o si zrobiç w roku Jaki by miniony rok dla Banku Spó dzielczego Rzemios a? Nieskromnie powiem, e rok 2006 by dla banku korzystny. ZrealizowaliÊmy za o enia planu finansowego. Uda o nam si wdro yç projekty zwiàzane z podwy szeniem jakoêci us ug. By to rok wyt onej pracy ca ej za ogi, ale zakofczy si sukcesem. Z pewnoêcià jednym z najwi kszych osiàgni ç by o podpisanie umowy z operatorem us ug internetowych i telewizji kablowej na realizacj op at. Umowa zobowiàza a nas do obs ugi wp at gotówkowych znacznej cz Êci z 45 tysi cznej rzeszy klientów tej firmy. Wierz, e uda nam si zach ciç cz Êç z nich do korzystania z innych us ug banku. A te mamy na coraz wy szym poziomie. Uwa am, e podwy szyliêmy standard us ug, poniewa wprowadziliêmy system obs ugi: dysponencko kasjerski. Inaczej mówiàc klient przy jednym stanowisku za atwia wszystkie sprawy. Zmiana ta wymaga a zakupu nowego sprz tu i wyposa enia oraz przeszkolenia pracowników. PoszerzyliÊmy tak e naszà ofert. Wychodzàc naprzeciw potrzebom klientów wprowadziliêmy do oferty faktoring oraz zaj liêmy si poêrednictwem przy zawieraniu umów ubezpieczeniowych. 5 z ycia SGB
8 Czasami Banki Spó dzielcze majà w swojej nazwie przymiotniki: rejonowy,gospodarczy itp. Bank, którym Pani kieruje u ywa w nazwie wyrazu rzemios a. Skàd ten pomys? Pomimo mody na zmiany, my Êwiadomie pozostaliêmy przy pierwotnej nazwie banku. U ywanie w nazwie banku rzeczownika rzemios o wskazuje na jego korzenie, przypomina o jego d ugoletniej pracy na rzecz Êrodowiska rzemieêlników, kupców i drobnej wytwórczoêci. Musz na chwil wróciç do historii. Nasz bank powsta w aênie z inicjatywy najbardziej przedsi biorczych mieszkafców Szczecina. Zosta za o ony, jakbyêmy dzisiaj powiedzieli na potrzeby ma ych i Êrednich przedsi biorstw. Do kogo bank kieruje swojà ofert? Na jakiego klienta jest nastawiony? Nadal na przedsi biorców? Zgodnie z nazwà nasz bank oferuje swoje us ugi g ównie ma ym i Êrednim przedsi biorcom. Prosz zauwa yç, e w Szczecinie nie ma ju prawie wielkich zak adów pracy. DziÊ gospodarka i rozwój miasta opiera si na tzw. small businessie. Drobni przedsi biorcy dajà w skali kraju oko o 70% miejsc pracy. Ale chc te zaznaczyç, e nie ograniczamy si tylko do obs ugi MSP. JesteÊmy otwarci i ch tnie wspó pracujemy ze wszystkimi podmiotami, które chcà skorzystaç z naszych us ug. Kolejny, du y segment naszych klientów to producenci i przedsi biorcy z bran y budowlanej. Od d u szego czasu rozwija si popyt zarówno na produkty, jak i us ugi budowlane. Wykorzystujemy hoss budowlanà i pozyskujemy nowych klientów. Dodam te, e obs ugujemy wiele zak adów opieki zdrowotnej. Naszymi klientami sà lekarze, piel gniarki, stomatolodzy, prawnicy. Prosz sobie wyobraziç, e prowadzimy równie rachunki biur poselskich, rachunkowych, fundacji a nawet zwiàzków zawodowych. Szczecin to du e, portowe miasto. Swoje placówki ma tutaj wiele banków komercyjnych. Jak bank radzi sobie na konkurencyjnym rynku? W jaki sposób si wyró nia? W Szczecinie, podobnie, jak we wszystkich du ych miastach dzia ajà oddzia y wi kszoêci banków komercyjnych. W bezpoêrednim otoczeniu oddzia u dzia a 10 placówek bankowych, a siedziba naszego banku znajduje si w budynku, który wybudowaliêmy wspólnie z BG S.A. Nie ukrywam, e konkurencja jest du a i silna, ale eby utrzymaç si na rynku us ug finansowych postawiliêmy na nowoczesnoêç, wysokà jakoêç obs ugi i dostosowanie produktów do potrzeb klientów. Na swojà pozycj w mieêcie pracowaliêmy od wielu lat, w aênie 2 lutego min o 45 lat naszej dzia alnoêci. Poza tym nie wprowadzamy na si adnych kontrowersyjnych i niezrozumia ych dla klientów produktów. Dysponujemy jednak ca à gamà us ug, niezb dnà przy prowadzeniu dzia alnoêci gospodarczej. Konkurujemy cenà. Wyró niamy si te szybkoêcià podejmowanych decyzji. Jak pan wie, Sala operacyjna w centrali banku, mnóstwo stanowisk do obs ugi klienta! Historia Banku Spó dzielczego Rzemios a w Szczecinie BankowoÊç spó dzielcza w Szczecinie nie ma tak bogatej tradycji, jak w innych miastach Polski, ale na sta e ju od prawie pó wieku wpisuje si w tutejszy krajobraz. W Szczecinie dopiero od 1945 roku zacz o rozwijaç si rzemios o i drobna przedsi biorczoêç. Naturalnie wytworzy a si potrzeba powo ania do ycia banku przeznaczonego dla rzemieêlników. W aênie z inicjatywy szczecifskich rzemieêlników i kupców zosta powo any do ycia Bank Spó dzielczy Rzemios a. Przewodniczàcym Komitetu Organizacyjnego zosta pan Franciszek agoda, który uzasadni koniecznoêç powo ania banku i korzyêci, jakie dzi ki niemu b dà mieli rzemieêlnicy i okoliczni mieszkafcy. W dniu 5 listopada 1961 roku odby y si obrady Komitetu Organizacyjnego, a ju 2 lutego 1962 roku bank rozpoczà dzia alnoêç. Pierwsza siedziba banku mieêci a si w budynku Izby RzemieÊlniczej w Szczecinie przy al. Wojska Polskiego, nast pna w wynaj tym lokalu przy ulicy Bohaterów Warszawy. W tym czasie bank pr nie si rozwija bank dzia a w nowej rzeczywistoêci gospodarczej siedziba banku przenosi si do nowoczesnego budynku przy ulicy Jagiellofskiej w centrum Szczecina. W latach Bank Spó dzielczy Rzemios a zgodnie z przepisami ówczesnego prawa podlega Bankowi Gospodarki ywnoêciowej S.A. Wkrótce potem wesz a w ycie ustawa O restrukturyzacji banków spó dzielczych i BG S.A. pozwoli a ona m.in. na powstanie banków regionalnych. Dzia alnoêç rozpocz o 9 banków, których akcjonariuszami by y Banki Spó dzielcze. Bank Spó dzielczy Rzemios a 4 kwietnia 1997 roku zrzesza si z Ba tyckim Bankiem Regionalnym w Koszalinie. W czerwcu 2001 r. Ba tycki Bank Regionalny S.A. àczy si z Gospodarczym Bankiem Wielkopolski SA z Poznania tym samym Bank Spó dzielczy Rzemios a w Szczecinie podobnie, jak inne banki spó dzielcze zwiàzane z BBR zrzesza si z GBW SA. Obecnie BSR posiada central i fili w Szczecinie. Zarzàdza czterema bankomatami. w biznesie cz sto liczy si szybkoêç. W naszym banku, mo- emy szybko podjàç decyzj kredytowà. Oddzia y banków komercyjnych nie majà takich mo liwoêci. Decyzje kredytowe zapadajà gdzie indziej. Poza tym wychodzàc naprzeciw klientom, oferujemy dost p do swoich us ug poprzez SGB24. W aênie! Bank Spó dzielczy Rzemios a by jednym z pierwszych banków spó dzielczych w pó nocno zachodniej Polsce, który wprowadzi do oferty bankowoêç internetowà. W czasach internetu, telefonów komórkowych, ipodów trudno sobie wyobraziç nowoczesnà firm bez obecnoêci w sieci. Klienci oczekujà, e b dà mogli korzystaç z naszych us ug siedzàc w domu przed komputerem. Staramy si àczyç tradycj z nowoczesnoêcià. Dlatego te obok standardowej obs ugi w banku, proponujemy nowoczesne kana y dost pu za pomocà SGB24. Rachunki internetowe prowadzimy od 2002 r. i by to produkt niezb dny w naszej ofer- Bank zarzàdza czterema bankomatami Filia banku mieszczàca si w galerii handlowej, w supermarkecie Kaufland z ycia SGB 6
9 cie. Dysponujemy pe nym wachlarzem kart p atniczych i kartami z odroczonym terminem p atnoêci oraz profesjonalnà kadrà. Bank jest wyposa ony w dobry, nowoczesny sprz t, pracujemy na multisejfach, dysponujemy nowoczesnym, elektronicznym skarbcem nocnym, posiadamy 4 bankomaty. Mamy stron internetowà Czy o sile banku stanowià pracownicy? OczywiÊcie. Co z tego, e firma b dzie posiadaç zaawansowany technologicznie sprz t, bogatà ofert, kana y dystrybucji, jeêli nie b dzie mia a profesjonalnej, oddanej kadry? Zarzàd banku przywiàzuje du à wag do inwestowania w pracowników. Kadra cz sto korzysta ze szkolef organizowanych przez Bankowy OÊrodek Doradztwa i Edukacji w Poznaniu oraz z us ug Bydgoskiej Szko y Bankowej. Obecnie bank zatrudnia 31 osób. Wi kszoêç pracowników to absolwenci szczecifskich uczelni. Jestem bardzo zadowolona z moich wspó pracowników. Dzi ki wstàpieniu do Unii Europejskiej kadra mo e korzystaç z wielu programów szkoleniowych. W polskà gospodark inwestowane sà miliardy EURO. Czy bank ma specjalnà ofert dla beneficjentów funduszy unijnych? Pracownicy banku zostali przeszkoleni w zakresie prowadzenia doradztwa w przygotowywaniu dokumentacji zwiàzanej z funduszami i dop atami unijnymi. Funkcjonuje te Punkt Doradztwa Unijnego, który od 3 lat s u y klientom pomocà przy opracowywaniu wniosków i udziela informacji o istniejàcych programach. Przedsi biorcy wnioskujà i korzystajà w naszym banku z ró nych programów: m.in. Opinie klientów Krzysztof Sucharski, handlowiec, mieszkaniec Szczecina Z Bankiem Spó dzielczym Rzemios a w Szczecinie jestem zwiàzany od bardzo dawna. Musz powiedzieç, e w mojej rodzinie kontakty z bankiem to ju tradycja. Mój ojciec to handlowiec z krwi i koêci, mia od samego poczàtku konto w naszym banku. Czasem z nim tutaj przychodzi em, wówczas bank mieêci si przy Bohaterów Warszawy. Po latach te zosta em handlowcem i naturalnie mam konto w Banku Spó dzielczym Rzemios a. Zawsze w banku spotykam si z yczliwym przyj ciem. Waldemar Dylàg, przedsi biorca, prowadzi firm Wabud w Szczecinie Dlaczego korzystam z us ug Banku Spó dzielczego Rzemios a? Ten bank traktuje mnie przyjaênie. Prowadz w asny interes od 1986 roku i od tamtej pory mam konto w banku. Zatrudniam 11 osób. Chyba najbardziej sobie ceni to, e nie jestem anonimowym klientem. Gdy na przyk ad przychodz z czekiem wyp aciç pieniàdze, pani dysponentka na odwrocie czeku nie zapisuje mojego numeru dowodu osobistego, którego w ogóle nie musz pokazywaç, tylko wpisuje: Znany osobiêcie. Poza tym panie z obs ugi nie ograniczajà si tylko do wykonania operacji bankowych, spytajà: Co s ychaç, porozmawiajà. To jest naprawd bardzo mi e. Józef Ró alski, w aêciciel firmy Nurek Service, mieszkaniec Szczecina Jako klient posiadajàcy rachunek bie àcy w banku jestem bardzo zadowolony. Podoba mi si zw aszcza sposób obs ugi. Gdy przychodz do banku, mog usiàêç wygodnie i przy jednym stanowisku za atwiç wszystkie swoje sprawy. Jako przedsi biorca nie mam zbyt wiele czasu, bez przerwy trzeba trzymaç r k na pulsie i cieszy mnie, e w banku mog wszystko za atwiç szybko. Na sali operacyjnej jest wiele stanowisk i nigdy nie musz staç w kolejce. Zadowolony jestem te z tego, e bank mieêci si w centrum miasta. Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost KonkurencyjnoÊci Przedsi biorstw czy z dofinansowania w ramach Êrodków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. MyÊl, e akcesja wszystkim si op aca. BSR wspó tworzy Spó dzielczà Grup Bankowà. Prosz powiedzieç co sàdzi Pani o wspólnych akcjach promocyjnych? Jak ocenia Pani trwajàcà obecnie kampani reklamowà Lokata SGB dla rolników? Bardzo pozytywnie oceniam wszystkie wspólne akcje promocyjne prowadzone w ramach Spó dzielczej Grupy Bankowej. Sà to dobre produkty, które dzi ki reklamie w telewizji i prasie lokalnej docierajà do szerokiego grona odbiorców. Jest to bardzo wa ne, poniewa sami nie prowadzimy tak szerokiej reklamy swoich produktów. Kolejne edycje lokaty SGB cieszy y si du ym zainteresowaniem u naszych klientów. Przy lokacie dla rolników jesteêmy obecni w prasie rolniczej co te mnie cieszy. Ideà bankowoêci spó dzielczej jest nie tylko zarabianie pieni dzy, ale równie wspieranie lokalnej spo ecznoêci. Dok adnie tak. Nasz bank piel gnuje t idee. Dzia alnoêç naszego banku przyczynia si do rozwoju miasta. Bardzo ubolewam, e nasze miasto nie rozwija o si tak dynamicznie, jak Poznaf czy Wroc aw. Trudna sytuacja w sektorze gospodarki morskiej, który dominowa w Szczecinie, jak i brak wizji rozwoju miasta spowodowa y wolniejszy rozwój sektora ma ych i Êrednich przedsi biorstw. Negatywny wp yw na rozwój miasta mia upadek Stoczni Szczecifskiej i innych du ych przedsi biorstw. Mam nadziej, e ten niekorzystny dla miasta okres ju minà i e nadchodzà lepsze czasy dla MSP. W aênie rozwój tych firm wspieramy poprzez kredytowanie ich dzia alnoêci inwestycyjnej i bie àcych potrzeb. KredytowaliÊmy wi kszoêç firm, które kupi- y od Gminy Szczecin swoje lokale us ugowe i zak ady produkcyjne. Dzi ki kredytom zaciàgni tym w banku przedsi biorcy i mieszkafcy miasta zrealizowali i realizujà ró ne inwestycje. W celu wsparcia regionalnego rozwoju zawarliêmy w 2003 roku umow z Funduszem Wspierania Rozwoju Gospodarczego Miasta Szczecina. Nasi kredytobiorcy mogà korzystaç z por czef Funduszu, dotyczy to firm, które nie sà w stanie udzieliç w asnego zabezpieczenia lub rozpoczynajà swojà dzia alnoêç. Na pewno aktywnie uczestniczycie w yciu miasta. Tak. Praktycznie trudno sobie wyobraziç wi kszà imprez odbywajàcà si w Szczecinie, bez nas jako sponsora. Ostatnio sponsorowaliêmy uroczystoêci zwiàzane z Wydarzeniami z Grudnia W miar mo liwoêci wpieramy szko y i placówki kulturalne a tak e medyczne. Cz sto wspomagamy Oddzia Onkologiczny Szpitala Akademii Medycznej w Szczecinie. Nie chcia abym wymieniaç wszystkich naszych akcji, bo jest ich wiele. Pani prezes pomówmy chwil o Pani. Jak Pani trafi a do banku spó dzielczego? Z wykszta cenia jestem prawnikiem. Przez d ugie lata prowadzi am Kancelari Radcowskà, W 1994 roku rozpocz am prac w banku, na stanowisku zast pcy prezesa. W 1995 roku w banku nast powa y zmiany personalne, a Rada Nadzorcza zaproponowa a mi stanowisko prezesa banku. Obj am je 1 stycznia 1997 roku. Jak Pani sp dza wolny czas? Jakie ma pani hobby? Wolnego czasu za wiele nie mam. Ale staram si go racjonalnie wykorzystaç. Cz sto z m em wychodzimy do teatru albo do opery. Mamy ju doros e dziecko, wi c w domu nie ma a tyle obowiàzków. Poza tym, jeêli mam wolnà chwil lubi pracowaç na dzia ce. Dzi kuj za rozmow. Roman Szewczyk 7 z ycia SGB
10 Przejrzysta i nowoczesna oferta za rozsàdnà cen W VIII edycji Konkursu Bank Przyjazny dla Przedsi biorców Platynowa Statuetka dla BS Gryfice God o promocyjne Bank Przyjazny dla Przedsi biorców to dobra rekomendacja dla firm korzystajàcych z us ug banków. Celem Konkursu jest popularyzacja najlepszych praktyk wspó pracy banków z klientami sektora MSP. God o przyznawane jest tym bankom, które polepszy y dost pnoêç i podnios y jakoêç swoich us ug dla sektora ma ych i Êrednich przedsi biorstw. W roku 2006 ocenie konkursowej podda o si 5 banków komercyjnych, 18 banków spó dzielczych i 70 oddzia ów bankowych. W I etapie Konkursu uczestnicy przedstawiali pisemne prezentacje, które analizowali niezale ni audytorzy. Uzyskanie wymaganej w regulaminie liczby punktów warunkowa o przejêcie banku/oddzia u do kolejnego, II etapu. SpoÊród 93 zg oszonych podmiotów do II etapu zakwalifikowa o si 85. W II etapie Konkursu badano realia pracy placówek bankowych. Audytorzy odbyli 132 bezpoêrednie wizyty w bankach i oddzia ach bankowych. Równolegle przeprowadzano badania opinii klientów banków, w których przedsi biorcy oceniali 20 najwa niejszych aspektów wspó pracy z placówkà bankowà. W tej edycji Konkursu odr bnie analizowano opinie klientów preferujàcych osobiste kontakty z bankiem oraz klientów korzystajàcych z bankowoêci elektronicznej. Laureatami Konkursu sà banki i oddzia y bankowe oferujàce zestaw produktów i us ug odpowiadajàcych potrzebom i specyfice sektora MSP. Laureatem Konkursu w kategorii banków komercyjnych zosta BRE BANK SA. Laureatem Konkursu w kategorii banków spó dzielczych zosta Bank Spó dzielczy w Jastrz biu Zdroju. Wyró nienie honorowe otrzyma y: Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku i Podkarpacki Bank Spó dzielczy. Niektóre banki i oddzia y biorà udzia i odnoszà sukcesy w kolejnych edycjach Konkursu. Aby je wskazaç klientom, Platynowa Statuetka BS Gryfice w d oniach Dyrektora S awomira Sidora organizatorzy wprowadzili presti owe nagrody Platynowe Statuetki. Otrzymujà je banki i oddzia y, które systematycznie wzbogacajà i usprawniajà wspó prac z ma ymi i Êrednimi przedsi biorstwami, czego potwierdzeniem jest zdobycie god a promocyjnego w kolejnych pi ciu edycjach Konkursu. W VIII edycji Konkursu Platynowà Statuetk otrzyma Bank Spó dzielczy w Gryficach. 14 grudnia 2006 r. nastàpi- o uroczyste og oszenie wyników VIII edycji Konkursu Bank Przyjazny dla Przedsi biorców. Banki i oddzia y, które uzyska y prawo pos ugiwania si god em Bank Przyjazny dla Przedsi biorców lub Z oty Oddzia Bank Przyjazny dla Przedsi biorców, b dà przez kolejny rok promowaç swojà ofert pos ugujàc si wizerunkiem jab ka symbolu konkursu. Wg organizatorów Konkursu: Krajowej Izby Gospodarczej, Polsko-Amerykafskiej Fundacji Doradztwa dla Ma- ych Przedsi biorstw i Warszawskiego Instytutu Bankowo- Êci, to bezpoêredni kontakt i spojrzenie na placówk bankowà z perspektywy klienta pozwoli y wskazaç banki faktycznie przyjazne ma ym i Êrednim przedsi biorstwom. ucja Kamifska Partner w interesach III Forum Biznesu Lokalnego w Gorzowie Wielkopolskim z ycia SGB 8 Cz sto przedsi biorcy stajà przed pytaniem jakie plany i dzia ania nale y zrealizowaç, eby osiàgnàç silnà pozycj na rynku i staç si godnym partnerem? Odpowiedê na takie i na jeszcze inne pytania mo na by o uzyskaç podczas trzeciego ju Forum Biznesu Lokalnego, które odbywa o si 24 listopada 2006 roku w Hotelu Mieszko w Gorzowie Wielkopolskim zorganizowanego pod has em MyÊl globalnie, dzia aj i wspó pracuj lokalnie. Na Forum przyby o 250 przedsi biorców oraz w adze samorzàdowe z czterech powiatów. G ównym organizatorem spotkania by Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku, wspó organizatorem: Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. w Poznaniu oraz Zachodnia Izba Przemys owo-handlowa w Gorzowie Wlkp. Patronat honorowy nad III Forum Biznesu Lokalnego obj li Marsza kowie Województwa Lubuskiego oraz Zachodniopomorskiego. Rola gospodarzy w tym roku by a trudna, poniewa wieczór zdominowany by smutnymi wydarzeniami jakie mia y miejsce w kopalni Halemba. Dlatego na spotkaniu nie brakowa o akcentów a oby narodowej. W trakcie tegorocznej edycji Forum Micha Konwicki dyrektor Krajowej Izby Gospodarczej przedstawi przedsi biorcom zagadnienia zwiàzane z zasadami korzystania ze
11 Zbigniew Wielgosz Prezes zarzàdu GBS w Barlinku w trakcie krótkiego przemówienia Uczestnicy III Forum Biznesu Lokalnego Êrodków unijnych przeznaczonych dla MSP w nowej perspektywie bud etowej Jednak prawdziwym rarytasem wieczoru by wyk ad poprowadzony przez prof. dr hab. Henryka Mruka z Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, który przybli y uczestnikom praktycznà wiedz na temat roli znaczenia m.in.: planowania strategicznego, skutecznego przewodzenia oraz pozycjonowania produktów i us ug w ÊwiadomoÊci klienta. Podobnie jak w dwóch poprzednich edycjach gospodarze umo liwili uczestnikom praktyczne konsultacje z zaproszonymi ekspertami m.in. z Grupy Concordia, z Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych S.A. Union Investment oraz z ekspertami z jednej z najdynamiczniej rozwijajàcych si spó ek leasingowych w Polsce VB Leasing Polska S.A. Dzia ania GBS w Barlinku w stosunku do partnerów biznesowych okreêla zasada wzajemnoêci. Wiedza zdobyta podczas prezentacji i wyk adów, jak równie mo liwoêç wymiany doêwiadczef z zaproszonymi ekspertami mo e staç si w przysz oêci inspiracjà dla przedsi biorców w utrzymaniu dynamicznego tempa rozwoju ich firm. Dzi ki Forum bank stara si budowaç trwa e relacje z klientami i czyni starania aby byç równie najlepszym partnerem w interesach. Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku O awa blisko klienta W czerwcu ubieg ego roku Bank Spó dzielczy w O awie obchodzi 60 tà rocznic dzia alnoêci W czerwcu ubieg ego roku Bank Spó dzielczy w O awie obchodzi 60 tà rocznic dzia alnoêci (Powszechny Bank Spó dzielczy z odpowiedzialnoêcià ograniczonà powsta w kwietniu a oficjalnie dzia alnoêç rozpoczà 1 czerwca 1946 roku). Bank nale y do najstarszych banków spó dzielczych w grupie kilkudziesi ciu utworzonych na Dolnym Âlàsku przez osadników przyby ych na Ziemie Odzyskane w pierwszych latach po zakofczeniu II Wojny Âwiatowej Bank Spó dzielczy w O awie zrzeszy si z Gospodarczym Bankiem Wielkopolski S.A. w Poznaniu w styczniu 2002 roku (wraz z 10 innymi bankami spó dzielczymi z województwa dolnoêlàskiego podpisano Umow zrzeszenia).! Z najnowszej historii Banku Fuzja Banków Spó dzielczych w O awie, Domaniowie, Jelczu-Laskowicach i Wiàzowie z sàsiedniego powiatu, w roku 1999 zapoczàtkowa a mudny okres reorganizacji pracy w wieloodzia owym banku. Po àczenie umo liwi o dalszy rozwój, poszerzenie terenu dzia ania, wzrost liczby klientów, lepsze wykorzystanie zasobów. Dzisiaj proces integracji jest (z sukcesem) zakofczony. Na pytanie na czym opiera si dzia alnoêç Banku? Prezes Ryszard uraw odpowiada: Podstawowym celem naszego banku jest obs uga klientów zmierzajàca do jak najwy szej jakoêci Êwiadczonych us ug, ku ich zadowoleniu. LojalnoÊç i zaufanie jakim darzà klienci Bank jest naszym najcenniejszym dobrem, a dotychczasowa dzia alnoêç banku ma wp yw na jego obecny rozwój. WÊród lokalnego Êrodowiska w aênie tradycja, trwa- oêç istnienia oraz nasza solidnoêç ugruntowa a wizerunek sprawnego i pewnego banku. Zdobyte zaufanie obecnie przek ada si na wzrost liczby obs ugiwanych klientów: osób prywatnych, rolników, samorzàdowców i lokalnych podmiotów gospodarczych. Rolnicy stanowià du à grup klientów, a po akcesji Polski do UE blisko 80% dop at w rejonie dzia ania BS w O awie wp ywa na ich rachunki prowadzone przez Bank Spó dzielczy w O awie. Mamy sukcesy, lecz nie spoczywamy na laurach, podnosimy poziom poprzeczki do której b dziemy zmierzaç w przysz oêci realizujàc zadania bie àce, dà àc do zrealizowania celów d ugoterminowych. Cechà banków spó dzielczych jest ich osadzenie w lokalnym Êrodowisku, jak wyglàda wspó praca kierowanego przez Pana Banku z miejscowym Êrodowiskiem? 9 z ycia SGB
12 z ycia SGB 10 Wspó praca odbywa si w wielu obszarach z których podstawowe znaczenie ma sfera biznesowa oraz sfera wspierajàca. Na polu biznesowym ogromnie wa na jest wspó praca z lokalnymi instytucjami i samorzàdami. Obs ugujemy bud ety samorzàdów gminnych z obszaru naszego dzia ania w tym Urzàd Skarbowy. Na co dzief nasz bank realizuje swojà misj, która pokrywa si w z misjà ka dego samorzàdu, praca na rzecz i dla dobra gminy, miasta i powiatu. Wypracowane zyski s u à do finansowania lokalnego rozwoju gospodarczego i wspierania lokalnych przedsi wzi ç inwestycyjnych, spo ecznych i kulturalnych. Nie b d wiele mówi o naszej dzia alnoêci w sferze sponsoringowej, przekazujemy Êrodki na rzecz klubów sportowych, wspieramy finansowo kluby hobbystów oraz jeste- Êmy opiekunem placówek oêwiatowych m.in. ufundowali- Êmy comiesi czne wsparcie na rzecz Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom T cza w O awie, to jedynie kilka przyk adów, wspierania lokalnego Êrodowiska. WÊród naszej spo ecznoêci zyskaliêmy miano banku przyjaznego i otwartego na potrzeby innych. Konsekwentnie realizowana strategia rozwoju Banku Spó dzielczego w O awie przynosi wymierne efekty; wzrasta udzia w rynku, wypracowywane sà zyski, wzrastajà fundusze w asne. Dba oêç o zadowolenie klientów przejawia si w oferowaniu klientom nowoczesnych us ug finansowych. Poszerzana i unowoczeêniana jest oferta produktów i us ug, obecnie w ofercie banku sà m.in. nowoczesne formy lokowania Êrodków, ubezpieczenia. Bank lokalny ma byç bankiem przyjaznym dla klienta i takim bankiem stara si byç Bank Spó dzielczy w O awie. WÊród lokalnej spo ecznoêci ma opini instytucji Êwiadczàcej us ugi o wysokiej jakoêci, dopasowanych do potrzeb klientów oraz instytucji skupionej na oczekiwaniach i potrzebach swoich klientów. Dzia ania banku ukierunkowane sà na zwi kszanie satysfakcji klientów, doskonalenie wi zi banku z klientami a tak e dostosowywaniu si do zmian zachodzàcych w otoczeniu banku. W ostatnich latach przeznaczono znaczne Êrodki finansowe na popraw warunków pracy i obs ugi klientów we wszystkich placówkach banku. Dotychczasowe przedsi wzi cia inwestycyjne podporzàdkowane by y jednemu podstawowemu celowi stworzeniu warunków sprzyjajàcych obs udze klienta. Centrala Banku, nowoczesny i okaza y budynek przy ulicy Pa acowej, to bardzo dobrze rozwiàzane wn trze, w którym klienci swobodnie, wygodnie i w przyjaznej atmosferze za atwiajà swoje sprawy finansowe. Z pewnoêcià utrzymane w jednolitej estetyce pozosta e placówki banku, nowowybudowany oddzia w Jelczu-Laskowicach oraz zmodernizowane pozosta e oddzia y, ukierunkowane przede wszystkim na obs ug klientów indywidualnych obs ugujà ich w atrakcyjnym otoczeniu i mi ej atmosferze. Aby uzyskaç przewag konkurencyjnà na rynku o awskim, wprowadzono liczne rozwiàzania organizacyjne m.in. dla usprawnienia bie àcej obs ugi klientów z sektora MSP, uruchomiono w placówce centralnej w O awie bezkolizyjnà stref obs ugi podmiotów gospodarczych i instytucji. Wydzielenie stref zdecydowanie poprawi o komfort za atwiania spraw bankowych w placówce klientów przedsi biorców oraz przyczyni o si do poprawy warunków obs ugi klientów indywidualnych.! Powiat o awski le y w nizinnej cz Êci Dolnego Âlàska. Powierzchnia powiatu wynosi 524 km2, zamieszkiwany jest przez blisko 73 tysiàce mieszkafców. Do powiatu nale à: historyczne miasto O awa oraz gmina wiejska O awa, miasto (od 1987 roku) i gmina Jelcz-Laskowice oraz gmina Domaniów (wieê datowana ju w roku 1223). Przez tereny powiatu przep ywa rzeka Odra i jej dop yw rzeka O awa. Tereny powiatu z uwagi na jego po o enie, niedaleko Wroc awia oraz na trasie pasa transportowego wschód-zachód (autostrada A4) sà atrakcyjnymi terenami inwestycyjnymi. Nowopowsta e firmy zagraniczne lub z udzia- em zagranicznego kapita u usytuowa y si w okolicach zw aszcza Jelcza- -Laskowic i O awy. Jednym z atutów powiatu jest dobrze rozwini te rolnictwo. Naj yêniejsze gleby le à w obszarze gminy Domaniów, która jest gminà typowo rolniczà. Warunki glebowe i zasoby wodne sà bogactwem tego regionu. Wysoka klasa gleb stanowi a podstaw rozwoju wysokotowarowych gospodarstw rolnych i rolno-przetwórczych i stworzenia gospodarstw zdolnych do kooperacji i konkurencji z gospodarstwami krajów UE. Prezes R. uraw podkreêla Centrum nowoczesnego banku stanowià jego pracownicy, to oni sà wytwórcami us ug iproduktów, to oni wyznaczajà i osiàgajà cele i tworzà jakoêç dà àc stale do jej doskonalenia. Organizacja pracy w banku opiera si na pracy ludzi i urzàdzef, a technologie informatyczne w bankowoêci znacznie przyspieszy y i usprawni y funkcjonowanie banku. Niewàtpliwie udzia mia te dostawca naszego systemu informatycznego niezawodna firma SoftNet z Krakowa. Wiedza kadr banku, ich fachowoêç i kultura obs ugi, nowoczesne technologie a nast pnie atrakcyjnoêç produktów i szybki obieg informacji, zwi kszajà konkurencyjnoêç banku na naszym powiatowym rynku. Bank Spó dzielczy w O awie dba o rozwój zawodowy pracowników, którzy systematycznie uczestniczà w kursach i szkoleniach, poniewa aby spe niaç wysokie wymagania co do wiedzy fachowej, doskonalà swoje umiej tnoêci, zgodnie z obowiàzujàcymi w banku zasadami polityki szkoleniowej. Dzi ki mo liwoêciom lokalowym banku, BODiE Sp. z o.o. organizuje w O awie szkolenia. Sala konferencyjno szkoleniowa umo liwia przeprowadzanie kursów, warsztatów i szkolef, w których uczestniczà pracownicy innych banków Spó dzielczej Grupy Bankowej, dla których przyjazd do O awy jest mniej k opotliwy ni do innych miejscowoêci np. do Poznania. Wg Pani Barbary Krzyszkowskiej, (przy bankomacie na fotografii obok) cechy obs ugi w tym banku: to uprzejmoêç, rzetelnoêç i elastycznoêç, a dodatkowym plusem banku sà sobotnie godziny otwarcia placówki, i klientka chocia wraz z m em korzysta z us ug jeszcze innego banku, to najbardziej ceni sobie ofert Banku Spó dzielczego, z którego us ug korzysta od blisko 8 lat. ucja Kamifska
13 Rozwijanie sieci placówek to inwestycja na przysz oêç! Nowa placówka Banku Spó dzielczego w Prabutach Od 22 stycznia w Kwidzynie funkcjonuje nowoutworzony oddzia Banku Spó dzielczego w Prabutach, jest to trzecia placówka banku w mieêcie lecz pierwsza, z pe nà ofertà us ug i produktów skierowanà dla sektora MSP oraz klientów indywidualnych. Dotychczas na terenie miasta funkcjonowa y dwie agencje BS w Prabutach przyjmujàce wp aty na rachunki bankowe. Ich dzia alnoêç pozostanie niezmieniona, natomiast w oddziale klient b dzie móg za o yç depozyt, otworzyç rachunek oszcz dnoêciowo-rozliczeniowy, wziàç kredyt no i oczywiêcie dokonaç wp at. Inwestycj zrealizowaliêmy z uwagi na naszych klientów z terenu miasta Kwidzyna wyjaênia Prezes zarzàdu BS w Prabutach Pani Bo ena Thiel. Przed przystàpieniem do organizowania placówki, dokonano przeglàdu klientów banku, pod kàtem miejsca pracy i miejsca zamieszkania. Po uwzgl dnieniu wyników oraz przeprowadzeniu analizy ekonomicznej zapad a decyzja o tworzeniu placówki. Wielu klientów Banku Spó dzielczego w Prabutach mieszkajàcych na obszarze gminy Prabuty doje d a do pracy do Kwidzyna, oferujàcego miejsca pracy w licznych przedsi biorstwach tego blisko 40 tysi cznego miasta. Ponadto spora liczba klientów banku to mieszkafcy Kwidzyna, którzy OkolicznoÊciowy bukiet dla P. Prezes Bo eny Thiel od Wiceprezesa Mi osza Oczki Zgromadzeni goêcie z Wiceburmistrzem Kwidzyna i Burmistrzem Prabut korzystali z oferty BS w Prabutach i to dla ich wygody powsta oddzia. Placówka zlokalizowana jest w wydzier awionym lokalu w centrum miasta przy ulicy Chopina, potocznie w mieêcie zwanej ulicà Bankowà, poniewa przy niej usytuowane sà w wi kszoêci placówki oddzia y i filie ró nych banków komercyjnych. Obiekt jest nowoczesny i funkcjonalny zarówno w strefie front office banku, jak równie w strefie back office. Przy wejêciu do oddzia u zainstalowano bankomat oraz wrzutni. Zaoferowanie us ug Banku Spó dzielczego w Prabutach mieszkafcom miasta to tak e zach cenie do korzystania z szerokiej i uniwersalnej oferty us ug bankowych. Placówka usytuowana jest w dobrym i dogodnym miejscu, posiada podjazd dla niepe nosprawnych, który u atwia osobom korzystajàcym np. z wózków inwalidzkich, dotarcie do jej wn trza. W uroczystoêciach otwarcia oddzia u uczestniczyli: Wiceburmistrz Kwidzyna Roman Bera, Burmistrz Prabut Bogdan Paw owski, Wiceprezes GBW S.A. Mi osz Oczki, Radny powiatu kwidzyfskiego Marek Szulc oraz Rada Nadzorcza, Zarzàd i pracownicy Banku. ucja Kamifska Kadra a pozycja rynkowa firmy Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku ju po raz trzeci znalaz si w gronie laureatów programu Inwestor w kapita ludzki Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku ju po raz trzeci znalaz si w gronie laureatów programu Inwestor w kapita ludzki. God em Inwestora za 2006 rok wyró niono 40 firm, które w szczególnie skuteczny sposób dbajà o zawodowy rozwój swoich pracowników. Du e znaczenie 11 dla przyznania god a najlepszym firmom mia y równie kultura zarzàdzania oraz panujàcy w nich klimat pracy. Instytut Zarzàdzania, organizator programu promujàcego firmy wyró niajàce si w tej dziedzinie na polskim rynku, przyjà dwuetapowy system oceny zg oszonych przedsi z ycia SGB
14 God o Inwestor w Kapita Ludzki dla laureata GBS w Barlinku biorców. Pierwszy obejmowa wype nione przez pracodawców ankiety, drugi polega na weryfikacji tych danych z opiniami wybranych losowo pracowników. Zainteresowanie programem by o bardzo du e, tym milej wi c, e GBS w Barlinku mia zaszczyt znaleêç si wêród laureatów takich jak Motorola Polska Electronics oraz Bank Zachodni WBK SA. W obliczu tak silnej walki konkurencyjnej, jakà poprzednim pokoleniom trudno by sobie by o wyobraziç, firmy potrzebujà ludzi, którzy bezustannie kreatywnie myêlà o sprawach ca ej firmy. Potrzebujà pracowników kierujàcych si wewn trznà motywacjà i demonstrujàcych ch ç s u enia firmie w stopniu podobnym do kierownictwa firmy. Aby tak si sta o, obie strony muszà daç z siebie wszystko. Tak liderzy, jak ich podw adni, muszà dà yç do osiàgni cia wy szego stopnia samoêwiadomoêci, szczeroêci i odpowiedzialnoêci. GBS w Barlinku doskonale zdaje sobie spraw z tego, e nie budynki, meble i komputery lecz ludzie tworzà i umacniajà pozycj rynkowà przedsi biorstwa. GBS Barlinek Medica Polska program opieki zdrowotnej pracowników Spó dzielczej Grupy Bankowej z ycia SGB 12 Przeprowadzane do tej pory próby reform publicznej s u by nie przynios y spodziewanych rezultatów. W dalszym ciàgu dost pnoêç do niektórych us ug medycznych jest praktycznie ograniczona g ównie z powodu funkcjonujàcych w publicznej s u bie zdrowia limitów oraz bardzo d ugich terminów oczekiwania na konsultacje lekarzy specjalistów. Opinie spo eczne na temat funkcjonowania s u by zdrowia potwierdzajà badania sonda owe obecnie 72% spo eczefstwa ocenia, e publiczna s u ba zdrowia dzia a êle, tylko 23% ocenia jej dzia ania pozytywnie, a 5% nie ma zdania w tej kwestii. Bioràc pod uwag powy szà ocen funkcjonowania publicznej s u by zdrowia oraz rosnàce zapotrzebowanie na rzetelne us ugi medyczne, GBW S.A. postanowi umo liwiç bankom spó dzielczym naszego Zrzeszenia zaoferowanie swoim pracownikom dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Ubezpieczenie to realizowane mo e byç w formule umowy z towarzystwem ubezpieczeniowym. Program dodatkowego ubezpieczenie zdrowotnego pracowników banków naszego zrzeszenia, to realizowany wspólnie z Towarzystwem Ubezpieczeniowym Allianz ycie Polska Program Prywatnego Ubezpieczenia Zdrowotnego Medica Polska. Podstawowym kryterium wyboru firmy oferujàcej ochron ubezpieczeniowà by o, poza standardem Êwiadczonych us ug, posiadanie przez takà firm sieci placówek medycznych na terenie ca ego kraju. W oferowanym Programie uczestniczyç mogà nie tylko pracownicy Zrzeszenia, lecz tak e cz onkowie ich rodzin. Program ten powinien zapewniç uczestnikom szybszy i dogodniejszy dost p do szeregu badaf profilaktycznych oraz znacznie u atwiç dost p do us ug lekarzy specjalistów. Uzyskane przez nas opinie uczestników Programu na temat jego dotychczasowego funkcjonowania pozwalajà stwierdziç, e przyj ta formu a ubezpieczenia zdrowotnego sprawdzi a si i mo e byç z powodzeniem wdra ana w bankach spó dzielczych. Ogólna charakterystyka Programu W przyj tej formule ubezpieczenia, Êwiadczenia zdrowotne dost pne sà w placówkach medycznych, z którymi ubezpieczyciel (czyli T.U. Allianz S.A.) zawar stosowne umowy. W chwili obecnej jest to sieç ponad 800 placówek na terenie ca ej Polski. W ramach Programu Medica Polska jego uczestnicy majà zapewnione mi dzy innymi nast pujàce Êwiadczenia medyczne: ca odobowà infolini medycznà, ca odobowà pomoc ambulatoryjnà, nielimitowane wizyty domowe, szeroki zakres badaf diagnostycznych, konsultacje lekarzy specjalistów, swobodny wybór placówki medycznej. Zgodnie z postanowieniami umowy do programu Medica Polska przystàpiç mogà wszyscy pracownicy banku, którzy nie ukofczyli 64. roku ycia. Sk adk za pracownika op aca bank-pracodawca, przy czym w Êwietle obecnie obowiàzujàcych przepisów pracownik z w asnych Êrodków ponosi koszty ubezpieczef spo ecznych oraz op aca podatek z tytu- u uzyskiwania dodatkowego dochodu (do którego zaliczana jest sk adka ubezpieczeniowa finansowana przez pracodawc ). Uczestnictwo w Programie jest wynikiem autonomicznej decyzji w adz Banku Spó dzielczego i realizowane mo e byç w drodze wynegocjowanej umowy, której postanowienia sà jednakowe dla wszystkich Banków Spó dzielczych SGB. Departament Skarbu GBW SA
15 Zwi kszona funkcjonalnoêç Kont SGB24 Wychodzàc naprzeciw oczekiwaniom Klientów SGB24 i Banków Spó dzielczych prowadzàcych Konta SGB24, z dniem 10 stycznia 2007 roku, zosta a zwi kszona funkcjonalnoêç w zakresie dost pu klientów do rachunku poprzez Internet. W zale noêci od rodzaju Konta: prywatne, firmowe czy korporacyjne SGB24 zmiany polegajà m.in. na: udost pnieniu Klientom mo liwoêci wydruku lub zapisania w formie pliku html potwierdzenia wykonania operacji, które b dà mogli przedstawiç np. na uczelni lub swojemu kontrahentowi, udost pnieniu opcji sk adania zlecef do wybranego odbiorcy, Zak adu Ubezpieczef Spo ecznych i Urz dów Skarbowych z datà realizacji przypadajàcà w przysz oêci, modyfikacji, na bardziej dost pnà dla Klienta, funkcjonalnoêci blokad zlecef. JednoczeÊnie prowadzone sà dalsze prace m.in. w kierunku udost pnienia dodatkowej funkcjonalno- Êci w ramach Serwisu SMS, w ramach którego Klienci korzystajà z dost pu do konta i realizacji zlecef za poêrednictwem telefonu komórkowego. W przypadku operacji tzw. pasywnych (powiadomienie o: zmianie salda na rachunku, zrealizowaniu przelewu, odrzuceniu przelewu, zalogowaniu do Internetu, zalogowaniu do Teleserwisu) Klienci b dà mogli okreêlaç zasady otrzymywania SMS-ów: ca à dob (jak jest obecnie) lub wy àcznie poza godzinami ciszy nocnej. W praktyce oznacza to, i komunikaty SMS b dà mog y byç wstrzymywane w godzinach nocnych i wysy- ane dopiero w godzinach porannych. Wprowadzane modyfikacje pozwolà na zwi kszenie zadowolenia klientów posiadajàcych Konta SGB24. Departament BankowoÊci Elektronicznej 13 dzia alnoêç handlowa
16 Bancassurance czyli bankowoêç ubezpieczeniowa dzia alnoêç handlowa 14 Ju na poczàtku lat 90. XX wieku banki i towarzystwa ubezpieczeniowe w Polsce dostrzeg y znaczenie oraz mo liwoêci finansowe p ynàce z powiàzania us ug bankowych z ubezpieczeniowymi. Dzi ki wspó pracy z ubezpieczycielami, banki i ich pracownicy uzyskujà nie tylko dodatkowe dochody, ale równie zwi kszajà si zabezpieczenia wierzytelnoêci bankowych. Czy jednak wspó praca ta rysuje si a tak kolorowo? Bancassurance to jeden z elementów strategii Allfinanz, polegajàcej na oferowaniu ró norodnych produktów finansowych po àczonych w pakiety us ug. Coraz wi cej firm ubezpieczeniowych stara si pozyskaç banki do wspó pracy. Niektóre swojà ofert ubezpieczeniowà kierujà nie tylko do klientów, ale równie do pracowników i samych banków. Inne natomiast starajà si wykorzystaç te instytucje jedynie jako kana y dystrybucji swoich polis. Jakie korzyêci p ynà z takiej wspó pracy? Bancassurance s u y przede wszystkim klientowi. W àczenie produktów ubezpieczeniowych w ofert produktów sprzedawanych przez banki, jest niczym innym jak odpowiedzià na zmieniajàce si potrzeby i zachowania klientów. Obecnie cz sto dochodzi do sytuacji, w których potrzeba zakupu jednej us ugi lub produktu powoduje ch ç i potrzeb nabycia innych niejednokrotnie komplementarnych. Klienci chcà mieç atrakcyjny produkt w dobrej cenie, który mo na zakupiç szybko, bez zb dnych procedur a powiàzania bankowo-ubezpieczeniowe temu w aênie s u à. Dzi ki porozumieniom bankowo-ubezpieczeniowym, banki budujà nowà jakoêç komunikacji z klientem. Bank zyskuje nowy wizerunek sprzedawcy ca ej gamy us ug finansowych. Ponadto integracja dwóch specjalistycznych podmiotów, ukierunkowanych na te same sektory klientów np. bank udzielajàcy kredytów mieszkaniowych i towarzystwo ubezpieczajàce mieszkania, daje szanse zbudowania w takim sektorze silnej marki i pozycji lidera specjalisty. Najch tniej sprzedawane sà ubezpieczenia powiàzane z bankowymi produktami kredytowymi t umaczy Jerzy Bogaczyk Dyrektor Biura Ubezpieczef Concordia Polska TUW Ju prawie wszystkie banki komercyjne i spó dzielcze sà otwarte na wspó prac z towarzystwami ubezpieczeniowymi i dostrzegajà mo liwoêç zwi kszenia dochodów poza odsetkowych poprzez sprzeda y us ug ubezpieczeniowych. Wspó praca mi dzy bankami i towarzystwami uk ada si jednak ró nie. Najlepsza wspó praca wynika zazwyczaj z powiàzaf udzia ów jak to jest w przypadku Warty i Kredyt Banku, czy BZWBK i Commercial Union. Wspó praca mi dzy bankami i ubezpieczycielami zacieêni- a si po wprowadzeniu tzw. podatku Belki, kiedy to w odpowiedzi powsta y polisy antybelkowe wyjaênia J. Bogaczyk W 2005 roku 14% sk adki w ubezpieczeniach na ycie w Polsce zosta o pozyskanych za poêrednictwem banków. W ubezpieczeniach majàtkowych by o to zaledwie 0,5%. JeÊli wprowadzone zostanà kolejne zach ty podatkowe, mo emy spodziewaç si dynamicznego rozwoju bancassurance w zakresie ubezpieczef majàtkowych w Polsce. Natomiast bancassurance w zakresie ubezpieczef na ycie b dzie rozwijaç si podobnie jak w Europie Zachodniej. Czy faktycznie mo emy spodziewaç si tak ogromnego wzrostu tego elementu strategii Allfinanz? Czy w Polsce przyjmie si on równie mocno, jak w niektórych krajach Europie Zachodniej przypomnijmy, e w Portugalii 80% sk adki z ubezpieczef na ycie jest pozyskiwanych w aênie za poêrednictwem banków. To pytanie pozostawiam otwarte do rozstrzygni cia w kolejnej dyskusji. Zas ugujàcà na uwag przyn tà w dziedzinie bancassurance w Polsce jest oferta skierowana przez banki spó dzielcze, specjalizujàce si w obs udze finansowej rolników oraz Grupy ubezpieczeniowej Concordia. Opiera si ona na sprzeda y produktów ubezpieczeniowych, skierowanych do tej konkretnej grupy klientów. Bancassurance w bankach spó dzielczych Tak Êcis a specjalizacja pozwala na dok adne okreêlenie potrzeb klientów oraz dostosowanie proponowanych ubezpieczef do konkretnej oferty kredytowej banków. Pakiety oferowane przez banki spó dzielcze sà oparte o proste dokumenty m.in wnioskopolis, które skracajà czas za atwiania formalnoêci zwiàzanych z udzieleniem kredytu do minimum. Pozwala to na otrzymanie kredytu i wykupienie polisy szybko i pod jednym dachem. Bank dzi ki wartoêci dodanej do oferowanego rachunku zyskuje lojalnoêç klienta, zaê ten korzysta z przewagi negocjacyjnej, jakà dysponuje bank w stosunku do ubezpieczyciela, otrzymujàc ubezpieczenie szyte na miar. Nic dziwnego, e zintegrowana sprzeda produktów bankowo finansowych cieszy si coraz wi kszà popularnoêcià i jest nià zwiàzanych ju blisko 150 banków spó dzielczych wszystkich zrzeszef. Skoro wprowadziliêmy dla naszych klientów us ugi internetowe, informacj telefonicznà i SMS banking to nie wyobra- am sobie tego aby nie mogli korzystaç z pakietów ubezpieczeniowych u nas, skoro bank za rogiem im to daje mówi Halina Syska, Prezes Zarzàdu Banku Spó dzielczego w Zatorze. Jak na razie wspó praca 108 banków spó dzielczych w Polsce to jedyny tak wyraênie sprofilowany alians Grupy Concordia. Przedstawiciele firm ubezpieczeniowych przewidujà jednak, e coraz wi cej banków b dzie uznawa o bancassurance jako atrakcyjny sposób utrzymywania sta ych oraz przyciàgania nowych klientów. Dlatego te nale y spodziewaç si rozwoju tego rodzaju us ug tak e w odniesieniu do innych grup klientów bankowych. Wbrew pozorom produkty typu bancassurance nie sà niczym nowym i od wielu lat z powodzeniem funkcjonujà w polskiej rzeczywistoêci. Wi kszoêç z nas spotka a si z tà us ugà przy otwieraniu rachunku osobistego w banku. Do ror-u zwykle do àczane sà ró nego rodzaju ubezpieczenia, przyk adowo ubezpieczenie od nieuprawnionego u ycia karty p atniczej bàdê od nast pstw nieszcz Êliwych wypadków. Z kolei zaciàgni cie kredytu na samochód lub mieszkanie àczy si z zakupem polisy stanowiàcej jedno z zabezpieczef zaciàgni tego kredytu. Ró norodnoêç Êwiadczef typu bancassurance sprawia, e sà one oferowane dla ka dego rodzaju klientów banków, nawet tych korzystajàcych z najprostszych rachunków. Tomasz Skibifski
17 Pu apki przew aszczenia na zabezpieczenie Poj cie Przew aszczenie na zabezpieczenie rzeczy ruchomych stanowi, obok hipoteki, jedno z najcz Êciej stosowanych przez banki zabezpieczef. I, odmiennie ni hipoteka, jest powszechnie uwa ane za nieskomplikowany i tani sposób zapewnienia sobie przez bank choçby cz Êciowego pokrycia zad u enia na wypadek braku jego sp aty przez klienta. Pomimo pozornej prostoty, tak e przy ustanawianiu przew aszczenia nale y pami taç o kilku zasadniczych kwestiach, których pomini cie powodowaç mo e negatywne dla banku skutki, àcznie z brakiem mo liwoêci zaspokojenia si z przew aszczonych rzeczy. Definicja przew aszczenia na zabezpieczenie zawarta w ustawie Prawo bankowe jest na tyle lakoniczna, e pomi dzy prawnikami wcià toczy si spór czy umowa przew aszczenia jest umowà nazwanà, której cechy charakterystyczne wskazuje ustawa czy te pozostaje umowà nienazwanà. Zgodnie z treêcià art. 101 Prawa bankowego Zabezpieczenie wierzytelnoêci banku mo e byç dokonane w drodze przeniesienia na bank przez d u nika lub osob trzecià, do czasu sp aty zad u enia wraz z nale nymi odsetkami i prowizjà, prawa w asnoêci rzeczy ruchomej lub papierów wartoêciowych. A zatem, w przypadku przew aszczenia efekt zabezpieczenia wierzytelnoêci osiàgany jest poprzez przeniesienie w asnoêci rzeczy na bank i jednoczesne zobowiàzanie si banku do korzystania z nabytej rzeczy tylko w zakresie s u àcym zabezpieczeniu roszczenia. Przew aszczona rzecz pozostaje nadal w posiadaniu przew aszczajàcego, na podstawie stosunku prawnego, który strony najpóêniej w chwili przeniesienia w asnoêci ustalajà. W praktyce, coraz cz Êciej wykorzystywane jest tak e zabezpieczenie polegajàce na przeniesieniu w asnoêci pod warunkiem zawieszajàcym. Nie przenosi ono prawa przed nadejêciem oznaczonego terminu i nie wymaga ustalenia stosunku prawnego stanowiàcego podstaw do dalszego w adania przez d u nika przedmiotem zabezpieczenia. Warunek rozwiàzujàcy czy zawieszajàcy? Wybór pomi dzy powy szymi rodzajami przew aszczenia b dzie skutkowa przede wszystkim tym, e w ka dym ze wskazanych przypadków inny podmiot wierzyciel albo d u nik b dzie w aêcicielem rzeczy, a poêrednio wp ynie na ewentualne obcià enie banku dodatkowymi obowiàzkami, np. obowiàzkami podatkowymi. W zwiàzku z powy szym, celowe wydaje si przypomnienie podstawowych ró nic pomi dzy przeniesieniem w asnoêci pod warunkiem zawieszajàcym i rozwiàzujàcym. W przypadku przeniesienia w asnoêci pod warunkiem zawieszajàcym strony postanawiajà, i w asnoêç rzeczy przejdzie na bank automatycznie z chwilà gdy d u nik nie spe ni w okreêlonym terminie Êwiadczenia, do którego jest zobowiàzany. Do chwili nadejêcia umownego terminu ustanawiajàcy zabezpieczenie jest w aêcicielem pod warunkiem zawieszajàcym i ma prawo korzystaç z rzeczy jako w aêciciel. Bank jest jedynie warunkowo uprawnionym w zakresie prawa w asno- Êci, nie jest jej posiadaczem i mo- e dokonywaç w stosunku do rzeczy jedynie takich czynnoêci, które zmierzajà do zachowania jego prawa. Jest on chroniony przed Justyna Stefaniak Konecka utratà zabezpieczenia na skutek póêniejszych czynnoêci rozporzàdzajàcych d u nika dotyczàcych tej samej rzeczy jedynie przez art. 92 kodeksu cywilnego. Oznacza to, e gdyby d u nik po ustanowieniu zabezpieczenia rozporzàdzi rzeczà (np. sprzeda jà) to jeêli dojdzie do ziszczenia si warunku (d u nik nie sp aci w terminie zad u enia) wówczas takie rozporzàdzenie straci moc, jeêli udaremnia lub ogranicza zaspokojenie si wierzyciela. Nale y jednak pami taç, e jeêli nabywca przew aszczonej rzeczy dzia a w dobrej wierze, to pomimo i na skutek zbycia rzeczy przez d u nika zaspokojenie banku jest udaremnione, to i tak nabycie w asnoêci rzeczy przez nabywc b dzie wa ne (art. 169 kodeksu cywilnego). JednoczeÊnie przy tej formie zabezpieczenia bank nie mo e dokonaç skutecznego wzgl dem ustanawiajàcego zabezpieczenie (d u nika lub osoby trzeciej) zbycia przedmiotu, nie jest bowiem jego w aêcicielem, ani nim nie w ada. W razie wykorzystania przew aszczenia pod warunkiem rozwiàzujàcym przeniesienie w asnoêci na bank nast puje od razu, a dopiero w razie sp aty kredytu w asnoêç rzeczy ma automatycznie powróciç do d u nika. Je eli sp ata w okreêlonym terminie nie nastàpi, pewnym stanie si, i warunek ju si nie ziêci, skutkiem czego przeniesienie w asnoêci na bank stanie si definitywne i z tà chwilà zaktualizuje si po jego stronie prawo zaspokojenia z przew aszczonej rzeczy. Skutki wyboru Jak wspomniano wy ej, ró nica w sytuacji stron, w zale noêci od zastosowanej formy przew aszczenia, wyra a si przede wszystkim w tym, i w przypadku zastrze enia dla przeniesienia w asnoêci warunku rozwiàzujàcego, w aêcicielem rzeczy jest bank. W razie zastrze enia warunku zawieszajàcego d u nik. Gdy na skutek zawarcia umowy przew aszczenia bank stanie si w aêcicielem rzeczy, po stronie banku powstajà okre- Êlone obowiàzki. Sà one szczególnie wyraêne w sytuacji, gdy przedmiotem przew aszczenia sà niektóre Êrodki transportowe, w tym ciàgniki siod owe, samochody ci arowe, przyczepy i naczepy. Zgodnie ustawà o podatkach i op atach lokalnych obowiàzek podatkowy w zakresie podatku od Êrodków transportowych cià y na osobach b dàcych w aêcicielami tych Êrodków. W przypadku zaê, gdy Êrodek transportowy stanowi wspó w asnoêç dwóch lub wi cej osób, obowiàzek podatkowy cià y solidarnie na wszystkich wspó w aêcicielach. Oznacza to, e bank jako w aêciciel np. samochodu ci arowego jest obowiàzany do corocznego sk adania stosownej deklaracji podatkowej i wp acania bez odr bnego wezwania nale nego podatku (art. 9 usta- 15 prawo
18 wy o podatkach i op atach lokalnych). Gdy przedmiotem przew aszczenia jest pojazd, na banku jako w aêcicielu cià à tak e inne obowiàzki, wynikajàce z ustawy Prawo o ruchu drogowym takie jak np. obowiàzek przeprowadzania badania technicznego pojazdu. Dlatego, decydujàc si na zawarcie umowy pod warunkiem rozwiàzujàcym warto zapisaç w jej treêci, e d u nik obowiàzany jest zwróciç bankowi poniesione koszty zwiàzane z utrzymaniem przew aszczonej rzeczy takie jak np. podatki i inne op aty. Dokonujàc wyboru danego rodzaju przew aszczenia bank winien zatem rozwa yç, w zale noêci od przedmiotu przew aszczenia, czy korzystniejsze jest pozostawienie d u nikowi w asnoêci przew aszczanej rzeczy, a do nadejêcia terminu sp aty kredytu czy te raczej przyj cie tej w asnoêci na siebie. Ustanawiajàc zabezpieczenie nale y tak e mieç na wzgl dzie mo liwoêç zaspokojenia roszczef banku z przedmiotu przew aszczenia, na wypadek braku sp aty kredytu. W tym aspekcie, wobec cz sto stosowanego przew aszczenia cz Êci udzia ów w rzeczy, za najkorzystniejsze dla banku rozwiàzanie nale y uznaç zastosowanie konstrukcji przew aszczenia 49/100 udzia ów w rzeczy pod warunkiem rozwiàzujàcym z jednoczesnym przew aszczeniem pozosta ych 51/100 udzia ów pod warunkiem zawieszajàcym. W takiej sytuacji bank staje si wspó w aêcicielem rzeczy ju od chwili zawarcia umowy, a w przypadku braku terminowej sp aty zad u enia automatycznie uzyskuje w asnoêç pozosta ych udzia ów w rzeczy. W aêciwa forma, precyzyjne oznaczenie. Po dokonaniu wyboru konstrukcji prawnej przew aszczenia bank powinien zwróciç uwag na jeszcze kilka istotnych kwestii. Nale y do nich sporzàdzenie umowy przew aszczenia w odpowiedniej formie oraz prawid owe oznaczenie w umowie przew aszczanych rzeczy. Dla celów dowodowych, wystarczajàce jest zawarcie umowy przew aszczenia rzeczy ruchomych w formie pisemnej. Pami taç jednak nale y, e zgodnie z przepisami prawa upad oêciowego i naprawczego umowa przeniesienia w asnoêci rzeczy, wierzytelnoêci lub innego prawa zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelnoêci jest skuteczna wobec masy upad oêci, je eli zosta a zawarta w formie pisemnej z datà pewnà. A zatem, w przypadku og oszenia upad oêci d u nika, bank b dzie móg skutecznie àdaç wy àczenia z masy upad oêci przew aszczonych na swojà rzecz przedmiotów tylko wtedy, gdy zawarta z d u nikiem umowa mia- a form daty pewnej. Sama forma pisemna jest w takim wypadku niewystarczajàca. W kontekêcie ewentualnej upad oêci d u nika znaczenie ma tak e przyj ty w umowie warunek rozwiàzujàcy lub zawieszajàcy. JeÊli w umowie przejêcie w asnoêci na bank zostanie uzale nione od bezskutecznego up ywu terminu sp aty zad u enia (warunek zawieszajàcy), a d u nik og osi upad oêç przed tym terminem, to obj te umowà rzeczy nie b dà mog y byç wy àczone z masy upad oêci, gdy nadal b dà w asnoêcià d u nika. Dlatego, stosujàc zabezpieczenie w formie przeniesienia w asnoêci pod warunkiem zawieszajàcym warto zastrzec, e w asnoêç rzeczy przejdzie na bank nie tylko w razie braku sp aty w okreêlonym terminie, ale tak e w przypadku og oszenia upad oêci czy wszcz cia egzekucji z majàtku d u nika przez innych wierzycieli. Jednym z cz stych uchybief po stronie banków jest nieprecyzyjne oznaczenie przew aszczanych ruchomoêci w umowie przew aszczenia. Fakt, i w chwili zawierania umowy przew aszczenia klient ma jeden okreêlony ciàgnik, albo jednà maszyn danego rodzaju nie zwalnia banku z obowiàzku szczegó owego opisywania tych przedmiotów w umowie. OkolicznoÊç, e bank i d u nik majà wiedz co do przedmiotu przew aszczenia mo e okazaç si niewystarczajàce w przypadku, gdy bank b dzie zmuszony wystàpiç z powództwem o zwolnienie spod zaj cia przew aszczonych na swojà rzecz przedmiotów. A koniecznoêç taka powstanie w ka dym przypadku, gdy z wniosku innego wierzyciela komornik dokona zaj cia przedmiotów b dàcych w asnoêcià banku, ale znajdujàcych si w posiadaniu d u nika. Podobnie, wobec og oszenia upad oêci d u nika prawid owe sporzàdzenie wniosku o wy àczenie ruchomoêci z masy upad o- Êci tak e wymaga o b dzie dok adnego wskazania przew aszczonych ruchomoêci. Na koniec warto dodaç, e te same ruchomoêci nie mogà stanowiç zabezpieczenia kilku równolegle udzielonych kredytów. Przew aszczenie rzeczy na bank, wy àcza kolejne przew aszczenie tych samych rzeczy, skoro sà one ju w asnoêcià banku (chyba, e pierwotnie zabezpieczony kredyt ju zostanie sp acony). Podobnie nieskuteczne jest ustanowienie przez bank zastawu na rzeczach, które sà jednocze- Ênie przedmiotem umowy przew aszczenia. Justyna Stefaniak Konecka radca prawny Kancelaria Radców Prawnych A. PieÊcik, W. Pietrzykowski, W. Wolniewicz Spó ka Komandytowa w Poznaniu AktualnoÊci pracownicze prawo 16 W Klubie Bankowca w Warszawie 6 lutego odby o si Doroczne Spotkanie Dyrektorów Departamentów Kadr i Szkolenia banków-cz onków Zwiàzku Banków Polskich, które zawsze jest okazjà do wymiany doêwiadczef w gronie osób zajmujàcych si w bankach kadrami i ich rozwojem. W porzàdku obrad znalaz y si nast pujàce tematy: Najwa niejsze wydarzenia dla sektora bankowego w 2006 roku i zadania ZBP w VI kadencji zreferowa Pan Krzysztof Pietraszkiewicz Prezes Zwiàzku Banków Polskich OdpowiedzialnoÊç pracodawców za wykroczenia przeciwko prawu pracy w Êwietle obowiàzujàcych przepisów i projektów zmian w Kodeksie pracy. W spotkaniu uczestniczyli Z-ca G ównego Inspektora Pracy oraz Dyrektor Departamentu Prawnego, by a to kontynuacja spotkaf przedstawicieli banków i Pafstwowej Inspekcji Pracy, które ZBP zorganizowa, wychodzàc naprzeciw postulatom banków, we wrzeêniu 2005 r. i styczniu 2006 r., a celem ich by a wymiana opinii i uwag obu stron dot. kontroli PIP w bankach i napotkanych problemów.
19 W 2005 r. przeprowadzono 87 kontroli w 79 jednostkach organizacyjnych banków centralach i oddzia ach. Omówiono najcz Êciej stwierdzane nieprawid owoêci oraz niedostatek klarownej wyk adni przepisów prawa pracy.w wyniku tych spotkaf Zwiàzek Banków Polskich skierowa do Komisji Kodyfikacyjnej wniosek o zmian definicji doby pracowniczej. Na zakofczenie spotkania Z-ca G ównego Inspektora Pracy poinformowa, e PIP w celu stwierdzenia poprawy w zakresie przestrzegania przepisów prawa pracy planuje w 2007 r. przeprowadzenie 150 kontroli w jednostkach organizacyjnych banków. Praca dla niepe nosprawnych szansà na rozwój Twojego przedsi biorstwa projekt Fundacji Wiedzy i Przedsi biorczoêci. Przedstawiciele Fundacji zaprezentowali kompendium wiedzy z zakresu zatrudniania niepe nosprawnych intelektualnie pt. Jestem, Potrafi, Pracuj. Problem jest bardzo trudny i bolesny. W unii europejskiej zdecydowanie wi cej osób niepe nosprawnych znajduje zatrudnienie. Zebrani stwierdzili, e pomimo zrozumienia problemu mo liwoêci zatrudniania osób niepe nosprawnych w bankach sà bardzo ograniczone. Dzia ania Zwiàzku Banków Polskich na rzecz kszta cenia i rozwoju kadr bankowych. Dzia ania ZBP zwiàzane z kszta ceniem i rozwojem kadr bankowych realizowane by y mi dzy innymi przez: Rozwój Systemu Standardów Kwalifikacyjnych w BankowoÊci Polskiej. Podsumowano 10 lat funkcjonowania Systemu Standardów. W marcu 2006 roku na 30 jubileuszowej uroczystoêci nadania stopni zawodowych wr czono dziesi ciotysi czny Certyfikat ZBP. W roku 2004 zakofczy y si kilkuletnie prace instytucji z 17 krajów, w tym Polski, nad okreêleniem wymagaf dla standardowego europejskiego egzaminu z wiedzy ogólnobankowej, zwanego Europejskim Certyfikatem Bankowca The European Foundation Certificate in Banking (ECB EFCB). Egzamin ECB EFCB wprowadzono do Systemu Standardów jako równowa ny dotychczasowemu egzaminowi na poziomie Dyplomowanego Pracownika Bankowego. Wspó prac z osobami odpowiedzialnymi za zarzàdzanie kadrami i szkoleniami w bankach. Komitet ds. Kadr Bankowych i szkolenia przy ZBP, którego dzia alnoêç w latach 2005/2006 koncentrowa a si na zmianach w zapisach Kodeksu pracy, konsultacjach z Pafstwowà Inspekcjà Pracy w zwiàzku z przeprowadzanymi w 2005 roku kontrolami PIP w bankach oraz na w aêciwym przygotowaniu kadr bankowych do obs ugi klientów banków. Badania i analizy takie jak Kapita ludzki sektora bankowego w Polsce i Potrzeby szkoleniowe banków. Kszta cenie kadr zwiàzane z wykorzystaniem funduszy UE. Szkolenia dla pracowników banków z zakresu udzia u banków w realizacji programów operacyjnych i nowej perspektywy finansowej w latach Dyrektor OÊrodka Doradztwa Europejskiego dr Jerzy Ma kowski zaprezentowa nast pujàcy program szkolenia: 1. Polityka spójnoêci Unii Europejskiej w latach i instrumenty jej realizacji (Europejski Fundusz Spo- eczny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz SpójnoÊci, a tak e Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich i Europejski Fundusz Rybacki). Ró nice w realizacji tej polityki w porównaniu do perspektywy finansowej lat Narodowa Strategia SpójnoÊci na lata w Polsce (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia): êród a (m.in. Strategia Lizbofska) oraz sposób wdra ania (programy operacyjne) i ró nice w porównaniu z realizacjà Narodowego Planu Rozwoju na lata System zarzàdzania procesem wykorzystania Êrodków unijnych w Polsce w latach i struktura instytucjonalna tego systemu (instytucje: zarzàdzajàce, poêredniczàce i wdra ajàce); udzia banków w tym procesie. 4. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. 5. Regionalne Programy Operacyjne w województwach. 6. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Program Operacyjny Zrównowa ony rozwój sektora rybo ówstwa i nadbrze nych obszarów rybackich Bank wynagrodzef projekt Hay Group dla sektora bankowego w Polsce Przedstawiciele Hay Group dokonali prezentacji swojej firmy, która badania wynagrodzef w bankowoêci polskiej prowadzi nieprzerwanie od 1997 roku (w roku bie àcym b dzie 10 edycja raportu wynagrodzef). Hay Group proponuje us ug prowadzenia badania wynagrodzef w bankach on-line. Z prezentacji wynika, e z us ug Hey Group przy realizacji projektów w obszarze wynagrodzef korzystajà du- e banki komercyjne. Metoda Hay Group analizy stanowisk obejmuje 95% stanowisk w bankowoêci. Pytanie czy struktury/stanowiska opracowane dla banków komercyjnych mo na by oby wykorzystaç bezpoêrednio w bankach spó dzielczych i zrzeszajàcych? Prawdopodobnie by aby potrzebna odr bna analiza opisów stanowisk pracy w aêciwa dla tego sektora bankowoêci. Ze spotkania wynika, e nast puje wzrost ÊwiadomoÊci znaczenia zarzàdzania potencja em ludzkim przez zarzàdzanie wynagrodzeniami, informacjà o wynagrodzeniach na strategi firmy. Dostrzegana jest potrzeba ró nych systemów p acowych dla ró nych grup stanowisk np.: Call Center 24-godzinna obs uga klienta, Opiekunowie klienta sieç sprzeda y, Ryzyko finansowe wsparcie merytoryczne, Informatyka wsparcie techniczne, linie businessowe, systemy zabezpieczenia. Dostrzegana jest potrzeba optymalizacji wynagrodzef, motywacyjnego charakteru wynagrodzenia, wynagrodzenia zmiennego, eliminacji p acy za sta i premii sta ej, motywacji pozap acowych (m.in. pracownicze programy emerytalne, programy ubezpieczef zdrowotnych, gwarancja szkolef i rozwoju zawodowego, stabilnoêç zatrudnienia, dobra atmosfera pracy). Hey Group sprzedaje swojà us ug jako dostarczanie informacji niezb dnych w codziennym zarzàdzaniu p acami jak i w momencie podejmowania strategicznych decyzji zwiàzanych z wynagrodzeniami. Lepsze dopasowanie wynagrodzef na stanowiskach, porównanie wynagrodzef do w a- Êciwych rynków pracy. W przypadku zainteresowania powy szymi tematami szczegó owych informacji mo na uzyskaç w Biurze Kadr i Szkolef GBW S.A. Maria Kleeberg Z-ca Dyrektora Departamentu Organizacji i Kadr GBW SA 17 prawo
20 Miliardy euro na rozwój polskich regionów Regionalne Programy Operacyjne W latach Polska otrzyma z Unii Europejskiej 85,4 mld euro. W tej sumie ponad 67,3 mld euro to Êrodki przeznaczone na realizacj wspólnotowej polityki spójnoêci, czyli na wyrównywanie ró nic rozwojowych pomi dzy poszczególnymi regionami Unii. Wykres 1 [w euro] integracja Europy Fundusze unijne w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO) Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR) opracowa o kompleksowy dokument Strategi Rozwoju Kraju na lata , który uwzgl dnia zarówno unijne, jak i krajowe Êrodki majàce finansowaç w tym okresie dzia ania s u àce rozwojowi Polski. Strategia okreêla cele jakie chcemy osiàgnàç w ww. okresie m.in. sà to: rozwój gospodarki opartej na wiedzy, podnoszenie poziomu kwalifikacji uczestników rynku pracy, ró nicowanie dzia alnoêci na obszarach wiejskich, wzmocnienie administracji publicznej i oczywiêcie popraw stanu infrastruktury naszego kraju zarówno spo- ecznej, jak i technicznej. Kolejnym krokiem by o stworzenie Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO) wspierajàcych wzrost gospodarczy i zatrudnienie (Narodowa Strategia SpójnoÊci NSS), czyli dokumentu okreêlajàcego, w jaki sposób b dziemy dà yli do osiàgni cia celów zak adanych w Strategii Rozwoju Kraju... oraz jak wykorzystamy wspomniane 67,3 mld euro. NSRO to dokument jaki kraje korzystajàce z funduszy unijnych zobowiàzane sà przedstawiç do akceptacji Komisji Europejskiej (KE), dlatego 7 grudnia 2006 roku MRR przekaza o ów dokument do akceptacji KE. Przewidujà realizacj czterech ogólnopolskich programów, z których ka dy koncentruje si na odr bnej dziedzinie, sà to: Program Operacyjny Infrastruktura i Ârodowisko (projekt przekazany do KE dnia r.), Program Operacyjny Pomocy Technicznej (projekt przekazany do KE dnia r.), Program Operacyjny Kapita Ludzki (projekt przekazany do KE dnia r.), Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (projekt przekazany do KE dnia r.). Równolegle do programów ogólnopolskich funkcjonowaç b dzie 16 programów regionalnych opracowanych, zarzàdzanych i wdra anych przez w adze poszczególnych województw. Osobnà kategori b dà stanowi y Programy Operacyjne Europejskiej Wspó pracy Terytorialnej. B dà one realizowane wspólnie przez co najmniej dwa regiony z ró nych pafstw cz onkowskich Unii. Przewiduje si, e Polska b dzie uczestniczy a w 10 takich programach, m.in. z Republikà Czeskà, S owacjà, Litwà czy te z Niemcami. Dodatkowo wdra any jest program przeznaczony dla najbiedniejszych regionów UE czyli wschodniej cz Êci Polski Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej. Obejmie on 5 województw: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, Êwi tokrzyskie, warmifsko-mazurskie. 18 Przeznaczenie funduszy z Unii Europejskiej na poszczególne programy w ramach NSRO w latach przedstawia wykres nr 1. Regionalne Programy Operacyjne na lata Regionalne Programy Operacyjne na lata sà dokumentami usankcjonowanymi w artykule 2 Rozporzàdzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku ustanawiajàcego przepisy ogólne dotyczàce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spo ecznego oraz Funduszu SpójnoÊci i uchylajàcego rozporzàdzenie (WE) nr 1268/1999 (Dz. Urz. UE L 210 z , str ). Ka dy z programów obejmuje okres od 1 stycznia 2007 do 31 grudnia 2013 roku. Sà instrumentem realizujàcym dzia ania prowadzàce do zmniejszenia dysproporcji gospodarczych, spo ecznych i terytorialnych na terenie Wspólnoty. Realizujà jeden z trzech celów okreêlonych w art. 3 wymienionego wy ej rozporzàdzenia, jakim jest konwergencja. Krajowà podstawà prawnà dla opracowania, wdra ania i realizacji RPO stanowi ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2006 r. nr 227, poz. 1658). Dzia ania realizowane w ramach programu finansowane b dà przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz przez Êrodki krajowe, zarówno publiczne, jak i prywatne.
Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaf, styczef-luty 2006 nr 1/126 www.sgb.pl ISSN 1429-902X str. 4 Banki spó dzielcze, nale àce do Spó dzielczej Grupy Bankowej, zosta y wyró nione w ramach VII
Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaf, wrzesief-paêdziernik 2006 nr 5/130 www.sgb.pl ISSN 1429-902X str. 4 Lokata dla rolników przynios a szcz Êcie klientom Banku Spó dzielczego w Pruszczu Gdafskim.
Poznaf, lipiec-sierpief 2008 nr 4/141 Kolejna nagroda samochód wygrana w loterii promocyjnej SGB str. 9 najwa niejsze wydarzenia O Gminie i wspó pracy z Bankiem rozmowa z wójtem gminy Brzeziny 16 Sk ad
Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaf, marzec-kwiecief 2006 nr 2/127 www.sgb.pl ISSN 1429-902X str. 1 W Jeleniej Górze odby o si spotkanie prezesów zarzàdów banków spó dzielczych Zakofczy a si
Lokata SGB przynios a szcz Êcie klientowi KDBS str. 1 str. 3 Letnie Targi Ogrodnicze w Marszewie odbywa y si w czerwcu z udzia em SGB str. 4-7 Z cyklu z wizytà u Bank Spó dzielczy w Dzier oniowie str.
Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaf, maj-czerwiec 2004 nr 2/115 www.sgb.pl ISSN 1429-902X Toyota Yaris pojecha a do S ubic str. 12 Bank w Piotrkowie Kujawskim dobrze przygotowany do dzia ania
Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaf, kwiecief 2003 nr 1/108 www.sgb.pl ISSN 1429-902X Umocnienie pozycji SGB na rynku w 2002 roku str. 6 75-lecie Banku Spó dzielczego w Kowalu str. 17 Bank Spó
Nr 86/2004 Szanse i wyzwania rozmowa z Premierem RP Markiem Belkà Gmina Fair Play laureaci III edycji konkursu W NUMERZE: Rozmowy z Markiem Belkà, Premierem RP 2 Szanse i wyzwania z Andrzejem Wolskim,
odpowiedzialnybizneso9 odpowiedzialny bizneso9 Spis treêci 13 Dialog z Interesariuszami 5 Wprowadzenie 14 Dialog z Klientami 7 List Prezesa Zarzàdu Banku Millennium 32 Dialog z Inwestorami 9 Misja, wartoêci
NR 9 (65) 26 wrzeênia 2008 r. Wydawca: Media Press ul. Mickiewicza 29 40-085 Katowice Redaguje zespół Obejmujemy patronatem interesujące wydarzenia biznesowe kontakt: [email protected] tel. 032/
ONTAKT MAGAZYN FINANSOWO-EKONOMICZNY DLA KLIENTÓW 02/2 5 / 2007 EURO 2012 JAK POLSKA ZAGRA W ORGANIZACJ < UNIJNE FUNDUSZE JAK Z NICH KORZYSTAå KRZYSZTOF SKIBA O MILIONIE DOLARÓW ANDRZEJ SZYSZKOWSKI RAJDOWIEC
NR IV/GRUDZIE 2010 2010 Biuletyn Krajowej Instytucji Wspomagajàcej Programu Operacyjnego Kapita Ludzki ISSN 2080-8194 USPRAWNIå WSPÓ PRAC PONADNARODOWÑ UCZE DO POT GI PROJEKTY INNOWACYJNE TO SWOISTE LABORATORIA
Polska Agencja Rozwoju Przedsi biorczoêci INTERNET W FIRMIE FIRMA W INTERNECIE Paêdziernik grudzief 2001 Opracowanie: Polska Agencja Rozwoju Przedsi biorczoêci na podstawie materia ów przygotowanych na
twoja gazeta w internecie: www.nasza-wielkopolska.pl MIESI CZNIK RUCHU REGIONALNEGO WIELKOPOLAN EGZEMPLARZ BEZP ATNY ISSN 1505-6341 Marzec 2001 NR 26 MIESI CZNIK RUCHU REGIONALNEGO WIELKOPOLAN SZANOWNI
Raport Roczny 2004 RAPORT ROCZNY 2004 Spis treêci 1. List Przewodniczàcego Rady Nadzorczej... 4 2. List Prezesa Zarzàdu... 5 3. Podstawowe informacje o Banku... 6 3.1. NORD/LB Bank Polska cz onek Grupy
numer 8/10 (263), wrzesief 2010 publikacja bezp atna VI Polsko-Niemieckie Forum Gospodarcze Fot. Anna Wackowska Relacja z Forum na str. 20. SGH NA RYNKU SPIS TREÂCI Witaj szko o AKTUALNOÂCI Witaj szko
BIULETYN INFORMACYJNY Departament Zarzàdzania EFS Europejski Fundusz Spo eczny SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY ROZWÓJ ZASOBÓW LUDZKICH MINISTERSTWO ROZWOJU REGIONALNEGO PAèDZIERNIK/LISTOPAD NR 4/2006 S owo
MIESI CZNIK SAMORZÑDOWY MORAWICA GRUDZIE 2009 NR 12 (207) ISSN 1509-0884 BÑDèMY SOBIE YCZLIWI I SERDECZNI. ÂWI TA BO EGO NARODZENIA SÑ ZNAKOMITÑ OKAZJÑ, ABY ZAPOMNIEå O ALACH I URAZACH. Z Ó MY SOBIE YCZENIA,
INFORMACJE DLA BUDOWNICTWA POÂREDNIK budowlany (66) 22007 ISSN 1427-213X MARZEC-KWIECIE m a s z y n y q n a r z d z i a q s p r z t oficjalny przedstawiciel HITACHI w Polsce W numerze m.in.: 2. Sejmowa
INFORMACJE DLA BUDOWNICTWA POÂREDNIK budowlany (74) 42008 ISSN 1427-213X LIPIEC-SIERPIE m a s z y n y q n a r z d z i a q s p r z t W numerze m. in.: 14. Euro 2012 to szansa dla naszej bran y! rozmowa
publikacja bezp atna numer 10/11 (276), listopad 2011 Nowy program MBA XX lecie Korporacji HZ Czy zysk jest najwa niejszy? Studenci wybierajà wyk adowców analiza Dzia ania promocyjne SGH: przyk adowe
NR 1 (69) 26 stycznia 2009 r. Wydawca: Media Press ul. Mickiewicza 29 40-085 Katowice Redaguje zespół Obejmujemy patronatem interesujące wydarzenia biznesowe kontakt: [email protected] tel. 032/
ISSN 1508-6971 Kwiecief 2006 nr 118 Biuletyn Komisji Mi dzyzak adowej NSZZ SolidarnoÊç Przy Philip Morris Polska SA P (012) 646 35 78, fax: 644 80 76, http://www.solidarnosc.strefa.pl, e-mail: [email protected]
Gospodarka 3.1 Andrzej J. Piotrowski Gospodarka elektroniczna Ju w latach szeêçdziesiàtych XX wieku niektóre obszary dzia alnoêci du ych firm by y wspomagane technikà komputerowà. Lata osiemdziesiàte przynios
Biuletyn dla ma ych i Êrednich firm e 6 C o i VAT od importowanych samochodów (56) Czerwiec 2003 ISSN 1505-781X Ochrona internetowych baz danych Dokumentacja ofertowa w eksporcie Spó ki w Hiszpanii Biuletyn
magazyn odpowiedzialnego biznesu responsible business magazine respo ISBN 83-916260-8-3 nr 4 (18) paêdziernik 2003 WA NY TEMAT Odpowiedzialny biznes jako nowa strategia rozwoju Biznes a wielokulturowoêç
PISMO BRAN OWE PRACOWNIKÓW TURYSTYKI www.eurosys.pl Wielka Brytania Koniec wakacji Rozmowa z Grzegorzem Baszczyfskim Rainbow Tours wchodzi na gie d za funta 5 6 Prezentacja 16 Planner 2007 Informacja Turystyczna
publikacja bezp atna numer 05/08 (241), wrzesief 2008 Nowa kadencja nowe wyzwania Studenci SGH jacy sà? Z magisterek Izraelsko-Polskie Forum Dialogu Jaka jakoêç? KRONIKA SGH czerwiec 2008 r. 3 czerwca
Nr 6,7 (49,50) czerwiec-lipiec 2005 temat numeru: ódzki rolnik w UE wywiad miesiàca: KtoÊ inny decyduje za nas Agroturystyka Na zaproszenie kraju zwiàzkowego Styria w miejscowoêci Ramsau w Austrii goêcili
Inwestujmy w małe dzieci DOBRE PRAKTYKI ORGANIZACJI POZARZÑDOWYCH Fundacja Rozwoju Dzieci im. J. A. Komefskiego Warszawa 2009 pod redakcjà Teresy Ogrodzifskiej Inwestujmy w małe dzieci DOBRE PRAKTYKI ORGANIZACJI
|
<doc fingerprint="4a8f82e40990d8c7">
<main>
<p>1 Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaƒ, styczeƒ-luty 2007 nr 6/132 ISSN X str. 1 Podpisanie umowy pomi dzy GBW SA i Asseco Poland SA Wielka Orkiestra Âwiàtecznej Pomocy gra a pod batutà Spó dzielczej Grupy Bankowej w Brodnicy i Bia ej str. 3 str. 4 Z wizytà w Banku Spó dzielczym Rzemios a w Szczecinie str. 8 BS w Gryficach zdoby platynowe jab ko III Forum Biznesu Lokalnego w Gorzowie Wielkopolskim str. 11 Otwarcie placówki BS Prabuty w Kwidzynie str. 12 Dodatkowe ubezpieczenia zdrowotne dla pracowników SGB Konferencja o mo liwoêciach pozyskiwania Êrodków finansowych z UE odby a si w Odolanowie str. 2 str. 18 O podstawowych celach Regionalnych Programów Operacyjnych str. 21 BankowoÊç spó dzielcza w Europie str. 25 Aktywizacja sprzeda y us ug i produktów str. 30 Fundusze Inwestycyjne w ofercie banków spó dzielczych</p>
<p>2 najwa niejsze wydarzenia Zintegrowany system informatyczny dla Spó dzielczej Grupy Bankowej dostarczy Asseco Poland 1 Banki SGB wspomagajà swoich Klientów 2 BS Dobrzyca na konferencji w Odolanowie Wielka Orkiestra Âwiàtecznej Pomocy gra a pod batutà Spó dzielczej Grupy Bankowej w Brodnicy i Bia ej 3 dzia alnoêç handlowa Zwi kszona funkcjonalnoêç Kont SGB24 13 Bancassurance czyli bankowoêç ubezpieczeniowa 14 prawo Pu apki przew aszczenia na zabezpieczenie 15 z ycia SGB Miasto us ug 4 W tym roku Bank Spó dzielczy Rzemios a w Szczecinie obchodzi 45 lecie obecnoêci na rynku Bank przedsi biorców 5 Rozmowa z Helenà Koz owskà, prezesem Zarzàdu Banku Spó dzielczego Rzemios a w Szczecinie integracja Europy Miliardy euro na rozwój polskich regionów 18 Regionalne programy operacyjne Rola banków spó dzielczych w yciu gospodarczym w Europie 21 Przejrzysta i nowoczesna oferta za rozsàdnà cen 8 W VIII edycji Konkursu Bank Przyjazny dla Przedsi biorców Platynowa Statuetka dla BS Gryfice Partner w interesach 8 III Forum Biznesu Lokalnego w Gorzowie Wielkopolskim nauka Atak tajemniczego klienta 25 Naj atwiej jest przybraç ponurà min i wbiç wzrok w monitor. Dobra obs uga klienta wymaga pracy nad sobà i zaanga owania. O awa blisko klienta 9 Wczerwcu ubieg ego roku Bank Spó dzielczy w O awie obchodzi 60 tà rocznic dzia alnoêci Rozwijanie sieci placówek to inwestycja na przysz oêç! 11 Nowa placówka Banku Spó dzielczego w Prabutach Kadra a pozycja rynkowa firmy 11 Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku ju po raz trzeci znalaz si w gronie laureatów programu Inwestor w kapita ludzki Medica Polska 12 program opieki zdrowotnej pracowników Spó dzielczej Grupy Bankowej Projekt DILBAC 26 Polspa realizuje bezp atne szkolenia dla rolników i domowników 27 Szkolenia informatyczne dofinansowane z EFS czy warto? 28 Fundusze inwestycyjne w ofercie banków spó dzielczych 30 Rozmowa z Ma gorzatà Górà prezesem Zarzàdu Union Investment Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A. Szkolenia z dotacjà Europejskiego Funduszu Spo ecznego oferta szkoleniowa dla Banków Spó dzielczych 31 rozmowa z Ewelinà Muszyƒskà-Plewa, Kierownikiem Projektu w Bankowym OÊrodku Doradztwa i Edukacji Sp. z o.o. w Poznaniu INFORMATOR Spó dzielczej Grupy Bankowej nr 1/132/2007 ISSN X spis treêci RADA PROGRAMOWA Jerzy Ró yƒski Henryk Janasek (przewodniczàcy) sekretarz Rady wiceprezes zarzàdu Nadzorczej GBW SA GBW SA wiceprzewodniczàcy RN BS w Koninie REDAKCJA redaktor Tadeusz Drabik cz onek Rady Zrzeszenia prezes GBS w Choszcznie Zbigniew Lorenc cz onek Rady Zrzeszenia prezes BS w Szubinie ADRES REDAKCJI Bankowy OÊrodek Doradztwa i Edukacji Sp. z o.o. ul. Norwida 14, Poznaƒ tel , fax Rafa Marciniak cz onek Rady Zrzeszenia prezes BS w Piotrkowie Kuj. Gra yna Nader dyrektor Biura Marketingu GBW SA Czes aw Banaszewski dyrektor I Oddzia u GBW SA w Poznaniu WYDAWCA Gospodarczy Bank Wielkopolski SA ul. Miel yƒskiego 22, Poznaƒ tel , fax</p>
<p>3 Zintegrowany system informatyczny dla Spó dzielczej Grupy Bankowej dostarczy Asseco Poland Wdniu 31 stycznia 2007 roku w Poznaniu, podpisano umow pomi dzy firmà Asseco Poland SA i Gospodarczym Bankiem Wielkopolski SA na dostarczenie i wdro enie systemu informatycznego dla Spó dzielczej Grupy Bankowej. Wybrane rozwiàzanie daje mo liwoêç przystàpienia i wdro enia systemu we wszystkich Bankach Spó dzielczych tworzàcych Spó dzielczà Grup Bankowà. Asseco Poland dostarczy kompleksowe rozwiàzanie informatyczne oparte o flagowy system Spó ki def3000, który na potrzeby realizacji przedsi wzi cia wzbogacany b dzie o mechanizmy umo liwiajàce dzia anie systemu jako zintegrowanego i wielobankowego. Przyj ty do realizacji projekt informatyzacji Zrzeszenia, oparty na najnowoczeêniejszych rozwiàzaniach IT jest zgodny z obecnymi trendami jego organizacji na Êwiecie w dziedzinie bankowoêci i finansów. Umo liwi on realizacj nowych standardów zarzàdzania bankiem oraz obs ugi bankowej klientów, co u atwi doskonalenie prowadzenia przedsi biorstwa bankowego i rozwijanie jego dzia alnoêci. Banki uczestniczàce w przedsi wzi ciu uzyskajà unikalne warunki do przebudowania procesu produkcji bankowej, w którym istotà sà klienci, a tak e zaplecze techniczne i narz dzia informatyczne. Klienci banków, uczestników przedsi wzi cia, b dà mieç do dyspozycji zarówno tradycyjne, jak i elektroniczne kana y dost pu. Natomiast banki tworzàc i realizujàc swoje oferty, odpowiadajàce wymogom wysoce konkurencyjnego wspó czesnego rynku, uzyskajà nowoczesnà technologi wspierajàcà technik bankowà oraz skorzystajà z us ug w ró nych obszarach ich dzia alno- Êci. W szczególnoêci us ugi te obejmowaç b dà typowy zakres zwiàzany z definiowaniem i testowaniem produktów bankowych, testowaniem nowych wersji systemu, nadzorem i rozwojem systemu. Ponadto us ugi specjalistyczne m.in. polegajàce na przygotowywaniu bankom analiz oraz sprawozdawczoêci wewn trznej i zewn trznej, us ug wsparcia adresowanego do u ytkowników systemu w zakresie jego eksploatacji. Przyj te za o enia realizacyjne przedsi wzi cia, skupiajà si na wzmocnieniu dzia alnoêci poszczególnych banków spó dzielczych w relacjach biznesowych z ich klientami i umacnianiu pozycji konkurencyjnej w ich dzia alnoêci handlowej. FunkcjonalnoÊç systemu, zapewni bankom zachowanie odr bnoêci podmiotowej i samodzielnoêci m.in. w kszta towaniu parametrów handlowych oraz umo liwi wzbogacanie ich oferty produktowej adresowanej do w asnych klientów. Ca oêç rozwiàzania zapewni obs ug produktów bankowych, ksiàg rachunkowych, sprawozdawczoêci oraz rozliczeƒ mi dzybankowych krajowych i zagranicznych, analiz i informacji zarzàdczej oraz transakcji na rynku pieni nym i kapita owym. W ramach przedsi wzi cia powstanà dwa autonomiczne oêrodki przetwarzania danych, zapewniajàce wysoki poziom bezpieczeƒstwa obs ugi transakcji prowadzonych w bankach korzystajàcych z systemu informatycznego Zrzeszenia. Dzi ki wspólnej platformie informatycznej, do budowy której u yte zostanà najnowsze technologie, m.in. firmy Oracle i IBM, poprawi si poziom oraz jakoêç obs ugi informatycznej banków SGB, spe niajàc jednocze- Ênie rygorystyczne wymagania norm bezpieczeƒstwa transakcji i ochrony danych. Realizacja tego przedsi wzi cia odbywaç si b dzie w nast pujàcy sposób, w pierwszym etapie wdro enie systemu nastàpi w banku zrzeszajàcym i w pi ciu bankach spó dzielczych, a w nast pnym etapie wdra ane b dà pozosta- e banki spó dzielcze. Zakoƒczenie realizacji wieloletniego przedsi wzi cia planowane jest na rok ucja Kamiƒska Mariusz Mielnik 1 najwa niejsze wydarzenia</p>
<p>4 Banki SGB wspomagajà swoich Klientów BS Dobrzyca na konferencji w Odolanowie W dniu 7 lutego br. w Odolanowie odby a si konferencja poêwi cona problematyce pozyskiwania Êrodków finansowych z Unii Europejskiej oraz wspierania przysz ych beneficjentów przez banki i Powiatowy Urzàd Pracy. Adresowana by a ona do przedsi biorców i instytucji dzia ajàcych na terenie Gminy i Miasta Odolanów. Organizatorami konferencji byli: Zarzàd Gminy i Miasta Odolanów, Izba Przemys owo-handlowa Po udniowej Wielkopolski oraz Ostrowskie Centrum Wspierania Przedsi biorczoêci. Do udzia u w konferencji i zaprezentowania swojej oferty oprócz PKO BP S.A., BPH S.A., BGK organizatorzy zaprosili tak e Bank Spó dzielczy w Dobrzycy, który w Odolanowie ma swój oddzia. Poziom merytoryczny konferencji by bardzo wysoki, a szczególnego podkreêlenia wymaga wzorowa jej organizacja i prowadzenie oraz kompetencje prezenterów. W konferencji bardzo licznie wzi li udzia przedsi biorcy z terenu Odolanowa i okolicy a tak e przedstawiciele zaproszonych instytucji. WczeÊniej informacja o konferencji zosta a zamieszczona w kaliskim radiu Centrum, co wywo- a o szerokie zainteresowanie tak e u przedsi biorców z terenu ca ej po udniowej Wielkopolski. P. Wiceburmistrz Marian Janicki by sprawnym moderatorem konferencji Wiceprezes Zarzàdu BS Dobrzyca P. Miros awa Rosiak z lewej z prezenterkami oferty SGB Oferta Banku Spó dzielczego w Dobrzycy przygotowana i zaprezentowana zosta a pod has em: Banki SGB wspomagajà swoich Klientów, przy wspó udziale Oddzia u GBW S.A. w Ostrowie Wielkopolskim. Poniewa konferencja adresowana by a przede wszystkim do przedsi biorców, prezentacja Banku Spó dzielczego w Dobrzycy przedstawia a atuty Spó dzielczej Grupy Bankowej (sieç banków spó dzielczych, si i nowoczesnoêç) oraz prezentowa a ofert operacyjnà SGB, dzia alnoêç Punktów Doradztwa Unijnego i PolSpa SGB Consulting Sp. z o.o., a tak e ofert kredytowà ze szczególnym uwzgl dnieniem kredytu unijnego SGB oraz mo liwoêci zabezpieczania sp aty kredytu przez Fundusz Por czeƒ Unijnych BGK. Prezentacja oferty przez Bank Spó dzielczy w Dobrzycy wzbudzi a zainteresowanie uczestników konferencji rozdano ponad sto kompletów materia ów reklamowych, w tym specjalnie przygotowanà na t konferencj ulotk i gad ety BS Dobrzyca. Agnieszka Ko eczko GBW S.A. Oddzia w Ostrowie Wlkp. najwa niejsze wydarzenia 2 W grudniu 2006 roku odeszli d ugoletni, oddani dzia acze spó dzielczoêci bankowej: Â.p. Hieronim B aszyk pe niàcy funkcj Przewodniczàcego Rady Nadzorczej BS w Siedlcu Â.p. Norbert Stacewicz pe niàcy funkcj Przewodniczàcego Rady Nadzorczej GBS w Choszcznie CzeÊç Ich Pami ci</p>
<p>5 Wielka Orkiestra Âwiàtecznej Pomocy gra a pod batutà Spó dzielczej Grupy Bankowej w Brodnicy Odpowiadajàc na apel brodnickiego sztabu WOÂP organizujàcego XV Fina Wielkiej Orkiestry Âwiàtecznej Pomocy, Oddzia GBW S.A. w Brodnicy w àczy si aktywnie przy wsparciu Biura Marketingu GBW S.A. w organizacj tej wspania ej akcji, popularyzujàc wizerunek Spó dzielczej Grupy Bankowej. Zaanga owanie banku polega o na sfinansowaniu zakupu 500 szalików okolicznoêciowych zawierajàcych elementy graficzne WOÂP, miasta Brodnicy i Spó dzielczej Grupy Bankowej. Szaliki rozprowadzane by y nie tylko na terenie miasta Brodnicy, ale równie na terenie gmin powiatu, w cz Êci rozprowadzali je wolontariusze wêród ofiarodawców, których wp aty wynios y co najmniej 20, z a w cz Êci licytowane na zorganizowanej przez Sztab aukcji. Szaliki cieszy y si tak du ym zainteresowaniem, e na aukcji osiàgn y cen 100, z. Udzia SGB w sponsorowaniu akcji WOÂP zaowocowa nie tylko efektami finansowymi (w 2007 roku pobity zosta rekord w zbiórce pieni dzy), ale równie promowa Spó dzielczà Grup Bankowà (wielokrotne wymienianie sponsora w czasie aukcji, wieczornej imprezy Âwiate ko do nieba, informacje i podzi kowania w lokalnej prasie, transmisje w lokalnych telewizjach kablowych oraz na afiszach z logo SGB informujàcych o programie akcji). Pracownicy Oddzia u z wielkim zaanga owaniem obs ugiwali technicznie lokalny Sztab realizujàcy Fina Wielkiej Orkiestry Âwiàtecznej Pomocy w Brodnicy. i Bia ej Roman Mielke Dyrektor Oddzia u GBW SA w Brodnicy Wielka Orkiestra Âwiàtecznej Pomocy kolejny raz zagra a w Bia ej. G ównym organizatorem XV Fina u WOÂP na terenie powiatu wieluƒskiego by Dariusz Leman Z-ca Wójta Gminy Bia a. Bank Spó dzielczy w Bia ej tak jak w latach poprzednich bra czynny udzia w organizacji XV Fina u WOÂP Powiatu wieluƒskiego. Pracownicy Banku Spó dzielczego w Bia ej liczyli pieniàdze zebrane ze wszystkich gmin powiatu wieluƒskiego w sztabie, który w tym roku mieêci si w budynku OSP w Bia ej. 100 wolontariuszy zebra o ok. 30 tys. z, a razem z miastem Wieluƒ zebrano ok. 60 tys. z. Nad bezpieczeƒstwem m odych wolontariuszy czuwali stra- acy z jednostek OSP powiatu wieluƒskiego oraz policjanci. Oprócz zbiórki pieni dzy prowadzona by a licytacja z otych i srebrnych serduszek. Jedno z tych serduszek wylicytowa Bank Spó dzielczy w Bia ej. Licytowane te by y inne przedmioty. Zorganizowano tak- e loteri fantowà. Wszystkie pozyskane Êrodki przeznaczone zostanà na pomoc dla dzieci, które uleg y wypadkom. Ca à imprez uêwietni y wyst py zespo ów folklorystycznych, kapel ludowych, orkiestry d tej oraz dzieci i m odzie- y ze szkó podstawowych i gimnazjalnych. Imprez uêwietni recital Magdy Dureckiej. Do wspólnej zabawy w àczyli si przedstawiciele w adz gmin i starostwa powiatowego. Goràce napoje i posi ki serwowa y Panie z Ko a Gospodyƒ Wiejskich z Bia ej. Impreza ta przyczyni a si nie tylko do pomocy materialnej ale równie do integracji Êrodowiska. Janusz Pawlak Prezes Zarzàdu Banku Spó dzielczego w Bia ej 3 najwa niejsze wydarzenia</p>
<p>6 Miasto us ug W tym roku Bank Spó dzielczy Rzemios a w Szczecinie obchodzi 45 lecie obecnoêci na rynku Do Szczecina wje d a si bardzo wygodnie, jak do zachodniej metropolii. Szerokie kilkupasmowe drogi. Miasto, jako jedyne w Polsce jest po àczone z europejskim systemem autostrad. Po obu stronach g ównej arterii komunikacyjnej roi si od tablic reklamowych, zak adów us ugowych, siedzib firm i placówek handlowych. WÊród nich do najwi kszych nale y supermarket Kaufland. I tutaj mo na zauwa yç pierwszy akcent zwiàzany w Bankiem Spó dzielczym Rzemios a i Spó dzielczà Grupà Bankowà. Na wielkim bilboardzie powieszonym na froncie marketu widaç logo banku. Przed wejêciem bankomat zarzàdzany przez BSR. Szczecin jest jedynym miastem w Polsce po àczonym z europejskim systemem autostrad Z bankomatu korzystajà nie tylko nasi stali klienci informuje Boles aw Piotrowski, wiceprezes zarzàdu banku Ale tak e goêcie zagraniczni, g ównie Niemcy. Kaufland to niemiecka sieç handlowa, oni bardzo lubià tutaj kupowaç. W galerii handlowej, w jej Êrodkowej cz Êci, obok salonu Ery GSM swojà placówk ma bank. Wn trze zaprojektowa architekt. Wszystko si ze sobà komponuje i spe nia nowoczesne standardy obs ugi. Urzàd Miasta w nocnej scenerii. Niedaleko znajdujà si Jasne B onia i Park Kasprowicza! UtrzymaliÊmy wn trze w stonowanej kolorystyce nawiàzujàcej do barw SGB. Meble oraz wyposa enie to po àczenie drewna, metalu i szk a informuje wiceprezes i t umaczy dalej OtworzyliÊmy placówk, poniewa w tej cz Êci Szczecina mieszka ponad 150 tysi cy ludzi. O tych klientów nale y zabiegaç. W centrali banku Bank Spó dzielczy w regionie W cyklu Z wizytà u... Bank Spó dzielczy w regionie redakcja Informatora SGB tym razem wybra a si do najwi kszego miasta w pó nocno-zachodniej Polsce. OdwiedziliÊmy Szczecin, tutaj dzia a i ma swojà central Bank Spó dzielczy Rzemios a, który w aênie obchodzi 45 lecie dzia alnoêci na rynku us ug finansowych. Przypomnijmy, e w naszym cyklu prezentujemy banki SGB, które z ró nà cz stotliwoêcià goszczà na amach Informatora SGB. Wszystkie pracujà na pozytywny wizerunek Spó dzielczej Grupy Bankowej. Jadàc dalej w stron centrum, po lewej stronie, z daleka widaç Zamek Ksià àt Pomorskich. To jeden z najwa niejszych zabytków miasta. MieÊci si w nim m.in. opera i operetka, oraz siedziba Urz du Marsza kowskiego. Zamek jest obecnie odrestaurowywany, oczywiêcie przy du ym wsparciu funduszy unijnych. Na uwag zas uguje te inny zabytek Szczecina: Wa y Chrobrego. To zespó budowli otoczonych efektownà roêlinnoêcià ze wspania ymi punktami widokowymi na Odr i nabrze e. W jednym z zabytkowych budynków mieêci si Muzeum Narodowe. Dalej trasa prowadzi do centrum miasta miasta, które mo e poszczyciç si szerokimi ulicami rozbudowywanymi promieniêcie, placami przy których stojà secesyjne kamieniczki. Mijamy plac Lotników, Grunwaldzki, Zamenhoffa i ju z daleka widaç budynek o nietypowej architekturze w nim na parterze mieêci si centrala Banku Spó dzielczego Rzemios a. Zamek Ksià àt Pomorskich obecnie mieszczà si w nim m.in. opera i operetka Pomnik Czynu Polaków 3 or y symbolizujà 3 pokolenia Polaków z ycia SGB 4</p>
<p>7 Siedziba banku mieêci si w centrum Szczecina, w nowoczesnym budynku W g ównym hallu stoi s up informujàcy o us ugach banku stylizowany na s up reklamowy. Obok, na Êcianie wisi mapa Zjednoczonej Europy. Klienci wiedzà jak do nas trafiç mówi pani Helena Koz owska, prezes zarzàdu banku A mapa wcià nam przypomina, e jesteêmy w rodzinnej Europie. Z wiatrem w aglach Stocznia Szczeciƒska symbol miasta. Na zdj ciu jeden z najwi kszych dêwigów w Europie Szczecin to miasto wyjàtkowe. Pod wzgl dem powierzchni zajmuje siódme miejsce w kraju. Jako jedyne nie le àce bezpoêrednio nad morzem ma pe nomorski port do którego wp ywajà statki z ca ego Êwiata, w sumie oko o 4 tysi cy rocznie. Wiele firm pracuje w aênie na rzecz portu. Zmienia si te gospodarka miasta. Zaczynajà przewa aç firmy us ugowe i ma e zak ady. Wielkie firmy, jak np. Stocznia Szczeciƒska nie odgrywajà ju takiej roli jak kiedyê. Miasto stawia na us ugi i wspó prac z Europà. Ze Szczecina bli ej jest do Berlina, Kopenhagi, Sztokholmu ni do Warszawy. Miasto jako jedno z trzech w Polsce mo e pochwaliç si, owocnà wspó pracà z Berlinem. Szczecin stawia te na turystyk. Wykorzystuje do tego swoje po o enie np. mi dzynarodowy port lotniczy w Goleniowie. W dniach 4 7 sierpnia tego roku odb dzie si w Szczecinie Tall Ship s Race 2007, czyli Zlot aglowców z ca ego Êwiata. Pojawi si m.in. Dar M odzie y. Regaty przyciàgnà ponad dwa miliony turystów. B dà im towarzyszyç ró ne imprezy na przyk ad Jarmark RozmaitoÊci. W sponsorowanie imprezy zaanga owa si Bank Spó dzielczy Rzemios a. Z marketingowego punktu widzenia udzia w imprezie b dzie dla nas bardzo korzystny. Mamy te pewne plany zwiàzane z tym wydarzeniem, ale teraz nie chc jeszcze zdradzaç szczegó ów uêmiecha si pani prezes. Roman Szewczyk Fot. Autor Bank przedsi biorców Rozmowa z Helenà Koz owskà, prezesem Zarzàdu Banku Spó dzielczego Rzemios a w Szczecinie Zgodnie z nazwà nasz bank oferuje swoje us ugi g ównie ma ym i Êrednim przedsi biorcom mówi pani prezes Helena Koz owska Pani Prezes, za nami dopiero dwa miesiàce roku. Jest czas na podsumowanie, analiz tego, co uda o si zrobiç w roku Jaki by miniony rok dla Banku Spó dzielczego Rzemios a? Nieskromnie powiem, e rok 2006 by dla banku korzystny. ZrealizowaliÊmy za o enia planu finansowego. Uda o nam si wdro yç projekty zwiàzane z podwy szeniem jakoêci us ug. By to rok wyt onej pracy ca ej za ogi, ale zakoƒczy si sukcesem. Z pewnoêcià jednym z najwi kszych osiàgni ç by o podpisanie umowy z operatorem us ug internetowych i telewizji kablowej na realizacj op at. Umowa zobowiàza a nas do obs ugi wp at gotówkowych znacznej cz Êci z 45 tysi cznej rzeszy klientów tej firmy. Wierz, e uda nam si zach ciç cz Êç z nich do korzystania z innych us ug banku. A te mamy na coraz wy szym poziomie. Uwa am, e podwy szyliêmy standard us ug, poniewa wprowadziliêmy system obs ugi: dysponencko kasjerski. Inaczej mówiàc klient przy jednym stanowisku za atwia wszystkie sprawy. Zmiana ta wymaga a zakupu nowego sprz tu i wyposa enia oraz przeszkolenia pracowników. PoszerzyliÊmy tak e naszà ofert. Wychodzàc naprzeciw potrzebom klientów wprowadziliêmy do oferty faktoring oraz zaj liêmy si poêrednictwem przy zawieraniu umów ubezpieczeniowych. 5 z ycia SGB</p>
<p>8 Czasami Banki Spó dzielcze majà w swojej nazwie przymiotniki: rejonowy,gospodarczy itp. Bank, którym Pani kieruje u ywa w nazwie wyrazu rzemios a. Skàd ten pomys? Pomimo mody na zmiany, my Êwiadomie pozostaliêmy przy pierwotnej nazwie banku. U ywanie w nazwie banku rzeczownika rzemios o wskazuje na jego korzenie, przypomina o jego d ugoletniej pracy na rzecz Êrodowiska rzemieêlników, kupców i drobnej wytwórczoêci. Musz na chwil wróciç do historii. Nasz bank powsta w aênie z inicjatywy najbardziej przedsi biorczych mieszkaƒców Szczecina. Zosta za o ony, jakbyêmy dzisiaj powiedzieli na potrzeby ma ych i Êrednich przedsi biorstw. Do kogo bank kieruje swojà ofert? Na jakiego klienta jest nastawiony? Nadal na przedsi biorców? Zgodnie z nazwà nasz bank oferuje swoje us ugi g ównie ma ym i Êrednim przedsi biorcom. Prosz zauwa yç, e w Szczecinie nie ma ju prawie wielkich zak adów pracy. DziÊ gospodarka i rozwój miasta opiera si na tzw. small businessie. Drobni przedsi biorcy dajà w skali kraju oko o 70% miejsc pracy. Ale chc te zaznaczyç, e nie ograniczamy si tylko do obs ugi MSP. JesteÊmy otwarci i ch tnie wspó pracujemy ze wszystkimi podmiotami, które chcà skorzystaç z naszych us ug. Kolejny, du y segment naszych klientów to producenci i przedsi biorcy z bran y budowlanej. Od d u szego czasu rozwija si popyt zarówno na produkty, jak i us ugi budowlane. Wykorzystujemy hoss budowlanà i pozyskujemy nowych klientów. Dodam te, e obs ugujemy wiele zak adów opieki zdrowotnej. Naszymi klientami sà lekarze, piel gniarki, stomatolodzy, prawnicy. Prosz sobie wyobraziç, e prowadzimy równie rachunki biur poselskich, rachunkowych, fundacji a nawet zwiàzków zawodowych. Szczecin to du e, portowe miasto. Swoje placówki ma tutaj wiele banków komercyjnych. Jak bank radzi sobie na konkurencyjnym rynku? W jaki sposób si wyró nia? W Szczecinie, podobnie, jak we wszystkich du ych miastach dzia ajà oddzia y wi kszoêci banków komercyjnych. W bezpoêrednim otoczeniu oddzia u dzia a 10 placówek bankowych, a siedziba naszego banku znajduje si w budynku, który wybudowaliêmy wspólnie z BG S.A. Nie ukrywam, e konkurencja jest du a i silna, ale eby utrzymaç si na rynku us ug finansowych postawiliêmy na nowoczesnoêç, wysokà jakoêç obs ugi i dostosowanie produktów do potrzeb klientów. Na swojà pozycj w mieêcie pracowaliêmy od wielu lat, w aênie 2 lutego min o 45 lat naszej dzia alnoêci. Poza tym nie wprowadzamy na si adnych kontrowersyjnych i niezrozumia ych dla klientów produktów. Dysponujemy jednak ca à gamà us ug, niezb dnà przy prowadzeniu dzia alnoêci gospodarczej. Konkurujemy cenà. Wyró niamy si te szybkoêcià podejmowanych decyzji. Jak pan wie, Sala operacyjna w centrali banku, mnóstwo stanowisk do obs ugi klienta! Historia Banku Spó dzielczego Rzemios a w Szczecinie BankowoÊç spó dzielcza w Szczecinie nie ma tak bogatej tradycji, jak w innych miastach Polski, ale na sta e ju od prawie pó wieku wpisuje si w tutejszy krajobraz. W Szczecinie dopiero od 1945 roku zacz o rozwijaç si rzemios o i drobna przedsi biorczoêç. Naturalnie wytworzy a si potrzeba powo ania do ycia banku przeznaczonego dla rzemieêlników. W aênie z inicjatywy szczeciƒskich rzemieêlników i kupców zosta powo any do ycia Bank Spó dzielczy Rzemios a. Przewodniczàcym Komitetu Organizacyjnego zosta pan Franciszek agoda, który uzasadni koniecznoêç powo ania banku i korzyêci, jakie dzi ki niemu b dà mieli rzemieêlnicy i okoliczni mieszkaƒcy. W dniu 5 listopada 1961 roku odby y si obrady Komitetu Organizacyjnego, a ju 2 lutego 1962 roku bank rozpoczà dzia alnoêç. Pierwsza siedziba banku mieêci a si w budynku Izby RzemieÊlniczej w Szczecinie przy al. Wojska Polskiego, nast pna w wynaj tym lokalu przy ulicy Bohaterów Warszawy. W tym czasie bank pr nie si rozwija bank dzia a w nowej rzeczywistoêci gospodarczej siedziba banku przenosi si do nowoczesnego budynku przy ulicy Jagielloƒskiej w centrum Szczecina. W latach Bank Spó dzielczy Rzemios a zgodnie z przepisami ówczesnego prawa podlega Bankowi Gospodarki ywnoêciowej S.A. Wkrótce potem wesz a w ycie ustawa O restrukturyzacji banków spó dzielczych i BG S.A. pozwoli a ona m.in. na powstanie banków regionalnych. Dzia alnoêç rozpocz o 9 banków, których akcjonariuszami by y Banki Spó dzielcze. Bank Spó dzielczy Rzemios a 4 kwietnia 1997 roku zrzesza si z Ba tyckim Bankiem Regionalnym w Koszalinie. W czerwcu 2001 r. Ba tycki Bank Regionalny S.A. àczy si z Gospodarczym Bankiem Wielkopolski SA z Poznania tym samym Bank Spó dzielczy Rzemios a w Szczecinie podobnie, jak inne banki spó dzielcze zwiàzane z BBR zrzesza si z GBW SA. Obecnie BSR posiada central i fili w Szczecinie. Zarzàdza czterema bankomatami. w biznesie cz sto liczy si szybkoêç. W naszym banku, mo- emy szybko podjàç decyzj kredytowà. Oddzia y banków komercyjnych nie majà takich mo liwoêci. Decyzje kredytowe zapadajà gdzie indziej. Poza tym wychodzàc naprzeciw klientom, oferujemy dost p do swoich us ug poprzez SGB24. W aênie! Bank Spó dzielczy Rzemios a by jednym z pierwszych banków spó dzielczych w pó nocno zachodniej Polsce, który wprowadzi do oferty bankowoêç internetowà. W czasach internetu, telefonów komórkowych, ipodów trudno sobie wyobraziç nowoczesnà firm bez obecnoêci w sieci. Klienci oczekujà, e b dà mogli korzystaç z naszych us ug siedzàc w domu przed komputerem. Staramy si àczyç tradycj z nowoczesnoêcià. Dlatego te obok standardowej obs ugi w banku, proponujemy nowoczesne kana y dost pu za pomocà SGB24. Rachunki internetowe prowadzimy od 2002 r. i by to produkt niezb dny w naszej ofer- Bank zarzàdza czterema bankomatami Filia banku mieszczàca si w galerii handlowej, w supermarkecie Kaufland z ycia SGB 6</p>
<p>9 cie. Dysponujemy pe nym wachlarzem kart p atniczych i kartami z odroczonym terminem p atnoêci oraz profesjonalnà kadrà. Bank jest wyposa ony w dobry, nowoczesny sprz t, pracujemy na multisejfach, dysponujemy nowoczesnym, elektronicznym skarbcem nocnym, posiadamy 4 bankomaty. Mamy stron internetowà Czy o sile banku stanowià pracownicy? OczywiÊcie. Co z tego, e firma b dzie posiadaç zaawansowany technologicznie sprz t, bogatà ofert, kana y dystrybucji, jeêli nie b dzie mia a profesjonalnej, oddanej kadry? Zarzàd banku przywiàzuje du à wag do inwestowania w pracowników. Kadra cz sto korzysta ze szkoleƒ organizowanych przez Bankowy OÊrodek Doradztwa i Edukacji w Poznaniu oraz z us ug Bydgoskiej Szko y Bankowej. Obecnie bank zatrudnia 31 osób. Wi kszoêç pracowników to absolwenci szczeciƒskich uczelni. Jestem bardzo zadowolona z moich wspó pracowników. Dzi ki wstàpieniu do Unii Europejskiej kadra mo e korzystaç z wielu programów szkoleniowych. W polskà gospodark inwestowane sà miliardy EURO. Czy bank ma specjalnà ofert dla beneficjentów funduszy unijnych? Pracownicy banku zostali przeszkoleni w zakresie prowadzenia doradztwa w przygotowywaniu dokumentacji zwiàzanej z funduszami i dop atami unijnymi. Funkcjonuje te Punkt Doradztwa Unijnego, który od 3 lat s u y klientom pomocà przy opracowywaniu wniosków i udziela informacji o istniejàcych programach. Przedsi biorcy wnioskujà i korzystajà w naszym banku z ró nych programów: m.in. Opinie klientów Krzysztof Sucharski, handlowiec, mieszkaniec Szczecina Z Bankiem Spó dzielczym Rzemios a w Szczecinie jestem zwiàzany od bardzo dawna. Musz powiedzieç, e w mojej rodzinie kontakty z bankiem to ju tradycja. Mój ojciec to handlowiec z krwi i koêci, mia od samego poczàtku konto w naszym banku. Czasem z nim tutaj przychodzi em, wówczas bank mieêci si przy Bohaterów Warszawy. Po latach te zosta em handlowcem i naturalnie mam konto w Banku Spó dzielczym Rzemios a. Zawsze w banku spotykam si z yczliwym przyj ciem. Waldemar Dylàg, przedsi biorca, prowadzi firm Wabud w Szczecinie Dlaczego korzystam z us ug Banku Spó dzielczego Rzemios a? Ten bank traktuje mnie przyjaênie. Prowadz w asny interes od 1986 roku i od tamtej pory mam konto w banku. Zatrudniam 11 osób. Chyba najbardziej sobie ceni to, e nie jestem anonimowym klientem. Gdy na przyk ad przychodz z czekiem wyp aciç pieniàdze, pani dysponentka na odwrocie czeku nie zapisuje mojego numeru dowodu osobistego, którego w ogóle nie musz pokazywaç, tylko wpisuje: Znany osobiêcie. Poza tym panie z obs ugi nie ograniczajà si tylko do wykonania operacji bankowych, spytajà: Co s ychaç, porozmawiajà. To jest naprawd bardzo mi e. Józef Ró alski, w aêciciel firmy Nurek Service, mieszkaniec Szczecina Jako klient posiadajàcy rachunek bie àcy w banku jestem bardzo zadowolony. Podoba mi si zw aszcza sposób obs ugi. Gdy przychodz do banku, mog usiàêç wygodnie i przy jednym stanowisku za atwiç wszystkie swoje sprawy. Jako przedsi biorca nie mam zbyt wiele czasu, bez przerwy trzeba trzymaç r k na pulsie i cieszy mnie, e w banku mog wszystko za atwiç szybko. Na sali operacyjnej jest wiele stanowisk i nigdy nie musz staç w kolejce. Zadowolony jestem te z tego, e bank mieêci si w centrum miasta. Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost KonkurencyjnoÊci Przedsi biorstw czy z dofinansowania w ramach Êrodków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. MyÊl, e akcesja wszystkim si op aca. BSR wspó tworzy Spó dzielczà Grup Bankowà. Prosz powiedzieç co sàdzi Pani o wspólnych akcjach promocyjnych? Jak ocenia Pani trwajàcà obecnie kampani reklamowà Lokata SGB dla rolników? Bardzo pozytywnie oceniam wszystkie wspólne akcje promocyjne prowadzone w ramach Spó dzielczej Grupy Bankowej. Sà to dobre produkty, które dzi ki reklamie w telewizji i prasie lokalnej docierajà do szerokiego grona odbiorców. Jest to bardzo wa ne, poniewa sami nie prowadzimy tak szerokiej reklamy swoich produktów. Kolejne edycje lokaty SGB cieszy y si du ym zainteresowaniem u naszych klientów. Przy lokacie dla rolników jesteêmy obecni w prasie rolniczej co te mnie cieszy. Ideà bankowoêci spó dzielczej jest nie tylko zarabianie pieni dzy, ale równie wspieranie lokalnej spo ecznoêci. Dok adnie tak. Nasz bank piel gnuje t idee. Dzia alnoêç naszego banku przyczynia si do rozwoju miasta. Bardzo ubolewam, e nasze miasto nie rozwija o si tak dynamicznie, jak Poznaƒ czy Wroc aw. Trudna sytuacja w sektorze gospodarki morskiej, który dominowa w Szczecinie, jak i brak wizji rozwoju miasta spowodowa y wolniejszy rozwój sektora ma ych i Êrednich przedsi biorstw. Negatywny wp yw na rozwój miasta mia upadek Stoczni Szczeciƒskiej i innych du ych przedsi biorstw. Mam nadziej, e ten niekorzystny dla miasta okres ju minà i e nadchodzà lepsze czasy dla MSP. W aênie rozwój tych firm wspieramy poprzez kredytowanie ich dzia alnoêci inwestycyjnej i bie àcych potrzeb. KredytowaliÊmy wi kszoêç firm, które kupi- y od Gminy Szczecin swoje lokale us ugowe i zak ady produkcyjne. Dzi ki kredytom zaciàgni tym w banku przedsi biorcy i mieszkaƒcy miasta zrealizowali i realizujà ró ne inwestycje. W celu wsparcia regionalnego rozwoju zawarliêmy w 2003 roku umow z Funduszem Wspierania Rozwoju Gospodarczego Miasta Szczecina. Nasi kredytobiorcy mogà korzystaç z por czeƒ Funduszu, dotyczy to firm, które nie sà w stanie udzieliç w asnego zabezpieczenia lub rozpoczynajà swojà dzia alnoêç. Na pewno aktywnie uczestniczycie w yciu miasta. Tak. Praktycznie trudno sobie wyobraziç wi kszà imprez odbywajàcà si w Szczecinie, bez nas jako sponsora. Ostatnio sponsorowaliêmy uroczystoêci zwiàzane z Wydarzeniami z Grudnia W miar mo liwoêci wpieramy szko y i placówki kulturalne a tak e medyczne. Cz sto wspomagamy Oddzia Onkologiczny Szpitala Akademii Medycznej w Szczecinie. Nie chcia abym wymieniaç wszystkich naszych akcji, bo jest ich wiele. Pani prezes pomówmy chwil o Pani. Jak Pani trafi a do banku spó dzielczego? Z wykszta cenia jestem prawnikiem. Przez d ugie lata prowadzi am Kancelari Radcowskà, W 1994 roku rozpocz am prac w banku, na stanowisku zast pcy prezesa. W 1995 roku w banku nast powa y zmiany personalne, a Rada Nadzorcza zaproponowa a mi stanowisko prezesa banku. Obj am je 1 stycznia 1997 roku. Jak Pani sp dza wolny czas? Jakie ma pani hobby? Wolnego czasu za wiele nie mam. Ale staram si go racjonalnie wykorzystaç. Cz sto z m em wychodzimy do teatru albo do opery. Mamy ju doros e dziecko, wi c w domu nie ma a tyle obowiàzków. Poza tym, jeêli mam wolnà chwil lubi pracowaç na dzia ce. Dzi kuj za rozmow. Roman Szewczyk 7 z ycia SGB</p>
<p>10 Przejrzysta i nowoczesna oferta za rozsàdnà cen W VIII edycji Konkursu Bank Przyjazny dla Przedsi biorców Platynowa Statuetka dla BS Gryfice God o promocyjne Bank Przyjazny dla Przedsi biorców to dobra rekomendacja dla firm korzystajàcych z us ug banków. Celem Konkursu jest popularyzacja najlepszych praktyk wspó pracy banków z klientami sektora MSP. God o przyznawane jest tym bankom, które polepszy y dost pnoêç i podnios y jakoêç swoich us ug dla sektora ma ych i Êrednich przedsi biorstw. W roku 2006 ocenie konkursowej podda o si 5 banków komercyjnych, 18 banków spó dzielczych i 70 oddzia ów bankowych. W I etapie Konkursu uczestnicy przedstawiali pisemne prezentacje, które analizowali niezale ni audytorzy. Uzyskanie wymaganej w regulaminie liczby punktów warunkowa o przejêcie banku/oddzia u do kolejnego, II etapu. SpoÊród 93 zg oszonych podmiotów do II etapu zakwalifikowa o si 85. W II etapie Konkursu badano realia pracy placówek bankowych. Audytorzy odbyli 132 bezpoêrednie wizyty w bankach i oddzia ach bankowych. Równolegle przeprowadzano badania opinii klientów banków, w których przedsi biorcy oceniali 20 najwa niejszych aspektów wspó pracy z placówkà bankowà. W tej edycji Konkursu odr bnie analizowano opinie klientów preferujàcych osobiste kontakty z bankiem oraz klientów korzystajàcych z bankowoêci elektronicznej. Laureatami Konkursu sà banki i oddzia y bankowe oferujàce zestaw produktów i us ug odpowiadajàcych potrzebom i specyfice sektora MSP. Laureatem Konkursu w kategorii banków komercyjnych zosta BRE BANK SA. Laureatem Konkursu w kategorii banków spó dzielczych zosta Bank Spó dzielczy w Jastrz biu Zdroju. Wyró nienie honorowe otrzyma y: Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku i Podkarpacki Bank Spó dzielczy. Niektóre banki i oddzia y biorà udzia i odnoszà sukcesy w kolejnych edycjach Konkursu. Aby je wskazaç klientom, Platynowa Statuetka BS Gryfice w d oniach Dyrektora S awomira Sidora organizatorzy wprowadzili presti owe nagrody Platynowe Statuetki. Otrzymujà je banki i oddzia y, które systematycznie wzbogacajà i usprawniajà wspó prac z ma ymi i Êrednimi przedsi biorstwami, czego potwierdzeniem jest zdobycie god a promocyjnego w kolejnych pi ciu edycjach Konkursu. W VIII edycji Konkursu Platynowà Statuetk otrzyma Bank Spó dzielczy w Gryficach. 14 grudnia 2006 r. nastàpi- o uroczyste og oszenie wyników VIII edycji Konkursu Bank Przyjazny dla Przedsi biorców. Banki i oddzia y, które uzyska y prawo pos ugiwania si god em Bank Przyjazny dla Przedsi biorców lub Z oty Oddzia Bank Przyjazny dla Przedsi biorców, b dà przez kolejny rok promowaç swojà ofert pos ugujàc si wizerunkiem jab ka symbolu konkursu. Wg organizatorów Konkursu: Krajowej Izby Gospodarczej, Polsko-Amerykaƒskiej Fundacji Doradztwa dla Ma- ych Przedsi biorstw i Warszawskiego Instytutu Bankowo- Êci, to bezpoêredni kontakt i spojrzenie na placówk bankowà z perspektywy klienta pozwoli y wskazaç banki faktycznie przyjazne ma ym i Êrednim przedsi biorstwom. ucja Kamiƒska Partner w interesach III Forum Biznesu Lokalnego w Gorzowie Wielkopolskim z ycia SGB 8 Cz sto przedsi biorcy stajà przed pytaniem jakie plany i dzia ania nale y zrealizowaç, eby osiàgnàç silnà pozycj na rynku i staç si godnym partnerem? Odpowiedê na takie i na jeszcze inne pytania mo na by o uzyskaç podczas trzeciego ju Forum Biznesu Lokalnego, które odbywa o si 24 listopada 2006 roku w Hotelu Mieszko w Gorzowie Wielkopolskim zorganizowanego pod has em MyÊl globalnie, dzia aj i wspó pracuj lokalnie. Na Forum przyby o 250 przedsi biorców oraz w adze samorzàdowe z czterech powiatów. G ównym organizatorem spotkania by Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku, wspó organizatorem: Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. w Poznaniu oraz Zachodnia Izba Przemys owo-handlowa w Gorzowie Wlkp. Patronat honorowy nad III Forum Biznesu Lokalnego obj li Marsza kowie Województwa Lubuskiego oraz Zachodniopomorskiego. Rola gospodarzy w tym roku by a trudna, poniewa wieczór zdominowany by smutnymi wydarzeniami jakie mia y miejsce w kopalni Halemba. Dlatego na spotkaniu nie brakowa o akcentów a oby narodowej. W trakcie tegorocznej edycji Forum Micha Konwicki dyrektor Krajowej Izby Gospodarczej przedstawi przedsi biorcom zagadnienia zwiàzane z zasadami korzystania ze</p>
<p>11 Zbigniew Wielgosz Prezes zarzàdu GBS w Barlinku w trakcie krótkiego przemówienia Uczestnicy III Forum Biznesu Lokalnego Êrodków unijnych przeznaczonych dla MSP w nowej perspektywie bud etowej Jednak prawdziwym rarytasem wieczoru by wyk ad poprowadzony przez prof. dr hab. Henryka Mruka z Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, który przybli y uczestnikom praktycznà wiedz na temat roli znaczenia m.in.: planowania strategicznego, skutecznego przewodzenia oraz pozycjonowania produktów i us ug w ÊwiadomoÊci klienta. Podobnie jak w dwóch poprzednich edycjach gospodarze umo liwili uczestnikom praktyczne konsultacje z zaproszonymi ekspertami m.in. z Grupy Concordia, z Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych S.A. Union Investment oraz z ekspertami z jednej z najdynamiczniej rozwijajàcych si spó ek leasingowych w Polsce VB Leasing Polska S.A. Dzia ania GBS w Barlinku w stosunku do partnerów biznesowych okreêla zasada wzajemnoêci. Wiedza zdobyta podczas prezentacji i wyk adów, jak równie mo liwoêç wymiany doêwiadczeƒ z zaproszonymi ekspertami mo e staç si w przysz oêci inspiracjà dla przedsi biorców w utrzymaniu dynamicznego tempa rozwoju ich firm. Dzi ki Forum bank stara si budowaç trwa e relacje z klientami i czyni starania aby byç równie najlepszym partnerem w interesach. Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku O awa blisko klienta W czerwcu ubieg ego roku Bank Spó dzielczy w O awie obchodzi 60 tà rocznic dzia alnoêci W czerwcu ubieg ego roku Bank Spó dzielczy w O awie obchodzi 60 tà rocznic dzia alnoêci (Powszechny Bank Spó dzielczy z odpowiedzialnoêcià ograniczonà powsta w kwietniu a oficjalnie dzia alnoêç rozpoczà 1 czerwca 1946 roku). Bank nale y do najstarszych banków spó dzielczych w grupie kilkudziesi ciu utworzonych na Dolnym Âlàsku przez osadników przyby ych na Ziemie Odzyskane w pierwszych latach po zakoƒczeniu II Wojny Âwiatowej Bank Spó dzielczy w O awie zrzeszy si z Gospodarczym Bankiem Wielkopolski S.A. w Poznaniu w styczniu 2002 roku (wraz z 10 innymi bankami spó dzielczymi z województwa dolnoêlàskiego podpisano Umow zrzeszenia).! Z najnowszej historii Banku Fuzja Banków Spó dzielczych w O awie, Domaniowie, Jelczu-Laskowicach i Wiàzowie z sàsiedniego powiatu, w roku 1999 zapoczàtkowa a mudny okres reorganizacji pracy w wieloodzia owym banku. Po àczenie umo liwi o dalszy rozwój, poszerzenie terenu dzia ania, wzrost liczby klientów, lepsze wykorzystanie zasobów. Dzisiaj proces integracji jest (z sukcesem) zakoƒczony. Na pytanie na czym opiera si dzia alnoêç Banku? Prezes Ryszard uraw odpowiada: Podstawowym celem naszego banku jest obs uga klientów zmierzajàca do jak najwy szej jakoêci Êwiadczonych us ug, ku ich zadowoleniu. LojalnoÊç i zaufanie jakim darzà klienci Bank jest naszym najcenniejszym dobrem, a dotychczasowa dzia alnoêç banku ma wp yw na jego obecny rozwój. WÊród lokalnego Êrodowiska w aênie tradycja, trwa- oêç istnienia oraz nasza solidnoêç ugruntowa a wizerunek sprawnego i pewnego banku. Zdobyte zaufanie obecnie przek ada si na wzrost liczby obs ugiwanych klientów: osób prywatnych, rolników, samorzàdowców i lokalnych podmiotów gospodarczych. Rolnicy stanowià du à grup klientów, a po akcesji Polski do UE blisko 80% dop at w rejonie dzia ania BS w O awie wp ywa na ich rachunki prowadzone przez Bank Spó dzielczy w O awie. Mamy sukcesy, lecz nie spoczywamy na laurach, podnosimy poziom poprzeczki do której b dziemy zmierzaç w przysz oêci realizujàc zadania bie àce, dà àc do zrealizowania celów d ugoterminowych. Cechà banków spó dzielczych jest ich osadzenie w lokalnym Êrodowisku, jak wyglàda wspó praca kierowanego przez Pana Banku z miejscowym Êrodowiskiem? 9 z ycia SGB</p>
<p>12 z ycia SGB 10 Wspó praca odbywa si w wielu obszarach z których podstawowe znaczenie ma sfera biznesowa oraz sfera wspierajàca. Na polu biznesowym ogromnie wa na jest wspó praca z lokalnymi instytucjami i samorzàdami. Obs ugujemy bud ety samorzàdów gminnych z obszaru naszego dzia ania w tym Urzàd Skarbowy. Na co dzieƒ nasz bank realizuje swojà misj, która pokrywa si w z misjà ka dego samorzàdu, praca na rzecz i dla dobra gminy, miasta i powiatu. Wypracowane zyski s u à do finansowania lokalnego rozwoju gospodarczego i wspierania lokalnych przedsi wzi ç inwestycyjnych, spo ecznych i kulturalnych. Nie b d wiele mówi o naszej dzia alnoêci w sferze sponsoringowej, przekazujemy Êrodki na rzecz klubów sportowych, wspieramy finansowo kluby hobbystów oraz jeste- Êmy opiekunem placówek oêwiatowych m.in. ufundowali- Êmy comiesi czne wsparcie na rzecz Stowarzyszenia Pomocy Dzieciom T cza w O awie, to jedynie kilka przyk adów, wspierania lokalnego Êrodowiska. WÊród naszej spo ecznoêci zyskaliêmy miano banku przyjaznego i otwartego na potrzeby innych. Konsekwentnie realizowana strategia rozwoju Banku Spó dzielczego w O awie przynosi wymierne efekty; wzrasta udzia w rynku, wypracowywane sà zyski, wzrastajà fundusze w asne. Dba oêç o zadowolenie klientów przejawia si w oferowaniu klientom nowoczesnych us ug finansowych. Poszerzana i unowoczeêniana jest oferta produktów i us ug, obecnie w ofercie banku sà m.in. nowoczesne formy lokowania Êrodków, ubezpieczenia. Bank lokalny ma byç bankiem przyjaznym dla klienta i takim bankiem stara si byç Bank Spó dzielczy w O awie. WÊród lokalnej spo ecznoêci ma opini instytucji Êwiadczàcej us ugi o wysokiej jakoêci, dopasowanych do potrzeb klientów oraz instytucji skupionej na oczekiwaniach i potrzebach swoich klientów. Dzia ania banku ukierunkowane sà na zwi kszanie satysfakcji klientów, doskonalenie wi zi banku z klientami a tak e dostosowywaniu si do zmian zachodzàcych w otoczeniu banku. W ostatnich latach przeznaczono znaczne Êrodki finansowe na popraw warunków pracy i obs ugi klientów we wszystkich placówkach banku. Dotychczasowe przedsi wzi cia inwestycyjne podporzàdkowane by y jednemu podstawowemu celowi stworzeniu warunków sprzyjajàcych obs udze klienta. Centrala Banku, nowoczesny i okaza y budynek przy ulicy Pa acowej, to bardzo dobrze rozwiàzane wn trze, w którym klienci swobodnie, wygodnie i w przyjaznej atmosferze za atwiajà swoje sprawy finansowe. Z pewnoêcià utrzymane w jednolitej estetyce pozosta e placówki banku, nowowybudowany oddzia w Jelczu-Laskowicach oraz zmodernizowane pozosta e oddzia y, ukierunkowane przede wszystkim na obs ug klientów indywidualnych obs ugujà ich w atrakcyjnym otoczeniu i mi ej atmosferze. Aby uzyskaç przewag konkurencyjnà na rynku o awskim, wprowadzono liczne rozwiàzania organizacyjne m.in. dla usprawnienia bie àcej obs ugi klientów z sektora MSP, uruchomiono w placówce centralnej w O awie bezkolizyjnà stref obs ugi podmiotów gospodarczych i instytucji. Wydzielenie stref zdecydowanie poprawi o komfort za atwiania spraw bankowych w placówce klientów przedsi biorców oraz przyczyni o si do poprawy warunków obs ugi klientów indywidualnych.! Powiat o awski le y w nizinnej cz Êci Dolnego Âlàska. Powierzchnia powiatu wynosi 524 km2, zamieszkiwany jest przez blisko 73 tysiàce mieszkaƒców. Do powiatu nale à: historyczne miasto O awa oraz gmina wiejska O awa, miasto (od 1987 roku) i gmina Jelcz-Laskowice oraz gmina Domaniów (wieê datowana ju w roku 1223). Przez tereny powiatu przep ywa rzeka Odra i jej dop yw rzeka O awa. Tereny powiatu z uwagi na jego po o enie, niedaleko Wroc awia oraz na trasie pasa transportowego wschód-zachód (autostrada A4) sà atrakcyjnymi terenami inwestycyjnymi. Nowopowsta e firmy zagraniczne lub z udzia- em zagranicznego kapita u usytuowa y si w okolicach zw aszcza Jelcza- -Laskowic i O awy. Jednym z atutów powiatu jest dobrze rozwini te rolnictwo. Naj yêniejsze gleby le à w obszarze gminy Domaniów, która jest gminà typowo rolniczà. Warunki glebowe i zasoby wodne sà bogactwem tego regionu. Wysoka klasa gleb stanowi a podstaw rozwoju wysokotowarowych gospodarstw rolnych i rolno-przetwórczych i stworzenia gospodarstw zdolnych do kooperacji i konkurencji z gospodarstwami krajów UE. Prezes R. uraw podkreêla Centrum nowoczesnego banku stanowià jego pracownicy, to oni sà wytwórcami us ug iproduktów, to oni wyznaczajà i osiàgajà cele i tworzà jakoêç dà àc stale do jej doskonalenia. Organizacja pracy w banku opiera si na pracy ludzi i urzàdzeƒ, a technologie informatyczne w bankowoêci znacznie przyspieszy y i usprawni y funkcjonowanie banku. Niewàtpliwie udzia mia te dostawca naszego systemu informatycznego niezawodna firma SoftNet z Krakowa. Wiedza kadr banku, ich fachowoêç i kultura obs ugi, nowoczesne technologie a nast pnie atrakcyjnoêç produktów i szybki obieg informacji, zwi kszajà konkurencyjnoêç banku na naszym powiatowym rynku. Bank Spó dzielczy w O awie dba o rozwój zawodowy pracowników, którzy systematycznie uczestniczà w kursach i szkoleniach, poniewa aby spe niaç wysokie wymagania co do wiedzy fachowej, doskonalà swoje umiej tnoêci, zgodnie z obowiàzujàcymi w banku zasadami polityki szkoleniowej. Dzi ki mo liwoêciom lokalowym banku, BODiE Sp. z o.o. organizuje w O awie szkolenia. Sala konferencyjno szkoleniowa umo liwia przeprowadzanie kursów, warsztatów i szkoleƒ, w których uczestniczà pracownicy innych banków Spó dzielczej Grupy Bankowej, dla których przyjazd do O awy jest mniej k opotliwy ni do innych miejscowoêci np. do Poznania. Wg Pani Barbary Krzyszkowskiej, (przy bankomacie na fotografii obok) cechy obs ugi w tym banku: to uprzejmoêç, rzetelnoêç i elastycznoêç, a dodatkowym plusem banku sà sobotnie godziny otwarcia placówki, i klientka chocia wraz z m em korzysta z us ug jeszcze innego banku, to najbardziej ceni sobie ofert Banku Spó dzielczego, z którego us ug korzysta od blisko 8 lat. ucja Kamiƒska</p>
<p>13 Rozwijanie sieci placówek to inwestycja na przysz oêç! Nowa placówka Banku Spó dzielczego w Prabutach Od 22 stycznia w Kwidzynie funkcjonuje nowoutworzony oddzia Banku Spó dzielczego w Prabutach, jest to trzecia placówka banku w mieêcie lecz pierwsza, z pe nà ofertà us ug i produktów skierowanà dla sektora MSP oraz klientów indywidualnych. Dotychczas na terenie miasta funkcjonowa y dwie agencje BS w Prabutach przyjmujàce wp aty na rachunki bankowe. Ich dzia alnoêç pozostanie niezmieniona, natomiast w oddziale klient b dzie móg za o yç depozyt, otworzyç rachunek oszcz dnoêciowo-rozliczeniowy, wziàç kredyt no i oczywiêcie dokonaç wp at. Inwestycj zrealizowaliêmy z uwagi na naszych klientów z terenu miasta Kwidzyna wyjaênia Prezes zarzàdu BS w Prabutach Pani Bo ena Thiel. Przed przystàpieniem do organizowania placówki, dokonano przeglàdu klientów banku, pod kàtem miejsca pracy i miejsca zamieszkania. Po uwzgl dnieniu wyników oraz przeprowadzeniu analizy ekonomicznej zapad a decyzja o tworzeniu placówki. Wielu klientów Banku Spó dzielczego w Prabutach mieszkajàcych na obszarze gminy Prabuty doje d a do pracy do Kwidzyna, oferujàcego miejsca pracy w licznych przedsi biorstwach tego blisko 40 tysi cznego miasta. Ponadto spora liczba klientów banku to mieszkaƒcy Kwidzyna, którzy OkolicznoÊciowy bukiet dla P. Prezes Bo eny Thiel od Wiceprezesa Mi osza Oczki Zgromadzeni goêcie z Wiceburmistrzem Kwidzyna i Burmistrzem Prabut korzystali z oferty BS w Prabutach i to dla ich wygody powsta oddzia. Placówka zlokalizowana jest w wydzier awionym lokalu w centrum miasta przy ulicy Chopina, potocznie w mieêcie zwanej ulicà Bankowà, poniewa przy niej usytuowane sà w wi kszoêci placówki oddzia y i filie ró nych banków komercyjnych. Obiekt jest nowoczesny i funkcjonalny zarówno w strefie front office banku, jak równie w strefie back office. Przy wejêciu do oddzia u zainstalowano bankomat oraz wrzutni. Zaoferowanie us ug Banku Spó dzielczego w Prabutach mieszkaƒcom miasta to tak e zach cenie do korzystania z szerokiej i uniwersalnej oferty us ug bankowych. Placówka usytuowana jest w dobrym i dogodnym miejscu, posiada podjazd dla niepe nosprawnych, który u atwia osobom korzystajàcym np. z wózków inwalidzkich, dotarcie do jej wn trza. W uroczystoêciach otwarcia oddzia u uczestniczyli: Wiceburmistrz Kwidzyna Roman Bera, Burmistrz Prabut Bogdan Paw owski, Wiceprezes GBW S.A. Mi osz Oczki, Radny powiatu kwidzyƒskiego Marek Szulc oraz Rada Nadzorcza, Zarzàd i pracownicy Banku. ucja Kamiƒska Kadra a pozycja rynkowa firmy Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku ju po raz trzeci znalaz si w gronie laureatów programu Inwestor w kapita ludzki Gospodarczy Bank Spó dzielczy w Barlinku ju po raz trzeci znalaz si w gronie laureatów programu Inwestor w kapita ludzki. God em Inwestora za 2006 rok wyró niono 40 firm, które w szczególnie skuteczny sposób dbajà o zawodowy rozwój swoich pracowników. Du e znaczenie 11 dla przyznania god a najlepszym firmom mia y równie kultura zarzàdzania oraz panujàcy w nich klimat pracy. Instytut Zarzàdzania, organizator programu promujàcego firmy wyró niajàce si w tej dziedzinie na polskim rynku, przyjà dwuetapowy system oceny zg oszonych przedsi z ycia SGB</p>
<p>14 God o Inwestor w Kapita Ludzki dla laureata GBS w Barlinku biorców. Pierwszy obejmowa wype nione przez pracodawców ankiety, drugi polega na weryfikacji tych danych z opiniami wybranych losowo pracowników. Zainteresowanie programem by o bardzo du e, tym milej wi c, e GBS w Barlinku mia zaszczyt znaleêç si wêród laureatów takich jak Motorola Polska Electronics oraz Bank Zachodni WBK SA. W obliczu tak silnej walki konkurencyjnej, jakà poprzednim pokoleniom trudno by sobie by o wyobraziç, firmy potrzebujà ludzi, którzy bezustannie kreatywnie myêlà o sprawach ca ej firmy. Potrzebujà pracowników kierujàcych si wewn trznà motywacjà i demonstrujàcych ch ç s u enia firmie w stopniu podobnym do kierownictwa firmy. Aby tak si sta o, obie strony muszà daç z siebie wszystko. Tak liderzy, jak ich podw adni, muszà dà yç do osiàgni cia wy szego stopnia samoêwiadomoêci, szczeroêci i odpowiedzialnoêci. GBS w Barlinku doskonale zdaje sobie spraw z tego, e nie budynki, meble i komputery lecz ludzie tworzà i umacniajà pozycj rynkowà przedsi biorstwa. GBS Barlinek Medica Polska program opieki zdrowotnej pracowników Spó dzielczej Grupy Bankowej z ycia SGB 12 Przeprowadzane do tej pory próby reform publicznej s u by nie przynios y spodziewanych rezultatów. W dalszym ciàgu dost pnoêç do niektórych us ug medycznych jest praktycznie ograniczona g ównie z powodu funkcjonujàcych w publicznej s u bie zdrowia limitów oraz bardzo d ugich terminów oczekiwania na konsultacje lekarzy specjalistów. Opinie spo eczne na temat funkcjonowania s u by zdrowia potwierdzajà badania sonda owe obecnie 72% spo eczeƒstwa ocenia, e publiczna s u ba zdrowia dzia a êle, tylko 23% ocenia jej dzia ania pozytywnie, a 5% nie ma zdania w tej kwestii. Bioràc pod uwag powy szà ocen funkcjonowania publicznej s u by zdrowia oraz rosnàce zapotrzebowanie na rzetelne us ugi medyczne, GBW S.A. postanowi umo liwiç bankom spó dzielczym naszego Zrzeszenia zaoferowanie swoim pracownikom dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego. Ubezpieczenie to realizowane mo e byç w formule umowy z towarzystwem ubezpieczeniowym. Program dodatkowego ubezpieczenie zdrowotnego pracowników banków naszego zrzeszenia, to realizowany wspólnie z Towarzystwem Ubezpieczeniowym Allianz ycie Polska Program Prywatnego Ubezpieczenia Zdrowotnego Medica Polska. Podstawowym kryterium wyboru firmy oferujàcej ochron ubezpieczeniowà by o, poza standardem Êwiadczonych us ug, posiadanie przez takà firm sieci placówek medycznych na terenie ca ego kraju. W oferowanym Programie uczestniczyç mogà nie tylko pracownicy Zrzeszenia, lecz tak e cz onkowie ich rodzin. Program ten powinien zapewniç uczestnikom szybszy i dogodniejszy dost p do szeregu badaƒ profilaktycznych oraz znacznie u atwiç dost p do us ug lekarzy specjalistów. Uzyskane przez nas opinie uczestników Programu na temat jego dotychczasowego funkcjonowania pozwalajà stwierdziç, e przyj ta formu a ubezpieczenia zdrowotnego sprawdzi a si i mo e byç z powodzeniem wdra ana w bankach spó dzielczych. Ogólna charakterystyka Programu W przyj tej formule ubezpieczenia, Êwiadczenia zdrowotne dost pne sà w placówkach medycznych, z którymi ubezpieczyciel (czyli T.U. Allianz S.A.) zawar stosowne umowy. W chwili obecnej jest to sieç ponad 800 placówek na terenie ca ej Polski. W ramach Programu Medica Polska jego uczestnicy majà zapewnione mi dzy innymi nast pujàce Êwiadczenia medyczne: ca odobowà infolini medycznà, ca odobowà pomoc ambulatoryjnà, nielimitowane wizyty domowe, szeroki zakres badaƒ diagnostycznych, konsultacje lekarzy specjalistów, swobodny wybór placówki medycznej. Zgodnie z postanowieniami umowy do programu Medica Polska przystàpiç mogà wszyscy pracownicy banku, którzy nie ukoƒczyli 64. roku ycia. Sk adk za pracownika op aca bank-pracodawca, przy czym w Êwietle obecnie obowiàzujàcych przepisów pracownik z w asnych Êrodków ponosi koszty ubezpieczeƒ spo ecznych oraz op aca podatek z tytu- u uzyskiwania dodatkowego dochodu (do którego zaliczana jest sk adka ubezpieczeniowa finansowana przez pracodawc ). Uczestnictwo w Programie jest wynikiem autonomicznej decyzji w adz Banku Spó dzielczego i realizowane mo e byç w drodze wynegocjowanej umowy, której postanowienia sà jednakowe dla wszystkich Banków Spó dzielczych SGB. Departament Skarbu GBW SA</p>
<p>15 Zwi kszona funkcjonalnoêç Kont SGB24 Wychodzàc naprzeciw oczekiwaniom Klientów SGB24 i Banków Spó dzielczych prowadzàcych Konta SGB24, z dniem 10 stycznia 2007 roku, zosta a zwi kszona funkcjonalnoêç w zakresie dost pu klientów do rachunku poprzez Internet. W zale noêci od rodzaju Konta: prywatne, firmowe czy korporacyjne SGB24 zmiany polegajà m.in. na: udost pnieniu Klientom mo liwoêci wydruku lub zapisania w formie pliku html potwierdzenia wykonania operacji, które b dà mogli przedstawiç np. na uczelni lub swojemu kontrahentowi, udost pnieniu opcji sk adania zleceƒ do wybranego odbiorcy, Zak adu Ubezpieczeƒ Spo ecznych i Urz dów Skarbowych z datà realizacji przypadajàcà w przysz oêci, modyfikacji, na bardziej dost pnà dla Klienta, funkcjonalnoêci blokad zleceƒ. JednoczeÊnie prowadzone sà dalsze prace m.in. w kierunku udost pnienia dodatkowej funkcjonalno- Êci w ramach Serwisu SMS, w ramach którego Klienci korzystajà z dost pu do konta i realizacji zleceƒ za poêrednictwem telefonu komórkowego. W przypadku operacji tzw. pasywnych (powiadomienie o: zmianie salda na rachunku, zrealizowaniu przelewu, odrzuceniu przelewu, zalogowaniu do Internetu, zalogowaniu do Teleserwisu) Klienci b dà mogli okreêlaç zasady otrzymywania SMS-ów: ca à dob (jak jest obecnie) lub wy àcznie poza godzinami ciszy nocnej. W praktyce oznacza to, i komunikaty SMS b dà mog y byç wstrzymywane w godzinach nocnych i wysy- ane dopiero w godzinach porannych. Wprowadzane modyfikacje pozwolà na zwi kszenie zadowolenia klientów posiadajàcych Konta SGB24. Departament BankowoÊci Elektronicznej 13 dzia alnoêç handlowa</p>
<p>16 Bancassurance czyli bankowoêç ubezpieczeniowa dzia alnoêç handlowa 14 Ju na poczàtku lat 90. XX wieku banki i towarzystwa ubezpieczeniowe w Polsce dostrzeg y znaczenie oraz mo liwoêci finansowe p ynàce z powiàzania us ug bankowych z ubezpieczeniowymi. Dzi ki wspó pracy z ubezpieczycielami, banki i ich pracownicy uzyskujà nie tylko dodatkowe dochody, ale równie zwi kszajà si zabezpieczenia wierzytelnoêci bankowych. Czy jednak wspó praca ta rysuje si a tak kolorowo? Bancassurance to jeden z elementów strategii Allfinanz, polegajàcej na oferowaniu ró norodnych produktów finansowych po àczonych w pakiety us ug. Coraz wi cej firm ubezpieczeniowych stara si pozyskaç banki do wspó pracy. Niektóre swojà ofert ubezpieczeniowà kierujà nie tylko do klientów, ale równie do pracowników i samych banków. Inne natomiast starajà si wykorzystaç te instytucje jedynie jako kana y dystrybucji swoich polis. Jakie korzyêci p ynà z takiej wspó pracy? Bancassurance s u y przede wszystkim klientowi. W àczenie produktów ubezpieczeniowych w ofert produktów sprzedawanych przez banki, jest niczym innym jak odpowiedzià na zmieniajàce si potrzeby i zachowania klientów. Obecnie cz sto dochodzi do sytuacji, w których potrzeba zakupu jednej us ugi lub produktu powoduje ch ç i potrzeb nabycia innych niejednokrotnie komplementarnych. Klienci chcà mieç atrakcyjny produkt w dobrej cenie, który mo na zakupiç szybko, bez zb dnych procedur a powiàzania bankowo-ubezpieczeniowe temu w aênie s u à. Dzi ki porozumieniom bankowo-ubezpieczeniowym, banki budujà nowà jakoêç komunikacji z klientem. Bank zyskuje nowy wizerunek sprzedawcy ca ej gamy us ug finansowych. Ponadto integracja dwóch specjalistycznych podmiotów, ukierunkowanych na te same sektory klientów np. bank udzielajàcy kredytów mieszkaniowych i towarzystwo ubezpieczajàce mieszkania, daje szanse zbudowania w takim sektorze silnej marki i pozycji lidera specjalisty. Najch tniej sprzedawane sà ubezpieczenia powiàzane z bankowymi produktami kredytowymi t umaczy Jerzy Bogaczyk Dyrektor Biura Ubezpieczeƒ Concordia Polska TUW Ju prawie wszystkie banki komercyjne i spó dzielcze sà otwarte na wspó prac z towarzystwami ubezpieczeniowymi i dostrzegajà mo liwoêç zwi kszenia dochodów poza odsetkowych poprzez sprzeda y us ug ubezpieczeniowych. Wspó praca mi dzy bankami i towarzystwami uk ada si jednak ró nie. Najlepsza wspó praca wynika zazwyczaj z powiàzaƒ udzia ów jak to jest w przypadku Warty i Kredyt Banku, czy BZWBK i Commercial Union. Wspó praca mi dzy bankami i ubezpieczycielami zacieêni- a si po wprowadzeniu tzw. podatku Belki, kiedy to w odpowiedzi powsta y polisy antybelkowe wyjaênia J. Bogaczyk W 2005 roku 14% sk adki w ubezpieczeniach na ycie w Polsce zosta o pozyskanych za poêrednictwem banków. W ubezpieczeniach majàtkowych by o to zaledwie 0,5%. JeÊli wprowadzone zostanà kolejne zach ty podatkowe, mo emy spodziewaç si dynamicznego rozwoju bancassurance w zakresie ubezpieczeƒ majàtkowych w Polsce. Natomiast bancassurance w zakresie ubezpieczeƒ na ycie b dzie rozwijaç si podobnie jak w Europie Zachodniej. Czy faktycznie mo emy spodziewaç si tak ogromnego wzrostu tego elementu strategii Allfinanz? Czy w Polsce przyjmie si on równie mocno, jak w niektórych krajach Europie Zachodniej przypomnijmy, e w Portugalii 80% sk adki z ubezpieczeƒ na ycie jest pozyskiwanych w aênie za poêrednictwem banków. To pytanie pozostawiam otwarte do rozstrzygni cia w kolejnej dyskusji. Zas ugujàcà na uwag przyn tà w dziedzinie bancassurance w Polsce jest oferta skierowana przez banki spó dzielcze, specjalizujàce si w obs udze finansowej rolników oraz Grupy ubezpieczeniowej Concordia. Opiera si ona na sprzeda y produktów ubezpieczeniowych, skierowanych do tej konkretnej grupy klientów. Bancassurance w bankach spó dzielczych Tak Êcis a specjalizacja pozwala na dok adne okreêlenie potrzeb klientów oraz dostosowanie proponowanych ubezpieczeƒ do konkretnej oferty kredytowej banków. Pakiety oferowane przez banki spó dzielcze sà oparte o proste dokumenty m.in wnioskopolis, które skracajà czas za atwiania formalnoêci zwiàzanych z udzieleniem kredytu do minimum. Pozwala to na otrzymanie kredytu i wykupienie polisy szybko i pod jednym dachem. Bank dzi ki wartoêci dodanej do oferowanego rachunku zyskuje lojalnoêç klienta, zaê ten korzysta z przewagi negocjacyjnej, jakà dysponuje bank w stosunku do ubezpieczyciela, otrzymujàc ubezpieczenie szyte na miar. Nic dziwnego, e zintegrowana sprzeda produktów bankowo finansowych cieszy si coraz wi kszà popularnoêcià i jest nià zwiàzanych ju blisko 150 banków spó dzielczych wszystkich zrzeszeƒ. Skoro wprowadziliêmy dla naszych klientów us ugi internetowe, informacj telefonicznà i SMS banking to nie wyobra- am sobie tego aby nie mogli korzystaç z pakietów ubezpieczeniowych u nas, skoro bank za rogiem im to daje mówi Halina Syska, Prezes Zarzàdu Banku Spó dzielczego w Zatorze. Jak na razie wspó praca 108 banków spó dzielczych w Polsce to jedyny tak wyraênie sprofilowany alians Grupy Concordia. Przedstawiciele firm ubezpieczeniowych przewidujà jednak, e coraz wi cej banków b dzie uznawa o bancassurance jako atrakcyjny sposób utrzymywania sta ych oraz przyciàgania nowych klientów. Dlatego te nale y spodziewaç si rozwoju tego rodzaju us ug tak e w odniesieniu do innych grup klientów bankowych. Wbrew pozorom produkty typu bancassurance nie sà niczym nowym i od wielu lat z powodzeniem funkcjonujà w polskiej rzeczywistoêci. Wi kszoêç z nas spotka a si z tà us ugà przy otwieraniu rachunku osobistego w banku. Do ror-u zwykle do àczane sà ró nego rodzaju ubezpieczenia, przyk adowo ubezpieczenie od nieuprawnionego u ycia karty p atniczej bàdê od nast pstw nieszcz Êliwych wypadków. Z kolei zaciàgni cie kredytu na samochód lub mieszkanie àczy si z zakupem polisy stanowiàcej jedno z zabezpieczeƒ zaciàgni tego kredytu. Ró norodnoêç Êwiadczeƒ typu bancassurance sprawia, e sà one oferowane dla ka dego rodzaju klientów banków, nawet tych korzystajàcych z najprostszych rachunków. Tomasz Skibiƒski</p>
<p>17 Pu apki przew aszczenia na zabezpieczenie Poj cie Przew aszczenie na zabezpieczenie rzeczy ruchomych stanowi, obok hipoteki, jedno z najcz Êciej stosowanych przez banki zabezpieczeƒ. I, odmiennie ni hipoteka, jest powszechnie uwa ane za nieskomplikowany i tani sposób zapewnienia sobie przez bank choçby cz Êciowego pokrycia zad u enia na wypadek braku jego sp aty przez klienta. Pomimo pozornej prostoty, tak e przy ustanawianiu przew aszczenia nale y pami taç o kilku zasadniczych kwestiach, których pomini cie powodowaç mo e negatywne dla banku skutki, àcznie z brakiem mo liwoêci zaspokojenia si z przew aszczonych rzeczy. Definicja przew aszczenia na zabezpieczenie zawarta w ustawie Prawo bankowe jest na tyle lakoniczna, e pomi dzy prawnikami wcià toczy si spór czy umowa przew aszczenia jest umowà nazwanà, której cechy charakterystyczne wskazuje ustawa czy te pozostaje umowà nienazwanà. Zgodnie z treêcià art. 101 Prawa bankowego Zabezpieczenie wierzytelnoêci banku mo e byç dokonane w drodze przeniesienia na bank przez d u nika lub osob trzecià, do czasu sp aty zad u enia wraz z nale nymi odsetkami i prowizjà, prawa w asnoêci rzeczy ruchomej lub papierów wartoêciowych. A zatem, w przypadku przew aszczenia efekt zabezpieczenia wierzytelnoêci osiàgany jest poprzez przeniesienie w asnoêci rzeczy na bank i jednoczesne zobowiàzanie si banku do korzystania z nabytej rzeczy tylko w zakresie s u àcym zabezpieczeniu roszczenia. Przew aszczona rzecz pozostaje nadal w posiadaniu przew aszczajàcego, na podstawie stosunku prawnego, który strony najpóêniej w chwili przeniesienia w asnoêci ustalajà. W praktyce, coraz cz Êciej wykorzystywane jest tak e zabezpieczenie polegajàce na przeniesieniu w asnoêci pod warunkiem zawieszajàcym. Nie przenosi ono prawa przed nadejêciem oznaczonego terminu i nie wymaga ustalenia stosunku prawnego stanowiàcego podstaw do dalszego w adania przez d u nika przedmiotem zabezpieczenia. Warunek rozwiàzujàcy czy zawieszajàcy? Wybór pomi dzy powy szymi rodzajami przew aszczenia b dzie skutkowa przede wszystkim tym, e w ka dym ze wskazanych przypadków inny podmiot wierzyciel albo d u nik b dzie w aêcicielem rzeczy, a poêrednio wp ynie na ewentualne obcià enie banku dodatkowymi obowiàzkami, np. obowiàzkami podatkowymi. W zwiàzku z powy szym, celowe wydaje si przypomnienie podstawowych ró nic pomi dzy przeniesieniem w asnoêci pod warunkiem zawieszajàcym i rozwiàzujàcym. W przypadku przeniesienia w asnoêci pod warunkiem zawieszajàcym strony postanawiajà, i w asnoêç rzeczy przejdzie na bank automatycznie z chwilà gdy d u nik nie spe ni w okreêlonym terminie Êwiadczenia, do którego jest zobowiàzany. Do chwili nadejêcia umownego terminu ustanawiajàcy zabezpieczenie jest w aêcicielem pod warunkiem zawieszajàcym i ma prawo korzystaç z rzeczy jako w aêciciel. Bank jest jedynie warunkowo uprawnionym w zakresie prawa w asno- Êci, nie jest jej posiadaczem i mo- e dokonywaç w stosunku do rzeczy jedynie takich czynnoêci, które zmierzajà do zachowania jego prawa. Jest on chroniony przed Justyna Stefaniak Konecka utratà zabezpieczenia na skutek póêniejszych czynnoêci rozporzàdzajàcych d u nika dotyczàcych tej samej rzeczy jedynie przez art. 92 kodeksu cywilnego. Oznacza to, e gdyby d u nik po ustanowieniu zabezpieczenia rozporzàdzi rzeczà (np. sprzeda jà) to jeêli dojdzie do ziszczenia si warunku (d u nik nie sp aci w terminie zad u enia) wówczas takie rozporzàdzenie straci moc, jeêli udaremnia lub ogranicza zaspokojenie si wierzyciela. Nale y jednak pami taç, e jeêli nabywca przew aszczonej rzeczy dzia a w dobrej wierze, to pomimo i na skutek zbycia rzeczy przez d u nika zaspokojenie banku jest udaremnione, to i tak nabycie w asnoêci rzeczy przez nabywc b dzie wa ne (art. 169 kodeksu cywilnego). JednoczeÊnie przy tej formie zabezpieczenia bank nie mo e dokonaç skutecznego wzgl dem ustanawiajàcego zabezpieczenie (d u nika lub osoby trzeciej) zbycia przedmiotu, nie jest bowiem jego w aêcicielem, ani nim nie w ada. W razie wykorzystania przew aszczenia pod warunkiem rozwiàzujàcym przeniesienie w asnoêci na bank nast puje od razu, a dopiero w razie sp aty kredytu w asnoêç rzeczy ma automatycznie powróciç do d u nika. Je eli sp ata w okreêlonym terminie nie nastàpi, pewnym stanie si, i warunek ju si nie ziêci, skutkiem czego przeniesienie w asnoêci na bank stanie si definitywne i z tà chwilà zaktualizuje si po jego stronie prawo zaspokojenia z przew aszczonej rzeczy. Skutki wyboru Jak wspomniano wy ej, ró nica w sytuacji stron, w zale noêci od zastosowanej formy przew aszczenia, wyra a si przede wszystkim w tym, i w przypadku zastrze enia dla przeniesienia w asnoêci warunku rozwiàzujàcego, w aêcicielem rzeczy jest bank. W razie zastrze enia warunku zawieszajàcego d u nik. Gdy na skutek zawarcia umowy przew aszczenia bank stanie si w aêcicielem rzeczy, po stronie banku powstajà okre- Êlone obowiàzki. Sà one szczególnie wyraêne w sytuacji, gdy przedmiotem przew aszczenia sà niektóre Êrodki transportowe, w tym ciàgniki siod owe, samochody ci arowe, przyczepy i naczepy. Zgodnie ustawà o podatkach i op atach lokalnych obowiàzek podatkowy w zakresie podatku od Êrodków transportowych cià y na osobach b dàcych w aêcicielami tych Êrodków. W przypadku zaê, gdy Êrodek transportowy stanowi wspó w asnoêç dwóch lub wi cej osób, obowiàzek podatkowy cià y solidarnie na wszystkich wspó w aêcicielach. Oznacza to, e bank jako w aêciciel np. samochodu ci arowego jest obowiàzany do corocznego sk adania stosownej deklaracji podatkowej i wp acania bez odr bnego wezwania nale nego podatku (art. 9 usta- 15 prawo</p>
<p>18 wy o podatkach i op atach lokalnych). Gdy przedmiotem przew aszczenia jest pojazd, na banku jako w aêcicielu cià à tak e inne obowiàzki, wynikajàce z ustawy Prawo o ruchu drogowym takie jak np. obowiàzek przeprowadzania badania technicznego pojazdu. Dlatego, decydujàc si na zawarcie umowy pod warunkiem rozwiàzujàcym warto zapisaç w jej treêci, e d u nik obowiàzany jest zwróciç bankowi poniesione koszty zwiàzane z utrzymaniem przew aszczonej rzeczy takie jak np. podatki i inne op aty. Dokonujàc wyboru danego rodzaju przew aszczenia bank winien zatem rozwa yç, w zale noêci od przedmiotu przew aszczenia, czy korzystniejsze jest pozostawienie d u nikowi w asnoêci przew aszczanej rzeczy, a do nadejêcia terminu sp aty kredytu czy te raczej przyj cie tej w asnoêci na siebie. Ustanawiajàc zabezpieczenie nale y tak e mieç na wzgl dzie mo liwoêç zaspokojenia roszczeƒ banku z przedmiotu przew aszczenia, na wypadek braku sp aty kredytu. W tym aspekcie, wobec cz sto stosowanego przew aszczenia cz Êci udzia ów w rzeczy, za najkorzystniejsze dla banku rozwiàzanie nale y uznaç zastosowanie konstrukcji przew aszczenia 49/100 udzia ów w rzeczy pod warunkiem rozwiàzujàcym z jednoczesnym przew aszczeniem pozosta ych 51/100 udzia ów pod warunkiem zawieszajàcym. W takiej sytuacji bank staje si wspó w aêcicielem rzeczy ju od chwili zawarcia umowy, a w przypadku braku terminowej sp aty zad u enia automatycznie uzyskuje w asnoêç pozosta ych udzia ów w rzeczy. W aêciwa forma, precyzyjne oznaczenie. Po dokonaniu wyboru konstrukcji prawnej przew aszczenia bank powinien zwróciç uwag na jeszcze kilka istotnych kwestii. Nale y do nich sporzàdzenie umowy przew aszczenia w odpowiedniej formie oraz prawid owe oznaczenie w umowie przew aszczanych rzeczy. Dla celów dowodowych, wystarczajàce jest zawarcie umowy przew aszczenia rzeczy ruchomych w formie pisemnej. Pami taç jednak nale y, e zgodnie z przepisami prawa upad oêciowego i naprawczego umowa przeniesienia w asnoêci rzeczy, wierzytelnoêci lub innego prawa zawarta w celu zabezpieczenia wierzytelnoêci jest skuteczna wobec masy upad oêci, je eli zosta a zawarta w formie pisemnej z datà pewnà. A zatem, w przypadku og oszenia upad oêci d u nika, bank b dzie móg skutecznie àdaç wy àczenia z masy upad oêci przew aszczonych na swojà rzecz przedmiotów tylko wtedy, gdy zawarta z d u nikiem umowa mia- a form daty pewnej. Sama forma pisemna jest w takim wypadku niewystarczajàca. W kontekêcie ewentualnej upad oêci d u nika znaczenie ma tak e przyj ty w umowie warunek rozwiàzujàcy lub zawieszajàcy. JeÊli w umowie przejêcie w asnoêci na bank zostanie uzale nione od bezskutecznego up ywu terminu sp aty zad u enia (warunek zawieszajàcy), a d u nik og osi upad oêç przed tym terminem, to obj te umowà rzeczy nie b dà mog y byç wy àczone z masy upad oêci, gdy nadal b dà w asnoêcià d u nika. Dlatego, stosujàc zabezpieczenie w formie przeniesienia w asnoêci pod warunkiem zawieszajàcym warto zastrzec, e w asnoêç rzeczy przejdzie na bank nie tylko w razie braku sp aty w okreêlonym terminie, ale tak e w przypadku og oszenia upad oêci czy wszcz cia egzekucji z majàtku d u nika przez innych wierzycieli. Jednym z cz stych uchybieƒ po stronie banków jest nieprecyzyjne oznaczenie przew aszczanych ruchomoêci w umowie przew aszczenia. Fakt, i w chwili zawierania umowy przew aszczenia klient ma jeden okreêlony ciàgnik, albo jednà maszyn danego rodzaju nie zwalnia banku z obowiàzku szczegó owego opisywania tych przedmiotów w umowie. OkolicznoÊç, e bank i d u nik majà wiedz co do przedmiotu przew aszczenia mo e okazaç si niewystarczajàce w przypadku, gdy bank b dzie zmuszony wystàpiç z powództwem o zwolnienie spod zaj cia przew aszczonych na swojà rzecz przedmiotów. A koniecznoêç taka powstanie w ka dym przypadku, gdy z wniosku innego wierzyciela komornik dokona zaj cia przedmiotów b dàcych w asnoêcià banku, ale znajdujàcych si w posiadaniu d u nika. Podobnie, wobec og oszenia upad oêci d u nika prawid owe sporzàdzenie wniosku o wy àczenie ruchomoêci z masy upad o- Êci tak e wymaga o b dzie dok adnego wskazania przew aszczonych ruchomoêci. Na koniec warto dodaç, e te same ruchomoêci nie mogà stanowiç zabezpieczenia kilku równolegle udzielonych kredytów. Przew aszczenie rzeczy na bank, wy àcza kolejne przew aszczenie tych samych rzeczy, skoro sà one ju w asnoêcià banku (chyba, e pierwotnie zabezpieczony kredyt ju zostanie sp acony). Podobnie nieskuteczne jest ustanowienie przez bank zastawu na rzeczach, które sà jednocze- Ênie przedmiotem umowy przew aszczenia. Justyna Stefaniak Konecka radca prawny Kancelaria Radców Prawnych A. PieÊcik, W. Pietrzykowski, W. Wolniewicz Spó ka Komandytowa w Poznaniu AktualnoÊci pracownicze prawo 16 W Klubie Bankowca w Warszawie 6 lutego odby o si Doroczne Spotkanie Dyrektorów Departamentów Kadr i Szkolenia banków-cz onków Zwiàzku Banków Polskich, które zawsze jest okazjà do wymiany doêwiadczeƒ w gronie osób zajmujàcych si w bankach kadrami i ich rozwojem. W porzàdku obrad znalaz y si nast pujàce tematy: Najwa niejsze wydarzenia dla sektora bankowego w 2006 roku i zadania ZBP w VI kadencji zreferowa Pan Krzysztof Pietraszkiewicz Prezes Zwiàzku Banków Polskich OdpowiedzialnoÊç pracodawców za wykroczenia przeciwko prawu pracy w Êwietle obowiàzujàcych przepisów i projektów zmian w Kodeksie pracy. W spotkaniu uczestniczyli Z-ca G ównego Inspektora Pracy oraz Dyrektor Departamentu Prawnego, by a to kontynuacja spotkaƒ przedstawicieli banków i Paƒstwowej Inspekcji Pracy, które ZBP zorganizowa, wychodzàc naprzeciw postulatom banków, we wrzeêniu 2005 r. i styczniu 2006 r., a celem ich by a wymiana opinii i uwag obu stron dot. kontroli PIP w bankach i napotkanych problemów.</p>
<p>19 W 2005 r. przeprowadzono 87 kontroli w 79 jednostkach organizacyjnych banków centralach i oddzia ach. Omówiono najcz Êciej stwierdzane nieprawid owoêci oraz niedostatek klarownej wyk adni przepisów prawa pracy.w wyniku tych spotkaƒ Zwiàzek Banków Polskich skierowa do Komisji Kodyfikacyjnej wniosek o zmian definicji doby pracowniczej. Na zakoƒczenie spotkania Z-ca G ównego Inspektora Pracy poinformowa, e PIP w celu stwierdzenia poprawy w zakresie przestrzegania przepisów prawa pracy planuje w 2007 r. przeprowadzenie 150 kontroli w jednostkach organizacyjnych banków. Praca dla niepe nosprawnych szansà na rozwój Twojego przedsi biorstwa projekt Fundacji Wiedzy i Przedsi biorczoêci. Przedstawiciele Fundacji zaprezentowali kompendium wiedzy z zakresu zatrudniania niepe nosprawnych intelektualnie pt. Jestem, Potrafi, Pracuj. Problem jest bardzo trudny i bolesny. W unii europejskiej zdecydowanie wi cej osób niepe nosprawnych znajduje zatrudnienie. Zebrani stwierdzili, e pomimo zrozumienia problemu mo liwoêci zatrudniania osób niepe nosprawnych w bankach sà bardzo ograniczone. Dzia ania Zwiàzku Banków Polskich na rzecz kszta cenia i rozwoju kadr bankowych. Dzia ania ZBP zwiàzane z kszta ceniem i rozwojem kadr bankowych realizowane by y mi dzy innymi przez: Rozwój Systemu Standardów Kwalifikacyjnych w BankowoÊci Polskiej. Podsumowano 10 lat funkcjonowania Systemu Standardów. W marcu 2006 roku na 30 jubileuszowej uroczystoêci nadania stopni zawodowych wr czono dziesi ciotysi czny Certyfikat ZBP. W roku 2004 zakoƒczy y si kilkuletnie prace instytucji z 17 krajów, w tym Polski, nad okreêleniem wymagaƒ dla standardowego europejskiego egzaminu z wiedzy ogólnobankowej, zwanego Europejskim Certyfikatem Bankowca The European Foundation Certificate in Banking (ECB EFCB). Egzamin ECB EFCB wprowadzono do Systemu Standardów jako równowa ny dotychczasowemu egzaminowi na poziomie Dyplomowanego Pracownika Bankowego. Wspó prac z osobami odpowiedzialnymi za zarzàdzanie kadrami i szkoleniami w bankach. Komitet ds. Kadr Bankowych i szkolenia przy ZBP, którego dzia alnoêç w latach 2005/2006 koncentrowa a si na zmianach w zapisach Kodeksu pracy, konsultacjach z Paƒstwowà Inspekcjà Pracy w zwiàzku z przeprowadzanymi w 2005 roku kontrolami PIP w bankach oraz na w aêciwym przygotowaniu kadr bankowych do obs ugi klientów banków. Badania i analizy takie jak Kapita ludzki sektora bankowego w Polsce i Potrzeby szkoleniowe banków. Kszta cenie kadr zwiàzane z wykorzystaniem funduszy UE. Szkolenia dla pracowników banków z zakresu udzia u banków w realizacji programów operacyjnych i nowej perspektywy finansowej w latach Dyrektor OÊrodka Doradztwa Europejskiego dr Jerzy Ma kowski zaprezentowa nast pujàcy program szkolenia: 1. Polityka spójnoêci Unii Europejskiej w latach i instrumenty jej realizacji (Europejski Fundusz Spo- eczny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz SpójnoÊci, a tak e Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich i Europejski Fundusz Rybacki). Ró nice w realizacji tej polityki w porównaniu do perspektywy finansowej lat Narodowa Strategia SpójnoÊci na lata w Polsce (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia): êród a (m.in. Strategia Lizboƒska) oraz sposób wdra ania (programy operacyjne) i ró nice w porównaniu z realizacjà Narodowego Planu Rozwoju na lata System zarzàdzania procesem wykorzystania Êrodków unijnych w Polsce w latach i struktura instytucjonalna tego systemu (instytucje: zarzàdzajàce, poêredniczàce i wdra ajàce); udzia banków w tym procesie. 4. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka. 5. Regionalne Programy Operacyjne w województwach. 6. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Program Operacyjny Zrównowa ony rozwój sektora rybo ówstwa i nadbrze nych obszarów rybackich Bank wynagrodzeƒ projekt Hay Group dla sektora bankowego w Polsce Przedstawiciele Hay Group dokonali prezentacji swojej firmy, która badania wynagrodzeƒ w bankowoêci polskiej prowadzi nieprzerwanie od 1997 roku (w roku bie àcym b dzie 10 edycja raportu wynagrodzeƒ). Hay Group proponuje us ug prowadzenia badania wynagrodzeƒ w bankach on-line. Z prezentacji wynika, e z us ug Hey Group przy realizacji projektów w obszarze wynagrodzeƒ korzystajà du- e banki komercyjne. Metoda Hay Group analizy stanowisk obejmuje 95% stanowisk w bankowoêci. Pytanie czy struktury/stanowiska opracowane dla banków komercyjnych mo na by oby wykorzystaç bezpoêrednio w bankach spó dzielczych i zrzeszajàcych? Prawdopodobnie by aby potrzebna odr bna analiza opisów stanowisk pracy w aêciwa dla tego sektora bankowoêci. Ze spotkania wynika, e nast puje wzrost ÊwiadomoÊci znaczenia zarzàdzania potencja em ludzkim przez zarzàdzanie wynagrodzeniami, informacjà o wynagrodzeniach na strategi firmy. Dostrzegana jest potrzeba ró nych systemów p acowych dla ró nych grup stanowisk np.: Call Center 24-godzinna obs uga klienta, Opiekunowie klienta sieç sprzeda y, Ryzyko finansowe wsparcie merytoryczne, Informatyka wsparcie techniczne, linie businessowe, systemy zabezpieczenia. Dostrzegana jest potrzeba optymalizacji wynagrodzeƒ, motywacyjnego charakteru wynagrodzenia, wynagrodzenia zmiennego, eliminacji p acy za sta i premii sta ej, motywacji pozap acowych (m.in. pracownicze programy emerytalne, programy ubezpieczeƒ zdrowotnych, gwarancja szkoleƒ i rozwoju zawodowego, stabilnoêç zatrudnienia, dobra atmosfera pracy). Hey Group sprzedaje swojà us ug jako dostarczanie informacji niezb dnych w codziennym zarzàdzaniu p acami jak i w momencie podejmowania strategicznych decyzji zwiàzanych z wynagrodzeniami. Lepsze dopasowanie wynagrodzeƒ na stanowiskach, porównanie wynagrodzeƒ do w a- Êciwych rynków pracy. W przypadku zainteresowania powy szymi tematami szczegó owych informacji mo na uzyskaç w Biurze Kadr i Szkoleƒ GBW S.A. Maria Kleeberg Z-ca Dyrektora Departamentu Organizacji i Kadr GBW SA 17 prawo</p>
<p>20 Miliardy euro na rozwój polskich regionów Regionalne Programy Operacyjne W latach Polska otrzyma z Unii Europejskiej 85,4 mld euro. W tej sumie ponad 67,3 mld euro to Êrodki przeznaczone na realizacj wspólnotowej polityki spójnoêci, czyli na wyrównywanie ró nic rozwojowych pomi dzy poszczególnymi regionami Unii. Wykres 1 [w euro] integracja Europy Fundusze unijne w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO) Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (MRR) opracowa o kompleksowy dokument Strategi Rozwoju Kraju na lata , który uwzgl dnia zarówno unijne, jak i krajowe Êrodki majàce finansowaç w tym okresie dzia ania s u àce rozwojowi Polski. Strategia okreêla cele jakie chcemy osiàgnàç w ww. okresie m.in. sà to: rozwój gospodarki opartej na wiedzy, podnoszenie poziomu kwalifikacji uczestników rynku pracy, ró nicowanie dzia alnoêci na obszarach wiejskich, wzmocnienie administracji publicznej i oczywiêcie popraw stanu infrastruktury naszego kraju zarówno spo- ecznej, jak i technicznej. Kolejnym krokiem by o stworzenie Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO) wspierajàcych wzrost gospodarczy i zatrudnienie (Narodowa Strategia SpójnoÊci NSS), czyli dokumentu okreêlajàcego, w jaki sposób b dziemy dà yli do osiàgni cia celów zak adanych w Strategii Rozwoju Kraju... oraz jak wykorzystamy wspomniane 67,3 mld euro. NSRO to dokument jaki kraje korzystajàce z funduszy unijnych zobowiàzane sà przedstawiç do akceptacji Komisji Europejskiej (KE), dlatego 7 grudnia 2006 roku MRR przekaza o ów dokument do akceptacji KE. Przewidujà realizacj czterech ogólnopolskich programów, z których ka dy koncentruje si na odr bnej dziedzinie, sà to: Program Operacyjny Infrastruktura i Ârodowisko (projekt przekazany do KE dnia r.), Program Operacyjny Pomocy Technicznej (projekt przekazany do KE dnia r.), Program Operacyjny Kapita Ludzki (projekt przekazany do KE dnia r.), Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (projekt przekazany do KE dnia r.). Równolegle do programów ogólnopolskich funkcjonowaç b dzie 16 programów regionalnych opracowanych, zarzàdzanych i wdra anych przez w adze poszczególnych województw. Osobnà kategori b dà stanowi y Programy Operacyjne Europejskiej Wspó pracy Terytorialnej. B dà one realizowane wspólnie przez co najmniej dwa regiony z ró nych paƒstw cz onkowskich Unii. Przewiduje si, e Polska b dzie uczestniczy a w 10 takich programach, m.in. z Republikà Czeskà, S owacjà, Litwà czy te z Niemcami. Dodatkowo wdra any jest program przeznaczony dla najbiedniejszych regionów UE czyli wschodniej cz Êci Polski Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej. Obejmie on 5 województw: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, Êwi tokrzyskie, warmiƒsko-mazurskie. 18 Przeznaczenie funduszy z Unii Europejskiej na poszczególne programy w ramach NSRO w latach przedstawia wykres nr 1. Regionalne Programy Operacyjne na lata Regionalne Programy Operacyjne na lata sà dokumentami usankcjonowanymi w artykule 2 Rozporzàdzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 roku ustanawiajàcego przepisy ogólne dotyczàce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spo ecznego oraz Funduszu SpójnoÊci i uchylajàcego rozporzàdzenie (WE) nr 1268/1999 (Dz. Urz. UE L 210 z , str ). Ka dy z programów obejmuje okres od 1 stycznia 2007 do 31 grudnia 2013 roku. Sà instrumentem realizujàcym dzia ania prowadzàce do zmniejszenia dysproporcji gospodarczych, spo ecznych i terytorialnych na terenie Wspólnoty. Realizujà jeden z trzech celów okreêlonych w art. 3 wymienionego wy ej rozporzàdzenia, jakim jest konwergencja. Krajowà podstawà prawnà dla opracowania, wdra ania i realizacji RPO stanowi ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2006 r. nr 227, poz. 1658). Dzia ania realizowane w ramach programu finansowane b dà przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz przez Êrodki krajowe, zarówno publiczne, jak i prywatne.</p>
<p>Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaƒ, styczeƒ-luty 2006 nr 1/126 www.sgb.pl ISSN 1429-902X str. 4 Banki spó dzielcze, nale àce do Spó dzielczej Grupy Bankowej, zosta y wyró nione w ramach VII</p>
<p>Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaƒ, wrzesieƒ-paêdziernik 2006 nr 5/130 www.sgb.pl ISSN 1429-902X str. 4 Lokata dla rolników przynios a szcz Êcie klientom Banku Spó dzielczego w Pruszczu Gdaƒskim.</p>
<p>Poznaƒ, lipiec-sierpieƒ 2008 nr 4/141 Kolejna nagroda samochód wygrana w loterii promocyjnej SGB str. 9 najwa niejsze wydarzenia O Gminie i wspó pracy z Bankiem rozmowa z wójtem gminy Brzeziny 16 Sk ad</p>
<p>Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaƒ, marzec-kwiecieƒ 2006 nr 2/127 www.sgb.pl ISSN 1429-902X str. 1 W Jeleniej Górze odby o si spotkanie prezesów zarzàdów banków spó dzielczych Zakoƒczy a si</p>
<p>Lokata SGB przynios a szcz Êcie klientowi KDBS str. 1 str. 3 Letnie Targi Ogrodnicze w Marszewie odbywa y si w czerwcu z udzia em SGB str. 4-7 Z cyklu z wizytà u Bank Spó dzielczy w Dzier oniowie str.</p>
<p>Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaƒ, maj-czerwiec 2004 nr 2/115 www.sgb.pl ISSN 1429-902X Toyota Yaris pojecha a do S ubic str. 12 Bank w Piotrkowie Kujawskim dobrze przygotowany do dzia ania</p>
<p>Informator Spó dzielczej Grupy Bankowej Poznaƒ, kwiecieƒ 2003 nr 1/108 www.sgb.pl ISSN 1429-902X Umocnienie pozycji SGB na rynku w 2002 roku str. 6 75-lecie Banku Spó dzielczego w Kowalu str. 17 Bank Spó</p>
<p>Nr 86/2004 Szanse i wyzwania rozmowa z Premierem RP Markiem Belkà Gmina Fair Play laureaci III edycji konkursu W NUMERZE: Rozmowy z Markiem Belkà, Premierem RP 2 Szanse i wyzwania z Andrzejem Wolskim,</p>
<p>odpowiedzialnybizneso9 odpowiedzialny bizneso9 Spis treêci 13 Dialog z Interesariuszami 5 Wprowadzenie 14 Dialog z Klientami 7 List Prezesa Zarzàdu Banku Millennium 32 Dialog z Inwestorami 9 Misja, wartoêci</p>
<p>NR 9 (65) 26 wrzeênia 2008 r. Wydawca: Media Press ul. Mickiewicza 29 40-085 Katowice Redaguje zespół Obejmujemy patronatem interesujące wydarzenia biznesowe kontakt: [email protected] tel. 032/</p>
<p>ONTAKT MAGAZYN FINANSOWO-EKONOMICZNY DLA KLIENTÓW 02/2 5 / 2007 EURO 2012 JAK POLSKA ZAGRA W ORGANIZACJ < UNIJNE FUNDUSZE JAK Z NICH KORZYSTAå KRZYSZTOF SKIBA O MILIONIE DOLARÓW ANDRZEJ SZYSZKOWSKI RAJDOWIEC</p>
<p>NR IV/GRUDZIE 2010 2010 Biuletyn Krajowej Instytucji Wspomagajàcej Programu Operacyjnego Kapita Ludzki ISSN 2080-8194 USPRAWNIå WSPÓ PRAC PONADNARODOWÑ UCZE DO POT GI PROJEKTY INNOWACYJNE TO SWOISTE LABORATORIA</p>
<p>Polska Agencja Rozwoju Przedsi biorczoêci INTERNET W FIRMIE FIRMA W INTERNECIE Paêdziernik grudzieƒ 2001 Opracowanie: Polska Agencja Rozwoju Przedsi biorczoêci na podstawie materia ów przygotowanych na</p>
<p>twoja gazeta w internecie: www.nasza-wielkopolska.pl MIESI CZNIK RUCHU REGIONALNEGO WIELKOPOLAN EGZEMPLARZ BEZP ATNY ISSN 1505-6341 Marzec 2001 NR 26 MIESI CZNIK RUCHU REGIONALNEGO WIELKOPOLAN SZANOWNI</p>
<p>Raport Roczny 2004 RAPORT ROCZNY 2004 Spis treêci 1. List Przewodniczàcego Rady Nadzorczej... 4 2. List Prezesa Zarzàdu... 5 3. Podstawowe informacje o Banku... 6 3.1. NORD/LB Bank Polska cz onek Grupy</p>
<p>numer 8/10 (263), wrzesieƒ 2010 publikacja bezp atna VI Polsko-Niemieckie Forum Gospodarcze Fot. Anna Wackowska Relacja z Forum na str. 20. SGH NA RYNKU SPIS TREÂCI Witaj szko o AKTUALNOÂCI Witaj szko</p>
<p>BIULETYN INFORMACYJNY Departament Zarzàdzania EFS Europejski Fundusz Spo eczny SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY ROZWÓJ ZASOBÓW LUDZKICH MINISTERSTWO ROZWOJU REGIONALNEGO PAèDZIERNIK/LISTOPAD NR 4/2006 S owo</p>
<p>MIESI CZNIK SAMORZÑDOWY MORAWICA GRUDZIE 2009 NR 12 (207) ISSN 1509-0884 BÑDèMY SOBIE YCZLIWI I SERDECZNI. ÂWI TA BO EGO NARODZENIA SÑ ZNAKOMITÑ OKAZJÑ, ABY ZAPOMNIEå O ALACH I URAZACH. Z Ó MY SOBIE YCZENIA,</p>
<p>INFORMACJE DLA BUDOWNICTWA POÂREDNIK budowlany (66) 22007 ISSN 1427-213X MARZEC-KWIECIE m a s z y n y q n a r z d z i a q s p r z t oficjalny przedstawiciel HITACHI w Polsce W numerze m.in.: 2. Sejmowa</p>
<p>INFORMACJE DLA BUDOWNICTWA POÂREDNIK budowlany (74) 42008 ISSN 1427-213X LIPIEC-SIERPIE m a s z y n y q n a r z d z i a q s p r z t W numerze m. in.: 14. Euro 2012 to szansa dla naszej bran y! rozmowa</p>
<p>publikacja bezp atna numer 10/11 (276), listopad 2011 Nowy program MBA XX lecie Korporacji HZ Czy zysk jest najwa niejszy? Studenci wybierajà wyk adowców analiza Dzia ania promocyjne SGH: przyk adowe</p>
<p>NR 1 (69) 26 stycznia 2009 r. Wydawca: Media Press ul. Mickiewicza 29 40-085 Katowice Redaguje zespół Obejmujemy patronatem interesujące wydarzenia biznesowe kontakt: [email protected] tel. 032/</p>
<p>ISSN 1508-6971 Kwiecieƒ 2006 nr 118 Biuletyn Komisji Mi dzyzak adowej NSZZ SolidarnoÊç Przy Philip Morris Polska SA P (012) 646 35 78, fax: 644 80 76, http://www.solidarnosc.strefa.pl, e-mail: [email protected]</p>
<p>Gospodarka 3.1 Andrzej J. Piotrowski Gospodarka elektroniczna Ju w latach szeêçdziesiàtych XX wieku niektóre obszary dzia alnoêci du ych firm by y wspomagane technikà komputerowà. Lata osiemdziesiàte przynios</p>
<p>Biuletyn dla ma ych i Êrednich firm e 6 C o i VAT od importowanych samochodów (56) Czerwiec 2003 ISSN 1505-781X Ochrona internetowych baz danych Dokumentacja ofertowa w eksporcie Spó ki w Hiszpanii Biuletyn</p>
<p>magazyn odpowiedzialnego biznesu responsible business magazine respo ISBN 83-916260-8-3 nr 4 (18) paêdziernik 2003 WA NY TEMAT Odpowiedzialny biznes jako nowa strategia rozwoju Biznes a wielokulturowoêç</p>
<p>PISMO BRAN OWE PRACOWNIKÓW TURYSTYKI www.eurosys.pl Wielka Brytania Koniec wakacji Rozmowa z Grzegorzem Baszczyƒskim Rainbow Tours wchodzi na gie d za funta 5 6 Prezentacja 16 Planner 2007 Informacja Turystyczna</p>
<p>publikacja bezp atna numer 05/08 (241), wrzesieƒ 2008 Nowa kadencja nowe wyzwania Studenci SGH jacy sà? Z magisterek Izraelsko-Polskie Forum Dialogu Jaka jakoêç? KRONIKA SGH czerwiec 2008 r. 3 czerwca</p>
<p>Nr 6,7 (49,50) czerwiec-lipiec 2005 temat numeru: ódzki rolnik w UE wywiad miesiàca: KtoÊ inny decyduje za nas Agroturystyka Na zaproszenie kraju zwiàzkowego Styria w miejscowoêci Ramsau w Austrii goêcili</p>
<p>Inwestujmy w małe dzieci DOBRE PRAKTYKI ORGANIZACJI POZARZÑDOWYCH Fundacja Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeƒskiego Warszawa 2009 pod redakcjà Teresy Ogrodziƒskiej Inwestujmy w małe dzieci DOBRE PRAKTYKI ORGANIZACJI</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
6f64bcc7846fcbff178725714c1fa9b1
|
keep
|
[
[
83537,
83561
],
[
85979,
86003
],
[
86207,
86234
]
] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.9,
10
] |
{
"MT": 0.054,
"LY": 0.08,
"SP": 0.068,
"ID": 0.058,
"NA": 0.356,
"HI": 0.058,
"IN": 0.393,
"OP": 0.084,
"IP": 0.383,
"it": 0.066,
"ne": 0.242,
"sr": 0.048,
"nb": 0.141,
"re": 0.036,
"en": 0.043,
"ra": 0.065,
"dtp": 0.153,
"fi": 0.048,
"lt": 0.079,
"rv": 0.057,
"ob": 0.088,
"rs": 0.053,
"av": 0.06,
"ds": 0.154,
"ed": 0.073
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00531-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 68,699,598
| 21,038
| 80,234
|
http://docplayer.pl/1432210-Oferta-konsultingowa-fundacja-rozwoju-demokracji-lokalnej-podlaskie-centrum.html
|
text/html
| 2016-10-22T18:18:33
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
0.9999,
0,
0
] |
1 OFERTA KONSULTINGOWA FUNDACJA ROZWOJU DEMOKRACJI LOKALNEJ PODLASKIE CENTRUM
2 Szanowni Państwo, przedstawia ofertę usług konsultingowych, która w ocenie FRDL - PC w największym stopniu odpowiada dzisiejszym potrzebom samorządów. W warunkach dynamicznie zmieniającej się sytuacji społeczno - gospodarczej właściwa rekcja samorządów jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania i rozwoju gminy. Oczekiwania wobec gmin i powiatów zwiększają się, a narastająca konkurencyjność w regionach pociąga za sobą konieczność szybszego rozwoju. Zdajemy sobie sprawę, jak trudne jest w takich warunkach efektywne zarządzanie jednostką samorządu terytorialnego, dlatego też staramy się dostosowywać swoje propozycje do zmieniających się warunków funkcjonowania gmin i powiatów. od kilkunastu lat ściśle współpracuje z jednostkami samorządu terytorialnego - świadczy bezpośrednią pomoc doradczą przy tworzeniu dokumentów niezbędnych do sprawnego zarządzania gminą/powiatem oraz pozyskiwania środków zewnętrznych na przedsięwzięcia rozwojowe. Obecnie możemy pochwalić się dużym, zarówno pozytywnym jak i negatywnym, doświadczeniem związanym z wykorzystywaniem możliwości rozwojowych, które pojawiły się w Polsce po 1 maja 2004 r. W nowym okresie programowania budżetowego Unii Europejskiej na lata perspektywy finansowania projektów ważnych dla lokalnych społeczności są znacznie większe. Należy przy tym pamiętać, że następuje modyfikacja zarówno zasad pozyskiwania środków zewnętrznych, jak i priorytetów ważnych dla rozwoju kraju i regionu. Niezbędne będzie posiadanie aktualnej strategii rozwoju i programów branżowych spójnych z regionalnymi i krajowymi dokumentami programowymi odpowiadającymi na kluczowe potrzeby danej gminy, czy powiatu. Zespół konsultingowy tworzą współpracujący z nami uznani specjaliści oraz pracownicy Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej - Podlaskiego Centrum. Zachęcam do zapoznania się z ofertą usług konsultingowych Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej - Podlaskiego Centrum oraz bezpośredniego kontaktu z pracownikami ośrodka. Małgorzata Anna Szewczyk Dyrektor Podlaskiego Centrum FRDL 2
3 Spis treści 1. Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii s.3 2. Tworzenie / aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy / Powiatu s.4 3. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych s.5 4. Wieloletni Plan Inwestycyjny s.6 5. Studium Wykonalności Inwestycji s.7 6. Pomoc przy opracowaniu projektów "miękkich" s.8 7. Projekty badawcze / badanie opinii publicznej s.9 8. Strategia Promocji Gminy lub Powiatu s Plan Rozwoju Lokalnego s Plan Odnowy Miejscowości s Lokalny Program Rewitalizacji s Klienci usług konsultingowych oferowanych przez FRDL s.14 3
4 1. Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii opracowywany jest na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485) i powinien być spójny ze Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Przeciwdziałanie narkomanii należy do zadań własnych gminy, obejmujących: - zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych i osób zagrożonych uzależnieniem, - udzielanie rodzinom, w których występują problemy narkomanii pomocy psychospołecznej i prawnej, - prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej w zakresie rozwiązywania problemów narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie zajęć sportowo-rekreacyjnych dla uczniów, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w programach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych, - wspomaganie działań instytucji, organizacji pozarządowych i osób fizycznych w celu rozwiązywaniu problemów narkomanii, - pomoc społeczna osobom uzależnionym i rodzinom osób uzależnionych dotkniętych ubóstwem i wykluczeniem społecznym i integrowanie ze środowiskiem lokalnym tych osób z wykorzystaniem pracy socjalnej i kontraktu socjalnego. Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii to całościowy układ aktywności, które spowodować mają osiągniecie wyznaczonego celu w obszarze narkotyków i narkomanii. Aby można było mówić o programie w tym rozumieniu, nie wystarczy zatem, samo zaprojektowanie działań. Konieczne jest jeszcze sformułowanie celów. Nie jest to jedyny możliwy sposób definiowania programu, jego zaletą jest jednak możliwość oceny jego skuteczności. Etapy budowania programu: a) Przegląd istniejącej sytuacji (diagnoza stanu) b) Sformułowanie celów c) Dobór środków o udokumentowanej skuteczności d) Zaprojektowanie działań e) Budowa/aktualizacja Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii f) Ewaluacja procesu budowy programu i jej efektu W cenie usługi oferujemy szkolenie z ewaluacji Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym 4
5 2. Tworzenie / aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy / Powiatu Strategia Rozwoju Gminy / Powiatu jest dokumentem, który wyznacza długofalowe kierunki i cele rozwoju samorządu lokalnego oraz wskazuje narzędzia ich realizacji. Dokument ten jest także wyznacznikiem bieżących decyzji podejmowanych przez lokalne władze. Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata ma na celu zmniejszenie różnic społeczno-gospodarczych Podlasia w stosunku do reszty kraju. Realizuje on zapisy zawarte w Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego do roku 2020, jest spójny z kierunkami rozwoju Polski określonymi w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia , a także ze Strategicznymi Wytycznymi Wspólnoty i założeniami odnowionej Strategii Lizbońskiej. Jest on jednym z głównych źródeł pozyskiwania środków zewnętrznych przez jednostki samorządu terytorialnego w naszym regionie. Dlatego też jest to bardzo dobry moment do opracowania lub zaktualizowania długofalowych założeń rozwoju gminy/powiatu, które będą spójne z założeniami nowych Programów Operacyjnych. Przedsięwzięcia zapisane w gminnej/powiatowej strategii i wpisujące się w dokumenty województwa będą miały zdecydowanie większą szanse na otrzymanie dofinansowania w latach Proponowany zakres prac: a) Powołanie Konwentu Strategicznego - grupy roboczej ds. tworzenia /aktualizacji strategii rozwoju, składającego się z trzech głównych środowisk lokalnych (tzw. trójkąt współpracy") b) Opracowanie Raportu o stanie społeczno-gospodarczym Gminy / Powiatu - dokumentu opisującego stan istniejący jednostki samorządu terytorialnego - prace eksperckie c) Budowa/aktualizacja planu operacyjnego Strategii Rozwoju Gminy / Powiatu - trzy jednodniowe sesje warsztatowe z członkami Konwentu Strategicznego, podczas których określone zostaną: - misja - kierunki rozwoju - cele strategiczne - cele operacyjne - zadania - narzędzia wdrażania Strategii d) Opracowanie dokumentu końcowego - Strategii Rozwoju Gminy / Powiatu - prace eksperckie. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 3 5 miesięcy) 5
6 3. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych jest dokumentem, który wyznacza długofalowe kierunki i cele rozwoju samorządu lokalnego oraz wskazuje narzędzia realizacji polityki społecznej gminy/powiatu. Opracowanie i realizacja Strategii jest wymogiem ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, a w przypadku powiatu także wymogiem ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Posiadanie strategii społecznej powinno być jednak nie tylko wypełnieniem wymogu formalnego. Dokument ten winien przede wszystkim spełniać role drogowskazu" w procesie pozyskiwania przez samorząd lokalny funduszy zewnętrznych na politykę społeczną. Opracowanie i realizacja strategii rozwiązywania problemów społecznych pozwala skoordynować i skoncentrować działania różnych instytucji działających na polu polityki społecznej w gminie/powiecie wokół głównych kierunków działań i głównych potrzeb w tej sferze. Strategia ta nie ogranicza się zatem w swych zapisach tylko do zadań realizowanych bezpośrednio przez instytucje pomocy społecznej gminy/powiatu (GOPS, PCPR), ale proponuje cele i zadania, które stanowią wyzwania dla całej społeczności lokalnej oraz wszystkich instytucji działających na polu polityki społecznej w gminie/powiecie. Współpraca wielu partnerów na etapie budowy i wdrażania strategii społecznej zapewni sukces w rozwiązywaniu problemów nurtujących od wielu lat władze i wspólnoty lokalne. Proponowany zakres prac: a) przegląd istniejącej sytuacji (diagnoza stanu) w poszczególnych sferach - praca ekspercka; b) określenie problemów w poszczególnych sferach: Praca z grupą - komitet sterujący (warsztaty strategiczne). Identyfikacja głównych obszarów problemowych w sferze pomocy społecznej z zastosowaniem metody MAPS (metoda aktywnego planowania strategicznego). Dokonując kolejnych przybliżeń, na zasadzie konsensusu, wyodrębnione zostaną główne obszary problemowe. Dla poszczególnych problemów wyodrębnione zostaną priorytety, które są źródłami (przyczynami) tworzącymi te problemy. Ułatwi to sformułowanie celów strategicznych dla poszczególnych obszarów problemowych, a następnie pomocy społecznej jako całości. c) formułowanie celów i mierników oraz ich źródeł - praca z grupami roboczymi (warsztaty strategiczne). Liczba i skład grup zależy od identyfikowanych w drugim etapie obszarów problemowych, d) identyfikacja działań (budowa harmonogramów) - praca z grupami roboczymi, e) redakcja strategii. Konsultacje opracowanej strategii. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 3-4 miesiące) 6
7 4. Wieloletni Plan Inwestycyjny/Wieloletni Plan Finansowy Wieloletni Plan Inwestycyjny jest doskonałym instrumentem zarządzania inwestycjami publicznymi w gminie/powiecie. Instrument ten jest coraz częściej wykorzystywany przez jednostki samorządu terytorialnego. Wieloletni Plan Inwestycyjny porządkuje dyskusje w jednostkach samorządu terytorialnego na temat potrzeb inwestycyjnych, pomaga w pozyskiwaniu inwestorów i funduszy, w długiej perspektywie pomaga uspokoić napięcia i konflikty społeczne narastające wokół inwestycji. Proponowany przez FRDL instrument posiada specyficzną strukturę tzw. planu kroczącego". Założenia początkowe planu określane są zawsze w przewidywalnej perspektywie czasu - 5 lat - i w każdym roku realizacyjnym dokonuje się jego uzupełnienia o rok następny. Pozwala to na praktyczną ocenę długoletnich i wymagających kontynuacji inwestycji. Ponadto Wieloletni Plan Inwestycyjny opiera się w swoich założeniach na zidentyfikowanych potrzebach inwestycyjnych jednostki samorządu terytorialnego oraz wieloletniej prognozie budżetowej, przy uwzględnieniu środków z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. W ostatnich latach można zaobserwować coraz większe zainteresowanie wieloletnim planem inwestycyjnym ze strony jednostek administracji samorządowej. Z pewnością podyktowane jest to m.in. napływem środków finansowych przeznaczanych na inwestycje z Unii Europejskiej, a tym samym wyraźnym wzrostem liczby inwestycji, którymi jednostki samorządu terytorialnego muszą zarządzać. Ponadto Wieloletni Plan Inwestycyjny coraz częściej stanowi obligatoryjny załącznik do wniosków składanych przez jednostki samorządu terytorialnego w ramach funduszy strukturalnych i innych źródeł. Przykładem może tu być Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm Finansowy. Proponowany przez nas zakres prac: a) identyfikacja potrzeb inwestycyjnych, b) określenie zakresu rzeczowego zadań oraz ich kosztu szacunkowego, c) opracowanie metody hierarchizacji zadań inwestycyjnych, d) ocena komplementarności zadań inwestycyjnych, e) hierarchizacja zadań inwestycyjnych, f) określenie i wybór źródeł finansowania zadań inwestycyjnych. W efekcie otrzymujecie Państwo dokument, który pozwala tak planować inwestycje, aby zaspokajały rzeczywiste potrzeby mieszkańców, a jednocześnie nie stanowiły zbyt dużego obciążenia dla budżetu gminy/powiatu w długiej perspektywie czasu. Jednocześnie praca nad tym dokumentem daje możliwość uzyskania zgody społecznej co do priorytetów inwestycyjnych gminy/powiatu z możliwie szczegółowym wskazaniem okresu, w jakim kolejne inwestycje będą realizowane. Ponadto WPI może również służyć jako uzasadnienie dla wyboru zadań do współfinansowania ze środków strukturalnych Unii Europejskiej, Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Norweskiego Mechanizmu Finansowego. 7
8 Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 3-5 miesięcy) 5. Studium Wykonalności Inwestycji Studium Wykonalności Inwestycji to dokument, którego celem jest analiza opłacalności i uwarunkowań realizacji inwestycji. Stanowi także uzasadnienie dla przyznania środków z funduszy zewnętrznych na sfinansowanie przygotowywanego przedsięwzięcia infrastrukturalnego. Studium jest dokumentem wymagającym przeprowadzenia specjalistycznych analiz, a jego wartość decyduje o faktycznej ocenie projektu i przyznaniu dofinansowania. Rzetelnie opracowane Studium Wykonalności pozwoli na wyeliminowanie błędnych założeń jeszcze przed rozpoczęciem inwestycji i uniknięcie kłopotów na etapie realizacji projektu. Studium Wykonalności jest podstawowym załącznikiem do wszystkich wniosków o dofinansowanie projektów infrastrukturalnych z funduszy Unii Europejskiej. Dokumenty te muszą być dołączane przez jednostki samorządu terytorialnego w obecnym okresie programowania budżetowego Unii Europejskiej (lata ) Proponowany zakres prac: a) pomoc w określeniu źródła finansowania zewnętrznego danej inwestycji, b) doradztwo przy odpowiednim dostosowaniu zakresu projektu do wymogów stawianych przez instytucje finansujące, c) opracowanie Studium Wykonalności zgodnie z wymaganiami danego funduszu, Przykładowe elementy dokumentu: - identyfikacja projektu - kontekst społeczno-gospodarczy projektu - zgodność projektu z dokumentami strategicznymi wyższego rzędu - analiza obecnej sytuacji - analiza techniczna - analiza finansowa - analiza ekonomiczna - analiza wrażliwości d) bieżący kontakt z osobą przygotowującą wniosek o dofinansowanie, e) opracowanie wniosku o dofinansowanie projektu (opcjonalnie). Zakresy tematyczne: - studium wykonalności w zakresie systemów wodociągowych, - studium wykonalności w zakresie infrastruktury edukacyjnej, - studium wykonalności w zakresie systemów ochrony powietrza. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 1-2 miesiące) 8
9 6. Pomoc przy opracowywaniu projektów miękkich Podlaskie Centrum FRDL świadczy usługi dla samorządów województwa podlaskiego w zakresie wykorzystania środków pomocowych: pisania projektów składanych do funduszy wspólnotowych, zarządzania projektami, aplikacji, monitoringu, ewaluacji oraz wdrażania projektów europejskich. Niezbędnym warunkiem w realizacji wielu przedsięwzięć na terenie gminy i powiatu jest posiadanie profesjonalnie przygotowanego projektu. Opisuje on problem, który jest do rozwiązania oraz metodę jego rozwiązania. W zdecydowanej większości przypadków projekt wymaga dodatkowego wsparcia finansowego umożliwiającego jego realizację. Osiągniecie sukcesu w realizacji projektu nie zależy tylko od wiedzy o potencjalnych źródłach finansowania, ale głównie od jakości przygotowanego wniosku (aplikacji) o dotację. Przygotowanie takiej aplikacji wymaga określonych umiejętności, wiedzy i doświadczenia. W sytuacji ogromnej konkurencji w zdobywaniu zewnętrznych źródeł finansowania projektów niezwykle istotne są szybkość i profesjonalizm działania. W związku z tym FRDL proponuje Państwu pakiet następujących usług przyczyniających się do zwiększenia stopnia pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych na realizacje projektów: - przegląd gotowego wniosku, - przygotowanie wniosku na zlecenie klienta, - partnerstwo w pozyskiwaniu środków z UE: zarządzanie projektem lub pomoc w zarządzaniu (przygotowanie biura projektu, kadry zarządzającej), - dodatkowe analizy: wykonalności projektu, wpływu na środowisko, - monitoring i ewaluacja projektu. Eksperci stale współpracujący z FRDL przygotowują projekty z zakresu: - wyrównywania szans edukacyjnych, - rozwiązywania problemów społecznych, - dotyczące zwalczania bezrobocia i wykluczenia społecznego, - wspierania grup de faworyzowanych, - podnoszenia kwalifikacji pracowników samorządów, - projekty szkoleniowe i badawcze, -projekty dotyczące rozwoju usług turystycznych i podnoszenia kwalifikacji pracowników sektora turystycznego, - projekty wspierania przedsiębiorczości. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym 9
10 7. Przeprowadzenie badań sondażowych z zastosowaniem najnowocześniejszych metod W ramach usług konsultingowych dla samorządów FFRDL - PC oferuje prowadzenie projektów badawczych, komercyjnych badań społecznych (badania opinii społecznej, badania konkretnych grup ludności) i badań socjologicznych (np. analiza lokalnego rynku pracy, badanie problemów społecznych). Opinia publiczna (opinia społeczna) to ogół poglądów członków społeczeństwa lub jego znaczniejszych odłamów na sprawy stanowiące w danym momencie przedmiot ogólnego zainteresowania. Dzięki rozwojowi metod badawczych nauk społecznych w XX wieku badania opinii publicznej mogły stać się jednym z najistotniejszych mediów dyskursu publicznego. Opinia publiczna okazała się najważniejszą siłą w procesie demokratycznego kształtowania i zmiany współczesnych społeczeństw. Sondaże opinii publicznej stanowią efektywny kanał komunikacji rządzących z rządzonymi, uwrażliwiają na głos opinii publicznej, podnosząc sprawność systemu demokracji przedstawicielskiej, włączają w proces demokratyczny szerokie kręgi społeczne. Zarządzający sektorem publicznym zarówno na poziomie rządu, jak i samorządu lokalnego coraz lepiej rozumieją, jak można wykorzystać badania rynku i opinii publicznej do komunikacji ze społeczeństwem w celu zwiększenia udziału obywateli przy podejmowaniu decyzji o alokacji środków publicznych oraz dystrybucji usług sektora publicznego. Badania społeczne pomagają lepiej zrozumieć ludzkie postawy i zaplanować skuteczne działania stymulujące i promujące pozytywne zmiany społeczne. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym 10
11 8. Strategia promocji Gminy lub Powiatu Strategia Promocji Gminy lub Powiatu jest ciągle innowacyjnym dokumentem, mimo, iż stanowi jedno z narzędzi umożliwiających kreowanie pozytywnego wizerunku gminy/powiatu w sferach: - zewnętrznej - celem jest tutaj spowodowanie napływu kapitału i inwestycji (obejmuje narzędzia skierowane do inwestorów zewnętrznych i turystów), - wewnętrznej - odbiorcą jest tu społeczność lokalna, a celem integracja różnych środowisk oraz włączenie mieszkańców w rozwój gminy lub powiatu. Strategia promocji jest propozycją konkretnych działań promocyjnych kształtujących odpowiedni wizerunek gminy lub powiatu, wspierających pozyskiwanie inwestorów, zwiększających napływ turystów, ułatwiających komunikację z mieszkańcami Proces opracowywania strategii promocji oparty jest o metodę planowania strategicznego. W trakcie prac identyfikuje się precyzyjnie odbiorców, dla których dopasowywany jest przekaz promocyjny, a także uwzględnia się potrzebę spójności z pozostałymi dokumentami strategicznymi gminy lub powiatu. Proponowany zakres prac: a) powołanie Zespołu Roboczego ds. Promocji, b) opracowanie analizy dotychczasowych praktyk promocyjnych - prace eksperckie, c) identyfikacja wizji promocji Gminy lub Powiatu, d) budowa planu operacyjnego Strategii Promocji - trzy jednodniowe sesje warsztatowe z członkami Zespołu Roboczego: - analiza SWOT, - pozycjonowanie gminy/powiatu na tle konkurencji, - określenie misji, celów strategicznych i operacyjnych promocji, - określenie zadań promocyjnych, - procedury i narzędzia wdrażania strategii. d) opracowanie dokumentu końcowego Strategii Promocji - prace eksperckie. W efekcie otrzymujecie Państwo spójny i użyteczny dokument: pozwalający efektywnie kształtować wizerunek Gminy lub Powiatu oraz wdrażać działania służące kreowaniu i pozycjonowaniu "marki", czyli logo i nazwy Gminy lub Powiatu Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 4-5 miesięcy) 11
12 9. Plan Rozwoju Lokalnego Plan Rozwoju Lokalnego jest kluczowym narzędziem wspierającym zarządzanie na poziomie samorządu. Określa on strategię społeczno-gospodarczą podmiotu, wskazuje cele i kierunki zaangażowania środków z funduszy strukturalnych, krajowych i własnych gminy czy powiatu. Przykładowa struktura PRL opracowywana przez FRDL-Podlaskie Centrum: I. Wstęp II. Sytuacja społeczno-gospodarcza na obszarze wdrażania planu III. Kierunki rozwoju IV. Realizacja zadań i projektów V. Konsultacje społeczne VI. Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Planu rozwoju lokalnego VII. Plan finansowy VIII. System wdrażania IX. Monitorowanie, ocena i aktualizacja PRL. Komunikacja społeczna X. Public relations planu Oferujemy Państwu kompleksową usługę opracowania Planu Rozwoju Lokalnego realizowaną przez doświadczoną kadrę ekspertów Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej. Proponujemy Państwu pomoc w postaci: - przeprowadzenia dwudniowego szkolenia i konsultacji doradczych w Państwa Urzędzie przez eksperta Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej wyjaśniającego krok po kroku etapy tworzenia Planu Rozwoju Lokalnego; - kompleksowej usługi doradczej obejmującej opracowanie Planu Rozwoju Lokalnego dla Państwa jednostki samorządowej. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 3 miesiące) 12
13 10. Plan Odnowy Miejscowości Oferujemy opracowanie Planu Odnowy Miejscowości, który jest integralnym załącznikiem do wniosków o dofinansowanie w ramach programu "Odnowa i rozwój wsi", wdrażanego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Obszarów Wiejskich Dokument pozwala ubiegać się o środki na realizację projektów inwestycyjnych z zakresu infrastruktury kulturalnej, sportowej i rekreacyjnej oraz odnowy centrów wsi i małych miast. Zakres prac obejmuje: - analizę zasobów miejscowości, w szczególności środowiska przyrodniczego, potencjału turystycznego, dziedzictwa historyczno-kulturowego, sfery społecznej, zagospodarowania przestrzennego, infrastruktury i gospodarki, - przeprowadzenie analizy mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń dla miejscowości, - przeprowadzenie konsultacji społecznych z wskazanymi aktorami rozwoju lokalnego (przedstawiciele samorządu oraz jednostek organizacyjnych gminy, radni, sołtysi, partnerzy społeczni i gospodarczy, lokalni liderzy, przedstawiciele kościołów i związków wyznaniowych oraz przedstawiciele mieszkańców) w zakresie celów strategicznych, wizji stanu docelowego oraz zadań (projektów) do realizacji zebranie uwag i propozycji i uwzględnienie ich w POM - wskazanie potencjalnych źródeł finansowania zadań wskazanych w POM oraz przygotowanie planu finansowego realizacji projektów, - przygotowanie systemu zarządzania, wdrażania i monitorowania POM, - opracowanie i przekazanie dokumentu Planu Odnowy Miejscowości wraz z załącznikami. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 6 8 tygodni) 13
14 11. Lokalny Program Rewitalizacji Rewitalizacja to kompleksowy proces odnowy obszaru miejskiego, którego przestrzeń, funkcje i substancja uległy procesowi strukturalnej degradacji, wywołującej stan kryzysowy, uniemożliwiający lub znacznie utrudniający prawidłowy rozwój ekonomiczny i społeczny tego obszaru, jak i zrównoważony rozwój całego miasta. Rewitalizacja, to zatem spójne połączenie działań technicznych z programami ożywienia gospodarczego i działaniem na rzecz rozwiązania problemów społecznych, występujących na tym obszarze, jak: bezrobocie, ubóstwo, przestępczość czy brak równowagi demograficznej. Początkiem procesu rewitalizacji jest opracowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta. Program ten ma obejmować szereg działań inwestycyjnych, społecznych i gospodarczych w wybranym obszarze (obszarach) miasta. Zawarcie w Programie Rewitalizacji zadań wielu instytucji i środowisk oraz zróżnicowany ich charakter świadczy o wysokim stopniu skomplikowania procesu rewitalizacji i przygotowania samego dokumentu programowego. Ważne jest przy tym obiektywne spojrzenie na istniejące i potencjalne problemy Miasta. Program ten pozwala syntetycznie uchwycić wszystkie te problemy i opisać najlepsze sposoby ich rozwiązania. Jednocześnie zebranie wszystkich zadań w jednolity i przejrzysty Program ma umożliwić i ułatwić władzom miasta oraz innym partnerom społecznym i gospodarczym realizację projektów współfinansowanych z funduszy zewnętrznych. Ma to o tyle duże znaczenie, że w najbliższych latach zwiększy się zarówno ilość środków finansowych, jak równie źródeł finansowania działań prowadzonych w ramach rewitalizacji. W większości przypadków posiadanie Lokalnego Programu Rewitalizacji będzie formalnym wymogiem sięgania po te środki, np. w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata czy Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Proponowany zakres prac: a) Powołanie Zespołu Roboczego - grupy zadaniowej (liczącej ok. 25 osób), składającej się z reprezentacji głównych środowisk społeczno-gospodarczych miasta b) Opracowanie analizy sytuacji społeczno-gospodarczej miasta - dokumentu opisującego stan istniejący oraz tendencje przestrzenne i społeczno-gospodarcze w mieście - prace eksperckie c) Identyfikacja obszaru objętego rewitalizacja i uzasadnienie wyboru obszaru d) Przeprowadzenie konsultacji społecznych w celu identyfikacji zadań do Programu e) Opracowanie planu działań i planu finansowego Lokalnego Programu Rewitalizacji - trzy jednodniowe sesje warsztatowe z członkami Zespołu Roboczego f) Opracowanie procedur i narzędzi wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji g) Opracowanie dokumentu końcowego Lokalnego Programu Rewitalizacji - prace eksperckie 14
15 Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym 12. Klienci usług konsultingowych oferowanych przez FRDL Rodzaj usługi Klienci Studia wykonalności Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Przemyślu, Urząd Gminy Trzyciąż, Starostwo Powiatowe w Częstochowie, Urząd Gminy Bobrowniki, Gminy Białowieża i Narew Studia wykonalności i Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego, wnioski Powiat Olsztyński, Powiat Lidzbarski, Powiat Braniewski, Urząd Gminy Chybie, Samodzielny Publiczny Zoz w Sanoku, Gmina Szczurowa, Gmina Koniusza, Urząd Miejski w Halinowie, Urząd Gminy Latowicz, Urząd Gminy Kazanów, Urząd Gminy Gzy, Urząd Gminy Pokrzywnica, Urząd Miasta Radom, Urząd Gminy Pokrzywnica, Urząd Gminy Brok, Urząd Miejski Sochaczew, Urząd Gminy Jednorożec, Urząd Gminy Opinogóra Górna, Urząd Gminy Mrozy, Urząd Gminy Cegłów, Urząd Miejski w Halinowie, Urząd Gminy Brochów Programy ochrony środowiska i raporty oddziaływania na środowisko Starostwo Powiatowe w Jaśle, Urząd Miejski w Halinowie Strategie rozwoju Miasto i Gmina Pisz, Miasto i Gmina Olsztynek, Miasto i Gmina Olecko, Powiat Olkuski, Gmina Wojnicz, Powiat Chrzanowski, Gmina Andrychów, Gmina Olkusz, Miasto Toruń, Gmina Tuchów, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Krzeszowicach, Gmina i Miasto Proszowice, Miasto Krzeszowice, Miasto Libiąż, Gmina Czorsztyn, Miasto Nowy Targ, Miasto i Gmina Pakość, Powiat Lęborski, Powiat Tarnogórski, Powiat Mławski, Miasto i Gmina Gostyń, Związek Komunalny Ziemi Czieszyńskiej, Gmina i Miasto Stąporków, Gmina i Miasto Biecz, Miasto i Gmina Gorlice, Gmina Krościenko Wyżne, Miasto i Gmina Opatów, Gmina Wojaszówka, Gmina Iwaniska, Miasto Limanowa, Gmina Libiąż, Gmina Komancza, Miasto i Gmina Klimontow, Gmina Żegocina, Starostwo Powiatowe w Myśliborzu, Powiat Trzebnicki, Urząd Miasta Garwolin, Miasto i Gmina Twardogóra, Gmina Szklarska Poręba, Miejski Ośrodek Kultury i Sportu w Oleśnicy, Powiat Polkowicki, Miasto Złotoryja, Gmina Sobótka, Gmina Wronki, Miasto i Gmina Lądek Zdrój, Miasto Dzierżoniów, Miasto i Gmina Trzebnica, Urząd Miasta Zabrze, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Jastrzębie Zdrój, Miasta Sokółka, Gmina Białowieża, Gmina Czyże, Gmina Czeremcha, Gmina Dubicze Cerkiewne, Gmina Hajnówka, 15
16 Miasto Hajnówka, Miasto i Gmina Kleszczele, Gmina Narew, Gmina Narewka, Gmina Kietrz, Urząd Gminy w Chełmnie, Starostwo Powiatowe w Nakle nad Notecią, Starostwo ` Powiatowe w Żninie, Urząd Miasta Chojnice, Urząd Gminy Gruta, Gmina Secemin, Gmina Moskorzew, Miasto Skarżysko Kamienna, Urząd Miasta Zabrze, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Jastrzębie Zdrój Planowanie rozwoju lokalnego Plany rewitalizacji Powiat Olkuski, Gmina i Miasto Proszowice, Gmina Wojnicz, Gmina Polanka Wielka, Gmina Liszki, Powiat Wadowicki, Gmina Bukowina Tatrzańska, Gmina Rzezawa, Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie, Miasto Szczawnica, Gmina Wojaszówka, Miasto Krzeszowice, Powiat Miechowski, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Starostwo Powiatowe w Myśliborzu, Starostwo Powiatowe w Pyrzycach, Powiat Bolesławiecki, Gmina Miasto Boguszów-Gorce, Powiat Strzeliński, Starostwo Powiatowe w Częstochowie, Urząd Gminy Bobrowniki, Urząd Miasta Zabrze, Urząd Gminy Dąbrówka, Urząd Gminy Latowicz, Urząd Gminy Kazanów, Urząd Gminy Gzy, Urząd Gminy Pokrzywnica, Urząd Miasta i Gminy Serock, Urząd Gminy Brok, Urząd Miasta Radom, Urząd Gminy Mrozy, Urząd Gminy Korytnica, Gmina Narewka, Gmina Narew, Miejscowość Narewka, Gmina Kietrz, Gmina Waśniów, Gmina Jędrzejów Miasto Wadowice, Urząd Miasta Zabrze, Urząd Miasta Pułtusk, Urząd Miasta Otwock, Miasto i Gmina Staszów, Gminy Łagów i Nowa Słupia, Urząd Miasta Zabrze, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Miasto Kraków, Gmina Libiąż, Powiat Jasielski, Gmina Kalwaria Zebrzydowska, Miasto Czchów, Gmina Klucze Wykaz usług konsultingowych zrealizowanych przez ekspertów współpracujących z FRDL - PC: Opracowanie strategii rozwoju społeczno-gospodarczego dla powiatu hajnowskiego i 13 podlaskich gmin: Miasto i Gmina Sokółka, Gmina Białowieża, Gmina Czeremcha, Gmina Czyże, Gmina Dubicze Cerkiewne, Gmina Hajnówka, Gmina Miejska Hajnówka, Miasto i Gmina Kleszczele, Gmina Narew, Gmina Narewka, Gmina Gródek, Gmina Krypno, Gmina Czarna Białostocka 16
17 Zachęcamy także do zainteresowania się innymi ofertami FRDL-PC, dedykowanymi odbiorcom samorządowym. Należą do nich: 1. Budowanie Partnerstw Lokalnych. 2. Okresowe oceny (badanie) kompetencji pracowników. 3. Biznes plan. 4. Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy. 5. Oceny oddziaływania na środowisko zaplanowanych gminnych inwestycji. 6. Programy gospodarki odpadami i selektywnej zbiórki odpadów na terenach wiejskich i miejskich. 7. Przeprowadzenie analizy CBA (analiza kosztów i korzyści). 8. Wykonanie analizy ryzyka w inwestycjach komunalnych. 9. Pomoc w doborze właściwych wskaźników monitoringu i ewaluacji. 10. Szkolenia podnoszące poziom kompetencji zawodowych pracowników jednostek samorządu terytorialnego i ich jednostek organizacyjnych bieżąca oferta Jesteśmy otwarci na inne propozycje współpracy ze strony Gmin i Powiatów, a niniejszy katalog produktów/usług jest tylko propozycją pokazującą potencjał realizacyjny Podlaskiego Centrum. Zapraszamy do współpracy! 17
|
<doc fingerprint="3a6bbb0804271ae3">
<main>
<div>
<p>1 OFERTA KONSULTINGOWA FUNDACJA ROZWOJU DEMOKRACJI LOKALNEJ PODLASKIE CENTRUM</p>
<p>2 Szanowni Państwo, przedstawia ofertę usług konsultingowych, która w ocenie FRDL - PC w największym stopniu odpowiada dzisiejszym potrzebom samorządów. W warunkach dynamicznie zmieniającej się sytuacji społeczno - gospodarczej właściwa rekcja samorządów jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania i rozwoju gminy. Oczekiwania wobec gmin i powiatów zwiększają się, a narastająca konkurencyjność w regionach pociąga za sobą konieczność szybszego rozwoju. Zdajemy sobie sprawę, jak trudne jest w takich warunkach efektywne zarządzanie jednostką samorządu terytorialnego, dlatego też staramy się dostosowywać swoje propozycje do zmieniających się warunków funkcjonowania gmin i powiatów. od kilkunastu lat ściśle współpracuje z jednostkami samorządu terytorialnego - świadczy bezpośrednią pomoc doradczą przy tworzeniu dokumentów niezbędnych do sprawnego zarządzania gminą/powiatem oraz pozyskiwania środków zewnętrznych na przedsięwzięcia rozwojowe. Obecnie możemy pochwalić się dużym, zarówno pozytywnym jak i negatywnym, doświadczeniem związanym z wykorzystywaniem możliwości rozwojowych, które pojawiły się w Polsce po 1 maja 2004 r. W nowym okresie programowania budżetowego Unii Europejskiej na lata perspektywy finansowania projektów ważnych dla lokalnych społeczności są znacznie większe. Należy przy tym pamiętać, że następuje modyfikacja zarówno zasad pozyskiwania środków zewnętrznych, jak i priorytetów ważnych dla rozwoju kraju i regionu. Niezbędne będzie posiadanie aktualnej strategii rozwoju i programów branżowych spójnych z regionalnymi i krajowymi dokumentami programowymi odpowiadającymi na kluczowe potrzeby danej gminy, czy powiatu. Zespół konsultingowy tworzą współpracujący z nami uznani specjaliści oraz pracownicy Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej - Podlaskiego Centrum. Zachęcam do zapoznania się z ofertą usług konsultingowych Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej - Podlaskiego Centrum oraz bezpośredniego kontaktu z pracownikami ośrodka. Małgorzata Anna Szewczyk Dyrektor Podlaskiego Centrum FRDL 2</p>
<p>3 Spis treści 1. Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii s.3 2. Tworzenie / aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy / Powiatu s.4 3. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych s.5 4. Wieloletni Plan Inwestycyjny s.6 5. Studium Wykonalności Inwestycji s.7 6. Pomoc przy opracowaniu projektów "miękkich" s.8 7. Projekty badawcze / badanie opinii publicznej s.9 8. Strategia Promocji Gminy lub Powiatu s Plan Rozwoju Lokalnego s Plan Odnowy Miejscowości s Lokalny Program Rewitalizacji s Klienci usług konsultingowych oferowanych przez FRDL s.14 3</p>
<p>4 1. Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii opracowywany jest na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485) i powinien być spójny ze Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych w Gminie Przeciwdziałanie narkomanii należy do zadań własnych gminy, obejmujących: - zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych i osób zagrożonych uzależnieniem, - udzielanie rodzinom, w których występują problemy narkomanii pomocy psychospołecznej i prawnej, - prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej w zakresie rozwiązywania problemów narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie zajęć sportowo-rekreacyjnych dla uczniów, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w programach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych, - wspomaganie działań instytucji, organizacji pozarządowych i osób fizycznych w celu rozwiązywaniu problemów narkomanii, - pomoc społeczna osobom uzależnionym i rodzinom osób uzależnionych dotkniętych ubóstwem i wykluczeniem społecznym i integrowanie ze środowiskiem lokalnym tych osób z wykorzystaniem pracy socjalnej i kontraktu socjalnego. Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii to całościowy układ aktywności, które spowodować mają osiągniecie wyznaczonego celu w obszarze narkotyków i narkomanii. Aby można było mówić o programie w tym rozumieniu, nie wystarczy zatem, samo zaprojektowanie działań. Konieczne jest jeszcze sformułowanie celów. Nie jest to jedyny możliwy sposób definiowania programu, jego zaletą jest jednak możliwość oceny jego skuteczności. Etapy budowania programu: a) Przegląd istniejącej sytuacji (diagnoza stanu) b) Sformułowanie celów c) Dobór środków o udokumentowanej skuteczności d) Zaprojektowanie działań e) Budowa/aktualizacja Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii f) Ewaluacja procesu budowy programu i jej efektu W cenie usługi oferujemy szkolenie z ewaluacji Gminnego Programu Przeciwdziałania Narkomanii. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym 4</p>
<p>5 2. Tworzenie / aktualizacja Strategii Rozwoju Gminy / Powiatu Strategia Rozwoju Gminy / Powiatu jest dokumentem, który wyznacza długofalowe kierunki i cele rozwoju samorządu lokalnego oraz wskazuje narzędzia ich realizacji. Dokument ten jest także wyznacznikiem bieżących decyzji podejmowanych przez lokalne władze. Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata ma na celu zmniejszenie różnic społeczno-gospodarczych Podlasia w stosunku do reszty kraju. Realizuje on zapisy zawarte w Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego do roku 2020, jest spójny z kierunkami rozwoju Polski określonymi w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia , a także ze Strategicznymi Wytycznymi Wspólnoty i założeniami odnowionej Strategii Lizbońskiej. Jest on jednym z głównych źródeł pozyskiwania środków zewnętrznych przez jednostki samorządu terytorialnego w naszym regionie. Dlatego też jest to bardzo dobry moment do opracowania lub zaktualizowania długofalowych założeń rozwoju gminy/powiatu, które będą spójne z założeniami nowych Programów Operacyjnych. Przedsięwzięcia zapisane w gminnej/powiatowej strategii i wpisujące się w dokumenty województwa będą miały zdecydowanie większą szanse na otrzymanie dofinansowania w latach Proponowany zakres prac: a) Powołanie Konwentu Strategicznego - grupy roboczej ds. tworzenia /aktualizacji strategii rozwoju, składającego się z trzech głównych środowisk lokalnych (tzw. trójkąt współpracy") b) Opracowanie Raportu o stanie społeczno-gospodarczym Gminy / Powiatu - dokumentu opisującego stan istniejący jednostki samorządu terytorialnego - prace eksperckie c) Budowa/aktualizacja planu operacyjnego Strategii Rozwoju Gminy / Powiatu - trzy jednodniowe sesje warsztatowe z członkami Konwentu Strategicznego, podczas których określone zostaną: - misja - kierunki rozwoju - cele strategiczne - cele operacyjne - zadania - narzędzia wdrażania Strategii d) Opracowanie dokumentu końcowego - Strategii Rozwoju Gminy / Powiatu - prace eksperckie. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 3 5 miesięcy) 5</p>
<p>6 3. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych jest dokumentem, który wyznacza długofalowe kierunki i cele rozwoju samorządu lokalnego oraz wskazuje narzędzia realizacji polityki społecznej gminy/powiatu. Opracowanie i realizacja Strategii jest wymogiem ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, a w przypadku powiatu także wymogiem ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Posiadanie strategii społecznej powinno być jednak nie tylko wypełnieniem wymogu formalnego. Dokument ten winien przede wszystkim spełniać role drogowskazu" w procesie pozyskiwania przez samorząd lokalny funduszy zewnętrznych na politykę społeczną. Opracowanie i realizacja strategii rozwiązywania problemów społecznych pozwala skoordynować i skoncentrować działania różnych instytucji działających na polu polityki społecznej w gminie/powiecie wokół głównych kierunków działań i głównych potrzeb w tej sferze. Strategia ta nie ogranicza się zatem w swych zapisach tylko do zadań realizowanych bezpośrednio przez instytucje pomocy społecznej gminy/powiatu (GOPS, PCPR), ale proponuje cele i zadania, które stanowią wyzwania dla całej społeczności lokalnej oraz wszystkich instytucji działających na polu polityki społecznej w gminie/powiecie. Współpraca wielu partnerów na etapie budowy i wdrażania strategii społecznej zapewni sukces w rozwiązywaniu problemów nurtujących od wielu lat władze i wspólnoty lokalne. Proponowany zakres prac: a) przegląd istniejącej sytuacji (diagnoza stanu) w poszczególnych sferach - praca ekspercka; b) określenie problemów w poszczególnych sferach: Praca z grupą - komitet sterujący (warsztaty strategiczne). Identyfikacja głównych obszarów problemowych w sferze pomocy społecznej z zastosowaniem metody MAPS (metoda aktywnego planowania strategicznego). Dokonując kolejnych przybliżeń, na zasadzie konsensusu, wyodrębnione zostaną główne obszary problemowe. Dla poszczególnych problemów wyodrębnione zostaną priorytety, które są źródłami (przyczynami) tworzącymi te problemy. Ułatwi to sformułowanie celów strategicznych dla poszczególnych obszarów problemowych, a następnie pomocy społecznej jako całości. c) formułowanie celów i mierników oraz ich źródeł - praca z grupami roboczymi (warsztaty strategiczne). Liczba i skład grup zależy od identyfikowanych w drugim etapie obszarów problemowych, d) identyfikacja działań (budowa harmonogramów) - praca z grupami roboczymi, e) redakcja strategii. Konsultacje opracowanej strategii. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 3-4 miesiące) 6</p>
<p>7 4. Wieloletni Plan Inwestycyjny/Wieloletni Plan Finansowy Wieloletni Plan Inwestycyjny jest doskonałym instrumentem zarządzania inwestycjami publicznymi w gminie/powiecie. Instrument ten jest coraz częściej wykorzystywany przez jednostki samorządu terytorialnego. Wieloletni Plan Inwestycyjny porządkuje dyskusje w jednostkach samorządu terytorialnego na temat potrzeb inwestycyjnych, pomaga w pozyskiwaniu inwestorów i funduszy, w długiej perspektywie pomaga uspokoić napięcia i konflikty społeczne narastające wokół inwestycji. Proponowany przez FRDL instrument posiada specyficzną strukturę tzw. planu kroczącego". Założenia początkowe planu określane są zawsze w przewidywalnej perspektywie czasu - 5 lat - i w każdym roku realizacyjnym dokonuje się jego uzupełnienia o rok następny. Pozwala to na praktyczną ocenę długoletnich i wymagających kontynuacji inwestycji. Ponadto Wieloletni Plan Inwestycyjny opiera się w swoich założeniach na zidentyfikowanych potrzebach inwestycyjnych jednostki samorządu terytorialnego oraz wieloletniej prognozie budżetowej, przy uwzględnieniu środków z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. W ostatnich latach można zaobserwować coraz większe zainteresowanie wieloletnim planem inwestycyjnym ze strony jednostek administracji samorządowej. Z pewnością podyktowane jest to m.in. napływem środków finansowych przeznaczanych na inwestycje z Unii Europejskiej, a tym samym wyraźnym wzrostem liczby inwestycji, którymi jednostki samorządu terytorialnego muszą zarządzać. Ponadto Wieloletni Plan Inwestycyjny coraz częściej stanowi obligatoryjny załącznik do wniosków składanych przez jednostki samorządu terytorialnego w ramach funduszy strukturalnych i innych źródeł. Przykładem może tu być Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm Finansowy. Proponowany przez nas zakres prac: a) identyfikacja potrzeb inwestycyjnych, b) określenie zakresu rzeczowego zadań oraz ich kosztu szacunkowego, c) opracowanie metody hierarchizacji zadań inwestycyjnych, d) ocena komplementarności zadań inwestycyjnych, e) hierarchizacja zadań inwestycyjnych, f) określenie i wybór źródeł finansowania zadań inwestycyjnych. W efekcie otrzymujecie Państwo dokument, który pozwala tak planować inwestycje, aby zaspokajały rzeczywiste potrzeby mieszkańców, a jednocześnie nie stanowiły zbyt dużego obciążenia dla budżetu gminy/powiatu w długiej perspektywie czasu. Jednocześnie praca nad tym dokumentem daje możliwość uzyskania zgody społecznej co do priorytetów inwestycyjnych gminy/powiatu z możliwie szczegółowym wskazaniem okresu, w jakim kolejne inwestycje będą realizowane. Ponadto WPI może również służyć jako uzasadnienie dla wyboru zadań do współfinansowania ze środków strukturalnych Unii Europejskiej, Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Norweskiego Mechanizmu Finansowego. 7</p>
<p>8 Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 3-5 miesięcy) 5. Studium Wykonalności Inwestycji Studium Wykonalności Inwestycji to dokument, którego celem jest analiza opłacalności i uwarunkowań realizacji inwestycji. Stanowi także uzasadnienie dla przyznania środków z funduszy zewnętrznych na sfinansowanie przygotowywanego przedsięwzięcia infrastrukturalnego. Studium jest dokumentem wymagającym przeprowadzenia specjalistycznych analiz, a jego wartość decyduje o faktycznej ocenie projektu i przyznaniu dofinansowania. Rzetelnie opracowane Studium Wykonalności pozwoli na wyeliminowanie błędnych założeń jeszcze przed rozpoczęciem inwestycji i uniknięcie kłopotów na etapie realizacji projektu. Studium Wykonalności jest podstawowym załącznikiem do wszystkich wniosków o dofinansowanie projektów infrastrukturalnych z funduszy Unii Europejskiej. Dokumenty te muszą być dołączane przez jednostki samorządu terytorialnego w obecnym okresie programowania budżetowego Unii Europejskiej (lata ) Proponowany zakres prac: a) pomoc w określeniu źródła finansowania zewnętrznego danej inwestycji, b) doradztwo przy odpowiednim dostosowaniu zakresu projektu do wymogów stawianych przez instytucje finansujące, c) opracowanie Studium Wykonalności zgodnie z wymaganiami danego funduszu, Przykładowe elementy dokumentu: - identyfikacja projektu - kontekst społeczno-gospodarczy projektu - zgodność projektu z dokumentami strategicznymi wyższego rzędu - analiza obecnej sytuacji - analiza techniczna - analiza finansowa - analiza ekonomiczna - analiza wrażliwości d) bieżący kontakt z osobą przygotowującą wniosek o dofinansowanie, e) opracowanie wniosku o dofinansowanie projektu (opcjonalnie). Zakresy tematyczne: - studium wykonalności w zakresie systemów wodociągowych, - studium wykonalności w zakresie infrastruktury edukacyjnej, - studium wykonalności w zakresie systemów ochrony powietrza. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 1-2 miesiące) 8</p>
<p>9 6. Pomoc przy opracowywaniu projektów miękkich Podlaskie Centrum FRDL świadczy usługi dla samorządów województwa podlaskiego w zakresie wykorzystania środków pomocowych: pisania projektów składanych do funduszy wspólnotowych, zarządzania projektami, aplikacji, monitoringu, ewaluacji oraz wdrażania projektów europejskich. Niezbędnym warunkiem w realizacji wielu przedsięwzięć na terenie gminy i powiatu jest posiadanie profesjonalnie przygotowanego projektu. Opisuje on problem, który jest do rozwiązania oraz metodę jego rozwiązania. W zdecydowanej większości przypadków projekt wymaga dodatkowego wsparcia finansowego umożliwiającego jego realizację. Osiągniecie sukcesu w realizacji projektu nie zależy tylko od wiedzy o potencjalnych źródłach finansowania, ale głównie od jakości przygotowanego wniosku (aplikacji) o dotację. Przygotowanie takiej aplikacji wymaga określonych umiejętności, wiedzy i doświadczenia. W sytuacji ogromnej konkurencji w zdobywaniu zewnętrznych źródeł finansowania projektów niezwykle istotne są szybkość i profesjonalizm działania. W związku z tym FRDL proponuje Państwu pakiet następujących usług przyczyniających się do zwiększenia stopnia pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych na realizacje projektów: - przegląd gotowego wniosku, - przygotowanie wniosku na zlecenie klienta, - partnerstwo w pozyskiwaniu środków z UE: zarządzanie projektem lub pomoc w zarządzaniu (przygotowanie biura projektu, kadry zarządzającej), - dodatkowe analizy: wykonalności projektu, wpływu na środowisko, - monitoring i ewaluacja projektu. Eksperci stale współpracujący z FRDL przygotowują projekty z zakresu: - wyrównywania szans edukacyjnych, - rozwiązywania problemów społecznych, - dotyczące zwalczania bezrobocia i wykluczenia społecznego, - wspierania grup de faworyzowanych, - podnoszenia kwalifikacji pracowników samorządów, - projekty szkoleniowe i badawcze, -projekty dotyczące rozwoju usług turystycznych i podnoszenia kwalifikacji pracowników sektora turystycznego, - projekty wspierania przedsiębiorczości. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym 9</p>
<p>10 7. Przeprowadzenie badań sondażowych z zastosowaniem najnowocześniejszych metod W ramach usług konsultingowych dla samorządów FFRDL - PC oferuje prowadzenie projektów badawczych, komercyjnych badań społecznych (badania opinii społecznej, badania konkretnych grup ludności) i badań socjologicznych (np. analiza lokalnego rynku pracy, badanie problemów społecznych). Opinia publiczna (opinia społeczna) to ogół poglądów członków społeczeństwa lub jego znaczniejszych odłamów na sprawy stanowiące w danym momencie przedmiot ogólnego zainteresowania. Dzięki rozwojowi metod badawczych nauk społecznych w XX wieku badania opinii publicznej mogły stać się jednym z najistotniejszych mediów dyskursu publicznego. Opinia publiczna okazała się najważniejszą siłą w procesie demokratycznego kształtowania i zmiany współczesnych społeczeństw. Sondaże opinii publicznej stanowią efektywny kanał komunikacji rządzących z rządzonymi, uwrażliwiają na głos opinii publicznej, podnosząc sprawność systemu demokracji przedstawicielskiej, włączają w proces demokratyczny szerokie kręgi społeczne. Zarządzający sektorem publicznym zarówno na poziomie rządu, jak i samorządu lokalnego coraz lepiej rozumieją, jak można wykorzystać badania rynku i opinii publicznej do komunikacji ze społeczeństwem w celu zwiększenia udziału obywateli przy podejmowaniu decyzji o alokacji środków publicznych oraz dystrybucji usług sektora publicznego. Badania społeczne pomagają lepiej zrozumieć ludzkie postawy i zaplanować skuteczne działania stymulujące i promujące pozytywne zmiany społeczne. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym 10</p>
<p>11 8. Strategia promocji Gminy lub Powiatu Strategia Promocji Gminy lub Powiatu jest ciągle innowacyjnym dokumentem, mimo, iż stanowi jedno z narzędzi umożliwiających kreowanie pozytywnego wizerunku gminy/powiatu w sferach: - zewnętrznej - celem jest tutaj spowodowanie napływu kapitału i inwestycji (obejmuje narzędzia skierowane do inwestorów zewnętrznych i turystów), - wewnętrznej - odbiorcą jest tu społeczność lokalna, a celem integracja różnych środowisk oraz włączenie mieszkańców w rozwój gminy lub powiatu. Strategia promocji jest propozycją konkretnych działań promocyjnych kształtujących odpowiedni wizerunek gminy lub powiatu, wspierających pozyskiwanie inwestorów, zwiększających napływ turystów, ułatwiających komunikację z mieszkańcami Proces opracowywania strategii promocji oparty jest o metodę planowania strategicznego. W trakcie prac identyfikuje się precyzyjnie odbiorców, dla których dopasowywany jest przekaz promocyjny, a także uwzględnia się potrzebę spójności z pozostałymi dokumentami strategicznymi gminy lub powiatu. Proponowany zakres prac: a) powołanie Zespołu Roboczego ds. Promocji, b) opracowanie analizy dotychczasowych praktyk promocyjnych - prace eksperckie, c) identyfikacja wizji promocji Gminy lub Powiatu, d) budowa planu operacyjnego Strategii Promocji - trzy jednodniowe sesje warsztatowe z członkami Zespołu Roboczego: - analiza SWOT, - pozycjonowanie gminy/powiatu na tle konkurencji, - określenie misji, celów strategicznych i operacyjnych promocji, - określenie zadań promocyjnych, - procedury i narzędzia wdrażania strategii. d) opracowanie dokumentu końcowego Strategii Promocji - prace eksperckie. W efekcie otrzymujecie Państwo spójny i użyteczny dokument: pozwalający efektywnie kształtować wizerunek Gminy lub Powiatu oraz wdrażać działania służące kreowaniu i pozycjonowaniu "marki", czyli logo i nazwy Gminy lub Powiatu Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 4-5 miesięcy) 11</p>
<p>12 9. Plan Rozwoju Lokalnego Plan Rozwoju Lokalnego jest kluczowym narzędziem wspierającym zarządzanie na poziomie samorządu. Określa on strategię społeczno-gospodarczą podmiotu, wskazuje cele i kierunki zaangażowania środków z funduszy strukturalnych, krajowych i własnych gminy czy powiatu. Przykładowa struktura PRL opracowywana przez FRDL-Podlaskie Centrum: I. Wstęp II. Sytuacja społeczno-gospodarcza na obszarze wdrażania planu III. Kierunki rozwoju IV. Realizacja zadań i projektów V. Konsultacje społeczne VI. Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Planu rozwoju lokalnego VII. Plan finansowy VIII. System wdrażania IX. Monitorowanie, ocena i aktualizacja PRL. Komunikacja społeczna X. Public relations planu Oferujemy Państwu kompleksową usługę opracowania Planu Rozwoju Lokalnego realizowaną przez doświadczoną kadrę ekspertów Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej. Proponujemy Państwu pomoc w postaci: - przeprowadzenia dwudniowego szkolenia i konsultacji doradczych w Państwa Urzędzie przez eksperta Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej wyjaśniającego krok po kroku etapy tworzenia Planu Rozwoju Lokalnego; - kompleksowej usługi doradczej obejmującej opracowanie Planu Rozwoju Lokalnego dla Państwa jednostki samorządowej. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 3 miesiące) 12</p>
<p>13 10. Plan Odnowy Miejscowości Oferujemy opracowanie Planu Odnowy Miejscowości, który jest integralnym załącznikiem do wniosków o dofinansowanie w ramach programu "Odnowa i rozwój wsi", wdrażanego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Obszarów Wiejskich Dokument pozwala ubiegać się o środki na realizację projektów inwestycyjnych z zakresu infrastruktury kulturalnej, sportowej i rekreacyjnej oraz odnowy centrów wsi i małych miast. Zakres prac obejmuje: - analizę zasobów miejscowości, w szczególności środowiska przyrodniczego, potencjału turystycznego, dziedzictwa historyczno-kulturowego, sfery społecznej, zagospodarowania przestrzennego, infrastruktury i gospodarki, - przeprowadzenie analizy mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń dla miejscowości, - przeprowadzenie konsultacji społecznych z wskazanymi aktorami rozwoju lokalnego (przedstawiciele samorządu oraz jednostek organizacyjnych gminy, radni, sołtysi, partnerzy społeczni i gospodarczy, lokalni liderzy, przedstawiciele kościołów i związków wyznaniowych oraz przedstawiciele mieszkańców) w zakresie celów strategicznych, wizji stanu docelowego oraz zadań (projektów) do realizacji zebranie uwag i propozycji i uwzględnienie ich w POM - wskazanie potencjalnych źródeł finansowania zadań wskazanych w POM oraz przygotowanie planu finansowego realizacji projektów, - przygotowanie systemu zarządzania, wdrażania i monitorowania POM, - opracowanie i przekazanie dokumentu Planu Odnowy Miejscowości wraz z załącznikami. Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym (ok. 6 8 tygodni) 13</p>
<p>14 11. Lokalny Program Rewitalizacji Rewitalizacja to kompleksowy proces odnowy obszaru miejskiego, którego przestrzeń, funkcje i substancja uległy procesowi strukturalnej degradacji, wywołującej stan kryzysowy, uniemożliwiający lub znacznie utrudniający prawidłowy rozwój ekonomiczny i społeczny tego obszaru, jak i zrównoważony rozwój całego miasta. Rewitalizacja, to zatem spójne połączenie działań technicznych z programami ożywienia gospodarczego i działaniem na rzecz rozwiązania problemów społecznych, występujących na tym obszarze, jak: bezrobocie, ubóstwo, przestępczość czy brak równowagi demograficznej. Początkiem procesu rewitalizacji jest opracowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta. Program ten ma obejmować szereg działań inwestycyjnych, społecznych i gospodarczych w wybranym obszarze (obszarach) miasta. Zawarcie w Programie Rewitalizacji zadań wielu instytucji i środowisk oraz zróżnicowany ich charakter świadczy o wysokim stopniu skomplikowania procesu rewitalizacji i przygotowania samego dokumentu programowego. Ważne jest przy tym obiektywne spojrzenie na istniejące i potencjalne problemy Miasta. Program ten pozwala syntetycznie uchwycić wszystkie te problemy i opisać najlepsze sposoby ich rozwiązania. Jednocześnie zebranie wszystkich zadań w jednolity i przejrzysty Program ma umożliwić i ułatwić władzom miasta oraz innym partnerom społecznym i gospodarczym realizację projektów współfinansowanych z funduszy zewnętrznych. Ma to o tyle duże znaczenie, że w najbliższych latach zwiększy się zarówno ilość środków finansowych, jak równie źródeł finansowania działań prowadzonych w ramach rewitalizacji. W większości przypadków posiadanie Lokalnego Programu Rewitalizacji będzie formalnym wymogiem sięgania po te środki, np. w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata czy Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Proponowany zakres prac: a) Powołanie Zespołu Roboczego - grupy zadaniowej (liczącej ok. 25 osób), składającej się z reprezentacji głównych środowisk społeczno-gospodarczych miasta b) Opracowanie analizy sytuacji społeczno-gospodarczej miasta - dokumentu opisującego stan istniejący oraz tendencje przestrzenne i społeczno-gospodarcze w mieście - prace eksperckie c) Identyfikacja obszaru objętego rewitalizacja i uzasadnienie wyboru obszaru d) Przeprowadzenie konsultacji społecznych w celu identyfikacji zadań do Programu e) Opracowanie planu działań i planu finansowego Lokalnego Programu Rewitalizacji - trzy jednodniowe sesje warsztatowe z członkami Zespołu Roboczego f) Opracowanie procedur i narzędzi wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji g) Opracowanie dokumentu końcowego Lokalnego Programu Rewitalizacji - prace eksperckie 14</p>
<p>15 Czas realizacji: do uzgodnienia z Zamawiającym 12. Klienci usług konsultingowych oferowanych przez FRDL Rodzaj usługi Klienci Studia wykonalności Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Przemyślu, Urząd Gminy Trzyciąż, Starostwo Powiatowe w Częstochowie, Urząd Gminy Bobrowniki, Gminy Białowieża i Narew Studia wykonalności i Urząd Marszałkowski Województwa Warmińsko-Mazurskiego, wnioski Powiat Olsztyński, Powiat Lidzbarski, Powiat Braniewski, Urząd Gminy Chybie, Samodzielny Publiczny Zoz w Sanoku, Gmina Szczurowa, Gmina Koniusza, Urząd Miejski w Halinowie, Urząd Gminy Latowicz, Urząd Gminy Kazanów, Urząd Gminy Gzy, Urząd Gminy Pokrzywnica, Urząd Miasta Radom, Urząd Gminy Pokrzywnica, Urząd Gminy Brok, Urząd Miejski Sochaczew, Urząd Gminy Jednorożec, Urząd Gminy Opinogóra Górna, Urząd Gminy Mrozy, Urząd Gminy Cegłów, Urząd Miejski w Halinowie, Urząd Gminy Brochów Programy ochrony środowiska i raporty oddziaływania na środowisko Starostwo Powiatowe w Jaśle, Urząd Miejski w Halinowie Strategie rozwoju Miasto i Gmina Pisz, Miasto i Gmina Olsztynek, Miasto i Gmina Olecko, Powiat Olkuski, Gmina Wojnicz, Powiat Chrzanowski, Gmina Andrychów, Gmina Olkusz, Miasto Toruń, Gmina Tuchów, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Krzeszowicach, Gmina i Miasto Proszowice, Miasto Krzeszowice, Miasto Libiąż, Gmina Czorsztyn, Miasto Nowy Targ, Miasto i Gmina Pakość, Powiat Lęborski, Powiat Tarnogórski, Powiat Mławski, Miasto i Gmina Gostyń, Związek Komunalny Ziemi Czieszyńskiej, Gmina i Miasto Stąporków, Gmina i Miasto Biecz, Miasto i Gmina Gorlice, Gmina Krościenko Wyżne, Miasto i Gmina Opatów, Gmina Wojaszówka, Gmina Iwaniska, Miasto Limanowa, Gmina Libiąż, Gmina Komancza, Miasto i Gmina Klimontow, Gmina Żegocina, Starostwo Powiatowe w Myśliborzu, Powiat Trzebnicki, Urząd Miasta Garwolin, Miasto i Gmina Twardogóra, Gmina Szklarska Poręba, Miejski Ośrodek Kultury i Sportu w Oleśnicy, Powiat Polkowicki, Miasto Złotoryja, Gmina Sobótka, Gmina Wronki, Miasto i Gmina Lądek Zdrój, Miasto Dzierżoniów, Miasto i Gmina Trzebnica, Urząd Miasta Zabrze, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Jastrzębie Zdrój, Miasta Sokółka, Gmina Białowieża, Gmina Czyże, Gmina Czeremcha, Gmina Dubicze Cerkiewne, Gmina Hajnówka, 15</p>
<p>16 Miasto Hajnówka, Miasto i Gmina Kleszczele, Gmina Narew, Gmina Narewka, Gmina Kietrz, Urząd Gminy w Chełmnie, Starostwo Powiatowe w Nakle nad Notecią, Starostwo ` Powiatowe w Żninie, Urząd Miasta Chojnice, Urząd Gminy Gruta, Gmina Secemin, Gmina Moskorzew, Miasto Skarżysko Kamienna, Urząd Miasta Zabrze, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Jastrzębie Zdrój Planowanie rozwoju lokalnego Plany rewitalizacji Powiat Olkuski, Gmina i Miasto Proszowice, Gmina Wojnicz, Gmina Polanka Wielka, Gmina Liszki, Powiat Wadowicki, Gmina Bukowina Tatrzańska, Gmina Rzezawa, Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie, Miasto Szczawnica, Gmina Wojaszówka, Miasto Krzeszowice, Powiat Miechowski, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, Starostwo Powiatowe w Myśliborzu, Starostwo Powiatowe w Pyrzycach, Powiat Bolesławiecki, Gmina Miasto Boguszów-Gorce, Powiat Strzeliński, Starostwo Powiatowe w Częstochowie, Urząd Gminy Bobrowniki, Urząd Miasta Zabrze, Urząd Gminy Dąbrówka, Urząd Gminy Latowicz, Urząd Gminy Kazanów, Urząd Gminy Gzy, Urząd Gminy Pokrzywnica, Urząd Miasta i Gminy Serock, Urząd Gminy Brok, Urząd Miasta Radom, Urząd Gminy Mrozy, Urząd Gminy Korytnica, Gmina Narewka, Gmina Narew, Miejscowość Narewka, Gmina Kietrz, Gmina Waśniów, Gmina Jędrzejów Miasto Wadowice, Urząd Miasta Zabrze, Urząd Miasta Pułtusk, Urząd Miasta Otwock, Miasto i Gmina Staszów, Gminy Łagów i Nowa Słupia, Urząd Miasta Zabrze, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Miasto Kraków, Gmina Libiąż, Powiat Jasielski, Gmina Kalwaria Zebrzydowska, Miasto Czchów, Gmina Klucze Wykaz usług konsultingowych zrealizowanych przez ekspertów współpracujących z FRDL - PC: Opracowanie strategii rozwoju społeczno-gospodarczego dla powiatu hajnowskiego i 13 podlaskich gmin: Miasto i Gmina Sokółka, Gmina Białowieża, Gmina Czeremcha, Gmina Czyże, Gmina Dubicze Cerkiewne, Gmina Hajnówka, Gmina Miejska Hajnówka, Miasto i Gmina Kleszczele, Gmina Narew, Gmina Narewka, Gmina Gródek, Gmina Krypno, Gmina Czarna Białostocka 16</p>
<p>17 Zachęcamy także do zainteresowania się innymi ofertami FRDL-PC, dedykowanymi odbiorcom samorządowym. Należą do nich: 1. Budowanie Partnerstw Lokalnych. 2. Okresowe oceny (badanie) kompetencji pracowników. 3. Biznes plan. 4. Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie Gminy. 5. Oceny oddziaływania na środowisko zaplanowanych gminnych inwestycji. 6. Programy gospodarki odpadami i selektywnej zbiórki odpadów na terenach wiejskich i miejskich. 7. Przeprowadzenie analizy CBA (analiza kosztów i korzyści). 8. Wykonanie analizy ryzyka w inwestycjach komunalnych. 9. Pomoc w doborze właściwych wskaźników monitoringu i ewaluacji. 10. Szkolenia podnoszące poziom kompetencji zawodowych pracowników jednostek samorządu terytorialnego i ich jednostek organizacyjnych bieżąca oferta Jesteśmy otwarci na inne propozycje współpracy ze strony Gmin i Powiatów, a niniejszy katalog produktów/usług jest tylko propozycją pokazującą potencjał realizacyjny Podlaskiego Centrum. Zapraszamy do współpracy! 17</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
45c1e80870b5b4e1b9cf4ab45ae6f052
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.057,
"LY": 0.057,
"SP": 0.063,
"ID": 0.049,
"NA": 0.079,
"HI": 0.115,
"IN": 0.434,
"OP": 0.08,
"IP": 0.753,
"it": 0.075,
"ne": 0.085,
"sr": 0.042,
"nb": 0.073,
"re": 0.047,
"en": 0.049,
"ra": 0.072,
"dtp": 0.295,
"fi": 0.088,
"lt": 0.097,
"rv": 0.065,
"ob": 0.064,
"rs": 0.062,
"av": 0.081,
"ds": 0.529,
"ed": 0.069
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00515-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 71,051,197
| 15,632
| 58,087
|
http://docplayer.pl/3550693-Mapa-dostepnosci-proces-tworzenia-dostepnego-serwisu-internetowego-zgodnego-z-wcag-2-0-na-poziomie-aa.html
|
text/html
| 2016-10-22T18:14:34
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Warszawa, 11 maja 2015 Grupa ds. dostępności zasobów internetowych SPRUC MAPA DOSTĘPNOŚCI PROCES TWORZENIA DOSTĘPNEGO SERWISU INTERNETOWEGO ZGODNEGO Z WCAG 2.0 NA POZIOMIE AA*
2 1. ZDOBĄDŹ WIEDZĘ Czym jest dostępny serwis www? Jak poszczególne grupy osób niepełnosprawnych(on) poruszają się po Internecie? 2. MYŚL KATEGORIAMI DOSTĘPNOŚCI Stwórz stanowisko koordynatora (lidera) ds. dostępności w swojej instytucji. Zapewnij szkolenia w zakresie standardów dostępności dla pracowników odpowiedzialnych za zarządzanie informacjami i usługami cyfrowymi w serwisach internetowych, za które odpowiadasz. 3. UWZGLĘDNIJ ZASADY DOSTĘPNOŚCI NA ETAPIE PLANOWANIA SERWISU 4. OPRACUJ DOKUMENTACJĘ Sporządź dokumentację ofertową (SIWZ, zapytanie ofertowe) uwzględniając w niej zapisy wymagające od wykonawcy odpowiedniego wdrożenia strony internetowej lub jej modernizacji w zgodzie ze standardami dostępności. Opracuj zamówienia i umowy na: wykonanie serwisu, audyt strony www i przeprowadzenie szkoleń. 5. NARZĘDZIA 6. WSPÓŁPRACUJ Z EKSPERTAMI Zatrudnij doradcę -> Kto jest ekspertem? Uczestnicz w konferencjach i innych wydarzeniach popularyzujących problematykę dostępności serwisów internetowych. 7. WYBIERZ DOŚWIADCZONEGO WYKONAWCĘ Weryfikuj kompetencje i doświadczenie wykonawcy -> Jak wybrać wykonawcę? 8. WSPÓŁPRACUJ Z WYKONAWCĄ Organizuj spotkania i warsztaty podczas realizacji projektu. 9. PRZEPROWADŹ AUDYT STRONY WWW Weryfikuj kompetencje i doświadczenie audytora -> Jak wybrać audytora?
3 10. REDAGUJ DOSTĘPNE TREŚCI, DOKUMENTY, MULTIMEDIA Zapewnij szkolenie dla twórców www i dla redaktorów -> Zakres szkolenia. 11. PAMIĘTAJ, ŻE DOSTĘPNOŚĆ TO PROCES * Paragraf 19 Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych z dnia 12 kwietnia 2012 roku. Poziom wymagań dla poszczególnych funkcjonalności serwisu internetowego określono w załączniku nr 4 do rozporządzenia. 1. ZDOBĄDŹ WIEDZĘ Aby zrozumieć, jak ważna jest dostępność stron internetowych i jakie przynosi korzyści zarówno użytkownikom, jak i osobom zarządzającym serwisami, trzeba dowiedzieć się, na czym ona polega, jakie są jej zasady, standardy i sposoby wdrażania i stosowania w codziennej praktyce. Który serwis jest dostępny, a który nie? Co zrobić, by zapewnić jego dostępność? Jak osoby z niepełnosprawnością korzystają z Internetu? Jak porusza się po stronach osoba niewidoma, jak niedowidząca, z jakich rozwiązań korzystają osoby z zaawansowaną niepełnosprawnością motoryczną? Dlaczego tak ważne jest, aby zapewnić odpowiednią zrozumiałość treści dla osób niesłyszących? Stan wiedzy na temat dostępności informacji cyfrowej można skutecznie podnieść, nie ponosząc kosztów, poprzez studiowanie literatury tematu, śledzenie stron internetowych i wiadomości na portalach społecznościowych, a przede wszystkim uczestnictwo w szkoleniach, seminariach i konferencjach oraz korzystanie ze szkoleń e-learningowych. W zakładce Publikacje portalu Polskiej Akademii Dostępności została zebrana większość wydanych w Polsce publikacji na powyższy temat.
4 2. MYŚL KATEGORIAMI DOSTĘPNOŚCI Nie każdy programista zna zasady programowania dostępnego, mało który informatyk wie, jakie są standardy dostępności i jak je stosować. Wiedzy na ten temat nie mają też zatrudnieni w urzędach specjaliści ds. funduszy unijnych. Dla prawidłowego i zgodnego z wymogami polskiego prawa zarządzania informacją i usługami cyfrowymi warto na stałe pozyskać specjalistę z zakresu dostępności i zatrudnić jako koordynatora. Dostępność informacji cyfrowej to nie tylko dostępna strona, ale także dostępne dokumenty (np. pdf, doc) czy dostępne rozwiązania technologiczne (np. automaty kolejkowe). Koordynator ds. dostępności przyda się również podczas realizacji projektów z funduszy unijnych. W nowej perspektywie finansowej ( ) temat dostępności jest bardzo mocno zaznaczony. Produkty wszystkich projektów z funduszy UE muszą być w pełni dostępne dla osób z niepełnosprawnością. Linki do studiów i szkoleń: Platforma e-learningowa Polskiej Akademii Dostępności, Kurs e-learningowy PFRON-u i Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji, Studia podyplomowe Włączenie cyfrowe organizowane przez Uniwersytet Śląski. Linki do konferencji: Materiały z konferencji archiwalnych: Cyfrowo Wykluczeni 2015 Dostępność Polska 2014 Jak stworzyć dostępną dla wszystkich stronę internetową warsztaty dla administracji 2014 E-dostępność sektora publicznego w Polsce 2013 Accessibility Camp UWZGLĘDNIJ ZASADY DOSTĘPNOŚCI NA ETAPIE PLANOWANIA SERWISU Planując utworzenie lub modernizację serwisu internetowego, trzeba od razu uwzględnić jego dostępność. Pozwoli to na ujęcie dostępności w dokumentacji projektowej. Ma to także bezpośrednie przełożenie na koszt realizacji dostosowanie już funkcjonującego
5 serwisu do standardów dostępności jest wielokrotnie droższe od utworzenia serwisu zgodnego ze standardami dostępności. Standardy dostępności wpływają na odpowiedni kontrast www, czcionki i interlinie. Jeżeli grafik pracujący nad serwisem będzie o tym wiedział od początku, znacznie poprawi to jakość jego pracy. 4. OPRACUJ DOKUMENTACJĘ 4.1 TYTUŁ ZAMÓWIENIA. /SIWZ, UMOWA/ Zamówienie na budowę lub modyfikację strony dostosowanej do potrzeb osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym. To szeroka grupa, która obejmuje nie tylko osoby z niepełnosprawnościami, ale także np. ludzi starszych lub korzystających z urządzeń mobilnych, czy wręcz przeciwnie: z przestarzałego oprogramowania lub limitowanego Internetu. Każde zapytanie ofertowe czy w ramach Prawa Zamówień Publicznych czy też zapytania ofertowego, konkursu ofert lub przetargu dotyczącego stworzenia bądź modernizacji serwisu internetowego, musi zawierać zapisy wskazujące na konkretne wymagania dotyczące standardów dostępności. Dokument ten np. Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia musi zawierać zapisy w trzech obszarach: prawnym, technicznym i merytorycznym. W obszarze merytorycznym KONIECZNE jest takie ujęcie wymogów, jakie będzie musiał spełnić wykonawca. Wyeliminuje to oferentów przypadkowych, bez wymaganych kompetencji bądź nieuczciwych. 4.2 PODSTAWY PRAWNE. /SIWZ, UMOWA/ Zaznacz, że strona musi być zgodna ze standardami i wytycznymi. Kluczowy będzie zapis o zgodności zamawianego serwisu przynajmniej z wytycznymi WCAG 2.0. zawartymi w załączniku nr 4 do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2012 w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych (Dz.U. z 16 maja 2012 poz. 526). To absolutne minimum wymagane prawem. Rozporządzenie nie reguluje tłumaczeń migowych i udogodnień w transmisji online. W praktyce część instytucji (np. Sejm i Senat) wdraża tłumaczenia migowe i napisy na żywo w transmisji online powołując się na art 3 ustawy o dostępie do informacji
6 publicznej z dnia 6 września 2001 roku (Dz.U nr 112 poz. 1198). Samorządy, które zamieszczają na swoich stronach www informacje w języku migowym jako podstawę prawną podają ustawę o języku migowym i innych środkach wspierania komunikacji z dnia 19 sierpnia 2011 roku (Dz.U nr 209 poz. 1243), w której dostępne strony internetowe wymienione są jako alternatywna forma komunikacji. 4.3 WYMAGANIA TECHNICZNE/ FUNKCJONALNE Proponowane funkcjonalności zgodne z WCAG 2.0 na poziomie AA zgodnie z zał. 4 do Rozporządzenia o KRI. Tworzenie WWW ułatwi zastosowanie m.in. poniższych zasad: 1. Wszystkie elementy graficzne muszą mieć adekwatny do pełniącej funkcji opis alternatywny lub możliwość ustawienia takiego tekstu przez redaktora. 2. Jeśli serwis umożliwia dodawanie treści audio i wideo odtwarzacze muszą być dostępne dla osób niepełnosprawnych. Należy sprawdzić ich dostępność również pod kątem osób korzystających wyłącznie z klawiatury oraz niewidomych użytkowników czytników ekranu. 3. Jeśli w serwisie osadzone zostały materiały audio-wideo, powinny zawierać transkrypcje lub napisy, o ile zawartość tego wymaga. 4. Wszystkie strony powinny mieć możliwość stosowania nagłówków w prawidłowej hierarchii. 5. Serwis nie może być zbudowany na bazie tabel, traktowanych jako element konstrukcji układu serwisu. 6. Mechanizmy nawigacyjne jak np. grupy odnośników powinny być przedstawione za pomocą list. 7. Kolejność nawigacji oraz czytania, określona za pomocą kolejności w kodzie HTML musi być logiczna i intuicyjna. 8. Architektura informacji powinna być logiczna, przejrzysta, spójna i przewidywalna. 9. Elementy nawigacyjne oraz komunikaty nie mogą polegać tylko na charakterystykach zmysłowych jak np.: kształt, lokalizacja wizualna, miejsce lub dźwięk.
7 10. Odnośniki zamieszczone w treściach artykułów muszą odróżniać się od pozostałego tekstu nie tylko kolorem, ale i dodatkowym wyróżnieniem np. podkreśleniem. 11. Po wczytaniu strony www dźwięk nie może być automatycznie odtwarzany. 12. Kontrast treści w stosunku do tła musi wynosić co najmniej 4,5:1. Jeśli nie jest to możliwe, np. ze względu na utrzymanie identyfikacji wizualnej instytucji lub firmy serwis powinien posiadać wersję kontrastową posiadającą taką samą zawartość i funkcjonalność jak wersja graficzna, przy czym: a. Przycisk przełączenia na wersję kontrastową powinien być dobrze widoczny i spełniać minimalne wymagania kontrastu. b. W wersji kontrastowej powinien być dobrze widoczny przycisk powrotu do pierwotnej kolorystyki. Nie należy zapominać o użytkownikach korzystających z trybów dużego kontrastu dostępnych np. w systemie operacyjnym MS Windows. Wówczas również wszystkie informacje, elementy nawigacyjne i formularze muszą być widoczne. 13. Typografia tekstów i kontrasty muszą być zaprojektowane pod kątem czytelności. 14. Po powiększeniu w przeglądarce rozmiaru czcionki do 200% nie może nastąpić utrata zawartości lub funkcjonalności serwisu. Jeśli powiększenie czcionki następuje poprzez zaimplementowany na stronie mechanizm, wówczas: a. Przycisk powiększenia powinien zmieniać nie tylko tekst artykułu, ale również wielkość tekstu nawigacji i innych bloków treści strony. b. Wybrany rozmiar czcionki powinien zostać zapamiętany w obrębie wszystkich podstron przynajmniej na czas trwania sesji użytkownika. c. Przyciski powiększenia powinny być widoczne. d. Przyciski powiększenia powinny być dostępne z poziomu klawiatury. 15. Treści nie mogą być przedstawione za pomocą grafiki, jeśli ta sama prezentacja wizualna może być zaprezentowana jedynie przy użyciu tekstu. Wyjątkiem jest tekst, który jest częścią logo lub nazwy własnej produktu.
8 16. Nawigacja w serwisie powinna być również możliwa używając tylko klawiatury (bez użycia myszki). 17. Fokus powinien być widoczny, a najlepiej wzmocniony i spełniać minimalne wymagania kontrastu. 18. Wszystkie informacje, które będą automatycznie przesuwane i widoczne dłużej niż 5 sekund lub automatycznie się aktualizują, muszą posiadać mechanizm, który pozwoli na ich zatrzymanie lub ukrycie. 19. Nie mogą być prezentowane treści zwiększające ryzyko napadu padaczki, czyli takie, które migają więcej niż 3 razy na sekundę i zawierają dużo czerwieni. 20. Pierwszym elementem w kodzie HTML powinno być menu służące do przeskoczenia, bez przeładownia strony, do istotnych treści serwisu za pomocą kotwic ( skip links ). 21. Wszystkie strony serwisu muszą mieć unikalne tytuły. 22. Odnośniki będące częścią nawigacji jak np. rozwinięcia artykułów ( więcej, czytaj więcej ) muszą być uzupełnione tak, aby były zrozumiałe i jednoznacznie informowały użytkownika, dokąd go zaprowadzą lub jaką akcję wykona. 23. Poza standardową nawigacją muszą być jeszcze inne sposoby odnalezienia informacji jak np. mapa strony i wyszukiwarka. 24. Musi być zdefiniowany główny język dokumentu adekwatny do wersji językowej. Mechanizm edycji treści musi mieć możliwość definiowania języka dla poszczególnych treści zamieszczonych na podstronach (atrybut lang ). 25. Nie mogą być stosowane mechanizmy, które powodują przy zmianie ustawień jakiegokolwiek komponentu interfejsu użytkownika, automatyczną zmianę kontekstu. 26. Serwis powinien zawierać mechanizm pozwalający na ostrzeganie o otwieraniu się wybranych stron w nowym oknie. Tego rodzaju rozwiązanie np. w postaci uzupełnienia w samym odnośniku można wdrożyć w algorytmie serwisu. 27. Dynamiczne zmiany treści jak np. komunikaty w okienkach dialogowych, ostrzeżenia, itp. (odbywające się bez przeładowania strony) powinny być opatrzone odpowiednimi atrybutami ARIA.
9 28. Wszystkie pola formularzy muszą być opatrzone etykietami. Muszą jednoznacznie informować o błędach lub sukcesie po ich wypełnieniu. W przypadku wystąpienia błędów system powinien sugerować jego rozwiązanie. 29. Jako zabezpieczenie formularzy nie może być zastosowane rozwiązanie CAPTCHA, bazujące tylko na charakterystykach zmysłowych jak wzrok czy słuch. Dozwolone są inne metody jak np. proste zadanie matematyczne. 30. Całkowita zgodność ze standardami HTML całego serwisu (zarówno szablonów, jak i kodu generowanego z edytora treści, w którym pracuje redaktor). Funkcjonalności WCAG 2.0 na poziomie AAA (zgodne z ustawą o języku migowym) Dodatkowo wybrane treści w serwisie zostaną opatrzone filmem wideo z tłumaczeniem migowym zgodnie z wytycznymi WCAG 2.0 poziom AAA w zakresie tłumaczeń migowych w związku z ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach wspierania komunikacji (Dz.U. nr 209 poz. 1243). Praktyczne zalecenia w zakresie realizacji tłumaczeń: powinny być wykonane w Polskim Języku Migowym, naturalnym języku osób Głuchych, powinny być przeprowadzane przez osoby posiadające certyfikat biegłej znajomości języka migowego i doświadczenie w tłumaczeniach audiowizualnych. Więcej w polskim tłumaczeniu WCAG NARZĘDZIA Aby aktualizacja dostępnego serwisu była dla redaktora możliwa, musi on posiadać dostosowany do tego edytor, będący częścią systemu zarządzania treścią (Content Management System CMS). Jako, że wybór CMS zależy wyłącznie od wykonawcy, by zapobiec późniejszym problemom lub utrudnieniom, zapotrzebowanie w tym zakresie warto zaznaczyć w dokumentacji. Warto rozważyć zobowiązanie wykonawcy, że wraz z serwisem dostarczy zintegrowany z systemem CMS edytor treści, który będzie zgodny z zaleceniami ATAG 2.0 (ang. Authoring Tool Accessibility Guidelines) z części B, która wymaga wsparcia od narzędzia tworzenie dostępnych treści. Zaproponowane rozwiązanie musi wspierać między innymi tworzenie semantycznych elementów HTML takich jak: nagłówki, akapity, listy wypunktowane oraz numerowane, cytaty, tabele, skróty, odnośniki, tytuły podstron. Edytor ponadto powinien
10 zawierać następujące funkcjonalności: wyrównywanie bloków tekstu do danej strony, dodawanie opisów alternatywnych do elementów graficznych oraz tytułów do linków, a także umożliwiać zmianę definicji języka dla pojedynczych wyrazów i zwrotów. Przykładem takiego edytora treści jest TinyMCE, który został wykorzystany m.in. w Polskiej Akademii Dostępności. Dodatkowo, jeśli CMS ma być przystosowany do obsługi przez osoby z niepełnosprawnościami sensorycznymi, należy zadbać o jego dostępność zgodnie z WCAG 2.0. AA 6. WSPÓŁPRACUJ Z EKSPERTAMI DORADCA Warto skorzystać z rady specjalisty. Zatrudnienie eksperta jest w ogólnym bilansie mniej kosztowne niż dokonywanie poprawek i dostosowań w nieskończoność. Jak wynika z badań, budowa serwisu wyposażonego w rozwiązania zgodne ze standardami dostępności praktycznie nie podnosi kosztu realizacji, dostosowanie już istniejącego do tych standardów może wynieść nawet 25 % kosztów jego utworzenia. Ekspert pomoże zrozumieć załącznik 4 do rozporządzenia, rozpozna potrzeby, doradzi jak przygotować dokumentację projektową i jak sporządzić umowę z wykonawcą. Pomoże zweryfikować dostarczone w ofertach dane dotyczące wykonanych realizacji, doświadczenie, referencje oraz zaproponowaną przez oferenta metodologię badawczą. Będzie dostępny na każdym etapie realizacji projektu oraz podczas wdrożenia zaleceń poaudytowych. Doradca pracuje dla Ciebie, nie dla wykonawcy, współpracując z nim będziesz miał pewność, że produkt finalny będzie spełniał wszelkie standardy. Kto jest ekspertem w zakresie dostępności? Osoba, która: od kilku lat zajmuje się dostępnością w praktyce, dodatkową zaletą będzie posiadanie wykształcenia kierunkowego, jest autorem artykułów lub innych publikacji na temat dostępności, regularnie uczestniczy w konferencjach i seminariach poświęconych włączeniu cyfrowemu, aktywnie uczestniczy w pracach organizacji i forach specjalizujących się w dostępności (np. Forum Dostępnej Cyberprzestrzeni, Szerokim Porozumieniu na Rzecz Umiejętności Cyfrowych),
11 posiada doświadczenie w prowadzeniu szkoleń z zakresu dostępności. 7. WYBIERZ DOŚWIADCZONEGO WYKONAWCĘ WYBÓR WYKONAWCY Upewnij się, że wykonawca właściwie rozumie znaczenie dostępności serwisu, a końcowy produkt będzie spełniał wymagania postawione przez prawo. Wraz z ofertą poproś o listę referencyjną wykonanych projektów. Ich analiza pokaże, czy firma rozumie, o co chodzi. W umowie zapisz: Oświadczenie wykonawcy o posiadaniu wiedzy i doświadczenia w zakresie standardów i wytycznych dostępności serwisów internetowych, o których mowa w 19 i załączniku 4 Rozporządzenia, Lista referencyjna: udokumentowana realizacja przynajmniej 10 serwisów www zgodnych z Rozporządzeniem wykonanych w ciągu 5 lat. Doświadczenie wykonawcy jest równoznaczne z doświadczeniem zatrudnionych pracowników (portfolio można poszerzać o projekty informatyków). Zalicza się zarówno strony dostosowane, jak i budowane od nowa. Zobowiązanie, że wszystkie zgłoszone przez zamawiającego poprawki serwisu wynikające z jego niedostępności i niezgodności z załącznikiem nr 4 do Rozporządzenia zostaną usunięte przez wykonawcę bezzwłocznie (np. w terminie 14 dni od daty wskazania błędów) i na jego koszt. Warto poprosić wykonawcę o: adresy zrealizowanych serwisów www zgodnych z WCAG 2.0 listę odbytych szkoleń z zakresu dostępności 8. PRZEPROWADŹ ZEWNĘTRZNY AUDYT WWW AUDYT To badanie pozwala ustalić, w jakim stopniu serwis spełnia standardy dostępności i na ile jest funkcjonalny dla użytkowników. Kiedy przeprowadza się audyt? Przed zleceniem przebudowy serwisu zadaniem audytu jest ustalenie elementów wymagających dostosowania.
12 W tej sytuacji dokument powinien być załącznikiem do specyfikacji zlecenia. Z kolei w przypadku budowy nowego serwisu, audyt powinien zostać wykonany po zakończeniu prac, przed podpisaniem protokołu zdawczo-odbiorczego. Wdrożenie zaleceń poaudytowych powinno stanowić warunek odbioru serwisu. Aby audyt był wiarygodny, powinna przeprowadzać go inna firma niż wykonująca zlecenie. Czym jest audyt? Audyt dostępności stron internetowych powinien uwzględniać przeprowadzenie analizy automatycznej, badania eksperckiego oraz badania z udziałem osób niepełnosprawnych. Wykazanie niezgodności ze standardem oraz przedstawienie sposobów naprawy odnalezionych błędów. Jak wybrać audytora? Wybierając audytora, podobnie jak przy wyborze wykonawcy www, należy zapoznać się z jego doświadczeniem, rekomendacjami oraz przeanalizować zrealizowane projekty. Doświadczenie powinno być udokumentowane. Minimalnym wymogiem jest przeprowadzenie w przeciągu 5 lat poprzedzających realizację zlecanego audytu co najmniej 50 audytów dostępności z raportem o błędach i propozycjami ich rozwiązania (weryfikowalna lista adresów www). Potwierdzeniem jakości przeprowadzonych audytów jest 10 rekomendacji lub protokołów odbioru dotyczących przeprowadzonych audytów. Konieczne jest także załączenie noty metodologicznej stanowiącej załącznik do oferty. W nocie powinna być opisana metoda organizacji i przebieg audytu stron www: 1. sposób prowadzenia analizy eksperckiej (metody, techniki, narzędzia), 2. sposób prowadzenia testów user experience (uczestnicy testów, przygotowanie zadań, wymagania sprzętowe, miejsce przeprowadzenia badania, narzędzia do wykonania zadań). Wynikiem audytu jest raport końcowy, zawierający wyniki badań wraz z rekomendacjami konkretnych rozwiązań. Standardem jest także przeprowadzenie reaudytu po wdrożeniu uwag wymóg ten powinien zostać zapisany w umowie na przeprowadzenie audytu www. Przykład metodologii badania dostępności stron www opracowanej przez Fundację Widzialni i Uniwersytet Śląski
13 9. WSPÓŁPRACUJ Z WYKONAWCĄ Zaplanuj wspólne warsztaty. Zorganizuj warsztat poaudytowy z udziałem wykonawców i audytorów, podczas którego omówione i wyjaśnione zostaną niezgodności ze standardem. Ułatwi on wykonawcy zrozumienie raportu, umożliwi odpowiedzi na pytania. Po zakończeniu projektu przydatny będzie też zorganizowany przez wykonawcę warsztat dla redaktorów z obsługi dostarczonego wraz z www systemu CMS. 10. REDAGUJ DOSTĘPNE TREŚCI, DOKUMENTY, MULTIMEDIA Pamiętaj, że tworzone przez Ciebie treści powinny być dostępne dla każdego odbiorcy, muszą spełniać standardy dostępności. Twórz je w taki sposób, żeby były obsługiwane przez oprogramowanie asystujące programy czytające, powiększające. Dbaj o zrozumiałość treści. Wspieraj się wiedzą fachową korzystaj z publikacji na temat dostępności, szkoleń w tym zdalnych lub pomocy specjalistów. Pamiętaj, że tworzone dokumenty w tym te do pobrania ze strony muszą być tworzone w dostępnej postaci zgodnie z załącznikiem 4 Rozporządzenia KRI. Częsta niestety praktyka zamieszczania skanów dokumentów jest niedopuszczalna skan, czyli zdjęcie dokumentu w formacie graficznym (np. jpg), jest dla osób korzystających z oprogramowania czytającego całkowicie niedostępny. Publikuj dostępne pdf. Materiały multimedialne zamieszczane w obszarze serwisu muszą być opatrzone w rozwiązania wspomagające dostępność materiały wideo w napisy dla słabosłyszących i niesłyszących oraz audiodeskrypcję dla osób niewidomych (WCAG 2.0 AA) oraz jeśli chcemy, aby były zrozumiałe dla osób głuchych od urodzenia tłumaczenia migowe w PJM (WCAG 2.0 AAA). 11. PAMIĘTAJ, ŻE DOSTĘPNOŚĆ TO PROCES REDAKCJA Nawet najlepiej przygotowany dostępny serwis może stać się niedostępny w dzień po jego premierze w sieci. Codzienna aktualizacja strony www wymaga rzetelności i bezwzględnego przestrzegania zasad przy tworzeniu m.in. tekstów, załączników oraz opisów zdjęć i linków. Redaktor serwisu tak samo jak jego twórca musi rozumieć, w jaki sposób osoby z różnymi dysfunkcjami korzystają z Internetu. W tym celu warto, by zapoznał się z literaturą oraz przeszedł szkolenie, które może przeprowadzić wykonawca lub niezależne podmioty.
14 Przeprowadzenie szkolenia może generować dodatkowe koszty, dlatego należy to uwzględnić już na początku projektu. Podczas szkolenia redaktorzy dowiadują się, przy użyciu jakich narzędzi i technologii użytkownicy narażeni na wykluczenie cyfrowe korzystają z Internetu, co oznacza dostępność www dla osób z niepełnosprawnością: fizyczną, sensoryczną (niewidomych, słabowidzących, głuchych, słabosłyszących, głuchoniewidomych), intelektualną a także dla osób starszych, czy też korzystających z urządzeń mobilnych lub starszego oprogramowania. Omawiane są główne zasady WCAG 2.0. Redaktorzy w praktyce uczą się opracowywać dostępne treści i multimedia. Podczas szkoleń poruszane są m.in. takie zagadnienia: formatowanie, nagłówki i listy, odnośniki, odpowiedniki tekstowe dla elementów graficznych, formularze, kontrast, dokumenty do pobrania (DOC, PDF). Szkolenie odbywa się w oparciu o demo prostego systemu zarządzania treścią CMS, w którym zaimplementowane są najpopularniejsze edytory tekstowe bądź w oparciu o CMS klienta.
|
<doc fingerprint="eef6dda8093e7ec8">
<main>
<p>1 Warszawa, 11 maja 2015 Grupa ds. dostępności zasobów internetowych SPRUC MAPA DOSTĘPNOŚCI PROCES TWORZENIA DOSTĘPNEGO SERWISU INTERNETOWEGO ZGODNEGO Z WCAG 2.0 NA POZIOMIE AA*</p>
<p>2 1. ZDOBĄDŹ WIEDZĘ Czym jest dostępny serwis www? Jak poszczególne grupy osób niepełnosprawnych(on) poruszają się po Internecie? 2. MYŚL KATEGORIAMI DOSTĘPNOŚCI Stwórz stanowisko koordynatora (lidera) ds. dostępności w swojej instytucji. Zapewnij szkolenia w zakresie standardów dostępności dla pracowników odpowiedzialnych za zarządzanie informacjami i usługami cyfrowymi w serwisach internetowych, za które odpowiadasz. 3. UWZGLĘDNIJ ZASADY DOSTĘPNOŚCI NA ETAPIE PLANOWANIA SERWISU 4. OPRACUJ DOKUMENTACJĘ Sporządź dokumentację ofertową (SIWZ, zapytanie ofertowe) uwzględniając w niej zapisy wymagające od wykonawcy odpowiedniego wdrożenia strony internetowej lub jej modernizacji w zgodzie ze standardami dostępności. Opracuj zamówienia i umowy na: wykonanie serwisu, audyt strony www i przeprowadzenie szkoleń. 5. NARZĘDZIA 6. WSPÓŁPRACUJ Z EKSPERTAMI Zatrudnij doradcę -> Kto jest ekspertem? Uczestnicz w konferencjach i innych wydarzeniach popularyzujących problematykę dostępności serwisów internetowych. 7. WYBIERZ DOŚWIADCZONEGO WYKONAWCĘ Weryfikuj kompetencje i doświadczenie wykonawcy -> Jak wybrać wykonawcę? 8. WSPÓŁPRACUJ Z WYKONAWCĄ Organizuj spotkania i warsztaty podczas realizacji projektu. 9. PRZEPROWADŹ AUDYT STRONY WWW Weryfikuj kompetencje i doświadczenie audytora -> Jak wybrać audytora?</p>
<p>3 10. REDAGUJ DOSTĘPNE TREŚCI, DOKUMENTY, MULTIMEDIA Zapewnij szkolenie dla twórców www i dla redaktorów -> Zakres szkolenia. 11. PAMIĘTAJ, ŻE DOSTĘPNOŚĆ TO PROCES * Paragraf 19 Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych z dnia 12 kwietnia 2012 roku. Poziom wymagań dla poszczególnych funkcjonalności serwisu internetowego określono w załączniku nr 4 do rozporządzenia. 1. ZDOBĄDŹ WIEDZĘ Aby zrozumieć, jak ważna jest dostępność stron internetowych i jakie przynosi korzyści zarówno użytkownikom, jak i osobom zarządzającym serwisami, trzeba dowiedzieć się, na czym ona polega, jakie są jej zasady, standardy i sposoby wdrażania i stosowania w codziennej praktyce. Który serwis jest dostępny, a który nie? Co zrobić, by zapewnić jego dostępność? Jak osoby z niepełnosprawnością korzystają z Internetu? Jak porusza się po stronach osoba niewidoma, jak niedowidząca, z jakich rozwiązań korzystają osoby z zaawansowaną niepełnosprawnością motoryczną? Dlaczego tak ważne jest, aby zapewnić odpowiednią zrozumiałość treści dla osób niesłyszących? Stan wiedzy na temat dostępności informacji cyfrowej można skutecznie podnieść, nie ponosząc kosztów, poprzez studiowanie literatury tematu, śledzenie stron internetowych i wiadomości na portalach społecznościowych, a przede wszystkim uczestnictwo w szkoleniach, seminariach i konferencjach oraz korzystanie ze szkoleń e-learningowych. W zakładce Publikacje portalu Polskiej Akademii Dostępności została zebrana większość wydanych w Polsce publikacji na powyższy temat.</p>
<p>4 2. MYŚL KATEGORIAMI DOSTĘPNOŚCI Nie każdy programista zna zasady programowania dostępnego, mało który informatyk wie, jakie są standardy dostępności i jak je stosować. Wiedzy na ten temat nie mają też zatrudnieni w urzędach specjaliści ds. funduszy unijnych. Dla prawidłowego i zgodnego z wymogami polskiego prawa zarządzania informacją i usługami cyfrowymi warto na stałe pozyskać specjalistę z zakresu dostępności i zatrudnić jako koordynatora. Dostępność informacji cyfrowej to nie tylko dostępna strona, ale także dostępne dokumenty (np. pdf, doc) czy dostępne rozwiązania technologiczne (np. automaty kolejkowe). Koordynator ds. dostępności przyda się również podczas realizacji projektów z funduszy unijnych. W nowej perspektywie finansowej ( ) temat dostępności jest bardzo mocno zaznaczony. Produkty wszystkich projektów z funduszy UE muszą być w pełni dostępne dla osób z niepełnosprawnością. Linki do studiów i szkoleń: Platforma e-learningowa Polskiej Akademii Dostępności, Kurs e-learningowy PFRON-u i Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji, Studia podyplomowe Włączenie cyfrowe organizowane przez Uniwersytet Śląski. Linki do konferencji: Materiały z konferencji archiwalnych: Cyfrowo Wykluczeni 2015 Dostępność Polska 2014 Jak stworzyć dostępną dla wszystkich stronę internetową warsztaty dla administracji 2014 E-dostępność sektora publicznego w Polsce 2013 Accessibility Camp UWZGLĘDNIJ ZASADY DOSTĘPNOŚCI NA ETAPIE PLANOWANIA SERWISU Planując utworzenie lub modernizację serwisu internetowego, trzeba od razu uwzględnić jego dostępność. Pozwoli to na ujęcie dostępności w dokumentacji projektowej. Ma to także bezpośrednie przełożenie na koszt realizacji dostosowanie już funkcjonującego</p>
<p>5 serwisu do standardów dostępności jest wielokrotnie droższe od utworzenia serwisu zgodnego ze standardami dostępności. Standardy dostępności wpływają na odpowiedni kontrast www, czcionki i interlinie. Jeżeli grafik pracujący nad serwisem będzie o tym wiedział od początku, znacznie poprawi to jakość jego pracy. 4. OPRACUJ DOKUMENTACJĘ 4.1 TYTUŁ ZAMÓWIENIA. /SIWZ, UMOWA/ Zamówienie na budowę lub modyfikację strony dostosowanej do potrzeb osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym. To szeroka grupa, która obejmuje nie tylko osoby z niepełnosprawnościami, ale także np. ludzi starszych lub korzystających z urządzeń mobilnych, czy wręcz przeciwnie: z przestarzałego oprogramowania lub limitowanego Internetu. Każde zapytanie ofertowe czy w ramach Prawa Zamówień Publicznych czy też zapytania ofertowego, konkursu ofert lub przetargu dotyczącego stworzenia bądź modernizacji serwisu internetowego, musi zawierać zapisy wskazujące na konkretne wymagania dotyczące standardów dostępności. Dokument ten np. Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia musi zawierać zapisy w trzech obszarach: prawnym, technicznym i merytorycznym. W obszarze merytorycznym KONIECZNE jest takie ujęcie wymogów, jakie będzie musiał spełnić wykonawca. Wyeliminuje to oferentów przypadkowych, bez wymaganych kompetencji bądź nieuczciwych. 4.2 PODSTAWY PRAWNE. /SIWZ, UMOWA/ Zaznacz, że strona musi być zgodna ze standardami i wytycznymi. Kluczowy będzie zapis o zgodności zamawianego serwisu przynajmniej z wytycznymi WCAG 2.0. zawartymi w załączniku nr 4 do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 2012 w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych (Dz.U. z 16 maja 2012 poz. 526). To absolutne minimum wymagane prawem. Rozporządzenie nie reguluje tłumaczeń migowych i udogodnień w transmisji online. W praktyce część instytucji (np. Sejm i Senat) wdraża tłumaczenia migowe i napisy na żywo w transmisji online powołując się na art 3 ustawy o dostępie do informacji</p>
<p>6 publicznej z dnia 6 września 2001 roku (Dz.U nr 112 poz. 1198). Samorządy, które zamieszczają na swoich stronach www informacje w języku migowym jako podstawę prawną podają ustawę o języku migowym i innych środkach wspierania komunikacji z dnia 19 sierpnia 2011 roku (Dz.U nr 209 poz. 1243), w której dostępne strony internetowe wymienione są jako alternatywna forma komunikacji. 4.3 WYMAGANIA TECHNICZNE/ FUNKCJONALNE Proponowane funkcjonalności zgodne z WCAG 2.0 na poziomie AA zgodnie z zał. 4 do Rozporządzenia o KRI. Tworzenie WWW ułatwi zastosowanie m.in. poniższych zasad: 1. Wszystkie elementy graficzne muszą mieć adekwatny do pełniącej funkcji opis alternatywny lub możliwość ustawienia takiego tekstu przez redaktora. 2. Jeśli serwis umożliwia dodawanie treści audio i wideo odtwarzacze muszą być dostępne dla osób niepełnosprawnych. Należy sprawdzić ich dostępność również pod kątem osób korzystających wyłącznie z klawiatury oraz niewidomych użytkowników czytników ekranu. 3. Jeśli w serwisie osadzone zostały materiały audio-wideo, powinny zawierać transkrypcje lub napisy, o ile zawartość tego wymaga. 4. Wszystkie strony powinny mieć możliwość stosowania nagłówków w prawidłowej hierarchii. 5. Serwis nie może być zbudowany na bazie tabel, traktowanych jako element konstrukcji układu serwisu. 6. Mechanizmy nawigacyjne jak np. grupy odnośników powinny być przedstawione za pomocą list. 7. Kolejność nawigacji oraz czytania, określona za pomocą kolejności w kodzie HTML musi być logiczna i intuicyjna. 8. Architektura informacji powinna być logiczna, przejrzysta, spójna i przewidywalna. 9. Elementy nawigacyjne oraz komunikaty nie mogą polegać tylko na charakterystykach zmysłowych jak np.: kształt, lokalizacja wizualna, miejsce lub dźwięk.</p>
<p>7 10. Odnośniki zamieszczone w treściach artykułów muszą odróżniać się od pozostałego tekstu nie tylko kolorem, ale i dodatkowym wyróżnieniem np. podkreśleniem. 11. Po wczytaniu strony www dźwięk nie może być automatycznie odtwarzany. 12. Kontrast treści w stosunku do tła musi wynosić co najmniej 4,5:1. Jeśli nie jest to możliwe, np. ze względu na utrzymanie identyfikacji wizualnej instytucji lub firmy serwis powinien posiadać wersję kontrastową posiadającą taką samą zawartość i funkcjonalność jak wersja graficzna, przy czym: a. Przycisk przełączenia na wersję kontrastową powinien być dobrze widoczny i spełniać minimalne wymagania kontrastu. b. W wersji kontrastowej powinien być dobrze widoczny przycisk powrotu do pierwotnej kolorystyki. Nie należy zapominać o użytkownikach korzystających z trybów dużego kontrastu dostępnych np. w systemie operacyjnym MS Windows. Wówczas również wszystkie informacje, elementy nawigacyjne i formularze muszą być widoczne. 13. Typografia tekstów i kontrasty muszą być zaprojektowane pod kątem czytelności. 14. Po powiększeniu w przeglądarce rozmiaru czcionki do 200% nie może nastąpić utrata zawartości lub funkcjonalności serwisu. Jeśli powiększenie czcionki następuje poprzez zaimplementowany na stronie mechanizm, wówczas: a. Przycisk powiększenia powinien zmieniać nie tylko tekst artykułu, ale również wielkość tekstu nawigacji i innych bloków treści strony. b. Wybrany rozmiar czcionki powinien zostać zapamiętany w obrębie wszystkich podstron przynajmniej na czas trwania sesji użytkownika. c. Przyciski powiększenia powinny być widoczne. d. Przyciski powiększenia powinny być dostępne z poziomu klawiatury. 15. Treści nie mogą być przedstawione za pomocą grafiki, jeśli ta sama prezentacja wizualna może być zaprezentowana jedynie przy użyciu tekstu. Wyjątkiem jest tekst, który jest częścią logo lub nazwy własnej produktu.</p>
<p>8 16. Nawigacja w serwisie powinna być również możliwa używając tylko klawiatury (bez użycia myszki). 17. Fokus powinien być widoczny, a najlepiej wzmocniony i spełniać minimalne wymagania kontrastu. 18. Wszystkie informacje, które będą automatycznie przesuwane i widoczne dłużej niż 5 sekund lub automatycznie się aktualizują, muszą posiadać mechanizm, który pozwoli na ich zatrzymanie lub ukrycie. 19. Nie mogą być prezentowane treści zwiększające ryzyko napadu padaczki, czyli takie, które migają więcej niż 3 razy na sekundę i zawierają dużo czerwieni. 20. Pierwszym elementem w kodzie HTML powinno być menu służące do przeskoczenia, bez przeładownia strony, do istotnych treści serwisu za pomocą kotwic ( skip links ). 21. Wszystkie strony serwisu muszą mieć unikalne tytuły. 22. Odnośniki będące częścią nawigacji jak np. rozwinięcia artykułów ( więcej, czytaj więcej ) muszą być uzupełnione tak, aby były zrozumiałe i jednoznacznie informowały użytkownika, dokąd go zaprowadzą lub jaką akcję wykona. 23. Poza standardową nawigacją muszą być jeszcze inne sposoby odnalezienia informacji jak np. mapa strony i wyszukiwarka. 24. Musi być zdefiniowany główny język dokumentu adekwatny do wersji językowej. Mechanizm edycji treści musi mieć możliwość definiowania języka dla poszczególnych treści zamieszczonych na podstronach (atrybut lang ). 25. Nie mogą być stosowane mechanizmy, które powodują przy zmianie ustawień jakiegokolwiek komponentu interfejsu użytkownika, automatyczną zmianę kontekstu. 26. Serwis powinien zawierać mechanizm pozwalający na ostrzeganie o otwieraniu się wybranych stron w nowym oknie. Tego rodzaju rozwiązanie np. w postaci uzupełnienia w samym odnośniku można wdrożyć w algorytmie serwisu. 27. Dynamiczne zmiany treści jak np. komunikaty w okienkach dialogowych, ostrzeżenia, itp. (odbywające się bez przeładowania strony) powinny być opatrzone odpowiednimi atrybutami ARIA.</p>
<p>9 28. Wszystkie pola formularzy muszą być opatrzone etykietami. Muszą jednoznacznie informować o błędach lub sukcesie po ich wypełnieniu. W przypadku wystąpienia błędów system powinien sugerować jego rozwiązanie. 29. Jako zabezpieczenie formularzy nie może być zastosowane rozwiązanie CAPTCHA, bazujące tylko na charakterystykach zmysłowych jak wzrok czy słuch. Dozwolone są inne metody jak np. proste zadanie matematyczne. 30. Całkowita zgodność ze standardami HTML całego serwisu (zarówno szablonów, jak i kodu generowanego z edytora treści, w którym pracuje redaktor). Funkcjonalności WCAG 2.0 na poziomie AAA (zgodne z ustawą o języku migowym) Dodatkowo wybrane treści w serwisie zostaną opatrzone filmem wideo z tłumaczeniem migowym zgodnie z wytycznymi WCAG 2.0 poziom AAA w zakresie tłumaczeń migowych w związku z ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach wspierania komunikacji (Dz.U. nr 209 poz. 1243). Praktyczne zalecenia w zakresie realizacji tłumaczeń: powinny być wykonane w Polskim Języku Migowym, naturalnym języku osób Głuchych, powinny być przeprowadzane przez osoby posiadające certyfikat biegłej znajomości języka migowego i doświadczenie w tłumaczeniach audiowizualnych. Więcej w polskim tłumaczeniu WCAG NARZĘDZIA Aby aktualizacja dostępnego serwisu była dla redaktora możliwa, musi on posiadać dostosowany do tego edytor, będący częścią systemu zarządzania treścią (Content Management System CMS). Jako, że wybór CMS zależy wyłącznie od wykonawcy, by zapobiec późniejszym problemom lub utrudnieniom, zapotrzebowanie w tym zakresie warto zaznaczyć w dokumentacji. Warto rozważyć zobowiązanie wykonawcy, że wraz z serwisem dostarczy zintegrowany z systemem CMS edytor treści, który będzie zgodny z zaleceniami ATAG 2.0 (ang. Authoring Tool Accessibility Guidelines) z części B, która wymaga wsparcia od narzędzia tworzenie dostępnych treści. Zaproponowane rozwiązanie musi wspierać między innymi tworzenie semantycznych elementów HTML takich jak: nagłówki, akapity, listy wypunktowane oraz numerowane, cytaty, tabele, skróty, odnośniki, tytuły podstron. Edytor ponadto powinien</p>
<p>10 zawierać następujące funkcjonalności: wyrównywanie bloków tekstu do danej strony, dodawanie opisów alternatywnych do elementów graficznych oraz tytułów do linków, a także umożliwiać zmianę definicji języka dla pojedynczych wyrazów i zwrotów. Przykładem takiego edytora treści jest TinyMCE, który został wykorzystany m.in. w Polskiej Akademii Dostępności. Dodatkowo, jeśli CMS ma być przystosowany do obsługi przez osoby z niepełnosprawnościami sensorycznymi, należy zadbać o jego dostępność zgodnie z WCAG 2.0. AA 6. WSPÓŁPRACUJ Z EKSPERTAMI DORADCA Warto skorzystać z rady specjalisty. Zatrudnienie eksperta jest w ogólnym bilansie mniej kosztowne niż dokonywanie poprawek i dostosowań w nieskończoność. Jak wynika z badań, budowa serwisu wyposażonego w rozwiązania zgodne ze standardami dostępności praktycznie nie podnosi kosztu realizacji, dostosowanie już istniejącego do tych standardów może wynieść nawet 25 % kosztów jego utworzenia. Ekspert pomoże zrozumieć załącznik 4 do rozporządzenia, rozpozna potrzeby, doradzi jak przygotować dokumentację projektową i jak sporządzić umowę z wykonawcą. Pomoże zweryfikować dostarczone w ofertach dane dotyczące wykonanych realizacji, doświadczenie, referencje oraz zaproponowaną przez oferenta metodologię badawczą. Będzie dostępny na każdym etapie realizacji projektu oraz podczas wdrożenia zaleceń poaudytowych. Doradca pracuje dla Ciebie, nie dla wykonawcy, współpracując z nim będziesz miał pewność, że produkt finalny będzie spełniał wszelkie standardy. Kto jest ekspertem w zakresie dostępności? Osoba, która: od kilku lat zajmuje się dostępnością w praktyce, dodatkową zaletą będzie posiadanie wykształcenia kierunkowego, jest autorem artykułów lub innych publikacji na temat dostępności, regularnie uczestniczy w konferencjach i seminariach poświęconych włączeniu cyfrowemu, aktywnie uczestniczy w pracach organizacji i forach specjalizujących się w dostępności (np. Forum Dostępnej Cyberprzestrzeni, Szerokim Porozumieniu na Rzecz Umiejętności Cyfrowych),</p>
<p>11 posiada doświadczenie w prowadzeniu szkoleń z zakresu dostępności. 7. WYBIERZ DOŚWIADCZONEGO WYKONAWCĘ WYBÓR WYKONAWCY Upewnij się, że wykonawca właściwie rozumie znaczenie dostępności serwisu, a końcowy produkt będzie spełniał wymagania postawione przez prawo. Wraz z ofertą poproś o listę referencyjną wykonanych projektów. Ich analiza pokaże, czy firma rozumie, o co chodzi. W umowie zapisz: Oświadczenie wykonawcy o posiadaniu wiedzy i doświadczenia w zakresie standardów i wytycznych dostępności serwisów internetowych, o których mowa w 19 i załączniku 4 Rozporządzenia, Lista referencyjna: udokumentowana realizacja przynajmniej 10 serwisów www zgodnych z Rozporządzeniem wykonanych w ciągu 5 lat. Doświadczenie wykonawcy jest równoznaczne z doświadczeniem zatrudnionych pracowników (portfolio można poszerzać o projekty informatyków). Zalicza się zarówno strony dostosowane, jak i budowane od nowa. Zobowiązanie, że wszystkie zgłoszone przez zamawiającego poprawki serwisu wynikające z jego niedostępności i niezgodności z załącznikiem nr 4 do Rozporządzenia zostaną usunięte przez wykonawcę bezzwłocznie (np. w terminie 14 dni od daty wskazania błędów) i na jego koszt. Warto poprosić wykonawcę o: adresy zrealizowanych serwisów www zgodnych z WCAG 2.0 listę odbytych szkoleń z zakresu dostępności 8. PRZEPROWADŹ ZEWNĘTRZNY AUDYT WWW AUDYT To badanie pozwala ustalić, w jakim stopniu serwis spełnia standardy dostępności i na ile jest funkcjonalny dla użytkowników. Kiedy przeprowadza się audyt? Przed zleceniem przebudowy serwisu zadaniem audytu jest ustalenie elementów wymagających dostosowania.</p>
<p>12 W tej sytuacji dokument powinien być załącznikiem do specyfikacji zlecenia. Z kolei w przypadku budowy nowego serwisu, audyt powinien zostać wykonany po zakończeniu prac, przed podpisaniem protokołu zdawczo-odbiorczego. Wdrożenie zaleceń poaudytowych powinno stanowić warunek odbioru serwisu. Aby audyt był wiarygodny, powinna przeprowadzać go inna firma niż wykonująca zlecenie. Czym jest audyt? Audyt dostępności stron internetowych powinien uwzględniać przeprowadzenie analizy automatycznej, badania eksperckiego oraz badania z udziałem osób niepełnosprawnych. Wykazanie niezgodności ze standardem oraz przedstawienie sposobów naprawy odnalezionych błędów. Jak wybrać audytora? Wybierając audytora, podobnie jak przy wyborze wykonawcy www, należy zapoznać się z jego doświadczeniem, rekomendacjami oraz przeanalizować zrealizowane projekty. Doświadczenie powinno być udokumentowane. Minimalnym wymogiem jest przeprowadzenie w przeciągu 5 lat poprzedzających realizację zlecanego audytu co najmniej 50 audytów dostępności z raportem o błędach i propozycjami ich rozwiązania (weryfikowalna lista adresów www). Potwierdzeniem jakości przeprowadzonych audytów jest 10 rekomendacji lub protokołów odbioru dotyczących przeprowadzonych audytów. Konieczne jest także załączenie noty metodologicznej stanowiącej załącznik do oferty. W nocie powinna być opisana metoda organizacji i przebieg audytu stron www: 1. sposób prowadzenia analizy eksperckiej (metody, techniki, narzędzia), 2. sposób prowadzenia testów user experience (uczestnicy testów, przygotowanie zadań, wymagania sprzętowe, miejsce przeprowadzenia badania, narzędzia do wykonania zadań). Wynikiem audytu jest raport końcowy, zawierający wyniki badań wraz z rekomendacjami konkretnych rozwiązań. Standardem jest także przeprowadzenie reaudytu po wdrożeniu uwag wymóg ten powinien zostać zapisany w umowie na przeprowadzenie audytu www. Przykład metodologii badania dostępności stron www opracowanej przez Fundację Widzialni i Uniwersytet Śląski</p>
<p>13 9. WSPÓŁPRACUJ Z WYKONAWCĄ Zaplanuj wspólne warsztaty. Zorganizuj warsztat poaudytowy z udziałem wykonawców i audytorów, podczas którego omówione i wyjaśnione zostaną niezgodności ze standardem. Ułatwi on wykonawcy zrozumienie raportu, umożliwi odpowiedzi na pytania. Po zakończeniu projektu przydatny będzie też zorganizowany przez wykonawcę warsztat dla redaktorów z obsługi dostarczonego wraz z www systemu CMS. 10. REDAGUJ DOSTĘPNE TREŚCI, DOKUMENTY, MULTIMEDIA Pamiętaj, że tworzone przez Ciebie treści powinny być dostępne dla każdego odbiorcy, muszą spełniać standardy dostępności. Twórz je w taki sposób, żeby były obsługiwane przez oprogramowanie asystujące programy czytające, powiększające. Dbaj o zrozumiałość treści. Wspieraj się wiedzą fachową korzystaj z publikacji na temat dostępności, szkoleń w tym zdalnych lub pomocy specjalistów. Pamiętaj, że tworzone dokumenty w tym te do pobrania ze strony muszą być tworzone w dostępnej postaci zgodnie z załącznikiem 4 Rozporządzenia KRI. Częsta niestety praktyka zamieszczania skanów dokumentów jest niedopuszczalna skan, czyli zdjęcie dokumentu w formacie graficznym (np. jpg), jest dla osób korzystających z oprogramowania czytającego całkowicie niedostępny. Publikuj dostępne pdf. Materiały multimedialne zamieszczane w obszarze serwisu muszą być opatrzone w rozwiązania wspomagające dostępność materiały wideo w napisy dla słabosłyszących i niesłyszących oraz audiodeskrypcję dla osób niewidomych (WCAG 2.0 AA) oraz jeśli chcemy, aby były zrozumiałe dla osób głuchych od urodzenia tłumaczenia migowe w PJM (WCAG 2.0 AAA). 11. PAMIĘTAJ, ŻE DOSTĘPNOŚĆ TO PROCES REDAKCJA Nawet najlepiej przygotowany dostępny serwis może stać się niedostępny w dzień po jego premierze w sieci. Codzienna aktualizacja strony www wymaga rzetelności i bezwzględnego przestrzegania zasad przy tworzeniu m.in. tekstów, załączników oraz opisów zdjęć i linków. Redaktor serwisu tak samo jak jego twórca musi rozumieć, w jaki sposób osoby z różnymi dysfunkcjami korzystają z Internetu. W tym celu warto, by zapoznał się z literaturą oraz przeszedł szkolenie, które może przeprowadzić wykonawca lub niezależne podmioty.</p>
<p>14 Przeprowadzenie szkolenia może generować dodatkowe koszty, dlatego należy to uwzględnić już na początku projektu. Podczas szkolenia redaktorzy dowiadują się, przy użyciu jakich narzędzi i technologii użytkownicy narażeni na wykluczenie cyfrowe korzystają z Internetu, co oznacza dostępność www dla osób z niepełnosprawnością: fizyczną, sensoryczną (niewidomych, słabowidzących, głuchych, słabosłyszących, głuchoniewidomych), intelektualną a także dla osób starszych, czy też korzystających z urządzeń mobilnych lub starszego oprogramowania. Omawiane są główne zasady WCAG 2.0. Redaktorzy w praktyce uczą się opracowywać dostępne treści i multimedia. Podczas szkoleń poruszane są m.in. takie zagadnienia: formatowanie, nagłówki i listy, odnośniki, odpowiedniki tekstowe dla elementów graficznych, formularze, kontrast, dokumenty do pobrania (DOC, PDF). Szkolenie odbywa się w oparciu o demo prostego systemu zarządzania treścią CMS, w którym zaimplementowane są najpopularniejsze edytory tekstowe bądź w oparciu o CMS klienta.</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 1
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
2b093faef8e1ff068f69f4ed09e38fb8
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.092,
"LY": 0.069,
"SP": 0.057,
"ID": 0.068,
"NA": 0.114,
"HI": 0.605,
"IN": 0.487,
"OP": 0.161,
"IP": 0.19,
"it": 0.056,
"ne": 0.087,
"sr": 0.054,
"nb": 0.09,
"re": 0.06,
"en": 0.049,
"ra": 0.069,
"dtp": 0.218,
"fi": 0.118,
"lt": 0.086,
"rv": 0.062,
"ob": 0.077,
"rs": 0.072,
"av": 0.174,
"ds": 0.137,
"ed": 0.059
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00515-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 70,985,895
| 34,280
| 126,457
|
http://docplayer.pl/1186018-Wojewodzki-urzad-pracy-w-toruniu-centrum-informacji-planowania-kariery-zawodowej.html
|
text/html
| 2016-10-22T17:51:18
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
2 SPIS TREŚCI 1. Klika praktycznych wskazówek 2. Planowanie poszukiwania pracy 3. Jak pracodawcy szukają pracowników i kandydaci pracy? 4. Pracodawca, czyli kto? 5. Jawny i ukryty rynek pracy 6. Pasywne metody poszukiwania pracy 7. Aktywne metody poszukiwania pracy 8. Poszukiwanie pracy za granicą 9. Nietypowe sposoby szukania pracy
3 Sukces, jakim będzie znalezienie satysfakcjonującej Cię pracy, zależy przede wszystkim od Twojej aktywności. Szukanie pracy to też praca i nikt nie wykona jej lepiej niż Ty sam. To jednocześnie czynność, której wykonywanie wymaga zaangażowania, cierpliwości i odporności na stres. Dobrze też uświadomić sobie rzecz podstawową: szukanie pracy to zajęcie pełnoetatowe. Niekiedy długo nie widać jego efektów, jednak nie należy się zniechęcać i wytrwale działać. Tylko wówczas możemy doczekać momentu, kiedy nasz wysiłek zostanie nagrodzony sukcesem. Im więcej różnych sposobów poszukiwania pracy wykorzystasz, tym większe prawdopodobieństwo jej znalezienia Pamiętaj o istnieniu ABC poszukiwania pracy: Aktywność Bezpośredniość Cierpliwość bądź aktywny, wykorzystuj wszelkie dostępne możliwości, a przede wszystkim nie czekaj, aż praca sama Cię znajdzie. najefektywniejsze są bezpośrednie kontakty ze znajomymi, pracodawcami czy urzędami pracy. nawet po wykonaniu kroku A i B może okazać się, że trzeba będzie poczekać na znalezienie pracy. Miej na uwadze, że to proces długotrwały i konieczne jest wykazanie się cierpliwością.
4 Najważniejsze jest odpowiednie zaplanowanie poszukiwań. W związku z tym warto wziąć pod uwagę poniższe wskazówki: Codziennie spisuj sobie listę rzeczy do zrobienia zaplanuj sobie co masz zrobi by znaleźć pracę, Składaj swoje ogłoszenia wczesnym rankiem, to robi dobre wrażenie i daje czas na wypełnienie kwestionariuszy, stawianie się na rozmowie kwalifikacyjnej, poddawanie się testom, Dzwoń do pracodawców, aby dowiedzieć się w jakich godzinach najlepiej pytać o pracę, niektóre firmy przyjmują podania tylko w wybranych godzinach czy dniach tygodnia. Zawsze gdy wychodzisz z domu bierz ze sobą życiorys, Powiadom jak największą ilość osób o tym, że szukasz pracy. Utrzymuj kontakty ze znajomymi i każdym, kto może ci pomóc znaleźć pracę, Czytaj broszury i inne publikacje o tym, jak znaleźć zatrudnienie, Gdy dowiesz się o wolnym miejscu pracy pod koniec dnia urzędowania dzwoń od razu! Nie czekaj do następnego dnia! Zapisuj wszystkich pracodawców, z którymi się kontaktujesz, daty spotkań z nimi oraz nazwiska osób, z którymi rozmawiałeś. W przeciwnym wypadku szybko się pogubisz, Jeśli to możliwe zgłaszaj się jednocześnie do kliku zakładów pracy w tym samym rejonie oszczędzi ci to czasu i pieniędzy! W razie potrzeby nie bój się skorzystać ze wsparcia doradców zawodowych lub instytucji mających za zadanie wspierać osoby bezrobotne, Nie wysyłaj tego samego CV do wszystkich firm, różnicuj je pod kątem zadań i obowiązków na stanowisku pracy, o które się ubiegasz.
5 CO NAPRAWDĘ TRZEBA WIEDZIEĆ O POSZUKIWANIU PRACY? Szukając pracy pamiętajmy, że jest to zajęcie jak PEŁNOETATOWA PRACA. Poszczególne działania można odnieść do wykonywania obowiązków na stanowisku pracy Pracując na pełnym etacie trzeba: Być za coś odpowiedzialnym (wykonywa obowiązki, postępować zgodnie z procedurami) Odbić kartę pracy lub być w pracy na czas Pracować cały tydzień, przynajmniej 40 godzin w tygodniu Składać raporty szefowi, który sprawdza czy wywiązujesz się ze swoich obowiązków Aby znaleźć pracę trzeba: Ustalić swój własny zakres odpowiedzialności (rzeczy które musisz wykonać by znaleźć pracę) Wstawać wcześnie o ustalonej godzinie by zacząć poszukiwanie pracy Szukać pracy wytrwale cały tydzień, najlepiej 40 godzin w tygodniu Być swoim własnych szefem lub ustanowić nim swojego przyjaciela, by mieć pewność, że wywiązujesz się ze swych obowiązków związanych z poszukiwaniem pracy
6 Poszukiwanie pracy jest zadaniem, które powinno być realizowane w sposób przemyślany. Na początek dobrze jest zatem dokładne opracować swój profil. Żeby wykonać to w sposób rzetelny dobrze jest zgromadzić: wszystkie posiadane świadectwa, certyfikaty, dyplomy, jako źródło KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH, informację o wszystkich pracodawcach oraz opracować zakres wykonywanych w poprzednich miejscach pracy zadań i obowiązków to źródło DOŚWIADCZENIA ZAWODOWEGO, zebrać w całość informacje o posiadanych wiedzy i umiejętnościach to źródło UMIEJĘTNOŚCI, odpowiedzieć sobie na pytania: co lubi się wykonywać, w czym jest się dobrym, jakie miejsce ma zajmować praca w życiu i jakie potrzeby powinna wypełniać to informacja o OCZEKIWANIACH i POTENCJALE MOŻLIWYM DO WYKORZYSTANIA W PRACY, MOCNYCH STRONACH i WAŻNYCH WARTOŚCIACH PRACY, których realizacja wpływa na motywację do realizacji zadań zawodowych. Z tymi informacjami łatwo będzie Ci zredagować: życiorys zawodowy (CV) i list motywacyjny
7 Gdy już uda się zebrać informacje o sobie dobrze jest odnieść je do realiów rynku pracy. Dobrze zebrać jak najwięcej informacji o wymarzonych stanowiskach pracy, gdzie takie istnieją, jak często prowadzone są nabory, jakie kwalifikacje i doświadczenia zawodowe jest wymagane przez pracodawców oferujących te stanowiska pracy. Wiedzy z tego zakresu pozwala na ocenę, czy można od razu bez przeszkód aplikować o wybraną pracę, czy też zastanowić się nad swoją ścieżką kariery. Być może na początek konieczne będzie obniżenie swoich aspiracji by uzyskać wymagane doświadczenie i mieć czas na uzupełnienie kwalifikacji zawodowych. Posiadając tak usystematyzowaną wiedzę, wiadomo już na czym trzeba skupić swe działania. Następny etap związany z planowaniem to nabycie umiejętności które pozwolą skutecznie poruszać się na rynku pracy i pracy poszukiwać, tj.: pisanie życiorysu, listu motywacyjnego; jak szukać pracy sprawdź, jakie sposoby szukania pracy mógłbyś wykorzystać; jak zachować się podczas rozmowy kwalifikacyjnej; zastanów się, gdzie złożysz swoje CV oraz jak znajdziesz firmy, które byłyby zainteresowane Tobą jako pracownikiem sporządź listę firm
8 PLANUJ W TRAKCIE POSZUKIWAŃ Niezwykle ważną rzeczą jest prowadzenie dokumentacji własnych poczynań w zakresie poszukiwania pracy. Segregator biurowy, zeszyt, luźne kartki w tekturowej teczce czy kalendarz z notesem mogą pomóc w gromadzeniu informacji o firmach i efektach kontaktów z innymi. Każdy kontakt z pracodawcą w jakiejkolwiek formie powinien być odnotowany. Adres, telefon, osoba, z którą się rozmawiało, ewentualny termin i sposób następnego kontaktu, przebieg i wynik ostatniego. Dobrze też przechowywać kopie swojej korespondencji oraz listy od firm. Przy jakiekolwiek informacji zwrotnej dobrze zaznaczyć na nich daty kontaktów oraz wyniki. Wszystko to może przydać, a ponadto analizując te materiały, zdobywa się wiedzę o pracodawcach, ich zachowaniach oczekiwaniach. Warto prowadzić rejestr wizyt i rozmów odbytych w tym czasie. Zapisywać swoje uwagi i wrażenia. Jeśli intensywnie wysyłane są listy ofertowe, dobrze jest je numerować, aby uniknąć wysyłania ofert ponownie do tej samej firmy. Dokładna znajomość detali swoich działań może zaimponować ewentualnemu pracodawcy i pomóc mu w podjęciu decyzji o zatrudnieniu właśnie tego kandydat, który to czyni. Powołując się na daną datę rozmowy czy pisma i na faktach w nich zwarte, sprawiam wrażenie osoby konkretnej i dobrze organizowanej.
9 PASYWNE POSZUKIWANIE AKTYWNE POSZUKIWANIE JAK PRACODAWCY ZATRUDNIAJĄ PRACOWNIKÓW SIEĆ KONTAKTÓW BEZPOŚREDNI KONTAKT POŚREDNICTWO PRACY OGŁOSZENIA OSZENIA JAK KANDYDACI SZUKAJĄ PRACY Najpopularniejsze sposoby poszukiwania pracy stosowane osoby poszukujące pracy, są jednocześnie tymi metodami, które pracodawcy w mniejszym stopniu stosują poszukując nowych pracowników. Stąd wniosek dość oczywisty, że warto skłonić się ku tym metodom, których stosowanie preferują pracodawcy, czyli dążenie do kontaktów osobistych oraz uruchomienie sieci kontaktów. Rekomendacja i polecenie czasem bywa najskuteczniejszą metodą, wstępnej weryfikacji kandydata do pracy (nikt z nas nie decydowałby się przecież rekomendować swojemu szefowi osoby, która do danej pracy się nie nadaje). Za rekomendowanie bezpośrednich kontaktów przemawia fakt, że nie każdy pracodawca poszukując pracownika decyduje się zamieścić ofertę w mediach czy instytucjach pośrednictwa pracy i bezpośredni kontakt jest szansą, że uda się do takich pracodawców właśnie samodzielnie zainicjować kontakt, dając tym samym wyraz postawy aktywnej i zaangażowanej w poszukiwanie pracy.
10 Mówiąc o pracodawcach zazwyczaj mamy na myśli różne firmy, instytucje. Czasem za tym pojęciem kryje się również pojedyncza, konkretna osoba fizyczna. Pracodawcy mogą być bardzo różni. Najbardziej powszechnym jest podział pracodawców na instytucje państwowe i firmy prywatne. INSTYTUCJE PAŃSTWOWE Funkcjonują w oparciu o sztywne normy (przepisy, ustawy). Mają precyzyjnie określone zadania, zarówno całej instytucji, jak i poszczególnych pracowników. Funkcjonuje w nich unormowane przepisami zasady wynagradzania pracowników. Wolne miejsca pracy najczęściej powstają w nich w wyniku ruchu kadrowego (przechodzenie pracowników do innych firm, na emeryturę, do wojska, na długie urlopy oraz w skutek awansów i przesunięć pracowników na inne stanowiska). FIRMY PRYWATNE Działają na podstawie przepisów prawnych, jednak kierują się zasadami wolnego rynku. Decyzje szefów firm zapadają głównie pod wpływem zmian ekonomicznych na rynku. O potrzebach zatrudnieniowych oprócz ruchu kadrowego, decydują również zjawiska na rynku, na którym działa firma. Oferty pracy są publikowane w tzw. BIP-ach, czyli Biuletynach Służby Publicznej. BIP jest oficjalnym publikatorem, dostępnym wyłącznie w Internecie, który na swej stronie internetowej ma obowiązek prowadzić każda instytucja państwowa i samorządowa. Wszystkie oferty pracy w tzw. służbie cywilnej można znaleźć na stronie BIP Kancelarii Prezesa Rady Ministrów pod adresem: Pracy trzeba szukać na wiele sposobów, wykorzystując jednocześnie różne techniki. Nie ma jednej idealnej metody, gwarantującej 100% szybkie znalezienie dobrze płatnej pracy w wymarzonej firmie. Dobrze jest wiedzieć, jakich sposobów można użyć, na czym one polegają i jakie są ich ograniczenia.
11 Przystępując do świadomego poszukiwania pracy warto wiedzieć, że istnieje JAWNY I UKRYTY RYNEK PRACY. Jawny rynek pracy obejmuje oferty pracy, w których kandydaci poszukiwani są poprzez ogłoszenia ogólnodostępne, a oferty pracy podawane są do publicznej wiadomości. Ukryty rynek pracy Jawny rynek pracy 25% 75% Na ukrytym rynku pracy funkcjonuje aż ok. 75% istniejących ofert pracy, a tylko 25% jest przedstawiana w formie ogłoszeń. Oznacza to, że wiele ofert pracy nigdy nie trafi a na rynek, ponieważ kandydatów poszukuje się innymi metodami. Warto więc zainteresować się tymi metodami i zastanowić się, jak można dotrzeć do takich ofert pracy, bo zwiększy to zdecydowanie Twoje szanse na pracę. NA JAWNYM RYNKU PRACY ŹRÓDŁA OFERT PRACY STANOWIĄ: prasa, radio, telewizja, Internet, giełdy i targi pracy, instytucje wspierające w poszukiwaniu pracy: urzędy pracy, agencje doradztwa personalnego i pośrednictwa pracy, biura karier, fundacje i stowarzyszenia, przypadkowe oferty:
12 tablice ogłoszeń w sklepach, supermarketach, restauracjach, oferty w oknach wystawowych, na tablicach ogłoszeń. Ukryty rynek pracy obejmuje oferty pracy, które nie są upowszechniane, a kandydatów poszukuje się wewnątrz firm lub korzystając z networkingu (sieci kontaktów). UKRYTY RYNEK PRACY OBEJMUJE: bezpośrednie kontakty z pracodawcami pomimo braku ogłoszeń pracy, kontakty prywatne, darmowe staże, praktyki, wolontariat. JAK PORUSZAĆ SIĘ PO UKRYTYM RYNKU PRACY? OKREŚLENIE OCZEKIWAŃ Musisz przede wszystkim sprecyzować, jaka praca Cię interesuje, jakie masz kwalifikacje, jakie są Twoje wymagania i plany zawodowe, jaka branża Ci odpowiada. Zastanów się również nad tym, kto potencjalnie byłby zainteresowany Twoją osobą jako pracownikiem, kogo Ty chciałbyś sobą zainteresować i co masz do zaoferowania potencjalnemu pracodawcy. Musisz więc dokonać obiektywnej oceny swojej osoby, spojrzeć krytycznie na swoje kwalifikacje, umiejętności oraz słabe punkty. Warto również przemyśleć, czy jesteś skłonny do zmiany miejsca zamieszkania, jeśli byłby to warunek otrzymania nowej pracy, lub np. czy jesteś gotowy do częstych wyjazdów służbowych. Ponieważ na ukrytym rynku pracy nie stosuje się ogłoszeń o pracę z jawnie określonymi wymaganiami i kryteriami wobec kandydatów, powyższe pytania są bardzo istotne dla ustalenia, czy warto się starać o daną pracę. pracę. SPIS POTENCJALNYCH PRACODAWCÓW Gdy już określisz swoje oczekiwania, zrób spis wszystkich potencjalnych pracodawców, u których mógłbyś wykonywać pracę i do których roześlesz swoje dokumenty (CV i list motywacyjny). W związku z tym, że nie możesz powołać się na istniejące ogłoszenie o pracy, musisz dokładnie wyjaśnić pracodawcy w liście
13 motywacyjnym, dlaczego mimo to starasz się o pracę u niego. Pamiętaj, żeby każdy list motywacyjny napisać indywidualnie, tzn. do konkretnego pracodawcy z danej firmy / instytucji. Najlepiej, gdybyś się wcześniej dowiedział, kto jest w danej firmie odpowiedzialny za rekrutację i list zaadresował imiennie do tej właśnie osoby. Po kilku dniach możesz zatelefonować do firmy, wyjaśnić, że to Ty jesteś nadawcą nadesłanych dokumentów, i spytać, czy firma jest zainteresowana Twoją ofertą. Jeśli spotkasz się z odmową, poproś, aby w miarę możliwości Twoje CV zostało umieszczone w bazie danych firmy. KONTAKTY PRYWATNE Jednym ze skuteczniejszych sposobów poszukiwania pracy są kontakty prywatne. Poinformuj znajomych, rodzinę, przyjaciół, że właśnie szukasz pracy. Określ, jaka branża najbardziej by Cię satysfakcjonowała, do jakiej pracy masz odpowiednie kwalifi kacje lub też w jakim zawodzie chciałbyś zdobyć nowe doświadczenie. Pracodawcy bardzo często poszukując kandydata do pracy, zwracają się do swoich pracowników, znajomych, rodziny z prośbą o polecenie danej osoby na oferowane stanowisko. Tą drogą możesz dowiedzieć się o wolnych miejscach pracy w danej firmie, o zmianach na stanowiskach czy o otwieranych filiach. PRAKTYKA, STAŻ, WOLONTARIAT Odbycie darmowej praktyki, stażu lub bycie wolontariuszem może być dużą szansą na zdobycie pracy. Pracodawca, poszukując pracownika na wolne miejsce pracy, w pierwszej kolejności zwróci się do osoby, która już się sprawdziła przez jakiś czas, poznała specyfikę funkcjonowania firmy, zdobyła podstawowe umiejętności związane z danym stanowiskiem pracy. Nie traci bowiem czasu na przeszkolenie pracownika, który od razu może przystąpić do realizacji przydzielonych mu obowiązków. PAMIĘTAJ: pomimo tego że poruszanie się po ukrytym rynku pracy daje większe szanse znalezienia pracy, nie oznacza to, że masz zrezygnować z poszukiwania pracy wśród ofert jawnego rynku.
14 OGŁOSZENIA PRASA CODZIENNA INTERNET: portale/serwisy z ofertami pracy, strony firm/ instytucji, strony agencji zatrudnienia, portale społecznościowe (Profeo, Golden Line, Facebook), Biuletyn Informacji Publicznej BIP, Biuletyn Służby Publicznej PRASA SPECJALISTYCZNA I BRANŻOWA RADIO I TV: audycje i programy, telegazeta SŁUPY OGŁOSZENIOWE: w centrach handlowych, na ulicach, w witrynach sklepów, gazetkach, etc. To najpopularniejsza forma szukania pracy. Wybiera ją aż 87% osób poszukujących pracy. Co miesiąc w gazetach całego kraju ukazuje się około 10 tys. ofert. Wiele z nich zawiera dokładne wymagania odnośnie umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Na ogół informacje odnośnie wymagań stanowią opis kandydata idealnego, a o takiego zazwyczaj trudno. Zadurza się również, że osoby spełniające 100% postawione wymagania z jakichś powodów posady nie otrzymają (np. wygórowane wymagania, nieodpowiednie cechy osobowości, inna wizja pracy niż oczekiwana). Wówczas szansę mają ci, którzy nie spełniają wszystkich kryteriów, ale uzupełniają te posiadane o odpowiednie cechy charakteru, postawy, motywację do pracy, czy wizję wykonywania pracy zbieżną z tym, czego oczekuje pracodawca. Korzystaj również z pism specjalistycznych i branżowych. Można znaleźć tam ogłoszenia tylko z określonego interesującego sektora. Niejednokrotnie audycje na temat rynku pracy nadają stacje radiowe i telewizyjne. Emitowane programy dotyczą tematyki związanej z sytuacją na rynku pracy, tzw.,,zawodów przyszłości", rozwijających się branż i tych sektorów gospodarki, które oferują zatrudnienie. Programy, mają też zachęcać ludzi do działania, wskazywać im drogę do znalezienia pracy, pokazać sposoby, za pomocą których można osiągnąć sukces zawodowy. Zdarza się, że w audycjach prezentowane są niejednokrotnie aktualne ogłoszenia o wolnych stanowiskach pracy.
15 Podstawową zaletą tej formy jest przede wszystkim aktualność. POSZUKUJĄC PRACY POPRZEZ OGŁOSZENIA DOBRZE KIEROWAĆ SIĘ KILKOMA ZASADAMI: Uważnie czytać ofertę i realistycznie oceniać swoje szansę, Zanim się prześle swoje CV, należy zebrać informacje o firmie, która daje ogłoszenie, Odpowiadać na ogłoszenia jak najszybciej, ale umawiać się na jak najdalszy termin. CZYTAJĄC OGŁOSZENIA ZWRACAJ UWAGĘ: KTO JEST AUTOREM OGŁOSZENIA? Sam pracodawca, czy może agencja doradztwa personalnego lub zatrudnienia prowadząca rekrutację w jego imieniu. Jeśli to pracodawca postaraj się pozyskać jak najwięcej informacji o firmie (jak długo istnieje, czy ma wymiar lokalny, czy posiada inne oddziały, ile osób zatrudnia, czym dokładnie się zajmuje, jakie ma osiągnięcia). Jeśli znasz osoby tam pracujące postaraj się z nimi porozmawiać na temat warunków pracy, perspektyw rozwoju, atmosfery. Im więcej się dowiesz tym lepiej będziesz przygotowany do rozmowy kwalifikacyjnej w trakcie której pracodawca bardzo często pyta o te kwestie i pozwala zadać również dodatkowe pytania samemu ubiegającemu się o pracę. MIEJSCE ZAMIESZCZENIA OFERTY: Firmy zamieszczające ogłoszenia w znanych tytułach prasowych lub sprawdzonych serwisach pracy, muszą przejść weryfikację danych adresowych, czy NIP. Dodatkowym czynnikiem przemawiającym za korzystaniem ze sprawdzonych serwisów pracy jest to, że firmy, które zamieszczają tam ogłoszenia rekrutacyjne, muszą wnieść opłatę (za ogłoszenie, za rekrutację, za przeszukanie bazy CV), a to już samo w sobie jest potwierdzeniem, że firma rzeczywiście poszukuje pracownika i podchodzi do tego poważnie. TREŚĆ OFERTY: Ogłoszenia wiarygodnych pracodawców charakteryzują się dopracowaną treścią oraz odpowiednio dobraną szatą graficzną. W większości firm nad rekrutacją nowych pracowników pracują specjaliści, którzy dbają o właściwy przekaz informacji kandydatom. Oferty pracy wychodzące od rzetelnych pracodawców są dopracowane pod każdym względem: prawnym, merytorycznym. Ogłoszenie powinno zawierać wiarygodne informacje. Żadnych obietnic łatwego i szybkiego zarobku. Powinno być zredagowane solidnie i budzić zaufanie. Z jednej strony podane są wymagania względem kandydata, a z drugiej oferta firmy. RODZAJ OFERTY: Częste ukazywanie się podobnej oferty pracy może oznaczać, że firma ma kłopoty z pozyskaniem pracowników lub jest duża rotacja na danym stanowisku. Jeśli zobaczysz interesujące Cię ogłoszenie, sprawdź, czy nie ukazywało się przez ostatni rok co tydzień. Jeśli
16 szukasz stałej pracy, to unikaj ogłoszeń, z których jasno wynika, że jest to praca dodatkowa. Wszystkie ogłoszenia ze sztucznymi zachętami do podjęcia pracy, typu: tylko u nas, ogromne zyski, 10 tys. w miesiąc bez wysiłku mogą oznaczać, że na dane stanowiska brak jest chętnych, a to są tylko obietnice. Kobiety szczególnie muszą uważać na ogłoszenia, które pod pozorem dobrej oferty kryją w sobie zagrożenia. Jak można wierzyć w ogłoszenie typu: kelnerki do klubu bez znajomości języka? Wszyscy są narażeni na wykorzystywanie w pracy. Szczególnie uważnie należy podchodzić do ofert z innych krajów. Polacy wykorzystywani są na plantacjach, na budowach, a kobiety w klubach nocnych. Warto zapoznać się ze stroną na której znajdziemy informacje, co należy zrobić przed wyjazdem do pracy i jak uniknąć pracy przymusowej. NAZWĘ STANOWISKA I ZAKRES OBOWIĄZKÓW: Przeczytaj dokładnie nazwę stanowiska oraz zakres obowiązków, które będą należały do osoby zatrudnionej: nie sugeruj się wyłącznie nazwą często zadania przypisane danej funkcji różnią się znacznie w poszczególnych firmach. Wiedząc, czym zajmować się będzie przyszły pracownik, przemyśl, czy odpowiada to Twoim aspiracjom i planom zawodowym. Czy zadania, które będziesz musiał wykonywać, spełniają Twoje oczekiwania? Jeśli masz wątpliwości zastanów się. Nie ma sensu narażać się na wydatki związane ze staraniem się o stanowisko, które tak naprawdę Cię nie interesuje. WYMAGANIA WOBEC KANDYDATA: Przeanalizuj dokładnie wymagane cechy i porównaj je z tymi, które posiadasz. Jakim doświadczeniem możesz się zaprezentować, w jaki sposób możesz wykorzystać swoje umiejętności do wykonywania powierzanych zadań i obowiązków. FORMA I TERMIN ODPOWIEDZI NA OFERTĘ: Informacje te można najczęściej odnaleźć na końcu oferty wraz z upływem terminu składania dokumentów. Trzymaj się zawsze wyznaczonych terminów i wymaganej formy. Nie zawsze jest to przecież osobiste złożenie dokumentów u pracodawcy. Nie warto na tym etapie zwracać na siebie uwagi pracodawcy tym, że nie znamy ustaleń pracodawcy wynikających z oferty. Pamiętaj o zawarciu w dokumentach aplikacyjnych formułki o zgodzie na przetwarzanie danych osobowych NAZWĘ STANOWISKA I ZAKRES OBOWIĄZKÓW: nie sugeruj się wyłącznie nazwą stanowiska często zadania przypisane danej funkcji różnią się znacznie w poszczególnych firmach. Wiedząc, czym zajmować się będzie przyszły pracownik, przemyśl, czy odpowiada to Twoim aspiracjom i planom zawodowym. Czy zadania, które będziesz musiał wykonywać, spełniają Twoje oczekiwania? Jeśli masz wątpliwości zastanów się. Nie ma sensu narażać się na wydatki związane ze staraniem się o stanowisko, które tak naprawdę Cię nie interesuje. Szczególną uwagę zwróć na wymagania wobec kandydata
17 JAK ODRÓŻNIĆ ZŁE OGŁOSZENIE OD DOBREGO DOBRE OGŁOSZENIE: zamieszczone jest w wiarygodnym i sprawdzonym miejscu (ogłoszenia płatne), precyzyjnie określa wymagania od kandydata, zawiera dokładny opis obowiązków, określa korzyści, jakie wynikają z podjęcia pracy, idealne ogłoszenie zawiera dodatkowo informację o zarobkach oraz dodatkowych uposażeniach. ZŁE OGŁOSZENIE: niewiadomego pochodzenia, darmowe, zawiera jedynie lakoniczne informacje, występują w nim błędy ortograficzne i stylistyczne, brak danych kontaktowych, podany jedynie darmowy adres owy lub tylko nr telefonu komórkowego, brak sformułowania wymagań i określenia obowiązków, zawiera tylko informację o zarobkach, szczególnie ze sformułowaniami typu: łatwo zarobisz, ukazywało się wielokrotnie, zwłaszcza w krótkim okresie czasu (oznacza to dużą rotację pracowników lub brak chętnych). SPRAWDŹ KONIECZNIE: reputację pracodawcy, wiarygodność pośrednika pracy, szczególnie jeśli zatrudnienie wymaga wyjazdu do innego kraju, czy jest to praca legalna, jakie są warunki pracy. NIE POPADAJ OD RAZU W EUFORIĘ! O DOBRĄ PRACĘ TRZEBA SIĘ POSTARAĆ OFERTY, KTÓRE PRACY NIE OFERUJĄ? Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy mówi, iż od osoby poszukującej pracy nie można pobierać opłat za czynności związane z pośrednictwem pracy. Jednak pojawia się wiele ofert, mających na celu zwabienie i wyłudzenie od nieświadomych tego przepisu osób pieniędzy. Najczęściej to oferty związane z pracami chałupniczymi. W zamian za wysłane na konto oferenta pieniądze osoba otrzymuje zazwyczaj kserokopię katalogu firm poszukujących chałupników. Zazwyczaj firmy te nie istnieją lub ich oferty są nieaktualne. To bardzo sprytny mechanizm. Prac chałupniczych poszukują w większości osoby niezbyt rozeznane w realiach rynku pracy, więc łatwo je skusić taką ofertą. Ponadto kwota, jaką trzeba zapłacić nie jest zbyt wysoka: od 10 do 30 zł. Nie ma nawet podstawy do oskarżenia oszusta, ponieważ nie pobiera on opłat za pośrednictwo pracy, a jedynie refunduje sobie koszty druku i wysyłki katalogu.
18 NIGDY NIE ODPOWIADAJ NA OFERTĘ JEŚLI WYMAGANA JEST ODPŁATNOŚĆ NAWET SYMBOLICZNA! SZYFR PRACODAWCÓW Poniżej kilka przykładów jak interpretować najczęściej pojawiające się w ogłoszeniach sformułowania pracodawców. Poniższe wskazówki pomogą rozszyfrować intencje pracodawców szukających nowych pracowników. a) INFORMACJE O FIRMIE Firma pilnie poszukuje pracownika : oznacza to tylko tyle, że osoby, które mają np. 3-miesięczny okres wypowiedzenia, nie mają szans na zatrudnienie u tego pracodawcy. Taka oferta jest kierowana do tych osób, które mogą podjąć pracę najpóźniej w ciągu 2-3 tygodni. W związku z dynamicznym rozwojem firmy : jest to informacja, że firma faktycznie tworzy nowe miejsca pracy, najczęściej w wyniku rozszerzenia swojej działalności na inne regiony Polski lub też z powodu znacznego zwiększenia sprzedaży. Jeśli potrafisz ciężko pracować i chcesz dobrze zarabiać : jest to oferta dla osób, które od dłuższego czasu poszukują pracy i godzą się, by pracować zarówno bez umowy o pracę, jak i bez określonego wynagrodzenia. b) WYMAGANIA Wbrew pozorom kolejność wymagań stawianych przyszłym pracownikom nie jest przypadkowa. Im bardziej konkretne stanowisko (np. technolog żywności), tym bardziej konkretne wymagania. W takim przypadku pracodawca szuka ludzi o sprofilowanym wykształceniu i takim samym doświadczeniu. Inaczej sprawa wygląda wtedy, gdy firma poszukuje np. handlowców. Jeśli na pierwszym miejscu pracodawca stawia wymóg 2-letniego doświadczenia, to tak rzeczywiście jest. Kwestia wykształcenia schodzi na dalszy plan. Znajomość języka angielskiego lub niemieckiego : jest to informacja dla nas, że preferowana jest znajomość języka angielskiego, potem niemieckiego. Angielski mile widziany : znajomość tego języka będzie dodatkowym atutem, ale nie warunkiem koniecznym. Sformułowanie to informuje nas także o tym, że na obsadzanym stanowisku styczność z językiem angielskim będzie sporadyczna. Może być to istotne dla tych osób, które chcą pracować w środowisku międzynarodowym lub też mieć możliwość stałej konwersacji w tym języku. Jeśli więc zna się biegle dwa języki obce, nie warto wysyłać swojego CV tylko po to, by od czasu do czasu odebrać telefon i powiedzieć Hello. Firma zatrudni młodych, energicznych, ze średnim wykształceniem. Po pierwsze, można się domyślać, że pracodawca szuka ludzi w określonym przedziale wiekowym: lat, jeśli nie stawia wyraźnego wymogu dot. doświadczeń zawodowych. Jeśli jednak taki wymóg istnieje, przedział wieku przesuwa się do lat. Po drugie: niezależnie od nazwy stanowiska głównym zajęciem takiego pracownika będzie prowadzenie sprzedaży. Po trzecie, istnieje duże
19 prawdopodobieństwo, że oferowane wynagrodzenie nie jest wysokie i dodatkowo uzależnione od wyników pracy. Samodzielność, dyspozycyjność : niewątpliwe w tej firmie nie będzie można liczyć na ośmiogodzinny czas pracy; dodatkowo pracownik będzie rozliczany z efektów pracy, a nie np. ze swej punktualności. Własna działalność gospodarcza : zdarza się, że nawet najlepsze firmy nie decydują się na zatrudnienie pracowników na podstawie umowy o pracę. Czynią to z różnych powodów, najczęściej jednak z powodów ekonomicznych. Taka oferta nie jest na pewno kierowana do tych, dla których poczucie bezpieczeństwa jest cenniejsze niż pieniądze. Wiele osób nie chce podejmować takiego ryzyka, ponieważ obawia się, że pracodawca będzie traktować pracownika tymczasowo i nieprofesjonalnie. Czasami warto przyjrzeć się takim ofertom. Jeśli warunki współpracy są rozsądne, warto zaryzykować. Odporność na stres : jest to bardzo ciekawa wskazówka dla potencjalnych pracowników. Przede wszystkim firma szuka osoby o silnej osobowości, która potrafi działać w sytuacjach, w których wymaga się szybkiego podejmowania trafnych decyzji, w których napotyka się nieoczekiwane przeszkody, a nieprzewidywalność sytuacji w dniu jutrzejszym jest już normą w organizacji tej firmy. Odporność na stres czasami pojawia się w wymaganiach na stanowisku sekretarki. Zazwyczaj w takiej sytuacji kandydatka na to stanowisko musi sobie zdawać sprawę, że jej bezpośredni przełożony nie należy do osób łagodnych i delikatnych. Z niepełnosprawnością zatrudnię : dużo lepiej brzmiałoby sformułowanie mile widziane osoby niepełnosprawne. Niestety, mimo iż sformułowanie wskazuje na niską kulturę autora oferty oraz zapewne niską kulturę firmy, wiele osób niepełnosprawnych odpowiada na takie oferty. Wynika to z braku wiary we własne możliwości i z chęci pracy u pracodawcy, o którym z góry wiadomo, że jest nastawiony na zatrudnienie osoby niepełnosprawnej. Co można jednak jeszcze wyczytać z tak sformułowanego kryterium? Wiele wskazuje na to, że oferta dotyczy pracy w zakładzie pracy chronionej, a nie na otwartym rynku. Być może oferta pochodzi jednak od pracodawcy z otwartego rynku pracy, jednak i tak można się spodziewać, że pracownik będzie traktowany przedmiotowo wyłącznie jako źródło korzyści finansowych związanych z refundacją wynagrodzeń osób niepełnosprawnych, a nie jako jednostka, której zalety zawodowe i osobiste mają przyczynić się do rozwoju firmy. c) CO OFERUJE PRACODAWCA Stabilne warunki zatrudnienia : przyszły pracodawca oferuje umowę o pracę. Atrakcyjne wynagrodzenie : bardzo często jeśli oferta pracy dotyczy stanowiska handlowego, płaca składa się albo z samej prowizji, albo ze stałej pensji i prowizji. Atrakcyjne wynagrodzenie to pojęcie względne. Na stanowiskach menedżerskich zawsze jest to wynagrodzenie stałe, dosyć często także dochodzą do tego premie lub prowizje. Możliwość rozwoju zawodowego : określenie często nadużywane. Dla większości osób rozwój zawodowy to przede wszystkim możliwość awansu i możliwość zdobycia nowych doświadczeń. Oczywiście każda nowa praca to nowe doświadczenie, ale jeśli planujemy swoją karierę zawodową, licząc u przyszłego pracodawcy na awans, musimy sprawdzić, jak duża jest to firma.
20 Obecnie raczej trudno nam będzie piąć się w górę, jeśli firma szukająca pracownika jest małym, kilkuosobowym oddziałem w Szczecinie. Praca w młodym zespole : jeśli mamy ponad czterdzieści lat i czujemy się młodo, wyślijmy nasze CV, ale jeśli nie, to po prostu szkoda czasu. A MOŻE WŁASNA OFERTA? To sposób raczej rzadko wykorzystywany przez osoby poszukujące pracy, podczas gdy praktyka wskazuje, że pracodawcy często zanim sami zdecydują zamieścić ogłoszenie wertują ogłoszenia zamieszczone w gazetach w rubryce Szukam pracy. Z tych względów warto przyswoić sobie kilka istotnych informacji na ten temat. Własną ofertę można zamieścić: w gazecie, na ogólnodostępnej tablicy ogłoszeniowej, rozdając znajomym i prosząc ich o jej rozpowszechnienie, wysyłamy pracodawcom lub zostawiamy w odwiedzanych miejscach pracy, ogłosić w lokalnej rozgłośni radiowej i innych środkach masowego przekazu. PRAWIDŁOWA OFERTA KANDYDATA DO PRACY POWINNA ZAWIERAĆ INFORMACJE O TYM: 1. Kto poszukuje pracy 2. Jakiej pracy poszukuje 3. Sposób kontaktu z kandydatem PRZYKŁADY: Młoda dyspozycyjna, energiczna, z obsługą komputera, szuka pracy stałej, tel. 52. Programista komputerowy. Tel.. Podejmę pracę dodatkową popołudniami.
21 URZĄD PRACY STAŻ EURES POŚREDNICTWO PRACY: kontakt z pośrednikiem pracy w sprawie pozyskania aktualnie posiadanych przez urząd ofert DOFINANSOWANIE STUDIÓW PODYPLOMOWYCH DOFINANSOWANIE STUDIÓW PODYPLOMOWYCH SZKOLENIA ZAWODOWE: grupowe lub w trybie indywidualnym PRACE INTERWENCYJNE, ROBOTY PUBLICZNE, PRACE SPOŁECZNIE UŻYTECZNE PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE DOROSŁYCH: praktyczna nauka zawodu dorosłych lub przyuczenie do pracy dorosłych SFINANSOWANIE KOSZTÓW EGZAMINÓW I LICENCJI Do urzędu pracy swoje kroki kieruje każda osoba bezrobotna. Najczęściej po to, by starać się o zasiłek lub ubezpieczenie zdrowotne. Wbrew swojej nazwie głównym zajęciem tych urzędów nie jest znajdowanie pracy, lecz wypłacanie zasiłków. Urzędy pracy nie potrafią pomóc w znalezieniu zatrudnienia zbyt wielu bezrobotnym. Niemniej w rejonach o szczególnie dużej stopie bezrobocia jest to właściwie jedyne miejsce, w którym pojawiają się jakiekolwiek oferty. Zwłaszcza tam, gdzie są środki na specjalne programy, np. aktywizujące bezrobotnych absolwentów, osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy np. grupa osób w wieku 50+, matki samotnie wychowujące dzieci. Warto, więc dowiedzieć się, czy w powiatowym urzędzie pracy są środki na skorzystanie z realizowanych w urzędzie programów wsparcia. PORADNICTWO ZAWODOWE: praca z doradcą zawodowym indywidualnie bądź poprzez udział w grupowych warsztatach DOKUMENTY WYMAGANE DO REJESTRACJI OSÓB BEZROBOTNYCH LUB POSZUKUJĄCYCH PRACY: dowód osobisty lub inny dokument tożsamości z potwierdzeniem zameldowania; numer NIP; dyplom uzyskania tytułu zawodowego, świadectwo ukończenia szkoły, studiów, zaświadczenie ukończonych kursach, szkoleniach; dokumenty świadczące o zatrudnieniu lub wykonywaniu pracy zarobkowej, takie jak świadectwa pracy, inne dokumenty poświadczające okresy zatrudnienia; decyzja o wykreśleniu z ewidencji działalności gospodarczej w przypadku osób, które prowadziły taką działalność, zaświadczenie z ZUS o okresie opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy z podaniem podstawy wymiaru składek; REGON oraz EKD, PKD; książeczka wojskowa lub zaświadczenie z WKU o okresie odbywania służby wojskowej, w przypadku osób zwolnionych ze służby wojskowej; orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, w przypadku osób niepełnosprawnych;
22 zaświadczenie z urzędu gminy o powierzchni przeliczeniowej gospodarstwa rolnego oraz decyzja z KRUS o niepodleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników, w przypadku osób które posiadają gospodarstwo rolne lub są współmałżonkami rolników; świadectwo zwolnienia z zakładu karnego, w przypadku osób rejestrujących się po odbyciu kary pozbawienia wolności; wypełniona karta rejestracyjna bezrobotnego (w urzędach pracy, które tego wymagają). Pamiętaj, że posiadając status osoby bezrobotne/ lub poszukującej pracy oprócz przysługujących praw posiada się jeszcze szereg OBOWIĄZKÓW: przedstawienie w dniu rejestracji danych osobowych, informacji oraz dokumentów niezbędnych do ustalenia statusu i uprawnień oraz informowanie powiatowego urzędu pracy w terminie 7 dni o wszelkich zmianach danych zawartych w karcie rejestracyjnej oraz o zmianach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu bezrobotnego i członków jego rodziny; zgłaszanie się do właściwego powiatowego urzędu pracy w wyznaczonych terminach w celu przyjęcia propozycji odpowiedniej pracy lub innej formy pomocy proponowanej przez urząd lub w innym celu określonym przez urząd pracy, w tym potwierdzenia swojej gotowości do podjęcia zatrudnienia; przyjmowanie propozycji zatrudnienia, do którego ma wystarczające kwalifikacje lub doświadczenie zawodowe albo może ją wykonywać po uprzednim szkoleniu lub przygotowaniu zawodowym, jego stan zdrowia pozwala mu na wykonywanie tego zatrudnienia, łączny czas dojazdu do miejsca pracy i z powrotem środkami komunikacji publicznej nie przekracza 3 godzin, a miesięczne wynagrodzenie brutto jest nie mniejsze niż minimalne wynagrodzenie za pracę w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy; poddanie się badaniom lekarskim lub psychologicznym, mającym na celu ustalenie zdolności do pracy lub udziału w innej formie pomocy proponowanej przez urząd; zawiadomienie w ciągu 7 dni powiatowy urząd pracy o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub pozarolniczej działalności oraz o zaistnieniu okoliczności powodujących utratę statusu bezrobotnego albo utratę prawa do zasiłku; zawiadomienia urzędu w ciągu 7 dni o uzasadnionej przyczynie niestawienia się w wyznaczonym terminie; powiadomienie właściwego urzędu pracy o sytuacjach powodujących brak gotowości do podjęcia zatrudnienia, powiadomienie właściwego powiatowego urzędu pracy o każdej zmianie miejsca zameldowania lub pobytu (poprzez zgłoszenie się w terminie 14 dni od dnia zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu do powiatowego urzędu pracy); powiadamiania urzędu pracy o wyjeździe za granicę lub o pozostawaniu w sytuacji powodującej brak gotowości do podjęcia zatrudnienia; przedstawiania zaświadczenia o niezdolności do pracy wskutek choroby na druku ZUS ZLA, z wyjątkiem bezrobotnego odbywającego leczenie w zamkniętym ośrodku odwykowym;
23 w przypadku czasowej niezdolności do pracy, powiadomienie właściwego powiatowego urzędu pracy w terminie 2 dni od daty wystawienia zaświadczenia oraz dostarczenie tego zaświadczenia niezwłocznie po ustaniu przyczyny niezdolności do pracy; powiadomienia o udziale w szkoleniu finansowanym z publicznych środków unijnych i krajowych organizowanym przez inny podmiot niż urząd pracy, w którym dana osoba jest zarejestrowana, w terminie 7 dni przed dniem rozpoczęcia szkolenia; składanie lub przesyłanie powiatowemu urzędowi pracy pisemnego oświadczenia o przychodach oraz innych dokumentów niezbędnych do ustalenia jego uprawnień do świadczeń przewidzianych w ustawie, w terminie 7 dni od dnia uzyskania przychodów; zwrócenie nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji. UPRAWNIENIA osoby bezrobotnej w powiatowym urzędzie pracy: korzystanie nieodpłatnie z usług rynku pracy, takich jak: pośrednictwo pracy na terenie kraju i za granicą, poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa (zarówno indywidualna jak i grupowa), udział w zajęciach klubu pracy i innych warsztatach aktywizacyjnych; ubieganie się o szkolenia finansowane ze środków Funduszu Pracy lub pożyczkę szkoleniową, czy sfinansowanie studiów podyplomowych; ubieganie się o korzystanie z innych form i instrumentów wsparcia, takich jak staże, przygotowanie zawodowe dorosłych, roboty publiczne, prace interwencyjne, jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej, prace społecznie użyteczne, o ile spełnia konieczne warunki formalne; ubieganie się również o inne, finansowe formy wsparcia, takie jak: stypendium na kontynuowanie nauki; dodatek aktywizacyjny w przypadku podjęcia przez bezrobotnego z prawem do zasiłku zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej; refundacja kosztów opieki nad dzieckiem do lat 7 lub osobą zależną; zwrot kosztów dojazdu do pracodawcy zgłaszającego ofertę pracy, na badania lekarskie lub psychologiczne, a także o zwrot kosztów przejazdu do miejsca pracy, odbywania stażu, przygotowania zawodowego dorosłych oraz zajęć w zakresie poradnictwa zawodowego lub pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy; zwrot kosztów zakwaterowania w miejscu pracy, jeżeli w wyniku skierowania przez powiatowy urząd pracy bezrobotny podjął pracę, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych w miejscowości, do której czas dojazdu i powrotu wynosi łącznie ponad 3 godziny dziennie; objęcie jej powszechnym obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym, jeżeli nie podlega takiemu ubezpieczeniu z innego tytułu.
24 NIE TYLKO POWIATOWE URZĘDY PRACY Wsparciem w zakresie poszukiwania pracy służą nie tylko Powiatowe Urzędy Pracy. Wśród innych instytucji rynku pracy (i nie tylko) są również: WOJEWÓDZKIE URZĘDY PRACY I CENTRA INFORMACJI I PLANOWANIA KARIERY ZAWODOWEJ specjalizujące się w informacji i doradztwie zawodowym. W CIiPKZ pracują doradcy zawodowi (również z wykształceniem psychologicznym), którzy udzielają informacji i porad mających na celu rozpoznanie predyspozycji zawodowych, zaplanowanie ścieżki rozwoju zawodowego oraz pomoc w rozwiązaniu problemów, dotyczących poszukiwania pracy, wyboru zawodu czy kierunku szkolenia. CIiPKZ organizuje i prowadzi warsztaty z zakresu samopoznania, sposobów poszukiwania pracy i przygotowania dokumentów aplikacyjnych, walki ze stresem, podstaw asertywności, negocjacji i zarządzania czasem, na które można zapisać się telefonicznie lub przychodząc osobiście do wybranej z placówek CIiPKZ na terenie województwa. Osoby bezrobotne i poszukujące pracy mogą znaleźć w CIiPKZ materiały, informatory i opracowania o zawodach, trendach na rynku pracy oraz możliwościach kształcenia, instytucjach szkoleniowych, sposobach poszukiwania pracy i zakładania własnej firmy. W CIiPKZ udostępniana jest także prasa codzienna, komputery z dostępem do Internetu, filmy o zawodach, programy komputerowe dotyczące planowania kariery zawodowej. Usługi CIiPKZ są bezpłatne. Mogą z nich korzystać wszystkie osoby, które ukończyły 18 lat. OCHOTNICZE HUFCE PRACY. W strukturze Ochotniczych Hufców Pracy znajdują się jednostki zajmujące się pośrednictwem pracy, doradztwem zawodowym i informacją zawodową oraz szkoleniami zawodowymi. Są nimi Centra Edukacji i Pracy Młodzieży, Młodzieżowe Biura Pracy i ich filie, Kluby Pracy i ich filie, Mobilne Centra Informacji Zawodowej, Młodzieżowe Centra Kariery, Punkty Pośrednictwa Pracy, Ośrodki Szkolenia Zawodowego. GMINNE CENTRA INFORMACJI Baza adresowa Centrów w województwie kujawsko pomorskim dostępna pod adresem: OFEROWANE USŁUGI: pomoc w redagowaniu dokumentów aplikacyjnych, wniosków o pożyczkę, pomoc w pisaniu biznesplanów, poradnictwo indywidualne i grupowe dla młodzieży i absolwentów poszukujących pracy, udzielanie informacji o ofertach pracy, udzielanie informacji edukacyjnej i zawodowej, udzielanie informacji o rozpoczynaniu działalności gospodarczej (doradztwo prawne).
25 BIURA KARIER Działają przy uczelniach wyższych. Do ich zadań należy służenie informacją oraz radą głównie studentom i absolwentom. Pomagają im przejść z etapu nauki do poszukiwania zatrudnienia oraz prawidłowego funkcjonowania na współczesnym rynku pracy. Prowadzą doradztwo zawodowe, dostarczają informacji o rynku pracy, aktywnie poszukują i udostępniają oferty pracy stałej i czasowej oraz praktyk, organizują spotkania z pracodawcami. ORGANIZACJE SPOŁECZNE, KLUBY I STOWARZYSZENIA Warto utrzymywać kontakt z tymi placówkami gdyż często utrzymują one relacje z innymi instytucjami, które mogą poszukiwać nowych pracowników. Często organizacje te prowadzą działalność szkoleniową z myślą o osobach poszukujących pracy. POŚREDNICTWO PRACY AGENCJE ZATRUDNIENIA AGENCJE PRACY TYMCZASOWEJ AGENCJE I BIURA DORADZTWA PERSONALNEGO Działają przede wszystkim w dużych miastach, gdzie jest większy ruch na rynku pracy. Skupiają się zwykle na wyselekcjonowanych grupach pracowników, najczęściej kadrze kierowniczej i pracownikach administracyjnych lub sezonowych lub tymczasowych. Pracę stałą lub czasową mogą w ten sposób znaleźć księgowe, asystentki, kadrowe, sekretarki, pracownicy produkcyjni lub sezonowi. Zdarzają się też agencje, które skupiają się na określonej grupie wiekowej, np. młodzieży czy absolwentach. Dla agencji właściwym klientem jest firma szukająca pracowników - ona pokrywa koszt rekrutacji, z nią agencja podpisuje umowę i wobec niej zobowiązuje się, że jeśli polecana przez agencje osoba się nie sprawdzi, nieodpłatnie znajdzie następną na to miejsce. PAMIĘTAJ POLSKIE PRAWO ZABRANIA POBIERANIA OPŁAT OD OSÓB SZUKAJĄCYCH PRACY, NIE KORZYSTAJ Z USŁUG BIUR CZY AGENCJI, KTÓRE ŻĄDAJĄ OD CIEBIE OPŁATY! Zanim wybierzesz agencję sprawdź jakiego rodzaju pracowników poszukuje - szukając pracy np. nauczyciela nie warto zwracać się do agencji, która zajmuje się poszukiwaniem pracowników z branży IT. Większość agencji ma już swoje strony internetowe, które na ogół zawierają oferty pracy i dają możliwość zostawienia swoich danych i CV. Zostawiając swoje dane pamiętaj o dokładnym określeniu stanowiska, o które się ubiegasz - agencji trudno będzie znaleźć ofertę dla ciebie, jeśli dokładnie nie określisz co chciałbyś robić.
26 Praca tymczasowa jest dobrym rozwiązaniem, gdy nie ma innej możliwości podjęcia pracy. Może to być praca sezonowa, zastępstwo za chorego lub przebywającego na urlopie pracownika. Może dotyczyć pracy fizycznej lub wymagającej określonych kwalifikacji zawodowych np. z zakresu prowadzenia biura lub księgowości. Dzięki tej formie pracy można zdobyć doświadczenie, a z czasem może ono zamienić się w stałe zatrudnienie. Przed skorzystaniem z usług jakiejkolwiek niepublicznej instytucji pośrednictwa pracy warto zorientować się, czy jest ona jednostką działającą legalnie i czy posiada wpis do REJESTRU AGENCJI ZATRUDNIENIA prowadzonego przez Wojewódzkie Urzędy Pracy. Rejestr Agencji Zatrudnienia jest dostępny pod adresem:
27 SIEĆ KONTAKTÓW Najłatwiej i najtaniej jest znaleźć pracę przez znajomych. Taką formę rekrutacji wolą też pracodawcy. Za kandydatem, bowiem stoi opinia pracownika, który już pracuje i który zna warunki, jakie oferuje firma. Można się, więc spodziewać, że pracownik nie poleci osoby, która nie spełnia warunków firmy. W Polsce szukanie pracy w ten sposób w wielu środowiskach uchodzi za niemoralne, bo wiąże z niechlubnymi czasami, w których dobra posada zależała nie od umiejętności, a od dobrych pleców". Znalezienie dobrego pracownika także i u nas nie jest proste, zwłaszcza, że zmieniły się kryteria doboru kadr. Toteż wielu pracodawców - zanim da ogłoszenie do prasy lub biura pracy najpierw poprosi o pomoc w znalezieniu pracownika wśród swoich znajomych lub współpracowników. Tym samym dana osoba jest wstępnie weryfikowana przez osobę polecającą, bo żaden pracownik nie poleci szefowi, kogoś o kim będzie wiedział, że do danej pracy się nie nadaje. Osoby znające kandydata z dobrej strony mogą udzielić mu odpowiednich rekomendacji, a poza tym mają najlepsze informacje o procesie rekrutacji w firmie, w której pracują. Pracodawcy często nawet ze względów ekonomicznych (nie ponoszą kosztów rekrutacji) szukają przyszłych pracowników spośród osób poleconych. Dlatego też dobrze mówić wszystkim dookoła, że szuka się pracy na interesującym stanowisku. Dobrze też określić swoje oczekiwania odnośnie warunków wykonywania pracy jeśli wiemy, że nie interesuje nas praca np. w trybie zmianowym, to dobrze o tym wspomnieć. Poszukiwania pracy tą metodą są najbardziej efektywną/ skuteczną metodą poszukiwania pracy (mająca wiele wspólnego z networkingiem). Budowanie sieci kontaktów opiera się na rozmowie ze znajomymi, rodziną, przyjaciółmi na temat poszukiwania pracy. Jest to bardzo ciężkie zadanie i wymaga dużo taktu, gdyż nieumiejętny dialog może spowodować, że zrazisz do siebie znajomych.
28 Po co tworzyć sieć kontaktów? by wybrać odpowiedni dla siebie zawód, uzyskać informacje o zawodach, aby dostać pracę, aby uzyskać informacje o procesie rekrutacji, by stać się bardziej wydajnym i odnosić sukcesy w pracy, aby znaleźć osoby, które będą mogły Cię polecić przyszłemu pracodawcy, aby uzyskać fachową pomoc w rozwijaniu własnej firmy. Inne korzyści z tworzenia sieci kontaktów wynikają z przenikania informacji o tym, że poszukujesz pracy do osób i środowisk często Ci nieznanych, które dowiedziały się o tym od wspólnych znajomych. NETWORKING Networking to metoda tworzenia sieci kontaktów, dzięki którym dowiadujesz się czegoś więcej o zawodzie, który Cię interesuje, uzyskujesz informacje o pracy, zarządzasz swoją karierą lub dzięki której rozwijasz swoją firmę. Ideę networkingu promują serwisy społecznościowe. Coraz większa liczba profesjonalistów docenia ich siłę. Serwisy te pozwalają nawiązać ciekawe kontakty, a wypowiedzi pojawiające się na ich forach tworzą prawdziwą skarbnicę wiedzy oraz przydatną bazę informacji i doświadczeń. Zarejestrowanie się w portalu społecznościowym może więc pomóc w znalezieniu nowej pracy, poznaniu specjalistów skłonnych do dzielenia się wiedzą, zdobyciu informacji o innych branżach, kontaktach z klientami czy znalezieniu specjalistów z branży. Jak zacząć korzystać ze społeczności sieciowych? Najprościej zarejestrować się w jednym ze znanych serwisów. Dzięki temu uzyskamy dostęp do kontaktów, ofert pracy oraz perspektyw biznesowych na niespotykaną w świecie rzeczywistym skalę i w niespotykanym w świecie rzeczywistym tempie. Portale, wokół których zbierają się społeczności, działają w podobny sposób. Pierwszym krokiem jest rejestracja, dzięki której można stworzyć swój profil. Standardem jest możliwość zamieszczenia swojego zdjęcia, opisu ścieżki kariery i oczekiwań zawodowych. Kolejnym krokiem jest stworzenie swojej listy kontaktów. Najczęściej zaczyna się od znalezienia innych zarejestrowanych użytkowników, których już znamy. Następnie szukamy
29 na forach interesujących nas tematów i przyłączamy się do odpowiadającej nam grupy dyskusyjnej. Dodatkowo serwisy umożliwiają na przykład prowadzenie bloga, zamieszczanie kolejnych zdjęć oraz zbieranie rekomendacji od osób, z którymi pracujemy bądź pracowaliśmy. Przydatnymi funkcjami jest możliwość przeglądania ofert pracy i wyszukiwania szkoleń. Wizerunek w sieci Wiele osób nie zdaje sobie jeszcze sprawy z tego, jak ważny w karierze zawodowej może być wizerunek w sieci. A to właśnie on może nam pomóc albo zaszkodzić w sytuacjach biznesowych. Wszystkie nasze poczynania w Internecie tworzą bowiem swoistego rodzaju archiwum. Każdy może sprawdzić gdzie i na jaki temat się wypowiadaliśmy, kogo znamy, a nawet jak spędzamy wolny czas. Obecnie przed większością spotkań sprawdzamy w Internecie informacje o osobie, którą mamy poznać. To pozwala się lepiej przygotować do rozmowy. Pracodawcy szukają w sieci informacji o potencjalnych pracownikach, a ci sprawdzają, jak pracuje się w firmie, do której chcą złożyć aplikacje. Specjaliści zdobywają poprzez kontakty z sieci intratne kontrakty, a pracownicy działów personalnych znajdują najlepszych kandydatów na poszczególne stanowiska. "Serwisy społecznościowe to skuteczne narzędzie rekrutacji pracowników. Używam ich bardzo często, dzięki czemu jestem w stanie znacząco ograniczyć koszty rekrutacji oraz dotrzeć do wykwalifikowanych specjalistów, których poszukuję, w optymalnym czasie. Dzięki networkingowi udało nam się zatrudnić pracowników, którzy z pewnością sami nie odpowiedzieliby na ogłoszenie prasowe czy internetowe. Wielokrotnie obsadziliśmy w ten sposób stanowiska w Pionie Sprzedaży i Marketingu Produktowego, wymagające specyficznych kwalifikacji, wiedzy biznesowej i znajomości rynku" mówi Jan Piętka, Specjalista ds. Rekrutacji Tech Data Polska Sp. z o.o. Przytoczone za: PRZYKŁADOWE ADRESY PORTALI INTERNETOWYCH I SPOŁECZNOŚCIOWYCH ZAJMUJĄCYCH SIĘ TAKIM SPOSOBEM ROZWOJU KARIERY ZAWODOWEJ:
30 GIEŁDY / TARGI PRACY To spotkania większej ilości pracodawców i osób zainteresowanych podjęciem pracy, trwają 1 2 dni, oferują na specjalnych stoiskach zorganizowanych przez pracodawców różne miejsca pracy. Na targach i giełdach pracy zorientujesz się jakiego rodzaju stanowiska firmy oferują, jakie mają wymagania oraz jak przebiega proces rekrutacji. Większość takich spotkań organizuje się dla studentów i młodych absolwentów, ale na targi może przyjść każdy. Co roku wielkie międzynarodowe koncerny robią takie spotkania w kilku miastach Polski. Udzielają wtedy informacji o możliwości zatrudnienia, drodze kariery i warunkach socjalnych, jakie oferują swoim pracownikom. Firmom zależy na wyłonieniu najzdolniejszych, najbardziej przedsiębiorczych i racjonalnych na karierę studentów. Warto chodzić na giełdy jeszcze w czasie nauki. Podczas rozmowy z przedstawicielem danej firmy można dowiedzieć się, - czego trzeba jeszcze się nauczyć, jakich dodatkowych umiejętności wymaga pracodawca. Giełdy pracy organizowane są przez firmy jednej branży oraz fundacje lub stowarzyszenia zajmujące się środowiskowym pośrednictwem pracy. PAMIĘTAJ! Idąc na targi Zabierz ze sobą swoje CV DNI OTWARTE To mniejsza forma giełdy pracy. Podczas dni otwartych dana firma zaprasza do swojej siedziby wszystkich chętnych do podjęcia w niej pracy. Można wejść nie tylko do pomieszczeń biurowych i hal produkcyjnych, ale też uzyskać informacje o strukturze i zasadach funkcjonowania danego przedsiębiorstwa oraz planach rozwoju, (na jakie stanowisko będą poszukiwani pracownicy, a na jakich są właśnie wolne etaty). Jest to mało jeszcze znana w Polsce forma pozyskiwania pracowników.
31 KONTAKT OSOBISTY Z PRACODAWCĄ To nie tylko źródło informacji, ale przede wszystkim metoda. Próbuj dostać się do pracodawców i porozmawiaj z nimi. Zostaw swoje dokumenty, przypomnij o sobie telefonicznie. Nie zrażaj się, jeśli nie odpowiadają. To sposób dla wytrwałych i odpornych na różne przeciwności i jednocześnie dający większą skuteczność działania pracodawca widzi nasze zaangażowanie i działanie, a nie oczekiwanie, że praca sama przyjdzie. Bezpośrednie zgłoszenia do firm Przygotuj listę firm, w których chciałbyś pracować Przygotuj dokumenty aplikacyjne Aplikacje możesz wysłać pocztą tradycyjną, faxem lub em Dowiedz się czy aplikacja doszła Możesz również przynieść aplikację osobiście Składając dokumenty aplikacyjne w wybranych przez siebie firmach lub instytucjach wyprzedasz przyszłe oferty pracy. Tę formę aktywnego poszukiwania pracy wybierają najczęściej absolwenci szkół pomaturalnych i wyższych uczelni. Stała się ona tak powszechna, że większość składanych tą drogą ofert w ogóle nie jest czytana. Dzieje się tak, dlatego, że absolwenci wysyłają zwykle tą samą aplikację do wszystkich znanych sobie firm, często korzystając przy tym z gotowców". Należy wykonać nieco więcej pracy wstępnej, aby ktoś zainteresował się ofertą. Dowiedzieć się nie tylko o adres firmy i nazwisko osoby zajmującej się rekrutacją, ale też, jaka jest struktura przedsiębiorstwa, ilu mniej więcej pracowników jest zatrudnionych. Warto też zorientować się, jak nazywa się stanowisko, o które kandydat się stara. W ofercie powinna się też znaleźć klauzula, że kandydat wyraża zgodę na zachowanie i przetwarzanie swoich danych. Warto postarać się o dostarczenie oferty osobiście lub, jeśli jest to możliwe, przez Internet. Jeśli praca, o którą kandydat się stara, jest w innym mieście, jedyną drogą jest wysłanie oferty pocztą, co bywa zawodne - list może utknąć w sekretariacie. Wybierając się osobiście do wybranej firmy, dobrze jest zapowiedzieć swoją wizytę.
32 SAMOZATRUDNIENIE Masz pomysł na własny biznes? To świetny sposób by zyskać pracę, stworzyć samodzielnie stanowisko pracy dla siebie a z czasem być może i innych osób. To praca, w której sam jesteś sterem, żeglarzem, okrętem. Nie jest ot jednak metoda dla każdego. Zanim podejmie się decyzje i odpowiednie kroki warto rozważyć, czy rzeczywiście się do tego nadaję. Dobrze przeanalizować szczegółowo posiadane umiejętności, cechy osobowości, zasoby wiedzy i kapitału, które będzie można wykorzystać przy realizacji swojego pomysłu na biznes. Przydatne adresy stron internetowych: WIĘCEJ INFORMACJI NT. ROZPOCZYNANIA WŁASNEJ DZIAŁALNOŚCI GPOSDARCZEJ MOŻNA ZNALEŹC W TECZCE: Zostań przedsiębiorcą
33 Dobrze pamiętać o tym, że znalezienie pracy jest czynnością trudną zarówno w kraju jak i za granicą. Niemniej niektóre sektory europejskiego rynku pracy mogą oferować duże możliwości: chodzi przede wszystkim o sektor turystyki i usługi (usługi finansowe, doradztwo w zarządzaniu, sektor budownictwa, sektor IT i niektóre działy sektora zdrowia), jak również o pracę sezonową w rolnictwie. Warto również pamiętać, iż możliwości podjęcia pracy różnią się w zależności od regionów Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz, że sytuacja zmienia się szybko. PROGRAM EURES jest siecią współpracy publicznych służb zatrudnienia z organizacjami regionalnymi, krajowymi i międzynarodowymi związanymi ze sprawami zatrudnienia (związki zawodowe, organizacje pracodawców, władze lokalne i regionalne) w krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego obejmującego kraje Unii Europejskiej, Norwegię, Islandię i Lichtenstein. Współpraca tych instytucji jest koordynowana przez Komisję Europejską. CELE PROGRAMU EURES: wymiana pomiędzy partnerami sieci EURES wszystkich informacji na temat wolnych miejsc pracy, regionalnych rynków pracy oraz warunków życia i pracy, informacja, doradztwo i konsultacje udzielane osobom poszukującym pracy w krajach EOG, informacja, doradztwo i konsultacje udzielane pracodawcom poszukującym pracownika z krajów EOG, zapewnienie pomocy i doradztwa pracownikom i pracodawcom z terenów przygranicznych, System EURES zawiera bazy danych ofert pracy w krajach EOG oraz bazy danych z informacjami na temat warunków życia i pracy w krajach objętych siecią EURES. Zarówno
PORADNIK AKTYWNEGO POSZUKIWANIA PRACY Białystok, marzec 2008 r. Copyright by RCS Sp. z o.o. WSTĘP Celem niniejszego opracowania jest przekazanie Państwu praktycznych wskazówek dotyczących poruszania się
ROZWÓJ POTENCJAŁU I OFERTY DYDAKTYCZNEJ POLITECHNIKI WROCŁAWSKIEJ Anna Twarda Jestem niepełnosprawny, idę do pracy Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu
Poradnik dla szukających pracy PODZIEL SIĘ WIEDZĄ, TEN E-BOOK TO ŚWIETNY PREZENT DLA PRZYJACIÓŁ, KTÓRY NIC NIE KOSZTUJE! Możesz go wysłać jako specjalny prezent pocztą elektroniczną, możesz go również
Największy Polski Portal Pracy praca praktyki staże przewodnik studenta praktyki 2006 Szukasz praktyk na wakacje? A mo e szukasz pracy, ale nie masz doêwiadczenia zawodowego? Przyda by Ci si laptop? Albo
PRZEWODNIK PRAKTYKI www.pracuj.pl/e-praktyki OFERTY PRACY, PRAKTYK I STAŻY Najszersza oferta praktyk i konkursów dla studentów! Zapoznaj się z naszą ofertą! Szczegóły na stronach: 44 i 45 Czy SYMULATOR
MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ DEPARTAMENT RYNKU PRACY POMOC DLA PRACODAWCÓW I ICH PRACOWNIKÓW OFEROWANA PRZEZ URZĘDY PRACY I/LUB FINANSOWANA Z FUNDUSZU PRACY INFORMATOR 2014 MINISTERSTWO PRACY
Kreowanie świadomej przedsiębiorczości wśród młodych ludzi Podręcznik dobrych praktyk Toruń 2012 Świadoma Przedsiębiorczość Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego
Potrzeby informacyjne pracodawców i instytucji kreujących politykę rynku pracy Łódź 2009 Potrzeby informacyjne pracodawców i instytucji kreujących politykę rynku pracy raport z badań Łódź 2009 Projekt
SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE SŁOWO WSTĘPNE prof. UAM dr hab. Jacek Guliński 1. PIERWSZE KROKI DO ZAŁOŻENIA WŁASNEJ FIRMY, CZYLI JAKĄ FORMĘ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ WYBRAĆ Marcin Błaszyk, Krzysztof Jarosiński
MOJA PRACA P O W I A T O W Y U R Z Ą D P R A C Y W P R Z E M Y Ś L U N R 1 ( 1 0 ) L U T Y 2 0 1 4 TEMAT WYDANIA NIEPEŁNOSPRAWNI SPRAWNI W PRAC Y SZKOLENIA GRUPOWE Prezentujemy szkolenia grupowe, które
Zestaw narzędzi dla instytucji wspierających migrantów na rynku pracy www.migrant-toolkit.eu www.migrant-toolkit.eu 2 Spis treści Rozdział 1: Wstęp Strona 1.1 Czym jest Europejski Pakiet Narzędziowy dla
ABC Biznesu Jak założyć sklep spożywczy Spis treści 2 Pomysł na firmę / 3 1. Klienci sklepu spożywczego / 4 2. Cele i zasoby osobiste / 4 2.1. Wykształcenie i doświadczenie / 4 2.2. Wiedza o własnym produkcie/usłudze
2 Wydawca: Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich OPUS Opracowanie: Zespół Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich OPUS Redakcja: Małgorzata Szewczyk Profesjonalnie działać, skutecznie
Katarzyna Druczak Jak pomóc rozwijać skrzydła? Broszura dla rodziców uczniów gimnazjum Katarzyna Druczak Jak pomóc rozwijać skrzydła? Broszura dla rodziców uczniów gimnazjum Jak pomóc rozwijać skrzydła?
i NIE DAJ SIĘ OSZUKAĆ PRZYGOTUJ SIĘ DO WYJAZDU Podstawowe informacje dla osób wyjeżdżających do pracy za granicę Warszawa 2012 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 1 DOKĄD CHCESZ WYJECHAĆ?... 3 PRZEMYŚL TO... 4 JĘZYK
P o r a d n i k Własna firma zanim zrealizujesz pomysł www.wup-krakow.pl Własna firma zanim zrealizujesz pomysł Wprowadzenie WPROWADZENIE Niniejsza publikacja jest skierowana do osób rozważających możliwość
Profesjonalnie i skutecznie Poradnik dla organizacji pozarządowych N Fundacja Edukacja dla Demokracji Poradnik wydany w ramach projektu Profesjonalnie i skutecznie Publikacja bezpłatna sfinansowana ze
Tomasz przybysz-przybyszewski Praca bez barier Jak POMÓC znaleźć pracę? Publikacja wydana w ramach projektu Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy jest współfinansowana ze środków Unii
PRZEWODNIK POCZĄTKUJĄCEGO PRZEDSIĘBIORCY Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej Pierwsze kroki w biznesie Przewodnik początkującego przedsiębiorcy Stan prawny
INFORMATOR O STYPENDIACH I FINANSACH Studencka kieszeń Studencka kieszeń INFORMATOR O STYPENDIACH I FINANSACH Wstęp 3 Życie przewrócone do góry nogami, czyli pierwszy rok na studiach 4 I. Stypendia krajowe
Model współpracy systemu edukacji z gospodarką województwa wielkopolskiego Agnieszka Różycka Marcin Dwórznik Justyna Gać Adam Miller Marcin Steć Case-Doradcy Sp. z o.o SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 3 2. CHARAKTERYSTYKA
Umiejętności: przygotowanie menedżerskie, marketing, zasady współpracy, wizerunek firmy, sprzedaż, negocjacje ZAGADNIENIA: Menedżer w małej i średniej firmie. Narzędzia skutecznego zarządzania. Zarządzanie
Pomagam mojemu dziecku wybrać zawód i szkołę ponadgimnazjalną Broszura dla rodziców Pomagam mojemu dziecku wybrać zawód i szkołę ponadgimnazjalną Broszura dla rodziców Pomagam mojemu dziecku wybrać zawód
Strona1 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Aktywny absolwent innowacyjne narzędzia i metody działania pośredników pracy Załącznik 2 PODRĘCZNIK
PRZEJRZYSTY BIZNES SZANSĄ NA SUKCES KONSUMENCIE znaj swoje prawa PRZEDSIĘBIORCO działaj legalnie nie daj się oszukać szanuj klienta www.skarzysko.powiat.pl/bezpieczny-biznes PARTNERZY PATRONI MEDIALNI
Joanna Majerska Koło Naukowe Rachunkowości Uniwersytet Szczeciński WŁASNA FIRMA - SZANSĄ NA SUKCES? Wprowadzenie Zaledwie 11 procent studentów ostatnich lat wiąże swoje losy z założeniem własnej firmy.
2013 Jak zostać i pozostać przedsiębiorcą Poradnik dla nowo powstałych firm Jak zostać i pozostać przedsiębiorcą Poradnik dla nowo powstałych firm Wydanie IV Stan na grudzień 2013 Publikacja bezpłatna
|
<doc fingerprint="438e63b861787061">
<main>
<p>2 SPIS TREŚCI 1. Klika praktycznych wskazówek 2. Planowanie poszukiwania pracy 3. Jak pracodawcy szukają pracowników i kandydaci pracy? 4. Pracodawca, czyli kto? 5. Jawny i ukryty rynek pracy 6. Pasywne metody poszukiwania pracy 7. Aktywne metody poszukiwania pracy 8. Poszukiwanie pracy za granicą 9. Nietypowe sposoby szukania pracy</p>
<p>3 Sukces, jakim będzie znalezienie satysfakcjonującej Cię pracy, zależy przede wszystkim od Twojej aktywności. Szukanie pracy to też praca i nikt nie wykona jej lepiej niż Ty sam. To jednocześnie czynność, której wykonywanie wymaga zaangażowania, cierpliwości i odporności na stres. Dobrze też uświadomić sobie rzecz podstawową: szukanie pracy to zajęcie pełnoetatowe. Niekiedy długo nie widać jego efektów, jednak nie należy się zniechęcać i wytrwale działać. Tylko wówczas możemy doczekać momentu, kiedy nasz wysiłek zostanie nagrodzony sukcesem. Im więcej różnych sposobów poszukiwania pracy wykorzystasz, tym większe prawdopodobieństwo jej znalezienia Pamiętaj o istnieniu ABC poszukiwania pracy: Aktywność Bezpośredniość Cierpliwość bądź aktywny, wykorzystuj wszelkie dostępne możliwości, a przede wszystkim nie czekaj, aż praca sama Cię znajdzie. najefektywniejsze są bezpośrednie kontakty ze znajomymi, pracodawcami czy urzędami pracy. nawet po wykonaniu kroku A i B może okazać się, że trzeba będzie poczekać na znalezienie pracy. Miej na uwadze, że to proces długotrwały i konieczne jest wykazanie się cierpliwością.</p>
<p>4 Najważniejsze jest odpowiednie zaplanowanie poszukiwań. W związku z tym warto wziąć pod uwagę poniższe wskazówki: Codziennie spisuj sobie listę rzeczy do zrobienia zaplanuj sobie co masz zrobi by znaleźć pracę, Składaj swoje ogłoszenia wczesnym rankiem, to robi dobre wrażenie i daje czas na wypełnienie kwestionariuszy, stawianie się na rozmowie kwalifikacyjnej, poddawanie się testom, Dzwoń do pracodawców, aby dowiedzieć się w jakich godzinach najlepiej pytać o pracę, niektóre firmy przyjmują podania tylko w wybranych godzinach czy dniach tygodnia. Zawsze gdy wychodzisz z domu bierz ze sobą życiorys, Powiadom jak największą ilość osób o tym, że szukasz pracy. Utrzymuj kontakty ze znajomymi i każdym, kto może ci pomóc znaleźć pracę, Czytaj broszury i inne publikacje o tym, jak znaleźć zatrudnienie, Gdy dowiesz się o wolnym miejscu pracy pod koniec dnia urzędowania dzwoń od razu! Nie czekaj do następnego dnia! Zapisuj wszystkich pracodawców, z którymi się kontaktujesz, daty spotkań z nimi oraz nazwiska osób, z którymi rozmawiałeś. W przeciwnym wypadku szybko się pogubisz, Jeśli to możliwe zgłaszaj się jednocześnie do kliku zakładów pracy w tym samym rejonie oszczędzi ci to czasu i pieniędzy! W razie potrzeby nie bój się skorzystać ze wsparcia doradców zawodowych lub instytucji mających za zadanie wspierać osoby bezrobotne, Nie wysyłaj tego samego CV do wszystkich firm, różnicuj je pod kątem zadań i obowiązków na stanowisku pracy, o które się ubiegasz.</p>
<p>5 CO NAPRAWDĘ TRZEBA WIEDZIEĆ O POSZUKIWANIU PRACY? Szukając pracy pamiętajmy, że jest to zajęcie jak PEŁNOETATOWA PRACA. Poszczególne działania można odnieść do wykonywania obowiązków na stanowisku pracy Pracując na pełnym etacie trzeba: Być za coś odpowiedzialnym (wykonywa obowiązki, postępować zgodnie z procedurami) Odbić kartę pracy lub być w pracy na czas Pracować cały tydzień, przynajmniej 40 godzin w tygodniu Składać raporty szefowi, który sprawdza czy wywiązujesz się ze swoich obowiązków Aby znaleźć pracę trzeba: Ustalić swój własny zakres odpowiedzialności (rzeczy które musisz wykonać by znaleźć pracę) Wstawać wcześnie o ustalonej godzinie by zacząć poszukiwanie pracy Szukać pracy wytrwale cały tydzień, najlepiej 40 godzin w tygodniu Być swoim własnych szefem lub ustanowić nim swojego przyjaciela, by mieć pewność, że wywiązujesz się ze swych obowiązków związanych z poszukiwaniem pracy</p>
<p>6 Poszukiwanie pracy jest zadaniem, które powinno być realizowane w sposób przemyślany. Na początek dobrze jest zatem dokładne opracować swój profil. Żeby wykonać to w sposób rzetelny dobrze jest zgromadzić: wszystkie posiadane świadectwa, certyfikaty, dyplomy, jako źródło KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH, informację o wszystkich pracodawcach oraz opracować zakres wykonywanych w poprzednich miejscach pracy zadań i obowiązków to źródło DOŚWIADCZENIA ZAWODOWEGO, zebrać w całość informacje o posiadanych wiedzy i umiejętnościach to źródło UMIEJĘTNOŚCI, odpowiedzieć sobie na pytania: co lubi się wykonywać, w czym jest się dobrym, jakie miejsce ma zajmować praca w życiu i jakie potrzeby powinna wypełniać to informacja o OCZEKIWANIACH i POTENCJALE MOŻLIWYM DO WYKORZYSTANIA W PRACY, MOCNYCH STRONACH i WAŻNYCH WARTOŚCIACH PRACY, których realizacja wpływa na motywację do realizacji zadań zawodowych. Z tymi informacjami łatwo będzie Ci zredagować: życiorys zawodowy (CV) i list motywacyjny</p>
<p>7 Gdy już uda się zebrać informacje o sobie dobrze jest odnieść je do realiów rynku pracy. Dobrze zebrać jak najwięcej informacji o wymarzonych stanowiskach pracy, gdzie takie istnieją, jak często prowadzone są nabory, jakie kwalifikacje i doświadczenia zawodowe jest wymagane przez pracodawców oferujących te stanowiska pracy. Wiedzy z tego zakresu pozwala na ocenę, czy można od razu bez przeszkód aplikować o wybraną pracę, czy też zastanowić się nad swoją ścieżką kariery. Być może na początek konieczne będzie obniżenie swoich aspiracji by uzyskać wymagane doświadczenie i mieć czas na uzupełnienie kwalifikacji zawodowych. Posiadając tak usystematyzowaną wiedzę, wiadomo już na czym trzeba skupić swe działania. Następny etap związany z planowaniem to nabycie umiejętności które pozwolą skutecznie poruszać się na rynku pracy i pracy poszukiwać, tj.: pisanie życiorysu, listu motywacyjnego; jak szukać pracy sprawdź, jakie sposoby szukania pracy mógłbyś wykorzystać; jak zachować się podczas rozmowy kwalifikacyjnej; zastanów się, gdzie złożysz swoje CV oraz jak znajdziesz firmy, które byłyby zainteresowane Tobą jako pracownikiem sporządź listę firm</p>
<p>8 PLANUJ W TRAKCIE POSZUKIWAŃ Niezwykle ważną rzeczą jest prowadzenie dokumentacji własnych poczynań w zakresie poszukiwania pracy. Segregator biurowy, zeszyt, luźne kartki w tekturowej teczce czy kalendarz z notesem mogą pomóc w gromadzeniu informacji o firmach i efektach kontaktów z innymi. Każdy kontakt z pracodawcą w jakiejkolwiek formie powinien być odnotowany. Adres, telefon, osoba, z którą się rozmawiało, ewentualny termin i sposób następnego kontaktu, przebieg i wynik ostatniego. Dobrze też przechowywać kopie swojej korespondencji oraz listy od firm. Przy jakiekolwiek informacji zwrotnej dobrze zaznaczyć na nich daty kontaktów oraz wyniki. Wszystko to może przydać, a ponadto analizując te materiały, zdobywa się wiedzę o pracodawcach, ich zachowaniach oczekiwaniach. Warto prowadzić rejestr wizyt i rozmów odbytych w tym czasie. Zapisywać swoje uwagi i wrażenia. Jeśli intensywnie wysyłane są listy ofertowe, dobrze jest je numerować, aby uniknąć wysyłania ofert ponownie do tej samej firmy. Dokładna znajomość detali swoich działań może zaimponować ewentualnemu pracodawcy i pomóc mu w podjęciu decyzji o zatrudnieniu właśnie tego kandydat, który to czyni. Powołując się na daną datę rozmowy czy pisma i na faktach w nich zwarte, sprawiam wrażenie osoby konkretnej i dobrze organizowanej.</p>
<p>9 PASYWNE POSZUKIWANIE AKTYWNE POSZUKIWANIE JAK PRACODAWCY ZATRUDNIAJĄ PRACOWNIKÓW SIEĆ KONTAKTÓW BEZPOŚREDNI KONTAKT POŚREDNICTWO PRACY OGŁOSZENIA OSZENIA JAK KANDYDACI SZUKAJĄ PRACY Najpopularniejsze sposoby poszukiwania pracy stosowane osoby poszukujące pracy, są jednocześnie tymi metodami, które pracodawcy w mniejszym stopniu stosują poszukując nowych pracowników. Stąd wniosek dość oczywisty, że warto skłonić się ku tym metodom, których stosowanie preferują pracodawcy, czyli dążenie do kontaktów osobistych oraz uruchomienie sieci kontaktów. Rekomendacja i polecenie czasem bywa najskuteczniejszą metodą, wstępnej weryfikacji kandydata do pracy (nikt z nas nie decydowałby się przecież rekomendować swojemu szefowi osoby, która do danej pracy się nie nadaje). Za rekomendowanie bezpośrednich kontaktów przemawia fakt, że nie każdy pracodawca poszukując pracownika decyduje się zamieścić ofertę w mediach czy instytucjach pośrednictwa pracy i bezpośredni kontakt jest szansą, że uda się do takich pracodawców właśnie samodzielnie zainicjować kontakt, dając tym samym wyraz postawy aktywnej i zaangażowanej w poszukiwanie pracy.</p>
<p>10 Mówiąc o pracodawcach zazwyczaj mamy na myśli różne firmy, instytucje. Czasem za tym pojęciem kryje się również pojedyncza, konkretna osoba fizyczna. Pracodawcy mogą być bardzo różni. Najbardziej powszechnym jest podział pracodawców na instytucje państwowe i firmy prywatne. INSTYTUCJE PAŃSTWOWE Funkcjonują w oparciu o sztywne normy (przepisy, ustawy). Mają precyzyjnie określone zadania, zarówno całej instytucji, jak i poszczególnych pracowników. Funkcjonuje w nich unormowane przepisami zasady wynagradzania pracowników. Wolne miejsca pracy najczęściej powstają w nich w wyniku ruchu kadrowego (przechodzenie pracowników do innych firm, na emeryturę, do wojska, na długie urlopy oraz w skutek awansów i przesunięć pracowników na inne stanowiska). FIRMY PRYWATNE Działają na podstawie przepisów prawnych, jednak kierują się zasadami wolnego rynku. Decyzje szefów firm zapadają głównie pod wpływem zmian ekonomicznych na rynku. O potrzebach zatrudnieniowych oprócz ruchu kadrowego, decydują również zjawiska na rynku, na którym działa firma. Oferty pracy są publikowane w tzw. BIP-ach, czyli Biuletynach Służby Publicznej. BIP jest oficjalnym publikatorem, dostępnym wyłącznie w Internecie, który na swej stronie internetowej ma obowiązek prowadzić każda instytucja państwowa i samorządowa. Wszystkie oferty pracy w tzw. służbie cywilnej można znaleźć na stronie BIP Kancelarii Prezesa Rady Ministrów pod adresem: Pracy trzeba szukać na wiele sposobów, wykorzystując jednocześnie różne techniki. Nie ma jednej idealnej metody, gwarantującej 100% szybkie znalezienie dobrze płatnej pracy w wymarzonej firmie. Dobrze jest wiedzieć, jakich sposobów można użyć, na czym one polegają i jakie są ich ograniczenia.</p>
<p>11 Przystępując do świadomego poszukiwania pracy warto wiedzieć, że istnieje JAWNY I UKRYTY RYNEK PRACY. Jawny rynek pracy obejmuje oferty pracy, w których kandydaci poszukiwani są poprzez ogłoszenia ogólnodostępne, a oferty pracy podawane są do publicznej wiadomości. Ukryty rynek pracy Jawny rynek pracy 25% 75% Na ukrytym rynku pracy funkcjonuje aż ok. 75% istniejących ofert pracy, a tylko 25% jest przedstawiana w formie ogłoszeń. Oznacza to, że wiele ofert pracy nigdy nie trafi a na rynek, ponieważ kandydatów poszukuje się innymi metodami. Warto więc zainteresować się tymi metodami i zastanowić się, jak można dotrzeć do takich ofert pracy, bo zwiększy to zdecydowanie Twoje szanse na pracę. NA JAWNYM RYNKU PRACY ŹRÓDŁA OFERT PRACY STANOWIĄ: prasa, radio, telewizja, Internet, giełdy i targi pracy, instytucje wspierające w poszukiwaniu pracy: urzędy pracy, agencje doradztwa personalnego i pośrednictwa pracy, biura karier, fundacje i stowarzyszenia, przypadkowe oferty:</p>
<p>12 tablice ogłoszeń w sklepach, supermarketach, restauracjach, oferty w oknach wystawowych, na tablicach ogłoszeń. Ukryty rynek pracy obejmuje oferty pracy, które nie są upowszechniane, a kandydatów poszukuje się wewnątrz firm lub korzystając z networkingu (sieci kontaktów). UKRYTY RYNEK PRACY OBEJMUJE: bezpośrednie kontakty z pracodawcami pomimo braku ogłoszeń pracy, kontakty prywatne, darmowe staże, praktyki, wolontariat. JAK PORUSZAĆ SIĘ PO UKRYTYM RYNKU PRACY? OKREŚLENIE OCZEKIWAŃ Musisz przede wszystkim sprecyzować, jaka praca Cię interesuje, jakie masz kwalifikacje, jakie są Twoje wymagania i plany zawodowe, jaka branża Ci odpowiada. Zastanów się również nad tym, kto potencjalnie byłby zainteresowany Twoją osobą jako pracownikiem, kogo Ty chciałbyś sobą zainteresować i co masz do zaoferowania potencjalnemu pracodawcy. Musisz więc dokonać obiektywnej oceny swojej osoby, spojrzeć krytycznie na swoje kwalifikacje, umiejętności oraz słabe punkty. Warto również przemyśleć, czy jesteś skłonny do zmiany miejsca zamieszkania, jeśli byłby to warunek otrzymania nowej pracy, lub np. czy jesteś gotowy do częstych wyjazdów służbowych. Ponieważ na ukrytym rynku pracy nie stosuje się ogłoszeń o pracę z jawnie określonymi wymaganiami i kryteriami wobec kandydatów, powyższe pytania są bardzo istotne dla ustalenia, czy warto się starać o daną pracę. pracę. SPIS POTENCJALNYCH PRACODAWCÓW Gdy już określisz swoje oczekiwania, zrób spis wszystkich potencjalnych pracodawców, u których mógłbyś wykonywać pracę i do których roześlesz swoje dokumenty (CV i list motywacyjny). W związku z tym, że nie możesz powołać się na istniejące ogłoszenie o pracy, musisz dokładnie wyjaśnić pracodawcy w liście</p>
<p>13 motywacyjnym, dlaczego mimo to starasz się o pracę u niego. Pamiętaj, żeby każdy list motywacyjny napisać indywidualnie, tzn. do konkretnego pracodawcy z danej firmy / instytucji. Najlepiej, gdybyś się wcześniej dowiedział, kto jest w danej firmie odpowiedzialny za rekrutację i list zaadresował imiennie do tej właśnie osoby. Po kilku dniach możesz zatelefonować do firmy, wyjaśnić, że to Ty jesteś nadawcą nadesłanych dokumentów, i spytać, czy firma jest zainteresowana Twoją ofertą. Jeśli spotkasz się z odmową, poproś, aby w miarę możliwości Twoje CV zostało umieszczone w bazie danych firmy. KONTAKTY PRYWATNE Jednym ze skuteczniejszych sposobów poszukiwania pracy są kontakty prywatne. Poinformuj znajomych, rodzinę, przyjaciół, że właśnie szukasz pracy. Określ, jaka branża najbardziej by Cię satysfakcjonowała, do jakiej pracy masz odpowiednie kwalifi kacje lub też w jakim zawodzie chciałbyś zdobyć nowe doświadczenie. Pracodawcy bardzo często poszukując kandydata do pracy, zwracają się do swoich pracowników, znajomych, rodziny z prośbą o polecenie danej osoby na oferowane stanowisko. Tą drogą możesz dowiedzieć się o wolnych miejscach pracy w danej firmie, o zmianach na stanowiskach czy o otwieranych filiach. PRAKTYKA, STAŻ, WOLONTARIAT Odbycie darmowej praktyki, stażu lub bycie wolontariuszem może być dużą szansą na zdobycie pracy. Pracodawca, poszukując pracownika na wolne miejsce pracy, w pierwszej kolejności zwróci się do osoby, która już się sprawdziła przez jakiś czas, poznała specyfikę funkcjonowania firmy, zdobyła podstawowe umiejętności związane z danym stanowiskiem pracy. Nie traci bowiem czasu na przeszkolenie pracownika, który od razu może przystąpić do realizacji przydzielonych mu obowiązków. PAMIĘTAJ: pomimo tego że poruszanie się po ukrytym rynku pracy daje większe szanse znalezienia pracy, nie oznacza to, że masz zrezygnować z poszukiwania pracy wśród ofert jawnego rynku.</p>
<p>14 OGŁOSZENIA PRASA CODZIENNA INTERNET: portale/serwisy z ofertami pracy, strony firm/ instytucji, strony agencji zatrudnienia, portale społecznościowe (Profeo, Golden Line, Facebook), Biuletyn Informacji Publicznej BIP, Biuletyn Służby Publicznej PRASA SPECJALISTYCZNA I BRANŻOWA RADIO I TV: audycje i programy, telegazeta SŁUPY OGŁOSZENIOWE: w centrach handlowych, na ulicach, w witrynach sklepów, gazetkach, etc. To najpopularniejsza forma szukania pracy. Wybiera ją aż 87% osób poszukujących pracy. Co miesiąc w gazetach całego kraju ukazuje się około 10 tys. ofert. Wiele z nich zawiera dokładne wymagania odnośnie umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Na ogół informacje odnośnie wymagań stanowią opis kandydata idealnego, a o takiego zazwyczaj trudno. Zadurza się również, że osoby spełniające 100% postawione wymagania z jakichś powodów posady nie otrzymają (np. wygórowane wymagania, nieodpowiednie cechy osobowości, inna wizja pracy niż oczekiwana). Wówczas szansę mają ci, którzy nie spełniają wszystkich kryteriów, ale uzupełniają te posiadane o odpowiednie cechy charakteru, postawy, motywację do pracy, czy wizję wykonywania pracy zbieżną z tym, czego oczekuje pracodawca. Korzystaj również z pism specjalistycznych i branżowych. Można znaleźć tam ogłoszenia tylko z określonego interesującego sektora. Niejednokrotnie audycje na temat rynku pracy nadają stacje radiowe i telewizyjne. Emitowane programy dotyczą tematyki związanej z sytuacją na rynku pracy, tzw.,,zawodów przyszłości", rozwijających się branż i tych sektorów gospodarki, które oferują zatrudnienie. Programy, mają też zachęcać ludzi do działania, wskazywać im drogę do znalezienia pracy, pokazać sposoby, za pomocą których można osiągnąć sukces zawodowy. Zdarza się, że w audycjach prezentowane są niejednokrotnie aktualne ogłoszenia o wolnych stanowiskach pracy.</p>
<p>15 Podstawową zaletą tej formy jest przede wszystkim aktualność. POSZUKUJĄC PRACY POPRZEZ OGŁOSZENIA DOBRZE KIEROWAĆ SIĘ KILKOMA ZASADAMI: Uważnie czytać ofertę i realistycznie oceniać swoje szansę, Zanim się prześle swoje CV, należy zebrać informacje o firmie, która daje ogłoszenie, Odpowiadać na ogłoszenia jak najszybciej, ale umawiać się na jak najdalszy termin. CZYTAJĄC OGŁOSZENIA ZWRACAJ UWAGĘ: KTO JEST AUTOREM OGŁOSZENIA? Sam pracodawca, czy może agencja doradztwa personalnego lub zatrudnienia prowadząca rekrutację w jego imieniu. Jeśli to pracodawca postaraj się pozyskać jak najwięcej informacji o firmie (jak długo istnieje, czy ma wymiar lokalny, czy posiada inne oddziały, ile osób zatrudnia, czym dokładnie się zajmuje, jakie ma osiągnięcia). Jeśli znasz osoby tam pracujące postaraj się z nimi porozmawiać na temat warunków pracy, perspektyw rozwoju, atmosfery. Im więcej się dowiesz tym lepiej będziesz przygotowany do rozmowy kwalifikacyjnej w trakcie której pracodawca bardzo często pyta o te kwestie i pozwala zadać również dodatkowe pytania samemu ubiegającemu się o pracę. MIEJSCE ZAMIESZCZENIA OFERTY: Firmy zamieszczające ogłoszenia w znanych tytułach prasowych lub sprawdzonych serwisach pracy, muszą przejść weryfikację danych adresowych, czy NIP. Dodatkowym czynnikiem przemawiającym za korzystaniem ze sprawdzonych serwisów pracy jest to, że firmy, które zamieszczają tam ogłoszenia rekrutacyjne, muszą wnieść opłatę (za ogłoszenie, za rekrutację, za przeszukanie bazy CV), a to już samo w sobie jest potwierdzeniem, że firma rzeczywiście poszukuje pracownika i podchodzi do tego poważnie. TREŚĆ OFERTY: Ogłoszenia wiarygodnych pracodawców charakteryzują się dopracowaną treścią oraz odpowiednio dobraną szatą graficzną. W większości firm nad rekrutacją nowych pracowników pracują specjaliści, którzy dbają o właściwy przekaz informacji kandydatom. Oferty pracy wychodzące od rzetelnych pracodawców są dopracowane pod każdym względem: prawnym, merytorycznym. Ogłoszenie powinno zawierać wiarygodne informacje. Żadnych obietnic łatwego i szybkiego zarobku. Powinno być zredagowane solidnie i budzić zaufanie. Z jednej strony podane są wymagania względem kandydata, a z drugiej oferta firmy. RODZAJ OFERTY: Częste ukazywanie się podobnej oferty pracy może oznaczać, że firma ma kłopoty z pozyskaniem pracowników lub jest duża rotacja na danym stanowisku. Jeśli zobaczysz interesujące Cię ogłoszenie, sprawdź, czy nie ukazywało się przez ostatni rok co tydzień. Jeśli</p>
<p>16 szukasz stałej pracy, to unikaj ogłoszeń, z których jasno wynika, że jest to praca dodatkowa. Wszystkie ogłoszenia ze sztucznymi zachętami do podjęcia pracy, typu: tylko u nas, ogromne zyski, 10 tys. w miesiąc bez wysiłku mogą oznaczać, że na dane stanowiska brak jest chętnych, a to są tylko obietnice. Kobiety szczególnie muszą uważać na ogłoszenia, które pod pozorem dobrej oferty kryją w sobie zagrożenia. Jak można wierzyć w ogłoszenie typu: kelnerki do klubu bez znajomości języka? Wszyscy są narażeni na wykorzystywanie w pracy. Szczególnie uważnie należy podchodzić do ofert z innych krajów. Polacy wykorzystywani są na plantacjach, na budowach, a kobiety w klubach nocnych. Warto zapoznać się ze stroną na której znajdziemy informacje, co należy zrobić przed wyjazdem do pracy i jak uniknąć pracy przymusowej. NAZWĘ STANOWISKA I ZAKRES OBOWIĄZKÓW: Przeczytaj dokładnie nazwę stanowiska oraz zakres obowiązków, które będą należały do osoby zatrudnionej: nie sugeruj się wyłącznie nazwą często zadania przypisane danej funkcji różnią się znacznie w poszczególnych firmach. Wiedząc, czym zajmować się będzie przyszły pracownik, przemyśl, czy odpowiada to Twoim aspiracjom i planom zawodowym. Czy zadania, które będziesz musiał wykonywać, spełniają Twoje oczekiwania? Jeśli masz wątpliwości zastanów się. Nie ma sensu narażać się na wydatki związane ze staraniem się o stanowisko, które tak naprawdę Cię nie interesuje. WYMAGANIA WOBEC KANDYDATA: Przeanalizuj dokładnie wymagane cechy i porównaj je z tymi, które posiadasz. Jakim doświadczeniem możesz się zaprezentować, w jaki sposób możesz wykorzystać swoje umiejętności do wykonywania powierzanych zadań i obowiązków. FORMA I TERMIN ODPOWIEDZI NA OFERTĘ: Informacje te można najczęściej odnaleźć na końcu oferty wraz z upływem terminu składania dokumentów. Trzymaj się zawsze wyznaczonych terminów i wymaganej formy. Nie zawsze jest to przecież osobiste złożenie dokumentów u pracodawcy. Nie warto na tym etapie zwracać na siebie uwagi pracodawcy tym, że nie znamy ustaleń pracodawcy wynikających z oferty. Pamiętaj o zawarciu w dokumentach aplikacyjnych formułki o zgodzie na przetwarzanie danych osobowych NAZWĘ STANOWISKA I ZAKRES OBOWIĄZKÓW: nie sugeruj się wyłącznie nazwą stanowiska często zadania przypisane danej funkcji różnią się znacznie w poszczególnych firmach. Wiedząc, czym zajmować się będzie przyszły pracownik, przemyśl, czy odpowiada to Twoim aspiracjom i planom zawodowym. Czy zadania, które będziesz musiał wykonywać, spełniają Twoje oczekiwania? Jeśli masz wątpliwości zastanów się. Nie ma sensu narażać się na wydatki związane ze staraniem się o stanowisko, które tak naprawdę Cię nie interesuje. Szczególną uwagę zwróć na wymagania wobec kandydata</p>
<p>17 JAK ODRÓŻNIĆ ZŁE OGŁOSZENIE OD DOBREGO DOBRE OGŁOSZENIE: zamieszczone jest w wiarygodnym i sprawdzonym miejscu (ogłoszenia płatne), precyzyjnie określa wymagania od kandydata, zawiera dokładny opis obowiązków, określa korzyści, jakie wynikają z podjęcia pracy, idealne ogłoszenie zawiera dodatkowo informację o zarobkach oraz dodatkowych uposażeniach. ZŁE OGŁOSZENIE: niewiadomego pochodzenia, darmowe, zawiera jedynie lakoniczne informacje, występują w nim błędy ortograficzne i stylistyczne, brak danych kontaktowych, podany jedynie darmowy adres owy lub tylko nr telefonu komórkowego, brak sformułowania wymagań i określenia obowiązków, zawiera tylko informację o zarobkach, szczególnie ze sformułowaniami typu: łatwo zarobisz, ukazywało się wielokrotnie, zwłaszcza w krótkim okresie czasu (oznacza to dużą rotację pracowników lub brak chętnych). SPRAWDŹ KONIECZNIE: reputację pracodawcy, wiarygodność pośrednika pracy, szczególnie jeśli zatrudnienie wymaga wyjazdu do innego kraju, czy jest to praca legalna, jakie są warunki pracy. NIE POPADAJ OD RAZU W EUFORIĘ! O DOBRĄ PRACĘ TRZEBA SIĘ POSTARAĆ OFERTY, KTÓRE PRACY NIE OFERUJĄ? Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy mówi, iż od osoby poszukującej pracy nie można pobierać opłat za czynności związane z pośrednictwem pracy. Jednak pojawia się wiele ofert, mających na celu zwabienie i wyłudzenie od nieświadomych tego przepisu osób pieniędzy. Najczęściej to oferty związane z pracami chałupniczymi. W zamian za wysłane na konto oferenta pieniądze osoba otrzymuje zazwyczaj kserokopię katalogu firm poszukujących chałupników. Zazwyczaj firmy te nie istnieją lub ich oferty są nieaktualne. To bardzo sprytny mechanizm. Prac chałupniczych poszukują w większości osoby niezbyt rozeznane w realiach rynku pracy, więc łatwo je skusić taką ofertą. Ponadto kwota, jaką trzeba zapłacić nie jest zbyt wysoka: od 10 do 30 zł. Nie ma nawet podstawy do oskarżenia oszusta, ponieważ nie pobiera on opłat za pośrednictwo pracy, a jedynie refunduje sobie koszty druku i wysyłki katalogu.</p>
<p>18 NIGDY NIE ODPOWIADAJ NA OFERTĘ JEŚLI WYMAGANA JEST ODPŁATNOŚĆ NAWET SYMBOLICZNA! SZYFR PRACODAWCÓW Poniżej kilka przykładów jak interpretować najczęściej pojawiające się w ogłoszeniach sformułowania pracodawców. Poniższe wskazówki pomogą rozszyfrować intencje pracodawców szukających nowych pracowników. a) INFORMACJE O FIRMIE Firma pilnie poszukuje pracownika : oznacza to tylko tyle, że osoby, które mają np. 3-miesięczny okres wypowiedzenia, nie mają szans na zatrudnienie u tego pracodawcy. Taka oferta jest kierowana do tych osób, które mogą podjąć pracę najpóźniej w ciągu 2-3 tygodni. W związku z dynamicznym rozwojem firmy : jest to informacja, że firma faktycznie tworzy nowe miejsca pracy, najczęściej w wyniku rozszerzenia swojej działalności na inne regiony Polski lub też z powodu znacznego zwiększenia sprzedaży. Jeśli potrafisz ciężko pracować i chcesz dobrze zarabiać : jest to oferta dla osób, które od dłuższego czasu poszukują pracy i godzą się, by pracować zarówno bez umowy o pracę, jak i bez określonego wynagrodzenia. b) WYMAGANIA Wbrew pozorom kolejność wymagań stawianych przyszłym pracownikom nie jest przypadkowa. Im bardziej konkretne stanowisko (np. technolog żywności), tym bardziej konkretne wymagania. W takim przypadku pracodawca szuka ludzi o sprofilowanym wykształceniu i takim samym doświadczeniu. Inaczej sprawa wygląda wtedy, gdy firma poszukuje np. handlowców. Jeśli na pierwszym miejscu pracodawca stawia wymóg 2-letniego doświadczenia, to tak rzeczywiście jest. Kwestia wykształcenia schodzi na dalszy plan. Znajomość języka angielskiego lub niemieckiego : jest to informacja dla nas, że preferowana jest znajomość języka angielskiego, potem niemieckiego. Angielski mile widziany : znajomość tego języka będzie dodatkowym atutem, ale nie warunkiem koniecznym. Sformułowanie to informuje nas także o tym, że na obsadzanym stanowisku styczność z językiem angielskim będzie sporadyczna. Może być to istotne dla tych osób, które chcą pracować w środowisku międzynarodowym lub też mieć możliwość stałej konwersacji w tym języku. Jeśli więc zna się biegle dwa języki obce, nie warto wysyłać swojego CV tylko po to, by od czasu do czasu odebrać telefon i powiedzieć Hello. Firma zatrudni młodych, energicznych, ze średnim wykształceniem. Po pierwsze, można się domyślać, że pracodawca szuka ludzi w określonym przedziale wiekowym: lat, jeśli nie stawia wyraźnego wymogu dot. doświadczeń zawodowych. Jeśli jednak taki wymóg istnieje, przedział wieku przesuwa się do lat. Po drugie: niezależnie od nazwy stanowiska głównym zajęciem takiego pracownika będzie prowadzenie sprzedaży. Po trzecie, istnieje duże</p>
<p>19 prawdopodobieństwo, że oferowane wynagrodzenie nie jest wysokie i dodatkowo uzależnione od wyników pracy. Samodzielność, dyspozycyjność : niewątpliwe w tej firmie nie będzie można liczyć na ośmiogodzinny czas pracy; dodatkowo pracownik będzie rozliczany z efektów pracy, a nie np. ze swej punktualności. Własna działalność gospodarcza : zdarza się, że nawet najlepsze firmy nie decydują się na zatrudnienie pracowników na podstawie umowy o pracę. Czynią to z różnych powodów, najczęściej jednak z powodów ekonomicznych. Taka oferta nie jest na pewno kierowana do tych, dla których poczucie bezpieczeństwa jest cenniejsze niż pieniądze. Wiele osób nie chce podejmować takiego ryzyka, ponieważ obawia się, że pracodawca będzie traktować pracownika tymczasowo i nieprofesjonalnie. Czasami warto przyjrzeć się takim ofertom. Jeśli warunki współpracy są rozsądne, warto zaryzykować. Odporność na stres : jest to bardzo ciekawa wskazówka dla potencjalnych pracowników. Przede wszystkim firma szuka osoby o silnej osobowości, która potrafi działać w sytuacjach, w których wymaga się szybkiego podejmowania trafnych decyzji, w których napotyka się nieoczekiwane przeszkody, a nieprzewidywalność sytuacji w dniu jutrzejszym jest już normą w organizacji tej firmy. Odporność na stres czasami pojawia się w wymaganiach na stanowisku sekretarki. Zazwyczaj w takiej sytuacji kandydatka na to stanowisko musi sobie zdawać sprawę, że jej bezpośredni przełożony nie należy do osób łagodnych i delikatnych. Z niepełnosprawnością zatrudnię : dużo lepiej brzmiałoby sformułowanie mile widziane osoby niepełnosprawne. Niestety, mimo iż sformułowanie wskazuje na niską kulturę autora oferty oraz zapewne niską kulturę firmy, wiele osób niepełnosprawnych odpowiada na takie oferty. Wynika to z braku wiary we własne możliwości i z chęci pracy u pracodawcy, o którym z góry wiadomo, że jest nastawiony na zatrudnienie osoby niepełnosprawnej. Co można jednak jeszcze wyczytać z tak sformułowanego kryterium? Wiele wskazuje na to, że oferta dotyczy pracy w zakładzie pracy chronionej, a nie na otwartym rynku. Być może oferta pochodzi jednak od pracodawcy z otwartego rynku pracy, jednak i tak można się spodziewać, że pracownik będzie traktowany przedmiotowo wyłącznie jako źródło korzyści finansowych związanych z refundacją wynagrodzeń osób niepełnosprawnych, a nie jako jednostka, której zalety zawodowe i osobiste mają przyczynić się do rozwoju firmy. c) CO OFERUJE PRACODAWCA Stabilne warunki zatrudnienia : przyszły pracodawca oferuje umowę o pracę. Atrakcyjne wynagrodzenie : bardzo często jeśli oferta pracy dotyczy stanowiska handlowego, płaca składa się albo z samej prowizji, albo ze stałej pensji i prowizji. Atrakcyjne wynagrodzenie to pojęcie względne. Na stanowiskach menedżerskich zawsze jest to wynagrodzenie stałe, dosyć często także dochodzą do tego premie lub prowizje. Możliwość rozwoju zawodowego : określenie często nadużywane. Dla większości osób rozwój zawodowy to przede wszystkim możliwość awansu i możliwość zdobycia nowych doświadczeń. Oczywiście każda nowa praca to nowe doświadczenie, ale jeśli planujemy swoją karierę zawodową, licząc u przyszłego pracodawcy na awans, musimy sprawdzić, jak duża jest to firma.</p>
<p>20 Obecnie raczej trudno nam będzie piąć się w górę, jeśli firma szukająca pracownika jest małym, kilkuosobowym oddziałem w Szczecinie. Praca w młodym zespole : jeśli mamy ponad czterdzieści lat i czujemy się młodo, wyślijmy nasze CV, ale jeśli nie, to po prostu szkoda czasu. A MOŻE WŁASNA OFERTA? To sposób raczej rzadko wykorzystywany przez osoby poszukujące pracy, podczas gdy praktyka wskazuje, że pracodawcy często zanim sami zdecydują zamieścić ogłoszenie wertują ogłoszenia zamieszczone w gazetach w rubryce Szukam pracy. Z tych względów warto przyswoić sobie kilka istotnych informacji na ten temat. Własną ofertę można zamieścić: w gazecie, na ogólnodostępnej tablicy ogłoszeniowej, rozdając znajomym i prosząc ich o jej rozpowszechnienie, wysyłamy pracodawcom lub zostawiamy w odwiedzanych miejscach pracy, ogłosić w lokalnej rozgłośni radiowej i innych środkach masowego przekazu. PRAWIDŁOWA OFERTA KANDYDATA DO PRACY POWINNA ZAWIERAĆ INFORMACJE O TYM: 1. Kto poszukuje pracy 2. Jakiej pracy poszukuje 3. Sposób kontaktu z kandydatem PRZYKŁADY: Młoda dyspozycyjna, energiczna, z obsługą komputera, szuka pracy stałej, tel. 52. Programista komputerowy. Tel.. Podejmę pracę dodatkową popołudniami.</p>
<p>21 URZĄD PRACY STAŻ EURES POŚREDNICTWO PRACY: kontakt z pośrednikiem pracy w sprawie pozyskania aktualnie posiadanych przez urząd ofert DOFINANSOWANIE STUDIÓW PODYPLOMOWYCH DOFINANSOWANIE STUDIÓW PODYPLOMOWYCH SZKOLENIA ZAWODOWE: grupowe lub w trybie indywidualnym PRACE INTERWENCYJNE, ROBOTY PUBLICZNE, PRACE SPOŁECZNIE UŻYTECZNE PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE DOROSŁYCH: praktyczna nauka zawodu dorosłych lub przyuczenie do pracy dorosłych SFINANSOWANIE KOSZTÓW EGZAMINÓW I LICENCJI Do urzędu pracy swoje kroki kieruje każda osoba bezrobotna. Najczęściej po to, by starać się o zasiłek lub ubezpieczenie zdrowotne. Wbrew swojej nazwie głównym zajęciem tych urzędów nie jest znajdowanie pracy, lecz wypłacanie zasiłków. Urzędy pracy nie potrafią pomóc w znalezieniu zatrudnienia zbyt wielu bezrobotnym. Niemniej w rejonach o szczególnie dużej stopie bezrobocia jest to właściwie jedyne miejsce, w którym pojawiają się jakiekolwiek oferty. Zwłaszcza tam, gdzie są środki na specjalne programy, np. aktywizujące bezrobotnych absolwentów, osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy np. grupa osób w wieku 50+, matki samotnie wychowujące dzieci. Warto, więc dowiedzieć się, czy w powiatowym urzędzie pracy są środki na skorzystanie z realizowanych w urzędzie programów wsparcia. PORADNICTWO ZAWODOWE: praca z doradcą zawodowym indywidualnie bądź poprzez udział w grupowych warsztatach DOKUMENTY WYMAGANE DO REJESTRACJI OSÓB BEZROBOTNYCH LUB POSZUKUJĄCYCH PRACY: dowód osobisty lub inny dokument tożsamości z potwierdzeniem zameldowania; numer NIP; dyplom uzyskania tytułu zawodowego, świadectwo ukończenia szkoły, studiów, zaświadczenie ukończonych kursach, szkoleniach; dokumenty świadczące o zatrudnieniu lub wykonywaniu pracy zarobkowej, takie jak świadectwa pracy, inne dokumenty poświadczające okresy zatrudnienia; decyzja o wykreśleniu z ewidencji działalności gospodarczej w przypadku osób, które prowadziły taką działalność, zaświadczenie z ZUS o okresie opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i Fundusz Pracy z podaniem podstawy wymiaru składek; REGON oraz EKD, PKD; książeczka wojskowa lub zaświadczenie z WKU o okresie odbywania służby wojskowej, w przypadku osób zwolnionych ze służby wojskowej; orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, w przypadku osób niepełnosprawnych;</p>
<p>22 zaświadczenie z urzędu gminy o powierzchni przeliczeniowej gospodarstwa rolnego oraz decyzja z KRUS o niepodleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników, w przypadku osób które posiadają gospodarstwo rolne lub są współmałżonkami rolników; świadectwo zwolnienia z zakładu karnego, w przypadku osób rejestrujących się po odbyciu kary pozbawienia wolności; wypełniona karta rejestracyjna bezrobotnego (w urzędach pracy, które tego wymagają). Pamiętaj, że posiadając status osoby bezrobotne/ lub poszukującej pracy oprócz przysługujących praw posiada się jeszcze szereg OBOWIĄZKÓW: przedstawienie w dniu rejestracji danych osobowych, informacji oraz dokumentów niezbędnych do ustalenia statusu i uprawnień oraz informowanie powiatowego urzędu pracy w terminie 7 dni o wszelkich zmianach danych zawartych w karcie rejestracyjnej oraz o zmianach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu bezrobotnego i członków jego rodziny; zgłaszanie się do właściwego powiatowego urzędu pracy w wyznaczonych terminach w celu przyjęcia propozycji odpowiedniej pracy lub innej formy pomocy proponowanej przez urząd lub w innym celu określonym przez urząd pracy, w tym potwierdzenia swojej gotowości do podjęcia zatrudnienia; przyjmowanie propozycji zatrudnienia, do którego ma wystarczające kwalifikacje lub doświadczenie zawodowe albo może ją wykonywać po uprzednim szkoleniu lub przygotowaniu zawodowym, jego stan zdrowia pozwala mu na wykonywanie tego zatrudnienia, łączny czas dojazdu do miejsca pracy i z powrotem środkami komunikacji publicznej nie przekracza 3 godzin, a miesięczne wynagrodzenie brutto jest nie mniejsze niż minimalne wynagrodzenie za pracę w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy; poddanie się badaniom lekarskim lub psychologicznym, mającym na celu ustalenie zdolności do pracy lub udziału w innej formie pomocy proponowanej przez urząd; zawiadomienie w ciągu 7 dni powiatowy urząd pracy o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub pozarolniczej działalności oraz o zaistnieniu okoliczności powodujących utratę statusu bezrobotnego albo utratę prawa do zasiłku; zawiadomienia urzędu w ciągu 7 dni o uzasadnionej przyczynie niestawienia się w wyznaczonym terminie; powiadomienie właściwego urzędu pracy o sytuacjach powodujących brak gotowości do podjęcia zatrudnienia, powiadomienie właściwego powiatowego urzędu pracy o każdej zmianie miejsca zameldowania lub pobytu (poprzez zgłoszenie się w terminie 14 dni od dnia zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu do powiatowego urzędu pracy); powiadamiania urzędu pracy o wyjeździe za granicę lub o pozostawaniu w sytuacji powodującej brak gotowości do podjęcia zatrudnienia; przedstawiania zaświadczenia o niezdolności do pracy wskutek choroby na druku ZUS ZLA, z wyjątkiem bezrobotnego odbywającego leczenie w zamkniętym ośrodku odwykowym;</p>
<p>23 w przypadku czasowej niezdolności do pracy, powiadomienie właściwego powiatowego urzędu pracy w terminie 2 dni od daty wystawienia zaświadczenia oraz dostarczenie tego zaświadczenia niezwłocznie po ustaniu przyczyny niezdolności do pracy; powiadomienia o udziale w szkoleniu finansowanym z publicznych środków unijnych i krajowych organizowanym przez inny podmiot niż urząd pracy, w którym dana osoba jest zarejestrowana, w terminie 7 dni przed dniem rozpoczęcia szkolenia; składanie lub przesyłanie powiatowemu urzędowi pracy pisemnego oświadczenia o przychodach oraz innych dokumentów niezbędnych do ustalenia jego uprawnień do świadczeń przewidzianych w ustawie, w terminie 7 dni od dnia uzyskania przychodów; zwrócenie nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji. UPRAWNIENIA osoby bezrobotnej w powiatowym urzędzie pracy: korzystanie nieodpłatnie z usług rynku pracy, takich jak: pośrednictwo pracy na terenie kraju i za granicą, poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa (zarówno indywidualna jak i grupowa), udział w zajęciach klubu pracy i innych warsztatach aktywizacyjnych; ubieganie się o szkolenia finansowane ze środków Funduszu Pracy lub pożyczkę szkoleniową, czy sfinansowanie studiów podyplomowych; ubieganie się o korzystanie z innych form i instrumentów wsparcia, takich jak staże, przygotowanie zawodowe dorosłych, roboty publiczne, prace interwencyjne, jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej, prace społecznie użyteczne, o ile spełnia konieczne warunki formalne; ubieganie się również o inne, finansowe formy wsparcia, takie jak: stypendium na kontynuowanie nauki; dodatek aktywizacyjny w przypadku podjęcia przez bezrobotnego z prawem do zasiłku zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej; refundacja kosztów opieki nad dzieckiem do lat 7 lub osobą zależną; zwrot kosztów dojazdu do pracodawcy zgłaszającego ofertę pracy, na badania lekarskie lub psychologiczne, a także o zwrot kosztów przejazdu do miejsca pracy, odbywania stażu, przygotowania zawodowego dorosłych oraz zajęć w zakresie poradnictwa zawodowego lub pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy; zwrot kosztów zakwaterowania w miejscu pracy, jeżeli w wyniku skierowania przez powiatowy urząd pracy bezrobotny podjął pracę, staż lub przygotowanie zawodowe dorosłych w miejscowości, do której czas dojazdu i powrotu wynosi łącznie ponad 3 godziny dziennie; objęcie jej powszechnym obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym, jeżeli nie podlega takiemu ubezpieczeniu z innego tytułu.</p>
<p>24 NIE TYLKO POWIATOWE URZĘDY PRACY Wsparciem w zakresie poszukiwania pracy służą nie tylko Powiatowe Urzędy Pracy. Wśród innych instytucji rynku pracy (i nie tylko) są również: WOJEWÓDZKIE URZĘDY PRACY I CENTRA INFORMACJI I PLANOWANIA KARIERY ZAWODOWEJ specjalizujące się w informacji i doradztwie zawodowym. W CIiPKZ pracują doradcy zawodowi (również z wykształceniem psychologicznym), którzy udzielają informacji i porad mających na celu rozpoznanie predyspozycji zawodowych, zaplanowanie ścieżki rozwoju zawodowego oraz pomoc w rozwiązaniu problemów, dotyczących poszukiwania pracy, wyboru zawodu czy kierunku szkolenia. CIiPKZ organizuje i prowadzi warsztaty z zakresu samopoznania, sposobów poszukiwania pracy i przygotowania dokumentów aplikacyjnych, walki ze stresem, podstaw asertywności, negocjacji i zarządzania czasem, na które można zapisać się telefonicznie lub przychodząc osobiście do wybranej z placówek CIiPKZ na terenie województwa. Osoby bezrobotne i poszukujące pracy mogą znaleźć w CIiPKZ materiały, informatory i opracowania o zawodach, trendach na rynku pracy oraz możliwościach kształcenia, instytucjach szkoleniowych, sposobach poszukiwania pracy i zakładania własnej firmy. W CIiPKZ udostępniana jest także prasa codzienna, komputery z dostępem do Internetu, filmy o zawodach, programy komputerowe dotyczące planowania kariery zawodowej. Usługi CIiPKZ są bezpłatne. Mogą z nich korzystać wszystkie osoby, które ukończyły 18 lat. OCHOTNICZE HUFCE PRACY. W strukturze Ochotniczych Hufców Pracy znajdują się jednostki zajmujące się pośrednictwem pracy, doradztwem zawodowym i informacją zawodową oraz szkoleniami zawodowymi. Są nimi Centra Edukacji i Pracy Młodzieży, Młodzieżowe Biura Pracy i ich filie, Kluby Pracy i ich filie, Mobilne Centra Informacji Zawodowej, Młodzieżowe Centra Kariery, Punkty Pośrednictwa Pracy, Ośrodki Szkolenia Zawodowego. GMINNE CENTRA INFORMACJI Baza adresowa Centrów w województwie kujawsko pomorskim dostępna pod adresem: OFEROWANE USŁUGI: pomoc w redagowaniu dokumentów aplikacyjnych, wniosków o pożyczkę, pomoc w pisaniu biznesplanów, poradnictwo indywidualne i grupowe dla młodzieży i absolwentów poszukujących pracy, udzielanie informacji o ofertach pracy, udzielanie informacji edukacyjnej i zawodowej, udzielanie informacji o rozpoczynaniu działalności gospodarczej (doradztwo prawne).</p>
<p>25 BIURA KARIER Działają przy uczelniach wyższych. Do ich zadań należy służenie informacją oraz radą głównie studentom i absolwentom. Pomagają im przejść z etapu nauki do poszukiwania zatrudnienia oraz prawidłowego funkcjonowania na współczesnym rynku pracy. Prowadzą doradztwo zawodowe, dostarczają informacji o rynku pracy, aktywnie poszukują i udostępniają oferty pracy stałej i czasowej oraz praktyk, organizują spotkania z pracodawcami. ORGANIZACJE SPOŁECZNE, KLUBY I STOWARZYSZENIA Warto utrzymywać kontakt z tymi placówkami gdyż często utrzymują one relacje z innymi instytucjami, które mogą poszukiwać nowych pracowników. Często organizacje te prowadzą działalność szkoleniową z myślą o osobach poszukujących pracy. POŚREDNICTWO PRACY AGENCJE ZATRUDNIENIA AGENCJE PRACY TYMCZASOWEJ AGENCJE I BIURA DORADZTWA PERSONALNEGO Działają przede wszystkim w dużych miastach, gdzie jest większy ruch na rynku pracy. Skupiają się zwykle na wyselekcjonowanych grupach pracowników, najczęściej kadrze kierowniczej i pracownikach administracyjnych lub sezonowych lub tymczasowych. Pracę stałą lub czasową mogą w ten sposób znaleźć księgowe, asystentki, kadrowe, sekretarki, pracownicy produkcyjni lub sezonowi. Zdarzają się też agencje, które skupiają się na określonej grupie wiekowej, np. młodzieży czy absolwentach. Dla agencji właściwym klientem jest firma szukająca pracowników - ona pokrywa koszt rekrutacji, z nią agencja podpisuje umowę i wobec niej zobowiązuje się, że jeśli polecana przez agencje osoba się nie sprawdzi, nieodpłatnie znajdzie następną na to miejsce. PAMIĘTAJ POLSKIE PRAWO ZABRANIA POBIERANIA OPŁAT OD OSÓB SZUKAJĄCYCH PRACY, NIE KORZYSTAJ Z USŁUG BIUR CZY AGENCJI, KTÓRE ŻĄDAJĄ OD CIEBIE OPŁATY! Zanim wybierzesz agencję sprawdź jakiego rodzaju pracowników poszukuje - szukając pracy np. nauczyciela nie warto zwracać się do agencji, która zajmuje się poszukiwaniem pracowników z branży IT. Większość agencji ma już swoje strony internetowe, które na ogół zawierają oferty pracy i dają możliwość zostawienia swoich danych i CV. Zostawiając swoje dane pamiętaj o dokładnym określeniu stanowiska, o które się ubiegasz - agencji trudno będzie znaleźć ofertę dla ciebie, jeśli dokładnie nie określisz co chciałbyś robić.</p>
<p>26 Praca tymczasowa jest dobrym rozwiązaniem, gdy nie ma innej możliwości podjęcia pracy. Może to być praca sezonowa, zastępstwo za chorego lub przebywającego na urlopie pracownika. Może dotyczyć pracy fizycznej lub wymagającej określonych kwalifikacji zawodowych np. z zakresu prowadzenia biura lub księgowości. Dzięki tej formie pracy można zdobyć doświadczenie, a z czasem może ono zamienić się w stałe zatrudnienie. Przed skorzystaniem z usług jakiejkolwiek niepublicznej instytucji pośrednictwa pracy warto zorientować się, czy jest ona jednostką działającą legalnie i czy posiada wpis do REJESTRU AGENCJI ZATRUDNIENIA prowadzonego przez Wojewódzkie Urzędy Pracy. Rejestr Agencji Zatrudnienia jest dostępny pod adresem:</p>
<p>27 SIEĆ KONTAKTÓW Najłatwiej i najtaniej jest znaleźć pracę przez znajomych. Taką formę rekrutacji wolą też pracodawcy. Za kandydatem, bowiem stoi opinia pracownika, który już pracuje i który zna warunki, jakie oferuje firma. Można się, więc spodziewać, że pracownik nie poleci osoby, która nie spełnia warunków firmy. W Polsce szukanie pracy w ten sposób w wielu środowiskach uchodzi za niemoralne, bo wiąże z niechlubnymi czasami, w których dobra posada zależała nie od umiejętności, a od dobrych pleców". Znalezienie dobrego pracownika także i u nas nie jest proste, zwłaszcza, że zmieniły się kryteria doboru kadr. Toteż wielu pracodawców - zanim da ogłoszenie do prasy lub biura pracy najpierw poprosi o pomoc w znalezieniu pracownika wśród swoich znajomych lub współpracowników. Tym samym dana osoba jest wstępnie weryfikowana przez osobę polecającą, bo żaden pracownik nie poleci szefowi, kogoś o kim będzie wiedział, że do danej pracy się nie nadaje. Osoby znające kandydata z dobrej strony mogą udzielić mu odpowiednich rekomendacji, a poza tym mają najlepsze informacje o procesie rekrutacji w firmie, w której pracują. Pracodawcy często nawet ze względów ekonomicznych (nie ponoszą kosztów rekrutacji) szukają przyszłych pracowników spośród osób poleconych. Dlatego też dobrze mówić wszystkim dookoła, że szuka się pracy na interesującym stanowisku. Dobrze też określić swoje oczekiwania odnośnie warunków wykonywania pracy jeśli wiemy, że nie interesuje nas praca np. w trybie zmianowym, to dobrze o tym wspomnieć. Poszukiwania pracy tą metodą są najbardziej efektywną/ skuteczną metodą poszukiwania pracy (mająca wiele wspólnego z networkingiem). Budowanie sieci kontaktów opiera się na rozmowie ze znajomymi, rodziną, przyjaciółmi na temat poszukiwania pracy. Jest to bardzo ciężkie zadanie i wymaga dużo taktu, gdyż nieumiejętny dialog może spowodować, że zrazisz do siebie znajomych.</p>
<p>28 Po co tworzyć sieć kontaktów? by wybrać odpowiedni dla siebie zawód, uzyskać informacje o zawodach, aby dostać pracę, aby uzyskać informacje o procesie rekrutacji, by stać się bardziej wydajnym i odnosić sukcesy w pracy, aby znaleźć osoby, które będą mogły Cię polecić przyszłemu pracodawcy, aby uzyskać fachową pomoc w rozwijaniu własnej firmy. Inne korzyści z tworzenia sieci kontaktów wynikają z przenikania informacji o tym, że poszukujesz pracy do osób i środowisk często Ci nieznanych, które dowiedziały się o tym od wspólnych znajomych. NETWORKING Networking to metoda tworzenia sieci kontaktów, dzięki którym dowiadujesz się czegoś więcej o zawodzie, który Cię interesuje, uzyskujesz informacje o pracy, zarządzasz swoją karierą lub dzięki której rozwijasz swoją firmę. Ideę networkingu promują serwisy społecznościowe. Coraz większa liczba profesjonalistów docenia ich siłę. Serwisy te pozwalają nawiązać ciekawe kontakty, a wypowiedzi pojawiające się na ich forach tworzą prawdziwą skarbnicę wiedzy oraz przydatną bazę informacji i doświadczeń. Zarejestrowanie się w portalu społecznościowym może więc pomóc w znalezieniu nowej pracy, poznaniu specjalistów skłonnych do dzielenia się wiedzą, zdobyciu informacji o innych branżach, kontaktach z klientami czy znalezieniu specjalistów z branży. Jak zacząć korzystać ze społeczności sieciowych? Najprościej zarejestrować się w jednym ze znanych serwisów. Dzięki temu uzyskamy dostęp do kontaktów, ofert pracy oraz perspektyw biznesowych na niespotykaną w świecie rzeczywistym skalę i w niespotykanym w świecie rzeczywistym tempie. Portale, wokół których zbierają się społeczności, działają w podobny sposób. Pierwszym krokiem jest rejestracja, dzięki której można stworzyć swój profil. Standardem jest możliwość zamieszczenia swojego zdjęcia, opisu ścieżki kariery i oczekiwań zawodowych. Kolejnym krokiem jest stworzenie swojej listy kontaktów. Najczęściej zaczyna się od znalezienia innych zarejestrowanych użytkowników, których już znamy. Następnie szukamy</p>
<p>29 na forach interesujących nas tematów i przyłączamy się do odpowiadającej nam grupy dyskusyjnej. Dodatkowo serwisy umożliwiają na przykład prowadzenie bloga, zamieszczanie kolejnych zdjęć oraz zbieranie rekomendacji od osób, z którymi pracujemy bądź pracowaliśmy. Przydatnymi funkcjami jest możliwość przeglądania ofert pracy i wyszukiwania szkoleń. Wizerunek w sieci Wiele osób nie zdaje sobie jeszcze sprawy z tego, jak ważny w karierze zawodowej może być wizerunek w sieci. A to właśnie on może nam pomóc albo zaszkodzić w sytuacjach biznesowych. Wszystkie nasze poczynania w Internecie tworzą bowiem swoistego rodzaju archiwum. Każdy może sprawdzić gdzie i na jaki temat się wypowiadaliśmy, kogo znamy, a nawet jak spędzamy wolny czas. Obecnie przed większością spotkań sprawdzamy w Internecie informacje o osobie, którą mamy poznać. To pozwala się lepiej przygotować do rozmowy. Pracodawcy szukają w sieci informacji o potencjalnych pracownikach, a ci sprawdzają, jak pracuje się w firmie, do której chcą złożyć aplikacje. Specjaliści zdobywają poprzez kontakty z sieci intratne kontrakty, a pracownicy działów personalnych znajdują najlepszych kandydatów na poszczególne stanowiska. "Serwisy społecznościowe to skuteczne narzędzie rekrutacji pracowników. Używam ich bardzo często, dzięki czemu jestem w stanie znacząco ograniczyć koszty rekrutacji oraz dotrzeć do wykwalifikowanych specjalistów, których poszukuję, w optymalnym czasie. Dzięki networkingowi udało nam się zatrudnić pracowników, którzy z pewnością sami nie odpowiedzieliby na ogłoszenie prasowe czy internetowe. Wielokrotnie obsadziliśmy w ten sposób stanowiska w Pionie Sprzedaży i Marketingu Produktowego, wymagające specyficznych kwalifikacji, wiedzy biznesowej i znajomości rynku" mówi Jan Piętka, Specjalista ds. Rekrutacji Tech Data Polska Sp. z o.o. Przytoczone za: PRZYKŁADOWE ADRESY PORTALI INTERNETOWYCH I SPOŁECZNOŚCIOWYCH ZAJMUJĄCYCH SIĘ TAKIM SPOSOBEM ROZWOJU KARIERY ZAWODOWEJ:</p>
<p>30 GIEŁDY / TARGI PRACY To spotkania większej ilości pracodawców i osób zainteresowanych podjęciem pracy, trwają 1 2 dni, oferują na specjalnych stoiskach zorganizowanych przez pracodawców różne miejsca pracy. Na targach i giełdach pracy zorientujesz się jakiego rodzaju stanowiska firmy oferują, jakie mają wymagania oraz jak przebiega proces rekrutacji. Większość takich spotkań organizuje się dla studentów i młodych absolwentów, ale na targi może przyjść każdy. Co roku wielkie międzynarodowe koncerny robią takie spotkania w kilku miastach Polski. Udzielają wtedy informacji o możliwości zatrudnienia, drodze kariery i warunkach socjalnych, jakie oferują swoim pracownikom. Firmom zależy na wyłonieniu najzdolniejszych, najbardziej przedsiębiorczych i racjonalnych na karierę studentów. Warto chodzić na giełdy jeszcze w czasie nauki. Podczas rozmowy z przedstawicielem danej firmy można dowiedzieć się, - czego trzeba jeszcze się nauczyć, jakich dodatkowych umiejętności wymaga pracodawca. Giełdy pracy organizowane są przez firmy jednej branży oraz fundacje lub stowarzyszenia zajmujące się środowiskowym pośrednictwem pracy. PAMIĘTAJ! Idąc na targi Zabierz ze sobą swoje CV DNI OTWARTE To mniejsza forma giełdy pracy. Podczas dni otwartych dana firma zaprasza do swojej siedziby wszystkich chętnych do podjęcia w niej pracy. Można wejść nie tylko do pomieszczeń biurowych i hal produkcyjnych, ale też uzyskać informacje o strukturze i zasadach funkcjonowania danego przedsiębiorstwa oraz planach rozwoju, (na jakie stanowisko będą poszukiwani pracownicy, a na jakich są właśnie wolne etaty). Jest to mało jeszcze znana w Polsce forma pozyskiwania pracowników.</p>
<p>31 KONTAKT OSOBISTY Z PRACODAWCĄ To nie tylko źródło informacji, ale przede wszystkim metoda. Próbuj dostać się do pracodawców i porozmawiaj z nimi. Zostaw swoje dokumenty, przypomnij o sobie telefonicznie. Nie zrażaj się, jeśli nie odpowiadają. To sposób dla wytrwałych i odpornych na różne przeciwności i jednocześnie dający większą skuteczność działania pracodawca widzi nasze zaangażowanie i działanie, a nie oczekiwanie, że praca sama przyjdzie. Bezpośrednie zgłoszenia do firm Przygotuj listę firm, w których chciałbyś pracować Przygotuj dokumenty aplikacyjne Aplikacje możesz wysłać pocztą tradycyjną, faxem lub em Dowiedz się czy aplikacja doszła Możesz również przynieść aplikację osobiście Składając dokumenty aplikacyjne w wybranych przez siebie firmach lub instytucjach wyprzedasz przyszłe oferty pracy. Tę formę aktywnego poszukiwania pracy wybierają najczęściej absolwenci szkół pomaturalnych i wyższych uczelni. Stała się ona tak powszechna, że większość składanych tą drogą ofert w ogóle nie jest czytana. Dzieje się tak, dlatego, że absolwenci wysyłają zwykle tą samą aplikację do wszystkich znanych sobie firm, często korzystając przy tym z gotowców". Należy wykonać nieco więcej pracy wstępnej, aby ktoś zainteresował się ofertą. Dowiedzieć się nie tylko o adres firmy i nazwisko osoby zajmującej się rekrutacją, ale też, jaka jest struktura przedsiębiorstwa, ilu mniej więcej pracowników jest zatrudnionych. Warto też zorientować się, jak nazywa się stanowisko, o które kandydat się stara. W ofercie powinna się też znaleźć klauzula, że kandydat wyraża zgodę na zachowanie i przetwarzanie swoich danych. Warto postarać się o dostarczenie oferty osobiście lub, jeśli jest to możliwe, przez Internet. Jeśli praca, o którą kandydat się stara, jest w innym mieście, jedyną drogą jest wysłanie oferty pocztą, co bywa zawodne - list może utknąć w sekretariacie. Wybierając się osobiście do wybranej firmy, dobrze jest zapowiedzieć swoją wizytę.</p>
<p>32 SAMOZATRUDNIENIE Masz pomysł na własny biznes? To świetny sposób by zyskać pracę, stworzyć samodzielnie stanowisko pracy dla siebie a z czasem być może i innych osób. To praca, w której sam jesteś sterem, żeglarzem, okrętem. Nie jest ot jednak metoda dla każdego. Zanim podejmie się decyzje i odpowiednie kroki warto rozważyć, czy rzeczywiście się do tego nadaję. Dobrze przeanalizować szczegółowo posiadane umiejętności, cechy osobowości, zasoby wiedzy i kapitału, które będzie można wykorzystać przy realizacji swojego pomysłu na biznes. Przydatne adresy stron internetowych: WIĘCEJ INFORMACJI NT. ROZPOCZYNANIA WŁASNEJ DZIAŁALNOŚCI GPOSDARCZEJ MOŻNA ZNALEŹC W TECZCE: Zostań przedsiębiorcą</p>
<p>33 Dobrze pamiętać o tym, że znalezienie pracy jest czynnością trudną zarówno w kraju jak i za granicą. Niemniej niektóre sektory europejskiego rynku pracy mogą oferować duże możliwości: chodzi przede wszystkim o sektor turystyki i usługi (usługi finansowe, doradztwo w zarządzaniu, sektor budownictwa, sektor IT i niektóre działy sektora zdrowia), jak również o pracę sezonową w rolnictwie. Warto również pamiętać, iż możliwości podjęcia pracy różnią się w zależności od regionów Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz, że sytuacja zmienia się szybko. PROGRAM EURES jest siecią współpracy publicznych służb zatrudnienia z organizacjami regionalnymi, krajowymi i międzynarodowymi związanymi ze sprawami zatrudnienia (związki zawodowe, organizacje pracodawców, władze lokalne i regionalne) w krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego obejmującego kraje Unii Europejskiej, Norwegię, Islandię i Lichtenstein. Współpraca tych instytucji jest koordynowana przez Komisję Europejską. CELE PROGRAMU EURES: wymiana pomiędzy partnerami sieci EURES wszystkich informacji na temat wolnych miejsc pracy, regionalnych rynków pracy oraz warunków życia i pracy, informacja, doradztwo i konsultacje udzielane osobom poszukującym pracy w krajach EOG, informacja, doradztwo i konsultacje udzielane pracodawcom poszukującym pracownika z krajów EOG, zapewnienie pomocy i doradztwa pracownikom i pracodawcom z terenów przygranicznych, System EURES zawiera bazy danych ofert pracy w krajach EOG oraz bazy danych z informacjami na temat warunków życia i pracy w krajach objętych siecią EURES. Zarówno</p>
<p>PORADNIK AKTYWNEGO POSZUKIWANIA PRACY Białystok, marzec 2008 r. Copyright by RCS Sp. z o.o. WSTĘP Celem niniejszego opracowania jest przekazanie Państwu praktycznych wskazówek dotyczących poruszania się</p>
<p>ROZWÓJ POTENCJAŁU I OFERTY DYDAKTYCZNEJ POLITECHNIKI WROCŁAWSKIEJ Anna Twarda Jestem niepełnosprawny, idę do pracy Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu</p>
<p>Poradnik dla szukających pracy PODZIEL SIĘ WIEDZĄ, TEN E-BOOK TO ŚWIETNY PREZENT DLA PRZYJACIÓŁ, KTÓRY NIC NIE KOSZTUJE! Możesz go wysłać jako specjalny prezent pocztą elektroniczną, możesz go również</p>
<p>Największy Polski Portal Pracy praca praktyki staże przewodnik studenta praktyki 2006 Szukasz praktyk na wakacje? A mo e szukasz pracy, ale nie masz doêwiadczenia zawodowego? Przyda by Ci si laptop? Albo</p>
<p>PRZEWODNIK PRAKTYKI www.pracuj.pl/e-praktyki OFERTY PRACY, PRAKTYK I STAŻY Najszersza oferta praktyk i konkursów dla studentów! Zapoznaj się z naszą ofertą! Szczegóły na stronach: 44 i 45 Czy SYMULATOR</p>
<p>MINISTERSTWO PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ DEPARTAMENT RYNKU PRACY POMOC DLA PRACODAWCÓW I ICH PRACOWNIKÓW OFEROWANA PRZEZ URZĘDY PRACY I/LUB FINANSOWANA Z FUNDUSZU PRACY INFORMATOR 2014 MINISTERSTWO PRACY</p>
<p>Kreowanie świadomej przedsiębiorczości wśród młodych ludzi Podręcznik dobrych praktyk Toruń 2012 Świadoma Przedsiębiorczość Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego</p>
<p>Potrzeby informacyjne pracodawców i instytucji kreujących politykę rynku pracy Łódź 2009 Potrzeby informacyjne pracodawców i instytucji kreujących politykę rynku pracy raport z badań Łódź 2009 Projekt</p>
<p>SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE SŁOWO WSTĘPNE prof. UAM dr hab. Jacek Guliński 1. PIERWSZE KROKI DO ZAŁOŻENIA WŁASNEJ FIRMY, CZYLI JAKĄ FORMĘ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ WYBRAĆ Marcin Błaszyk, Krzysztof Jarosiński</p>
<p>MOJA PRACA P O W I A T O W Y U R Z Ą D P R A C Y W P R Z E M Y Ś L U N R 1 ( 1 0 ) L U T Y 2 0 1 4 TEMAT WYDANIA NIEPEŁNOSPRAWNI SPRAWNI W PRAC Y SZKOLENIA GRUPOWE Prezentujemy szkolenia grupowe, które</p>
<p>Zestaw narzędzi dla instytucji wspierających migrantów na rynku pracy www.migrant-toolkit.eu www.migrant-toolkit.eu 2 Spis treści Rozdział 1: Wstęp Strona 1.1 Czym jest Europejski Pakiet Narzędziowy dla</p>
<p>ABC Biznesu Jak założyć sklep spożywczy Spis treści 2 Pomysł na firmę / 3 1. Klienci sklepu spożywczego / 4 2. Cele i zasoby osobiste / 4 2.1. Wykształcenie i doświadczenie / 4 2.2. Wiedza o własnym produkcie/usłudze</p>
<p>2 Wydawca: Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich OPUS Opracowanie: Zespół Centrum Promocji i Rozwoju Inicjatyw Obywatelskich OPUS Redakcja: Małgorzata Szewczyk Profesjonalnie działać, skutecznie</p>
<p>Katarzyna Druczak Jak pomóc rozwijać skrzydła? Broszura dla rodziców uczniów gimnazjum Katarzyna Druczak Jak pomóc rozwijać skrzydła? Broszura dla rodziców uczniów gimnazjum Jak pomóc rozwijać skrzydła?</p>
<p>i NIE DAJ SIĘ OSZUKAĆ PRZYGOTUJ SIĘ DO WYJAZDU Podstawowe informacje dla osób wyjeżdżających do pracy za granicę Warszawa 2012 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 1 DOKĄD CHCESZ WYJECHAĆ?... 3 PRZEMYŚL TO... 4 JĘZYK</p>
<p>P o r a d n i k Własna firma zanim zrealizujesz pomysł www.wup-krakow.pl Własna firma zanim zrealizujesz pomysł Wprowadzenie WPROWADZENIE Niniejsza publikacja jest skierowana do osób rozważających możliwość</p>
<p>Profesjonalnie i skutecznie Poradnik dla organizacji pozarządowych N Fundacja Edukacja dla Demokracji Poradnik wydany w ramach projektu Profesjonalnie i skutecznie Publikacja bezpłatna sfinansowana ze</p>
<p>Tomasz przybysz-przybyszewski Praca bez barier Jak POMÓC znaleźć pracę? Publikacja wydana w ramach projektu Wsparcie osób niepełnosprawnych ruchowo na rynku pracy jest współfinansowana ze środków Unii</p>
<p>PRZEWODNIK POCZĄTKUJĄCEGO PRZEDSIĘBIORCY Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej Pierwsze kroki w biznesie Przewodnik początkującego przedsiębiorcy Stan prawny</p>
<p>INFORMATOR O STYPENDIACH I FINANSACH Studencka kieszeń Studencka kieszeń INFORMATOR O STYPENDIACH I FINANSACH Wstęp 3 Życie przewrócone do góry nogami, czyli pierwszy rok na studiach 4 I. Stypendia krajowe</p>
<p>Model współpracy systemu edukacji z gospodarką województwa wielkopolskiego Agnieszka Różycka Marcin Dwórznik Justyna Gać Adam Miller Marcin Steć Case-Doradcy Sp. z o.o SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 3 2. CHARAKTERYSTYKA</p>
<p>Umiejętności: przygotowanie menedżerskie, marketing, zasady współpracy, wizerunek firmy, sprzedaż, negocjacje ZAGADNIENIA: Menedżer w małej i średniej firmie. Narzędzia skutecznego zarządzania. Zarządzanie</p>
<p>Pomagam mojemu dziecku wybrać zawód i szkołę ponadgimnazjalną Broszura dla rodziców Pomagam mojemu dziecku wybrać zawód i szkołę ponadgimnazjalną Broszura dla rodziców Pomagam mojemu dziecku wybrać zawód</p>
<p>Strona1 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Aktywny absolwent innowacyjne narzędzia i metody działania pośredników pracy Załącznik 2 PODRĘCZNIK</p>
<p>PRZEJRZYSTY BIZNES SZANSĄ NA SUKCES KONSUMENCIE znaj swoje prawa PRZEDSIĘBIORCO działaj legalnie nie daj się oszukać szanuj klienta www.skarzysko.powiat.pl/bezpieczny-biznes PARTNERZY PATRONI MEDIALNI</p>
<p>Joanna Majerska Koło Naukowe Rachunkowości Uniwersytet Szczeciński WŁASNA FIRMA - SZANSĄ NA SUKCES? Wprowadzenie Zaledwie 11 procent studentów ostatnich lat wiąże swoje losy z założeniem własnej firmy.</p>
<p>2013 Jak zostać i pozostać przedsiębiorcą Poradnik dla nowo powstałych firm Jak zostać i pozostać przedsiębiorcą Poradnik dla nowo powstałych firm Wydanie IV Stan na grudzień 2013 Publikacja bezpłatna</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 1
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
6291f79ca86e35c51c9e68bd49a0ed44
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.7,
10
] |
{
"MT": 0.098,
"LY": 0.063,
"SP": 0.075,
"ID": 0.086,
"NA": 0.141,
"HI": 0.559,
"IN": 0.381,
"OP": 0.419,
"IP": 0.184,
"it": 0.074,
"ne": 0.069,
"sr": 0.062,
"nb": 0.103,
"re": 0.064,
"en": 0.054,
"ra": 0.063,
"dtp": 0.143,
"fi": 0.119,
"lt": 0.067,
"rv": 0.077,
"ob": 0.11,
"rs": 0.09,
"av": 0.46,
"ds": 0.137,
"ed": 0.071
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00506-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 74,243,528
| 26,332
| 85,715
|
http://docplayer.pl/1281497-Www-fota-pl-nr-1-22-2008-forum-kager-na-saharze-w-krainie-wilka-str-14-znow-doganiamy-marzenia-str-12-str-42.html
|
text/html
| 2016-10-22T18:41:33
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
0.9999,
0.0001,
0
] |
1 nr 1(22)/2008 FORUM KAGER na Saharze W Krainie Wilka str. 42 str. 14 Znów doganiamy marzenia str. 12
2
3 spis treści FORUM Nr 1(22)/kwiecień 2008 Nakład: egz. Kager na Saharze strona 14 Wydawca Fota S.A Gdynia, ul. Stryjska 24 tel Dyrektor ds. marketingu Waldemar Fijołek Redakcja tel Redaktor naczelny Krzysztof Grabowski Sekretarz redakcji Marzena Warczak Współpraca Piotr Dąbrowski Marek Kurzętkowski Lucyna Mauks Michał Myśliwiec Michał Skulski Informacje o warunkach zamieszczania reklam i ogłoszeń: Dział Marketingu Fota S.A. tel Opracowanie graficzne i DTP Optima sp. z o.o. Prenumerata: Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń i reklam. Materiałów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów, a także prawo do zamieszczania kopii materiałów drukowanych w Fota Forum na stronie www bez dodatkowego wynagrodzenia WYDARZENIA Nowe oddziały Castrol wyróżnia Fotę Zmiany w kierownictwie Foty S.A. Sto oddziałów Foty Fota na Ukrainie PROMOCJE Wyrwij coś na lato Kageromania trwa Bonus od Tomexu Doganiamy marzenia Rajd Dakar & Sahara Challenge Od ponad ćwierć wieku rajd Dakar jest synonimem najcięższej próby dla ludzi i samochodów. Odwołanie tegorocznej edycji było szokiem nie tylko dla uczestników, ale także dla całego świata sportu samochodowego. LEADER SERVICE Mechanik Roku Klient chce do nas wracać Infolinia 0801 FOTA SA Promocja testerów Boscha Katalog Fota na DVD INFO-TECH 2008 Flota pod opieką CIĘŻAROWE Można się rozwijać Pompy wody i czujniki poziomu paliwa Mapa warsztatów LST TECHNIKA INNOWACJE PORADY Paski wieloklinowe Elring radzi Jak odpowietrzać układy z ABS Filtry do Mini i Dacii MANN+HUMMEL przejął helsę SKF dostarcza części do Fiata Nowe produkty Nissens Współczesne pierścienie tłokowe Zielone samochody System EPP Boscha ROZMAITOŚCI Raczkowski w KIA cee d Cup Drifting z Kagerem W Krainie Wilka Puchar Castrola Z Kagerem w Bad Gastein Telewizor za fotografię W bieżącym numerze płatne ogłoszenia i reklamy znajdują się na stronach 2, 7, 9, 11, 13, 15, 19, 23, 25, 28, 29, 33, 35, 37, 39, 41, 43, 45, 48. Zdjęcie na okładce Załoga Grzegorz Simon i Krzysztof Lis na Saharze Biblioteka LS strony BLS Badanie układów kierowniczych Marketing w warsztacie Bezpośrednio do klienta strona 12 Fota FORUM 3
4 wydarzenia fota Nowe oddziały W marcu sieć sprzedaży Foty S.A. wzbogaciła się o trzy nowe oddziały. Tarnowskie Góry Przy ul. Bolesława Krzywoustego 29 czeka na klientów pięciu pracowników oddziału. Kieruje nim Zdzisław Ochocki, który ma wieloletnie doświadczenie w branży motoryzacyjnej (m.in. właściciel serwisu należącego do sieci Bosch Serwis i stacji kontroli pojazdów). Obiekt ma 300 m 2 powierzchni, w tym 250 m 2 powierzchni magazynowej. Oddział oferuje klientom części do samochodów osobowych i ciężarowych. Atutem oddziału jest dogodne położenie: w pobliżu obwodnicy miasta, z bardzo dobrym dojazdem i dużym parkingiem. Wieluń Oddział ma siedzibę przy ulicy Warszawskiej 41, przy drodze E67 w kierunku Warszawy. Kierownikiem oddziału jest Piotr Szmagier, który wcześniej zajmował się sprzedażą części do ciężarówek w oddziale Częstochowa. Oprócz niego w oddziale pracują cztery osoby. Powierzchnia lokalu to 350 m 2, a jego aranżacja jest dość nietypowa: dział sprzedaży jest połączony bezpośrednio z magazynem. Oddział sprzedaje części do samochodów osobowych i ciężarowych. Obiekt posiada duży parking, także dla samochodów ciężarowych. W bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się: Okręgowa Stacja Kontroli Pojazdów, stacja paliw, myjnia dla samochodów ciężarowych, hotel i restauracja. Rawicz O klientów dba tu kierownik oddziału Tomasz Bielakowski i dwójka jego pracowników. Powierzchnia oddziału to 170 m 2. Obecnie w ofercie znajdują się części do samochodów osobowych i dostawczych. W późniejszym terminie oddział włączy do swej oferty także części do samochodów użytkowych. Oddział mieści się przy ul. Armii Krajowej 4 w centrum Rawicza, za marketem Kaufland, w pobliżu drogi krajowej nr 5 Wrocław-Poznań. Przed oddziałem znajduje się parking dla klientów na około 20 samochodów. Oddział w Rawiczu Przeprowadzki Dwa oddziały Foty zmieniły w ostatnich miesiącach siedziby na większe i dogodniej położone. Warszawa Gocław Oddział przeprowadził się na ul. Wał Miedzeszyński 504, przy trasie na Puławy. Nowy lokal ma powierzchnię 500 m 2, w tym 50 m 2 to obszerny dział sprzedaży. Klientów obsługuje tu aż sześciu sprzedawców. A łącznie w oddziale pracuje 12 osób. Dowodzi nimi szef oddziału Krzysztof Stępień. Oddział ma w ofercie części do samochodów osobowych i ciężarowych. Przed jego siedzibą klienci mają wygodny parking na 12 samochodów. Krosno Od stycznia 2008 roku krośnieński oddział Foty mieści się przy ul. Płużaka 37, w centrum Krosna. Nowy lokal ma powierzchnię blisko 500 m 2 i jest o 200 m 2 większe niż poprzedni. Dział obsługi klienta ma 70 m 2 powierzchni, pozostałą część zajmuje magazyn. Kierownikiem oddziału jest Tomasz Nowakowski. Wraz z nim do nowej siedziby przeprowadziła się cała ośmioosobowa załoga. Oddział mieści w kompleksie Centrum Handlowego, a więc klienci mają do dyspozycji ogromny parking, na którym swobodnie zmieszczą się także samochody ciężarowe. Oddział prowadzi sprzedaż części do samochodów osobowych i ciężarowych. wyróżnia Fotę (mw) Firma Fota S.A. odebrała nagrodę za największy przyrost sprzedaży produktów marki Castrol w 2007 roku w segmencie dystrybutorów sieciowych. Podczas spotkania dystrybutorów marki Castrol w Polsce nagrodę odebrał Tomasz Kępiński zastępca dyrektora handlowego Foty S.A. (mw) 4 Fota FORUM
5 wydarzenia Zmiany w kierownictwie Foty S.A. Nowi dyrektorzy fota Na początku roku 2008 Zarząd Foty S.A. dokonał zmian w składzie kierownictwa firmy i podziale obowiązków między dyrektorów odpowiadających za poszczególne segmenty jej działalności. Marek Grabowski Jestem przekonany, że bardzo szybko stworzymy z moimi nowymi kolegami zgraną drużynę. 1lutego 2008 roku Zarząd powołał pana Marka Grabowskiego na stanowisko dyrektora ds. sprzedaży. Powołanie to jest efektem reorganizacji i nowego podziału zadań w kierownictwie Foty S.A. Pan Radosław Wojtkiewicz, członek Zarządu, który dotychczas nadzorował całokształt zagadnień związanych ze sferą handlową, skoncentruje się na działalności w zakresie zakupów i logistyki mówi Bohdan Stankiewicz, prezes spółki Fota S.A. Kluczowym zadaniem nowego dyrektora w naszej spółce będzie rozwój sprzedaży na rynku polskim i reorganizacja firmowej sieci handlowej. Strategicznym celem Foty jest stopniowe przekształcenie własnych oddziałów w jednostki franszyzowe. Pan Marek Grabowski jest znakomitym fachowcem, dobrze znanym i wysoko cenionym w branży dystrybucji samochodowych części zamiennych. Ostatnio pracował jako dyrektor handlowy w katowickiej spółce Moto-Profil. Wcześniej był koordynatorem ds. rozwoju sprzedaży w spółce CONFEX AB. Dzięki pracy dla spółki Żywiec S.A. poznał także specyfikę trudnego rynku artykułów FMCG. Nowy dyrektor Foty jest absolwentem Akademii Rolniczej w Krakowie (kierunek: kształtowanie i ochrona środowiska). Następnie, na studiach podyplomowych i szkoleniach uzupełniał wiedzę i umiejętności w zakresie marketingu, technik sprzedaży i negocjacji oraz zarządzania sprzedażą. Silne atuty dyrektora ds. sprzedaży to umiejętność pracy pod presją czasu i organizowania pracy zespołu współpracowników. Dlatego pan Marek Grabowski jest optymistą: Jestem przekonany, że bardzo szybko stworzymy z moimi nowymi kolegami zgraną drużynę i będziemy skutecznie umacniać pozycję Foty na polskim rynku części samochodowych. Wierzę, że pomogą mi w tym wcześniej zdobyte doświadczenia mówi. Pan Marek Grabowski ma 39 lat. Jego pozazawodowe zainteresowania to samochodowy off-road, kolarstwo górskie i rekreacyjne, jazda na rolkach oraz metaloplastyka. Zna język angielski. Zbigniew Czarnecki Klucz do sukcesu to analiza cech ludzi i znalezienia dla nich stanowisk, na których najlepiej wykorzystają swe zdolności i predyspozycje. Kolejny krok to stworzenie z tych ludzi skutecznie działających zespołów. Również w lutym obowiązki dyrektora odpowiedzialnego za pion części do pojazdów użytkowych przejął pan Zbigniew Czarnecki. Pan dyrektor Czarnecki przeorganizuje ten pion, aby po okresie znacznego wzrostu wartości sprzedaży podnieść sprawność jego działania na jeszcze wyższy poziom mówi prezes Bohdan Stankiewicz. Kolejne zadania nowego dyrektora to wzrost dostępności części i poprawa relacji z klientami, a w konsekwencji umocnienie pozycji Foty S.A. na rynku części do pojazdów użytkowych. Pan Zbigniew Czarnecki działa w tym segmencie rynku motoryzacyjnego od wielu lat. Przez sześć lat prowadził w Gdańsku autoryzowany serwis samochodów DAF, a następnie przez półtora roku dział części zamiennych w MAN TC Warszawa. Ostatnio (przez półtora roku) kierował działem części zamiennych w serwisie DAF prowadzonym w Gdańsku przez DBK. Najlepszym miernikiem jakości jego pracy jest znaczny wzrost obrotów odnotowany przez firmy, w których pracował. Czterdzieści procent w MAN-ie i aż sto procent w DBK po roku działania! mówi z dumą dyrektor Czarnecki. Zapytany o klucz do takich sukcesów, odpowiada: Analiza indywidualnych cech ludzi, a następnie znalezienie dla nich stanowisk, na których najlepiej wykorzystają swe zdolności i predyspozycje. Następny krok to stworzenie z tych ludzi skutecznie działających zespołów. Zbigniew Czarnecki jest absolwentem Wydziału Elektroniki Politechniki Gdańskiej. Ma 47 lat, jest żonaty, ma córkę i syna. Jego hobby to muzyka ( Na szczęście dla otoczenia słuchanie, a nie granie! śmieje się pan dyrektor). Lubi też podróże i jazdę na nartach oraz jak przystało na menadżera w firmie motoryzacyjnej samochody klasyczne (youngtimery, pojazdy od początku lat 60. ub. wieku), które sam naprawia. Marzena Warczak Fota FORUM 5
6 wydarzenia fota Sieć coraz gęstsza Sto oddziałów Foty Fota S.A. czołowy polski dystrybutor samochodowych części zamiennych ma już sto oddziałów regionalnych i lokalnych. Pierwszą setkę zamyka otwarty na początku marca br. oddział w Tarnowskich Górach. Jesteśmy coraz bliżej realizacji celu, który zawsze nam przyświecał: dostawy zamówionych części do klienta w ciągu godziny mówi Bogdan Fota, założyciel firmy. Firma Fota działa na polskim rynku motoryzacyjnym od 1973 roku początkowo jako serwis samochodowy, założony i prowadzony przez Bogdana Fotę. W 1990 roku, kiedy polski rynek motoryzacyjny wszedł w fazę burzliwego rozwoju, powstało Przedsiębiorstwo Handlowe Fota. Przejęło ono od serwisu handel częściami i akcesoriami samochodowymi. Pierwsze zamiejscowe oddziały gdyńskiej firmy rozpoczęły działalność w 1993 roku. Od początku wiedzieliśmy, że jeśli chcemy się rozwijać, musimy wyjść poza Trójmiasto mówi Radosław Wojtkiewicz, dyrektor ds. zakupów i logistyki, który w tamtych pionierskich czasach odpowiadał za całą sferę handlu. Najpierw ruszył Olsztyn, potem była Bydgoszcz, jako trzeci wystartował oddział w Poznaniu. Początkowo sieć oddziałów rosła powoli. Firma koncentrowała się na budowaniu atrakcyjnej oferty oraz współpracy z niezależnymi partnerami stowarzyszonymi w Polskiej Sieci Dystrybucji Części Samochodowych grupa fota. Oddziały powstające w centrach regionów miały zapewnić szybkie dostawy części właśnie do partnerów. To oni oferowali części końcowym klientom w szczególności warsztatom należącym do stowarzyszonej z Fotą sieci Leader Service. W roku 2002, kiedy PH Fota przekształciła się w spółkę akcyjną, firma wkroczyła z dwunastoma oddziałami. Zmiany zachodzące na rynku spowodowały, że Fota S.A. zmieniła strategię działania postawiła na rozwój własnej sieci handlowej. Pod koniec 2003 roku jubileusz 30-lecia działalności firmy Fota świętowała z trzydziestoma oddziałami lokalnymi. Szczególnie burzliwy rozwój sieci przypada na lata W pierwszym kwartale 2004 roku Fota uruchomiła 11 oddziałów więcej niż w całym poprzednim roku. Rekord padł w pierwszym kwartale następnego roku 15 oddziałów. W połowie 2005 roku w sieci działały 82 oddziały. To było ogromne wyzwanie i wielka satysfakcja mówi Sławomir Kurek, dyrektor ds. organizacji i zarządzania, który rzadko bywał wtedy w biurze (a jeszcze rzadziej w domu). Za to po kraju przejeżdżał niekiedy kilka tysięcy kilometrów tygodniowo. Dynamiczny rozwój sieci dystrybucji był możliwy także dlatego, że pod koniec 2001 roku w Łodzi rozpoczęło działalność Centrum Logistyczne Foty. Jego centralne położenie umożliwia szybkie dostawy części zamiennych do oddziałów na terenie całego kraju. Z Gdyni droga na południe kraju trwałaby zbyt długo. Drugi klucz do sukcesu to powstała w 2000 roku własna sieć informatyczna łącząca centralę firmy, Centrum Logistyczne i wszystkie oddziały oraz najważniejszych klientów Foty. Dostęp do sieci przez Internet pozwala wyszukiwać potrzebne części w dowolnym magazynie na terenie całego kraju, składać zamówienia i śledzić przebieg ich realizacji. Dziś trudno uwierzyć, gdy Wiktor Majchrzak dyrektor sieci Leader Service, a przed 15 laty pierwszy szef oddziału w Poznaniu, wspomina: Żeby przekazać do Gdyni zamówienia od klientów, brałem przygotowany przez kolegę wydruk z komputera i szedłem na pocztę, żeby wysłać faks do centrali. Czekałem 15 minut w kolejce przy okienku, a potem jeszcze pół godziny, żeby się upewnić, że został odebrany. W ciągu 15 lat, które upłynęły od tamtych dni, faksy najpierw stały się powszechne, a potem zaczęły wychodzić z użytku, wyparte przez pocztę elektroniczną. A poznański oddział Foty zdążył w tym czasie cztery razy zmienić siedzibę. Zawsze na większą i lepiej położoną. Podobne zmiany następowały nie tylko w Poznaniu. Olsztyn przeprowadzał się dwa razy. Kiedy rozpoczął działalność w trzecim lokalu, ówczesny kierownik Wojciech Porczyński nie krył satysfakcji: Stali klienci są oszołomieni! Mówią, że można by tu urządzić nawet bal sylwestrowy. Pod koniec 2005 roku firma miała blisko 90 oddziałów. Praktycznie zakończyliśmy budowę ogólnopolskich struktur sprzedaży uznał prezes Bogdan Fota. Wtedy zaczęło się uzupełnianie tych struktur wypełnianie nielicznych luk na mapie, wchodzenie bliżej klienta, głębiej w wielkie miasta. W Warszawie Fota zadomowiła się stosunkowo późno, ale teraz w mieście i na jego peryferiach ma siedem oddziałów. W Łodzi, Poznaniu i Wrocławiu po trzy oddziały, a w wielu miastach dwa. Łącznie w latach firma utworzyła 65 oddziałów. Kiedy w listopadzie 2006 roku Fota S.A. wchodziła na giełdę, jej sieć liczyła 95 placówek terenowych. Od kilku lat firma realizowała drugi element strategii rozwoju sieci spora część nowych oddziałów działa na zasadzie franszyzy. Fota postawiła na partnerów, ale inaczej niż przed laty: zaproponowała współpracę lokalnym dystrybutorom oraz najlepszym lokalnym menadżerom z branży motoryzacyjnej. Wśród nich także kierownikom własnych oddziałów. Pierwsza placówka działająca na tych zasadach powstała w marcu 2003 roku w Siedlcach. Partnerem Foty jest tu Adrian Olszewski. Zalety tego rozwiązania najkrócej opisuje Wojciech Stępień, szef oddziału w Stargardzie Szczecińskim: To jest moja firma w Focie. Takich firm w Focie jest już wiele, a będzie jeszcze więcej. Strategicznym celem Foty jest stopniowe przekształcenie własnych oddziałów w jednostki franszyzowe mówi prezes spółki Bohdan Stankiewicz. Michał Kasprzak 6 Fota FORUM
7 Włoski, znany światowy lider w produkcji części nadwoziowych do samochodów dostawczych i ciężarowych. DAF - FIAT - FORD - IVECO - MAN - MERCEDES-BENZ - RENAULT - SCANIA - VOLVO Covind S.p.A. - Torino Gruppo Covind: - -
8 za granicą fota Na Ukrainie Szybki rozwój, bogata oferta Pierwsza sprzedaż została zarejestrowana w Kijowie w styczniu 2006 roku. Po dwóch latach działalności spółka Fota Ukraina dysponuje magazynem centralnym o powierzchni 2500 m 2 oraz czterema filiami: w Kijowie, Kirowogradzie, Kamieńcu Podolskim i w Zaporożu. A liczba stałych klientów sięga 1500 i szybko rośnie. Fota Ukraina to jedna z trzech zagranicznych spółek Foty S.A. Podobnie jak inne oddziały zagraniczne Fota Węgry i Fota Czechy spółka na Ukrainie została utworzona w ramach projektu Fota International. Oferta ukraińskiej spółki Foty obejmuje ok. 60 tysięcy pozycji i stale jest uzupełniana o części i akcesoria największych światowych producentów. Do kijowskiego magazynu trafiają one z Centrum Logistycznego Foty w Łodzi. Fota Ukraina korzysta również z bezpośrednich dostaw od renomowanych producentów, takich jak ZF (Sachs i Lemforder), Mann, Bosch, Febi, Bilstein, Pagid. Na ukraińskim rynku dużym zainteresowaniem cieszą się produkty marki własnej Foty, czyli KAGERA. Klienci zwracają uwagę na ich dobrą jakość, atrakcyjną cenę i dostępność. Popularności marki sprzyja także fakt, że od listopada 2007 roku na Ukrainie prowadzona jest dobrze znana w Polsce akcja promocyjna Kageromania. Głównymi klientami Foty Ukraina są warsztaty samochodowe. W połowie ubiegłego roku w spółce Sławomir Synowiec powstał więc specjalny dział, który zajmuje się sprzedażą wyposażenia warsztatowego. Możemy zapewnić naszym klientom każdy rodzaj sprzętu od prostych wkrętaków po skomplikowaną ścieżkę diagnostyczną zapewnia z dumą Sławomir Synowiec, dyrektor Foty Ukraina. A wszystko na bardzo dogodnych warunkach finansowych podkreśla. Fota na Ukrainie nie zapomina również o użytkownikach pojazdów ciężarowych i warsztatach, które je obsługują. O rozwój oferty części i akcesoriów do samochodów ciężarowych dba odrębny 5-osobowy dział firmy. W tym roku chcemy zdecydowanie zwiększyć liczbę oddziałów, żeby dotrzeć z naszą ofertą jak najbliżej obecnych i potencjalnych klientów mówi dyrektor Synowiec. Tekst: Helena Mazurkiewicz Foto: Roman Szkodenko 8 Fota FORUM
9 D O B R A P R A K T Y K A Optymalne uszczelnienie Gwarancja doświadczenia: Elring Service. Uszczelnienia, kompletne zestawy uszczelnień oraz części serwisowe do fachowych napraw silników. W oryginalnej jakości Elring. Wszystko, co niezbędne z jednej ręki. Aby nic nie stało na przeszkodzie, bezpiecznemu funkcjonowaniu i optymalnej pracy silnika To doświadczenie znajdziesz tylko w oryginale. MK SERVICES biuro przedstawicielskie Tel Fax
10 fota promocje n złotych Nagrody za milio o t a l a n ś o c Wyrwij niego dostęp ncie. Klient ma do e indywidualnym ko każdej chwili moż a n yj t. Dzięki temu w oc ne m ter In ro lu z p ce ze a pr o cj eg on sko jest upragni To największa ak sprawdzić, jak bli, ca y. a 1 mar i wybranej nagrod ody są naprawdę Foty. Wystartował o wybierać, bo nagr eg cz z t i jes A h, którzy chcą dzięk ńca czer wca. ko o d zarówno dla tyc a ał jne h cy w oic ak tr sw atr e e zi ni d że bę uzupełnić wyposa udziałowi w akcji nicy st ze superpremię za uc zy u ór ąc kt si h, ie tyc m a W każdym serwisów, jak i dl h z Fotą przeznatywność w kontaktac ak e wą so an ne w biz to można więc. Na liście nagród akcji mają zagwaran czą na dobrą zabawę y, notetat sprzęt warsz ow mniej aj n co źć specjalistyczny i ale śc ykuły zn art to V, ar w RT ęt o nagrody graficzne, sprz to fo ty ara ap i, ok bo na wycieczkę zasną io W. domowego, bony h a yc tw ars ot ji. od zł sp y go ęc 250 tysi esujących propozyc i wiele innych inter ną i icz am an od gr gr na z py ie bić zaku towym sklep, ny Zakupów w interne bo e aln tego roku warto ro rtu wi, wać za specjalne ny ko do ić na tal oż Us m rtość. ody, całkiem realną wa w Focie będą pow które jednak mają za osiągnięw nó bo ść rto wa, ci bardzo łatwo: oś d na oż ra m ją Z. datkowego m do i te głównego by zaszaleć la u celów (targetów) ob cie konanych do w pó ne. yj kc ra ej wartości zaku at zn zo łąc rd 5% ba to są ej. bo nagrody ach akcji promocyjn przez klienta w ram nie koniec ze zc jes to we nagrody rzeczo e Al y początek br odo w pr starcie. Na biorącemu udział cji! Zwłaszcza na ak atr jwiększ ych na ć. ażdemu klientowi li ną na iąg ie powinien os w marcu doko jak zy le, ór ce kt się ci, la en reś kli ok mocji promocją, oraz ci, gety, są oduktów objętych iąc fachowo tar pr ów w m w, pó ku yli za cz le, Ce sz y wzrost zakupó zakupów to łączna wartość odnotowali najwięk y na zy wn y ór m kt głó liś et zy rg ac m Ta zn dwa. (z wyjątkie pieniężne. Prze nych przez Fotę otrz ymają nagrody dodatproduktów oferowa et rg Ta tówce.. o) go eg w zł ow warsztat temat ten cel opon oraz sprzętu produktów ych informacji na h yc ow an ół br eg cz wy sz w ej pó ku ięc za W ożna ść m rto in wa m regula kowy to promocji oraz jej jak: ich ach tak, on str ER G ch KA wy i to mark źć na interne i, bębny), ale ęk zn cz sz i, ck klo e, a.pl). hamulce (tarcz Foty S.A. (www.fot, że uczestlić reś dk amortyzatory, po o art W e zawieszenie), ard tw ( ie yr wij coś en W esz ji zawi nicy promoc, sty ać udział pia br, ą ka og ys m łoż o na lat ody wycieraczki, i zdobywać nagr ch ny in ich świece we wszystk jech e, ny ow zo ad on zapł prow dnocześnie akcjach filtry, promocyjnych Foty, oleje, takich jak Premium paski. y ór kt t, ien Kl Racing 2, Gratisowe Litry oleju zrealizuje oba te a m y KAGER oraz Ka cele, nagrod ną u. ios nk W ba w ia. an gerom pewne jak tego roku w sieci A ściślej jak p zy Foty ten sam zaku w specjalnie pr ęc ie wi lep t sk jes towaru gotowanym premiowany atrak internetowym. Każi am ny na od gr ko na do i p m ku jny za cy dy ika y. aż czter y raz przez uczestn promocji jest rejeo Marcin Dobrzyński strowany na jeg K de Marketingu Specjalista ds. Tra 10 Fota FORUM
11
12 fota promocje Kageromania wciąż trwa Ogromne zainteresowanie programem lojalnościowym Kageromania sprawiło, że został on przedłużony do 31 grudnia 2008 roku. Zasady programu nie ulegają zmianie. Przypomnijmy, że aby dołączyć do programu Kageromania, wystarczy kupić na fakturę produkty marki KAGER za co najmniej 250 zł netto i zgłosić sprzedawcy chęć wzięcia udziału w tym programie. Sprzedawca rejestruje uczestnika, który otrzymuje własne konto gromadzone są na nim punkty (Kagerki) uzyskiwane za zakupy produktów marki KAGER. Każde 100 zł netto wydane na produkty KAGERA powiększa stan konta o 10 Kagerków. Zgromadzone punkty można wymieniać na nagrody. Ich katalog jest dostępny we wszystkich oddziałach Foty S.A. na terenie całego kraju oraz na stronie Logując się na swoim koncie, można sprawdzić liczbę zgromadzonych Kagerków, składać zamówienia na nagrody oraz śledzić informacje o stanie ich realizacji. Dotychczas uczestnicy programu wymienili Kagerki na prawie 5 tysięcy nagród scyzoryków i czapeczek aż po odtwarzacze DVD i chemię warsztatową KAGER. Największą popularnością wśród kageromaniaków cieszą się kombinezony Kager i zabawki dla dzieci. (lm) Bonus od TOMEXU Wmarcu tego roku firma TOMEX Hamulce zainaugurowała nowy program lojalnościowy. Zakup wszystkich klocków i szczęk hamulcowych tej firmy jest premiowany specjalnymi punktami. Zgromadzone punkty sklep motoryzacyjny lub mechanik samochodowy może wymienić na wybraną przez siebie nagrodę. Katalog nagród jest dostępny u wszystkich dystrybutorów TOMEXU w Polsce. Szczegółowe informacje na temat akcji, a także katalog nagród w wersji elektronicznej można znaleźć na specjalnie stworzonej stronie internetowej: (mk) Znów doganiamy marzenia Ten wyścig wzbudził w zeszłym roku wielkie emocje klientów Foty. Udane zakupy zostały w nim świetnie połączone z dobrą zabawą i sportową rywalizacją. A główne nagrody były naprawdę bardzo atrakcyjne wyjazd na wyścig Formuły 1. W tym roku Fota organizuje drugą rundę promocji Premium Racing. Przypominamy zasady tej promocji. Etap I wyścigi w zakupach Aby wygrać nagrody w promocji Premium Racing, wystarczy w oddziale firmy Fota S.A. kupić dowolny produkt jednej z następujących marek Premium: ATE, BOSCH, CASTROL, CHAMPION, LEMFÖRDER /SACHS, MANN-FIL- TER, SKF i zarejestrować się jako uczestnik promocji. Każda rejestracja nagradzana jest kubkiem! Kupując premiowane produkty, uczestnik promocji otrzymuje punkty, gromadzone na specjalnym koncie. Punkty przyznaje się osobno za zakupy produktów każdej marki. Warto pamiętać, że czteromiesięczny okres zakupów został podzielony na osiem dwutygodniowych okresów rozliczeniowych. W każdym z tych okresów za największe zakupy produktów poszczególnych marek będą przyznawane dodatkowe nagrody oryginalne gadżety BMW Sauber F1 Team. Pierwszy etap wyścigu Premium Racing trwa do 30 czerwca br. 20 osób, które w tym czasie uzbierają najwięcej punktów za kupno artykułów danej marki, awansuje do kolejnego etapu. Oznacza to, że do II etapu przechodzi aż 140 osób. Etap II wyścigi po nagrody 20 osób, które zdobędą najwięcej punktów za zakupy danej marki Premium, tworzy jeden Team. W pierwszy weekend sierpnia siedem Teamów spotka się na terenie luksusowego centrum rekreacyjnego i hotelu Ossa, położonego w gminie Biała Rawska. Uczestnicy II etapu rywalizować będą o nagrody w różnych dyscyplinach sportów motorowych. Trzech przedstawicieli każdego Teamu awansuje do kolejnego etapu i wygra nagrodę główną wyjazd na wyścig Formuły 1. Dwóch z nich awansuje do III etapu za uzyskanie najlepszych czasów na torach, a jeden za najwyższą wartość zakupów produktów danej marki. Łącznie na Grand Prix F1 wyjedzie 21 uczestników promocji. Podczas pobytu w hotelu Ossa uczestnicy II etapu Premium Racing będą mogli korzystać z wszystkich atrakcji (basen, centrum SPA, kręgielnia, bilard, dyskoteka). Ogłoszeniu listy zwycięzców będzie towarzyszył specjalny program rozrywkowo-artystyczny. Etap III wyjazd na wyścig F1 Zwycięzcy promocji Premium Racing dogonią własne marzenia: we wrześniu będą mieli niepowtarzalną okazję obejrzenia na żywo zmagań kierowców Formuły 1 podczas wyścigu Grand Prix na włoskim torze Monza. W trakcie trzydniowego pobytu na wyścigach na finalistów czeka też wiele dodatkowych atrakcji. Marzena Warczak 12 Fota FORUM
13
14 rajd dakar & sahara challenge fota Udana próba przed Rajdem Dakar KAGER na Sah Od ponad ćwierć wieku Rajd Dakar jest synonimem najcięższej próby dla ludzi i samochodów. Odwołanie tegorocznej edycji było szokiem nie tylko dla uczestników, ale także dla całego świata sportu samochodowego. Do tych, którzy z szoku otrząsnęli się najszybciej, należała gorzowska załoga Grzegorz Simon i Krzysztof Lis wspierana przez KAGERA. Sprawdzili się na Saharze. Gorzowianie chcieli przejechać rajd trasą przeznaczoną dla serwisów, by przetestować sprzęt i sprawdzić się przed planowanym na przyszły rok startem w roli zawodników. Ich bronią był Land Rover Discovery III, którego przygotowano do trudów imprezy we współpracy z KAGEREM. Moc silnika zwiększono do 240 KM, założono płyty osłaniające zespół napędowy, zamontowano Safari Snorkel, czyli wlot powietrza z wysokości dachu, zapobiegający zasysaniu zabójczego dla silnika kurzu. Auto zostało też wyposażone w specjalne opony terenowe, a także specjalistyczną zabudowę wnętrza. Jedziemy poznać specyfikę trasy, nauczyć się logistyki, sprawdzić wszystko w rzeczywistych warunkach rajdu mówił przed wyjazdem Grzegorz. Simon i jego pilot Lis bezproblemowo dotarli na start do Lizbony, gdzie spotkali się z pozostałymi członkami ekipy KAGERA. Kiedy na dzień przed planowanym startem zapadła decyzja o odwołaniu imprezy, większość rozgoryczonych ekip rozpoczęła przygotowania do powrotu do domu. Nieliczni w tym załoga KAGERA postanowili nie poddawać się tak łatwo i choć w części zrealizować cel, jaki przyświecał wyprawie. O pokonaniu całej trasy rajdu nie było mowy, byłoby to zbyt niebezpieczne. Grzegorz i Krzysztof zdecydowali, że pojadą do Maroka, gdzie w opinii doświadczonych uczestników rajdu zaczyna się naprawdę trudna trasa. Po wyjeździe z Lizbony ruszyli trasą rajdu do Portimao, trenując po drodze na jednym z odcinków specjalnych. W Maladze musieli zrezygnować z przemieszczania się na kołach na rzecz podróży statkiem. W nocy przeprawili się promem do Nadoru w Maroko. Pierwszy dzień na afrykańskiej ziemi upłynął im na podróży. Testowali auto, zbaczając od czasu do czasu z utartego szlaku, by poznać rzeczywiste warunki rozgrywania rajdu. A było się z czym oswajać. Warunki 14 Fota FORUM
15 rajd dakar & sahara challenge jazdy w skalistym terenie północnego Maroka były trudne. Nawierzchnię, po której się poruszali, stanowiły mniejsze i większe odłamki skał efekt erozji gór Atlasu. Jak nietrudno się domyślić, opony i zawieszenie auta są w takiej sytuacji poddawane morderczej próbie. Auto ekipy KAGERA dzielnie znosiło jednak trudy wyprawy. Następnym etapem na trasie Simona i Lisa była Ar-Rachidia. W okolicach tej miejscowości skały zaczęły ustępować miejsca drobnym kamyczkom. Jazda po nich przypomina poruszanie się po rozsypanych kulkach. Trudno jest utrzymać kontrolę nad autem, a co dopiero myśleć o osiąganiu dużych prędkości. Załoga KAGERA przemieszczała się dalej w kierunku Taouz, gdzie zaczynają się charakterystyczne wysokie wydmy. Tu zawodnicy mieli okazję do sprawdzenie systemów nawigacyjnych. Nieustannie bowiem poruszali się bezdrożami, gdzie jedynym wyznacznikiem kierunku był właśnie GPS. Jazda na azymut nie była łatwa, ponieważ znajdowali się w terenie poprzecinanym licznymi rozpadlinami i stromymi zboczami. Zdarzało się, że trzeba było nadłożyć wiele kilometrów, by objechać nieprzejezdny teren. Pustynny już w pełnym tego słowa znaczeniu trening ekipa kontynuowała, docierając do Quarzazate. W tym miejscu ekipa KAGERA pożegnała szlak rajdu i wyruszyła w kierunku Marrakeszu. Nie oznaczało arze to wcale końca testów auta i afrykańskiej przygody. Zawodnicy korzystali z każdej okazji do zaznajomienia się z pustynnymi warunkami i poddania auta kolejnym trudnym próbom. Droga powrotna z Marrakeszu wiodła przez Tanger i Cieśninę Gibraltarską. Z Hiszpanii gorzowianie wyruszyli do Polski, gdzie dotarli 15 stycznia. Po powrocie kierowcy podkreślali, że przygotowane we współpracy z KAGEREM auto zdało afrykański egzamin celująco. Mimo zabójczych dla samochodu warunków wysokiej temperatury, wszechobecnego pyłu i setek kilometrów pokonywanych każdego dnia pojazd zniósł trudy wyprawy bez najmniejszej awarii! Przez cały czas spisywał się znakomicie. Świadczy to o wysokiej jakości zarówno użytych części, jak i pracy osób odpowiedzialnych za przygotowanie auta. Zapytany o to, co wywarło na nim największe wrażenie, Grzegorz Simon bez wahania mówi o pustyni i niezwykle trudnych warunkach jazdy. Ten, kto zna pustynie tylko z opowiadań, nie może wyobrazić sobie warunków, z jakimi muszą zmierzyć się uczestnicy Dakaru twierdzi Grzegorz. Kierowca ekipy KAGERA podkreśla też przyjazne nastawienie mieszkańców Maroka. Choć nierzadko jedynym sposobem komunikacji był język gestów, napotkani ludzie z ochotą pomagali załodze w odnalezieniu drogi czy uzupełnieniu zapasów żywności. Marka KAGER pozostawiła swój ślad na Saharze, podobnie jak jej załoga. Tradycja głosi, że każdy, kto choć raz przejechał Saharę, nosi w sercu ziarenko pustynnego piasku. Marek Kurzętkowski fota Grzegorz Simon ma 35 lat, mieszka w Gorzowie. Swoją przygodę z samochodami rozpoczął od kartingu. Uzyskał licencję kierowcy rajdowego, jego pasją stały się jednak samochody terenowe. Ma za sobą udział w kilku spektakularnych wyprawach terenowych, między innymi na Syberię, na Bałkany i do Peru. Wziął także udział w najtrudniejszym rajdzie przeprawowym świata Rainforest Challange, rozgrywanym w malezyjskiej dżungli w porze deszczowej. Fota FORUM 15
|
<doc fingerprint="34c705f4c73f3c09">
<main>
<div>
<p>1 nr 1(22)/2008 FORUM KAGER na Saharze W Krainie Wilka str. 42 str. 14 Znów doganiamy marzenia str. 12</p>
<p>2 </p>
<p>3 spis treści FORUM Nr 1(22)/kwiecień 2008 Nakład: egz. Kager na Saharze strona 14 Wydawca Fota S.A Gdynia, ul. Stryjska 24 tel Dyrektor ds. marketingu Waldemar Fijołek Redakcja tel Redaktor naczelny Krzysztof Grabowski Sekretarz redakcji Marzena Warczak Współpraca Piotr Dąbrowski Marek Kurzętkowski Lucyna Mauks Michał Myśliwiec Michał Skulski Informacje o warunkach zamieszczania reklam i ogłoszeń: Dział Marketingu Fota S.A. tel Opracowanie graficzne i DTP Optima sp. z o.o. Prenumerata: Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść ogłoszeń i reklam. Materiałów nie zamówionych nie zwracamy. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów, a także prawo do zamieszczania kopii materiałów drukowanych w Fota Forum na stronie www bez dodatkowego wynagrodzenia WYDARZENIA Nowe oddziały Castrol wyróżnia Fotę Zmiany w kierownictwie Foty S.A. Sto oddziałów Foty Fota na Ukrainie PROMOCJE Wyrwij coś na lato Kageromania trwa Bonus od Tomexu Doganiamy marzenia Rajd Dakar & Sahara Challenge Od ponad ćwierć wieku rajd Dakar jest synonimem najcięższej próby dla ludzi i samochodów. Odwołanie tegorocznej edycji było szokiem nie tylko dla uczestników, ale także dla całego świata sportu samochodowego. LEADER SERVICE Mechanik Roku Klient chce do nas wracać Infolinia 0801 FOTA SA Promocja testerów Boscha Katalog Fota na DVD INFO-TECH 2008 Flota pod opieką CIĘŻAROWE Można się rozwijać Pompy wody i czujniki poziomu paliwa Mapa warsztatów LST TECHNIKA INNOWACJE PORADY Paski wieloklinowe Elring radzi Jak odpowietrzać układy z ABS Filtry do Mini i Dacii MANN+HUMMEL przejął helsę SKF dostarcza części do Fiata Nowe produkty Nissens Współczesne pierścienie tłokowe Zielone samochody System EPP Boscha ROZMAITOŚCI Raczkowski w KIA cee d Cup Drifting z Kagerem W Krainie Wilka Puchar Castrola Z Kagerem w Bad Gastein Telewizor za fotografię W bieżącym numerze płatne ogłoszenia i reklamy znajdują się na stronach 2, 7, 9, 11, 13, 15, 19, 23, 25, 28, 29, 33, 35, 37, 39, 41, 43, 45, 48. Zdjęcie na okładce Załoga Grzegorz Simon i Krzysztof Lis na Saharze Biblioteka LS strony BLS Badanie układów kierowniczych Marketing w warsztacie Bezpośrednio do klienta strona 12 Fota FORUM 3</p>
<p>4 wydarzenia fota Nowe oddziały W marcu sieć sprzedaży Foty S.A. wzbogaciła się o trzy nowe oddziały. Tarnowskie Góry Przy ul. Bolesława Krzywoustego 29 czeka na klientów pięciu pracowników oddziału. Kieruje nim Zdzisław Ochocki, który ma wieloletnie doświadczenie w branży motoryzacyjnej (m.in. właściciel serwisu należącego do sieci Bosch Serwis i stacji kontroli pojazdów). Obiekt ma 300 m 2 powierzchni, w tym 250 m 2 powierzchni magazynowej. Oddział oferuje klientom części do samochodów osobowych i ciężarowych. Atutem oddziału jest dogodne położenie: w pobliżu obwodnicy miasta, z bardzo dobrym dojazdem i dużym parkingiem. Wieluń Oddział ma siedzibę przy ulicy Warszawskiej 41, przy drodze E67 w kierunku Warszawy. Kierownikiem oddziału jest Piotr Szmagier, który wcześniej zajmował się sprzedażą części do ciężarówek w oddziale Częstochowa. Oprócz niego w oddziale pracują cztery osoby. Powierzchnia lokalu to 350 m 2, a jego aranżacja jest dość nietypowa: dział sprzedaży jest połączony bezpośrednio z magazynem. Oddział sprzedaje części do samochodów osobowych i ciężarowych. Obiekt posiada duży parking, także dla samochodów ciężarowych. W bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się: Okręgowa Stacja Kontroli Pojazdów, stacja paliw, myjnia dla samochodów ciężarowych, hotel i restauracja. Rawicz O klientów dba tu kierownik oddziału Tomasz Bielakowski i dwójka jego pracowników. Powierzchnia oddziału to 170 m 2. Obecnie w ofercie znajdują się części do samochodów osobowych i dostawczych. W późniejszym terminie oddział włączy do swej oferty także części do samochodów użytkowych. Oddział mieści się przy ul. Armii Krajowej 4 w centrum Rawicza, za marketem Kaufland, w pobliżu drogi krajowej nr 5 Wrocław-Poznań. Przed oddziałem znajduje się parking dla klientów na około 20 samochodów. Oddział w Rawiczu Przeprowadzki Dwa oddziały Foty zmieniły w ostatnich miesiącach siedziby na większe i dogodniej położone. Warszawa Gocław Oddział przeprowadził się na ul. Wał Miedzeszyński 504, przy trasie na Puławy. Nowy lokal ma powierzchnię 500 m 2, w tym 50 m 2 to obszerny dział sprzedaży. Klientów obsługuje tu aż sześciu sprzedawców. A łącznie w oddziale pracuje 12 osób. Dowodzi nimi szef oddziału Krzysztof Stępień. Oddział ma w ofercie części do samochodów osobowych i ciężarowych. Przed jego siedzibą klienci mają wygodny parking na 12 samochodów. Krosno Od stycznia 2008 roku krośnieński oddział Foty mieści się przy ul. Płużaka 37, w centrum Krosna. Nowy lokal ma powierzchnię blisko 500 m 2 i jest o 200 m 2 większe niż poprzedni. Dział obsługi klienta ma 70 m 2 powierzchni, pozostałą część zajmuje magazyn. Kierownikiem oddziału jest Tomasz Nowakowski. Wraz z nim do nowej siedziby przeprowadziła się cała ośmioosobowa załoga. Oddział mieści w kompleksie Centrum Handlowego, a więc klienci mają do dyspozycji ogromny parking, na którym swobodnie zmieszczą się także samochody ciężarowe. Oddział prowadzi sprzedaż części do samochodów osobowych i ciężarowych. wyróżnia Fotę (mw) Firma Fota S.A. odebrała nagrodę za największy przyrost sprzedaży produktów marki Castrol w 2007 roku w segmencie dystrybutorów sieciowych. Podczas spotkania dystrybutorów marki Castrol w Polsce nagrodę odebrał Tomasz Kępiński zastępca dyrektora handlowego Foty S.A. (mw) 4 Fota FORUM</p>
<p>5 wydarzenia Zmiany w kierownictwie Foty S.A. Nowi dyrektorzy fota Na początku roku 2008 Zarząd Foty S.A. dokonał zmian w składzie kierownictwa firmy i podziale obowiązków między dyrektorów odpowiadających za poszczególne segmenty jej działalności. Marek Grabowski Jestem przekonany, że bardzo szybko stworzymy z moimi nowymi kolegami zgraną drużynę. 1lutego 2008 roku Zarząd powołał pana Marka Grabowskiego na stanowisko dyrektora ds. sprzedaży. Powołanie to jest efektem reorganizacji i nowego podziału zadań w kierownictwie Foty S.A. Pan Radosław Wojtkiewicz, członek Zarządu, który dotychczas nadzorował całokształt zagadnień związanych ze sferą handlową, skoncentruje się na działalności w zakresie zakupów i logistyki mówi Bohdan Stankiewicz, prezes spółki Fota S.A. Kluczowym zadaniem nowego dyrektora w naszej spółce będzie rozwój sprzedaży na rynku polskim i reorganizacja firmowej sieci handlowej. Strategicznym celem Foty jest stopniowe przekształcenie własnych oddziałów w jednostki franszyzowe. Pan Marek Grabowski jest znakomitym fachowcem, dobrze znanym i wysoko cenionym w branży dystrybucji samochodowych części zamiennych. Ostatnio pracował jako dyrektor handlowy w katowickiej spółce Moto-Profil. Wcześniej był koordynatorem ds. rozwoju sprzedaży w spółce CONFEX AB. Dzięki pracy dla spółki Żywiec S.A. poznał także specyfikę trudnego rynku artykułów FMCG. Nowy dyrektor Foty jest absolwentem Akademii Rolniczej w Krakowie (kierunek: kształtowanie i ochrona środowiska). Następnie, na studiach podyplomowych i szkoleniach uzupełniał wiedzę i umiejętności w zakresie marketingu, technik sprzedaży i negocjacji oraz zarządzania sprzedażą. Silne atuty dyrektora ds. sprzedaży to umiejętność pracy pod presją czasu i organizowania pracy zespołu współpracowników. Dlatego pan Marek Grabowski jest optymistą: Jestem przekonany, że bardzo szybko stworzymy z moimi nowymi kolegami zgraną drużynę i będziemy skutecznie umacniać pozycję Foty na polskim rynku części samochodowych. Wierzę, że pomogą mi w tym wcześniej zdobyte doświadczenia mówi. Pan Marek Grabowski ma 39 lat. Jego pozazawodowe zainteresowania to samochodowy off-road, kolarstwo górskie i rekreacyjne, jazda na rolkach oraz metaloplastyka. Zna język angielski. Zbigniew Czarnecki Klucz do sukcesu to analiza cech ludzi i znalezienia dla nich stanowisk, na których najlepiej wykorzystają swe zdolności i predyspozycje. Kolejny krok to stworzenie z tych ludzi skutecznie działających zespołów. Również w lutym obowiązki dyrektora odpowiedzialnego za pion części do pojazdów użytkowych przejął pan Zbigniew Czarnecki. Pan dyrektor Czarnecki przeorganizuje ten pion, aby po okresie znacznego wzrostu wartości sprzedaży podnieść sprawność jego działania na jeszcze wyższy poziom mówi prezes Bohdan Stankiewicz. Kolejne zadania nowego dyrektora to wzrost dostępności części i poprawa relacji z klientami, a w konsekwencji umocnienie pozycji Foty S.A. na rynku części do pojazdów użytkowych. Pan Zbigniew Czarnecki działa w tym segmencie rynku motoryzacyjnego od wielu lat. Przez sześć lat prowadził w Gdańsku autoryzowany serwis samochodów DAF, a następnie przez półtora roku dział części zamiennych w MAN TC Warszawa. Ostatnio (przez półtora roku) kierował działem części zamiennych w serwisie DAF prowadzonym w Gdańsku przez DBK. Najlepszym miernikiem jakości jego pracy jest znaczny wzrost obrotów odnotowany przez firmy, w których pracował. Czterdzieści procent w MAN-ie i aż sto procent w DBK po roku działania! mówi z dumą dyrektor Czarnecki. Zapytany o klucz do takich sukcesów, odpowiada: Analiza indywidualnych cech ludzi, a następnie znalezienie dla nich stanowisk, na których najlepiej wykorzystają swe zdolności i predyspozycje. Następny krok to stworzenie z tych ludzi skutecznie działających zespołów. Zbigniew Czarnecki jest absolwentem Wydziału Elektroniki Politechniki Gdańskiej. Ma 47 lat, jest żonaty, ma córkę i syna. Jego hobby to muzyka ( Na szczęście dla otoczenia słuchanie, a nie granie! śmieje się pan dyrektor). Lubi też podróże i jazdę na nartach oraz jak przystało na menadżera w firmie motoryzacyjnej samochody klasyczne (youngtimery, pojazdy od początku lat 60. ub. wieku), które sam naprawia. Marzena Warczak Fota FORUM 5</p>
<p>6 wydarzenia fota Sieć coraz gęstsza Sto oddziałów Foty Fota S.A. czołowy polski dystrybutor samochodowych części zamiennych ma już sto oddziałów regionalnych i lokalnych. Pierwszą setkę zamyka otwarty na początku marca br. oddział w Tarnowskich Górach. Jesteśmy coraz bliżej realizacji celu, który zawsze nam przyświecał: dostawy zamówionych części do klienta w ciągu godziny mówi Bogdan Fota, założyciel firmy. Firma Fota działa na polskim rynku motoryzacyjnym od 1973 roku początkowo jako serwis samochodowy, założony i prowadzony przez Bogdana Fotę. W 1990 roku, kiedy polski rynek motoryzacyjny wszedł w fazę burzliwego rozwoju, powstało Przedsiębiorstwo Handlowe Fota. Przejęło ono od serwisu handel częściami i akcesoriami samochodowymi. Pierwsze zamiejscowe oddziały gdyńskiej firmy rozpoczęły działalność w 1993 roku. Od początku wiedzieliśmy, że jeśli chcemy się rozwijać, musimy wyjść poza Trójmiasto mówi Radosław Wojtkiewicz, dyrektor ds. zakupów i logistyki, który w tamtych pionierskich czasach odpowiadał za całą sferę handlu. Najpierw ruszył Olsztyn, potem była Bydgoszcz, jako trzeci wystartował oddział w Poznaniu. Początkowo sieć oddziałów rosła powoli. Firma koncentrowała się na budowaniu atrakcyjnej oferty oraz współpracy z niezależnymi partnerami stowarzyszonymi w Polskiej Sieci Dystrybucji Części Samochodowych grupa fota. Oddziały powstające w centrach regionów miały zapewnić szybkie dostawy części właśnie do partnerów. To oni oferowali części końcowym klientom w szczególności warsztatom należącym do stowarzyszonej z Fotą sieci Leader Service. W roku 2002, kiedy PH Fota przekształciła się w spółkę akcyjną, firma wkroczyła z dwunastoma oddziałami. Zmiany zachodzące na rynku spowodowały, że Fota S.A. zmieniła strategię działania postawiła na rozwój własnej sieci handlowej. Pod koniec 2003 roku jubileusz 30-lecia działalności firmy Fota świętowała z trzydziestoma oddziałami lokalnymi. Szczególnie burzliwy rozwój sieci przypada na lata W pierwszym kwartale 2004 roku Fota uruchomiła 11 oddziałów więcej niż w całym poprzednim roku. Rekord padł w pierwszym kwartale następnego roku 15 oddziałów. W połowie 2005 roku w sieci działały 82 oddziały. To było ogromne wyzwanie i wielka satysfakcja mówi Sławomir Kurek, dyrektor ds. organizacji i zarządzania, który rzadko bywał wtedy w biurze (a jeszcze rzadziej w domu). Za to po kraju przejeżdżał niekiedy kilka tysięcy kilometrów tygodniowo. Dynamiczny rozwój sieci dystrybucji był możliwy także dlatego, że pod koniec 2001 roku w Łodzi rozpoczęło działalność Centrum Logistyczne Foty. Jego centralne położenie umożliwia szybkie dostawy części zamiennych do oddziałów na terenie całego kraju. Z Gdyni droga na południe kraju trwałaby zbyt długo. Drugi klucz do sukcesu to powstała w 2000 roku własna sieć informatyczna łącząca centralę firmy, Centrum Logistyczne i wszystkie oddziały oraz najważniejszych klientów Foty. Dostęp do sieci przez Internet pozwala wyszukiwać potrzebne części w dowolnym magazynie na terenie całego kraju, składać zamówienia i śledzić przebieg ich realizacji. Dziś trudno uwierzyć, gdy Wiktor Majchrzak dyrektor sieci Leader Service, a przed 15 laty pierwszy szef oddziału w Poznaniu, wspomina: Żeby przekazać do Gdyni zamówienia od klientów, brałem przygotowany przez kolegę wydruk z komputera i szedłem na pocztę, żeby wysłać faks do centrali. Czekałem 15 minut w kolejce przy okienku, a potem jeszcze pół godziny, żeby się upewnić, że został odebrany. W ciągu 15 lat, które upłynęły od tamtych dni, faksy najpierw stały się powszechne, a potem zaczęły wychodzić z użytku, wyparte przez pocztę elektroniczną. A poznański oddział Foty zdążył w tym czasie cztery razy zmienić siedzibę. Zawsze na większą i lepiej położoną. Podobne zmiany następowały nie tylko w Poznaniu. Olsztyn przeprowadzał się dwa razy. Kiedy rozpoczął działalność w trzecim lokalu, ówczesny kierownik Wojciech Porczyński nie krył satysfakcji: Stali klienci są oszołomieni! Mówią, że można by tu urządzić nawet bal sylwestrowy. Pod koniec 2005 roku firma miała blisko 90 oddziałów. Praktycznie zakończyliśmy budowę ogólnopolskich struktur sprzedaży uznał prezes Bogdan Fota. Wtedy zaczęło się uzupełnianie tych struktur wypełnianie nielicznych luk na mapie, wchodzenie bliżej klienta, głębiej w wielkie miasta. W Warszawie Fota zadomowiła się stosunkowo późno, ale teraz w mieście i na jego peryferiach ma siedem oddziałów. W Łodzi, Poznaniu i Wrocławiu po trzy oddziały, a w wielu miastach dwa. Łącznie w latach firma utworzyła 65 oddziałów. Kiedy w listopadzie 2006 roku Fota S.A. wchodziła na giełdę, jej sieć liczyła 95 placówek terenowych. Od kilku lat firma realizowała drugi element strategii rozwoju sieci spora część nowych oddziałów działa na zasadzie franszyzy. Fota postawiła na partnerów, ale inaczej niż przed laty: zaproponowała współpracę lokalnym dystrybutorom oraz najlepszym lokalnym menadżerom z branży motoryzacyjnej. Wśród nich także kierownikom własnych oddziałów. Pierwsza placówka działająca na tych zasadach powstała w marcu 2003 roku w Siedlcach. Partnerem Foty jest tu Adrian Olszewski. Zalety tego rozwiązania najkrócej opisuje Wojciech Stępień, szef oddziału w Stargardzie Szczecińskim: To jest moja firma w Focie. Takich firm w Focie jest już wiele, a będzie jeszcze więcej. Strategicznym celem Foty jest stopniowe przekształcenie własnych oddziałów w jednostki franszyzowe mówi prezes spółki Bohdan Stankiewicz. Michał Kasprzak 6 Fota FORUM</p>
<p>7 Włoski, znany światowy lider w produkcji części nadwoziowych do samochodów dostawczych i ciężarowych. DAF - FIAT - FORD - IVECO - MAN - MERCEDES-BENZ - RENAULT - SCANIA - VOLVO Covind S.p.A. - Torino Gruppo Covind: - -</p>
<p>8 za granicą fota Na Ukrainie Szybki rozwój, bogata oferta Pierwsza sprzedaż została zarejestrowana w Kijowie w styczniu 2006 roku. Po dwóch latach działalności spółka Fota Ukraina dysponuje magazynem centralnym o powierzchni 2500 m 2 oraz czterema filiami: w Kijowie, Kirowogradzie, Kamieńcu Podolskim i w Zaporożu. A liczba stałych klientów sięga 1500 i szybko rośnie. Fota Ukraina to jedna z trzech zagranicznych spółek Foty S.A. Podobnie jak inne oddziały zagraniczne Fota Węgry i Fota Czechy spółka na Ukrainie została utworzona w ramach projektu Fota International. Oferta ukraińskiej spółki Foty obejmuje ok. 60 tysięcy pozycji i stale jest uzupełniana o części i akcesoria największych światowych producentów. Do kijowskiego magazynu trafiają one z Centrum Logistycznego Foty w Łodzi. Fota Ukraina korzysta również z bezpośrednich dostaw od renomowanych producentów, takich jak ZF (Sachs i Lemforder), Mann, Bosch, Febi, Bilstein, Pagid. Na ukraińskim rynku dużym zainteresowaniem cieszą się produkty marki własnej Foty, czyli KAGERA. Klienci zwracają uwagę na ich dobrą jakość, atrakcyjną cenę i dostępność. Popularności marki sprzyja także fakt, że od listopada 2007 roku na Ukrainie prowadzona jest dobrze znana w Polsce akcja promocyjna Kageromania. Głównymi klientami Foty Ukraina są warsztaty samochodowe. W połowie ubiegłego roku w spółce Sławomir Synowiec powstał więc specjalny dział, który zajmuje się sprzedażą wyposażenia warsztatowego. Możemy zapewnić naszym klientom każdy rodzaj sprzętu od prostych wkrętaków po skomplikowaną ścieżkę diagnostyczną zapewnia z dumą Sławomir Synowiec, dyrektor Foty Ukraina. A wszystko na bardzo dogodnych warunkach finansowych podkreśla. Fota na Ukrainie nie zapomina również o użytkownikach pojazdów ciężarowych i warsztatach, które je obsługują. O rozwój oferty części i akcesoriów do samochodów ciężarowych dba odrębny 5-osobowy dział firmy. W tym roku chcemy zdecydowanie zwiększyć liczbę oddziałów, żeby dotrzeć z naszą ofertą jak najbliżej obecnych i potencjalnych klientów mówi dyrektor Synowiec. Tekst: Helena Mazurkiewicz Foto: Roman Szkodenko 8 Fota FORUM</p>
<p>9 D O B R A P R A K T Y K A Optymalne uszczelnienie Gwarancja doświadczenia: Elring Service. Uszczelnienia, kompletne zestawy uszczelnień oraz części serwisowe do fachowych napraw silników. W oryginalnej jakości Elring. Wszystko, co niezbędne z jednej ręki. Aby nic nie stało na przeszkodzie, bezpiecznemu funkcjonowaniu i optymalnej pracy silnika To doświadczenie znajdziesz tylko w oryginale. MK SERVICES biuro przedstawicielskie Tel Fax</p>
<p>10 fota promocje n złotych Nagrody za milio o t a l a n ś o c Wyrwij niego dostęp ncie. Klient ma do e indywidualnym ko każdej chwili moż a n yj t. Dzięki temu w oc ne m ter In ro lu z p ce ze a pr o cj eg on sko jest upragni To największa ak sprawdzić, jak bli, ca y. a 1 mar i wybranej nagrod ody są naprawdę Foty. Wystartował o wybierać, bo nagr eg cz z t i jes A h, którzy chcą dzięk ńca czer wca. ko o d zarówno dla tyc a ał jne h cy w oic ak tr sw atr e e zi ni d że bę uzupełnić wyposa udziałowi w akcji nicy st ze superpremię za uc zy u ór ąc kt si h, ie tyc m a W każdym serwisów, jak i dl h z Fotą przeznatywność w kontaktac ak e wą so an ne w biz to można więc. Na liście nagród akcji mają zagwaran czą na dobrą zabawę y, notetat sprzęt warsz ow mniej aj n co źć specjalistyczny i ale śc ykuły zn art to V, ar w RT ęt o nagrody graficzne, sprz to fo ty ara ap i, ok bo na wycieczkę zasną io W. domowego, bony h a yc tw ars ot ji. od zł sp y go ęc 250 tysi esujących propozyc i wiele innych inter ną i icz am an od gr gr na z py ie bić zaku towym sklep, ny Zakupów w interne bo e aln tego roku warto ro rtu wi, wać za specjalne ny ko do ić na tal oż Us m rtość. ody, całkiem realną wa w Focie będą pow które jednak mają za osiągnięw nó bo ść rto wa, ci bardzo łatwo: oś d na oż ra m ją Z. datkowego m do i te głównego by zaszaleć la u celów (targetów) ob cie konanych do w pó ne. yj kc ra ej wartości zaku at zn zo łąc rd 5% ba to są ej. bo nagrody ach akcji promocyjn przez klienta w ram nie koniec ze zc jes to we nagrody rzeczo e Al y początek br odo w pr starcie. Na biorącemu udział cji! Zwłaszcza na ak atr jwiększ ych na ć. ażdemu klientowi li ną na iąg ie powinien os w marcu doko jak zy le, ór ce kt się ci, la en reś kli ok mocji promocją, oraz ci, gety, są oduktów objętych iąc fachowo tar pr ów w m w, pó ku yli za cz le, Ce sz y wzrost zakupó zakupów to łączna wartość odnotowali najwięk y na zy wn y ór m kt głó liś et zy rg ac m Ta zn dwa. (z wyjątkie pieniężne. Prze nych przez Fotę otrz ymają nagrody dodatproduktów oferowa et rg Ta tówce.. o) go eg w zł ow warsztat temat ten cel opon oraz sprzętu produktów ych informacji na h yc ow an ół br eg cz wy sz w ej pó ku ięc za W ożna ść m rto in wa m regula kowy to promocji oraz jej jak: ich ach tak, on str ER G ch KA wy i to mark źć na interne i, bębny), ale ęk zn cz sz i, ck klo e, a.pl). hamulce (tarcz Foty S.A. (www.fot, że uczestlić reś dk amortyzatory, po o art W e zawieszenie), ard tw ( ie yr wij coś en W esz ji zawi nicy promoc, sty ać udział pia br, ą ka og ys m łoż o na lat ody wycieraczki, i zdobywać nagr ch ny in ich świece we wszystk jech e, ny ow zo ad on zapł prow dnocześnie akcjach filtry, promocyjnych Foty, oleje, takich jak Premium paski. y ór kt t, ien Kl Racing 2, Gratisowe Litry oleju zrealizuje oba te a m y KAGER oraz Ka cele, nagrod ną u. ios nk W ba w ia. an gerom pewne jak tego roku w sieci A ściślej jak p zy Foty ten sam zaku w specjalnie pr ęc ie wi lep t sk jes towaru gotowanym premiowany atrak internetowym. Każi am ny na od gr ko na do i p m ku jny za cy dy ika y. aż czter y raz przez uczestn promocji jest rejeo Marcin Dobrzyński strowany na jeg K de Marketingu Specjalista ds. Tra 10 Fota FORUM</p>
<p>11 </p>
<p>12 fota promocje Kageromania wciąż trwa Ogromne zainteresowanie programem lojalnościowym Kageromania sprawiło, że został on przedłużony do 31 grudnia 2008 roku. Zasady programu nie ulegają zmianie. Przypomnijmy, że aby dołączyć do programu Kageromania, wystarczy kupić na fakturę produkty marki KAGER za co najmniej 250 zł netto i zgłosić sprzedawcy chęć wzięcia udziału w tym programie. Sprzedawca rejestruje uczestnika, który otrzymuje własne konto gromadzone są na nim punkty (Kagerki) uzyskiwane za zakupy produktów marki KAGER. Każde 100 zł netto wydane na produkty KAGERA powiększa stan konta o 10 Kagerków. Zgromadzone punkty można wymieniać na nagrody. Ich katalog jest dostępny we wszystkich oddziałach Foty S.A. na terenie całego kraju oraz na stronie Logując się na swoim koncie, można sprawdzić liczbę zgromadzonych Kagerków, składać zamówienia na nagrody oraz śledzić informacje o stanie ich realizacji. Dotychczas uczestnicy programu wymienili Kagerki na prawie 5 tysięcy nagród scyzoryków i czapeczek aż po odtwarzacze DVD i chemię warsztatową KAGER. Największą popularnością wśród kageromaniaków cieszą się kombinezony Kager i zabawki dla dzieci. (lm) Bonus od TOMEXU Wmarcu tego roku firma TOMEX Hamulce zainaugurowała nowy program lojalnościowy. Zakup wszystkich klocków i szczęk hamulcowych tej firmy jest premiowany specjalnymi punktami. Zgromadzone punkty sklep motoryzacyjny lub mechanik samochodowy może wymienić na wybraną przez siebie nagrodę. Katalog nagród jest dostępny u wszystkich dystrybutorów TOMEXU w Polsce. Szczegółowe informacje na temat akcji, a także katalog nagród w wersji elektronicznej można znaleźć na specjalnie stworzonej stronie internetowej: (mk) Znów doganiamy marzenia Ten wyścig wzbudził w zeszłym roku wielkie emocje klientów Foty. Udane zakupy zostały w nim świetnie połączone z dobrą zabawą i sportową rywalizacją. A główne nagrody były naprawdę bardzo atrakcyjne wyjazd na wyścig Formuły 1. W tym roku Fota organizuje drugą rundę promocji Premium Racing. Przypominamy zasady tej promocji. Etap I wyścigi w zakupach Aby wygrać nagrody w promocji Premium Racing, wystarczy w oddziale firmy Fota S.A. kupić dowolny produkt jednej z następujących marek Premium: ATE, BOSCH, CASTROL, CHAMPION, LEMFÖRDER /SACHS, MANN-FIL- TER, SKF i zarejestrować się jako uczestnik promocji. Każda rejestracja nagradzana jest kubkiem! Kupując premiowane produkty, uczestnik promocji otrzymuje punkty, gromadzone na specjalnym koncie. Punkty przyznaje się osobno za zakupy produktów każdej marki. Warto pamiętać, że czteromiesięczny okres zakupów został podzielony na osiem dwutygodniowych okresów rozliczeniowych. W każdym z tych okresów za największe zakupy produktów poszczególnych marek będą przyznawane dodatkowe nagrody oryginalne gadżety BMW Sauber F1 Team. Pierwszy etap wyścigu Premium Racing trwa do 30 czerwca br. 20 osób, które w tym czasie uzbierają najwięcej punktów za kupno artykułów danej marki, awansuje do kolejnego etapu. Oznacza to, że do II etapu przechodzi aż 140 osób. Etap II wyścigi po nagrody 20 osób, które zdobędą najwięcej punktów za zakupy danej marki Premium, tworzy jeden Team. W pierwszy weekend sierpnia siedem Teamów spotka się na terenie luksusowego centrum rekreacyjnego i hotelu Ossa, położonego w gminie Biała Rawska. Uczestnicy II etapu rywalizować będą o nagrody w różnych dyscyplinach sportów motorowych. Trzech przedstawicieli każdego Teamu awansuje do kolejnego etapu i wygra nagrodę główną wyjazd na wyścig Formuły 1. Dwóch z nich awansuje do III etapu za uzyskanie najlepszych czasów na torach, a jeden za najwyższą wartość zakupów produktów danej marki. Łącznie na Grand Prix F1 wyjedzie 21 uczestników promocji. Podczas pobytu w hotelu Ossa uczestnicy II etapu Premium Racing będą mogli korzystać z wszystkich atrakcji (basen, centrum SPA, kręgielnia, bilard, dyskoteka). Ogłoszeniu listy zwycięzców będzie towarzyszył specjalny program rozrywkowo-artystyczny. Etap III wyjazd na wyścig F1 Zwycięzcy promocji Premium Racing dogonią własne marzenia: we wrześniu będą mieli niepowtarzalną okazję obejrzenia na żywo zmagań kierowców Formuły 1 podczas wyścigu Grand Prix na włoskim torze Monza. W trakcie trzydniowego pobytu na wyścigach na finalistów czeka też wiele dodatkowych atrakcji. Marzena Warczak 12 Fota FORUM</p>
<p>13 </p>
<p>14 rajd dakar & sahara challenge fota Udana próba przed Rajdem Dakar KAGER na Sah Od ponad ćwierć wieku Rajd Dakar jest synonimem najcięższej próby dla ludzi i samochodów. Odwołanie tegorocznej edycji było szokiem nie tylko dla uczestników, ale także dla całego świata sportu samochodowego. Do tych, którzy z szoku otrząsnęli się najszybciej, należała gorzowska załoga Grzegorz Simon i Krzysztof Lis wspierana przez KAGERA. Sprawdzili się na Saharze. Gorzowianie chcieli przejechać rajd trasą przeznaczoną dla serwisów, by przetestować sprzęt i sprawdzić się przed planowanym na przyszły rok startem w roli zawodników. Ich bronią był Land Rover Discovery III, którego przygotowano do trudów imprezy we współpracy z KAGEREM. Moc silnika zwiększono do 240 KM, założono płyty osłaniające zespół napędowy, zamontowano Safari Snorkel, czyli wlot powietrza z wysokości dachu, zapobiegający zasysaniu zabójczego dla silnika kurzu. Auto zostało też wyposażone w specjalne opony terenowe, a także specjalistyczną zabudowę wnętrza. Jedziemy poznać specyfikę trasy, nauczyć się logistyki, sprawdzić wszystko w rzeczywistych warunkach rajdu mówił przed wyjazdem Grzegorz. Simon i jego pilot Lis bezproblemowo dotarli na start do Lizbony, gdzie spotkali się z pozostałymi członkami ekipy KAGERA. Kiedy na dzień przed planowanym startem zapadła decyzja o odwołaniu imprezy, większość rozgoryczonych ekip rozpoczęła przygotowania do powrotu do domu. Nieliczni w tym załoga KAGERA postanowili nie poddawać się tak łatwo i choć w części zrealizować cel, jaki przyświecał wyprawie. O pokonaniu całej trasy rajdu nie było mowy, byłoby to zbyt niebezpieczne. Grzegorz i Krzysztof zdecydowali, że pojadą do Maroka, gdzie w opinii doświadczonych uczestników rajdu zaczyna się naprawdę trudna trasa. Po wyjeździe z Lizbony ruszyli trasą rajdu do Portimao, trenując po drodze na jednym z odcinków specjalnych. W Maladze musieli zrezygnować z przemieszczania się na kołach na rzecz podróży statkiem. W nocy przeprawili się promem do Nadoru w Maroko. Pierwszy dzień na afrykańskiej ziemi upłynął im na podróży. Testowali auto, zbaczając od czasu do czasu z utartego szlaku, by poznać rzeczywiste warunki rozgrywania rajdu. A było się z czym oswajać. Warunki 14 Fota FORUM</p>
<p>15 rajd dakar & sahara challenge jazdy w skalistym terenie północnego Maroka były trudne. Nawierzchnię, po której się poruszali, stanowiły mniejsze i większe odłamki skał efekt erozji gór Atlasu. Jak nietrudno się domyślić, opony i zawieszenie auta są w takiej sytuacji poddawane morderczej próbie. Auto ekipy KAGERA dzielnie znosiło jednak trudy wyprawy. Następnym etapem na trasie Simona i Lisa była Ar-Rachidia. W okolicach tej miejscowości skały zaczęły ustępować miejsca drobnym kamyczkom. Jazda po nich przypomina poruszanie się po rozsypanych kulkach. Trudno jest utrzymać kontrolę nad autem, a co dopiero myśleć o osiąganiu dużych prędkości. Załoga KAGERA przemieszczała się dalej w kierunku Taouz, gdzie zaczynają się charakterystyczne wysokie wydmy. Tu zawodnicy mieli okazję do sprawdzenie systemów nawigacyjnych. Nieustannie bowiem poruszali się bezdrożami, gdzie jedynym wyznacznikiem kierunku był właśnie GPS. Jazda na azymut nie była łatwa, ponieważ znajdowali się w terenie poprzecinanym licznymi rozpadlinami i stromymi zboczami. Zdarzało się, że trzeba było nadłożyć wiele kilometrów, by objechać nieprzejezdny teren. Pustynny już w pełnym tego słowa znaczeniu trening ekipa kontynuowała, docierając do Quarzazate. W tym miejscu ekipa KAGERA pożegnała szlak rajdu i wyruszyła w kierunku Marrakeszu. Nie oznaczało arze to wcale końca testów auta i afrykańskiej przygody. Zawodnicy korzystali z każdej okazji do zaznajomienia się z pustynnymi warunkami i poddania auta kolejnym trudnym próbom. Droga powrotna z Marrakeszu wiodła przez Tanger i Cieśninę Gibraltarską. Z Hiszpanii gorzowianie wyruszyli do Polski, gdzie dotarli 15 stycznia. Po powrocie kierowcy podkreślali, że przygotowane we współpracy z KAGEREM auto zdało afrykański egzamin celująco. Mimo zabójczych dla samochodu warunków wysokiej temperatury, wszechobecnego pyłu i setek kilometrów pokonywanych każdego dnia pojazd zniósł trudy wyprawy bez najmniejszej awarii! Przez cały czas spisywał się znakomicie. Świadczy to o wysokiej jakości zarówno użytych części, jak i pracy osób odpowiedzialnych za przygotowanie auta. Zapytany o to, co wywarło na nim największe wrażenie, Grzegorz Simon bez wahania mówi o pustyni i niezwykle trudnych warunkach jazdy. Ten, kto zna pustynie tylko z opowiadań, nie może wyobrazić sobie warunków, z jakimi muszą zmierzyć się uczestnicy Dakaru twierdzi Grzegorz. Kierowca ekipy KAGERA podkreśla też przyjazne nastawienie mieszkańców Maroka. Choć nierzadko jedynym sposobem komunikacji był język gestów, napotkani ludzie z ochotą pomagali załodze w odnalezieniu drogi czy uzupełnieniu zapasów żywności. Marka KAGER pozostawiła swój ślad na Saharze, podobnie jak jej załoga. Tradycja głosi, że każdy, kto choć raz przejechał Saharę, nosi w sercu ziarenko pustynnego piasku. Marek Kurzętkowski fota Grzegorz Simon ma 35 lat, mieszka w Gorzowie. Swoją przygodę z samochodami rozpoczął od kartingu. Uzyskał licencję kierowcy rajdowego, jego pasją stały się jednak samochody terenowe. Ma za sobą udział w kilku spektakularnych wyprawach terenowych, między innymi na Syberię, na Bałkany i do Peru. Wziął także udział w najtrudniejszym rajdzie przeprawowym świata Rainforest Challange, rozgrywanym w malezyjskiej dżungli w porze deszczowej. Fota FORUM 15</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 5
|
[
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
44ec097db68c5a30f81a1942a34765dd
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.041,
"LY": 0.069,
"SP": 0.06,
"ID": 0.048,
"NA": 0.412,
"HI": 0.075,
"IN": 0.262,
"OP": 0.066,
"IP": 0.613,
"it": 0.066,
"ne": 0.231,
"sr": 0.074,
"nb": 0.202,
"re": 0.046,
"en": 0.05,
"ra": 0.054,
"dtp": 0.139,
"fi": 0.049,
"lt": 0.092,
"rv": 0.048,
"ob": 0.079,
"rs": 0.053,
"av": 0.053,
"ds": 0.352,
"ed": 0.076
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00495-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 68,902,842
| 255,474
| 1,044,247
|
http://docplayer.pl/2136172-Wszystko-gra-podrecznik-programu-reaper-4-16.html
|
text/html
| 2016-10-22T17:51:02
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER 4.16 autor: Geoffrey Francis tłumaczenie na język polski Adam Siemieński Wersja 4.16 Luty 2012 Ten podręcznik będzie regularnie aktualizowany wraz z usprawnieniami i rozwojem oprogramowania. Aktualizacje i inne informacje są dostępne w witrynie Ten dokument został utworzony i przekonwertowany na format PDF za pomocą wspaniałego oprogramowania OpenOffice Writer. Więcej informacji o programie OpenOffice można znaleźć w witrynie marzec 2007 luty 2012 Jak korzystać z tego podręcznika REAPER to wyrafinowany program i nie ma jednego, oczywistego czy też łatwego sposobu ani kolejności zaprezentowania informacji zawartych w tym podręczniku. Jeśli potrzebujesz na dowolny temat więcej informacji niż znajduje się na danej stronie, spróbuj użyć funkcji wyszukiwania. Wersja PDF ma zakładki, a czytnik PDF ma funkcję Znajdź na pasku narzędzi. Zarówno wersja PDF, jak i drukowana mają wszechstronny indeks. Użyj go!
2 Uwagi dotyczące wersji polskiej tego podręcznika Tłumaczenie zarówno interfejsu użytkownika, jak i niniejszego podręcznika na język polski zostało wykonane przeze mnie jako pracownika Softword Sp. z o. o. i jest bezpłatnie udostępniane użytkownikom programu REAPER. Mamy nadzieję, że ułatwi Polakom użytkowanie tego wspaniałego programu. Dziękuję autorowi podręcznika, Geoffreyowi Francisowi, za udostępnienie pliku źródłowego i zgodę na przetłumaczenie jego dzieła. Geoffrey nieustannie aktualizuje podręcznik i udostępnia go za darmo. Polska wersja również będzie aktualizowana i udostępniana za darmo. Jeśli masz uwagi lub propozycje, możesz się ze mną skontaktować, pisząc tzw. prywatną wiadomość do użytkownika asocial na forum programu REAPER. Jeśli chcesz mi podziękować nie wahaj się, będzie mi miło. Zrzuty ekranu i inne materiały ilustracyjne nie zostały i nie zostaną przeze mnie zlokalizowane na język polski. Wynika to z mojego przekonania, że ilustracje te są wystarczająco wymowne nawet w wersji angielskiej, a wykonanie i dopasowanie wymiarami blisko tysiąca zrzutów ekranu zajmuje bardzo dużo czasu, którego nie mam w nadmiarze i wolę wykorzystać w sensowniejszy sposób. Na koniec zastrzeżenia prawne, niezbędne w świecie szerszym niż szczodra i życzliwa społeczność użytkowników programu REAPER: Właścicielem praw autorskich do tłumaczenia jest Softword Sp. z o.o. Tłumaczenia tego wolno używać jedynie do celów związanych bezpośrednio z użytkowaniem programu REAPER. Tłumaczenia tego nie wolno udostępniać ani zmieniać w jakikolwiek sposób bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich do tłumaczenia. Z właścicielem praw autorskich można skontaktować się przy użyciu formularza w sekcji Kontakt na stronie lub danych kontaktowych podanych w tejże sekcji. Wszystkie odniesienia do opcji interfejsu użytkownika programu REAPER dotyczą wersji polskiej opracowanej przez Softword Sp. z o.o., która jest również właścicielem praw autorskich do owego tłumaczenia interfejsu użytkownika. Plik polskiej wersji interfejsu użytkownika jest dostępny do pobrania pod adresem 2
3 ReaRead: książki i podręczniki dotyczące programu REAPER, wydrukowane i zbindowane, można kupić na stronie REAPER 4 Unleashed: Unlock Your Inner REAPER! REAPER Unleashed zaczyna się w miejscu, w którym kończy się niniejszy podręcznik. Ta książka przedstawia najpotężniejsze funkcje programu REAPER, takie jak akcje niestandardowe, menu i paski narzędzi, łańcuchy efektów, zestawy ekranów, migawki, szablony, modyfikatory myszy itd. Książce towarzyszy wiele materiałów, w tym pliki zawierające przykłady modyfikatorów myszy, szablony ścieżki, niestandardowe paski narzędzi i wiele innych. Przykładowe pliki robocze i dziesiątki szczegółowych samouczków ułatwiają zrozumienie sposobów łącznego używania tych funkcji w celu dostosowania działania programu REAPER do własnych potrzeb. Czy dowiesz się wszystkiego, co można chcieć wiedzieć o programie REAPER? Z pewnością nie. Czy łatwiej ci będzie jednak uwolnić w sobie artystę i korzystać z tego programu? Z pewnością tak! Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Podstawowy i autorytatywny podręcznik nagrywania, edycji i miksowania w programie REAPER. Teraz w pełni zaktualizowany do wersji 4.0. Zawiera przykładowe pliki projektów i przykłady krok po kroku uczące używania wielu funkcji programu REAPER. Zawiera specjalne sekcje dotyczące najważniejszych funkcji programu REAPER, takich jak routing i rozdzielanie kanałów audio, a także liczne przykłady używania i stosowania wielu pluginów efektów dołączonych do programu. Wszystko gra to nie tylko wszechstronna instrukcja obsługi programu REAPER, lecz również skarbnica informacji o nagrywaniu i inżynierii audio. Gorąco polecam tę publikację! Justin Frankel (założyciel COCKOS Inc i deweloper programu REAPER). ReaMix: Breaking the Barriers with REAPER Ta książka czyni znacznie więcej niż uczenie używania podstawowych narzędzi (takich jak głośność, panorama, equalizacja, bramki, kompresory, delay, pogłos itd.) w celu uzyskania przyzwoitego miksu. Przedstawia również relacje jedne proste, inne złożone między wymiarami dźwięku a wymiarami przestrzeni. Pokazuje, jak wykorzystać tę wiedzę w celu przekształcenia przyzwoitych miksów we wspaniałe. Zawiera sporo teorii, ale z naciskiem praktycznym, a łącza prowadzą do archiwów z około 40 plikami projektów i szczegółowymi przykładami pozwalającymi przekuć wiedzę w doświadczenie. Wow! Tyle dobra od niezwykłych technik zaawansowanych po zwykłe praktyczne rady. Ten podręcznik wpłynie dobrze na chyba każdego, kto interesuje się miksowaniem (a zwłaszcza, jeśli używa programu REAPER)! Justin Frankel założyciel COCKOS Inc i deweloper programu REAPER. Słowo wstępne i powiadomienia REAPER to nie tylko oprogramowanie do robienia muzyki. To znacznie więcej. REAPER to idea. Pokazuje, jak należy podchodzić do muzyki, Internetu, komputerów, opracowywania oprogramowania i jego licencjonowania... tak naprawdę, to jak podchodzić do świata. Chodzi o współpracę i wspólne działanie, a to coś naprawdę wspaniałego. Jeśli kto pracował dla pewnych firm softwarowych lub miał z nimi do czynienia, ten wie, o czym mowa. Kto nie wie, ten możecie mi wierzyć na słowo nie chce się dowiedzieć. 3
4 Ten podręcznik nie mógłby powstać bez pomocy wielu osób ze społeczności skupionej wokół programu REAPER. Gdybym próbował wymienić wszystkie te osoby, na pewno kogoś bym pominął, więc wspomnę tylko te z nich, których pomoc była absolutnie bezcenna: Malcolm Jacobson za jego pracę nad opracowaniem pierwszego podręcznika programu REAPER. Art Evans za jego porady techniczne i konstruktywny wkład. Mario Bianchi (zwany również Mabianem) za nieocenioną pomoc w formatowaniu i składzie dokumentu oraz wiele konstruktywnych sugestii i pomysłów. Dodatkowe, specjalne dziękuję za dokładne sprawdzenie dokumentu. Simon Mullings za jego pomoc i sugestie oraz godziny spędzone cierpliwie nad korektą. Marah Mag za użyczenie mi jej oczu, uszu i umysłu! Bevan Fowke (znany również jako Bevosss) za rady i pomoc z niestandardowymi akcjami i makrami. Susan G za jej pomoc i rady, zwłaszcza (choć nie tylko) w kwestiach MIDI. Jason Brian Merrill za, między innymi, recenzje i uwagi. Pipeline Audio za oryginalne samouczki wideo. White Tie za wspaniałą grafikę. Xenakios, Jeffos i SWS za zestawy rozszerzeń. Oraz, oczywiście Justin, Christophe i Schwa, za program REAPER. Witaj w programie REAPER! Ten podręcznik ma za zadanie wprowadzić cię do programu REAPER i ułatwić zrozumienie jego działania, czyli ostatecznie ułatwić ci osiągnięcie twoich własnych celów. Jeśli nie masz pojęcia o dźwięku cyfrowym, znajdziesz tu wszelkie potrzebne podstawowe informacje na ten temat. Niektóre sekcje mogą zawierać informacje, które uznasz za trudne do zrozumienia, a nawet zbędne. Możesz po prostu pominąć te sekcje i wrócić do nich później. Jeśli, tak jak ja, znasz już inne programy DAW, to uznasz z pewnością, że warto przeczytać nawet sekcje dotyczące podstaw, aby poznać konstrukcję programu REAPER i jego sposób działania. Będziesz zadawać sobie pytanie: Czemu inni tak nie mogą? Z pewnością znajdziesz tu wiele innych interesujących spraw. Nie jest to (i nigdy nie miała być) szczegółowa instrukcja obsługi, omawiająca w 100% każdy aspekt i funkcję programu REAPER. Tematy są ułożone w kolejności co trzeba wiedzieć, co wydaje się dość sensownym podejściem. Starałem się zapewnić ścisłość i dokładność podręcznika, ale nie poczuwam się do odpowiedzialności za żadne błędy ani problemy, które mogą wyniknąć z jego stosowania. Na koniec pragnę wyjaśnić, że (poza cytatem z witryny internetowej COCKOS) wszelkie poglądy lub opinie, wyrażone tutaj czy gdziekolwiek indziej przeze mnie, są moje i nie zachęcała mnie do ich wyrażania firma COCKOS ani żadna osoba ani komitet związane z programem REAPER. Mam nadzieję, że program REAPER da ci równie dużo, co mi, a ten podręcznik znacznie ci to ułatwi. - Geoffrey Francis, luty 2012 r. Zasoby programu REAPER w Internecie Projekt REAPER jest żywy, dynamiczny i ciągle coś się w nim dzieje. Sprawdzaj często te witryny: strona główna programu REAPER REAPER strona pobierania programu REAPER podsumowanie funkcji programu fora dotyczące programu REAPER The REAPER Wiki Pliki przykładowych projektów Są dostępne do pobrania ze strony Należy pamiętać, że w łączach rozróżniana jest wielkość liter. Pliki mediów mają format MP3. Niektóre przykłady przedstawione w tej książce wymagają nagrania dodatkowych ścieżek w formacie MP3. Do tego niezbędne jest zainstalowanie kodera MP3 w katalogu programu REAPER. Plik kodera można pobrać z wielu lokalizacji, na przykład ze strony Wybierz plik odpowiedni do twojego systemu. W przypadku 32-bitowego systemu Windows na przykład będzie to plik lame_enc.dll. 4
5 Po pobraniu pliku skopiuj go do folderu programu REAPER. Uruchom program REAPER, następnie otwórz plik przykładowego projektu i odtwórz go. Jeśli nie słychać dźwięku, należy sprawdzić ustawienie We/Wy ścieżki głównej i prawidłowo skierować dane wyjściowe do urządzenia dźwiękowego. 5
6 Nowości w tej wersji Ostatnią dużą aktualizacją podręcznika programu REAPER była wersja Ostatnią poprzednią małą aktualizacją podręcznika programu REAPER była wersja To jest wersja Zawiera poprawki kilku drobnych błędów i literówek oraz dodatkowe objaśnienia w paru miejscach. Opisane zostały również zmiany i nowe funkcje. Zmiany głównych funkcji i inne edycje od czasu poprzedniej aktualizacji (w tym wcześniej nieudokumentowane materiały) podano poniżej: Zmiany w wersji 4.16, luty 2012 r. Gdzie... Dodano wstępną obsługę języków miejscowych (menu, okien dialogowych programu REAPER itd.). Strona 26 Opcje umożliwiające określenie ustawień nagrywania i/lub kolejnych wejść audio dla wszystkich zaznaczonych ścieżek naraz. Strona 57 Opcja umożliwiająca określenie kolejnych wejść MIDI dla wszystkich zaznaczonych ścieżek naraz. Strona 68 Okno dialogowe Właściwości elementu: opcja automatycznego stosowania zmian po 2 sekundach bezczynności. Strona 118 Menedżer regionów, Montażownia projektu, Menedżer ścieżek: w nagłówku sortowania kolumny wyświetlana jest teraz strzałka kierunku. Strony 148, 188, 190, 191 Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolną komórkę w kolumnie Nagrywanie, aby wyświetlić menu ustawień nagrywania. Strona 192 Dodano łącze do grafiki instruktażowej mapy kolorów nut MIDI. Strona 213 Routing MIDI, szyny MIDI i ReWire. Strona 231 Dodano urządzenie sterujące typu OSC (Open Sound Control). Strona 246 W obszarze Preferencje/Ogólne dodano opcję wyboru pakietu języka. Strona 343 Pakiet języka można uwzględnić w konfiguracji eksportu. Strona 344 W obszarze Preferencje/Audio/Renderowanie dodano dodatkową opcję zamrożenia. Strona 351 Pewne zmiany dotyczące wejść/zejść sygnału w obszarze Preferencje/Wygląd/Media. Strona 353 Więcej informacji o obsłudze wideo w programie REAPER. Strona 385 Zmiany tego podręcznika w różnych wersjach opublikowanych od wersji 4.00 do niniejszej zostały podsumowane w następującym dokumencie: Uwaga! Program REAPER jest rozwijany w tak dużym tempie, że niniejszy podręcznik może nie być w danej chwili w 100% aktualny. Aby sprawdzić pełną listę nowych funkcji, wybierz w menu Pomoc programu REAPER polecenie Dziennik zmian. Najnowsze wersje zarówno programu REAPER, jak i tego podręcznika są dostępne na stronie 6
7 Spis treści 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy Pobieranie programu REAPER Instalowanie programu REAPER w systemie Mac OS X Instalowanie programu REAPER w systemie Windows Opcje instalacji (tylko w systemie Windows) REAPER Software Updates Włączanie nagrywania w formacie MP Uruchamianie programu REAPER Porady dotyczące uruchamiania programu REAPER Zaznaczanie, sterowanie i polecenia w programie REAPER Ekran programu REAPER Ścieżka i elementy sterujące ścieżki Konfigurowanie audio Konfigurowanie audio (w systemie Windows) Konfigurowanie audio (w systemie Mac OS X) Aliasy wejść Aliasy wyjść Konfigurowanie MIDI Włączanie pluginów VST Wybieranie pakietu języka Lokalizacje instalacji folderów i plików programu REAPER Tworzenie kopii zapasowej ustawień Uruchamianie programu REAPER z dysku USB Opcje programu REAPER w menu Start (tylko w systemie Windows) REAPER File Types Stukanie i trzaski Odinstalowywanie programu REAPER Podstawy projektów programu REAPER Omówienie sekcji Otwieranie istniejącego projektu Ustawienia projektu Ustawianie wyjścia audio Pasek transportu Duży zegar Elementy sterujące ścieżki Zasada panoramy i tryb panoramy Nawigacja i powiększanie Używanie nawigatora Podstawy efektów ścieżki Używanie presetów efektów Sterowanie efektami ścieżki Tworzenie domyślnego łańcucha efektów Używanie szyny efektów Monitorowanie wydajności efektów Zaznaczenia i pętle Zarządzanie wybranymi zakresami czasu i pętlami Wybrane zakresy czasu i pętle a pasek transportu Nawigacja skokami Nazwy, przyciski i ikony elementów Podstawy routingu programu REAPER Macierz routingu
8 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Dokowanie i okna swobodne Okno Historia cofanie Zachowywanie okna na wierzchu Wiele kart projektów Domyślne skróty klawiszowe i ustawienia myszy Nagrywanie w programie REAPER Tworzenie nowego projektu Ustawianie opcji mediów projektu Zapisywanie pliku projektu Tworzenie i nazywanie ścieżek Przygotowanie i nagranie jednej ścieżki Przygotowanie i nagranie wielu ścieżek Automatyczne uzbrajanie ścieżek Używanie metronomu Nagrywanie ścieżek stereo Nagrywanie wielokanałowe Szablony ścieżki Importowanie istniejącego projektu Szablony projektu Nagrywanie warstwowe Dogrywanie i wejście/wyjście z nagrywania Niedestrukcyjne wejście w nagrywanie Destrukcyjne wejście w nagrywanie Wejścia, zejścia i płynne przejścia sygnałów Nagrywanie wielu dubli Pokazywanie dubli na pasach Używanie kodowania dubli kolorami Praca z wieloma dublami Nakładające się elementy Nagrywanie wielu dodatkowych elementów Nagrywanie przy użyciu pustych zdarzeń Nagrywanie MIDI Inne tryby nagrywania MIDI Dogrywanie w pętli i nagrywanie w zapętlonym zakresie czasu Nagrywanie przy użyciu instrumentu wirtualnego Używanie syntezatora Microsoft GS Wavetable SW Synth Importowanie mediów: Eksplorator mediów Ustawianie akcji domyślnej Eksploratora mediów Importowanie wielu plików audio Importowanie części pliku audio Importowanie plików MIDI Importowanie mediów z dysku CD Audio Nagrywanie z pluginami efektowymi audio Nagrywanie wyjścia ścieżki Nagrywanie samych efektów Nagrywanie z zewnętrznymi efektami sprzętowymi Ustawienia preferencji nagrywania Preferencje ścieżki dotyczące nagrywania Nagrywanie w różnych formatach Lista kontrolna nagrywania audio w programie REAPER Nagrywanie audio strumieniowego z Internetu Podstawy aranżacji projektu Zarządzanie ścieżkami
9 4.2 Modyfikatory sterowania ścieżki Solo in front Wyszukiwanie ustawień w oknie Preferencje Kolory ścieżek Motywy kolorystyczne Ikony ścieżek Monitorowanie na słuchawkach Tworzenie miksu słuchawkowego Wyświetlanie linii siatki Wysyłki, szyny, submiksy i foldery Podstawy folderów ścieżek Zarządzanie folderami metodą przeciągania i upuszczania Foldery zagnieżdżone Grupowanie ścieżek i parametrów ścieżek Podstawowe grupowanie ścieżek Podstawowe elementy sterujące macierzy grupowania ścieżek Wskaźniki grupowania ścieżek Relacje grup nadrzędnych i podległych Okno grupowania ścieżek Podstawowe elementy sterujące okna grupowania ścieżek Mierniki VU na ścieżkach wielokanałowych Szybki przesuw audio Zarządzanie efektami ścieżki i elementu Grupowanie efektów Filtrowanie efektów ścieżki Pokazywanie folderów VST Kopiowanie efektów ścieżki Szybkie wyświetlanie efektów Przenoszenie efektów ścieżki Zmienianie domyślnej nazwy efektu Zmienianie nazw wystąpień efektów na ścieżce Używanie ustawień domyślnych parametrów efektów Efekty poszczególnych elementów Używanie efektów elementu z wieloma dublami Optymalizowanie wydajności efektów Uwagi i komentarze do efektów Miks obrobiony/nieobrobiony i pomijanie Otwieranie pliku w trybie odzyskiwania Ustawienia pluginów Renderowanie ścieżek roboczych Renderowanie grupy ścieżek na jedną ścieżkę roboczą Zamrażanie i odmrażanie ścieżek Schemat przepływu sygnału audio: ścieżki i foldery Schemat przepływu sygnału audio: ścieżka główna Zarządzanie łańcuchami efektów i presetami efektów Powtórka z szablonów ścieżek Edytowanie ścieżek i elementów Używanie edytora zewnętrznego Edytowanie elementów w programie REAPER Inteligentna edycja w programie REAPER Standardowe funkcje edycji systemu Windows Edytowanie preferencji dotyczących sposobu działania podczas edycji Oddzielanie wyboru pętli od wybranego zakresu czasu
10 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Przyciąganie z połączonymi ustawieniami przyciągania/siatki Przyciąganie z oddzielnymi ustawieniami przyciągania i siatki Przycinanie pod elementami podczas edycji Okno Przesuń/ustaw elementy Właściwości elementu multimedialnego Ikony elementu multimedialnego Uwagi dotyczące elementu Kolorowanie poszczególnych elementów Dostosowywanie głośności elementu Pokrętło głośności elementu/uchwyt głośności elementu Tłumik głośności Normalizowanie elementów Zmienianie trybu kanałów elementu Właściwości źródła dubla Przykład edycji i odsłuchu w programie REAPER Zarządzanie kursorem odtwarzania Edytowanie wielu elementów multimedialnych Edycja zsuwaniem Dostosowywanie wejść/zejść sygnału Obcinanie projektu do zaznaczonego obszaru Grupowanie elementów Zapisywanie i przywoływanie grup elementów Sklejanie zaznaczonych elementów Tworzenie i kopiowanie elementów w trybie ołówka Edycja zbiorcza Przycinanie do zaznaczonego obszaru Swobodne pozycjonowanie elementów Modyfikatory myszy Podziały dynamiczne usuwanie obszarów ciszy Rozszerzenia SWS Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Rozsadzanie dubli na wiele ścieżek Płynne przejścia sygnałów Rozsadzanie dubli na miejscu Odtwarzanie wszystkich dubli Edytowanie i kompilowanie wielu dubli Więcej akcji dotyczących dubli Zarządzanie kompilacjami w oknie Montażownia projektu Pętle, znaczniki i regiony Tworzenie pętli Tworzenie znaczników i nawigacja za ich pomocą Znaczniki początku/końca wybranego zakresu czasu Przyciąganie do znaczników Usuwanie znaczników Tworzenie i używanie regionów Menedżer regionów Budowanie projektu za pomocą regionów Zmienianie podstawy czasowej projektu Znaczniki i znaczniki sterujące mediów Produkcja muzyczna oparta na tempie Podstawowe informacje o muzyce opartej na czasie Ustawienia projektu Właściwości audio elementu multimedialnego
11 Tworzenie pętli z wybranego zakresu czasu Tworzenie pętli z transjentów Ustawienia wykrywania transjentów Korekcja rytmu Kwantyzacja elementów Podział dynamiczny Podział elementu multimedialnego na sample Zmienianie tempa projektu Tworzenie chromatycznego elementu MIDI Zapisywanie i używanie próbek Obsługa plików REX Manipulowanie wysokością tonu i czasem Zmienianie wysokości tonu indywidualnych elementów multimedialnych Używanie pluginu ReaPitch Używanie pluginu ReaPitch z wieloma ścieżkami Strojenie instrumentu za pomocą pluginu ReaTune Korekcja wysokości tonu za pomocą pluginu ReaTune Rozciąganie w czasie Zmienianie współczynnika tempa projektu Zmienianie znacznika metrum Mikser i ścieżka główna programu REAPER Wprowadzenie Polecenia miksera Układy i zestawy ekranów miksera Polecenia i opcje menu miksera Pokazywanie i ukrywanie typów ścieżek miksera Praca z efektami w mikserze Praca z wysyłkami w mikserze Pokazywanie ikon ścieżek w mikserze Zarządzanie mikserem Menu sterowania ścieżkami Wprowadzenie do zestawów ekranów okien Preferencje dotyczące wyglądu miksera Panorama stereo i podwójna Opcje i ustawienia ścieżki głównej Wyjścia sprzętowe ścieżki głównej Kanały ścieżki głównej Unikanie przesłuchu kanałów Resetowanie wskazań szczytów sygnału na miernikach VU Funkcje zarządzania projektami Wprowadzenie Ustawianie czasu początku projektu Blokowanie elementów multimedialnych Blokowanie elementów sterujących ścieżki Ustawienia blokowania projektu Dostosowywanie kolorów i czcionek Media projektu/efekty Menedżer ścieżek Zestawy ekranów widoku ścieżki Zestawy ekranów okien Automatyczne zapisywanie zestawów ekranów Zestawy zaznaczeń elementów Układy ścieżki, miksera, transportu i obwiedni
12 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Dodatkowe zarządzanie efektami projektu Pomoc panelu sterowania ścieżki i paska menu Używanie wielu doków Znajdowanie skali Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Wprowadzenie Monitorowanie zewnętrznego syntezatora Używanie elementów sterujących ścieżki z MIDI Sterowanie wysyłkami danych MIDI Otwieranie edytora MIDI Okno edytora MIDI Komunikaty CC (Control Change) Podstawowe informacje o kanale sterowania Praca z pasami edytora MIDI Zdarzenia SysEx Zdarzenia tekstowe Opcja Bank Program/Select Używanie pasów CC MIDI: porady praktyczne Ogólne techniki edycji pasa CC Zaznaczanie zaciągnięciem prawym przyciskiem myszy Zmiana wysokości pasów CC Inteligentna lista rozwijana pasa CC Praca z wieloma elementami Nawigacja w oknie głównym edytora MIDI Wybór pętli/zakresu czasu i inteligentna edycja Podstawy zaznaczania i manipulowania nutami Menu edytora MIDI Tworzenie i edycja nut Używanie klawiatury Brzmienia General MIDI Szybki przesuw MIDI Tryby i widoki edytora MIDI Tryby nut Style nut Kwantyzowanie danych MIDI Kwantyzacja danych wejściowych Humanizacja nut F3 przycisk paniki Używanie edytora MIDI: ćwiczenie Modyfikatory myszy w edytorze MIDI Akcje w edytorze MIDI Miejscowa edycja MIDI Kopiowanie elementów MIDI w widoku aranżacji Złączanie elementów MIDI Eksportowanie MIDI projektu Szyny MIDI, routing MIDI i ReWire Niektóre pluginy MIDI Wysokość tonu sterowana MIDI za pomocą pluginu ReaVoice Ustawienia preferencji MIDI Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Wprowadzenie Podstawy akcji programu REAPER Środowisko edytora listy akcji
13 13.4 Tworzenie nowego skrótu klawiszowego Usuwanie istniejącego skrótu Zmienianie istniejącego przypisania klawiszy Przykłady możliwych prostych przypisań Skróty klawiszowe do celów nagrywania Skróty klawiszowe edytora MIDI Skróty klawiszowe eksploratora mediów Przypisywanie akcji do kółka myszy Eksportowanie i importowanie skrótów klawiszowych Tworzenie makr akcji niestandardowych Makra niestandardowe w edytorze MIDI Importowanie skryptów Używanie urządzenia sterującego z programem REAPER Metaakcje Modyfikatory myszy Zapisywanie i przywracanie ustawień modyfikatorów myszy Modyfikatory myszy w edytorze MIDI Dostosowywanie menu programu REAPER Dostosowywanie pasków narzędzi programu REAPER Tworzenie dodatkowych niestandardowych pasków narzędzi Tworzenie inteligentnych narzędzi Pluginy programu REAPER w działaniu Czym są pluginy? Trzy prawa pluginów Pięć typów pluginów Dostosowywanie parametrów pluginów Efekty kształtujące dźwięk: ReaEQ Efekty czasowe: delay Pluginy zmieniające głośność: limiter Pluginy analityczne: GFXAnalyzer Używanie presetów efektów Efekty czasowe: ReaVerb Kontrola głośności za pomocą kompresji: ReaComp Pluginy transjentowe LOSER Kontrola głośności za pomocą bramki szumów Efekty chorus i delay Sstillwell Zmniejszanie szumów pluginem ReaFir Kompresja wielopasmowa pluginem ReaXComp ReaControlMIDI JS: IX/MIDI_Router LOSER s TimeDifference Pan LOSER Exciter SSTillwell's HugeBooty Niektóre nietypowe pluginy JS Utility/bufsave Sstillwell/thunderkick Remaincalm_org/tonegate Niektóre pluginy efektów gitarowych Niektóre inne pluginy JS w programie REAPER Presety pluginów innych firm Ukrywanie graficznego interfejsu użytkownika (GUI) Określanie trybu uruchamiania pluginu VST Więcej przykładów routingu w programie REAPER
14 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Kontrolowane przenikanie dźwięków Rozdzielanie kanałów Pełne i tłuste wokale dziękireadelay Typy wysyłek w programie REAPER Rozdzielanie kanałów i zmienianie wysokości tonu Przyduszanie audio innym sygnałem Podwójne przyduszanie innym sygnałem ReaSamplomatic i ReaDrums Wielowyjściowe pluginy VSTi Więcej równoległego przetwarzania efektów za pomocą mikserów kanałów Więcej równoległego przetwarzania efektów Inne pluginy do routingu kanałów (omówienie) Interfejs routingu programu REAPER Wielokanałowe mierniki VU Panoramowanie dźwięku otaczającego za pomocą ReaSurround Routing do/z innych aplikacji za pomocą ReWire Wprowadzenie do ReaRoute Automatyzacja za pomocą obwiedni Omówienie automatyzacji Metody wyznaczania obwiedni automatyzacji Okno Obwiednie ścieżki Dostępne obwiednie ścieżek i wysyłek Zapisywanie automatyzacji Opcje punktów obwiedni Zapisywanie automatyzacji wyciszenia Tryby automatyzacji Globalne pominięcie automatyzacji Elementy sterujące panelu obwiedni Ręczne dostosowywanie obwiedni Używanie myszy z obwiedniami Modyfikatory myszy do edycji obwiedni Zarządzanie wyświetlaniem obwiedni automatyzacji Elementy sterujące panelu obwiedni Przenoszenie i kopiowanie obwiedni z elementami Zarządzanie i manipulowanie obwiedniami Kształty obwiedni Preferencje dotyczące obwiedni Obwiednie w szablonach ścieżek Używanie paska narzędzi obwiedni Automatyzacja grupowanych parametrów ścieżek Automatyzacja wysyłek ścieżek Automatyzacja parametrów efektów Automatyzacja parametrów efektów w trybie Learn Automatyzacja parametrów efektów w locie Automatyzacja elementów i dubli Automatyzacja wysyłek wyjść sprzętowych Automatyzowanie automatyzacji Automatyzacja metronomu Używanie obwiedni mapy temp i szybkości odtwarzania Blokowanie obwiedni Automatyzacja modulacji parametrów Koncepcja Interfejs
15 17.3 Definiowanie modulowanego parametru Definiowanie modyfikowanego parametru Modulacja parametrów przy użyciu sterowania sygnałem audio Używanie kształtu LFO z modulacją parametrów Używanie modulacji parametrów w celu zmiennej kompresji Tryb pomijania Modulacja parametrów pod kontrolą parametrów Używanie modulacji parametrów za pomocą obwiedni Modulacja parametrów pod kontrolą pętli sterującej (sidechain) sygnału audio Dodatkowe zastosowania Eksportowanie plików, miksowanie i renderowanie Wsadowa konwersja plików Konsolidowanie i eksportowanie Renderowanie projektu Renderowanie zakończonego utworu Renderowanie wsadowe Nagrywanie dysku CD Audio za pomocą programu REAPER Zapisywanie danych wyjściowych na żywo na dysku Renderowanie w formacie dźwięku przestrzennego Preferencje programu REAPER i inne ustawienia Wprowadzenie Preferencje Ogólne Importowanie i eksportowanie konfiguracji Ścieżki na dysku i klawiatury Główne preferencje projektu Ustawienia domyślne ścieżek/wysyłek projektu Ustawienia domyślne elementu multimedialnego Konfiguracja i ustawienia audio Preferencje Audio Buforowanie audio Audio Odtwarzanie Audio Renderowanie Preferencje Wygląd Wygląd Media Wygląd Szczyty sygnału/kształty fali Wygląd Mierniki VU/tłumiki Edytowanie preferencji dotyczących sposobu działania podczas edycji Sposób działania podczas edycji, preferencje dotyczące obwiedni Sposób działania podczas edycji, preferencje dotyczące myszy Preferencje dotyczące edycji, edytor MIDI Preferencje Media Media, preferencje dotyczące MIDI Media, preferencje z obszaru Wideo/REX/Różne Preferencje Pluginy Pluginy, Zgodność Pluginy, VST Pluginy, ReWire/DX Pluginy, ReaScript Pluginy, ReaMote Niestandardowe ustawienia UI Zarządzanie projektami i plikami Dostosowywanie miernika wydajności Dostosowywanie sposobu działania historii cofania Przywracanie ustawień domyślnych programu REAPER
16 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Niektóre inne opcje programu REAPER Zestawienie głównych menu kontekstowych Menu kontekstowe panelu sterowania ścieżki Menu kontekstowe pustego obszaru listy ścieżek Menu kontekstowe linii czasu i podziałki Menu kontekstowe elementów multimedialnych Podmenu menu kontekstowego elementów multimedialnych Menu kontekstowe uzbrojenia do nagrywania Menu kontekstowe obwiedni Menu kontekstowe paska transportu Menu kontekstowe macierzy routingu Menu kontekstowe okna efektów Menu kontekstowe eksploratora mediów Menu kontekstowe miejscowego i oddzielnego edytora MIDI ReaRoute: używanie programu REAPER z innymi aplikacjami audio Czym jest ReaRoute? Konfigurowanie aplikacji do obsługi ReaRoute Wysyłanie audio z programu REAPER do innej aplikacji Wysyłanie audio z innej aplikacji DAW do programu REAPER Używanie programu REAPER z syntezatorem typu workstation Synchronizowanie z urządzeniem zewnętrznym Niektóre inne funkcje programu REAPER (przegląd) Program REAPER i wideo ReaScript ReaMote Program REAPER i NINJAM Rozwiązywanie problemów z programem REAPER Problemy z wejściami/wyjściami Problemy z interfejsem programu REAPER Rozwiązywanie problemów z trybami nagrywania i monitorowaniem Indeks
17 Lista ćwiczeń krok po kroku Ten podręcznik zawiera nie tylko objaśnienia funkcji programu REAPER i wskazówki ich używania, lecz również wiele pomocnych w nauce przykładów krok po kroku faktycznego ich zastosowania. Poniżej lista tych ćwiczeń: Instalowanie programu REAPER na dysku USB...29 Tworzenie domyślnego łańcucha efektów...41 Nagrywanie warstwowe...60 Niedestrukcyjne wejście w nagrywanie...61 Nagrywanie wielu dubli...62 Nagrywanie ścieżki MIDI...67 Nagrywanie z zewnętrznymi efektami sprzętowymi...75 Tworzenie i używanie folderów ścieżek...87 Tworzenie szyny efektów...88 Grupowanie ścieżek i parametrów ścieżek...91 Grupowanie ścieżek nadrzędnych/podległych...93 Okno grupowania ścieżek...93 Kopiowanie efektów ścieżki...99 Edycja i odsłuch elementów multimedialnych Grupowanie elementów multimedialnych Tworzenie i używanie znaczników Tworzenie i używanie regionów Używanie znaczników sterujących mediów Praca z efektami w mikserze Używanie panoramy szerokości/stereo Kanały ścieżki głównej (zaawansowane) Zestawy ekranów widoku ścieżki Używanie edytora MIDI Zmiana wysokości tonu MIDI za pomocą ReaVoice Tworzenie niestandardowego skrótu klawiszowego Tworzenie skrótów klawiszowych do celów nagrywania Tworzenie makra akcji niestandardowej Dostosowywanie modyfikatorów myszy Dostosowywanie menu programu REAPER Tworzenie niestandardowego paska narzędzi Tworzenie niestandardowego paska narzędzi Używanie efektów kształtujących dźwięk (wstęp) Używanie efektów czasowych (wstęp) Używanie limitera (wstęp) Używanie pogłosu (wstęp) Używanie kompresora (wstęp) Używanie bramki szumów (wstęp) Używanie pluginów zmniejszających szumy (wstęp) Używanie kompresora wielopasmowego (wstęp) Prosty routing ścieżki Rozdzielanie kanałów i równoległe przetwarzanie efektów Równoległe przetwarzanie efektów (średnio zaawansowane) Sidechaining i ducking (przyduszanie innym sygnałem)..285 Podwójne przyduszanie sygnału (zaawansowane) ReaSamplomatic i ReaDrums Używanie wielowyjściowych instrumentów wirtualnych Równoległe przetwarzanie efektów (zaawansowane) Zapisywanie obwiedni automatyzacji Edycja obwiedni automatyzacji (2) Automatyzowanie wysyłek ścieżek Automatyzowanie parametrów efektów Modulacja parametrów przy użyciu sterowania sygnałem audio Modulacja parametrów w celu zmiennej kompresji Modulacja parametrów pod kontrolą parametrów Modulacja parametrów pod kontrolą pętli sterującej (sidechain) Używanie ReaRoute (1) Używanie ReaRoute (2) Używanie programu REAPER z syntezatorem typu workstation Lista głównych tabel Ten podręcznik zawiera wiele tabel z instrukcjami i podsumowaniami. Najważniejsze oprócz tabel z rozdziału 19 (Preferencje programu REAPER i inne ustawienia) oraz rozdziału 20 (Zestawienie głównych menu kontekstowych) są następujące tabele: Opcje instalacji programu REAPER...19 Lokalizacje instalacji plików i folderów...27 Opcje menu Start...30 Typy plików programu REAPER...30 Funkcje paska transportu...34 Skróty nawigacji i powiększania...36 Zarządzanie efektami ścieżki...40 Skróty pętli i wybranego zakresu czasu...46 Zarządzanie dublami...64 Wstawianie elementów multimedialnych...71 Lista kontrolna nagrywania audio...77 Kolorowanie ścieżek...82 Zarządzanie efektami elementu Przenoszenie/przesuwanie elementów Modyfikatory zaciągania Zarządzanie zestawami dubli i kompilacjami (1) Zarządzanie zestawami dubli i kompilacjami (2) Akcje dubli Znaczniki Regiony Zarządzanie efektami w mikserze Zarządzanie wysyłkami w mikserze Zestawy ekranów okien Używanie wielu doków Monitorowanie zewnętrznego syntezatora Najczęściej używane komunikaty CC Edytor MIDI: skróty klawiszowe Zarządzanie makrami akcji niestandardowych Dostosowywanie menu programu REAPER Dostosowywanie głównego paska narzędzi Pluginy efektów gitarowych Przykładowe pluginy JS Pluginy do routingu kanałów Obwiednie wysyłki i parametrów ścieżki Tryby automatyzacji Edytowanie obwiedni Zarządzanie wyświetlaniem automatyzacji Manipulowanie obwiedniami Modulacja parametrów Przykłady renderowania projektu Rozwiązywanie problemów z programem REAPER Tryby nagrywania i monitorowanie
18 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER
19 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy 1.1 Pobieranie programu REAPER Aby pobrać program REAPER, przejdź na stronę pobierania Przeczytaj uważnie informacje wyświetlane na ekranie (zwłaszcza na temat wersji 32-bitowej i 64-bitowej), a następnie wybierz wersję odpowiednią do komputera. Po 30 dniach użytkowania programu należy kupić licencję. Licencję na program REAPER można kupić pod adresem Po pobraniu programu należy go zainstalować. Procedura instalacji w systemie OS X różni się od procedury dla systemu Windows. 1.2 Instalowanie programu REAPER w systemie Mac OS X Aby zainstalować program REAPER w systemie Mac OS X: 1. Kliknij dwukrotnie plik obrazu dysku z programem REAPER (.dmg), aby otworzyć plik. 2. Jeśli akceptujesz warunki licencji, kliknij przycisk Akceptuję, aby otworzyć plik. 3. Przeciągnij ikonę programu REAPER (z prawej) do folderu Applications. 4. Jeśli chcesz zainstalować również funkcję ReaMote, przeciągnij również jej ikonę do folderu Applications. W razie potrzeby można to jednak zrobić później. Aby umieścić program REAPER w doku, przeciągnij ikonę programu REAPER z folderu Applications do doku. Zalecane jest również włączenie w obszarze System Preferences kliknięcia prawym przyciskiem myszy jako przycisku pomocniczego. 1.3 Instalowanie programu REAPER w systemie Windows Aby zainstalować program REAPER na komputerze z systemem Windows: 1. Znajdź plik instalacyjny w Eksploratorze Windows. Nazwa pliku zawiera numer wersji, np. reaper40-install.exe. 2. Kliknij dwukrotnie plik, aby uruchomić program instalacyjny. 3. Kliknij przycisk Akceptuję, aby zaakceptować warunki i kontynuować. 4. W przypadku zwykłej instalacji zaakceptuj folder domyślny (patrz uwaga poniżej), taki jak C:\Program Files\REAPER. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 17
20 W razie potrzeby włącz opcję Instalacja przenośna (patrz uwaga poniżej), a następnie kliknij przycisk Dalej. Zaznacz elementy, które chcesz zainstalować (jeśli masz wątpliwości, zaakceptuj ustawienia domyślne patrz również sekcja 1.4 poniżej) i kliknij przycisk Zainstaluj. Poczekaj na zainstalowanie programu. Po wyświetleniu monitu kliknij przycisk Zamknij, aby zamknąć program instalacyjny. Zostanie wyświetlone pytanie, czy chcesz od razu uruchomić program: w tym przypadku wybierz opcję Nie. Uwaga! Jeśli instalujesz program REAPER po raz pierwszy albo zastępujesz starszą wersję programu REAPER, zaakceptuj domyślny folder docelowy i nie włączaj opcji instalacji przenośnej. Aby zainstalować tę wersję równolegle ze starszą wersją 3.xx, zmień katalog domyślny (np. na \REAPER4) i włącz opcję instalacji przenośnej. Zapewni to zachowanie oddzielnych ustawień i preferencji starszej wersji 3.xx. Porada: jeśli nie zainstalujesz jakichś składników programu REAPER lub opcji, możesz ponownie uruchomić program instalacyjny i zaznaczyć żądane składniki i opcje. 1.4 Opcje instalacji (tylko w systemie Windows) Ekran instalacji umożliwia wybranie składników programu REAPER, które chcesz lub których nie chcesz zainstalować. Poniżej przedstawiono zestawienie głównych opcji. Większość z nich jest domyślnie zaznaczona. Element Objaśnienie Audio Processing Plug-ins Jest to zbiór efektów audio i MIDI dołączonych do programu REAPER takich jak kompresor, bramka szumów i syntezator. Zazwyczaj opcja ta powinna pozostać zaznaczona. Compressed File Support Składnik ten umożliwia pracę z plikami w formatach takich jak MP3, OGG, APE (Monkey s Audio), FLAC i WavPack oraz z plikami wideo. Customizations Umożliwia używanie klawiatur języków europejskich i oferuje opcję późniejszego wybrania dowolnego ze schematów kolorystycznych programu REAPER. Additional Functionality Umożliwia zainstalowanie funkcji takich jak eksplorator mediów, zgrywanie/nagrywanie dysków CD, obsługa urządzeń sterujących i ReWire. Kwestie te są omawiane w różnych miejscach tego podręcznika. Jeśli nie znasz programu REAPER lub ogólnie oprogramowania audio, być może lepiej będzie nie instalować sterownika ASIO ReaRoute ani funkcji ReWire i ReaMote. Uprości to opcje routingu audio. Składniki te można zawsze dodać później. Ikona pulpitu Jeśli pozostawisz tę opcję zaznaczoną, ikona skrótu do programu REAPER zostanie umieszczona na pulpicie systemu Windows. Skróty menu Start Jeśli pozostawisz tę opcję zaznaczoną, grupa programu REAPER zostanie dodana do menu Start systemu Windows. Associate with RPP Files Jeśli zaznaczysz tę opcję, program REAPER będzie można otworzyć, klikając dowolny skrót do projektu albo plik projektu programu REAPER w Eksploratorze Windows. 1.5 REAPER Software Updates Program REAPER jest często i systematycznie aktualizowany przy użyciu poprawek bugów, nowych funkcji i innych udoskonaleń. Dostępność aktualizacji możesz w każdej chwili sprawdzić na stronie a następnie pobrać ją i zainstalować. Nie trzeba odinstalowywać poprzedniej wersji. Istniejące preferencje i ustawienia zostaną automatycznie przeniesione. Porada: program REAPER jest często aktualizowany. Opcja dostępna w obszarze Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 18
21 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy Opcje/Preferencje/Ogólne (Ustawienia uruchamiania) umożliwia programowi REAPER automatyczne sprawdzanie dostępności aktualizacji przy każdym uruchomieniu programu (oczywiście, o ile komputer ma wówczas połączenie z Internetem). Domyślnie opcja ta jest włączona. Jeśli nie chcesz otrzymywać powiadomień o nowych wersjach, możesz wyłączyć tę opcję. 1.6 Włączanie nagrywania w formacie MP3 Jeśli masz zamiar nagrywać, miksować nagrania lub konwertować je na format MP3, musisz zainstalować koder MP3. Odpowiednim koderem jest dostępny bezpłatnie koder LAME. Można go pobrać z wielu witryn internetowych, na przykład Użytkownicy systemu Mac powinni rozpakować pobrany plik i przeciągnąć plik biblioteki dołączanej dynamicznie (o nazwie w rodzaju libmp3lame.dylib) do folderu ~/Library/Application Support/REAPER. Kliknij go dwukrotnie, aby uruchomić i umożliwić kodowanie MP3 w programie REAPER. Użytkownicy systemu Windows powinni skopiować plik lame_enc.dll do katalogu programu REAPER, domyślnie w lokalizacji C:\Program Files\REAPER. Plik można również skopiować do innych wymagających go aplikacji (np. Audacity). 1.7 Uruchamianie programu REAPER Aby uruchomić program REAPER, kliknij dwukrotnie ikonę programu REAPER na pulpicie. Można również utworzyć odpowiedni skrót klawiszowy. W systemie Windows można to zrobić na karcie Skrót w oknie dialogowym Właściwości ikony. Aby je wyświetlić, kliknij ikonę prawym przyciskiem myszy. 1.8 Porady dotyczące uruchamiania programu REAPER Domyślnie program REAPER otwiera przy uruchomieniu ostatni użyty w nim projekt. Dalej w tym rozdziale dowiesz się, jak można to w razie potrzeby zmienić. Ponadto można podczas uruchamiania programu REAPER użyć kombinacji klawiszy w celu pominięcia ustawień domyślnych. Akcja Klawisze Otwarcie programu REAPER bez załadowania ostatniego projektu. Shift (podczas uruchamiania programu REAPER) Otwarcie programu REAPER bez załadowania jakiegokolwiek szablonu projektu. Ctrl Shift (podczas uruchamiania programu REAPER) 1.9 Zaznaczanie, sterowanie i polecenia w programie REAPER Praca w programie REAPER wymaga wykonywania zaznaczeń i wydawania poleceń. Na przykład, aby skopiować pojedynczy element, należy go zaznaczyć (zazwyczaj za pomocą myszy), a następnie wydać programowi REAPER polecenie skopiowania go. Czasami polecenia dotyczą całego projektu i nie trzeba niczego zaznaczać. Tak jest w przypadku zapisywania projektu. Nie trzeba wówczas niczego zaznaczać wystarczy wydać odpowiednie polecenie. W programie REAPER stosowane są cztery powszechnie używane metody wydawania poleceń: Metoda Komentarz Menu główne Tak jak w innych aplikacjach, można je otworzyć za pomocą myszy lub klawiatury. Menu kontekstowe Kliknij prawym przyciskiem myszy żądany element lub obszar ekranu, aby wyświetlić menu kontekstowe odpowiadające klikniętemu obiektowi. Paski narzędzi Kliknij przycisk paska narzędzi, aby wykonać przypisane do niego polecenie. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 19
22 Metoda Komentarz Skróty klawiszowe Wiele poleceń i akcji można wykonać za pomocą skrótów klawiszowych. Można również przypisać własne skróty poleceń i akcji. Procedurę przedstawia rozdział 13. W niektórych przypadkach klawisze modyfikatorów w systemie Windows różnią się od klawiszy w systemie Mac. W tym podręczniku w przykładach użyto skrótów systemu Windows. Użytkownicy systemów Mac powinni zapamiętać następującą tabelę: Klawisz w systemie Windows Shift Control Alt Windows 1.10 Odpowiednik w systemie Mac OS X Shift Command Option Control Ekran programu REAPER W programie REAPER można wybrać jeden z wielu różnych motywów kolorystycznych. Na zrzutach ekranu w tym podręczniku widać głównie motyw domyślny programu REAPER 4. Jeśli używasz dowolnego innego motywu, ekrany mogą wyglądać nieco inaczej. Jeśli sprawia ci to jakiekolwiek trudności, możesz włączyć motyw domyślny. W niektórych przypadkach dokonane zostały modyfikacje w celu zwiększenia czytelności wydruków w skali odcieni szarości. Gdy uruchamiasz program REAPER, wyświetlany jest ekran podobny do poniższego. Przykład przedstawia bardzo prosty plik projektu. Tabela pod ilustracją pokrótce przedstawia elementy ekranu głównego. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 20
23 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy Element Objaśnienie Pasek menu Wyświetla polecenia Menu głównego Plik, Edytuj, Widok, Wstaw, Element, Ścieżka itd. w wierszu u góry ekranu. Tak jak w innych aplikacjach systemów Mac i Windows, menu służy do wydawania poleceń. Główny pasek narzędzi Tuż pod menu widnieją dwa wiersze siedmiu przycisków. Jest to główny pasek narzędzi programu REAPER. Wygląd przycisków zależy od używanego motywu kolorystycznego. Można jednak najechać kursorem myszy na dowolny przycisk, aby wyświetlić etykietkę narzędzia (przykład z lewej). W rozdziale 13 dowiesz się jak można dostosować ten pasek narzędzi. Linia czasu Linia czasu biegnie u góry okna programu REAPER, w prawo od głównego paska narzędzi. Mierzy ona długość projektu i ułatwia identyfikowanie położenia różnych elementów multimedialnych. W tym przykładzie linia czasu jest mierzona i wyświetlana w taktach i uderzeniach (u góry) oraz minutach i sekundach (u dołu). Obszar aranżacji: okno główne i obszar roboczy! Jest to obszar na prawo od panelu sterowania ścieżki. Wyświetlane są w nim elementy multimedialne (audio i/lub MIDI), z których składają się ścieżki. W tym przykładzie jest jeden element multimedialny. Można również wstawić elementy wideo, ale temat ten przekracza zakres niniejszego podręcznika. Panel sterowania ścieżki (TCP) Ten obszar służy do sterowania sposobem działania ścieżek audio i MIDI w tym przykładzie jest jedna ścieżka o nazwie Music. Można oczywiście utworzyć tyle ścieżek, ile trzeba, a ich liczbę ograniczają jedynie możliwości sprzętu. Należy zauważyć, że każda ścieżka ma własny zestaw elementów sterujących. Elementy sterujące i sposób ich obsługi omówimy w rozdziałach 2 i 4. Wszystkie elementy sterujące mają etykietki narzędzi (przykład z lewej). Pasek transportu Służy do sterowania nagrywaniem i odtwarzaniem na przykład do uruchamiania i zatrzymywania nagrywania. Przyjrzymy się temu bliżej w rozdziale 2. Mikser i panel sterowania miksera (MCP) Jest wyświetlany (w tym przykładzie) wzdłuż dołu ekranu. Przedstawia ścieżki w inny sposób. W tym przykładzie widać jedną ścieżkę: jest to ta sama ścieżka, co pokazana w TCP. Należy zauważyć, że w MCP widać również główną ścieżkę wyjściową. Wyjście ścieżki głównej to właśnie to, co słychać po włączeniu odtwarzania ścieżek i elementów multimedialnych. Mikser i ścieżka główna zostaną szczegółowo omówione w rozdziale 10. Nie dziw się, jeśli twój ekran wygląda nieco inaczej, a nawet zupełnie inaczej niż ten. Ekran programu REAPER można dostosować do indywidualnych potrzeb. Omówimy to w sekcji Ścieżka i elementy sterujące ścieżki Jeśli znasz już inne programy DAW, zapewne chcesz jak najszybciej zapoznać się z elementami sterującymi ścieżki programu REAPER. Ta ilustracja przedstawia najczęściej używane z nich. W większości przypadków można kliknąć element sterujący, aby go użyć (np. klikając przycisk Wycisz można przełączyć stan wyciszenia dowolnej ścieżki, a klikając i przeciągając tłumik Głośność można ustawić Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 21
24 poziom głośności). Kliknięcie elementu sterującego prawym przyciskiem myszy wyświetla menu poleceń, opcji i/lub ustawień. Nowicjusze w dziedzinie cyfrowego audio, nie martwcie się. Wszystkie te elementy sterujące zostaną szczegółowo objaśnione w odpowiednich miejscach tego podręcznika Konfigurowanie audio Aby móc cokolwiek nagrać lub odtworzyć, najpierw należy określić kilka ustawień konfiguracji. W tej sekcji opisano konfigurację audio. Tu informujesz program REAPER, jakie masz urządzenia audio i jak chcesz ich używać. Sposób, w jaki to zrobisz w systemie OS X jest inny niż w systemie Windows Ponadto zalecane jest wyłączenie dźwięków systemowych. W systemie OS X należy przejść do obszaru System Preferences. W systemie Windows służy do tego Panel sterowania. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 22
25 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy Konfigurowanie audio (w systemie Windows) Aby skonfigurować urządzenie audio, w menu głównym programu REAPER wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie w obszarze Audio z listy po lewej stronie wybierz pozycję Urządzenie. W poniższym przykładzie na komputerze zainstalowane jest urządzenie zewnętrzne, a mianowicie karta dźwiękowa M-Audio Delta 1010 PCI. Jest to przykład jednego z wielu dostępnych urządzeń. Jeśli masz zamiar używać wewnętrznej karty dźwiękowej komputera, zapoznaj się z jej oprogramowaniem sterującym (zazwyczaj dostępnym w Panelu sterowania systemu Windows). Jest to szczególnie istotne, jeśli wolisz uniknąć przypadkowego zmiksowania wcześniej nagranego materiału z nowym materiałem po dodaniu ścieżek. Warto również rozważyć użycie sterowników ASIO4ALL, dostępnych bezpłatnie. Więcej informacji znajdziesz na stronie en.wikipedia.org/wiki/audio_stream_input/output Na ekranie preferencji urządzenia audio należy ustawić następujące opcje: Element Komentarz System audio Inne pozycje na tym ekranie zależą od wybranego systemu audio. Wybierz opcję ASIO i sterowniki ASIO, jeśli są dostępne dla danej karty dźwiękowej lub urządzenia Firewire albo USB. Włącz wejścia Tę opcję trzeba włączyć (zaznaczyć), aby móc nagrywać w programie REAPER. Zakres wejść Jeśli urządzenie ma wiele wejść, należy podać pierwsze i ostatnie z wejść, które mają być dostępne. W tym przykładzie dostępnych jest osiem wejść. Umożliwia to użycie do nagrywania jednocześnie ośmiu mikrofonów lub linii (w dowolnym połączeniu). Zakres wyjść Jeśli urządzenie ma wiele wyjść, należy podać pierwsze i ostatnie z wyjść, które mają być dostępne. Zazwyczaj szyna GŁÓWNA będzie kierować sygnał wyjściowy do jednej pary wyjść, ale w razie potrzeby można również użyć innych wyjść. Żądaj częstotliwości próbkowania/ro zmiaru bloku Częstotliwość i rozmiar bloku można ustawić tutaj albo za pomocą oprogramowania sterującego karty dźwiękowej. Jeśli nie masz pewności, zacznij od wartości i 512. Konfiguracja ASIO Kliknięcie tego przycisku zapewnia bezpośredni dostęp do oprogramowania sterującego karty dźwiękowej lub innego urządzenia audio. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 23
26 Konfigurowanie audio (w systemie Mac OS X) Urządzenie audio w systemie OS X należy konfigurować i wybierać w obszarze Audio MIDI Setup. Najpierw pobierz i zainstaluj najnowsze aktualizacje systemu Mac. Sprawdź również urządzenie audio w programie REAPER. W tym celu uruchom program REAPER i w menu głównym wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie w obszarze Audio z listy nagłówków w kolumnie po lewej stronie wybierz pozycję Urządzenie. W pierwszym poniższym przykładzie zainstalowane zostało urządzenie USB Saffire (Focusrite Saffire Pro 40). Urządzenie Saffire zostało w związku z tym zaznaczone, aby było używane jako zarówno urządzenie wejściowe, jak i wyjściowe. Częstotliwość próbkowania i rozmiar bloku (ułatwiający określenie latencji) można ustawić tutaj albo w oddzielnym panelu sterowania urządzenia. Jeśli nie masz pewności, zacznij od wartości i 512. Jeśli chcesz używać wewnętrznej karty dźwiękowej komputera Mac, musisz wykonać pewne kroki, aby uniknąć przypadkowego zmiksowania wcześniej nagranego materiału z nowym materiałem po dodaniu ścieżek. Niezbędne jest do tego urządzenie zespolone. Otwórz okno Audio MIDI Setup systemu OS X, a następnie kliknij znak + w lewym dolnym rogu okna, aby utworzyć takie urządzenie. Dodaj do urządzenia zespolonego wejście i wyjście wbudowanej karty dźwiękowej, jak na przykładzie. Aby zmienić nazwę urządzenia, kliknij dwukrotnie tekst Aggregate Device. Następnie na ekranie preferencji Audio > Urządzenie w programie REAPER wybierz urządzenie zespolone i kliknij przycisk Zastosuj. Można już będzie używać słuchawek podłączonych do gniazda wyjścia audio komputera oraz mikrofonu podłączonego do gniazda wejścia audio Aliasy wejść Program REAPER obsługuje funkcję aliasów wejść. Funkcja ta umożliwia nadawanie żądanych nazw wejściom audio. Można za jej pomocą skrócić długie nazwy nadane wejściom przez system, zwłaszcza gdy urządzenie obsługuje wiele wejść. Przykładem użycia tej funkcji będzie np. zmiana nazw typu Analog In 1 Delta 1010 (1), Analog In 2 Delta 1010 (1) itd. na Mik/Linia 1, Mik/Linia 2 itd. Funkcja aliasów wejść jest dostępna na ekranie Preferencje > Audio. Zaznacz opcję Aliasy/zmiana mapowania kanałów wejściowych. Metoda jest podobna jak w przypadku aliasów wyjść patrz sekcja niżej Aliasy wyjść Program REAPER obsługuje również funkcję aliasów wyjść. Funkcja ta umożliwia nadawanie żądanych nazw wyjściom audio. Jest to szczególnie przydatne, gdy karta dźwiękowa lub inne urządzenie audio Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 24
27 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy ma wiele wyjść. Jedną parę wyjść można na przykład podłączyć do monitorów w reżyserni, inną do monitorów w studio, a trzecią do wielowyjściowego monitora słuchawkowego. Domyślnie wyjścia mają nazwy podobne do przedstawionych tutaj (powyżej z prawej). Takie nazwy nie są zbyt przydatne. Przypisując aliasy do wyjść, można wyświetlać żądane nazwy (na przykład podczas określania celu wyjścia ze ścieżki głównej), a nie nazwy urządzeń sprzętowych. Przykład Aby utworzyć aliasy wyjść: 1. W menu Opcje wybierz polecenie Preferencje. 2. Wyświetl stronę Audio i w sekcji Nazywanie/mapowanie kanałów zaznacz opcję Aliasy/zmiana mapowania kanałów wyjściowych (jest to niemal ostatnia pozycja na tym ekranie). 3. Kliknij przycisk Edytuj nazwy/mapę obok tej opcji. 4. Kliknij dwukrotnie w kolumnie Nazwa aliasu każdą pozycję, którą chcesz edytować. W każdym przypadku po wpisaniu żądanego aliasu kliknij przycisk OK, aby powrócić do okna Alias/mapowanie kanału wyjściowego (z prawej). 5. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć to okno i powrócić do okna dialogowego Preferencje. 6. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno dialogowe Preferencje. Wpisane przez ciebie nazwy będą automatycznie stosowane w całym programie REAPER. Tematyka przypisywania wyjść do ścieżek będzie omawiana później, począwszy od rozdziału 2. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 25
28 1.15 Konfigurowanie MIDI Jeśli chcesz używać MIDI, musisz włączyć urządzenia MIDI. Wiele kart dźwiękowych PCI oraz urządzeń audio Firewire i USB ma porty wejściowe i wyjściowe MIDI (na przykład do użytku z klawiaturą MIDI). W menu głównym wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie wyświetl ekran Urządzenia MIDI w obszarze Audio. Można zaznaczyć każde z wyświetlanych na liście urządzeń wejściowych i wyjściowych MIDI, kliknąć prawym przyciskiem myszy jego nazwę, a następnie wybrać polecenie Włącz wejście. Klikając dwukrotnie nazwę urządzenia wejściowego, można wyświetlić jego okno ustawień Konfiguruj wejście MIDI (patrz poniżej z prawej). Umożliwia ono przypisanie urządzeniu żądanej nazwy (lub aliasu) albo określenie zaawansowanych opcji sygnatury czasowej (w razie potrzeby). Można również zaznaczyć opcję Włącz wejście komunikatów sterujących, aby użyć urządzenia jako kontrolera MIDI patrz też rozdział 13. Aby przypisać żądaną nazwę lub określić przesunięcie czasowe dla dowolnego urządzenia wejściowego lub wyjściowego MIDI, kliknij nazwę urządzenia prawym przyciskiem myszy i wybierz z menu kontekstowego polecenie Konfiguruj wyjście.. Jeśli masz joystick, którego chcesz używać z programem REAPER, kliknij przycisk Dodaj MIDI joysticka, a następnie zaznacz nazwę urządzenia i tryb przetwarzania. Możesz też określić, czy chcesz używać go jako wejścia wirtualnej klawiatury MIDI i/lub urządzenia sterującego/urządzenia funkcji MIDI learn. Jeśli chcesz używać urządzenia sterującego, takiego jak Behringer BCF2000 lub BCR2000 w programie REAPER, jako tryb wejścia musisz ustawić opcję Tylko sterowanie. Używanie urządzeń sterujących zostanie omówione dalej w tym podręczniku, zwłaszcza w rozdziałach 11 i 13. Inne preferencje audio Dostępne są inne, jeszcze nie omówione ekrany preferencji audio, takie jak Buforowanie, Odtwarzanie i Nagrywanie. Zostaną one omówione dalej w tym podręczniku, zwłaszcza w rozdziale 19. Zaczynając pracę w programie można zazwyczaj pozostawić domyślne wartości tych ustawień. Zmienić je można w razie potrzeby później. Po zakończeniu kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno Preferencje i zapisać ustawienia. W tej sekcji omówiono ogólne zagadnienia związane z konfiguracją systemu do pracy z MIDI. Ustawienia i opcje specyficzne dla projektów przedstawia rozdział 2. W szczególności, w razie pracy głównie z materiałem MIDI Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 26
29 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy konieczna może być zmiana domyślnego ustawienia podstawy czasowej projektu. Informacje na ten temat również zawiera rozdział Włączanie pluginów VST Przed rozpoczęciem pracy zazwyczaj warto wyświetlić jeszcze jeden ekran preferencji Pluginy VST. Program REAPER ma kilka stron ekranów preferencji dotyczących pluginów, ale można je (przynajmniej na początku) pozostawić z ustawieniami domyślnymi. Jeśli jednak masz już zbiór pluginów VST i/lub VSTi na komputerze, programowi REAPER trzeba powiedzieć, gdzie je znajdzie. W tym celu należy w menu Opcje wybrać polecenie Preferencje, a następnie kliknąć pozycję VST w sekcji Pluginy. Większość ustawień można (przynajmniej na razie) pozostawić bez zmian, ale konieczne może być kliknięcie przycisku Dodaj w celu wskazania lokalizacji folderów, w których przechowywane są pluginy VST. W systemie OS X stosowane są dwa wbudowane foldery instalacji współużytkowanych pluginów. Są to foldery ~/Library/Audio/Plug-Ins oraz ~/Users/ /Library/Audio/Plug-Ins. Program REAPER skanuje te foldery domyślnie. Należy jednak sprawdzić, czy są automatycznie wyświetlane na liście jako ścieżki do lokalizacji pluginów VST. Jeśli nie, musisz je dodać. System Windows nie znajduje żadnych takich folderów za użytkownika. Musisz zidentyfikować i wskazać lokalizacje instalacji pluginów VST. Jeśli pluginy VST znajdują się w więcej niż jednym folderze (co nie jest rzadkością), konieczne będzie kliknięcie przycisku Dodaj tyle razy, aby wskazać wszystkie foldery, po jednym naraz. Po wybraniu nazwy folderu kliknij przycisk OK w oknie Przeglądanie w poszukiwaniu folderu. Kliknięcie przycisku Ponownie wyszukaj w tym oknie spowoduje natychmiastowe wyszukanie zawartości folderów pluginów VST i VSTi. Program REAPER przeszuka również wszystkie podfoldery. Program REAPER automatycznie przeszukuje foldery pluginów VST przy każdym uruchomieniu. Można również w dowolnej chwili wrócić na ten ekran i dodać foldery pluginów VST. Wskaż dodatkowe lokalizacje pluginów VST, a następnie kliknij kolejno przyciski Ponownie wyszukaj, Zastosuj i OK, aby zamknąć ten ekran i zapisać nowe ustawienia. Więcej informacji o różnych opcjach i ustawieniach preferencji VST zawiera rozdział 19. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 27
30 1.17 Wybieranie pakietu języka Wybranie pakietu języka powoduje, że program REAPER używa tego języka w menu, oknach dialogowych, etykietkach narzędzi itd. Językiem domyślnym jest angielski (USA). Do napisania: pakiety języka jak je pobrać? Z instalatorem czy z adresu URL? Aby wybrać pakiet języka inny niż angielski (USA), wyświetl listę rozwijaną dostępnych języków w oknie Opcje > Preferencje > Ogólne. Dostępna jest również opcja wyświetlania przez program REAPER monitu o wybranie języka interfejsu przy następnym otwarciu programu Lokalizacje instalacji folderów i plików programu REAPER Lokalizacje, w których instalowane są różne zasoby programu REAPER, zależą od systemu operacyjnego (OS X lub Windows) oraz jego wersji. System Windows 7 na przykład działa inaczej niż wersja XP. Aby zidentyfikować lokalizację różnych plików, wybierz w menu Opcje polecenie Pokaż ścieżkę zasobów programu REAPER w eksploratorze/oknie funkcji znajdowania. Przykład przedstawia ścieżkę na dysku w oknie funkcji znajdowania systemu OSX. Widok w Eksploratorze Windows jest podobny. O kilku z tych plików będzie jeszcze mowa w niniejszym podręczniku. Tymczasem przydatne mogą się okazać informacje z poniższej tabeli: Lokalizacje instalacji folderów i plików programu REAPER Rejestr (tylko w systemie Windows) Uwaga dotycząca systemu Windows: program REAPER nie zapisuje żadnych danych, ustawień ani preferencji instalacji w rejestrze systemu Windows. System Windows tworzy wpis programu REAPER w obszarze HKEY_ LOCAL_MACHINE, Software, ale nie zawiera on żadnych danych innych niż zapis przeniesienia plików w obszarach rejestru takich jak MUICache oraz utworzenia skojarzeń plików w celu otwierania plików.rpp (np. w Eksploratorze Windows) ich dwukrotnym kliknięciem. Katalog instalacji programu REAPER w systemie OS X System OS X instaluje program REAPER w folderze Applications. Skopiuj wszystkie pliki PDF (takie jak ten podręcznik), do których chcesz uzyskiwać dostęp z menu Pomoc programu REAPER, do lokalizacji: /library/application Support/REAPER W niektórych wersjach (np. Lion) konieczne może być przytrzymanie klawisza Options podczas wyświetlania menu Go, aby uczynić tę ścieżkę dostępną. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 28
31 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy Lokalizacje instalacji folderów i plików programu REAPER Katalog instalacji programu REAPER w systemie Windows Domyślnie program REAPER jest instalowany w systemie Windows w lokalizacji C:\Program Files\REAPER Skopiuj do tego katalogu wszystkie pliki PDF (takie jak ten podręcznik), do których chcesz uzyskiwać dostęp z menu Pomoc programu REAPER. Niektóre opcjonalne składniki instalacji są przechowywane w podfolderach w lokalizacji C:\Program Files\REAPER. Są to na przykład pluginy COCKOS ReaPlug VST i (o ile zainstalowane) rozszerzenia SWS. Wszystkie pliki przechowywane w tym katalogu są dostępne wszystkim użytkownikom programu REAPER na tym komputerze. Większość funkcji programu REAPER (takich jak pliki konfiguracji i ustawienia niestandardowe) jest umieszczana w folderze Applications Data lub AppData. Lokalizacja tego folderu zależy od wersji systemu Windows. Katalog Application Data/Support Aby uzyskać dostęp do folderu programu REAPER w folderze AppData lub Application Support, wybierz polecenie Opcje > Pokaż ścieżkę zasobów programu REAPER w menu głównym programu REAPER. Niektóre najważniejsze elementy znajdujące się tam przedstawiono poniżej. Podkatalogi W folderze znajduje się wiele podkatalogów, takich jak: ColorThemes MenuSets Configurations Presets Cursors ProjectBays Data ProjectTemplates Effects QueuedRenders FXChains Scripts KeyMaps TrackTemplates Wiele powyższych nazw jest zrozumiała dla osób znających język angielski, a zwłaszcza nazwy podkatalogów zawierających różne pliki tworzone przez użytkownika podczas zarządzania projektami programu REAPER. Każdy utworzony łańcuch efektów na przykład jest zapisywany w podkatalogu FXChains. Dane niestandardowych menu i pasków narzędzi są przechowywane w podkatalogu MenuSets itd. Tematy takie jak tworzenie łańcuchów efektów i menu niestandardowych omówiono w innych miejscach tego podręcznika. Informacje przechowywane w katalogu Data to między innymi ikony ścieżek i pasków narzędzi. W podkatalogu Effects przechowywane są efekty JS. preset-vstnazwa_pluginu.ini Dla każdego pluginu VST tworzony jest oddzielny plik, używany do przechowywania presetów utworzonych lub zaimportowanych przez użytkownika. REAPER.ini Ten plik zawiera wszystkie ustawienia opcji i preferencji, informacje o ostatnim układzie ekranu oraz historię niedawno używanych projektów. reaper-dxplug-ins.ini reaper-vstplug-ins.ini W tych plikach przechowywane są informacje o zainstalowanych pluginach. reaper-reginfo.dat reaper-reginfo.ini Zawierają dane rejestracji produktu reaper-recentfx.ini Ten plik zawiera listę ostatnio używanych efektów: na jej podstawie generowane jest podmenu ostatnio używanych efektów, dostępne w mikserze. screensets.ini Ten plik zawiera szczegóły zestawów ekranów okien. Należy zauważyć, że zestawy ekranów ścieżki są zapisywane w odpowiednim pliku.rpp. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 29
32 Lokalizacje instalacji folderów i plików programu REAPER Określ domyślne ścieżki nagrywania i renderowania na dysku Na stronie Ogólne, Ścieżki na dysku w obszarze Opcje > Preferencje można określić domyślne ścieżki na dysku dla nagrywanych elementów multimedialnych. Należy jednak pamiętać, że każda ścieżka określona w oknie Ustawienia projektu będzie mieć pierwszeństwo przed tą ścieżką. Można również określić domyślne ścieżki na dysku dla plików szczytów sygnału kształtu fali i do celów renderowania projektów. Może cię tu zainteresować jeszcze jedna sprawa. Wszystkie ustawienia, preferencje i pliki niestandardowe są zapisane jako pliki tekstowe. Każdy z nich można otworzyć i zmodyfikować za pomocą edytora tekstów, takiego jak Notatnik. Dotyczy to nawet plików projektów programu REAPER z rozszerzeniem.rpp. Prawdopodobnie nie będziesz tego nigdy potrzebować, a nawet jeśli, najpierw zrób sobie kopię na wszelki wypadek. Nie próbuj jednak otwierać, wyświetlać ani edytować w edytorze tekstów żadnych plików o rozszerzeniach.app,.dmg,.exe lub.dll 1.19 Tworzenie kopii zapasowej ustawień W tym rozdziale przedstawiono ogólnie niektóre ustawienia i preferencje programu REAPER. Jest ich o wiele więcej. W każdej chwili można utworzyć kopię zapasową ustawień i preferencji. Jest to dobry środek ostrożności na wypadek awarii systemu i metoda uzyskiwania identycznych instalacji programu REAPER na różnych komputerach. Procedura jest przedstawiona w rozdziale 19, w sekcji Importowanie i eksportowanie konfiguracji. Nie martw się, jeśli nie rozumiesz jeszcze znaczenia wielu opcji. Zapamiętaj po prostu, że ta funkcja jest zawsze dostępna. Jeśli nie wiesz, co masz uwzględnić w kopii zapasowej, zapewne najlepiej będzie co pewien czas utworzyć kopię zapasową wszystkich ustawień konfiguracyjnych, każdą w nowym pliku ReaperConfig.zip. Jak często masz to robić zależeć będzie od tego, jak często zmieniasz ustawienia i jak ważne są dla ciebie te zmiany. Kopie plików ReaperConfig.zip przechowuj również na dysku zewnętrznym lub USB Uruchamianie programu REAPER z dysku USB Program REAPER można zainstalować na dysku USB lub innym dysku zewnętrznym. Dzięki temu można na przykład wziąć dysk USB (lub zewnętrzny) na wyjazd, podłączyć go do innego komputera i używać. Przed zainstalowaniem programu REAPER na dysku USB warto najpierw zainstalować go na dysku twardym. Dzięki temu, gdy później zainstalujesz program REAPER na urządzeniu zewnętrznym, migrowane zostaną wszystkie twoje ustawienia, preferencje itd. Metody instalacji w systemie OS X i Windows różnią się. OS X Włóż dysk USB do portu USB. Utwórz nowy folder na tym dysku, np. REAPER4. W folderze tym utwórz pusty plik tekstowy o nazwie reaper.ini Otwórz folder systemu Mac zawierający plik obrazu dysku programu REAPER (.dmg): zazwyczaj będzie to folder Downloads. Kliknij dwukrotnie plik dmg, aby go otworzyć. Przeciągnij ikonę programu REAPER do nowego folderu na dysku USB. Czekaj cierpliwie. Przenieść trzeba dużą liczbę plików. Może to zająć 10 minut lub dłużej. Windows 1. Włóż wtyk urządzenia zewnętrznego do dostępnego portu USB komputera. Zapamiętaj jego literę dysku (np. E:, F:. G:, H:. I:. itd.). Litera dysku zależy od liczby już zainstalowanych dysków wewnętrznych, partycji dysków, zewnętrznych dysków twardych, nagrywarek DVD itd. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 30
33 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy 2. Kliknij dwukrotnie plik instalacyjny programu REAPER, aby uruchomić proces instalacji. 3. Kliknij przycisk Akceptuję, aby zaakceptować umowę licencyjną. Wyświetlone zostanie okno wyboru lokalizacji instalacji. 4. Włącz opcję Instalacja przenośna. 5. Kliknij przycisk Przeglądaj. Zaznacz żądany dysk USB i kliknij przycisk Utwórz nowy folder. Nazwij folder (np. REAPER) i naciśnij klawisz Enter. 6. Wrócisz na przedstawiony tutaj ekran. Wykonaj normalną procedurę instalacji. 7. Zaczekaj na zainstalowanie plików. Plików jest wiele i może to zająć kilka minut Opcje programu REAPER w menu Start (tylko w systemie Windows) Aby uruchomić program REAPER, wystarczy kliknąć dwukrotnie skrót programu na pulpicie. Program REAPER jest wówczas uruchamiany zgodnie z preferencjami i ustawieniami określonymi przez użytkownika. W menu Start systemu Windows dostępne są opcje umożliwiające uruchamianie programu w inny sposób. Kliknij przycisk Start, a potem polecenie Wszystkie programy > REAPER, aby wyświetlić menu opcji: Polecenie menu Objaśnienie Install REAPER to USB key Umożliwia zainstalowanie programu REAPER na dysku USB lub podobnym urządzeniu. Metoda opisana wcześniej w tym rozdziale jest jednak prostsza! ReaMote Slave Używanie funkcji ReaMote przekracza zakres tego podręcznika. Opis ogólny zawiera jednak sekcja 22. REAPER Uruchamia program REAPER w zwykły sposób, z ostatnim projektem. REAPER (create new project) Uruchamia program REAPER z nowym plikiem projektu. REAPER (reset configuration to Uruchamia program REAPER i przywraca wartości domyślne wszystkich factory defaults) ustawień, opcji, oraz preferencji. Tej opcji należy używać z rozwagą! REAPER (ReWire slave mode) Otwiera program REAPER w trybie ReWire slave. Tematyka ta przekracza zakres niniejszego podręcznika, ale omówienie zawiera końcówka rozdziału 15. REAPER (show audio configuration on startup) Uruchamia program REAPER ze stroną preferencji Ustawienia audio. REAPER License Wyświetla informacje o licencji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 31
34 Polecenie menu Objaśnienie Uninstall REAPER Odinstalowuje program REAPER. Jeśli musisz odinstalować program REAPER, zawsze używaj tej tej metody. Whatsnew.txt Otwiera plik tekstowy zawierający historię nowych funkcji i zmian wprowadzanych w poszczególnych wersjach programu REAPER REAPER File Types Program REAPER, jak każdy inny program, tworzy szereg plików, których używa do przechowywania twojej pracy. Niektóre główne typy plików i ich zastosowania oraz inne przydatne informacje przedstawia poniższa tabela. Typ pliku Przykład Objaśnienie.RPP plik projektu programu REAPER Alone.RPP Ten plik jest podstawą projektu. Zawiera wszystkie informacje o ścieżkach, mediach i ich ustawieniach. Pliki.RPP są przechowywane w formacie tekstowym..rpp-bak plik kopii zapasowej projektu Alone.RPP-bak Gdy zapisujesz plik istniejącego projektu, poprzednia jego wersja jest zapisywana z rozszerzeniem.rpp-bak. Otwierając plik kopii zapasowej, możesz przywrócić poprzedni stan projektu..rpp-undo plik historii cofania Alone.RPP-UNDO Ten typ pliku będzie tworzony, o ile zaznaczysz opcję zapisywania historii cofania z plikami projektów. Opcja znajduje się w sekcji Ustawienia cofania w obszarze Ogólne w oknie Preferencje otwieranym za pomocą menu Opcje. Temat ten jest wyjaśniony szerzej w rozdziale 2..reapeaks plik szczytów sygnału programu REAPER Vox.wav.reapeaks Te pliki zawierające informacje umożliwiające programowi REAPER wykreślanie kształtów fal itd. w elementach multimedialnych..reapindex plik szczytów sygnału programu REAPER Vox.wav.reapindex Te pliki zawierają informacje indeksu dotyczące poszczególnych elementów multimedialnych Stukanie i trzaski Już prawie wszystko gotowe do rozpoczęcia robienia muzyki w programie REAPER! Zanim jednak zaczniesz, poświęć parę chwil na przeczytanie tej sekcji. Opisano w niej wcale nierzadki problem niepożądanych stuków i trzasków słyszalnych podczas odtwarzania muzyki. Problem ten dotyczy raczej komputera niż programu REAPER i zazwyczaj występuje raczej na komputerach PC niż Mac. Jeśli usłyszysz niepożądane stuki i trzaski podczas odtwarzania utworu w programie REAPER, prawdopodobnie jest to wynik niedopasowania ustawień urządzenia audio do komputera. Przede wszystkim spróbuj zmienić rozmiar bloku (Preferencje > Audio > Urządzenie), zaczynając od 128 i sprawdzając wartości 256, 512, 768 lub 1012 w celu znalezienia najniższego ustawienia umożliwiającego odtwarzanie muzyki w systemie bez stuków i trzasków. Jeśli napotkasz ten problem przeczytaj również rozdział 19.4, aby dowiedzieć się więcej Odinstalowywanie programu REAPER W celu zainstalowania nowej wersji programu REAPER nie trzeba odinstalowywać wersji dotychczas używanej. Dotychczasowa instalacja zostanie automatycznie uaktualniona przez nową instalację. Jeśli jednak chcesz z Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 32
35 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy dowolnych względów odinstalować program REAPER, w systemie OS X przeciągnij ikonę programu REAPER do kosza, a następnie usuń folder ~/Library/Application Support/REAPER. W systemie Windows wykonaj tę procedurę: 1. Kliknij przycisk Start, a następnie polecenie Wszystkie programy > REAPER > Uninstall REAPER. 2. Gdy wyświetlony zostanie kreator dezinstalacji programu REAPER, kliknij przycisk Odinstaluj. 3. Po zakończeniu procesu dezinstalacji kliknij przycisk Zamknij. 4. Gdy wyświetlony zostanie monit, wybierz opcję Tak, jeśli chcesz sprawdzić pliki pozostałe na dysku twardym. W przeciwnym razie wybierz opcję Nie. Porada: jeśli masz zamiar ponownie zainstalować program REAPER, nie usuwaj tych plików. Zapewni to zachowanie dotychczasowych ustawień i preferencji po reinstalacji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 33
36 2 2.1 Podstawy projektów programu REAPER Omówienie sekcji W tym rozdziale poznasz podstawy pracy z plikiem projektu w programie REAPER. Tematy obejmują otwieranie i zamykanie plików, nawigację w środowisku programu REAPER, pracę ze ścieżkami i efektami audio itd. Większość tematów wprowadzonych tutaj zostanie omówiona dokładniej na dalszych stronach tego podręcznika. 2.2 Otwieranie istniejącego projektu Aby otworzyć istniejący plik projektu programu REAPER, użyj polecenia Plik > Otwórz > Otwórz projekt albo skrótu klawiszowego Ctrl O. Tak jak w innych aplikacjach systemu Windows musisz następnie przejść do odpowiedniego folderu i wskazać żądany projekt. Ostatnio używane projekty można łatwiej otworzyć za pomocą polecenia Plik > Ostatnio otwierane projekty. Wyświetlona zostanie lista maksymalnie 100 ostatnio otwieranych plików projektów. Z tej listy możesz wybrać żądany plik. Na stronie Ogólne w oknie Opcje > Preferencje dostępnych jest wiele opcji. W szczególności możesz: Określić liczbę plików wyświetlanych w oknie Lista ostatnio otwieranych projektów. Określić, czy chcesz automatycznie ładować ostatni użyty plik przy uruchamianiu programu REAPER. Służy do tego opcja Ładuj ostatni projekt przy uruchomieniu. Włączyć lub wyłączyć opcję Przy uruchomieniu automatycznie sprawdzaj dostępność nowych wersji programu REAPER. Inne ustawienia preferencji ogólnych zostaną omówione i objaśnione w innych miejscach tego podręcznika. W przykładach używanych w tym podręczniku stosowany jest plik projektu All Through The Night.RPP. Można go pobrać ze strony Czytanie tej dokumentacji może być łatwiejsze z otwartym przykładowym projektem. Zrób kopię pliku i pracuj z tą kopią. Dzięki temu możliwe będzie eksperymentowanie bez obawy o uszkodzenie własnych, ważnych projektów. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 34
37 2 Podstawy projektów programu REAPER 2.3 Ustawienia projektu Każdy projekt programu REAPER ma wiele ustawień, które można określać i zmieniać odpowiednio do wymogów danego projektu. Okno dialogowe Ustawienia projektu można otworzyć za pomocą polecenia Plik > Ustawienia projektu albo skrótem klawiszowym Alt Enter. Okno dialogowe ma trzy strony ustawień Ustawienia audio, Ustawienia projektu i Uwagi. W razie wątpliwości możesz pozostawić ustawienia domyślne do czasu, gdy poznasz ich znaczenie i działanie. Ustawienia projektu: Media Są to: Ścieżki na dysku (główna i pomocnicza), w których przechowywane są pliki mediów. Jeśli na przykład wpiszesz Audio, media będą przechowywane w folderze o nazwie Audio, będącym podfolderem folderu projektu. Jeśli pozostawisz te pola puste, program REAPER będzie używać folderu, w którym przechowuje plik projektu. Format nagrywania (zazwyczaj WAV lub MP3, ale także AIFF, FLAC, OGG Vorbis i WavPack oraz inne). Ustawienia i specyfikacje wybranego formatu nagrywania np. w Głębia bitowa w przypadku plików WAV. Preferowany format mediów, gdy elementy multimedialne są renderowane, na przykład poprzez stosowanie efektów lub sklejanie. Opis sklejania zawiera rozdział 6, a renderowanie opisano w rozdziale 18. Póki co, pozostaw tę opcję niezaznaczoną. Ustawienia projektu: Ustawienia projektu Są to: Częstotliwość próbkowania projektu: na przykład Hz (standard CD) lub Hz (standard DVD). Opcja wymuszająca uderzenia metrum na całych próbkach. Tempo projektu w uderzeniach na minutę (BPM) i metrum. Metoda ustawiania podstawy czasowej projektu masz do wyboru Czas, Uderzenia (położenie, długość, współczynnik tempa) lub Uderzenia (tylko położenie). Patrz uwagi poniżej. Preferowana Szybkość klatek. Czas i takt początku projektu. Póki co pozostaw ich ustawienia domyślne. W rozdziale 11 dowiesz się, po co i w jaki sposób można je zmienić. Tryb zmiany próbkowania odtwarzania i renderowania. Domyślna metoda i parametr zmiany wysokości tonu. Temu tematowi przyjrzymy się w rozdziale 9. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 35
38 Ustawienia projektu: Zaawansowane Sposób mieszania elementów. Określa sposób działania programu REAPER, gdy jeden element multimedialny zostanie umieszczony na drugim. Opcje umożliwiają zastępowanie obejmujących elementów, mieszanie elementów lub zastępowanie starszych elementów nowszymi. Głębia bitowa miksowania ścieżek. Jeśli nie wiesz, o co chodzi, pozostaw ustawienie domyślne. Opcja umożliwiająca sprzężenie zwrotne w routingu. Sprzężenie zwrotne w routingu może być przydatne w niektórych zaawansowanych operacjach miksowania, ale wiąże się z pewnym ryzykiem. Jeśli nie wiesz, o co chodzi, nie zaznaczaj tej opcji. Opcja synchronizacji projektu za pomocą kodu czasowego z zewnętrznego urządzenia. Opcja ograniczenia długości projektu i czasu nagrywania. Opcja domyślnej zasady panoramy ścieżek. Zasada panoramy określa względną zmianę głośności ścieżki wskutek zmiany jej panoramy. Kompensację wzmocnienia w panoramie można włączyć lub wyłączyć. Zasady panoramy są omawiane dokładniej w rozdziale 2. Póki co, jeśli nie wiesz jak działają zasady panoramy, pozostaw ustawienia domyślne. Domyślny tryb panoramy ścieżki. Masz wybór trybów panoramy, niektórych mono, innych stereo. Patrz rozdział 10. Ustawienia podstawy czasowej projektu Gdy tylko jest to możliwe, ustawienia podstawy czasowej projektu należy określić przed nagraniem lub zaimportowaniem czegokolwiek w projekcie. Ustawienie domyślne to Czas, ale można jej zmienić. Jeśli na przykład pracujesz głównie lub wyłącznie z elementami MIDI lub zapętlonymi próbkami, wybierzesz zapewne ustawienia Uderzenia (położenie, długość, współczynnik tempa). Elementy zostają wówczas zablokowane na linii czasu w taki sposób, że zmiany tempa powodują zmianę rozmiarów elementów i dostosowanie ich współczynnika tempa odtwarzania. W przypadku ustawienia Uderzenia (tylko położenie) początek elementu jest blokowany na uderzeniu, ale zmiany tempa nie mają wpływu na zawartość elementu. Warto również zauważyć, że można ponadto pomijać ustawienie podstawy czasowej projektu na poszczególnych ścieżkach w projekcie. W tym celu należy zaznaczyć żądane ścieżki i wybrać polecenie Podstawa czasowa z menu kontekstowego panelu sterowania ścieżki. Aby zrobić to dla indywidualnego elementu, zaznacz element i naciśnij klawisz F2, aby wyświetlić okno dialogowe Właściwości elementu. Ustawienia projektu: Uwagi W tej (bardzo wygodnej) sekcji można wprowadzić uwagi i komentarze, które mają być dołączone do pliku projektu. Można zadecydować, czy uwagi mają być automatycznie wyświetlane przy każdym otwarciu projektu. Porada: wszystkie te ustawienia można zapisać jako ustawienia domyślne nowych projektów. Oczywiście w poszczególnych projektach można określić ustawienia inne niż domyślne. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 36
39 2 Podstawy projektów programu REAPER 2.4 Ustawianie wyjścia audio Sygnał audio domyślnie kierowany jest ze ścieżki głównej do pierwszej dostępnej pary wyjść karty dźwiękowej (zazwyczaj wyjść 1 i 2), i tylko do tej pary. Jeśli karta dźwiękowa ma wiele par wyjść, możesz to zmienić za pomocą okna Macierz routingu (Widok > Macierz routingu albo Alt+R). Dostępne wyjścia sprzętowe zostaną wyświetlone u góry siatki. Możesz tu wybrać i/lub usunąć wybór dowolnych dostępnych wyjść. 2.5 Pasek transportu Jeśli pasek transportu nie jest widoczny w oknie programu REAPER, możesz go wyświetlić za pomocą polecenia Widok > Transport lub skrótu klawiszowego Ctrl+Alt+T. Pasek transportu może być wyświetlany w programie REAPER jako okno swobodne lub być zadokowany tuż pod panelami sterowania ścieżek. W tej chwili położenie paska transportu nie ma znaczenia. Główne elementy sterujące transportu to siedem następujących przycisków pośrodku: Funkcja Domyślny skrót klawiszowy Przewinięcie do początku projektu W Zatrzymanie i przewinięcie do ostatniego miejsca rozpoczęcia odtwarzania (kursora edycji) Spacja Odtwarzanie Spacja Pauza (zatrzymanie w bieżącym miejscu i przeniesienie kursora edycji) Ctrl+Spacja Przejście na koniec projektu End Nagrywanie Ctrl+R Przełączenie powtarzania (o ile zdefiniowana została pętla) R Na lewo od przycisków wyświetlany jest bieżący czas projektu. W powyższym przykładzie 1: Pod czasem projektu widnieje położenie początkowe i końcowe oraz długość aktualnie wybranego zakresu czasu. Wybieranie zakresu czasu i pętli zostanie omówione dalej w tym podręczniku, zwłaszcza w rozdziałach 6 i 8. Na lewym końcu paska wyświetlana jest funkcja Globalne pominięcie automatyzacji: powrócimy do niej w rozdziale 16. Na prawo od przycisków sterujących wyświetlane jest pole edycji tłumika sterującego prędkością odtwarzania. Z jego lewej strony widnieją pola edycji pokazujące ustawienie szybkości projektu w uderzeniach na minutę (BPM). Aby zmienić wartość w dowolnym polu edycji (np. liczbę uderzeń na minutę), należy kliknąć w tym polu i wpisać nową wartość. Jeśli wolisz, możesz również najechać myszą na pole i zwiększyć lub zmniejszyć wartość kółkiem myszy. Inne przydatne klawisze sterujące transportem przedstawia następna tabela. Funkcja Domyślny skrót klawiszowy Przewinięcie nieco do tyłu Ctrl+Strzałka w lewo Przewinięcie nieco do przodu Ctrl+Strzałka w prawo Odtworzenie (z pomijaniem zaznaczenia pętli) Alt+Spacja Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 37
40 Kliknięcie prawym przyciskiem myszy na pasku transportu powoduje wyświetlenie menu kontekstowego. Może ono wyglądać zrazu nieco skomplikowanie. Opcjami zaawansowanymi zajmiemy się w rozdziale 8, a teraz wystarczy zapamiętać, że menu zawiera opcje umożliwiające: Wybranie preferowanego formatu wyświetlania czasu. Zadokowanie lub oddokowanie transportu w oknie głównym. Można wybrać dok główny albo jedną z czterech innych pozycji Pod aranżacją, Nad podziałką, U dołu okna głównego lub U góry okna głównego. Szybki przesuw Kursor edycji jest oznaczony odwróconym trójkątem. Można go złapać myszą i przeciągnąć kursor edycji, nie wpływając na odtwarzanie. W zależności od ustawionych preferencji, konieczne może być w tym celu przytrzymywanie klawisza Shift podczas przeciągania. Takie przeciąganie, gdy projekt nie jest odtwarzany, brzmi jak szybki przesuw audio. 2.6 Duży zegar Za pomocą polecenia Widok > Duży zegar lub (klawiszy Alt+C) można przełączać (włączać i wyłączać) wyświetlanie okna Duży zegar, na którym wyraźnie widać bieżące położenie kursora edycji. Rozmiar tego okna można zmieniać, a okno można dowolnie przemieszczać lub zadokować. Kliknięcie prawego przycisku myszy w oknie Duży zegar powoduje wyświetlenie menu kontekstowego, zawierającego np. opcję zmiany formatu wyświetlania. 2.7 Elementy sterujące ścieżki Jeśli odtworzysz projekt All Through The Night.RPP, zauważysz że z obu głośników dochodzi identyczny dźwięk, a różne instrumenty i głosy rywalizują ze sobą o tę samą przestrzeń akustyczną. Jest tak dlatego, że nie dokonano jeszcze żadnych regulacji głośności ani panoramy tych ścieżek. Położenie tych tłumików może się nieco różnić w zależności od szerokości i wysokości panelu sterowania. Poziomy tłumik pokazany tutaj służy do regulacji głośności ścieżki. Mniejsze pokrętło z jego prawej strony (tutaj w środkowym położeniu) reguluje panoramę, wysyłając sygnał bardziej do lewego lub do prawego głośnika. Każda ścieżka może również zawierać drugie pokrętło panoramy (niepokazane tutaj), tuż pod pierwszym. Widoczność tego pokrętła (sterującego szerokością stereo) zależy od wybranego trybu panoramy i/lub układu ścieżki (patrz rozdziały 10 i 11). Sterowanie szerokością stereo to koncepcja zaawansowana, używana głównie w przypadku folderów i ścieżek z plikami mediów stereo. Mowa o tym będzie w rozdziale 10. Póki co, będziemy sobie radzić z tylko jednym pokrętłem panoramy. W każdym przypadku, aby ruszyć jakimkolwiek poziomym, pionowym lub obrotowym tłumikiem w programie REAPER, możesz: Kliknąć i przytrzymać lewy przycisk myszy nad tłumikiem, a następnie przeciągnąć go w żądanym kierunku, po czym zwolnić przycisk myszy. W przypadku pokręteł należy przeciągać mysz w górę, aby obracać tłumik w prawo, i na odwrót. Przytrzymując klawisz Ctrl podczas przeciągania, zwiększysz precyzję zmian. Przenieść mysz nad tłumik i zmienić poziom sygnału kółkiem myszy. Jeśli chcesz wyłączyć tę funkcję, przejdź do obszaru Opcje > Preferencje > Sposób działania podczas edycji > Mysz i zaznacz opcję Ignoruj kółko myszy na tłumikach paneli ścieżek. Szczegółowe informacje na temat preferencji dotyczących sposobu działania myszy zawiera rozdział 19. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 38
41 2 Podstawy projektów programu REAPER Domyślnie tłumiki głośności i panoramy sterują wyjściem audio ścieżki. Jeśli chcesz użyć ich do sterowania sygnałem MIDI ścieżki, kliknij prawym przyciskiem myszy numer ścieżki w panelu sterowania ścieżki, a następnie z menu kontekstowego wybierz polecenie Elementy sterujące ścieżki MIDI > Powiąż głośność/panoramę ze wszystkimi kanałami MIDI (patrz rozdział 12). Porada: aby odsłuchiwać zmianę, przytrzymuj klawisz Alt podczas przeciągania tłumika myszą. Gdy zwolnisz mysz, tłumik powróci w oryginalne położenie. Jest to przydatne w razie potrzeby chwilowego zwiększenia głośności, na przykład w celu przysłuchania się frazie lub zakłóceniu. Porada: aby wykonać tę samą operację na więcej niż jednej ścieżce, przytrzymuj klawisz Ctrl, klikając numery poszczególnych ścieżek w ich panelach sterowania. Następnie zwolnij klawisz Ctrl. Każdy ruch tłumika lub inny zostanie zastosowany do wszystkich zaznaczonych ścieżek. Dwa przyciski przy prawej krawędzi panelu sterowania ścieżki mają następujące funkcje: Wycisz Włącza/wyłącza wyciszenie zaznaczonych ścieżek Solo Włącza/wyłącza solo zaznaczonych ścieżek Uwaga! Elementów sterujących wyciszenia i solo można używać również z klawiszami modyfikatorów, na przykład Alt i Ctrl, aby uruchamiać różne funkcje. Szczegóły zawiera rozdział 4. Należy zauważyć, że domyślnie włączenie solo ścieżki powoduje odtwarzanie zarówno ścieżki, jak i wszystkich jej wysyłek. Aby słyszeć samą ścieżkę bez tych wysyłek, przytrzymaj klawisz Alt podczas włączania solo ścieżki. Zwróć również uwagę na przycisk znajdujący się pod przyciskiem uzbrojenia ścieżki do nagrywania. Jest to przycisk sterujący fazą. Umożliwia on odwrócenie biegunowości ścieżki. 2.8 Zasada panoramy i tryb panoramy Można również zmienić zasadę panoramy poszczególnych ścieżek. Kliknięcie prawego przycisku myszy nad tłumikiem panoramy ścieżki otwiera okno, w którym można wybrać opcję z listy (w zakresie od 0,0 db do 6,0 db) albo wpisać żądaną wartość. Ustawienie ujemne powoduje tłumienie sygnału pośrodku w miarę przesuwania w panoramie. Opcję Kompensacja wzmocnienia (w panoramie) można włączyć, aby wzmacniać siłę sygnału audio w miarę przesuwania w panoramie. Inną opcją jest wybranie preferowanego trybu panoramy (patrz z prawej). Jest to dość skomplikowany temat, omówiony pełniej w rozdziale 10, w którym mowa jest o panoramie stereo. Pokrótce, masz kilka opcji a opcja Balans stereo/panorama mono jest ustawieniem domyślnym (patrz sekcja Ustawienia projektu). Jest to odpowiednik trybu panoramy stosowanego w programie REAPER przed wersją 4. Jeśli wybierzesz tryb panoramy stereo lub podwójnej, automatycznie wyświetlany będzie tłumik szerokości. Różne tryby panoramy omówiono w rozdziale Nawigacja i powiększanie Nawigacja w panelu sterowania ścieżki Poniższe skróty klawiszowe ułatwiają nawigację w panelu sterowania ścieżki: Funkcja Klawisze Przejście do następnej ścieżki. Ctrl+Alt+Down Przejście do poprzedniej ścieżki. Ctrl+Alt+Up Dostosowywanie szerokości okienka myszą Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 39
42 Aby dostosować szerokość obszaru okienka ścieżek, umieść mysz nad pionową ramką oddzielającą obszar okienka ścieżek od głównego obszaru roboczego. Wskaźnik myszy przybierze postać dwóch przeciwnych strzałek w poziomie. Kliknij i przytrzymaj lewy przycisk myszy, a następnie przeciągnij mysz w lewo lub w prawo. Zwolnij przycisk myszy, gdy okienko ścieżek osiągnie żądaną szerokość. Pamiętaj, że dwukrotne kliknięcie tej pionowej ramki przełącza widoczność okienka ścieżek. Dostosowywanie wysokości ścieżki myszą Funkcja Akcja Dostosowanie wysokości jednej ścieżki. Kliknij/przeciągnij w górę/w dół dolną ramkę ścieżki Dostosowanie wysokości zaznaczonych ścieżek. Alt + kliknij/przeciągnij w górę/w dół dolną ramkę ścieżki Dostosowanie wysokości wszystkich ścieżek. Ctrl + kliknij/przeciągnij w górę/w dół dolną ramkę dowolnej ścieżki Dostosowanie wysokości wszystkich ścieżek. Kliknij i przeciągnij w górę/w dół między symbolami + i na pasku przewijania w pionie. Przełączanie wysokości ścieżki klawiaturą lub myszą Funkcja Klawisze Przełączenie normalnej/zminimalizowanej wysokości wszystkich ścieżek. ` (klawisz na lewo od klawisza 1, zazwyczaj nad klawiszem Tab). Przełączenie normalnej/zmaksymalizowanej wysokości aktualnie zaznaczonej ścieżki. ~ (na większości klawiatur trzeba nacisnąć klawisze Shift oraz `). Rozwinięcie wysokości zaznaczonych ścieżek, zminimalizowanie wszystkich innych. Ponowne naciśnięcie przywraca tę samą wysokość wszystkich ścieżek.! (na większości klawiatur trzeba nacisnąć klawisze Shift oraz 1). Minimalizacja wszystkich (na większości klawiatur trzeba nacisnąć klawisze Shift oraz 2). Przełączenie zminimalizowanej/normalnej/zmaksymalizowanej wysokości wszystkich ścieżek. Dwukrotne kliknięcie myszą na pasku przewijania w pionie. Powiększanie i pomniejszanie za pomocą klawiatury W celu powiększania i pomniejszania w projekcie można używać następujących skrótów klawiszowych: Funkcja Klawisze Pomniejszenie w pionie, ze zmniejszeniem wysokości ścieżek Page Down Powiększenie w pionie, ze zwiększeniem wysokości ścieżek Page Up Powiększenie wybranego zakresu czasu Ctrl+NumPad + Pomniejszenie do całej długości projektu Ctrl+Page Down Pomniejszenie w poziomie (znak minus) Powiększenie w poziomie + (znak plus) Pomniejszenie szczytów sygnału mediów Shift+Strzałka w dół Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 40
43 2 Podstawy projektów programu REAPER Funkcja Klawisze Powiększenie szczytów sygnału mediów Shift+Strzałka w górę Przewijanie za pomocą klawiatury W celu przewijania w projekcie można używać następujących skrótów klawiszowych: Funkcja Klawisze Przewinięcie widoku w dół Alt+Strzałka w dół Przewinięcie widoku w górę Alt+Strzałka w górę Przewinięcie widoku w lewo Alt+Strzałka w lewo Przewinięcie widoku w prawo Alt+Strzałka w prawo Powiększanie/pomniejszanie i przewijanie za pomocą kółka myszy Kółka myszy można również używać do powiększania i pomniejszania podczas nawigacji w pliku projektu. Poniższa tabela podsumowuje sposoby działania kółka myszy. Sposób działania Klawisz modyfikatora kółka myszy Powiększenie w poziomie (bez modyfikatora) Powiększenie w pionie Ctrl Przewijanie w poziomie Alt Przewijanie w pionie Ctrl+Alt Uwaga! Ustawienia powiększenia programu REAPER zapewniają precyzyjniejszą kontrolę nad sposobem działania powiększenia w programie. Ustawienia te są dostępne w sekcji Sposób działania podczas edycji w oknie Preferencje. Dodatkowe informacje zawiera rozdział 19. W razie potrzeby można zmienić każde domyślne przypisanie klawiszy i kółka myszy. Możesz na przykład używać strzałek w dół i w górę (bez klawiszy Ctrl i Alt), aby przechodzić do następnej lub poprzedniej ścieżki albo używać kółka myszy bez modyfikatora w celu przewijania, a nie powiększania. Możesz również używać innych żądanych modyfikatorów myszy w celu powiększania i pomniejszania. Modyfikatory myszy zostaną omówione w rozdziale 13 Porada: tworzenie i używanie paska narzędzi powiększania/nawigacji. Powiększanie/pomniejszanie i nawigacja to bardzo często wykonywane czynności. Można utworzyć własny pasek narzędzi powiększania/nawigacji. Nie jest to tak skomplikowane, jak się zdaje. Tworzenie własnych pasków narzędzi przedstawia rozdział Używanie nawigatora Nawigator programu REAPER przedstawia ogólny widok projektu. Wyświetlanie go może być przydatne podczas powiększania małego obszaru projektu. Aby wyświetlić okno Nawigator, wybierz Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 41
44 polecenie Widok > Nawigator. Wyświetlanie okna Nawigator można włączać i wyłączać klawiszami Ctrl+Alt+V. Okna Nawigator można również używać do przewijania projektu. Wystarczy w oknie Nawigator umieścić mysz nad prostokątem reprezentującym wyświetlany na ekranie obszar projektu. Kliknij lewy przycisk myszy i przytrzymując go przeciągaj widok. Zwolnij przycisk myszy, gdy skończysz. Inne zastosowania okna Nawigator: Czynność Metoda Określenie nowego obszaru wyświetlanego w obszarze roboczym programu REAPER. Przytrzymaj prawy przycisk myszy, przeciągnij i zwolnij Zmiana położenia prostokąta i wyświetlanego fragmentu obszaru roboczego. Kliknij lewy przycisk myszy Zmiana położenia i lokalizacji kursora odtwarzania. Ctrl+Kliknięcie lewego przycisku myszy Użycie jak w obszarze roboczym do przewijania i/lub zmiany powiększenia. Kółko myszy 2.11 Podstawy efektów ścieżki Efekty ścieżki (JS, VST i Direct X oraz VSTi i DXi, a także AU w systemie Mac) można dodawać do każdej ścieżki, wstawiając je bezpośrednio do okna efektów żądanej ścieżki. W niektórych programach efekty takie są zwane insertami ścieżki. Z programem REAPER otrzymujesz spory wybór pluginów efektów, takich jak Jesusonic i Cockos. Wiele z nich omówimy oddzielnie w dalszej części tego podręcznika, a zwłaszcza w rozdziałach 5 i 14. Póki co, skupmy się na kilku ogólnych cechach efektów w kontekście programu REAPER. Aby użyć dowolnego z tych efektów, wykonaj następującą procedurę: 1. Kliknij przycisk Efekty w panelu sterowania ścieżki, do której chcesz dodać efekt. Wyświetlone zostanie okno Dodaj efekt dla tej ścieżki (patrz niżej). 2. Wybierz kategorię, taką jak Wszystkie pluginy, DX, VST, JS, Cockos. Wyświetlone zostaną wszystkie efekty dostępne w tej kategorii. 3. Kliknij dwukrotnie nazwę żądanego efektu. Ilustracja przedstawia przykład. 4. Aby dodać następne efekty, kliknij przycisk Dodaj w oknie efektów ścieżki, a następnie powtórz powyższe kroki 2 i 3. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 42
45 2 Podstawy projektów programu REAPER Uwaga! Po dodaniu dowolnego pluginu do łańcucha efektów dowolnej ścieżki plugin ten jest wyświetlany w przeglądarce efektów w folderze Ostatnio używane Używanie presetów efektów Nierzadko zechcesz poprawić brzmienie swoich utworów za pomocą doskonałych efektów dostarczanych z programem REAPER. Stosowanie tych efektów to temat-rzeka. Wiele przykładów znajdziesz w rozdziałach 14, 15 i 16 tego podręcznika. Bardziej szczegółowe informacje i zaawansowane przykłady zawiera książka ReaMix: Breaking the Barriers with REAPER, dostępna w języku angielskim w dziale REAPER pod adresem facctid= Na początek można jednak sprawdzić niektóre presety tych pluginów. Plugin Cockos ReaDelay ma na przykład presety, których można użyć jako punktu wyjścia w różnych utworach. Po prostu wyświetl listę rozwijaną i wybierz żądany preset (patrz przykład z prawej). Większość pluginów z serii Cockos Rea ma presety. Można je sprawdzić, aby odkryć, co oferują. Można też oczywiście zmieniać presety w dowolny żądany sposób, aby dopasować je do potrzeb. Aby ustawić żądany preset efektu jako jego preset domyślny: 1. Wybierz żądany preset z listy rozwijanej. 2. Kliknij przycisk + z prawej strony listy i wybierz z menu polecenie Zapisz preset jako domyślny. 3. Wpisz żądaną nazwę presetu i kliknij przycisk OK. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 43
46 Dodatkowe presety można pobrać ze strony w dziale FX Preset Libraries. Aby zaimportować pobrane presety do programu REAPER: 1. Wstaw plugin na dowolnej ścieżce. 2. Kliknij przycisk + (po lewej stronie przycisku Param w oknie łańcucha efektów). 3. Wybierz opcję Zaimportuj bibliotekę presetów. 4. Przejdź do żądanego pliku, zaznacz go i kliknij przycisk Otwórz Sterowanie efektami ścieżki Program REAPER zapewnia kilka narzędzi ułatwiających zarządzanie efektami ścieżek. Można na przykład: Zmienić kolejność efektów. Skopiować lub przenieść dowolny efekt ze ścieżki na ścieżkę. Zapisać (i załadować) dowolną sekwencję efektów jako łańcuch, który można z łatwością wstawiać na inne ścieżki. Pominąć żądane efekty lub cały łańcuch efektów. Określić domyślny zestaw efektów, który ma być automatycznie wstawiany na nowych ścieżkach projektu. Zadanie Metoda Zadokowanie łańcucha efektów Wybierz polecenie Efekty > Zadokuj okno efektu w doku. Dostosowanie wartości parametrów efektów ścieżki Przeciągnij myszą lub przewiń kółkiem myszy tłumik sterujący wartością parametru, który chcesz zmienić. W celu zwiększenia precyzji przytrzymuj klawisz Ctrl. Jeśli wolisz, zaznacz element sterujący myszą, a następnie użyj klawiszy strzałek w górę/w dół. Dostosowanie miksu sygnału obrobionego/nieobrobionego dowolnego efektu Zaznacz plugin w łańcuchu efektów, a następnie ustaw myszą małe pokrętło obok przycisku UI w oknie efektów. Zmiana kolejności efektów ścieżki Przeciągnij nazwę efektu w górę lub w dół listy w oknie efektów. Wyświetlenie efektu w oknie swobodnym Kliknij dwukrotnie nazwę efektu w oknie łańcucha efektów (przełącza okno swobodne). Zachowywanie okna efektu lub dodawania efektu na wierzchu Kliknij symbol pinezki po prawej stronie paska tytułu. Zamknięcie swobodnego okna efektu Kliknij dwukrotnie pasek tytułu okna efektu. Skopiowanie efektu ze ścieżki na ścieżkę. Przytrzymując klawisz Ctrl, przeciągnij efekt z okna efektów ścieżki źródłowej na panel żądanej ścieżki. Przeniesienie efektu ze ścieżki na ścieżkę Przytrzymując klawisz Alt, przeciągnij efekt z okna efektów ścieżki źródłowej na panel żądanej ścieżki. Zmiana nazwy wystąpienia efektu Zaznacz nazwę efektu w łańcuchu efektów i naciśnij klawisz F2. Pomijanie efektu Usuń zaznaczenie pola wyboru z lewej strony nazwy efektu w oknie efektów ścieżki albo pola wyboru w prawym górnym rogu okna efektu. Ustawienie 100% odpowiada sygnałowi tylko obrobionemu, a 0% sygnałowi nieobrobionemu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 44
47 2 Podstawy projektów programu REAPER Zadanie Metoda Usunięcie efektu ze ścieżki Zaznacz nazwę efektu w oknie efektów ścieżki i kliknij przycisk Usuń. Usunięcie wszystkich efektów ze ścieżki Przytrzymując klawisz Alt, kliknij przycisk efektów na panelu sterowania ścieżki. Wyszukanie efektu Wprowadź tekst w polu Filtruj listę u dołu okna efektów. Zapisywanie bieżącej sekwencji efektów ścieżki jako łańcucha W oknie efektów ścieżki wybierz polecenie Efekty > Zapisz łańcuch efektów. Z łańcuchem efektów zapisywane są ustawienia ich parametrów. Zapisywanie zaznaczonych efektów ścieżki jako łańcucha Zaznacz nazwy efektów, które chcesz uwzględnić w łańcuchu (użyj klawisza Ctrl i myszy), a następnie wybierz polecenie Efekty > Zapisz zaznaczone efekty jako łańcuch Ustawienie efektów bieżącej ścieżki jako domyślnych dla nowych ścieżek W oknie efektów ścieżki wybierz polecenie Efekty > Zapisz łańcuch jako domyślny dla nowych ścieżek. Ładowanie wcześniej zapisanego łańcucha efektów W oknie efektów ścieżki wybierz polecenie Efekty > Dodaj łańcuch efektów albo w panelu sterowania ścieżki kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk efektów i wybierz z menu polecenie Dodaj łańcuch efektów. Ładowanie domyślnego łańcucha efektów W oknie efektów ścieżki wybierz polecenie Efekty > Załaduj domyślny łańcuch efektów. Otwieranie ustawień preferencji dotyczących efektów W oknie efektów ścieżki wybierz polecenie Opcje > Ustawienia pluginów efektów. Mowa o nich w rozdziale 19. Pomijanie wszystkich efektów ścieżki W panelu sterowania ścieżki kliknij przycisk przełączający włączenie/wyłączenie efektów. Kliknij go ponownie, aby odwrócić stan włączenia Tworzenie domyślnego łańcucha efektów Użytkownicy innych programów typu DAW, takich jak Sonar, mogą być przyzwyczajeni do automatycznego wstawiania pluginu equalizera na każdej ścieżce. W programie REAPER można to zrobić, tworząc domyślny łańcuch efektów, automatycznie stosowany do każdej nowo utworzonej ścieżki. Łańcuch domyślny może zawierać dowolne żądane efekty. Wykonaj w tym celu następującą procedurę: Otwórz okno efektów dowolnej ścieżki. Dodaj żądane efekty. Zaznacz żądane efekty, kliknij prawym przycisk myszy i wybierz z menu kontekstowego polecenie Zapisz łańcuch jako domyślny dla wszystkich nowych ścieżek. Porada: jeśli przełączysz efekty w tryb pomijania przed zapisaniem łańcucha efektów, łańcuch efektów zostanie zapisany w trybie pomijania. To znaczy, że efekty na nowych ścieżkach nie będą obciążać procesora aż do chwili otwarcia okna efektów i ich włączenia. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 45
48 Przykład W tym przykładzie utworzymy domyślny łańcuch efektów składający się z pluginów ReaEQ i ReaComp ustawionych na tryb pomijania. 1. Otwórz dowolny plik projektu i dodaj nową ścieżkę na końcu. Użyjemy tej ścieżki do utworzenia łańcucha efektów. 2. Kliknij przycisk efektów tej ścieżki, aby otworzyć okno efektów. 3. W pierwszej (lewej) kolumnie okna Dodaj efekt kliknij pozycję Cockos. 4. Zaznacz pluginy ReaEQ (Cockos), a następnie ReaComp (Cockos). W każdym przypadku kliknij przycisk OK, aby dodać plugin do łańcucha efektów ścieżki albo przeciągnij plugin do łańcucha. 5. Usuń zaznaczenie pól wyboru obu tych efektów, aby ustawić ich pomijanie. 6. Kliknij jeden z efektów prawym przyciskiem myszy i z menu kontekstowego wybierz polecenie Zapisz łańcuch jako domyślny dla nowych ścieżek. 7. Zamknij okno efektów. 8. Możesz teraz zamknąć program REAPER. Nie musisz zapisywać zmian w pliku projektu. 9. Ponownie otwórz program REAPER i otwórz dowolny plik projektu. 10. Wstaw nową ścieżkę w tym pliku projektu. 11. Otwórz okno efektów nowej ścieżki. Wstawione w nim już będą dwa pluginy, ReaEQ i ReaComp, w trybie pomijania. Porada: jeśli chcesz zmienić pluginy w domyślnym łańcuchu efektów, po prostu powtórz powyższą procedurę, tym razem wybierając inne pluginy albo (aby usunąć łańcuch) nie wybierając żadnych pluginów. Porada: jeśli przytrzymasz klawisze Ctrl+Shift podczas otwierania pliku projektu, plik zostanie otwarty z odłączonymi efektami. Może to być przydatne, gdy konieczne jest zmniejszenie obciążenia procesora albo gdy chcesz zidentyfikować plugin sprawiający problemy Używanie szyny efektów Jeśli znasz już inne programy typu DAW lub magnetofony i miksery sprzętowe, to pewnie nie jest ci obce pojęcie szyny. Dokładny zakres znaczeniowy tego pojęcia może mieć kilka odmian, ale zazwyczaj (i tutaj) szyna służy do tego, by kilka ścieżek używało tego samego zasobu (takiego jak pogłos lub chorus). Oszczędza to cenne zasoby komputera, takie jak procesor. Zamiast na przykład wstawiać wiele wystąpień tego samego efektu na trzech czy czterech ścieżkach, możesz użyć szyny z jednym wystąpieniem efektu. W razie używania szyny w ten sposób należy pamiętać, że: Sygnał wyjściowy z każdej ścieżki jest nadal kierowany do ścieżki głównej. Ponadto, kopia sygnału z każdej ścieżki jest kierowana do szyny efektu. W pewnym punkcie sygnał wyjściowy z szyny efektu jest miksowany z sygnałem oryginalnym. Zazwyczaj (i w tym przykładzie) osiąga się to, kierując sygnał wyjściowy z szyny efektu do ścieżki głównej, ale możliwe są inne, bardziej skomplikowane ustawienia routingu. Szynę można wstawić w dowolnym miejscu projektu. W tym przykładzie umieścimy ją zaraz za ostatnią ścieżką. W przykładzie użyto przykładowego pliku projektu All Through The Night.RPP. Otwórz ten plik i zanim rozpoczniesz, zapisz jego kopię pod nową nazwą, na przykład All Through The Night with Bus.RPP. W tym przykładzie utworzymy szynę efektu i wstawimy na niej efekt chorusu. Następnie sprawimy, że obie ścieżki gitary będą przepuszczane przez chorus. Przekonasz się, że program REAPER różni się od innych programów do obróbki audio pod tym względem, że nie czyni żadnej różnicy między szyną i ścieżką. Różnica wynika wyłączenie ze sposobu użycia ścieżek. Na ilustracji widać, że ścieżki gitar zostały nieco przesunięte w panoramie w lewo i w prawo w celu uzyskania przyjemniejszego dźwięku. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 46
49 2 Podstawy projektów programu REAPER Aby utworzyć szynę i dodać do niej efekt: Zaznacz ścieżkę 4. Aby wstawić nową ścieżkę, wybierz polecenie Ścieżka > Wstaw nową ścieżkę albo naciśnij klawisze Ctrl+T, albo kliknij dwukrotnie w pustym miejscu okienka ścieżek pod ostatnią ścieżką. Aby nazwać nową ścieżkę, kliknij w obszarze nazwy, wpisz FX Bus i naciśnij klawisz Enter. Aby wstawić efekt Chorus na tej szynie, kliknij przycisk efektów ścieżki. Z listy typów pluginów wybierz Jesusonic, a następnie na liście pluginów kliknij dwukrotnie pozycję JS: Guitar/Chorus. Zamknij okno efektów szyny. Aby utworzyć wysyłki z dwóch ścieżek gitary do szyny: Zaznacz dwie ścieżki gitary w okienku ścieżek. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk IO dowolnej z tych ścieżek. Z menu kontekstowego wybierz polecenie Wysyłki, a potem Ścieżka 5: FX Bus. Zauważ, że każda wysyłka ma odpowiadający jej odbiór i na odwrót. Jeśli na przykład otworzysz teraz okno routingu We/Wy ścieżki 5, zobaczysz że ma ona dwa odbiory, po jednym dla każdej ścieżki gitary. O routingu w programie REAPER dowiesz się więcej w tym rozdziale (w sekcji Podstawy routingu) oraz w rozdziałach 4 i 15. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 47
50 Dokonywanie dostosowań Gdy odtworzysz utwór, prawdopodobnie okaże się, że masz za dużo chorusu na ścieżkach gitary. Poziom efektu można dostosować na cztery główne sposoby. Eksperymentuj aż osiągniesz żądane wyniki: 1. Dostosuj parametry efektu chorus. W tym przypadku możesz zmniejszyć ilość obrobionego sygnału w miksie. 2. Dostosuj poziomy jednego lub obu odbiorów w oknie routingu szyny efektu. 3. Wyświetl okno routingu jednej ze ścieżek gitary i dostosuj poziomy wysyłek tej ścieżki. 4. Dostosuj tłumik głośności wyjściowej ścieżki o nazwie FX Bus. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 48
51 2 Podstawy projektów programu REAPER Szybkie porady Aby zrobić to... Zrób to Przełączyć włączenie/wyłączenie wysyłki ze ścieżki do ścieżki głównej Przytrzymaj klawisz Alt, klikając przycisk IO. Działa z jedną ścieżką lub zaznaczeniem wielu ścieżek. Utworzyć w locie szybką wysyłkę ze ścieżki do ścieżki. Przeciągnij przycisk IO ścieżki wysyłającej na panel ścieżki odbierającej. Można to również zrobić w widoku miksera. Rozdział 10 zawiera opis wszystkich dostępnych opcji. Wysłać sygnał wyjściowy ścieżki do dowolnego wyjścia sprzętowego. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk IO i wybierz polecenie Wyjście sprzętowe audio, a potem wybierz wyjście z podmenu. Można tego polecenia użyć z zaznaczonymi ścieżkami i jest ono niezależne od stanu wysyłki ścieżek do ścieżki głównej Monitorowanie wydajności efektów Różne pluginy mogą tchnąć życie w miksy, o ile umie się ich używać. Jedyną wadą jest to że mogą rzucić procesor komputera na klęczki. Aby ułatwić sobie przezwyciężanie tego problemu, możesz za pomocą funkcji Miernik wydajności monitorować efekty na następujące sposoby: Możesz sprawdzać obciążenie procesora przez efekty na różnych ścieżkach i ścieżce głównej. Możesz wyłączać łańcuchy efektów poszczególnych ścieżek szybko, łatwo i wygodnie z jednego miejsca. Możesz włączać i wyłączać wyciszenie ścieżek, również z jednego, wygodnego miejsca. Aby wyświetlić okno Miernik wydajności, naciśnij klawisze Ctrl+Alt+P albo użyj polecenia Widok > Miernik wydajności. Przykład W przedstawionym przykładzie (z prawej) widać, że efekty projektu używają łącznie około 18% mocy procesora, a ścieżka główna z 8 pluginami niemal 5,0%. Można przyjrzeć się tej ścieżce uważniej, zwłaszcza jeśli projekt zbliży się do granic możliwości procesora. Najpierw można sprawdzić efekty tej ścieżki i ich znaczenie na tej ścieżce. W tym celu kliknij dwukrotnie nazwę ścieżki lub jej numer w oknie Miernik wydajności. Otwarty zostanie łańcuch efektów tej ścieżki. Ta funkcja jest szczególnie przydatna, gdy projekt zawiera dużą liczbę ścieżek. Za pomocą okna Miernik wydajności można przeglądać plik projektu, ścieżka za ścieżką, bez konieczności przewijania lub nawigacji w widoku ścieżek. Można również przełączać pomijanie efektów poszczególnych ścieżek, wybranych ścieżek lub wszystkich ścieżek w widoku ścieżek lub widoku miksera. Poniższa tabela podsumowuje te opcje. Aby zrobić to... W widoku miksera lub ścieżek, zrób to Przełączyć włączenie/wyłączenie pomijania efektów dla danej ścieżki. Kliknij przycisk pomijania efektów ścieżki. Przełączyć włączenie/wyłączenie pomijania efektów dla wszystkich zaznaczonych ścieżek. Zaznacz żądane ścieżki (Ctrl+kliknięcie), a następnie kliknij przycisk pomijania efektów dowolnej z zaznaczonych ścieżek. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 49
52 Przełączyć włączenie/wyłączenie pomijania efektów dla wszystkich ścieżek. Przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij przycisk pomijania efektów dowolnej ścieżki. Ponadto w oknie Miernik wydajności dostępne są dwa menu kontekstowe, zawierające różne opcje. Pierwsze otworzysz, klikając prawy przycisk myszy w obszarze listy ścieżek. Aby zrobić to... W oknie Miernik wydajności, zrób to Otworzyć okno efektów danej ścieżki. Kliknij prawym przyciskiem myszy żądaną ścieżkę i wybierz polecenie Pokaż okno dialogowe efektów Przełączyć włączenie/wyłączenie pomijania efektów dla wszystkich zaznaczonych ścieżek. Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolną z zaznaczonych ścieżek i wybierz polecenie Przełącz pomijanie efektu Przełączyć wyciszenie danej ścieżki Kliknij prawym przyciskiem myszy żądaną ścieżkę i wybierz polecenie Przełącz wyciszenie ścieżki Drugie menu służy głównie do wybierania informacji pokazywanych w oknie. Aby je wyświetlić, kliknij prawym przyciskiem myszy gdziekolwiek w głównym obszarze okna Miernik wydajności. Za pomocą tego menu można również przenieść okno do doku. Porada: możesz zaznaczyć kilka ścieżek (za pomocą klawisza Ctrl+kliknięcia), a następnie kliknąć prawym przyciskiem myszy numer dowolnej z zaznaczonych ścieżek w oknie Miernik wydajności, aby przełączyć stan pomijania efektów i/lub stan wyciszenia wszystkich zaznaczonych ścieżek. Uwaga! Więcej informacji na temat okna Miernik wydajności zawiera sekcja 19 tego podręcznika, poświęcona dodatkowemu dostosowywaniu programu REAPER Zaznaczenia i pętle Często przez dłuższy czas pracuje się tylko nad częścią projektu. W tym celu najpierw trzeba sprawdzić w menu Opcje, czy włączona jest opcja Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu. Jeśli jest włączona (zaznaczona), wybranie zakresu czasu będzie równoznaczne ze zdefiniowaniem pętli. Jeśli jest wyłączona (niezaznaczona), wybranie zakresu czasu i zdefiniowanie pętli stają się dwiema różnymi sprawami. W każdym przypadku można zdefiniować obszar pętli, klikając i przeciągając wzdłuż linii czasu. Zatrzymaj odtwarzanie w pobliżu punktu, w którym ma się zaczynać pętla (albo kliknij myszą w obszarze tła), aby przenieść w to miejsce kursor edycji. Umieść mysz nad linią czasu (tuż nad pierwszą ścieżką), a następnie kliknij i przeciągnij wzdłuż linii czasu, zwalniając mysz w punkcie określającym koniec pętli. Skutek tej operacji zilustrowano powyżej. Jak widać, początek i koniec pętli są oznaczone trójkącikami. Jeśli przy próbie tej operacji zaznaczenie przeskakuje dalej niż chcesz, to znaczy że włączone jest przyciąganie. Funkcję przyciągania omówimy dokładnie w rozdziale 6, ale teraz możesz po prostu włączać lub wyłączać przyciąganie skrótem klawiszowym Alt+S. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 50
53 2 Podstawy projektów programu REAPER Porada: aby ustawić pętlę odpowiadającą elementowi multimedialnemu, przytrzymaj klawisz Ctrl i kliknij dwukrotnie ten element. Aby ustawić wybrany zakres czasu odpowiadający elementowi multimedialnemu, przytrzymaj klawisz Shift i kliknij dwukrotnie ten element. Jeśli ikona pętli (przełączenia powtarzania) na pasku transportu została włączona, odtwarzanie zapętlonego obszaru będzie powtarzane. Jest to funkcja powtarzania. Jeśli punkty zapętlenia są powiązane z wybranym zakresem czasu, czas rozpoczęcia, czas zakończenia i długość zaznaczenia są pokazywane również na pasku transportu. Naciśnięcie klawisza R przełącza włączenie/wyłączenie funkcji powtarzania. Dostępna jest również (na stronie Opcje > Preferencje > Odtwarzanie) opcja zatrzymywania odtwarzania na końcu pętli, jeśli funkcja powtarzania jest wyłączona. Aby zmienić region zdefiniowany jako pętla, po prostu powtórz oryginalną procedurę. Aby wyczyścić pętlę bez definiowania nowej, naciśnij klawisz Esc. Jeśli punkty pętli nie są powiązane z wybranym zakresem czasu, można zdefiniować wybrany zakres czasu, klikając i przeciągając w miejscu pod lub między elementami medialnymi, w obszarze tła ścieżki. Przykład przedstawiono poniżej. Kliknięcie prawym przyciskiem myszy na linii czasu wyświetla menu poleceń, które można zastosować do wybranego zakresu czasu, takich jak Powiększenie zaznaczenia. Za pomocą tego menu można również zmienić jednostki linii czasu na przykład Minuty, Takty, Sekundy i Próbki. Wiele z tych poleceń widać na ilustracji (z prawej). Ułatwia to zrozumienie, jak ważna w programie REAPER jest praca z wybranymi zakresami czasu. Inne polecenia tego menu zostaną omówione w innych sekcjach tego podręcznika. Są to funkcje przydatne szczególnie podczas edycji plików. Aby zmieścić w widoku cały projekt (a nie tylko wybrany zakres czasu), naciśnij klawisze Ctrl+PgDown. Więcej informacji na temat pętli i wybranych zakresów czasu znajdziesz w rozdziałach 6 i Zarządzanie wybranymi zakresami czasu i pętlami Z poprzedniej sekcji wiesz już jak zdefiniować wybrany zakres czasu kliknięciem i przeciągnięciem myszą w pustym obszarze widoku ścieżek. W ten sposób można również zmieniać zaznaczenie pętli, w zależności od ustawienia Opcje > Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu. Na dalszych stronach podręcznika przekonasz się, że wybór zakresu czasu pełni ważną rolę w programie REAPER, na przykład gdy chodzi o edycję elementów multimedialnych. Na początku często zdarza się zaznaczenie zbyt dużego lub małego obszaru. Aby zmodyfikować zaznaczenie pętli myszą, przenieś mysz nad krawędź początku lub końca zaznaczenia pętli na linii czasu, a następnie kliknij i przeciągnij mysz w lewo lub w prawo. Przeciągnięcie w lewo od początku zaznaczenia rozciąga zaznaczenie w lewo, przeciągnięcie w prawo skraca je. Przeciągnięcie w prawo od końca Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 51
54 zaznaczenia rozciąga zaznaczenie w prawo, przeciągnięcie w lewo skraca je. Przytrzymanie klawisza Ctrl podczas przeciągania powoduje zignorowanie wszelkich ustawień przyciągania. Aby przenieść zaznaczenie pętli, najedź myszą nad zaznaczony obszar na linii czasu, a następnie, przytrzymując klawisz Shift, kliknij i przeciągnij mysz w lewo lub w prawo. Wybrany zakres czasu można również zmodyfikować, przewijając kółko myszy nad obszarem zaznaczenia na pasku transportu. Przewiń kółko nad polem początku, aby dostosować czas rozpoczęcia, nad polem końca, aby dostosować czas zakończenia lub nad polem długości zaznaczenia, aby przenieść całe zaznaczenie. Jeśli chcesz, możesz po prostu wprowadzić czas w polach początku i końca. Wybranymi zakresami czasu można również zarządzać za pomocą poniższych skrótów klawiszowych. Jeśli punkty zapętlenia są powiązane z wybranym zakresem czasu, obszar pętli również będzie modyfikowany. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 52
55 2 Podstawy projektów programu REAPER Funkcja Klawisze Przesunięcie całego wybranego zakresu czasu nieco w lewo., (przecinek) Przesunięcie całego wybranego zakresu czasu nieco w prawo.. (kropka) Rozciągnięcie wybranego zakresu czasu w lewo poprzez przesunięcie lewej krawędzi nieco w lewo. Ctrl+, Skrócenie wybranego zakresu czasu do prawej poprzez przesunięcie lewej krawędzi nieco w prawo. Ctrl+. Skrócenie wybranego zakresu czasu od prawej poprzez przesunięcie prawej krawędzi nieco w lewo. Ctrl+Alt+, Rozciągniecie wybranego zakresu czasu od lewej poprzez przesunięcie prawej krawędzi nieco w prawo. Ctrl+Alt+. Przeniesienie wybranego zakresu czasu w lewo za pomocą zmiany długości wybranego zakresu czasu. Shift+, Przeniesienie wybranego zakresu czasu w prawo za pomocą zmiany długości wybranego zakresu czasu. Shift+. Skopiowanie części zaznaczonych elementów multimedialnych znajdujących się w wybranym zakresie czasu. Ctrl+Shift+C Usunięcie wyboru zakresu czasu. Esc Jeśli chcesz, możesz definiować wybrane zakresy czasu za pomocą klawiatury, a nie myszy. Najpierw musisz umieścić kursor na początku lub końcu pętli, a następnie użyć jednego z następujących skrótów: Funkcja Klawisze Przeciągnięcie kursora w lewo i utworzenie wybranego zakresu czasu. Shift+Strzałka w lewo Przeciągnięcie kursora w prawo i utworzenie wybranego zakresu czasu. Shift+Strzałka w prawo Za pomocą następujących klawiszy można sterować powiększeniem podczas pracy z wybranym zakresem czasu: Funkcja Klawisze Powiększenie wybranego zakresu czasu. Ctrl+PageUp Powiększenie projektu. Ctrl+PageDown Porada: jeśli podczas tworzenia zaznaczenia pętli nie możesz umieścić kursora dokładnie w żądanym miejscu, to prawdopodobnie w projekcie włączone masz przyciąganie. Klawisze Alt+S przełączają stan włączenia/wyłączenia przyciągania Wybrane zakresy czasu i pętle a pasek transportu Paska transportu można użyć na dwa specjalne sposoby z wybranym zakresem czasu lub pętlą. Aby zrobić to... zrób to W kółko powtarzać zaznaczenie Utwórz żądane zaznaczenie pętli, włącz funkcję Powtórz (przyciskiem obok przycisku Odtwórz na pasku transportu), umieść kursor odtwarzania w pętli i naciśnij klawisz spacji. Odtwarzać projekt z pominięciem wybranego zakresu czasu Wybierz żądany zakres czasu i umieść kursor odtwarzania w dowolnym miejscu przed tym zakresem czasu. Naciśnij klawisze Alt+Spacja. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 53
56 2.20 Nawigacja skokami Korzystając z polecenia Widok > Przejdź do > Skok do lub ze skrótu klawiszowego Ctrl+J możesz skoczyć w dowolne miejsce na linii czasu. Określając miejsce docelowe skoku, należy stosować format linii czasu. W tym przykładzie linia czasu jest wyświetlana w taktach oraz (poniżej taktów) w minutach i sekundach. W związku z tym można użyć jednego z tych formatów, 33.1 albo 1: Nazwy, przyciski i ikony elementów W zależności od ustawień w obszarze preferencji Wygląd > Media, możesz (lub nie możesz) wyświetlać nazwy elementów nad elementami, zamiast na nich (przykład z prawej). Możesz również wyświetlać niektóre ikony (lub przyciski) elementów multimedialnych. Dowiesz się o tym więcej w rozdziale 6, przy dokładniejszym omawianiu elementów multimedialnych Podstawy routingu programu REAPER Z tej sekcji dowiesz się więcej o jednej z najważniejszych podstawowych funkcji programu REAPER routingu. Routing to metody kierowania mediów (audio i/lub MIDI) w taki sposób, aby projekt brzmiał dokładnie w żądany sposób. Wcześniej w tym przykładzie przedstawiono podstawowe przykłady routingu w sekcji dotyczącej tworzenia i używania szyny efektów. Routing może być bardzo prosty lub skrajnie skomplikowany, a zazwyczaj mieści się gdzieś pomiędzy tymi skrajnościami. Ta sekcja przedstawia podstawowe zagadnienia routingu. Bardziej skomplikowane opcje routingu zostaną omówione dalej w tym rozdziale, a także w rozdziałach 4 i 15 oraz w innych miejscach. Każda ścieżka ma przycisk IO na pasku narzędzi panelu sterowania. Kliknięcie tego przycisku powoduje wyświetlenie okna routingu danej ścieżki. Aby zamknąć okno routingu ścieżki naciśnij klawisz Esc, kliknij przycisk X w prawym górnym rogu okna albo kliknij gdziekolwiek poza oknem. Zawartość okna Routing dla ścieżki różni się w zależności od struktury projektu i konfiguracji sprzętu komputera (karty dźwiękowej, urządzeń audio, MIDI itd.). Okno powinno wyglądać podobnie do powyższego, choć niekoniecznie identycznie. W szczególności należy zwrócić uwagę na następujące elementy: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 54
57 2 Podstawy projektów programu REAPER Wysyłka główna/nadrzędna włączenie tej opcji powoduje skierowanie wyjścia ścieżki do ścieżki głównej. W przykładowych plikach projektu wyjście wszystkich ścieżek będzie kierowane do ścieżki głównej, jak w przypadku ścieżki 1 (poniżej). W razie wątpliwości pozostaw to pole zaznaczone. Wysyłki we wcześniejszym przykładzie dotyczącym szyny efektu konieczne było utworzenie wysyłek. Wyjście ścieżki można skierować poprzez wysyłkę z dowolnej innej ścieżki do dowolnych innych ścieżek. Temat ten zostanie dokładniej omówiony później. Wyjścia sprzętowe audio oprócz (lub zamiast) kierowania wyjścia do szyny głównej, można również skierować wyjście dowolnej ścieżki bezpośrednio do wyjść sprzętowych urządzenia audio. Jeśli urządzenie audio ma wiele wyjść, można w ten sposób na przykład utworzyć oddzielny miks słuchawkowy lub kilka oddzielnych miksów słuchawkowych. Wyjście sprzętowe MIDI za pomocą tej opcji można skierować wyjście MIDI do urządzenia zewnętrznego lub syntezatora Microsoft GS Wavetable Synth. Odbiory każda ścieżka wysyłająca (źródłowa) ma ścieżkę odbierającą (docelową). We wcześniejszym przykładzie szyna efektu miała dwa odbiory, po jednym z każdej ścieżki gitary w pliku projektu. Zwróć uwagę (na ilustracji poniżej), że gdy tworzysz wysyłkę, masz do dyspozycji sterujące nią tłumiki głośności i panoramy. Możesz również określić czy chcesz wysyłać sygnał wyjściowy audio, MIDI, czy oba. Zawsze, gdy wybierasz dowolną wyświetlaną ścieżkę, wyjście sprzętowe audio lub urządzenie MIDI, które mają służyć do routingu ścieżki, do interfejsu tego automatycznie dodawane są elementy sterujące takie jak Głośność i Panorama. Gdy tworzysz nowy projekt, wyjście każdej nowej ścieżki jest domyślnie kierowane do ścieżki głównej, a z niej do wyjścia karty dźwiękowej. Jeśli to ci wystarcza, nie musisz zapoznawać się z opcjami routingu. Poznanie możliwości routingu w programie REAPER niemal na pewno ułatwi ci jednak w pewnym momencie pracę w programie. Poniższa ilustracja przedstawia przykład okna routingu ścieżki, dla której utworzono zarówno wysyłki, jak i odbiory. Nauczysz się tego dalej w tym podręczniku, począwszy od rozdziału 4. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 55
58 Do routingu ścieżki należy podchodzić z szacunkiem: jest to potężna funkcja programu REAPER. W głównej części tego podręcznika poznasz podstawy routingu ścieżki. Gdy je opanujesz, bardziej skomplikowane przykłady możesz znaleźć na przykład w rozdziale 15. Uwaga! Możliwe są wysyłki i odbiory trzech typów: za tłumikiem (za panoramą), przed tłumikiem (za efektami) oraz przed efektami. Różnice zostaną omówione w rozdziale 15 Tymczasem, gdy nie wiesz, co robić, akceptuj opcję domyślną Za tłumikiem (za panoramą). Patrz również schematy przepływu na końcu rozdziału 5. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 56
59 2 Podstawy projektów programu REAPER 2.23 Macierz routingu Macierz routingu programu REAPER to jedno a dobre okno, w którym można zarządzać i aranżować struktury całego routingu projektu. Można na przykład dodawać i usuwać wysyłki i odbiory oraz zarządzać ich różnymi parametrami, takimi jak głośność i panorama. Naciśnij klawisze Alt+R, aby wyświetlić macierz routingu. W przypadku pliku projektu All Through The Night with Bus powinna wyglądać tak jak macierz po prawej: wyjścia sprzętowe zapewne nie będą identyczne. Przyjrzyj się komórce na przecięciu wiersza Gtr Body z kolumną FX Bus. Zawiera ona dwa małe kształty. Klikając prawym przyciskiem myszy w tej komórce możesz wyświetlić elementy sterujące sposobem wysyłania sygnału ze ścieżki Gtr Body do ścieżki szyny efektu FX Bus (patrz powyższa ilustracja). Upraszczanie wyświetlania macierzy routingu Jeśli karta dźwiękowa ma wiele wyjść, w macierzy routingu programu REAPER domyślnie wyświetlanych będzie wiele permutacji par wyjść, włącznie z kilkoma, które możesz uznać za zbędne. Domyślnie program REAPER umożliwia używanie dowolnych dwóch wyjść audio o kolejnych numerach jako pary stereo. Prawdopodobnie będziesz używać wyjść 1 i 2 jako jednej pary (na przykład jako wyjścia na głośniki) i wyjść 3 oraz 4 jako drugiej pary (na przykład jako wyjścia na wzmacniacz słuchawkowy). Możesz jednak używać wyjść 2 i 3 jako pary, i nikt nie weźmie ci tego za złe. Jeśli wolisz, możesz wyłączyć wyświetlanie zbędnych par wyjść, wybierając w menu Opcje polecenie Preferencje i przechodząc na stronę ustawień Audio. Strona ta ma sekcję Nazywanie/mapowanie kanałów, w której można wyłączyć opcję Pokazuj niestandardowe pary kanałów stereo (patrz wyżej). Jeśli z jakichś powodów zechcesz kierować sygnał wyjściowy do dowolnej pary niestandardowej, możesz nadal to zrobić, zaznaczając je oddzielnie w macierzy Dokowanie i okna swobodne Zbyt wiele widoków naraz na ekranie stwarza bałagan. Właśnie wtedy przydaje się funkcja doku. Kliknięcie prawym przyciskiem myszy na pasku tytułu lub w obszarze tła większości okien powoduje wyświetlenie menu kontekstowego, oferującego listę wyborów odpowiednich do danego okna. Zazwyczaj znaczenie tych opcji jest oczywiste. Wśród nich dostępna jest opcja Zadokuj w doku. Gdy zadokowanych jest wiele okien, u podstawy doku widać szereg kart. Karty służą do wybierania elementy wyświetlanego w doku w danej chwili. Na ilustracji tutaj dok zawiera kilka elementów. Ponadto należy zauważyć, że: Jeśli zamkniesz okno, przy następnym otwarciu go jego stan zadokowania będzie taki, jak podczas gdy było zamknięte. Jeśli okno jest zadokowane po zamknięciu, przy następnym otwarciu nadal będzie zadokowane. Aby oddokować okno, kliknij prawym przyciskiem myszy w obszarze tła lub kart okna i usuń zaznaczenie opcji Zadokuj w doku. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 57
60 Dok można dołączyć do okna głównego lub odłączyć i wyświetlać w oknie swobodnym. Kliknij mały wykrzyknik w lewym dolnym rogu doku i przełącz stan doku za pomocą opcji Dołącz dok do okna głównego. Domyślnie dok jest dołączony u dołu okna głównego, ale za pomocą tegoż menu możesz zmienić położenie na: z lewej, u góry lub z prawej. Klikając wykrzyknik po odłączeniu doku od okna głównego, uzyskasz również dostęp do funkcji Ustaw przeźroczystość. Za jej pomocą można sprawić, że dok w oknie swobodnym i bez fokusu będzie przeźroczysty. Przeźroczystość można ustawić w zakresie od 25% do 100%. Porada: skrótem klawiszowym Alt+D można przełączyć pokazywanie lub ukrywanie doków. Bardziej zaawansowanych użytkowników ucieszy informacja, że można pracować z wieloma dokami. Mowa o tym będzie w rozdziale 11, Funkcje zarządzania projektami. Zamiast dokować okna, można radzić sobie z bałaganem na ekranie, korzystając z polecenia Widok > Pokaż/ukryj wszystkie okna swobodne. Inne przydatne polecenie to Widok > Wszystkie okna swobodne kaskadowo Okno Historia cofanie Funkcja cofania w programie REAPER jest łatwa w obsłudze i skuteczna. Polecenie Widok > Historia cofanie (lub skrót klawiszowy Ctrl+Alt+Z) przełącza otwarcie/zamknięcie okna Historia cofanie. Możesz kliknąć żądane zdarzenie wyświetlane w tym oknie, aby powrócić do stanu projektu z tego punktu. Na stronie ustawień Opcje > Preferencje > Ogólne dostępna jest sekcja, za pomocą której można określić żądany sposób działania funkcji historii cofania. W szczególności możesz: Określić maksymalną liczbę MB pamięci przydzielaną funkcji cofania. Ustawienie wartości zerowej wyłącza tę funkcję. Określić czy w historii cofania mają być uwzględniane zdarzenia zaznaczenia elementu i/lub wybrania zakresu czasu, i/lub przeniesień kursora edycji. Włączyć zachowywanie w historii cofania ostatnich akcji w razie zużycia przydzielonej pamięci cofania. Włączyć zapisywanie historii cofania z plikiem projektu i ładowanie pliku historii cofania z projektem. To znaczy, że nawet w razie załadowania projektu po dłuższym czasie można będzie w razie potrzeby przywrócić jego wcześniejszy stan. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 58
61 2 Podstawy projektów programu REAPER Włączyć przechowywanie wielu ścieżek cofania/ponawiania na dysku. W oknie Historia cofanie można nawet zachować alternatywne sekwencje poleceń lub akcji, a następnie przełączać się między nimi! Porada: na stronie Wygląd w oknie Preferencje można włączyć lub wyłączyć opcję Pokazuj ostatni punkt cofania na pasku menu. Jeśli ją włączysz, ostatnia akcja, którą można cofnąć, będzie pokazywana na pasku menu za ostatnim poleceniem. W każdej chwili można ją będzie kliknąć, aby otworzyć okno Historia cofanie. Drugie kliknięcie zamknie to okno. Okno Historia cofanie można również zadokować. W tym celu należy kliknąć pasek tytułu okna prawym przyciskiem myszy i z menu kontekstowego wybrać polecenie Zadokuj w doku Zachowywanie okna na wierzchu Mała pinezka po prawej na pasku tytułu większości okien (obok przycisku X) umożliwia przypięcie okna w celu zachowania go na wierzchu. Kliknięcie pinezki przełącza stan wyświetlania na wierzchu. Gdy pinezka jest wciśnięta, okno jest wyświetlane na wierzchu Wiele kart projektów W programie REAPER można otworzyć wiele projektów naraz, korzystając z wielu kart projektów. Dzięki temu łatwiej jest przechodzić między różnymi projektami podczas pracy nad wieloma utworami albo przenosić lub kopiować elementy multimedialne (audio i/lub MIDI) z jednego projektu do drugiego. Aby utworzyć nową kartę projektu, gdy otwarty jest już jakiś plik, użyj polecenia Plik > Nowa karta projektu (albo naciśnij klawisze Ctrl+Alt+N). Otwarta zostanie nowa karta (o nazwie Niezapisany), ale poprzedni projekt również pozostanie otwarty na innej karcie. Możesz przechodzić między projektami, klikając karty (patrz niżej). Aby otworzyć plik na określonej karcie projektu, zaznacz tę kartę, a następnie użyj polecenia Plik > Otwórz projekt w zwykły sposób. Aby otworzyć plik na nowej karcie projektu, wybierz tę opcję w oknie dialogowym podczas otwierania projektu. Możesz otworzyć tyle projektów, ile sobie życzysz (patrz niżej). Możesz kliknąć żądaną kartę projektu, aby wyświetlić menu karty projektu. Dostępne są polecenia: Nowa karta projektu. Umożliwia wstawienie następnej, nowej karty. Zamknij bieżący projekt. Zamyka projekt aktualnie otwarty na tej karcie i samą kartę. Można w tym celu również kliknąć przycisk X w prawym górnym rogu karty projektu. Zawsze pokazuj karty projektów. Za pomocą tego polecenia można wyświetlać karty projektów, nawet jeśli otwarty jest aktualnie tylko jeden projekt. Ukryj okna efektów/midi projektów drugoplanowych. Powoduje, że po wybraniu jednej z wielu kart otwartych projektów wszystkie otwarte okna efektów itd., należące do pozostałych otwartych projektów zostają ukryte. Uruchom projekty drugoplanowe. Umożliwia odtwarzanie projektu z jednej karty podczas pracy na innej. Uruchom zatrzymane projekty drugoplanowe. Rozpoczyna odtwarzanie projektów na kartach, które nie są aktualnie wybrane. Odłącz media projektu drugoplanowego. Na wszystkich kartach z wyjątkiem aktualnie aktywnej ustawia stan elementów multimedialnych jako odłączony. Porady: kolejność kart projektów można zmienić metodą przeciągania i upuszczania. Wszystkie otwarte projekty można jednocześnie zamknąć za pomocą polecenia Plik > Zamknij wszystkie projekty. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 59
62 2.28 Domyślne skróty klawiszowe i ustawienia myszy Za pomocą polecenia Pomoc > Listy HTML (automatycznie generowane) > Klawisze modyfikatorów myszy i skróty akcji (albo naciskając klawisze Shift+F1) można otworzyć w domyślnej przeglądarce internetowej pełną listę modyfikatorów myszy i skrótów akcji programu REAPER. Jak się przekonasz w rozdziale 13, można również zdefiniować własne modyfikatory myszy, skróty klawiszowe i klawisze akcji w żądany sposób odpowiadające danemu kontekstowi. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 60
63 3 Nagrywanie w programie REAPER 3 Nagrywanie w programie REAPER W tym rozdziale dowiesz się wszystkiego co potrzebne, aby rozpocząć nagrywanie w programie REAPER. Na końcu rozdziału znajdziesz przydatną listę kontrolną. 3.1 Tworzenie nowego projektu Aby utworzyć nowy plik projektu, możesz użyć polecenia Plik > Nowy projekt albo nacisnąć klawisze Ctrl+N. Strona Projekt w oknie dialogowym Opcje > Preferencje umożliwia określenie sposobu działania programu REAPER podczas tworzenia nowego projektu: Na ekranie tym znajdziesz wiele przydatnych opcji, takich jak: Podczas tworzenia nowych projektów użyj jako szablonu następującego pliku projektu. Umożliwia utworzenie projektu z (na przykład) ścieżkami, szynami i routingiem już skonfigurowanymi w preferowany sposób. Funkcja ta zostanie szczegółowo omówiona dalej w tej sekcji. Pytaj o zapisanie w razie utworzenia nowego projektu. Jeśli opcja ta jest włączona, natychmiast po utworzeniu każdego nowego projektu będzie wyświetlany monit o jego zapisanie. Otwórz właściwości w razie utworzenia nowego projektu. Jeśli ta opcja jest zaznaczona, okno dialogowe Opcje projektu będzie automatycznie wyświetlane przy każdym utworzeniu nowego projektu. Dzięki temu można wybrać odpowiedni format nagrywania i inne wymagane ustawienia. Opcje automatycznego tworzenia kopii zapasowych po każdym zapisaniu lub zastąpieniu pliku. Chronią przed przypadkową utratą pracy. Opcje automatycznego zapisywania pliku z sygnaturą czasową w żądanych odstępach czasu. Chronią przed skutkami nieprzewidywalnych wypadków, takich jak awaria zasilania lub komputera. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 61
64 3.2 Ustawianie opcji mediów projektu Po utworzeniu pliku projektu należy wyświetlić okno Ustawienia projektu klawiszami Alt+Enter aby upewnić się, czy stosowane są preferowane Ustawienia mediów. W szczególności należy wybrać preferowany format audio. Jeśli nie wiesz, który wybrać, wybierz format.wav i ustawienia podobne do przedstawionych tutaj. Zapewnią one dobrą jakość audio. Aby później użyć innego formatu (takiego jak.mp3), możesz wyrenderować pliki w żądanym formacie. Format WAV Jest odpowiedni, jeśli nagranie ma być ostatecznie opublikowane na dysku CD Audio lub DVD. Ustawienia widoczne z lewej strony mają sens w przypadku CD Audio. W przypadku nagrań z zasady preferowana jest głębia 24bitowa. Jeśli jednak nagranie ma zostać sfinalizowane w formacie DVD, a nie CD, należy wybrać częstotliwość próbkowania 48000, a nie Określa się ją na głównej stronie Ustawienia projektu. Niektórzy wolą używać częstotliwości próbkowania w przypadku CD i w przypadku DVD. Jeśli karta dźwiękowa da radę, program REAPER to umożliwi. Zwiększenie częstotliwości próbkowania zwiększa jednak również rozmiary plików elementów multimedialnych i spowalnia przetwarzanie. Inne formaty Jeśli wolisz, możesz nagrywać w dowolnych dostępnych formatach skompresowanych, takich jak MP3, OGG i WavPack. Wybranie któregokolwiek z nich powoduje wyświetlenie dodatkowych opcji, odpowiednich do danego formatu. Jeśli na przykład wybierzesz format MP3, musisz również określić żądaną szybkość transmisji w bitach. 3.3 Zapisywanie pliku projektu Po utworzeniu pliku, warto go zapisać za pomocą polecenia Plik > Zapisz projekt albo skrótu klawiszowego Ctrl+S. Konieczne będzie podanie nazwy pliku projektu. Przy zapisywaniu pliku po raz pierwszy wyświetlanych jest klika opcji (patrz z prawej). Jeśli zaznaczysz opcje Utwórz podkatalog dla projektu i Przenieś wszystkie media do katalogu projektu, projekt i wszystkie jego pliki mediów będą automatycznie zapisywane w ich własnym folderze. Warto również nabrać nawyku częstego zapisywania projektu po dokonaniu zmian. Najprościej robić to, naciskając klawisze Ctrl+S. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 62
65 3 Nagrywanie w programie REAPER 3.4 Tworzenie i nazywanie ścieżek Po utworzeniu nowego pliku projektu należy utworzyć ścieżkę lub ścieżki w celu nagrywania. Projekt może zawierać dowolną liczbę ścieżek. Ścieżki można dodać za pomocą polecenia Ścieżka > Wstaw nową ścieżkę albo naciskając klawisze Ctrl+T. Można również po prostu kliknąć dwukrotnie gdziekolwiek w pustym obszarze okienka ścieżek. Zalecane jest nazwanie ścieżek przed rozpoczęciem nagrywania. W tym celu kliknij dwukrotnie w obszarze nazwy ścieżki i wpisz żądaną nazwę. Plik mediów tworzony wskutek nagrywania otrzyma wówczas nazwę odpowiadającą nazwie ścieżki. W obszarze Opcje > Preferencje możesz wyświetlić stronę ustawień Nagrywanie i zadecydować, które elementy mają być automatycznie uwzględniane w nazwach plików ścieżek. W nazwach tych można w dowolny sposób łączyć indeks (numer) ścieżki, nazwę ścieżki i czas nagrania. Omówimy owe preferencje w dalszej części tego rozdziału. Program REAPER obsługuje nagrywanie wielościeżkowe. Liczba różnych źródeł, które można nagrywać jednocześnie, jest ograniczana przez liczbę włączonych (w obszarze Preferencje > Audio > Urządzenie) wejść karty dźwiękowej. Przed rozpoczęciem nagrywania każdej ścieżki należy: W oknie Preferencje programu Uzbroić ścieżkę do nagrywania. REAPER jest strona Ustawienia Przypisać wejście, które ma zostać użyte. domyślne ścieżki/wysyłki, za Sprawdzić, czy poziom głośności jest odpowiedni do pomocą której można ustawić nagrywania. domyślne cechy ścieżek (takie jak domyślny poziom tłumika głośności). Można ewentualnie również: Ich objaśnienie zawiera rozdział 19. Wybrać format nagrywania inny niż domyślny. Włączyć monitorowanie wejścia. Uwaga! Podczas tworzenia ścieżki nie musisz określać czy jest to ścieżka stereo, czy mono. Przypisując ścieżce wejście nagrywanego sygnału, możesz użyć pojedynczego wejścia mono lub pary stereo. Pamiętaj, że można ustawić panoramę zarówno ścieżek stereo, jak i mono na głośnikach w dowolny sposób. Panorama to temat omawiany w całym podręczniku, na przykład w rozdziale Przygotowanie i nagranie jednej ścieżki 1. Sprawdź w menu Opcje, czy zaznaczona jest opcja Tryb nagrywania: Normalny. Inne tryby omówimy dalej w tym rozdziale. 2. Kliknij przycisk Uzbrój tej ścieżki (po lewej) Przycisk powinien zmienić kolor na czerwony. 3. Kliknij myszą ustawienie wejścia ścieżki (pod tłumikiem głośności patrz po prawej). Wyświetlone zostanie menu. Opcje tego menu zależą od zainstalowanych kart dźwiękowych i urządzeń audio. 4. Wybierz żądane wejście z menu. Będzie to wejście, do którego podłączony jest mikrofon lub linia używane do nagrywania. W większości przypadków wybierzesz jedną z opcji Wejście: Mono. Jeśli nie wiesz, którą opcję wybrać, w razie nagrywania z jednego mikrofonu lub przewodu wybierz opcję Mono. 5. Włącz funkcję Monitorowanie wejścia służy do tego pierwsza opcja w menu kontekstowym przycisku Uzbrój. Można również użyć w tym celu przedstawionego tutaj (po prawej) przycisku Monitorowanie nagrywania. Dokładne umiejscowienie tego przycisku na panelu sterowania ścieżki zależy od wybranego układu i szerokości kolumny paneli sterowania ścieżki. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 63
66 Jeśli karta dźwiękowa obsługuje monitorowanie bezpośrednie, zazwyczaj zechcesz go używać, a w takim przypadku nie należy włączać monitorowania wejścia w programie REAPER. Dodatkowe informacje na ten temat zawiera dokumentacja karty dźwiękowej. Jeśli karta dźwiękowa nie obsługuje monitorowania bezpośredniego, należy włączyć monitorowanie wejścia w programie REAPER. Więcej informacji o monitorowaniu wejścia zawiera sekcja Przysłuchuj się dźwiękowi podczas regulowania głośności na konsolecie audio lub urządzeniu wejściowym dźwięku, aby ustawić dobry, silny sygnał bez obcinania jego szczytów. W razie wątpliwości staraj się osiągnąć poziom szczytowy około 10 db. Pamiętaj, że poziomem nagrywania nie można sterować za pomocą tłumika głośności ścieżki: tłumik ten steruje jedynie poziomem odtwarzania. 7. Kliknij przycisk Nagrywaj na pasku transportu albo użyj skrótu klawiszowego Ctrl+R. 8. Aby zakończyć nagrywanie, kliknij przycisk Zatrzymaj na pasku transportu albo naciśnij klawisz spacji, albo kliknij znowu przycisk Nagrywaj, albo naciśnij klawisze Ctrl+R. Następnie kliknij przycisk Uzbrój danej ścieżki, aby ją rozbroić. Porada: menu Wejście (pokazane powyżej) zawiera pozycję Wejście: Brak. Opcji tej można użyć w celu uniemożliwienia nagrania materiału z jakiegokolwiek wejścia na ścieżce, na której jest to niepożądane, takiej jak szyna efektów lub folder. Uwaga 1: Jeśli zatrzymasz nagrywanie, klikając przycisk Nagrywaj lub naciskając klawisze Ctrl+R, nagrane media zostaną automatycznie zapisane. Jeśli naciśniesz klawisz spacji lub przycisk Zatrzymaj, wyświetlone zostanie okno dialogowe z opcjami zapisania lub usunięcia nagrań (patrz z prawej). Może to być przydatne na przykład w razie uzbrojenia i nagrania większej niż zamierzona liczby ścieżek. Można również zmienić nazwę pliku mediów. Może to być przydatne na przykład w przypadku, gdy ścieżka nie została nazwana przed nagrywaniem. Uwaga 2: Program REAPER obsługuje nagrywanie w locie. To znaczy, że po rozpoczęciu nagrywania można uzbroić dodatkowe ścieżki. Ścieżki te są nagrywane od chwili ich uzbrojenia. Jeśli nagrywasz więcej niż jedną ścieżkę, możesz z kolei zatrzymać nagrywanie tylko wybranych ścieżek, klikając przycisk uzbrojenia do nagrywania/rozbrojenia w celu rozbrojenia tych ścieżek. Porada: podczas nagrywania dbaj, aby sygnał wejściowy nie był zbyt głośny, bo inaczej możesz uszkodzić sprzęt nagraniowy. W tym celu: 1. Całkowicie ścisz wejście lub zmniejsz wzmocnienie w urządzeniu wejściowym (np. urządzeniu FireWire lub konsolecie). 2. Jeśli nagrywasz podłączony instrument, podłącz jeden koniec linii do instrumentu, a drugi do urządzenia wejściowego. Całkowicie otwórz wyjście w instrumencie. 3. Przysłuchując się instrumentowi, powoli zwiększaj sygnał wejściowy lub wzmocnienie w urządzeniu wejściowym, aż instrument będzie brzmieć jak należy. 3.6 Przygotowanie i nagranie wielu ścieżek W celu przygotowania wielu ścieżek do nagrywania można powtórzyć wszystkie niezbędne kroki tyle razy, ile ścieżek potrzeba, ale to nużące zadanie a ponadto łatwo o pomyłkę podczas wybierania wejść audio. Może Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 64
67 3 Nagrywanie w programie REAPER to się skończyć wielokrotnym nagraniem jednego z wejść, a pominięciem innego. To może się zdarzyć każdemu i w każdym programie typu DAW. Aby uniknąć tego problemu, możesz wykonać następującą procedurę: 1. Za pomocą polecenia Wstaw > Wiele ścieżek wstaw wymaganą liczbę ścieżek. Określ wymaganą liczbę ścieżek, a następnie kliknij przycisk OK. Nazwij nowe ścieżki. 2. Zaznacz wszystkie ścieżki, na których chcesz nagrywać. Po zaznaczeniu ścieżek kliknij przycisk Uzbrój na jednej z nich, aby uzbroić wszystkie zaznaczone ścieżki. 3. Jedną z metod jest użycie okna Macierz routingu. Naciśnij klawisze Alt+R, aby wyświetlić to okno. W tym przykładzie nagrywane będą jednocześnie cztery ścieżki. Domyślnie wszystkie cztery ścieżki są początkowo przypisywane do pierwszego wejścia (powyżej). Gdyby teraz włączyć nagrywanie, nagrany zostałby cztery razy ten sam sygnał z pierwszego wejścia! (Należy również zauważyć, że domyślnie wejście 1 zostało również przypisane do ścieżki 5 szyny efektów ale nie jest ona uzbrojona, więc nic z niej nie zostanie nagrane.) 4. Kliknij w odpowiednich komórkach macierzy routingu, aby przypisać każdej ścieżce żądane wejście. W tym przykładzie (z prawej) przyjmujemy, że wejście 1 idzie na ścieżkę 1, wejście 2 na ścieżkę 2, wejście 3 na ścieżkę 3 i tak dalej. 5. Monitorowanie siły sygnałów i nagrywanie należy wykonać tak jak wcześniej. Porady: przygotowanie wielu ścieżek za pomocą panelu sterowania ścieżki Ścieżki można również skonfigurować i nagrać za pomocą panelu sterowania ścieżki. 1. Aby określić te same ustawienia nagrywania dla wielu ścieżek, zaznacz żądane ścieżki, kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk uzbrojenia do nagrywania na jednej ze ścieżek, a następnie wybierz żądane opcje z menu. Przytrzymując klawisz Shift możesz zastosować wybrane z menu opcje tylko do jednej ścieżki. 2. Aby przypisać zestawowi ścieżek serię kolejnych wejść mono, zaznacz ścieżki, a następnie kliknij przycisk Wejście dowolnej z zaznaczonych ścieżek. Następnie wybierz z menu jedną z opcji kolejnych (np. w powyższym przykładzie należałoby wybrać opcję Wejście mono: (4 ścieżki, kolejne wejścia), a następnie wejście 1 do wejścia 4). 3. Aby wstawić nową ścieżkę na końcu projektu, wystarczy kliknąć dwukrotnie w obszarze okienka ścieżek, tuż pod ostatnią ścieżką. 3.7 Automatyczne uzbrajanie ścieżek Jeśli chcesz, możesz ustawić automatycznie uzbrajanie ścieżek do nagrywania po zaznaczeniu i rozbrajanie po wyłączeniu zaznaczenia. W tym celu zaznacz żądane ścieżki, kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk uzbrojenia dowolnej z zaznaczonych ścieżek i wybierz opcję Automatycznie uzbrajaj ścieżkę do nagrywania po jej zaznaczeniu. Polecenie to można włączać/wyłączać. Aby ustawić wszystkie ścieżki w projekcie do automatycznego uzbrajania, wybierz w menu głównym polecenie Ścieżka > Automatycznie uzbrój wszystkie ścieżki pozaznaczeniu ścieżki. 3.8 Używanie metronomu Nagrywając w programie REAPER, możesz skonfigurować metronom w żądany sposób. W tym celu kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk metronomu na pasku narzędzi albo użyj polecenia Opcje > Metronom/rozbieg > Ustawienia metronomu/rozbiegu. Lewym kliknięciem przycisku metronomu lub poleceniem Opcje Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 65
68 > Metronom/rozbieg > Metronom włączony w menu głównym można następnie włączać/wyłączać metronom. Ustawienia metronomu Włącz metronom: włącza lub wyłącza wbudowany metronom. Przycisk IO: znajduje się po prawej stronie opcji Włącz metronom i umożliwia kierowanie wyjścia metronomu do żądanego urządzenia (np. na słuchawki). Metronom włączony podczas odtwarzania: włącza metronom podczas odtwarzania. Odliczanie przed odtwarzaniem: włącza odliczanie przed odtwarzaniem. Metronom włączony podczas nagrywania: włącza metronom podczas nagrywania. Odliczanie przed nagrywaniem: włącza odliczanie przed nagrywaniem. Przydatne, gdy nagrywasz się samodzielnie. Gdy naciśniesz klawisze Ctrl+R, nagrywanie zacznie się dopiero po określonym odliczeniu. Daje to czas na przejście do mikrofonu i przygotowanie instrumentu. Odliczana liczba taktów: określa liczbę odliczanych taktów. Na samym początku projektu program odczeka tę liczbę taktów przed uruchomieniem nagrywania. Jeśli wybierzesz miejsce nagrania w środku projektu, odliczanie zacznie się na tę liczbę taktów przed miejscem, od którego ma się zacząć nagrywanie. Głośność metronomu: ogólna głośność metronomu. Wzmocnienie słabych uderzeń: ściszenie słabych uderzeń względem ogólnej głośności. Możesz również użyć własnych próbek jako dźwięków metronomu. Próbka pierwszego uderzenia: próbka odtwarzana jako pierwsze uderzenie, na przykład w metrum 4/4 jako uderzenie 1. Następne uderzenie: próbka odtwarzana jako następne uderzenia, na przykład w metrum 4/4 jako uderzenia 2, 3 i 4. Jeśli chcesz używać własnych próbek dźwięków metronomu we wszystkich projektach, musisz skonfigurować próbki, zapisać projekt i szablon (zawierający wszelkie inne żądane ustawienia projektu), a następnie w obszarze Preferencje/Projekt wskazać ten projekt jako szablon domyślny wszystkich nowych projektów. Program REAPER domyślnie używa syntetyzowanego metronomu. Można określić w Hz Częstotliwość pierwszego uderzenia oraz następnych uderzeń. Długość kliknięcia uderzenia xx ms: długość wybrzmienia kliknięcia uderzenia. Kształt początkowy: może być twardy (głośniejszy) lub miękki (cichszy). Ustawienia w grupie opcji Rozbieg umożliwiają odtwarzanie dźwięków metronomu przez określoną liczbę taktów przed faktycznym rozpoczęciem nagrywania lub odtwarzania. Porada: podstawę czasową metronomu określają ustawienia projektu. Aby ją zmienić, naciśnij klawisze Alt+Enter w celu wyświetlenia strony Ustawienia projektu. 3.9 Nagrywanie ścieżek stereo Zdarza się, że konieczne jest nagrywanie z dwóch wejść bezpośrednio na ścieżkę stereo. Jest tak na przykład w razie przegrywania wcześniej nagranego materiału z taśmy do programu REAPER albo nagrywania fortepianu przy użyciu dobranej pary mikrofonów. W tym celu należy wykonać procedurę przedstawioną w sekcji 3.5, wybierając wejście stereo zamiast wejścia mono. Sygnał z pary wejść stereo można nagrać w jednym elemencie stereo na jednej ścieżce. Jak już wiesz z rozdziału 2, zalecane jest otwarcie strony Audio w oknie Preferencje i wyłączenie opcji Pokazuj niestandardowe pary kanałów stereo. Ograniczy to listę dostępnych par wejść stereo do logicznego wyboru, takiego jak powyżej. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 66
69 3 Nagrywanie w programie REAPER 3.10 Nagrywanie wielokanałowe Jest to temat zaawansowany, mało odpowiedni dla nowicjuszy. Jeśli zdefiniujesz ścieżkę jako wielokanałową (np. 4-, 6- lub 8kanałową), to menu kontekstowe wejścia nagrywania tej ścieżki będzie zawierać opcję nagrywania wielokanałowego. Umożliwia ona nagrywanie na przykład z czterech, sześciu lub ośmiu mikrofonów naraz, w oddzielnych kanałach na jednej ścieżce. Ta metoda sprawdza się na przykład w nagrywaniu czterokanałowych macierzy mikrofonów używanych do nagrywania dźwięku przestrzennego. Ścieżki wielokanałowe mają również polecenie przełączające w menu kontekstowym przycisku uzbrojenia: Miernik VU ścieżki > Pokazuj pełny pomiar wielokanałowy (nie tylko 1+2) Szablony ścieżki Po skonfigurowaniu ścieżek do nagrywania można używać identycznych ścieżek w przyszłych projektach. Służą do tego szablony ścieżek. Aby utworzyć szablon ścieżki z istniejącej ścieżki (lub wybranych ścieżek): 1. Zaznacz żądane ścieżki. 2. Wybierz polecenie Ścieżka > Zapisz ścieżki jako szablon ścieżek. 3. W oknie zapisywania wpisz nazwę szablonu. Możesz zaznaczyć opcję Dołącz elementy ścieżek do szablonu. W takim przypadku do szablonu dołączone zostaną wszelkie elementy audio i MIDI znajdujące się na ścieżkach. Możesz również wybrać opcję Dołącz obwiednie do szablonu. (Obwiednie omówimy w rozdziale 16). 4. Kliknij przycisk Zapisz. Aby zaimportować istniejący szablon ścieżki do projektu: 1. Wybierz polecenie Ścieżka > Wstaw ścieżkę z szablonu. 2. W zależności od sposobu przechowywania szablonów, wybierz żądany szablon z menu albo wybierz polecenie Otwórz szablon, a następnie zaznacz żądany szablon i kliknij przycisk Otwórz. Podmenu Wstaw ścieżkę z szablonu zawiera opcję Przesuń elementy szablonu w położenie kursora edycji. Jeśli opcja ta jest włączona, wszelkie zapisane z oryginalnym szablonem elementy multimedialne i/lub obwiednie będą wstawiane w bieżącym położeniu kursora edycji. Uwaga! W szablonie zapisywane są właściwości i ustawienia ścieżek, w tym nazwy, wejścia i wyjścia, pluginy efektów (z wszelkimi ustawieniami i modulacjami parametrów oraz elementami sterującymi ścieżek), wysyłki i odbiory. Jeśli jednak ścieżka z szablonu zawiera dowolne wysyłki do/odbiory ze ścieżek nieuwzględnionych w szablonie (niezaznaczonych w celu zapisania), to te wysyłki i odbiory nie zostaną zapisane w szablonie ścieżek Importowanie istniejącego projektu Polecenie Ścieżka > Wstaw ścieżkę z szablonu > Otwórz szablon umożliwia zaimportowanie całego projektu programu REAPER do bieżącego projektu. Wszystko elementy multimedialne, ustawienia ścieżek, efekty, routing itd. zostanie załadowane dokładnie jak w oryginalnym projekcie. Nie są importowane jedynie elementy, które nie są specyficzne dla ścieżek (takie jak znaczniki). W tym celu w oknie dialogowym Otwórz szablon ścieżki wybierz z listy rozwijanej Typ pliku opcję Pliki projektu, przejdź do pliku, który chcesz zaimportować, zaznacz go i kliknij Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 67
70 przycisk Otwórz. Ścieżki z importowanego pliku projektu są wstawiane bezpośrednio pod aktualnie zaznaczonymi ścieżkami Szablony projektu Szablon projektu różni się od szablonu ścieżki tym, że można go użyć do utworzenia całego pliku projektu opartego na strukturze i ustawieniach pliku szablonu. W szablonie projektu są zapisywane na przykład ustawienia projektu (włącznie z ustawieniami mediów) oraz układ ekranu, otwarte widoki, ich rozmiary, stan zadokowania i tak dalej. W odróżnieniu od szablonu ścieżki, w celu utworzenia szablonu projektu należy usunąć klipy multimedialne i elementy z pliku przed zapisaniem go jako szablonu. W przeciwnym razie elementy te będą wstawiane do każdego nowego pliku tworzonego przy użyciu szablonu. (Można jednak oczywiście zapisać te media w szablonie, gdy jest to pożądane). Aby utworzyć szablon projektu: Otwórz źródłowy plik projektu, a następnie wybierz polecenie Plik > Szablony projektu > Zapisz projekt jako szablon. Nadaj nazwę szablonowi, a następnie kliknij przycisk Zapisz. Aby utworzyć nowy plik na podstawie szablonu projektu Wybierz polecenie Plik > Szablony projektu, a następnie kliknij nazwę żądanego szablonu projektu. Aby użyć istniejącego pliku jako szablonu wszystkich nowych projektów: Wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie pozycję Projekt. Kliknij przycisk Przeglądaj obok pola Podczas tworzenia nowych projektów użyj jako szablonu następującego pliku projektu. Wyświetlona zostanie zawartość folderu szablonów projektu. Zaznacz żądany plik, a następnie kliknij przycisk Otwórz. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno Preferencje. Porada: jeśli wskazujesz domyślny szablon projektu, to warto również zapisać pusty projekt jako szablon Pusty projekt. Wówczas, aby utworzyć nowy plik bez użycia domyślnego szablonu, można wybrać w menu Plik > Szablony projektu plik szablonu Pusty projekt Nagrywanie warstwowe Pojęcie nakładania warstw odnosi się do techniki nagrywania, w której co najmniej dwa instrumenty i/lub głosy tego samego utworu są nagrywane niejednocześnie. Zazwyczaj nagrywa się po jednej ścieżce naraz. Najpierw nagrywana jest ścieżka odniesienia, często usuwana na końcu procesu nagrywania. Następnie nagrywane są wszystkie inne ścieżki, a muzyk grając lub śpiewając słucha przez słuchawki miksu nagranych ścieżek i swojej, właśnie nagrywanej partii. Aby użyć tej metody nagrywania warstwowego: 1. Ustaw tryb nagrywania na Normalny i nagraj ścieżkę odniesienia. 2. Po nagraniu upewnij się, że wyjście tej ścieżki jest kierowane do ścieżki głównej. Ponadto rozbrój tę ścieżkę. 3. Upewnij się, że ścieżka główna jest kierowana na wyjścia sprzętowe, do których podłączone są słuchawki lub wzmacniacz słuchawkowy. 4. Dodaj następną ścieżkę. Nazwij ją. Uzbrój tę ścieżkę do nagrywania. Wybierz wejście używane przez mikrofon lub linię, których chcesz użyć do nagrania nowej ścieżki. 5. Upewnij się, że zaznaczona jest pozycja Nagrywanie: wejście i pozycja Monitoruj wejście dla tej ścieżki (patrz wyżej). Umożliwi to nagrywanej osobie i inżynierowi nagrania słuchanie w słuchawkach miksu wcześniej nagranego materiału z aktualnie nagrywanym sygnałem. 6. Dostosuj poziomy głośności wcześniej nagranej ścieżki (tłumikiem ścieżki) i sygnału przychodzącego (za pomocą zewnętrznej konsoli, urządzenia audio lub oprogramowania sterującego urządzeniem audio), aby uzyskać żądany miks na słuchawkach. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 68
71 3 Nagrywanie w programie REAPER Naciśnij klawisze Ctrl+R, aby uruchomić nagrywanie i ponownie klawisze Ctrl+R, aby zatrzymać je po zakończeniu. Rozbrój tę ścieżkę po zakończeniu nagrywania na niej. Powtarzaj tę procedurę na wszystkich innych nagrywanych warstwowo ścieżkach. W kroku 6 możesz skierować do ścieżki głównej miks wszystkich już nagranych ścieżek. Uwaga! Ewentualne opóźnienie (echo) na słuchawkach wynika ze zbyt dużej latencji. Można temu zaradzić, zmniejszając rozmiar bloku (patrz sekcja 1.12) do 256 lub 128 próbek. Na typowych konsumenckich kartach dźwiękowych może to jednak spowodować stuki i trzaski. W systemie Windows problem może rozwiązać zastosowanie sterowników ASIO4ALL. Porada: wiele kart dźwiękowych i urządzeń audio USB lub FireWire (zwłaszcza tych z wieloma wejściami i wyjściami) wyposażanych jest w oprogramowanie umożliwiające monitorowanie wejścia i tworzenie miksu słuchawkowego z zerową latencją. Jeśli używasz tego oprogramowania do monitorowania wejścia, wyłącz opcję monitorowania wejścia w programie REAPER. Spróbuj teraz! Otwórz plik projektu All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night LAYERS.RPP. Nagraj dowolną ścieżkę w tym projekcie, na dowolnym instrumencie. Uwaga! Monitoruj wejście (styl magnetofonowy). Ta opcja różni się od normalnego monitorowania wejścia, gdyż powoduje monitorowanie wejścia tylko po zatrzymaniu transportu oraz podczas nagrywania. Podczas odtwarzania słychać tylko audio z linii czasu, ale nie z wejścia. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 69
72 3.15 Dogrywanie i wejście/wyjście z nagrywania Na już nagranej ścieżce można ponownie nagrać nieudany fragment w celu jego poprawienia. Służy do tego nagrywanie z wejściem/wyjściem. Podczas nagrywania możesz odtwarzać na słuchawkach wcześniej nagrany materiał wraz z dowolnymi innymi ścieżkami. W miejscu, w którym chcesz rozpocząć nagrywanie, odpowiednia ścieżka zostanie odcięta i zacznie się nagrywanie. W drugim wskazanym przez ciebie punkcie nagrywanie zostanie zatrzymane, a dotychczasowe nagranie zostanie zachowane. Techniki tej można używać zarówno z elementami audio, jak i MIDI. MIDI omówimy dalej w tym rozdziale, w sekcji dotyczącej nagrywania w zapętlonym zakresie czasu Niedestrukcyjne wejście w nagrywanie Domyślnie nagrywanie z wejściem/wyjściem nie jest destrukcyjne: tworzony jest nowy dubel, a oryginalne nagranie nie jest niszczone. Aby użyć nagrywania z wejściem/wyjściem: 1. Wybierz polecenie Opcje, a następnie Tryb nagrywania: automatyczne wejście/wyjście z zapisu w wybranym zakresie czasu. Przycisk nagrywania na pasku transportu zmieni wygląd. Wyłącz funkcję Przełącz powtarzanie na pasku transportu. 2. Zaznacz ścieżkę i uzbrój ją do nagrywania. Wyświetl menu Opcje i upewnij się, że opcja Pokaż wszystkie duble na pasach (jeśli jest miejsce) nie jest zaznaczona. Pasami zajmiemy się niebawem. Do celów tego przykładu upewnij się, że również opcja Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu nie jest włączona. 3. Upewnij się, że wyjście ścieżki jest wysyłane do ścieżki głównej, a monitorowanie wejścia jest włączone. 4. Upewnij się, że sygnał wyjściowy ścieżki głównej jest kierowany na wyjścia sprzętowe audio, do których podłączone są słuchawki lub wzmacniacz słuchawkowy. 5. Kliknij raz istniejący element multimedialny, aby go zaznaczyć. Kliknij i przeciągnij wzdłuż linii czasu, aby zaznaczyć region, który chcesz ponownie nagrać (patrz wyżej). 6. Przewiń ścieżkę wstecz do miejsca nieopodal żądanego punktu rozpoczęcia nagrywania. Można w tym celu po prostu kliknąć w żądanym miejscu na linii czasu. 7. Naciśnij klawisze Ctrl+R. Nagrany materiał będzie słychać aż do początku zdefiniowanego regionu, w którym możesz ponowić nagrywanie. Naciśnij klawisz spacji, aby zatrzymać nagrywanie. Rozbrój ścieżkę. 8. W wyświetlonym oknie monitu zaakceptuj opcję zapisania nagranych mediów. Nie zapomnij przywrócić normalny tryb nagrywania po zakończeniu nagrań w trybie wejścia i wyjścia. Ścieżka zawiera teraz dwa elementy multimedialne, nowy nad starym. Co się stało z oryginalnym nagraniem tego fragmentu? Cóż, jest tam nadal i nadal możesz go użyć, jeśli chcesz. Dowiesz się jak to zrobić w sekcji poświęconej dublom. Uwaga! Możesz włączyć opcję Monitoruj media ścieżki podczas nagrywania. Jeśli robisz to w przypadku wchodzenia w, powiedzmy, gitarę lub wokale, normalne monitorowanie wejścia powoduje, że słyszysz zarówno dotychczasowy, jak i nowy materiał aż do miejsca wejścia, a potem tylko nowy, nagrywany materiał. Opcja Monitoruj wejście (styl magnetofonowy) powoduje monitorowanie tylko dotychczasowego materiału aż do wejścia, a potem tylko nowego materiału. Porada: jeśli się pomylisz albo zmienisz zdanie podczas dogrywania, możesz klawiszami Ctrl+Z cofnąć nagranie lub zaznaczyć niepożądany element multimedialny i usunąć go klawiszem Delete. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 70
73 3 Nagrywanie w programie REAPER Opanowanie różnych trybów nagrywania programu REAPER, a zwłaszcza ich sposobów działania w połączeniu z innymi opcjami (takimi jak monitoring), może być dość trudne dla nowych użytkowników. Rozdział 23 zawiera tabelę zbiorczą Rozwiązywanie problemów z trybami nagrywania i monitorowaniem Destrukcyjne wejście w nagrywanie Dostępna jest również opcja wejścia w nagranie z usunięciem wcześniej nagranego materiału za ścieżki. Jeśli tego właśnie chcesz, poleceniem Opcje > Nowe nagranie, które nakłada się na istniejące elementy multimedialne przełącz stan opcji Przycina istniejące elementy pod nowym nagraniem. Tej opcji należy używać ostrożnie. Domyślne ustawienie tej opcji można przywrócić poleceniem Dzieli istniejące elementy i tworzy nowe duble z tego samego menu Wejścia, zejścia i płynne przejścia sygnałów Program REAPER umożliwia stosowanie automatycznych płynnych przejść sygnałów oraz wejść i zejść sygnałów nagranych elementów. Funkcję tę można włączyć, wyłączyć lub dostosować na stronie Opcje > Preferencje > Projekt > Ustawienia domyślne elementu multimedialnego. Możesz wybrać preferowany kształt i czas (długość) krzywych wejścia/zejścia sygnału. Kliknięcie grafiki krzywej (przedstawionej wyżej) powoduje wyświetlenie dostępnych opcji (patrz z prawej). Jak się przekonasz w rozdziale 6, można z łatwością zmienić domyślny typ i/lub długość wejścia/zejścia sygnału poszczególnych elementów multimedialnych. Jeśli wolisz nie używać automatycznych wejść i zejść sygnału, po prostu wyłącz tę opcję Nagrywanie wielu dubli Funkcja wielu dubli umożliwia w programie REAPER nagranie kilku wersji ścieżki. Działa to tak: 1. Ustaw tryb nagrywania na normalny (Opcje > Tryb nagrywania: normalny). 2. Upewnij się że opcja Włącz swobodne pozycjonowanie elementu na ścieżce (FIPM)nie jest włączona (czyli nie jest zaznaczona) dla nagrywanych ścieżek. Użyj w tym celu menu kontekstowego (wyświetlanego kliknięciem prawego przycisku myszy) panelu sterowania ścieżki. Funkcję FIPM omówimy dalej w tym rozdziale. 3. Nagraj pierwszy dubel ścieżki. 4. Cofnij do początku i nagraj następny dubel. 5. Powtórz krok 4 tyle razy, ile chcesz. W tym przykładzie nagrana został ścieżka wokalu, potem nad nią trzy duble ścieżki harmonii wokalnych. Zwróć uwagę na tekst Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 71
74 wyświetlany z nazwą elementu multimedialnego na ścieżce Vox Harmony. Nazwa zaczyna się tekstem Dubel 3/3. Uwaga! W obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd > Szczyty sygnału/kształty fali dostępne jest ustawienie Automatycznie koloruj każdy przebieg nagrywania, który dodaje nowe duble do istniejących elementów multimedialnych. W razie nagrywania wielu dubli na dwóch lub więcej ścieżkach naraz włączenie tej opcji może ułatwić identyfikację dubli należących do tego samego zestawu Pokazywanie dubli na pasach Można również wybrać opcję wyświetlania dubli na pasach. Zajmują wówczas więcej miejsca na ekranie, ale za to lepiej widać, które duble na różnych ścieżkach są aktualnie zaznaczone. Tę opcję przełącza się klawiszami Ctrl+L lub poleceniem Opcje > Pokaż wszystkie duble na pasach (jeśli jest miejsce). W pierwszym przykładzie (z prawej) utworzono trzy duble duetu wokalnego. Pierwszy i drugi to pełne duble, a trzeci to dograny, mały fragment. W tym przypadku włączona została opcja Wyświetlaj puste pasy dubli (Opcje > Sposób działania pasa dubla). Opcja ta sprawia, że krótki dograny fragment ma cały własny pas. Dzięki temu lepiej widać, które fragmenty dubli należą do jednego zestawu. Na obu ścieżkach zaznaczony jest i odtworzony zostanie drugi dubel (z wyjątkiem dogranego fragmentu). W drugim przykładzie (po prawej) na różnych ścieżkach zaznaczono różne duble (i permutacje dubli). Na trzeciej ilustracji ścieżki zostały zminimalizowane w taki sposób, że widoczny jest tylko zaznaczony dubel. Niemniej, dopóki opcja Pokaż wszystkie duble na pasach pozostaje aktywna, pasy będą automatycznie wyświetlane po zwiększeniu wysokości tych ścieżek. Uwaga! Gdy tworzysz wiele alternatywnych dubli w taki sposób, łatwo jest później wybrać ich najlepsze fragmenty i połączyć w jeden element. Metodę tę omówimy w rozdziale 7 tego podręcznika Używanie kodowania dubli kolorami Polecenie Element > Kolory elementów i dubli oferuje wiele interesujących sposobów stosowania kolorów podczas pracy z dublami i elementami (patrz po prawej). Temat ten zostanie omówiony szczegółowo w rozdziale 7, a póki co zwróć uwagę na polecenie Ustaw jeden losowy kolor aktywnych dubli. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 72
75 3 Nagrywanie w programie REAPER Jeśli po wybraniu żądanych dubli na dowolnej ścieżce klikniesz dwukrotnie tę ścieżkę w okienku ścieżek, to zaznaczysz wszystkie elementy multimedialne na tej ścieżce. Wybranie polecenia Ustaw jeden losowy kolor aktywnego dubla będzie mieć efekt podobny do przedstawionego poniżej. Będzie to widoczne tylko w przypadku, gdy opcja pokazywania kolorów dubli będzie włączona na stronie Preferencje > Wygląd > Media. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 73
76 3.22 Praca z wieloma dublami Gdy element zawiera więcej niż jeden dubel, możesz kliknąć dowolny dubel prawym przyciskiem myszy i za pomocą polecenia Dubel sterować oraz zarządzać wieloma dublami. Podmenu Dubel jest dość duże większość funkcji omówimy w rozdziale 7. Póki co należy zapamiętać poniższe informacje, zwłaszcza jeśli duble nie są wyświetlane na pasach. Polecenie Skrót Efekt Następny dubel T Wyświetla następny dubel zaznaczonych ścieżek. Poprzedni dubel Shift+T Wyświetla poprzedni dubel zaznaczonych ścieżek. Rozsadź wszystkie duble na nowe ścieżki Tworzy oddzielną ścieżkę dla każdego dubla (patrz niżej). Polecenie Rozsadź wszystkie duble na nowe ścieżki różni się od polecenia Pokaż wszystkie duble na pasach tym, że umożliwia przetwarzanie każdego dubla jako oddzielnej ścieżki. Widać to na ilustracji po prawej. Ścieżka 1 składa się z dwóch dubli, pokazywanych na pasach. Po rozsadzeniu tych dubli na nowe ścieżki otrzymujemy (oprócz oryginalnej ścieżki) dwie dodatkowe, nowe ścieżki, po jednej na każdy dubel. Przestroga! Zerknij tylko na podmenu Dubel (w menu kontekstowym wyświetlanym po kliknięciu elementu multimedialnego prawym przyciskiem myszy), a zobaczysz tam polecenia usuwania dubli i obcinania ich do aktywnego dubla. Unikaj tych poleceń, dopóki nie przebrniesz przez rozdział 7 tego podręcznik. W szczególności unikaj klawisza Delete po zaznaczeniu dubli: prawdopodobnie usuniesz znacznie więcej niż tylko niechciany dubel! Spróbuj teraz! Otwórz plik projektu All Through The Night LAYERS.RPP (zapisany wcześniej) i dodaj ścieżkę harmonii wokalnych do tego projektu. Użyj tej ścieżki do nagrania trzech dubli, a następnie zapisz plik Nakładające się elementy Znasz już dwie z trzech opcji dogrywania w menu Opcje > Nowe nagranie, które nakłada się na istniejące elementy multimedialne, to jest Dzieli istniejące elementy i tworzy nowe duble (domyślnie) oraz Przycina istniejące elementy pod nowym nagraniem (tryb taśmy). Trzecia opcja to Nowe nagranie tworzy nowe elementy multimedialne na oddzielnych pasach (warstwy) Poniższy przykład pokazuje jak działa ta opcja. Na pierwszej ilustracji (wyżej) nagrana została część ścieżki. Na drugiej ilustracji (niżej) wróciliśmy do tej ścieżki i z włączoną opcją Nowe nagranie tworzy nowe elementy multimedialne na oddzielnych pasach (warstwy) ponownie nagraliśmy ostatnią część, a z nią nieco nowego materiału. W tym przypadku, mimo dwóch dubli o nazwach Take 1 i Take 2, drugi dubel stanowi oddzielny element multimedialny. Można wybrać, które z tych elementów multimedialnych są i nie są odtwarzane. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 74
77 3 Nagrywanie w programie REAPER W menu Opcje dostępne jest również polecenie Pokaż nakładające się elementy multimedialne na pasach. Maksymalną liczbę pasów można ustawić na stronie Opcje > Preferencje > Wygląd. Ten temat ogólny zostanie ponownie podjęty dalej w tym podręczniku, zwłaszcza w rozdziałach 4, 5 i Nagrywanie wielu dodatkowych elementów Wiesz już jak można w programie REAPER nagrać wiele dubli na tych samych ścieżkach. W rozdziale 7 dowiesz się jak je edytować, aby z najlepszych fragmentów poszczególnych dubli skompilować jeden dubel. Można również, zamiast użyć wielu dubli, nagrać dodatkowe, być może nakładające się elementy na istniejącej ścieżce. Właśnie w takich przypadkach swobodne pozycjonowanie elementów może zapewnić większą swobodę działań. Domyślnie swobodne pozycjonowanie elementów jest wyłączone. Aby nagrać dodatkowe elementy (a nie dodatkowe duble) na istniejącej ścieżce, wykonaj następującą procedurę: 1. Ustaw tryb nagrywania na normalny (Opcje > Tryb nagrywania: normalny). 2. Upewnij się że opcja Włącz swobodne pozycjonowanie elementu na ścieżce (FIPM) jest włączona (zaznaczona) dla nagrywanych ścieżek. Kliknij prawym przyciskiem myszy panel sterowania jednej z zaznaczonych ścieżek i zaznacz opcję Włącz swobodne pozycjonowanie elementu, jeśli jeszcze nie jest zaznaczona. 3. Nagraj pierwszy element na ścieżce. 4. Umieść kursor w punkcie, w którym chcesz nagrać drugi element. Nagraj ten element. 5. Powtórz krok 4 tyle razy, ile trzeba. Przykład Na pierwszym zrzucie ekranu ścieżka 2 zawiera nagranie wokalu, a ścieżka harmonię wokalną pierwszej połowy utworu. Na drugim zrzucie ekranu opcja Swobodne pozycjonowanie elementów (FIPM) została włączona dla ścieżki 1. Kursor myszy pokazuje mały uchwyt, umożliwiający dostosowanie wysokości tego elementu multimedialnego. Na trzecim zrzucie ekranu na ścieżce 1 nagrana została druga harmonia wokalna, nakładająca się na oryginalną harmonię. Zauważ, że nie jest to alternatywny dubel pierwszej harmonii, tylko dodatkowy element multimedialny. Uwaga! W oknie Opcje > Preferencje > Projekt > Ustawienia domyślne ścieżki/wysyłki możesz wybrać opcję domyślnego włączania swobodnego pozycjonowania elementów na ścieżkach. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 75
78 3.25 Nagrywanie przy użyciu pustych zdarzeń Puste zdarzenia to pomysłowa funkcja ułatwiająca dogrywanie lub nagrywanie warstwowe. Jeśli wiesz dokładnie, w których regionach nagrywanie ma się uruchamiać i zatrzymywać, możesz zdefiniować te regiony, wstawiając puste zdarzenia. Wówczas nagrywane będą tylko regiony zdefiniowane przy użyciu pustych zdarzeń. Weźmy przykład, w którym ścieżka wokalu została już nagrana i chcemy położyć wokal harmonii, który ma wchodzić tylko w refrenie. W tym celu: 1. Wstaw nową ścieżkę dla harmonii wokalnej. Najlepiej od razu nadaj tej ścieżce odpowiednią nazwę. 2. Uzbrój ścieżkę do nagrywania. Przypisz wejście audio w normalny sposób. Włącz funkcję Monitoruj wejście dla tej ścieżki i upewnij się, że sygnał wyjściowy ze ścieżki głównej jest kierowany na słuchawki. 3. W menu Opcje wybierz opcję Tryb nagrywania: automatyczne wejście/wyjście z zapisu wybranych elementów. Zauważ zmianę wyglądu przycisku nagrywania na pasku transportu. 4. Aby utworzyć pusty element, najpierw zaznacz nową ścieżkę. Kliknij i przeciągnij, aby zdefiniować wybrany zakres czasu, a następnie utwórz pusty element za pomocą polecenia Wstaw > Pusty element. Powtórz to tyle razy, ile trzeba. W razie potrzeby klikaj i przeciągaj elementy, aby dostosować ich położenie. 5. Jeśli musisz zmienić rozmiar elementu, najedź myszą na granicę między końcem zdarzenia a tłem, mniej więcej w połowie wysokości. Kliknij i przeciągnij w lewo, aby skrócić element albo w prawo, aby go wydłużyć. Następnie zwolnij mysz. 6. Zaznacz wszystkie żądane zdarzenia. W tym celu klikaj je, przytrzymując klawisz Ctrl. Przykład przedstawiono powyżej. Jeśli musisz zmienić położenie kursora edycji przed nagrywaniem, kliknij linię czasu. 7. Naciśnij klawisze Ctrl+R, aby uruchomić nagrywanie. Aby zatrzymać nagrywanie, znowu naciśnij klawisze Ctrl+R. W oknie monitu kliknij opcję zapisania wszystkich plików. Poprzednio puste elementy multimedialne zostaną zastąpione nowo nagranym materiałem. Rozbrój ścieżkę Nagrywanie MIDI Masz wiele możliwości nagrywania MIDI, zależnych od sprzętu i jego konfiguracji. W każdym przypadku zasada jest jednak identyczna: Musisz użyć klawiatury wirtualnej programu REAPER albo urządzenia wejściowego MIDI, takiego jak klawiatura podłączona do portu MIDI In karty dźwiękowej lub innego urządzenia audio. Musisz utworzyć (lub przypisać istniejącą) ścieżkę dla nagrania MIDI. Musisz przypisać urządzenie wyjściowe ścieżki. Musisz przypisać kanał elementowi MIDI. Musisz włączyć monitorowanie wejścia, aby słyszeć, co grasz. Na wirtualnej klawiaturze MIDI programu REAPER można grać myszą lub klawiszami klawiatury komputera. Aby wyświetlić tę klawiaturę, użyj polecenia Widok > Wirtualna klawiatura MIDI. Jej wyświetlanie można przełączać skrótem klawiszowym Alt+B. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 76
79 3 Nagrywanie w programie REAPER Procedura nagrywania na nowej ścieżce MIDI 1. Wstaw nową ścieżkę w pliku projektu. Uzbrój tę ścieżkę do nagrywania. 2. Upewnij się, że klawiatura MIDI jest podłączona do wejścia MIDI karty dźwiękowej lub urządzenia audio i włączona. W tym przykładzie użyjemy wirtualnej klawiatury programu REAPER. Jeśli jej nie widać, naciśnij klawisze Alt+B. Kliknij prawym przyciskiem myszy klawisz, który ma być wyświetlany pośrodku. 3. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk nagrywania ścieżki (jak na ilustracji). Zaznacz opcje Monitoruj wejście i Nagrywaj sygnał wejściowy. Wybierz opcję Wirtualna klawiatura MIDI w wierszu Wejście: MIDI. Do celów tego przykładu zaznacz opcję Wszystkie kanały). 4. Upewnij się, że sygnał wyjściowy ścieżki jest kierowany do ścieżki głównej, a jej sygnał wyjściowy na wyjścia sprzętowe audio, do których podłączone są słuchawki lub wzmacniacz słuchawkowy. 5. W tym przykładzie użyjemy syntezatora programowego. Otwórz okno Efekty ścieżki. Wstawisz w nim syntezator programowy. Możesz użyć dowolnego zainstalowanego syntezatora VSTi lub DXi. W podanym przykładzie użyjemy VSTi ReaSynth (Cockos), dołączonego do programu REAPER. Póki co pozostaw domyślne ustawienia parametrów syntezatora ReaSynth. 6. Naciśnij klawisze Ctrl+R, aby uruchomić nagrywanie. Zagraj prostą melodię na wirtualnej klawiaturze. Użyj myszy lub klawiatury komputera klawiszami zxcvbvcxz zagrasz pół skali w górę i w dół. Gdy skończysz, naciśnij klawisze Ctrl+R, aby zatrzymać nagrywanie. Wyświetlony zostanie monit. Zapisz element multimedialny. W rozdziale 12 omówimy edycję danych MIDI we wbudowanym edytorze MIDI programu REAPER. Procedura odtwarzania elementu MIDI Odtwórz ścieżkę w zwykły sposób. Podczas odtwarzania można zmieniać naturę i brzmienie dźwięku parametrami syntezatora programowego. Gdy znajdziesz żądane brzmienie, możesz kliknąć przycisk + w oknie Efekty (patrz z lewej strony pod kursorem myszy), a następnie wybrać polecenie Zapisz preset, aby nazwać i zapisać ten zestaw parametrów. Nazwany preset można będzie w każdej chwili załadować z listy rozwijanej Preset. W ten sposób można tworzyć presety wszystkich efektów i instrumentów. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 77
80 W przypadku instrumentów VSTi można również importować i eksportować pliki brzmień/banków (patrz przykład). Uwaga! Powyższy przykład demonstruje istotną różnicę między MIDI i Audio. W przypadku audio nagrywany jest dźwięk wydawany przez instrument lub głos. Można zmienić brzmienie odtwarzanego elementu audio za pomocą efektów takich jak equalizer i kompresja, ale sam element audio nie zmienia się. W przypadku MIDI nagrywana jest seria instrukcji, które same w sobie nie mają żadnego brzmienia. Muzyka powstaje wówczas, gdy instrukcje te otrzyma syntezator. Zmieniając parametry ustawień syntezatora lub wręcz zmieniając syntezator można wytworzyć zupełnie inny dźwięk. Mimo tych różnic, na tej samej ścieżce można umieścić zarówno elementy audio, jak i elementy MIDI. Uwaga! Przed nagrywaniem można jedną akcją przypisać wielu ścieżkom MIDI kolejne kanały wejściowe. Zaznacz w tym celu ścieżki, a następnie kliknij przycisk wejścia jednej z nich. W menu wybierz jedną z opcji kolejnych wejść MIDI. W tym przykładzie wybrano cztery ścieżki Inne tryby nagrywania MIDI W celu nagrywania MIDI należy wybrać jeden z sześciu trybów. W powyższym przykładzie użyty został tryb nagrywania wejścia. W trybie tym zachowywane są wszystkie dotychczasowe zdarzenia: nowy materiał jest nagrywany jako nowy dubel. Cztery z pozostałych pięciu trybów to tryby Nagrywanie: dogranie/zamiana MIDI: Nagrywanie: dogranie MIDI nowe nuty są dodawane na dowolnym kanale w istniejących elementach z zachowaniem istniejącego materiału. Nagrywanie: zamiana MIDI od miejsca uruchomienia do miejsca zakończenia nagrywania istniejące nuty MIDI są usuwane i zastępowane nowym materiałem nagrywanym na dowolnych kanałach. Nagrywanie: zamiana MIDI po tknięciu istniejące nuty MIDI są zastępowane nowymi nutami granymi w ich miejscach na tym samym kanale, co oryginalny materiał. Cały pozostały materiał pozostaje nietknięty. Nagrywanie: zamiana MIDI po zatrzaśnięciu istniejący materiał MIDI pozostaje niezmieniony do chwili uderzenia pierwszej nuty. Odtąd do chwili zatrzymania nagrywania cały stary materiał jest zastępowany nutami granymi na tym samym kanale, co oryginalny materiał. Nagrywanie wyjścia -> Nagrywanie: wyjście (MIDI) tryb podobny do trybu wejścia, ale nagrywany jest tylko sygnał MIDI wychodzący z łańcucha efektów. Należy zauważyć, że opcji tych można z powodzeniem używać w razie nagrywania w wybranym zakresie czasu (patrz sekcje ) i nagrywania w zapętlonym zakresie czasu (patrz niżej). Spróbuj teraz! Jeśli masz klawiaturę MIDI, otwórz plik projektu All Through The Night LAYERS.RPP (zapisany wcześniej) i dodaj do projektu ścieżkę klawiatury MIDI Dogrywanie w pętli i nagrywanie w zapętlonym zakresie czasu Dogrywanie w pętli umożliwia powtarzanie dogrywania we fragmencie nagranego materiału bez konieczności ciągłego zatrzymywania i uruchamiania nagrywania. Techniki tej można używać zarówno z elementami audio, jak i MIDI. W obu przypadkach należy sprawdzić ustawienia w obszarze Opcje > Preferencje > Audio > Nagrywanie. Omówiono je szczegółowo dalej w tym rozdziale, a póki co włącz opcję Po nagraniu i zapętleniu dodaj nagrane media do projektu > Przy zatrzymaniu. Zazwyczaj warto również włączyć opcję W razie nagrywania w pętli odrzuć niekompletne pierwsze/ostatnie duble, jeśli nagrana została co najmniej jedna pełna pętla. W menu Opcje wyłącz opcję Punkty zapętlenia powiązane z Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 78
81 3 Nagrywanie w programie REAPER wybranym zakresem czasu i włącz opcję Automatyczne wejście/wyjście z zapisu w wybranym zakresie czasu. Uzbrój ścieżkę do nagrywania, wybierz żądane opcje nagrywania i zdefiniuj wybrany zakres czasu tak jak w przypadku zwykłego wejścia w nagrywanie. Kliknij i przeciągnij wzdłuż linii czasu, aby utworzyć pętlę powinna objąć wybrany zakres czasu, jak poniżej. Włącz opcję Przełącz powtarzanie (obok przycisku nagrywania) na pasku transportu. Gdy wybrana jest opcja Nagrywanie: wejście (audio lub MIDI), audio i MIDI działają w zasadniczo podobny sposób. Podczas nagrywania, aż do kliknięcia przycisku Zatrzymaj, w wybranym zakresie czasu tworzony jest nowy dubel dla każdego przejścia przez pętlę. Pętla umożliwia odsłuchiwanie materiału znajdującego się przed i za nagrywanym fragmentem. Możesz na przykład wybrać opcje Monitoruj wejście i Nagrywanie: wejście (audio lub MIDI) oraz Wejście MIDI, a następnie urządzenie MIDI. W takim przypadku wynik będzie podobny do pokazanego tutaj. W tym przypadku nagrane zostały trzy duble w wybranym fragmencie. Nagranie materiału z wejścia MONO, zamiast wejścia MIDI, dałoby podobny wynik, tyle tylko, że utworzone zostałyby elementy audio, a nie MIDI. Wyniki będą jednak znacznie się różnić w razie użycia którejkolwiek z opcji Nagrywanie: dogranie/zamiana MIDI podczas nagrywania w pętli. W tych trybach nie są tworzone nowe duble. Zamiast tego edytowane są istniejące duble. Przykład: Nagrywanie: dogranie MIDI w każdej pętli nowy materiał jest dodawany do istniejącego materiału w wybranym zakresie czasu. Nagrywanie: zamiana MIDI w każdej pętli cały poprzedni materiał w wybranym zakresie czasu jest zastępowany nowym materiałem. Na przykład pierwsza pętla zastąpi zdarzenia istniejące w wybranym zakresie czasu. Drugie przejście pętli zastąpi nowymi zdarzeniami materiał nagrany w pierwszej pętli i tak dalej. Zachowywany jest tylko najnowszy materiał. Nagrywanie: zamiana MIDI po tknięciu za każdym razem, gdy zagrasz nutę w wybranym zakresie czasu, każdy istniejący materiał równoczesny z tą nutą zostanie zastąpiony nowym materiałem na tym samym kanale. Jeśli na przykład za pierwszym razem zagrasz dobrze wszystkie nuty z wyjątkiem pierwszej, możesz w drugiem przejściu skorygować tylko tę pierwszą nutę. Nagrywanie: zamiana MIDI po zatrzaśnięciu każde przejście pętli powoduje zastąpienie całego materiału istniejącego w wybranym zakresie czasu nowym materiałem na tym samym kanale, ale dopiero od chwili zagrania pierwszej nuty. Ta technika bywa przydatna na przykład do zamiany istniejącego materiału kawałek po kawałku Nagrywanie przy użyciu instrumentu wirtualnego Aby użyć instrumentu wirtualnego (takiego jak plugin VSTi lub DXi) do nagrywania ścieżki MIDI, należy wybrać polecenie wstawienia instrumentu wirtualnego na nowej ścieżce. Można to zrobić, wybierając w menu Wstaw polecenie Instrument wirtualny na nowej ścieżce albo klikając prawym przyciskiem myszy w pustym obszarze okienka ścieżek i wybierając to samo polecenie z menu kontekstowego. Wyświetlone zostanie okno listy wszystkich wirtualnych instrumentów zainstalowanych w systemie. Kliknij dwukrotnie żądaną pozycję. Ścieżka zostanie uzbrojona i nazwana, a następnie wyświetlony zostanie instrument. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 79
82 Przykład dotyczy instrumentu ReaSynDr, wymagającego czterech wyjść. Jeśli wybrany instrument wymaga (jak w przykładzie) wielu wyjść, program REAPER utworzy pierwszą ścieżkę i wyświetli pytanie, czy chcesz automatycznie utworzyć pozostałe wymagane ścieżki. Jeśli wybierzesz opcję Tak, program zbuduje cały łańcuch wyjściowy. Łańcuch ten zależy oczywiście od wybranego instrumentu wirtualnego. Monitorowanie zewnętrznego syntezatora Jeśli pracujesz z zewnętrznym syntezatorem sprzętowym, to jest niemal pewne, że czasami będziesz monitorować jego wyjście w programie REAPER. Temat ten omówiono w rozdziale 12, Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Używanie syntezatora Microsoft GS Wavetable SW Synth Syntezatora Microsoft GS Wavetable Synth można używać, o ile jest dołączony do danej wersji systemu Windows. Jest on przydatny zwłaszcza do odtwarzania plików MIDI przed ich zaimportowaniem do programu REAPER. Importowanie plików omówiono dalej w tej sekcji. Aby włączyć syntezator Microsoft GS Wavetable SW Synth: 1. Przejdź do okna Opcje > Preferencje > Audio i wyświetl ekran Urządzenia MIDI. 2. W obszarze wyjść MIDI kliknij prawym przyciskiem myszy pozycję Microsoft GS Wavetable SW Synth i wybierz polecenie Włącz wyjście. 3. Kliknij przycisk Zastosuj, a następnie OK. Syntezator ten stanie się dostępny jako wyjście sprzętowe MIDI. Podczas nagrywania MIDI można będzie użyć syntezatora Microsoft GS Wavetable SW Synth jako urządzenia wyjściowego, zamiast syntezatora programowego (patrz wyżej) Importowanie mediów: Eksplorator mediów Istniejących elementów multimedialnych (takich jak pliki MP3, MIDI i WAV) można użyć w programie REAPER. Służy do tego polecenie Wstaw > Plik multimedialny, ale często łatwiej jest użyć eksploratora mediów programu REAPER. Eksplorator mediów ma kilka funkcji upraszczających importowanie elementów. Stan wyświetlana/ukrycia eksploratora mediów przełącza się poleceniem Widok > Eksplorator mediów albo skrótem klawiszowym Ctrl+Alt+X. Eksplorator mediów ma między innymi następujące przydatne funkcje: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 80
83 3 Nagrywanie w programie REAPER Okno Eksplorator mediów można zadokować lub oddokować w zwykły sposób. W oknie głównym można wyświetlić zawartość dowolnego folderu, a mały przycisk widoczny na poniższej ilustracji, z lewej strony nad kolumną File, umożliwia przejście o poziom w górę w hierarchii folderów. Aktualnie wyświetlany folder można dodać do listy skrótów funkcji Eksplorator mediów za pomocą polecenia Eksplorator mediów > Dodaj bieżący folder do listy skrótów. Zwróć uwagę na pasek transportu pod okienkiem skrótów umożliwia on (na przykład) odtwarzanie, pauzę, zatrzymywanie i dostosowywanie głośności aktualnie wybranego elementu multimedialnego. Można również kliknąć dowolną część wyświetlanego kształtu fali, aby odtwarzać od tego miejsca. Za pomocą kółka myszy możesz powiększać i pomniejszać szczyty sygnału w poziomie. Wyświetlanie szczytów kształtu fali można włączać i wyłączać za pomocą menu Opcje. Lista rozwijana (w prawym górnym rogu) umożliwia wyświetlanie szczegółów pliku (jak na przykładzie) albo tylko nazw plików. Klikając przycisk IO, możesz skierować wyjście odsłuchu do dowolnego wyjścia audio. Szczyty sygnału w oknie podglądu można powiększać i pomniejszać kółkiem myszy. Można również przewijać, przytrzymując klawisz Shift podczas przeciągania myszą w lewo lub w prawo. Aby zaznaczyć żądany zakres czasu, kliknij i przeciągnij w okienku podglądu. Wybrany zakres możesz przemieścić w lewo lub w prawo, przytrzymując klawisz Alt podczas przeciągania myszy. Jeśli włączona jest funkcja Automatyczne odtwarzanie, możesz automatycznie odsłuchać każdy plik w oknie Eksplorator mediów, klikając nazwę pliku. Zaznaczony plik zostanie odtworzony. W menu Opcje jest również opcja Automatycznie przejdź do następnego pliku po wykonaniu odsłuchu. Funkcja ta działa tylko wówczas, gdy funkcja powtarzania na pasku transportu jest wyłączona. Pokrętło Wysokość tonu steruje wysokością tonu odsłuchiwanego elementu. Kliknij je dwukrotnie w celu zresetowania. Aby dostosować wysokość podglądu kształtu fali, kliknij i przytrzymaj mysz na górnej krawędzi obszaru podglądu, a następnie przeciągnij ją w górę lub w dół. W celu uniknięcia możliwych konfliktów tempa można wybrać żądaną opcję (taką jak Dopasowanie tempa wył. i Dopasowanie tempa wł.) z listy rozwijanej w obszarze podglądu. Dostępna jest również opcja przełączająca Zacznij od taktu. Kliknięcie prawym przyciskiem myszy nazwy dowolnego elementu multimedialnego wyświetla menu kontekstowe, którego najważniejsze opcje przedstawia poniższa tabela. Menu Opcje zawiera polecenie Użyj Eksploratora Windows do przeglądania. Gdy opcja ta jest włączona, po kliknięciu elementu dostępne jest całe menu kontekstowe Eksploratora Windows. Gdy opcja ta jest wyłączona, pokazywane są tylko polecenia eksploratora mediów programu REAPER. Elementy można wstawić do projektu metodą przeciągania i upuszczania albo klikając prawy przycisk myszy i używając menu kontekstowego (patrz poniższa tabela). Jeśli w podglądzie w oknie Eksplorator mediów zaznaczony jest wybrany zakres czasu, można wstawić do projektu tylko ten zakres czasu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 81
84 Jeśli przed kliknięciem elementu w eksploratorze mediów prawym przyciskiem myszy zaznaczysz wybrany zakres czasu na jednej ze ścieżek, wyświetlana będzie dodatkowa opcja Wstaw w wybranym zakresie czasu (rozciągnij/zapętl, aby dopasować). Wiele zaznaczeń można wstawić za pomocą menu kontekstowego lub metodą przeciągania i upuszczania. Ekran Media w oknie Preferencje zawiera ustawienie domyślnego sposobu działania wielu wstawień. W razie wątpliwości ustaw opcję Pytaj użytkownika. Patrz również sekcja Opcje menu kontekstowego umożliwiające wstawianie elementów multimedialnych (audio lub MIDI) do projektu Polecenie Komentarz Wstaw do projektu Wstawia element na zaznaczonej ścieżce. Wstaw w wybranym zakresie czasu (rozciągnij/zapętl, aby dopasować) Wstawia i dopasowuje element w wybranym zakresie czasu w projekcie. Wstaw do projektu na nowej ścieżce Dodaje do projektu element na nowej ścieżce. Wstaw jako dubel w zaznaczonych elementach Dodaje element do aktualnie zaznaczonego elementu w projekcie jako nowy dubel. Użyj jako źródła mediów zaznaczonych elementów Zastępuje źródło mediów w elemencie zaznaczonym w projekcie. Użyj jako źródła mediów zaznaczonych elementów (rozciągnij/zapętl, aby dopasować) Zastępuje źródło mediów w zaznaczonym w projekcie elemencie i rozciąga je (lub ściska), aby dopasować do długości tego elementu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 82
85 3 Nagrywanie w programie REAPER 3.32 Ustawianie akcji domyślnej Eksploratora mediów Na tej ilustracji widzisz meni Opcje w oknie Eksplorator mediów. Większość poleceń i opcji w tym menu nie wymaga dodatkowego komentarza, ale wymaga go opcja Akcja domyślna (dwukrotne kliknięcie lub klawisz Enter). Umożliwia ona określenie akcji wykonywanej dwukrotnym kliknięciem nazwy pliku mediów w oknie Eksplorator mediów. Można wybrać na przykład akcję Uruchom odsłuch, Wstaw media na zaznaczonej ścieżce lub Wstaw media na nowej ścieżce. W przypadku plików.rpp można również wybrać opcję Otwórz projekty na bieżącej karcie albo Otwórz projekt na nowej karcie. Umożliwia to otwarcie każdego pliku projektu w oknie Eksplorator mediów Importowanie wielu plików audio Pliki wave i inne pliki audio można importować za pomocą okna Eksplorator mediów bezpośrednio do projektu. Jeśli masz na przykład zestaw plików wave wyeksportowanych z innego programu, takiego jak Cubase lub Sonar, możesz zaimportować je wszystkie naraz i automatycznie utworzyć ścieżkę dla każdego z plików. Można również przeciągnąć pliki z okna Eksplorator mediów, a nawet z Eksploratora Windows. Poświęć trochę czasu na zbadanie opcji w obszarze Opcje > Preferencje> Media (nie Wygląd > Media). Ich zestawienie i objaśnienie zawiera rozdział 19. Warto zapoznać się przede wszystkim z opcjami dostępnymi podczas importowania wielu elementów multimedialnych Masz cztery opcje domyślnego sposobu działania w razie importowania więcej niż jednego elementu naraz: Wstawiaj na jednej ścieżce (przechodząc do przodu w czasie) wszystkie elementy są umieszczane, jeden za drugim, na tej samej ścieżce. Wstawiaj na różnych ścieżkach każdy element jest umieszczany na oddzielnej ścieżce, a wszystkie zaczynają się razem. Decyduj automatycznie jeśli pliki mają tę samą długość (rozmiar pliku), to zostaną umieszczone na oddzielnych ścieżkach, w przeciwnym razie zostaną wstawione kolejno na tej samej ścieżce. Pytaj użytkownika za każdym razem wyświetlony zostanie monit o wskazanie żądanego sposobu importu Importowanie części pliku audio Aby zaimportować część pliku audio do projektu, wykonaj tę procedurę: 1. Zaznacz plik w oknie Eksplorator mediów. 2. Kliknij i przeciągnij wzdłuż podglądu kształtu fali, aby zaznaczyć część, którą chcesz zaimportować. 3. Przeciągnij zaznaczony obszar do projektu albo kliknij prawym przyciskiem myszy i użyj menu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 83
86 Opcje menu kontekstowego są identyczne jak te w tabeli powyżej. Ponadto podczas przeciągania zaznaczonego obszaru można użyć klawiszy Ctrl+Alt w jednym z dwóch celów specjalnych: W razie przeciągania na ścieżkę w widoku aranżacji, w celu wyrenderowania zaznaczonego obszaru jako nowego, wstawionego na tę ścieżkę pliku, który można zapętlić. W razie przeciągania do pluginu samplera lub inne aplikacji, w celu wyeksportowania zaznaczonego obszaru z dopasowaniem tempa do samplera Importowanie plików MIDI Aby odsłuchać plik MIDI w oknie Eksplorator mediów, najpierw utwórz pustą ścieżkę w projekcie i wstaw instrument wirtualny lub syntezator do łańcucha efektów tej ścieżki. Można wówczas będzie zaznaczyć dowolny plik MIDI w oknie Eksplorator mediów i odsłuchać go. Można również zaznaczyć dowolną część pliku MIDI w celu zaimportowania: należy w tym celu użyć tej samej techniki, co powyżej. Kliknij plik prawym przyciskiem myszy, aby wybrać jedną z opcji wstawiania. W razie importowania pliku MIDI typu 1 do programu REAPER oferowana jest opcja rozdzielenia ścieżek lub zaimportowania pliku jako jednej ścieżki. Wyświetlany jest komunikat taki jak przedstawiony obok. Jeśli zaznaczysz opcję rozmieszczenia ścieżek, plik zostanie zaimportowany jako wiele oddzielnych ścieżek, po jednej dla każdego kanału. W przeciwnym razie materiał zostanie zaimportowany na różnych kanałach jednej ścieżki MIDI. Masz również opcję scalenia mapy temp pliku MIDI z mapą temp projektu. Dostępnych jest kilka metod umożliwiających następnie przypisanie tych ścieżek do syntezatora zewnętrznego w celu wysyłania danych (czyli odtworzenia dźwięków utworu). Oto jedna z propozycji: 1. Dodaj nową ścieżkę bezpośrednio nad pierwszą ze ścieżek MIDI. 2. Ustaw tę ścieżkę jako ścieżkę folderową ze wszystkimi ścieżkami MIDI zawartymi w folderze. 3. Wstaw syntezator (np. ReaSynth) do łańcucha efektów ścieżki folderowej. 4. Zapisz i odtwórz plik. Więcej informacji o folderach, ich tworzeniu, konfigurowaniu i używaniu zawiera rozdział Importowanie mediów z dysku CD Audio Za pomocą okna Eksplorator mediów można zaimportować do projektu materiał z dysku CD Audio (takiego, jaki można odtworzyć w odtwarzaczu dysków CD). Może to być na przykład wcześniej zgrany samodzielnie materiał audio albo materiał przekazany przez kogoś innego w celu uwzględnienia w projekcie. W celu użycia tej funkcji: 1. Włóż dysk CD Audio do napędu dysków CD komputera i zaczekaj, aż komputer odczyta dysk. 2. Wyświetl okno Eksplorator mediów, zaznacz pozycję Mój komputer w lewym okienku, a następnie w okienku głównym kliknij dwukrotnie literę dysku reprezentującą napęd dysków CD. 3. Zostanie wyświetlona zawartość dysku CD, podobnie jak przedstawiono wyżej. W podanym przykładzie napęd dysków CD na literę dysku X. 4. Aby odtworzyć (odsłuchać) jakikolwiek utwór z dysku CD, kliknij żądany utwór prawym przyciskiem myszy, a następnie z menu kontekstowego wybierz opcję odsłuchu (patrz wyżej). W zależności od oprogramowania znajdującego się na komputerze, menu może zawierać niżej również polecenia inne niż polecenia programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 84
87 3 Nagrywanie w programie REAPER 5. Aby wstawić zawartość utworu do projektu jako element multimedialny, kliknij ten utwór i wybierz jedno z pozostałych poleceń menu. Każde z tych poleceń działa w sposób opisany w sekcji Można ewentualnie kliknąć dwukrotnie element, aby wstawić go na aktualnie zaznaczoną ścieżkę albo przeciągnąć go na istniejącą lub nową ścieżkę Nagrywanie z pluginami efektowymi audio Efekty audio zazwyczaj dodaje się do ścieżki później w procesie produkcji, już po nagraniu materiału. Temat ten napomknięty był w rozdziale 2, a więcej informacji zawiera na przykład rozdział 14. Program REAPER umożliwia jednak dodawanie efektów do materiału w trakcie jego nagrywania, jeśli ktoś sobie tego życzy. Tej funkcji lepiej używać z rozwagą, ponieważ efekt jest znacznie łatwiej dodać niż po fakcie zniwelować. Procedura nagrywania z efektami jest następująca: 1. Uzbrój ścieżkę do nagrywania i wybierz w zwykły sposób wymagane urządzenie wejściowe audio lub MIDI. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk Uzbrój i z menu kontekstowego wybierz polecenie Wejściowy łańcuch efektów ścieżki. Wyświetlone zostanie okno Dodaj efekt do ścieżki. 3. Zaznacz żądany efekt i kliknij przycisk OK. Ustaw parametry efektu. 4. Dodaj inne efekty za pomocą przycisku Dodaj. 5. Zamknij okno efektów. 6. Odsłuchaj jak wszystko brzmi bez efektów i z efektami (patrz komentarz poniżej), a potem nagraj ścieżkę w zwykły sposób. Efekty umieszczane w łańcuchu wejściowym ścieżki obciążają zasoby tylko wówczas, gdy ścieżka jest uzbrojona i są one stosowane do elementu multimedialnego podczas nagrywania w sposób destrukcyjny. Prawdopodobnie przed nagraniem instrumentu lub głosu w ten sposób zechcesz je odsłuchać z efektami, aby prawidłowo ustawić parametry. W tym celu, nie wyłączając uzbrojenia ścieżki, włącz monitorowanie wejścia i słuchając materiału na żywo dostosuj parametry efektów. Monitorowanie wejścia zostało omówione w innych miejscach podręcznika, na przykład w sekcjach dotyczących nagrywania warstw i dogrywania Nagrywanie wyjścia ścieżki Wyjście ścieżki można nagrywać z kilku powodów. Może chodzić na przykład o nagranie sygnału z syntezatora zewnętrznego bezpośrednio na ścieżkę audio, jako plik wav lub podobny. Przykład postępowania: 1. Podłącz klawiaturę MIDI do komputera. 2. Utwórz nową ścieżkę. Nazwij ją i uzbrój do nagrywania. Włącz monitorowanie wejścia. 3. Wybierz polecenie Nagrywanie: wyjście, a następnie żądaną opcję. Zazwyczaj wybierzesz opcję mono, z kompensacją latencji. 4. Wybierz polecenie Wejście: MIDI, a następnie wybierz żądane urządzenie wejściowe. 5. Słuchając muzyki, dostosuj ustawienia, takie jak parametry syntezatora. 6. Wykonaj nagranie. 7. Zatrzymaj nagranie, gdy skończysz Nagrywanie samych efektów Możliwe jest nagranie samych efektów ścieżki. Może to być sygnał wyjściowy jednego efektu lub całego łańcucha efektów. Nagranie efektów daje wiele możliwości twórczych później, w fazie miksowania. Oto przykład: 1. W pliku projektu zaznacz ścieżkę FX Bus i uzbrój ją do nagrywania. 2. Możesz również podkręcić odbiory ścieżki, aby uzyskać dobry, silny sygnał podczas późniejszego odtwarzania można zawsze zmniejszyć głośność. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 85
88 3. Ustaw ścieżkę na monitorowanie wejścia i wybierz żądany Tryb nagrywania. Zazwyczaj wybierzesz opcje Wyjście, Stereo. 4. Odtwórz utwór, pilnując poziomu sygnału. 5. Cofnij do początku i kliknij przycisk nagrywania. 6. Zatrzymaj nagranie, gdy skończysz. Porada: po nagraniu zazwyczaj należy ustawić tryb pomijania efektów ścieżki. Warto jednak zostawić efekty w oknie efektów ścieżki, aby móc sprawdzić jak zostały uzyskane Nagrywanie z zewnętrznymi efektami sprzętowymi Program REAPER może nagrać ścieżkę z zewnętrznym efektem sprzętowym w sposób przypominający użycie urządzenia zewnętrznego jako insertu podczas nagrywania na konsolecie analogowej. Służy do tego plugin ReaInsert. Jeśli chcesz spróbować zrobić wszystko od początku, utwórz nowy plik projektu programu REAPER, wstaw ścieżkę i przygotuj urządzenie efektowe. Przykład 1. Podłącz nieużywane w inny sposób wyjście audio do wejścia urządzenia efektowego. Podłącz wyjście urządzenia efektowego do nieużywanego w inny sposób wejścia audio. 2. Utwórz nowy plik projektu programu REAPER i dodaj jedną ścieżkę audio. Nadaj tej ścieżce odpowiednią nazwę. Nagrajmy na przykład wokal z efektem. 3. Podłącz mikrofon do nieużywanego w inny sposób wejścia audio. Włącz urządzenie efektowe. 4. Uzbrój ścieżkę do nagrywania. 5. Wybierz urządzenie wejściowe (do którego podłączona jest linia lub mikrofon), wybierz polecenie Monitoruj wejście, wybierz opcję nagrywania wyjścia (na przykład mono, z kompensacją latencji), tak jak w sekcji Nagrywanie wyjścia ścieżki. 6. Teraz wyświetl okno efektów ścieżki i dodaj efekt VST:ReaInsert (patrz z prawej). 7. Wskaż wysyłki i powroty sprzętowe skonfigurowane w krokach 1 i Ustaw miks sygnału urządzenia efektowego na 100% nieobrobiony, a następnie kliknij przycisk Auto Detect. Umożliwi to programowi REAPER obliczenie wymaganej kompensacji opóźnienia. 9. Mając sygnał wyjściowy ścieżki na słuchawkach, ustaw żądane poziomy głośności i efektów, włącznie z miksem obrobionego/nieobrobionego sygnału efektu. 10. Gdy wszystko ustawisz, wykonaj nagranie. 11. Po zakończeniu nie zapomnij rozbroić ścieżkę i ustawić plugin ReaInsert w stan pomijania Ustawienia preferencji nagrywania Strona Nagrywanie w oknie Preferencje umożliwia określenie opcji sposobu działania programu REAPER podczas nagrywania. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 86
89 3 Nagrywanie w programie REAPER Dostępne są następujące opcje: Przewijania widoku ścieżki podczas nagrywania. Automatycznego odrzucania niekompletnych dubli w razie nagrania pełnej pętli. Wyświetlania podglądu szczytów sygnału elementów multimedialnych w trakcie nagrywania. Jest to przydatne do potwierdzenia, że sygnał jest nagrywany każdemu może się zdarzyć, że zapomni uzbroić jedną czy dwie ścieżki. Można również określić częstotliwość aktualizowania ekranu. Chwili budowania szczytów sygnałów nagrywanych elementów multimedialnych. Chwili dodawania nagranych mediów do projektu w razie nagrywania w pętli. Automatycznego wyświetlania całego panelu ścieżki (włącznie z miernikami VU) po uzbrojeniu ścieżki. Wyświetlania monitu o zapisanie plików po zatrzymaniu nagrywania. Jeśli opcja ta zostanie wyłączona, pliki będą zapisywane automatycznie Blokowania rozpoczęcia nagrywania, gdy nie jest uzbrojona żadna ścieżka. Opcję tę można wyłączyć w razie warstwowego nagrywania ścieżki (lub ścieżek), gdyż rozpoczęcie nagrywania jest wówczas wymagane dopiero w pewnym miejscu utworu. Elementów składowych nazw plików nagrań można stosować (lub nie) dowolne połączenie numeru ścieżki, nazwy ścieżki i sygnatury czasowej. Sprawdzania dostępności wolnego miejsca na dysku przed nagrywaniem oraz wyświetlania na pasku menu ilości wolnego miejsca na dysku i/lub lokalizacji nagrywania na dysku. Preferencje ścieżki dotyczące nagrywania Ustawienia domyślne ścieżki obejmują wiele opcji ułatwiających proces nagrywania. Ustawienia te znajdują się na stronie Projekt > Ustawienia domyślne ścieżki/wysyłki w oknie Opcje > Preferencje. Ustawienia dostępne na tej stronie określają: Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 87
90 Domyślny poziom wzmocnienia tłumika głośności ścieżki. Ustawienie kierowania sygnału wyjściowego do wysyłki głównej. Domyślną wysokość nowej ścieżki. Ustawienie automatycznego uzbrajania nowych ścieżek do nagrywania. Opcję konfiguracji nagrywania, określającą ustawienia domyślne menu kontekstowego Uzbrój. Dostępne są opcje domyślnego włączania monitorowania wejścia i określania ustawień domyślnych wejścia nagrywania. Domyślny tryb nagrywania nowych ścieżek. Należy zauważyć, że w obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd Mierniki VU/tłumiki znajdują się ustawienia decydujące o sposobie przedstawiania mierników VU ścieżek. Można na przykład wybrać ustawienie opcji Pokazuj wejście uzbrojonej ścieżki oraz Uwidocznij możliwość klikania wejścia tej ścieżki. Wyłączenie drugiej z tych opcji może zwiększyć czytelność wskazań mierników VU. Włączenie opcji Pokazuj skale w db na miernikach uzbrojonych ścieżek oraz Trwałe wskazania obcięcia sygnału ułatwiają monitorowanie poziomów szczytowych Nagrywanie w różnych formatach Program REAPER umożliwia stosowanie różnych formatów nagrań na różnych ścieżkach w tym samym pliku. Format domyślny każdej tworzonej nowej ścieżki określają ustawienia projektu. Aby je zmienić dla dowolnej ścieżki, kliknij jej miernik VU prawym przyciskiem myszy, a następnie wybierz z menu polecenie Ustawienia nagrywania ścieżki. Można wybrać dowolny z formatów: WAV, AIFF, Monkey s Audio, FLAC, MP3, OGG Vorbis lub WavPack lossless compressor. Wyświetlone zostaną opcje odpowiednie do wybranego formatu Lista kontrolna nagrywania audio w programie REAPER Poniższa lista kontrolna stanowi jedynie pouczający przykład. W niektórych przypadkach można zmienić sugerowaną kolejność (np. włączyć komputer i uruchomić program REAPER przed podłączeniem mikrofonu i przewodów). W innych przypadkach kolejność jest istotna (np. mikrofon należy zawsze podłączać do przedwzmacniacza przed włączeniem zasilania fantomowego). W razie wątpliwości zachowuj poniższą kolejność. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 88
91 3 Nagrywanie w programie REAPER Element Komentarz Przygotowanie Ustaw cały potrzeby sprzęt nagraniowy (mikrofony, statywy itd.). Ustaw maksymalne wyciszenie wszystkich tłumików i pokręteł wzmocnienia w mikserze i/lub urządzeniu dźwiękowym. Wyłącz zasilanie fantomowe (jeśli dostępne). Podłącz wszystko, co ma być podłączone (np. przewody mikrofonowe do miksera lub urządzenia dźwiękowego). Włącz sprzęt, ale sprawdź, czy głośniki nie grają zbyt głośno. Podłącz słuchawki do wzmacniacza słuchawkowego lub urządzenia dźwiękowego. Jeśli potrzebne jest zasilanie fantomowe (mikrofonu pojemnościowego), włącz je. Włącz komputer i zaczekaj na uruchomienie systemu Windows. Otwórz program REAPER i żądany plik projektu. Zapisz plik. Sprawdź format nagrywania i ustawienia np. 24-bitowy, WAV, Hz. Czy w przypadku danej ścieżki wymagany jest inny format? Ustaw tryb nagrywania Normalny. Nazwana i uzbrojona do nagrywania? Monitorowanie wejścia ścieżki włączone czy wyłączone? Użyj funkcji bezpośredniego monitorowania wejścia karty dźwiękowej, jeśli funkcja ta jest dostępna programowi REAPER w preferencjach. Wejście nagrywania wybrane? Wybrano właściwy kanał wejściowy? Zacznij od niskich i stopniowo zwiększaj. Nagraj małą próbkę, aby sprawdzić poziomy: przykłady obok pokazują zbyt niski, zbyt wysoki i mniej więcej właściwy poziom. Lepszy jest poziom zbyt niski niż zbyt wysoki. Naciskaj klawisze Ctrl+R, aby uruchomić/zakończyć nagrywanie. Zapisz nagrane elementy multimedialne. Naciśnij klawisze Ctrl+S, aby zapisać plik projektu. Rozbrój ścieżki przed odsłuchaniem nagrań w celu ich oceny. W szczególności, jeśli słuchasz na słuchawkach, wyłącz monitorowanie wejścia (lub ścisz tłumiki i pokrętła wzmocnienia w urządzeniu wejściowym), aby odciąć dźwięki otoczenia. Komputer Ustawienia projektu Ustawienia ścieżki Sprawdzenie poziomów nagrywania Nagrywanie Ocena 3.45 Nagrywanie audio strumieniowego z Internetu Za pomocą programu REAPER możesz nagrać strumień audio z Internetu. Zanim to zrobisz upewnij się, że nie łamiesz żadnych praw autorskich czy zakazów licencyjnych. Dokładna metoda zależy od konfiguracji sprzętowej, w tym karty dźwiękowej. Zmianę ustawień karty dźwiękowej umożliwia zwykle jej oprogramowanie. Może ono mieć swoją ikonę w oknie Panel sterowania systemu Windows. Jeśli nie wiesz, jak do niego przejść, możesz kliknąć przycisk Start, polecenie Uruchom, a następnie wpisać sndvol32 r i nacisnąć klawisz Enter. Następnie wykonaj poniższe kroki ogólne. 1. Otwórz oprogramowanie sterujące karty dźwiękowej i zmodyfikuj jej ustawienia, aby wybrać żądaną opcję. Zazwyczaj należy tymczasowo wyłączyć wejście sygnału z wszystkich innych źródeł (mikrofonu, wejścia liniowego itd.). 2. Otwórz przeglądarkę internetową i przejdź do strony zawierającej to, co chcesz nagrać. 3. Otwórz program REAPER, utwórz nowy plik projektu i dodaj ścieżkę. 4. Następny krok może wymagać eksperymentowania. W zależności od sprzętu, na ekranie Opcje > Preferencje > Audio > Urządzenia konieczna może być zmiana ustawienia na opcję Direct Sound. Ilustracja przedstawia przykład. Ustawienia te mogą nie być optymalnymi dla danego systemu. 5. Uzbrój ścieżkę do nagrywania i wybierz właściwe wejście. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 89
92 6. Naciśnij klawisze Ctrl+R, aby uruchomić nagrywanie. W przeglądarce internetowej włącz odtwarzanie tego, co chcesz nagrać. Gdy skończysz, zatrzymaj nagrywanie i zapisz pracę. Uwaga! Po zakończeniu nagrywania nie zapomnij przywrócić poprzednich ustawień w oprogramowaniu sterującym karty dźwiękowej i preferencjach urządzenia audio w programie REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 90
93 4 Podstawy aranżacji projektu 4 Podstawy aranżacji projektu 4.1 Zarządzanie ścieżkami W sekcji 2 przedstawiliśmy pewne zupełnie podstawowe funkcje zarządzania programu REAPER, takie jak Głośność, Panorama, Wycisz i Solo. W tej sekcji przyjrzymy się dokładniej tym funkcjom i przedstawimy kilka innych, takich jak funkcje przenoszenia i zmiany nazw ścieżek, folderów ścieżek i grupowanie parametrów ścieżek. Wiele poleceń i akcji zarządzania ścieżkami dostępnych jest w menu wyświetlanym po kliknięciu numeru ścieżki prawym przyciskiem myszy. Widać je na ilustracji (z prawej). Pamiętaj, że klawiszami Ctrl+Z można zawsze cofnąć ostatnią akcję. Funkcje cofania programu REAPER są szczegółowo opisane dalej w tej sekcji. Porada: przed kontynuacją możesz otworzyć plik projektu All Through The Night.RPP i zapisać go pod nową nazwą, na przykład All Through The Night EDITS.RPP. Umożliwi ci to beztroskie eksperymentowanie z pewnymi koncepcjami przedstawionymi w tej sekcji. Podstawowe zarządzanie ścieżkami Zadania zarządzania ścieżkami można wykonywać przy użyciu wielu technik. Zadanie Metoda Przeniesienie ścieżki w górę lub w dół Kliknij numer ścieżki, kliknij i przeciągnij ścieżkę w górę lub dół listy ścieżek, a następnie zwolnij przycisk myszy. Elementy multimedialne zostaną przeniesione wraz ze ścieżką. Przeniesienie dwóch lub więcej sąsiadujących ścieżek w górę lub w dół Kliknij numer pierwszej ścieżki i przytrzymując klawisz Shift kliknij numer ostatniej żądanej ścieżki. Następnie przeciągnij ścieżki w górę lub w dół. Wszystkie elementy multimedialne zostaną przeniesione wraz ze ścieżkami. Usunięcie ścieżki Kliknij w pobliżu numeru ścieżki, a następnie naciśnij klawisz Delete albo kliknij prawy przycisk myszy i wybierz polecenie Usuń ścieżki. Wraz ze ścieżką usuwane są wszystkie zawarte na niej elementy multimedialne. Usunięcie dwóch lub więcej ścieżek Przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij żądane ścieżki, a następnie naciśnij klawisz Delete albo kliknij prawy przycisk myszy i wybierz polecenie Usuń ścieżki. Wraz ze ścieżkami usuwane są wszystkie zawarte na nich elementy multimedialne. Skopiowanie ścieżki jako następnej ścieżki Kliknij prawym przyciskiem myszy numer żądanej ścieżki i wybierz polecenie Zduplikuj ścieżki. Wraz ze ścieżką duplikowane są wszystkie zawarte na niej elementy multimedialne. Aby zrobić to samo z więcej niż jedną ścieżką, najpierw zaznacz żądane ścieżki. Skopiowanie ścieżki w określone miejsce Kliknij numer żądanej ścieżki. Naciśnij klawisze Ctrl+C. Przejdź do żądanego miejsca i naciśnij klawisze Ctrl+V. Wraz ze ścieżkami zduplikowane zostaną wszystkie zawarte na nich elementy multimedialne. Aby zrobić to samo z więcej niż jedną ścieżką, najpierw zaznacz żądane ścieżki. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 91
94 Wyświetlenie ścieżki głównej w widoku ścieżki Kliknij prawym przyciskiem myszy gdziekolwiek w okienku ścieżek pod ostatnią ścieżką. Wybierz polecenie Pokaż ścieżkę główną albo przełącz stan jej wyświetlania klawiszami Ctrl+Alt+M. Poszerzanie/zwężanie okienka ścieżek Kliknij krawędź okienka ścieżek od strony obszaru aranżacji i przeciągnij ją w prawo lub w lewo. W miarę zwężania okienka ścieżek niektóre elementy sterujące mogą znikać z widoku, a suwaki mogą się zmieniać w pokrętła. 4.2 Modyfikatory sterowania ścieżki Podczas odsłuchu ścieżek używane są przede wszystkim cztery elementy sterujące: Głośność, Panorama, Wycisz i Solo. Elementy te opisano pobieżnie w rozdziale 2. Na tej ilustracji widać również element sterujący Szerokość. Jest on wyświetlany jedynie w przypadku wybrania zasady panoramy stereo (z menu wyświetlanego po kliknięciu tłumika panoramy prawym przyciskiem myszy). Mowa o tym będzie w rozdziałach 10 i 11. Domyślnie tłumiki głośności i panoramy sterują wyjściem audio. Aby używać ich do sterowania danymi na kanałach MIDI ścieżek, najpierw zaznacz żądane ścieżki, potem kliknij prawym przyciskiem myszy numer jednej ze ścieżek i wybierz polecenie Elementy sterujące ścieżki MIDI, a następnie wybierz jedną z opcji Powiąż głośność/panoramę (patrz rozdział 12). Sterowanie głośnością i panoramą Klawisz modyfikatora z tłumikiem głośności z pokrętłem panoramy Alt Po zwolnieniu przycisku myszy tłumik powraca w oryginalne położenie. Po zwolnieniu przycisku myszy tłumik powraca w oryginalne położenie. Ctrl+Shift Gdy zaznaczona jest więcej niż jedna ścieżka, akcja ma wpływ tylko na bieżącą ścieżkę. Gdy zaznaczona jest więcej niż jedna ścieżka, akcja ma wpływ tylko na bieżącą ścieżkę. Ctrl Zwiększa precyzję sterowania poziomem tłumika. Zwiększa precyzję sterowania poziomem tłumika. Dwukrotne kliknięcie Wyzerowanie. Wyśrodkowanie. Sterowanie wyciszeniem i solo Klawisz modyfikatora z przyciskiem Wycisz z przyciskiem Solo Shift Gdy zaznaczona jest więcej niż jedna ścieżka, przełączany jest stan tylko bieżącej ścieżki. Gdy zaznaczona jest więcej niż jedna ścieżka, przełączany jest stan tylko bieżącej ścieżki. Ctrl Czyści wszystkie wyciszenia. Czyści wszystkie solo. Alt Wyłącza wyciszenie zaznaczonych ścieżek, wycisza wszystkie pozostałe. Włącza solo tylko zaznaczonych ścieżek, wyklucza sygnał z wszelkich wysyłek. Ctrl+Alt Wycisza zaznaczone ścieżki, wyłącza wyciszenie wszystkich pozostałych. Włącza solo zaznaczonych ścieżek, wyłącza solo wszystkich pozostałych. Ctrl+Shift Nie ma zastosowania Przełącza tryb blokady solo dla zaznaczonych ścieżek. Dodatkowe informacje znajdziesz poniżej. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 92
95 4 Podstawy aranżacji projektu Blokada solo Funkcji blokady solo można użyć w celu odtwarzania ścieżki nawet w razie włączenia solo innych ścieżek. Menu kontekstowe przycisków Wycisz i Solo Powyższe opcje są również dostępne w menu wyświetlanych po kliknięciu prawym przyciskiem myszy przycisków Wycisz lub Solo. Menu te przedstawiają ilustracje po prawej stronie. Polecenia można stosować do jednej ścieżki lub wielu zaznaczonych ścieżek. Zbiorcze wyciszanie/solo ścieżek Aby włączyć wyciszenie lub solo wielu ścieżek w jednej akcji, kliknij i przeciągnij w okienku ścieżek od przycisku wyciszenia lub solo pierwszej ścieżki do tegoż przycisku ostatniej ścieżki, a potem zwolnij przycisk myszy. Powtórz tę akcję, aby wyłączyć wyciszenie/solo ścieżek. Tłumiki głośności i panoramy Kliknięcie tłumika głośności dowolnej ścieżki lub folderu prawym przyciskiem myszy otworzy okno z tłumikami głośności i panoramy zarówno ścieżki, jak i wszystkich wysyłek i odbiorów ścieżki. Ilustracja przedstawia przykład. Kliknięcie tłumika panoramy prawym przyciskiem myszy otwiera okno umożliwiające zmianę zasady panoramy danej ścieżki. Temat ten został omówiony w rozdziale 2. Porada: domyślnie dwukrotne kliknięcie numeru ścieżki w panelu sterowania ścieżki powoduje zaznaczenie wszystkich elementów multimedialnych znajdujących się na tej ścieżce. Tę akcję domyślną można zmienić na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. Dodatkowe informacje na temat dostosowywania modyfikatorów myszy zawiera rozdział Solo in front Funkcja Solo in front umożliwia ciche odtwarzanie reszty projektu w tle po włączeniu solo wybranych ścieżek. Stan włączenia tej funkcji można przełączać poleceniem Opcje > Solo In Front. Poziom głośności odtwarzania ścieżek w tle można określić na stronie Opcje > Preferencje > Audio. Należy zauważyć, że ustawienie to (w powyższym przykładzie równe 18 db) określa liczbę decybeli, o którą miks w tle jest ściszany. To znaczy, że im wyższa wartość ustawienia, tym ciszej odtwarzany jest miks w tle i na odwrót. 4.4 Wyszukiwanie ustawień w oknie Preferencje Znasz już niektóre ustawienia preferencji programu REAPER. Sprawdzaliśmy już na przykład ustawienia preferencji w obszarach Audio, Urządzenie, Urządzenia MIDI, Nagrywanie oraz Projekt. Im dłużej pracujesz w Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 93
96 programie REAPER, tym więcej ustawień preferencji odkrywasz. Jest ich tak wiele, że czasami trudno jest zapamiętać, na której stronie znajduje się żądane ustawienie. Można wówczas skorzystać z pola tekstowego i przycisku Znajdź u dołu okna Preferencje. Wprowadź w tym polu szukane słowo lub wyrażenie i kliknij przycisk Znajdź, aby przejść do pierwszego wystąpienia wyszukiwanego tekstu. Każde kliknięcie przycisku Znajdź przenosi do następnego wystąpienia wyszukiwanego tekstu. Wyszukiwany tekst jest zaznaczany kolorem. W tym przykładzie wyszukiwanie słowa sends spowodowało wyświetlenie informacji o różnych opcjach ustawień domyślnych parametrów nowo tworzonych wysyłek ścieżki. Porada: domyślnie dwukrotne kliknięcie numeru ścieżki powoduje zaznaczenie wszystkich elementów multimedialnych znajdujących się na tej ścieżce. Można zmienić tę akcję i/lub dodać własne modyfikatory myszy, korzystając ze strony preferencji Sposób działania podczas edycji > Modyfikatory myszy. Można na przykład przypisać skrótowi Alt+dwukrotne kliknięcie akcję Widok:Przełącz powiększenie ścieżki na maksymalną wysokość. Instrukcje dostosowywania modyfikatorów myszy zawiera rozdział Kolory ścieżek Oprócz umieszczania ścieżek w folderach, można używać kolorów w celu ułatwienia sobie identyfikacji relacji między różnymi ścieżkami. Zaznacz żądane ścieżki w okienku ścieżek, a następnie kliknij prawym przyciskiem myszy, wybierz polecenie Niestandardowe kolory ścieżek, a następnie użyj dowolnego polecenia dostępnego w podmenu: Polecenie Efekt Ustaw niestandardowy kolor ścieżek... Otwiera okno dialogowe wyboru kolorów, w którym możesz wybrać żądany kolor elementów multimedialnych znajdujących się na ścieżce. Ustaw losowe kolory ścieżek Ustawia inny, losowo wybrany kolor elementów multimedialnych każdej z zaznaczonych ścieżek. Ustaw jeden losowy kolor ścieżek Ustawia ten sam, losowo wybrany kolor elementów multimedialnych wszystkich zaznaczonych ścieżek. Ustaw domyślny kolor ścieżek Przywraca kolor ścieżki domyślny w bieżącym motywie kolorystycznym. Ilustracja (z prawej) przedstawia przykład użycia okna Kolory (wyświetlanego po wybraniu polecenia Ustaw niestandardowy kolor ścieżek) do określenia różnych kolorów dla różnych ścieżek i grup ścieżek. Na stronie Wygląd w oknie Opcje > Preferencje można za pomocą opcji w obszarze Panel sterowania ścieżki zastosować żądane kolory tła etykiet ścieżek, tła panelu sterowania ścieżki lub jedne i drugie. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 94
97 4 Podstawy aranżacji projektu Sposób wyświetlania kolorów elementów multimedialnych znajdujących się na ścieżce zależy od opcji wybranych na stronie Wygląd > Media w oknie Preferencje. Można wybrać opcję podbarwiania szczytów i/lub tła kształtów fali. Można także ustawić intensywność koloru (od 0 do 4) zaznaczonych i niezaznaczonych ścieżek. Dodatkowe szczegóły na temat tych i innych opcji w obszarze Wygląd przedstawia rozdział Motywy kolorystyczne Program REAPER oferuje obsługę motywów kolorystycznych, za pomocą których można zmienić sposób prezentacji projektów. Aby wybrać motyw, użyj polecenia Opcje > Motywy. W obszarze Wygląd > Edytor motywu w oknie Preferencje możesz zmodyfikować kolory i inne cechy motywu. Dodatkowe szczegóły zawierają rozdziały 10 i 11. Ponadto zatrzęsienie kompletnych motywów znajdziesz na stronie REAPER stash. Można je pobrać bezpłatnie pod adresem stash.reaper.fm Dodatkowe motywy znajdziesz również na forach użytkowników programu REAPER. 4.7 Ikony ścieżek Do ścieżek można dodać ikony. Można przeciągnąć własne pliki.png lub.jpg z Eksploratora Windows i upuścić na dowolną ścieżkę w okienku ścieżek albo kliknąć numer ścieżki prawym przyciskiem myszy i wybrać polecenie Niestandardowe ikony ścieżek, a następnie Ustaw ikonę ścieżki z menu ścieżki, aby użyć jednej z ikon dostępnych w programie REAPER. Otwarte zostanie wówczas okno dialogowe Załaduj zasoby grafiki, w którym można zaznaczyć plik i kliknąć przycisk Otwórz. Przykład przedstawia przykład projektu, w którym stosowane są ikony ścieżek. Pamiętaj, że jeśli utworzysz szablon ścieżki ze ścieżki mającej ikonę, ikona ta zostanie zapisana w szablonie. Aby wyświetlić te ikony także w mikserze, otwórz mikser, wyświetl jego menu i wybierz opcję Pokaż ikony ścieżek w mikserze. Aby usunąć ikony ze ścieżek, zaznacz żądane ścieżki (w okienku ścieżek lub w mikserze), a następnie kliknij prawym przyciskiem myszy ikonę dowolnej zaznaczonej ścieżki i wybierz z menu polecenie Usuń ikonę ścieżki. Jeśli nie chcesz używać ikon dostępnych w programie REAPER lub nie możesz znaleźć żądanej ikony, dodatkowe zestawy ikon ścieżek można pobrać na stronie REAPER stash pod adresem stash.reaper.fm 4.8 Monitorowanie na słuchawkach Do odsłuchu i oceny różnych nagranych elementów zalecane jest stosowanie monitorów (głośników) w studiu lub reżyserni. Czasem używa się jednak słuchawek, na przykład w celu skupienia się na szczegółach konkretnej ścieżki czy elementu multimedialnego. Przyjmijmy, że masz kartę dźwiękową obsługującą wiele wyjść i wypróbujmy pewną sztuczkę. 1. Przypisz aliasy wyjść wyjściom (instrukcje podano w rozdziale 1). 2. Wyświetl macierz routingu i przypisz wyjście ścieżki głównej do głośników w reżyserni. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 95
98 3. Włóż słuchawki. 4. Odtwarzając utwór, kliknij odpowiednie komórki w macierzy routingu, aby skierować żądaną ścieżkę także na słuchawki. Można oczywiście zmieniać te ścieżki lub dodawać ich tyle, ile trzeba naraz. W przykładzie (powyżej) cały miks (ze ścieżki głównej) jest odsłuchiwany na głośnikach głównych, a tylko ścieżka 1 Vox jest odsłuchiwana również na słuchawkach. Pamiętaj, że możesz kliknąć tę komórkę siatki prawym przyciskiem myszy, aby wyświetlić elementy sterujące (np. Głośność) wysyłki. Może to być również przydatna technika, w razie pracy z muzykiem, który chce posłuchać swojej ścieżki, podczas gdy miksujesz! Podczas miksowania można wyłączyć wyświetlanie zbędnych informacji o routingu. Czasem potrzebna jest tylko bardzo uproszczona macierz routingu. Jeśli na przykład skupiasz się tylko na miksowaniu, nie musisz widzieć przypisania wejść. Kliknięcie prawym przyciskiem myszy w obszarze tła umożliwia dostosowanie wyświetlania. W tym przykładzie wyświetlanie zostało uproszczone usunięciem zaznaczenia opcji Pokaż sprzęt audio jako źródła. Jeśli zainstalowany został sterownik ReaRoute, można również wyłączyć opcje Pokaż ReaRoute jako docelowe i Pokaż ReaRoute jako źródła. 4.9 Tworzenie miksu słuchawkowego Jeśli karta dźwiękowa ma co najmniej dwie pary wyjść, proces monitorowania na słuchawkach można ułatwić i uprościć, tworząc miks słuchawkowy. W tym celu: 1. Podłącz słuchawki do wzmacniacza słuchawkowego, a wzmacniacz słuchawkowy do jednej pary wyjść. 2. Utwórz nową ścieżkę i nazwij ją Headphone Mix. Utwórz wysyłki do tej ścieżki na wszystkich ścieżkach, które chcesz monitorować za pomocą miksu słuchawkowego. 3. Wybierz polecenie Opcje > Preferencje, przejdź do sekcji Ogólne, a następnie kliknij przycisk Zaawansowane ustawienia UI/systemowe. Włącz opcję Zezwalaj na pozostawianie otwartych okien obwiedni ścieżek/routingu. 4. Kliknij przycisk OK i jeszcze raz OK, aby zamknąć okno Preferencje. 5. Zaznacz ścieżkę Headphone Mix i kliknij przycisk IO, aby otworzyć okno routingu We/Wy. Dodaj Wyjście sprzętowe audio do par wyjść, do których podłączony jest wzmacniacz słuchawkowy. Wyłącz opcję Wysyłka główna/nadrzędna dla tej ścieżki. 6. Możesz teraz sterować miksem słuchawkowym za pomocą tłumików panoramy i głośności oraz przycisków Wycisz. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 96
99 4 Podstawy aranżacji projektu 4.10 Wyświetlanie linii siatki W programie REAPER można wybrać, czy w projektach są wyświetlane linie siatki. Jeśli wybierzesz wyświetlanie linii siatki, kilka opcji umożliwi określenie sposobu ich wyświetlania. W tej sekcji przyjrzymy się trzem przykładom używania linii siatki. Wyświetlanie linii siatki włącza/wyłącza przycisk Siatka na pasku narzędzi, polecenie Opcje > Przyciąganie/siatka > Pokaż siatkę albo skrót klawiszowy Alt+G. Aby przejść do ustawień linii siatki, kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk Siatka, wybierz polecenie Opcje > Przyciąganie/siatka > Ustawienia przyciągania/siatki albo naciśnij klawisze Alt+L. Poniższe przykłady ilustrują efekty różnych kombinacji opcji ustawień siatki. Są to również opcje wyświetlania linii znaczników. Znaczniki omówimy w rozdziale 8. Pokazywanie siatki wyłączone. Pokazywanie siatki włączone. Odstęp 1 uderzenia, minimum 20 pikseli. Linie siatki przez elementy, linie znaczników nad elementami. Opcja kropkowanych linii siatki niezaznaczona. Pokazywanie siatki włączone. Odstęp 1 uderzenia, minimum 5 pikseli. Linie siatki pod elementami, linie znaczników nad elementami. Opcja kropkowanych linii siatki zaznaczona. Pokazywanie siatki włączone. Odstęp 1 uderzenia, minimum 5 pikseli. Linie siatki nad elementami, linie znaczników pod elementami. Opcja kropkowanych linii siatki zaznaczona. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 97
100 Dalej w tym podręczniku (w rozdziałach 5 i 6) dowiesz się, jak używać ustawień linii siatki w celu automatycznego przyciągania różnych obiektów i elementów w żądane położenie Wysyłki, szyny, submiksy i foldery Jak już wiesz, każda ścieżka w projektach ma wyjście audio kierowane domyślnie do ścieżki głównej, a z niej sygnał audio jest kierowany do preferowanych urządzeń wyjściowych, takich jak głośniki lub słuchawki. Przepływ sygnału w programie REAPER można przedstawić jak na pierwszym schemacie z prawej strony, pokazującym prosty projekt, zawierający tylko trzy ścieżki. W rozdziale 2 omawialiśmy użycie ścieżki jako szyny efektu, na przykład w celu dodania tego samego pogłosu do kilku ścieżek. Przepływ sygnału w tym przypadku przedstawia drugi z dwóch schematów (poniżej, po prawej). Utworzone na każdej ścieżce wysyłki przenoszą sygnały do ścieżki szyny, tam stosowany jest efekt, a następnie przetworzony (obrobiony) sygnał jest wysyłany do ścieżki głównej. Zarazem, o ile opcja Wysyłka główna/nadrzędna pozostaje włączona, nieobrobiony sygnał każdej ścieżki również jest wysyłany bezpośrednio do ścieżki głównej. Na ścieżce głównej sygnał nieobrobiony jest miksowany z sygnałem obrobionym (z szyny efektu), a następnie kierowany jest do głośników i/lub słuchawek. W tych dwóch przykładowych modelach stosowany jest routing dostępny w każdym programie DAW. Zaraz wkroczymy jednak na teren, na którym program REAPER może znacznie się różnić od wszelkich innych tego typu programów. Związane jest to z możliwościami tworzenia i używania submiksów. W większości programów, aby utworzyć submiks (np. różnych ścieżek perkusji albo harmonii wokalnych), trzeba utworzyć szynę, dodać wysyłki z każdej ścieżki uwzględnianej w submiksie, a następnie wyłączyć na tych ścieżkach bezpośrednią wysyłkę do ścieżki głównej. Tej samej metody można użyć również w programie REAPER. Przytrzymując klawisz Alt i klikając przycisk IO ścieżki włączysz lub wyłączysz bezpośrednią wysyłkę do ścieżki głównej. Jeśli wysyłka sygnału ścieżki do ścieżki głównej jest włączona, widać to na panelu sterowania ścieżki. Jeśli jest wyłączona, słowo Master jest przyciemnione. Widać to na obrazku po lewej stronie. W pierwszym (górnym) przykładzie wyjście ze ścieżki na ścieżkę główną jest włączone. W drugim (dolnym) przykładzie wyjście na ścieżkę główną zostało wyłączone. Sprytniejszą i potencjalnie znacznie bardziej interesującą metodą tworzenia submiksu jest jednak użycie folderów (zwanych również folderami ścieżek). Najpierw zapoznajmy się z koncepcją. Ścieżkę folderową tworzy się tak jak każdą inną ścieżkę. Następnie program REAPER trzeba poinstruować, że ma ją traktować jako ścieżkę folderową i to już właściwie wszystko. Masz swój submiks (jak na przykładzie z prawej). Bezpośrednie wyjście sygnału do ścieżki głównej Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 98
101 4 Podstawy aranżacji projektu ze znajdujących się w folderze ścieżek podrzędnych jest automatycznie wyłączone. Sygnał jest przekazywany przez folder. Nie wyłączaj ręcznie wysyłki do ścieżki głównej/nadrzędnej na ścieżkach podrzędnych w folderze, bo sygnał nie będzie wówczas kierowany z nich do folderu (ścieżki głównej). Każda operacja dotycząca folderu dotyczyć będzie całego submiksu. Jeśli na przykład zmienisz głośność folderu, zmieniona zostanie głośność całego submiksu. Jeśli dodasz do folderu efekt taki jak kompresor, efekt ten zostanie zastosowany do submiksu. Zanim przejdziemy do kwestii konfigurowania folderu i jego ścieżek podrzędnych, przyjrzyjmy się jeszcze jednemu scenariuszowi. Jeśli nawet masz folder zawierający submiks innych ścieżek, możesz nadal użyć szyn dla samego folderu lub poszczególnych ścieżek znajdujących się w folderze (patrz z prawej). W tym przypadku nasz folder (submiks) składa się z tych samych trzech ścieżek, co wcześniej. Dodatkowo utworzona została jednak wysyłka z folderu do szyny efektów, na przykład w celu dodania pogłosu do submiksu. Wkrótce zobaczymy przykład zastosowania. Są trzy typy wysyłek Za tłumikiem (za panoramą), Przed tłumikiem (za efektami) i Przed efektami. Ich opis zawiera rozdział 15, a schematy przepływu znajdują się na końcu rozdziału 5. Tymczasem pozostawmy opcję domyślną, Za tłumikiem (za panoramą) Podstawy folderów ścieżek Gdy folder zawiera kilka ścieżek, konieczne jest zwykle używanie zarówno elementów sterujących poszczególnych ścieżek, jak i elementów sterujących folderu. Można na przykład użyć tłumików głośności poszczególnych ścieżek w folderze, aby ustawić ich poziomy głośności w submiksie. Następnie można użyć tłumika głośności folderu, aby ustawić ogólną łączną głośność submiksu ścieżek znajdujących się w folderze. Również przyciski Wycisz i Solo folderu dotyczą całego folderu. Można jednak oczywiście włączać wyciszenie i solo poszczególnych ścieżek. Na przykładowej ilustracji (z prawej) widać folder o nazwie Instruments, zawierający trzy ścieżki. Blade szczyty widoczne na pasie folderu w widoku aranżacji reprezentują łączną zawartość ścieżek podrzędnych folderu. Funkcję tę można wyłączyć na stronie Opcje > Preferencje > Wygląd > Szczyty sygnału/kształty fali. Zwróć uwagę na ikonki pod numerem każdej ścieżki w jej panelu sterowania. Wskazują one stan ścieżki jako folderu lub jego elementu. Może to być jeden z czterech stanów: Zwykła ścieżka najwyższego poziomu (ustawienie domyślne). Wyświetlana jest blada ikona folderu. Najedź myszą na tę ikonę, a zmieni się w znak +. Ścieżka folderowa. Jak powyżej na ścieżce Instruments, wskazuje ją wyraźniejsza ikona folderu. Najedź myszą na tę ikonę, a zmieni się w znak X (patrz z prawej). Ścieżka podrzędna w folderze. Ścieżka jest zagnieżdżona i wyświetlana z bladą ikoną folderu. Najedź myszą na tę ikonę, a zmieni się w znak + (patrz poniżej z prawej). Ostatnia ścieżka w folderze. Wyświetlana jest ikona folder, a ścieżka jest zagnieżdżona. Najedź myszą na tę ikonę, a wyświetlona zostanie strzałka skierowana w dół. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 99
102 Klikając tę ikonę, można zmienić stan ścieżki. Poprzyjmy to przykładem. 7. Otwórz plik All Through the Night.RPP i zapisz go jako All Through the Night Folder.RPP 8. Upewnij się, że ścieżka Vox jest ścieżką nr 1, ścieżka Gtr Body ma numer 2, ścieżka Gtr Neck ma numer 3, a ścieżka Bouzouki ma numer Zaznacz ścieżkę 1. Naciśnij klawisze Ctrl+T, aby wstawić nową ścieżkę pod ścieżką 1. Nowa ścieżka stanie się ścieżką 2. Nadaj tej ścieżce nazwę Instruments. 10. Kliknij raz przycisk folderu tej ścieżki. Zauważ, że stała się folderem, a ścieżki pod nią są wyświetlane z wcięciem. 11. Chcemy, żeby ścieżka Bouzouki była ostatnią ścieżką w tym folderze. W tym celu kliknij jej ikonę folderu dwa razy. Dostosuj panoramę trzech ścieżek podrzędnych. 12. Aby zilustrować punkt, zaznacz ścieżkę Bouzouki i naciśnij klawisze Ctrl+T. Zostanie dodana nowa ścieżka na zewnątrz folderu. 13. Nazwij tę ścieżkę Reverb i wstaw plugin ReaVerbate do jej łańcucha efektów. Przeciągnij przycisk IO ścieżki Vox, a następnie przycisk IO folderu Instruments na ścieżkę Reverb. Utworzysz w ten sposób dwie wysyłki. 14. Zmniejsz głośność ścieżki Reverb do około 10,0 db (patrz z prawej) i zapisz plik. 15. Odtwórz plik. Poeksperymentuj z różnymi elementami sterującymi folderu. Na przykład wycisz folder, aby wyciszyć wszystkie instrumenty. Włącz solo folderu, aby włączyć solo wszystkich instrumentów. Dostosuj głośność, aby zmienić ogólną głośność submiksu instrumentów. Aby zmienić folder w zwykłą ścieżkę, klikaj ikonę folderu, aby zmieniać różne opcje stanu ścieżki i wybierz żądaną opcję Zarządzanie folderami metodą przeciągania i upuszczania Inną metodą tworzenia folderów jest metoda przeciągania i upuszczania. Identyfikujesz ścieżkę folderową i jej ścieżki podrzędne, a potem przeciągasz ścieżki podrzędne do folderu. Gdy wiesz, co robisz, ta metoda jest szybsza, choć na początku wydać się może trudna. Proces przedstawiono poniżej. Oto ten sam plik projektu, co wcześniej (ale ścieżka Reverb została już dodana). Zaznaczone zostały trzy ścieżki i zaczęliśmy je przeciągać. Zauważ gruby poziomy pasek nad pierwszą z tych ścieżek na całej szerokości okienka ścieżek. Powoli i ostrożnie przeciągnij ścieżki nieco wyżej, a zauważysz, że poziomy pasek ma niewielkie wcięcie. Zwolnij przycisk myszy, aby umieścić trzy ścieżki w nowo utworzonym folderze Instruments jako jego ścieżki podrzędne (patrz niżej). Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 100
103 4 Podstawy aranżacji projektu Jeśli teraz najedziesz myszą nad ikonę folderu na ścieżce Bouzouki, zobaczysz etykietę potwierdzającą, że jest to ostatnia ścieżka w folderze. Metodą przeciągania i upuszczania można również dodawać ścieżki do istniejącego folderu, oraz/lub usuwać je. Technika ta wymaga jednak nabrania pewnej wprawy. Eksperymentuj do woli, choćby teraz. Zauważ małą strzałkę skierowaną w dół, tuż nad numerem ścieżki folderowej (w tym przypadku, ścieżki 2). Za jej pomocą można przełączać widok ścieżek podrzędnych w folderze normalny (jak wyżej po lewej), zminimalizowany lub zwinięty (jak niżej po lewej) Foldery zagnieżdżone W programie REAPER można zagnieżdżać foldery w folderach, i to na dowolną głębokość. Ta funkcja jest przeznaczona raczej dla doświadczonych użytkowników programów DAW niż dla nowicjuszy. Aby utworzyć folder zagnieżdżony, najpierw utwórz pustą ścieżkę w folderze nadrzędnym, a następnie za pomocą ikony folderu uczyń nową ścieżkę folderem. Jako że ścieżka znajduje się w folderze nadrzędnym, automatycznie stanie się folderem drugiego poziomu. Przykładem jest przedstawiony tutaj projekt. Zauważ, że: Jest tu folder nadrzędny o nazwie Vox Tracks, zawierający ścieżkę Lead Vox oraz podfolder Harmonies, zawierający cztery ścieżki podrzędne. Drugi folder nadrzędny, o nazwie Instruments, zawiera dwa podfoldery (Drum Kit i Guitars). Dwa foldery drugiego poziomu, będące podfolderami folderu Instruments, zawierają własne ścieżki podrzędne. Jest tu jeszcze folder nadrzędny Reverbs, który zawiera dwie szyny pogłosów. Każda akcja dotycząca folderu dotyczy całej jego zawartości. W tym przypadku na przykład, jeśliby wyciszyć folder Instruments, to automatycznie wyciszona zostanie zawartość folderów Acoustic Guitar oraz Other Instruments. Program REAPER nie ogranicza liczby poziomów folderów. Możesz mieć ich, ile dusza zapragnie. Pamiętaj tylko, że zbyt wiele poziomów folderów może komplikować życie! Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 101
104 4.13 Grupowanie ścieżek i parametrów ścieżek Grupowanie ścieżek i parametrów to obszerny temat z ogromną liczbą opcji ułatwiających miksowanie i aranżowanie utworów. Funkcja jest oparta na następującej zasadzie. Możesz zdefiniować relacje grupowe między różnymi ścieżkami i ich elementami sterującymi w taki sposób, że zmiana na jednej ścieżce z grupy powoduje zmianę również na innych ścieżkach z tej grupy. Natura relacji może być dowolnie prosta lub złożona. Każdy może samodzielnie znaleźć różne ułatwiające życie zastosowania funkcji grupowania ścieżek. Przyjrzyjmy się kilku przykładom. Przykłady zostały wybrane głównie do celów nauki. Nie muszą być przydatne dla wszystkich. Załóżmy, że masz dwie ścieżki i chcesz, aby zachowywały stałą głośność względem siebie nawzajem. W tym przypadku można sprawić, że ruchy tłumika na jednej ścieżce będą odwzorowywane na drugiej. Załóżmy, że masz dwie ścieżki, które muszą mieć przeciwne położenia w panoramie. W tym przypadku można sprawić, że zmiany panoramy na jednej ścieżce będą odwzorowywane odwrotnie na drugiej. Załóżmy, że masz dwie lub więcej ścieżek i chcesz włączać ich solo lub wyciszenie jako grupy. Za chwilę przyjrzymy się kilku przykładom. Są dwie główne metody tworzenia grup i zarządzania nimi. Można to zrobić za pomocą panelu sterowania ścieżki lub macierzy grupowania ścieżek. Poniżej znajdziesz opis obu metod. W metodzie 1 używamy okna dialogowego Grupowanie (przedstawione z prawej), które można otworzyć z panelu sterowania ścieżki lub panelu sterowania miksera. Metoda wygląda tak: W panelu sterowania ścieżek lub miksera zaznacz ścieżki, których parametry chcesz zgrupować. Kliknij prawym przyciskiem myszy numer dowolnej ścieżki w grupie i wybierz z menu kontekstowego polecenie Parametry grupowania ścieżek (albo naciśnij klawisze Shift+G). W wyświetlonym oknie dialogowym Grupowanie (patrz z lewej) określ parametry, które chcesz zgrupować, a następnie kliknij przycisk Zamknij. Upewnij się, że włączona (zaznaczona) jest opcja Grupowanie ścieżek włączone w menu panelu sterowania ścieżki lub miksera. Tą samą metodą możesz później dokonać zmian definicji grupowanych parametrów. To okno dialogowe może się wydać zrazu nieco zbyt skomplikowane. Dlatego też na początku łatwiej może przychodzić używanie drugiej metody. W metodzie 2 używasz macierzy grupowania ścieżek. Jest ona przedstawiona na drugiej stronie. Za pomocą macierzy grupowania można zarządzać maksymalnie 32 różnymi grupami. Macierz można dokować. Aby wyświetlić macierz grupowania, wybierz w menu Widok polecenie Macierz grupowania ścieżek albo naciśnij klawisze Ctrl+Alt+G. Na poniższym przykładzie widać trzy grupy. W ramach przygotowań możemy utworzyć specjalny plik projektu do celów przykładowych. Grupować można dowolne wybrane ścieżki: w tym przykładzie będziemy pracować z dwiema lub trzema ścieżkami umieszczonymi w folderze ścieżek. Oczywiście nie trzeba umieszczać ścieżek w folderze, aby móc je grupować Podstawowe grupowanie ścieżek Przykład W następującym przykładzie opcjonalny element sterujący Szerokość jest wyświetlany, ale nie uwzględniany w żadnej grupie. Jego widoczność zależy od wybranego układu ścieżki. Mowa o tym będzie w rozdziałach 10 i 11. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 102
105 4 Podstawy aranżacji projektu 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i od razu zapisz go jako All Through The Night GROUPS.RPP 2. Zaznacz ścieżkę 1 (Vox) i naciśnij klawisze Ctrl+T, aby utworzyć pod nią nową ścieżkę. Nadaj nowej ścieżce nazwę Instruments. Metodą omówioną wcześniej w tym rozdziale ustaw tę ścieżkę jako folder. W folderze umieść dwie ścieżki gitary oraz ścieżkę buzuki. Umieść buzuki jako ostatnią ścieżkę w folderze. Zapisz plik. Najpierw upewnij się, że grupowanie ścieżek jest włączone. Kliknij menu Ścieżka. Jeśli opcja Grupowanie ścieżek włączone (prawie na końcu) nie jest zaznaczona, kliknij ją, aby zaznaczyć. Jeśli jest już zaznaczona, kliknij pasek tytułu programu REAPER. 3. Wybierz polecenie Widok > Macierz grupowania ścieżek, aby wyświetlić macierz grupowania. 4. Ustaw jedną ścieżkę gitary około 50% w lewo, a drugą 50% w prawo w panoramie. 5. W grupie 1 w macierzy grupowania kliknij w komórkach Gtr Body i Gtr Neck w kolumnie Głośność. 6. Kliknij również w komórkach Gtr Body i Gtr Neck w kolumnie Panorama. W tej kolumnie kliknij w komórce Flaga: odwrócenie panoramy jednej z gitar. Przykład masz z prawej strony. 7. Jak się przekonasz, sterowanie głośnością tych dwóch ścieżek jest zgrupowane w taki sposób, że gdy dostosowujesz głośność jednej ze ścieżek, oba tłumiki głośności poruszają się w tym samym kierunku. 8. Być może bardziej interesujące jest, że poruszenie tłumika panoramy jednej z tych ścieżek w lewo lub w prawo powoduje ruch tłumika drugiej ścieżki w przeciwnym kierunku. 9. Zapisz plik. 10. Kliknij teraz w komórkach dwóch ścieżek gitary w kolumnach Wycisz i Solo, i ponownie zapisz plik. Sterowanie solo i wyciszeniem tych dwóch ścieżek jest teraz powiązane. Widać to wyżej. Spróbuj! 11. Aby tymczasowo pominąć grupowanie, przytrzymuj klawisz Shift podczas regulowania głośności jednej ze ścieżek gitary. Zauważ, że rusza się tylko jeden tłumik. Za pomocą klawisza Shift można tymczasowo pominąć dowolne grupowane parametry ścieżek. 12. Aby wyłączyć całą grupę, kliknij (jak na przykładzie z prawej) pole wyboru Grupa 1. Wszystkie elementy sterujące grupy zostaną wyłączone. 13. Kliknij ponownie to samo pole, aby włączyć grupę. Zapisz plik. Poniższa tabela zawiera zestawienie informacji o grupowaniu parametrów ścieżek. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 103
106 Uwaga! Element grupy może mieć stan sterowania tylko nadrzędny (M), tylko podległy (S) lub nadrzędny/podległy (domyślny). W tym ćwiczeniu przedstawiono grupowanie typu domyślnego (nadrzędny/podległy). Pozostałe dwie opcje omówimy niebawem Podstawowe elementy sterujące macierzy grupowania ścieżek Aby zrobić to... Przy użyciu macierzy grupowania ścieżek Określić ścieżki w nowej grupie Wyświetl macierz grupowania ścieżek. Zaznacz co najmniej jeden parametr (taki jak Panorama) dla każdej ścieżki w grupie. Dostosować wszystkie powiązane tłumiki grupy W widoku miksera lub aranżacji ścieżek dostosuj położenie tłumika dowolnej ścieżki z grupy. Dostosować położenie tłumika tylko jednej ścieżki w grupie zawierającej powiązane tłumiki W widoku miksera lub aranżacji ścieżek dostosuj położenie tłumika jednej ścieżki, przytrzymując klawisz Shift. Określić odwrotną relację panoramy lub głośności ścieżki w grupie W wierszu żądanej ścieżki kliknij komórkę w kolumnie Flaga: odwrócenie panoramy lub Flaga: odwrócenie głośności. Zmienić istniejącą relację parametru przełączania (np. Solo, Wycisz lub Uzbrój) na odwrotną W widoku miksera przytrzymaj klawisz Shift i kliknij żądany przycisk indywidualnej ścieżki (np. Solo lub Wycisz). Użyj ponownie klawisza Shift, aby przywrócić relację prostą. Powiązać dodatkowe parametry ścieżek w istniejącej grupie Klikaj odpowiednie komórki na przecięciu kolumn żądanych parametrów z wierszami ścieżek. Dodać ścieżkę do istniejącej grupy Kliknij komórkę na przecięciu kolumny żądanego parametru z wierszem dodawanej ścieżki. Usunąć ścieżkę z istniejącej grupy Kliknij raz, dwa lub trzy razy w odpowiedniej komórce, aż ją zupełnie wyczyścisz. W razie potrzeby zrób to dla każdego powiązanego parametru. Włączyć/wyłączyć grupę Kliknij w polu Włącz/wyłącz danej grupy. Zaznaczyć wszystkie ścieżki w grupie Kliknij nazwę grupy Wskaźniki grupowania ścieżek Domyślnie w okienku ścieżek zgrupowane parametry ścieżek wskazują kolorowe wstążki (patrz z prawej). W obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd znajduje się podsekcja Panele sterowania ścieżek, która zawiera opcję używania linii na krawędziach zamiast wstążek lub nieużywania żadnych wskaźników Relacje grup nadrzędnych i podległych Każdy parametr uwzględniony w relacji grupowania może przybierać jeden z trzech stanów nadrzędny/podległy (domyślny), tylko nadrzędny albo tylko podległy. Stan ten wpływa na działanie parametru na różne sposoby: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 104
107 4 Podstawy aranżacji projektu Element nadrzędny/podległy może sterować innymi elementami nadrzędnymi/podległymi i tylko podległymi, ale nie elementami tylko nadrzędnymi. Element taki może być sterowany jedynie przez inne elementy nadrzędne/podległe i tylko nadrzędne. Element tylko nadrzędny może sterować innymi elementami nadrzędnymi/podległymi i tylko podległymi, ale nie elementami tylko nadrzędnymi. Elementem takim nie może sterować żaden inny element. Element tylko podległy nie może sterować żadnym innym elementem, ale mogą nim sterować elementy nadrzędne/podległe i elementy tylko nadrzędne. Nie martw się, nie jest to tak skomplikowane, jak się zdaje. Wszystko zrozumiesz, gdy przyjrzymy się kilku przykładom. W poprzednim ćwiczeniu wszystkie elementy w naszej grupie miały stan nadrzędny/podległy. To znaczyło, że na przykład ruch tłumika panoramy lub głośności na jednej ze ścieżek gitary powodował ruch odpowiedniego tłumika na drugiej ścieżce gitary zgodnie ze zdefiniowaną relacją. Działo się tak bez względu na to, na której z dwóch ścieżek ruszany był tłumik. Przyjrzyjmy się teraz nieco innym scenariuszom. Przykład 1. Otwórz plik All Through The Night GROUPS.RPP utworzony w ostatnim przykładzie. Dodamy sterowanie głośnością ścieżki Bouzouki do tej grupy jako element tylko podległy. 2. Wyświetl macierz grupowania. Kliknij w wierszu Bouzouki w kolumnie Głośność grupy 1, aby dodać ten element do grupy. Przypisany jest mu stan domyślny nadrzędny/podległy. 3. Kliknij znowu w tej samej komórce. W komórce wyświetlona zostanie litera M, wskazująca stan tylko nadrzędny. Kliknij znowu, a w komórce wyświetlona zostanie litera S, wskazująca stan tylko podległy (patrz z prawej). 4. Zwróć uwagę na tę ścieżkę w okienku ścieżek lub miksera. Na tłumiku głośności ścieżki widać tylko jedną kolorową wstążkę (zamiast dwóch). W okienku ścieżek będzie ona wyświetlana z prawej strony, a w mikserze u dołu. Wskazuje to stan podległy. 5. Odtwórz utwór. Zmień głośność jednej ze ścieżek gitary najpierw zwiększ, potem zmniejsz. Zauważ, że głośność podległej ścieżki buzuki zostanie również odpowiednio dostosowana. 6. Teraz zmień głośność ścieżki buzuki najpierw zwiększ, potem zmniejsz. Ścieżka ma stan tylko podległa więc nie może sterować żadną inną ścieżką. Tłumiki głośności ścieżek gitary nie ruszają się wskutek zmian głośności ścieżki buzuki. 7. Teraz, w celu nauki, zmieńmy stan głośności buzuki na tylko nadrzędny. Kliknij kilka razy w tej komórce, aby przejrzeć opcje. Zatrzymaj, gdy wyświetlona zostanie litera M. 8. Jest to odwrotność kroku 3. Po pierwsze, wskaźnik (kolorowa wstążka) tego elementu jest wyświetlany tylko po lewej stronie, zamiast po prawej. To wskazuje jej stan tylko nadrzędny (patrz z prawej). 9. Odtwórz utwór. Jeśli teraz ruszysz tłumikiem głośności ścieżki buzuki, tłumiki dwóch ścieżek gitary również się przesuną. Jeśli natomiast ruszysz tłumikiem głośności jednej ścieżki gitary, poruszysz także tłumik głośności drugiej ścieżki gitary, ale nie tłumik ścieżki buzuki. 10. Po zakończeniu zapisz plik Okno grupowania ścieżek Wcześniej przedstawione zostało okno grupowania ścieżek z informacją, że interfejs ten oferuje inną metodę pracy z grupowaniem ścieżek i zgrupowanymi parametrami ścieżek. Metodę tę omówimy teraz. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 105
108 W oknie grupowania wyświetlane są wszystkie dotyczące grup informacje o różnych parametrach dowolnych zaznaczonych ścieżek. Zazwyczaj (i ma to największy sens) należy go używać z poszczególnymi ścieżkami, po jednej naraz. Łatwiej będzie to pokazać na przykładzie. Przykład 1. Otwórz plik projektu All Through The Night GROUPS.RPP i zaznacz ścieżkę Gtr Body w okienku ścieżek. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy numer ścieżki i wybierz z menu kontekstowego polecenie Parametry grupowania ścieżek albo naciśnij klawisze Shift+G. 3. Wyświetlone zostanie okno grupowania dla zaznaczonej ścieżki (patrz niżej z lewej). 4. W okienku ścieżek zaznacz ścieżkę Bouzouki. W oknie grupowania (u góry z prawej) wyświetlone zostaną aktualnie grupowane parametry ścieżki buzuki w tym przypadku jedynie głośność ścieżki nadrzędnej. 5. W tym oknie dialogowym zaznacz opcje Wyciszenie ścieżki nadrzędnej, Solo ścieżki nadrzędnej, Wyciszenie ścieżki podległej i Solo ścieżki podległej. Te parametry grupy zostaną zaznaczone również dla tej ścieżki. Widać to będzie w macierzy grupowania ścieżek. 6. W tym oknie można ponadto zmienić nazwę grupy. Kliknij przycisk Zmień nazwę, wpisz Instruments i naciśnij klawisz Enter. 7. Zamknij okno dialogowe i spójrz na macierz grupowania ścieżek. 8. Zapisz plik. W pliku projektu można zdefiniować maksymalnie 32 grupy. W poniższym przykładzie dodano drugą grupę, umożliwiającą równoważenie głośności ścieżki wokalu i miksu instrumentów (grupy Instruments). Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 106
109 4 Podstawy aranżacji projektu Podstawowe elementy sterujące okna grupowania ścieżek Aby zrobić to... Przy użyciu okienka ścieżek Określić ścieżki w nowej grupie Zaznacz ścieżki w okienku ścieżek, naciśnij klawisze Shift+G, a następnie zaznacz co najmniej jeden parametr. Nazwać grupę Naciśnij klawisze Shift+G, wybierz numer żądanej grupy i kliknij przycisk Zmień nazwę. Dostosować wszystkie powiązane tłumiki grupy Dostosuj tłumik dowolnej ścieżki w grupie. Dostosować położenie tłumika tylko jednej ścieżki w grupie zawierającej powiązane tłumiki Dostosuj położenie tłumika jednej ścieżki, przytrzymując klawisz Shift. Określić odwrotną relację panoramy lub głośności ścieżki w grupie Zaznacz ścieżkę w okienku ścieżek i naciśnij klawisze Shift+G. Kliknij komórkę w kolumnie Flaga: odwrócenie głośności lub Flaga: odwrócenie panoramy. Zmienić istniejącą relację parametru przełączania (np. Solo, Wycisz lub Uzbrój) na odwrotną Przytrzymaj klawisz Shift i kliknij żądany przycisk indywidualnej ścieżki (np. Solo lub Wycisz). Powiązać dodatkowe parametry ścieżek w istniejącej grupie Otwórz okno dialogowe grupowania grupy i zaznacz żądane parametry. Dodać ścieżkę do istniejącej grupy Zaznacz ścieżkę w okienku ścieżek i naciśnij klawisze Shift+G. Kliknij listę rozwijaną grup i wybierz żądaną grupę. Zaznacz żądane parametry. Usunąć ścieżkę z istniejącej grupy Zaznacz ścieżki w okienku ścieżek i naciśnij klawisze Shift+G. Usuń zaznaczenie wszystkich zaznaczonych elementów z wyjątkiem pozycji Grupowanie włączone. Włączyć/wyłączyć grupę Naciśnij klawisze Shift+G, wybierz grupę z listy rozwijanej, a następnie kliknij w polu Grupowanie włączone. Porada: gdy odtwarzasz utwór, w trakcie edycji od czasu do czasu warto zresetować szczyty VU bez zatrzymywania odtwarzania. Aby wyczyścić jeden szczyt, kliknij odczyt szczytu wyświetlany na prawym krańcu miernika VU w panelu sterowania ścieżki lub u góry w okienku miksera. Aby wyczyścić wszystkie szczyty, zrób to samo, przytrzymując klawisz Ctrl Mierniki VU na ścieżkach wielokanałowych Gdy ścieżka ma więcej niż dwa kanały, dostępna jest opcja pokazywania wyjścia wszystkich kanałów na miernikach VU ścieżki w panelu sterowania ścieżki i mikserze. Funkcję tę można włączać i wyłączać, klikając prawym przyciskiem myszy Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 107
110 przycisk Uzbrój i wybierając z menu kontekstowego polecenie Miernik VU ścieżki > Pokazuj pełny pomiar wielokanałowy. W tym przykładzie dla ścieżki wybrano w mikserze układ Duży miernik. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 108
111 4 Podstawy aranżacji projektu 4.15 Szybki przesuw audio Szybki przesuw (scrubbing) to technika z czasów, gdy nagrywano tylko na taśmie magnetycznej. Ułatwia przenoszenie się w projekcie, na ścieżce lub grupie ścieżek, w celu odsłuchania lub zlokalizowania określonego fragmentu. Szybki przesuw jest zazwyczaj używany w programie REAPER, gdy projekt nie jest odtwarzany, ale można pominąć to ustawienie domyślne. Aby wykonać szybki przesuw fragmentu utworu, umieść mysz nad trójkątem znajdującym się nad kursorem edycji (patrz z prawej). Wskaźnik myszy przybierze kształt białej rączki. Możesz wówczas kliknąć i przeciągnąć w dowolnym kierunku. Zapewne okaże się, że podczas szybkiego przesuwu wolisz mieć duże powiększenie projektu. Preferencje dotyczące szybkiego przesuwu można ustawić na stronie Audio > Odtwarzanie w oknie Opcje > Preferencje (patrz niżej). Zauważ zwłaszcza, że: Można włączyć lub wyłączyć szybki przesuw jako domyślny sposób działania. Przytrzymanie klawisza Shift podczas przeciągania kursora edycji powoduje tymczasowe pominięcie tego ustawienia. To znaczy, że nawet jeśli opcja szybkiego/wolnego przesuwu materiału źródłowego nie jest zaznaczona (jak powyżej), można nadal wykonać szybki przesuw, używając klawisza Shift. Można również wybrać opcję włączania trybu szybkiego przesuwu z pominięciem normalnego odtwarzania. Jeśli włączysz opcję odtwarzania tylko zaznaczonych ścieżek, to podczas szybkiego przesuwu słychać będzie tylko aktualnie zaznaczone ścieżki. Można ograniczyć współczynnik (szybkość) szybkiego przesuwu do nie więcej niż normalnej szybkości odtwarzania. Ułatwia to identyfikowanie materiału audio podczas szybkiego przesuwu. Przytrzymanie klawisza Ctrl podczas przesuwu włącza tryb wolnego przesuwu. W tym trybie przesuw jest znacznie wolniejszy. Ułatwia to wyszukiwanie np. bardzo krótkich zakłóceń przy dużym powiększeniu. Zauważ również (po prawej), że gdy włączony jest przesuw i masz trójprzyciskową mysz, możesz określić sposób działania wolnego/szybkiego przesuwu za pomocą modyfikatorów myszy dla kontekstu środkowego przycisku myszy w widoku aranżacji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 109
112 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu Omówiliśmy już podstawowe techniki stosowania efektów (Direct X i VST) na ścieżkach w programie REAPER. Teraz zajmiemy się niektórymi opcjami ułatwiającymi skuteczniejsze zarządzanie efektami i ich stosowanie. Sposobem użycia niektórych co ważniejszych poszczególnych efektów zajmiemy się dokładniej w rozdziale 14: w tej sekcji interesują nas głównie ogólniejsze kwestie zarządzania pluginami i ich organizowania. 5.1 Grupowanie efektów Efekty można grupować w dowolny żądany sposób. Jeśli na przykład używasz często efektów takich jak chorus, delay i pogłos, możesz utworzyć grupę o nazwie Chorus/Delay i drugą o nazwie Pogłos. Jeśli często używasz jakiegoś zestawu pluginów (takiego jak Bootsy), możesz utworzyć dla nich oddzielną grupę. Możesz utworzyć tyle grup, ile sobie życzysz, a ten sam plugin możesz umieścić w wielu grupach. Możesz na przykład umieścić plugin Bootsy EpicVerb zarówno w grupie o nazwie Pogłos, jak i grupie o nazwie Bootsy. Aby utworzyć grupę efektów: Za pomocą polecenia Widok > Przeglądarka efektów lub klawiszy Shift+F otwórz okno przeglądarki efektów. Kliknij prawym przyciskiem myszy pozycję Moje foldery i wybierz polecenie Utwórz nowy folder. Wpisz żądaną nazwę i naciśnij klawisz Enter. Aby dodać efekty do grupy: Zaznacz kategorię Wszystkie pluginy w lewym okienku przeglądarki efektów. Wyświetlona zostanie lista wszystkich dostępnych efektów. Przeciągnij żądany efekt z prawego okienka do folderu, w którym chcesz wyświetlać efekt. Aby przeciągnąć wiele efektów, zaznacz je przytrzymując klawisz Ctrl, a potem przeciągnij. Aby zmienić kolejność wyświetlania grup efektów: Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę folderu, który chcesz przenieść. Z menu kontekstowego wybierz polecenie Przenieś na początek, Przenieś w górę, Przenieś w dół lub Przenieś na koniec. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 110
113 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu Aby wyświetlić i wybrać z grupy: W lewym okienku przeglądarki efektów kliknij nazwę grupy efektów, aby wyświetlić jej zawartość w większym okienku po prawej stronie. Kliknij dwukrotnie nazwę efektu w tej grupie (na liście w prawym okienku), aby dodać ten efekt do ścieżki. Porada: jeśli pozostawisz okno Przeglądarka efektów otwarte, możesz dodać dowolny efekt do dowolnej ścieżki, przeciągając efekt na żądaną ścieżkę w okienku ścieżek lub mikserze. Porada: efekt z istniejącego folderu możesz dodać do dowolnej ścieżki bezpośrednio z panelu sterowania ścieżki lub miksera. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk fx i wybierz z menu polecenie Dodaj efekt, a następnie wybierz folder i efekt. 5.2 Filtrowanie efektów ścieżki Wprowadzając ciąg tekstowy w polu Filtruj listę w lewym dolnym rogu okna Dodaj efekt, wyświetlisz listę efektów spełniających kryterium filtrowania. Najpierw zaznacz pozycję Wszystkie pluginy na liście folderów pluginów albo żądany folder, aby ograniczyć wyszukiwanie. W tym przykładzie wpisany został jako filtr ciąg tekstowy lim, w celu wyświetlenia dostępnych limiterów. Przycisk Wyczyść filtr usuwa filtr i przywraca wyświetlanie wszystkich pluginów. Filtr można wyczyścić ręcznie w ten sposób, a ponadto dostępne są (w menu Opcje) dwie opcje automatycznego czyszczenia filtrów. Są to opcje Automatycznie wyczyść pole wyszukiwania przy zmianie folderu i Automatycznie wyczyść pole wyszukiwania przy zamknięciu. Druga z tych opcji dotyczy zamykania okna przeglądarki efektów, a nie programu REAPER. Program REAPER pamięta poprzednie filtry. Można wyświetlić je, klikając strzałkę listy rozwijanej filtrów. W tym przykładzie poprzednie wyszukiwania dotyczyły m.in ciągów lim (jak limiter) oraz gon (jak goniometr). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 111
114 5.3 Pokazywanie folderów VST Jeśli w systemie Windows organizujesz efekty za pomocą podfolderów w folderze pluginów VST, to możesz wyświetlić tę strukturę folderów w przeglądarce efektów programu REAPER (oknie Dodaj efekt). Stan włączenia tej funkcji można przełączać poleceniem Opcje > Pokaż foldery VST. Można wybrać dowolny folder z lewego okienka, aby wyświetlić jego zawartość w prawym okienku przeglądarki efektów. Kliknięcie nazwy folderu prawym przyciskiem myszy (patrz z prawej) wyświetla menu opcji, takich jak Pokaż pełne ścieżki do pluginów VST i Uwzględnij pluginy znalezione w podfolderach. Tak jak w Eksploratorze Windows, można zwijać lub rozwijać różne poziomy podfolderów. Program REAPER zapamiętuje ustawienia, toteż przy każdym otwarciu przeglądarki wyświetlany jest jej ostatni użyty układ. 5.4 Kopiowanie efektów ścieżki Każdy efekt ścieżki można skopiować z jednej ścieżki na dowolne inne. Gdy efekt ścieżki jest kopiowany w taki sposób, wraz z pluginem kopiowane są również jego ustawienia i wartości parametrów. Można użyć standardowych technik systemu Windows (Ctrl+C i Ctrl+V), ale najprościej jest zaznaczyć żądany plugin w oknie efektów ścieżki źródłowej i przeciągnąć go myszą na przycisk fx żądanej ścieżki. Można to zrobić zarówno w okienku ścieżek, jak i okienku miksera. Przykład Do celów tego przykładu otwórz plik All Through The Night Folder.rpp, zapisany wcześniej w tej sekcji. Jeśli plik ten nie został utworzony, użyj dowolnego innego pliku zawierającego więcej niż jedną ścieżkę. 1. Kliknij przycisk fx na ścieżce Gtr Neck, aby otworzyć jej okno efektów. 2. Wstaw plugin VST ReaEQ(Cockos). 3. Najedź myszą na pozycję VST ReaEQ w oknie efektów. Kliknij i przytrzymaj lewy przycisk myszy, a następnie przeciągnij wskaźnik myszy na panel sterowania ścieżki Gtr Body (patrz z prawej). 4. Zwolnij przycisk myszy. Plugin ReaEQ zostanie skopiowany na tę ścieżkę. Można powtarzać tę operację, aby skopiować ten sam plugin na inne ścieżki. Gdy efekt jest kopiowany w taki sposób, wraz z nim kopiowane są wszystkie jego ustawienia i wartości parametrów. Aby skopiować ze ścieżki na ścieżkę więcej niż jeden plugin naraz, postępuj tak: 1. Kliknij pierwszy żądany plugin. Przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij inne pluginy, które chcesz skopiować. Aby skopiować wszystkie efekty w łańcuchu, można kliknąć pierwszą pozycję, a następnie, przytrzymując klawisz Shift, kliknąć ostatnią pozycję w łańcuchu. 2. Wyżej opisaną metodą przeciągnij pluginy w pobliże przycisku fx żądanej ścieżki docelowej. 5.5 Szybkie wyświetlanie efektów Lista efektów ścieżki jest wyświetlana w menu kontekstowym przycisku fx (patrz z prawej). Menu umożliwia otwarcie każdego z tych efektów. 5.6 Przenoszenie efektów ścieżki Aby przenieść (a nie skopiować) plugin ze ścieżki na ścieżkę, przeciągnij go, przytrzymując klawisz Alt. Porada: przenosząc kursor myszy nad przycisk fx ścieżki, wyświetlisz etykietkę narzędzia zawierającą listę pluginów z okna efektów danej ścieżki. Informacje te są wyświetlane nawet w przypadku, gdy ustawione jest pomijanie łańcucha efektów. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 112
115 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu 5.7 Zmienianie domyślnej nazwy efektu Aby zmienić domyślną nazwę dowolnego pluginu efektu Direct X lub VST (ale nie JS): Wyświetl okno przeglądarki efektów (Widok > Przeglądarka efektów albo klawisze Shift F). Kliknij prawym przyciskiem myszy plugin, którego nazwę chcesz zmienić. Wybierz z menu opcję Zmień nazwę efektu. Wpisz nową nazwę i naciśnij klawisz Enter. 5.8 Zmienianie nazw wystąpień efektów na ścieżce Można zmienić nazwy poszczególnych wystąpień pluginów efektów, aby w widoku ścieżki i miksera stosowana była żądana nazwa efektu. Zazwyczaj służy to do opisu celu efektu. Można na przykład zmienić nazwę wystąpienia efektu ReaEQ dodanego do ścieżki wokalu na Ocieplenie, Większa prezencja itp. W tym celu zaznacz plugin i naciśnij klawisz F2 albo: Kliknij prawym przyciskiem myszy żądany efekt w oknie łańcucha efektów albo w przedziale efektów w widoku miksera. Wybierz polecenie Zmień nazwę wystąpienia efektu. Wpisz żądaną nazwę. Naciśnij klawisz Enter. Zauważ, że nadana nazwa zostanie zastosowana tylko do jednego wystąpienia efektu i tylko na tej ścieżce. Zmiana nazwy nie dotyczy innych wystąpień. 5.9 Używanie ustawień domyślnych parametrów efektów Dowolny zestaw ustawień parametrów efektu można określić jako stosowany domyślnie. Po określeniu żądanych ustawień kliknij mały przycisk + i wybierz polecenie Zapisz preset jako domyślny. Musisz wprowadzić nazwę presetu. Używanie presetów przedstawiono dokładniej w rozdziale Efekty poszczególnych elementów W programie REAPER można zastosować efekty nie tylko do ścieżek, lecz również do poszczególnych elementów multimedialnych na ścieżce. Przypuśćmy, że chcesz dodać efekt (np. pogłos lub delay) tylko do części ścieżki. Możesz podzielić media na ścieżce na kilka elementów i zastosować efekt tylko do żądanych elementów. Jeśli wybrana została opcja wyświetlania ikon elementów Efekty i Bez efektów (Opcje > Preferencje > Wygląd > Media), możesz kliknąć ikonę fx elementu, aby otworzyć okno efektów elementu. Temat ten zostanie dokładniej omówiony w rozdziale 6. W przeciwnym razie można zaznaczyć element multimedialny i użyć domyślnego skrótu klawiszowego Shift+E. Aby dodać plugin do indywidualnego elementu multimedialnego: Zaznacz element multimedialny. Kliknij przycisk fx lub naciśnij klawisze Shift+E, aby otworzyć łańcuch efektów elementu. Zostanie wyświetlone okno Dodaj efekt do: Element. Kliknij dwukrotnie żądany plugin. Dostosuj parametry. Zamknij okno efektów. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 113
116 Jeśli tę metodę uważasz za zbyt skomplikowaną, możesz po prostu przeciągnąć dowolny efekt z okna Przeglądarka efektów wprost na żądany element multimedialny. Nie musisz nawet specjalnie celować. Po dodaniu efektów do elementu ich nazwy są wyświetlane w widoku aranżacji wraz z nazwą elementu (patrz wyżej). Porada: aby dodać nowy efekt do elementu albo otworzyć istniejący efekt w celu edycji, możesz również kliknąć prawym przyciskiem myszy przycisk fx elementu i wyświetlić menu kontekstowe (patrz wyżej). Zarządzanie efektami elementu tabela zbiorcza Aby zrobić to... Musisz zrobić to Dodać plugin do łańcucha efektów elementu Przeciągnij efekt z okna przeglądarki efektów na element. Otworzyć i wyświetlić łańcuch efektów elementu Zaznacz element, naciśnij klawisze Shift+E. Usunąć cały łańcuch efektów elementu Zaznacz pierwszą pozycję w łańcuchu i przytrzymując klawisz Shift zaznacz ostatnią pozycję. W ten sposób zaznaczysz wszystkie elementy w łańcuchu efektów. Następnie naciśnij klawisz Delete. Skopiować łańcuch efektów z elementu do elementu Zaznacz efekty, a następnie przeciągnij je z elementu do elementu. Jeśli widoczny jest przycisk fx, przeciągnij go na element docelowy. Tutaj widzisz ustawienia określające, czy i w jaki sposób wyświetlane są na poszczególnych elementach multimedialnych różne przyciski. Zajmiemy się nimi dokładniej w rozdziale 6, a póki co po prostu zauważ, że dostępne są takie ikony (przyciski) elementu, jak ikony stanu zablokowania i wyciszenia, łańcucha efektów oraz uwag i właściwości. Jeśli włączysz opcję Wykreślaj etykiety nad elementem, a nie wewnątrz elementu, przyciski będą wyświetlane (wraz z nazwą elementu) nad elementem. Jeśli wyłączysz tę opcję, będą nakładane na element multimedialny Używanie efektów elementu z wieloma dublami Gdy używasz wielu alternatywnych dubli jako metody nagrywania ścieżek, każdemu dublowi można przypisać odrębne właściwości elementu multimedialnego. Można na przykład wstawić oddzielne pluginy efektów do poszczególnych dubli, tak jak na tym przykładzie. Jeśli w obszarze Wygląd > Media włączone zostały opcje Wyświetlaj nazwę dubla elementu multimedialnego Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 114
117 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu oraz Wykreślaj etykiety nad elementem, wyświetlany będzie również każdy łańcuch efektów aktualnie zaznaczonego dubla. W przykładzie z prawej strony aktualnie aktywny jest dubel 2: nazwy efektów wyświetlane nad elementem są w związku z tym nazwami efektów przypisanych do dubla 2. Możesz wstawić te same efekty do każdego dubla, po czym zastosować różne ustawienia parametrów w poszczególnych dublach Optymalizowanie wydajności efektów Niektóre pluginy potrafią poważnie obciążać procesor. W szczególności dotyczy to efektów typu delay, takich jak delay, chorus, a zwłaszcza pogłos. Program REAPER oferuje kilka opcji umożliwiających zminimalizowanie obciążenia zasobów komputer przez pluginy. Opcje te są dostępne w oknie Preferencje (otwieranym skrótem klawiszowym Ctrl+P) w obszarze Audio > Buforowanie. Okno to zostanie omówione dokładniej w rozdziale 19. Nie ma jednej optymalnej grupy ustawień na każdą okazję. Najlepsza konfiguracja zależy od wielu czynników, takich jak używane procesory i pluginy. Eksperymentowanie jest jednak dość łatwe. W szczególności: Spróbuj użyć najpierw ustawień domyślnych z obszaru Buforowanie. Możesz dostosować je później. Zezwalaj na wieloprzetwarzanie efektów na żywo. Spróbuj włączyć tę opcję, jeśli komputer ma wiele procesorów. Przetwarzanie efektów z wyprzedzeniem. Pozwala znacznie zmniejszyć obciążenie procesora, ale zbyt agresywne ustawienie może spowodować trzaski i stuki podczas odtwarzania. W przypadku kart UAD-1 najlepiej jest włączyć zarówno synchroniczne przetwarzanie efektów, jak i tryb synchroniczny UAD-1. Przetwarzanie efektów z wyprzedzeniem należy wyłączyć. Karty UAD-2 są natomiast zgodne z trybem przetwarzania efektów z wyprzedzeniem i jest on zalecany w celu uzyskania najlepszej wydajności przy niskiej latencji.. Optymalizuj buforowanie dla sprzętu o niskiej latencji. Jeśli się okaże, że jakiś plugin lub łańcuch efektów powoduje problemy z buforowaniem mediów lub przetwarzaniem efektów z wyprzedzeniem, można wyłączyć je na poszczególnych ścieżkach za pomocą polecenia Opcje wydajności ścieżki w menu wyświetlanym po kliknięciu prawego przycisku myszy w panelu sterowania ścieżki Uwagi i komentarze do efektów Okno efektów ma obszar Komentarz, w którym można wpisać uwagi patrz przykład poniżej. Kliknij przycisk tuż nad polem wyboru pomijania, aby dodać komentarze. Uwagi są powiązane z danym wystąpieniem pluginu. W tym przykładzie komentarz jest wyświetlany tyko po wybraniu 4pasmowego equalizera dla ścieżki 2, Vox Lead. Możesz dodać uwagi do dowolnych efektów ścieżki, ale w oknie efektów wyświetlany będzie tylko jeden komentarz naraz. Komentarze można otworzyć w oddzielnym oknie, klikając przycisk Można otworzyć dowolną liczbę okien komentarzy naraz. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 115
118 5.14 Miks obrobiony/nieobrobiony i pomijanie Element sterujący miksem sygnału obrobionego/nieobrobionego został wspomniany w rozdziale 2, ale warto znów o nim napomknąć. Kliknij i przytrzymaj lewym przyciskiem myszy małe pokrętło w prawym górnym rogu okna pluginów wyświetlona zostanie jako tekst proporcja sygnału obrobionego do nieobrobionego dla tego pluginu (patrz z prawej). Przy 100% sygnału obrobionego (ustawienie domyślne) plugin jest stosowany do ścieżki w oczekiwany zazwyczaj sposób. Pokrętłem można zmienić tę wartość, aby utworzyć miks sygnału nieobrobionego (strumienia audio bez efektu) i sygnału obrobionego (strumienia audio z efektem w pełni zastosowanym). Ustawienie 100% znaczy, że w miksie jest tylko sygnał obrobiony. Ustawienie 0% znaczy, że w miksie jest tylko sygnał nieobrobiony (brzmiący tak, jakby efekt był pominięty). Ustawienie 50% znaczy, że miks zawiera po połowie sygnał obrobiony i nieobrobiony. Zwróć uwagę na małe pole wyboru po prawej stronie tego pokrętła jest to funkcja pomijania. Pozostaw pole zaznaczone, aby stosować efekt (określony za pomocą różnych parametrów, włącznie z miksem sygnału obrobionego/nieobrobionego) do ścieżki. Wyczyść to pole, aby pominąć efekt Otwieranie pliku w trybie odzyskiwania Nie ma całkowicie bezawaryjnych programów komputerowych. Program REAPER jest bardzo stabilny, ale też może się zawiesić. Problemy powodują na przykład pluginy VST, VSTi, DX lub DXi. W takim przypadku należy w oknie dialogowym Plik > Otwórz projekt (patrz z prawej) włączyć opcję Otwórz z wyłączonymi efektami (tryb naprawczy) w celu ponownego otwarcia pliku. Pliki zostanie wówczas otwarty z odłączonymi wszystkimi efektami. Ponownie włączając pluginy po jednym naraz można zwykle zidentyfikować plugin powodujący problem. Aby wyeliminować problem, należy usunąć ten plugin i zastąpić go innym o podobnej funkcjonalności. Inną metodą jest przytrzymanie klawiszy Ctrl+Shift podczas otwierania pliku za pomocą polecenia Plik > Ostatnio otwierane projekty Ustawienia pluginów Ustawienia i preferencje programu REAPER dotyczące pluginów są omówione i wyjaśnione w rozdziale 19. Do tej strony ustawień można przejść bezpośrednio z okna łańcucha efektów dowolnej ścieżki, wybierając w menu polecenie Opcje > Ustawienia pluginów efektów Renderowanie ścieżek roboczych Renderowanie ścieżek roboczych to technika umożliwiająca zmniejszenie obciążenia procesora. Element jest renderowany na nowej ścieżce, a oryginalna ścieżka zostaje zachowana, ale jest automatycznie wyciszana, a jej efekty są pomijane. Aby zmienić efekty na wyrenderowanej ścieżce roboczej, można usunąć wyrenderowaną ścieżkę roboczą, wyłączyć wyciszenie ścieżki oryginalnej i wprowadzić żądane zmiany. Aby wyrenderować ścieżkę roboczą: 1. W okienku ścieżek kliknij prawym przyciskiem myszy numer dowolnej ścieżki. 2. Z menu wybierz polecenie Renderuj/zamroź ścieżki, a następnie jedno z poleceń Renderuj ścieżki na ścieżki robocze (i wycisz oryginalne). Do wyboru masz ścieżki robocze mono, stereo lub wielokanałowe. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 116
119 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu Pierwsze z tych poleceń renderuje element mono (jak tutaj). Drugie renderuje element stereo. Liczbę kanałów renderowanych w razie wybrania opcji wielu kanałów wyznacza liczba kanałów zdefiniowana dla ścieżki. Domyślnie ścieżki w programie REAPER składają się z 2 kanałów: w tym przypadku opcje stereo i wielu kanałów dadzą ten sam wynik. W wyrenderowanym materiale zawarte są efekty ścieżki oraz sygnał audio lub MIDI otrzymany z wysyłek z innych ścieżek. Renderowanie ścieżek roboczych ma skutek podobny do zamrażania ścieżek (patrz niżej). Główna różnica polega na tym, że (w odróżnieniu od zamrażania) renderowanie ścieżek roboczych zachowuje w projekcie ścieżki oryginalne i wyrenderowane. Jeśli chcesz tylko wyrenderować efekty ścieżki bez zachowywania obu ścieżek w projekcie, możesz użyć w zamian jednej z akcji renderowania/zamrażania. Omówione są one kilka stron dalej Renderowanie grupy ścieżek na jedną ścieżkę roboczą Grupę ścieżek można wyrenderować na jedną ścieżkę roboczą jako miks w jednym pliku audio. W tym celu: 1. Umieść żądane ścieżki w folderze. 2. Zaznacz ten folder w okienku ścieżek. Nie zaznaczaj żadnej innej ścieżki. 3. Wybierz polecenie Plik > Renderuj. 4. Upewnij się, że tak jak na obrazku z prawej strony zaznaczone są opcje Ścieżki robocze (zaznaczone ścieżki) oraz kanały Stereo lub Mono (wedle życzenia). Możesz również zaznaczyć opcję Po zakończeniu dodaj elementy do nowych ścieżek w projekcie. 5. Wybierz żądany format wyjściowy (np. WAV) i specyfikacje formatu (np. 24 bity). 6. Kliknij przycisk Renderuj 1 plik. W poniższym przykładzie folder Guitars został wyrenderowany na jedną ścieżkę stereo. Ścieżka została dodana do projektu, a folder został wyciszony. Jeśli pracujesz ze ścieżkami wielokanałowymi, możesz również renderować pliki w formacie wielokanałowym. W takim przypadku musisz wybrać żądaną liczbę kanałów z listy rozwijanej Kanały w oknie dialogowym Renderuj do pliku. Więcej informacji o renderowaniu wielokanałowym zawiera rozdział Zamrażanie i odmrażanie ścieżek Akcje zamrażania ścieżek (polecenie Renderuj/zamroź ścieżki w menu kontekstowym ścieżki) umożliwiają zamrożenie ścieżki, czyli zastąpienie jej zawartości jednym, Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 117
120 wyrenderowanym elementem audio. Pierwsza z akcji zamrażania (po prawej) generuje element audio mono, druga stereo, a trzecia wielokanałowy (odpowiednio do liczby kanałów ścieżki). Jeśli zaznaczysz więcej niż jedną ścieżkę, każda z nich zostanie wyrenderowana oddzielnie. Wyrenderowany element zawiera podłączone efekty i wszelkie sygnały wysłane do renderowanych kanałów z innych ścieżek. Dane lub elementy MIDI są renderowane jako audio. Podłączone efekty i odbiory są następnie usuwane ze ścieżki. Należy zauważyć, że element MIDI nie podłączony do żadnego instrumentu będzie renderowany jako cisza. Jeśli jest podłączony do instrumentu, renderowany jest sygnał wyjściowy instrumentu. Jeśli ścieżka została już zamrożona, w powyższym menu wyświetlane będzie polecenie Odmroź ścieżki, jako akcja umożliwiająca przywrócenie stanu ścieżki z chwili jej zamrożenia. Przywrócone zostaną zarówno efekty, jak i wszystkie odbiory. Warto również pamiętać, że: Do zamrożonej ścieżki mogły zostać dodane kolejne efekty i odbiory. W takim przypadku wskutek ponownego zamrożenia ścieżki owe efekty (oraz materiał audio i/lub MIDI z nowych odbiorów) zostaną wyrenderowane wraz z dotychczasowym zamrożonym materiałem jako nowy element audio. Każda akcja odmrażania usunie poprzednie zamrożenie ścieżki i przywrócenie jej stanu z chwili sprzed poprzedniego zamrożenia. Innymi słowy, jeśli zamrozisz ścieżkę, a potem dodasz następne efekty i znowu ją zamrozisz, to w celu przywrócenia stanu ścieżki sprzed pierwszego zamrożenia musisz odmrozić ścieżkę dwa razy. Przy użyciu menedżera ścieżek Zamrażanie można wykonać również w oknie Menedżer ścieżek. Wybierz polecenie Menedżer ścieżek w menu Widok. Możesz wybrać dowolne ścieżki z listy (w tym przykładzie wybrano ścieżki 3 i 4), a następnie kliknąć przycisk Zamroź, aby wyświetlić menu opcji zamrażania (mono, stereo lub wielokanałowo). Liczba zamrożeń każdej ścieżki (maksymalnie 8) będzie wyświetlana w kolumnie Zamroź. W tym przykładzie (z prawej) ścieżki 3 i 4 zostały zamrożone raz. Polecenie Odmróź jest dodawane do menu Zamroź wyświetlanego po wybraniu zamrożonej ścieżki. Ponadto menu to zawiera również opcję wyświetlenia szczegółów zamrożenia ścieżki (patrz wyżej). Więcej informacji na temat okna Menedżer ścieżek zawiera rozdział 11. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 118
121 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu Zamrażanie zaznaczonych efektów W oknie łańcucha efektów ścieżki dostępna jest kolejna opcja, mianowicie zamrożenia ścieżki do ostatniego podłączonego albo zaznaczonego efektu. Opcje widać na ilustracji powyżej. W tym przykładzie zaznaczono dwa efekty (ReaComp i ReaEQ), a trzeci efekt, plugin JS Guitar, nie jest zaznaczony. Akcja Zamroź ścieżkę na stereo, aż do ostatniego zaznaczonego efektu spowoduje zamrożenie kompresji i equalizacji ścieżki. Te dwa pluginy zostaną też usunięte z łańcucha efektów ścieżki. Efekt gitarowy natomiast nie zostanie wyrenderowany do nowego elementu audio. Nie zostanie też usunięty z łańcucha efektów i można będzie go dostosowywać albo usunąć ręcznie. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 119
122 5.20 Schemat przepływu sygnału audio: ścieżki i foldery Poniższe dwa schematy (w tej i następnej sekcji) ilustrują przepływ sygnałów audio przez ścieżki programu REAPER do ścieżki głównej i urządzeń wyjściowych. Niektóre kwestie widoczne na tych schematach (np. ustawienia elementu/dubla) nie były jeszcze omawiane w tym podręczniku. Zajmiemy się nimi później, głównie w rozdziale 6. Uwagi: 1. Przycisk wyciszenia ścieżki widnieje w schemacie więcej niż raz (na początku i końcu łańcucha). Wynika to z tego, że przycisk ten wycisza nie tylko na początku (czyli w tym przykładzie wyciszone zostają wszystkie elementy multimedialne), lecz również na końcu (czyli na przykład instrument w łańcuchu efektów ścieżki, otrzymujący dane MIDI za pomocą odbioru z innej ścieżki, również zostaje wyciszony). 2. Jeśli włączony jest zarówno przycisk wyciszenia, jak i przycisk solo ścieżki, solo ma wyższy priorytet i powoduje zignorowanie wyciszenia. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 120
123 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu 3. Jeśli włączone jest solo ścieżki głównej, bezpośrednie wyjścia do sprzętu ze ścieżek/folderów nie będą przetwarzane Schemat przepływu sygnału audio: ścieżka główna Ten schemat ilustruje przepływ audio ścieżki głównej Zarządzanie łańcuchami efektów i presetami efektów Łańcuchy efektów i presety pluginów można zapisywać i przywracać za pomocą przycisków eksportu/importu konfiguracji w oknie Preferencje (Ustawienia ogólne). Więcej informacji na temat importowania i eksportowania ustawień konfiguracji zawiera rozdział Powtórka z szablonów ścieżek Pamiętaj, że oprócz zapisywania samych łańcuchów efektów można je zapisać wraz z innymi ustawieniami (takimi jak nazwa, panorama, głośność itd.) w szablonach ścieżek. Za pomocą polecenia Ścieżka > Zapisz ścieżki jako szablon ścieżek można zapisać zaznaczone żądane ścieżki w jednym szablonie ścieżki. Patrz też rozdział 3. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 121
124 Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 122
125 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6.1 Używanie edytora zewnętrznego Możesz określić maksymalnie dwa programy innych firm (na przykład Adobe Audition, Audacity, Wavosaur lub Sound Forge), które chcesz zintegrować z programem REAPER w celu edytowania elementów multimedialnych. W tym celu: 1. Wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie opcję Edytory zewnętrzne. 2. Kliknij przycisk Dodaj 3. Za pomocą przycisków Przeglądaj (patrz z prawej) zidentyfikuj i wybierz preferowane edytory plików wave. 4. Kliknij przycisk OK > OK, aby zamknąć okno Preferencje. Zauważ, że możesz określić różne edytory dla różnych typów plików, np. WAV, MP3, Midi. Aby użyć zewnętrznego edytora plików wave: Dostęp do preferowanego edytora zewnętrznego można uzyskać z programu REAPER dwiema głównymi metodami: Zaznaczając element multimedialny i naciskając klawisze Ctrl+Alt+E. Klikając prawym przyciskiem myszy żądany element multimedialny w projekcie programu REAPER. Z menu należy wybrać polecenie Otwórz elementy w edytorze, a następnie z podmenu należy wybrać opcję otwarcia elementu albo otwarcia kopii elementu. W odróżnieniu od wersji programu REAPER starszych niż 4.0, dwukrotne kliknięcie elementu multimedialnego audio nie otwiera już go domyślnie w głównym edytorze. Ten sposób działania można w razie potrzeby zmienić na stronie Preferencje > Sposób działania podczas edycji > Modyfikatory myszy. Mowa o tym będzie w rozdziale 13. Jeśli edytor zewnętrzny działa w sposób destrukcyjny na pliki, to bezpieczniejszą opcją jest otwarcie kopii. Kopia zostanie wstawiona na ścieżkę dopiero po jej zapisaniu, zamknięciu edytora i powrocie do programu REAPER. 6.2 Edytowanie elementów w programie REAPER Temat edycji elementów w programie REAPER jest nader obszerny. Program REAPER obsługuje duży zakres technik edycji, umożliwiających zarządzanie elementami w projektach. Jeśli znasz inne oprogramowanie audio, możesz zrazu uznać techniki programu REAPER za nieco dziwne. Pierwszym pytaniem po zerknięciu na ekran jest wówczas zwykle gdzie są narzędzia edycji? Odpowiedź brzmi nie ma ich! Jest tak przynajmniej przy pierwszym użyciu programu REAPER. Jak się zaraz przekonasz, nie znaczy to jednak, że REAPER nie wykona Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 123
126 zadania. Funkcje edycji plików dźwiękowych są dostępne, ale bez zaśmiecania ekranu. Co więcej, można utworzyć i dodać dowolną liczbę własnych narzędzi edycji. Dojdziemy do tego w rozdziale 13. Przed poznaniem poszczególnych technik edycji trzeba zrozumieć pewne podstawowe koncepcje filozofii i struktury programu REAPER. Przykład: edycja elementów w programie REAPER jest niedestrukcyjna. Edycje elementów są unikatowe dla elementów i nie zmieniają zawartości plików źródłowych. Można spokojnie eksperymentować wiedząc, że oryginalne nagrane pliki są bezpieczne. Edycja elementu w programie REAPER zasadniczo polega na zaznaczeniu elementu lub jego części (wybranego zakresu), a następnie wykonaniu żądanej operacji, takiej jak podzielenie, usunięcie, skopiowanie lub przeniesienie. Czasami do wykonania zadania edycji niezbędna jest spora liczba kroków. W takich przypadkach można przypisać jeden skrót klawiszowy do całej sekwencji kroków. Omówimy to w rozdziale 13. Jeśli naprawdę brakuje ci narzędzi edycji, nie martw się. Możesz z łatwością utworzyć własne narzędzia i paski narzędzi w tym (lub dowolnym innym) celu. Mowa o tym będzie w rozdziale 13. Sposób działania programu REAPER podczas edycji można w ogromnym stopniu dostosować za pomocą ustawień edycji w oknie Opcje > Preferencje. Zajmiemy się tym dalej w tej sekcji. Za chwilę przyjrzymy się przykładom funkcji edycji programu REAPER. Najpierw warto jednak przypomnieć sobie, że podczas edycji dostępne jest nie tylko polecenie Edytuj > Cofnij, lecz również okno Historia cofanie (omówione w rozdziale 2). Pamiętaj, że gdy wpadniesz w tarapaty, za pomocą okna Historia cofanie możesz przywrócić dowolny wcześniejszy stan pliku projektu. Włączanie tych różnych opcji przedstawia rozdział Inteligentna edycja w programie REAPER Funkcje inteligentnej edycji programu REAPER umożliwiają szybkie i proste wykonanie wielu typowych zadań edycji. W tej sekcji przyjrzymy się technikom przenoszenia, kopiowania i usuwania elementów multimedialnych oraz ich wybranych zakresów lub części. Technik tych można użyć dopiero po wyłączeniu opcji Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu. Poniższa tabela przedstawia domyślny sposób działania różnych akcji myszy w programie REAPER. Można je zmienić, wybierając kontekst Element multimedialny i przeciągnięcie lewym przyciskiem na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. Aby zrobić za pomocą myszy to... Musisz zrobić to Przenieść element lub zaznaczone elementy, ignorując wybrany zakres czasu Przeciągnij i upuść. Przenieść element lub zaznaczone elementy, ignorując przyciąganie i wybrany zakres czasu Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisz Shift. Skopiować element lub zaznaczone elementy Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisz Ctrl. Skopiować element lub zaznaczone elementy, ignorując przyciąganie Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisze Shift i Ctrl. Przenieść zawartość elementu (w elemencie) Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisz Alt. Precyzyjnie dostosować wysokość tonu elementu Przeciągnij i upuść, przytrzymują klawisze Shift i Alt. Wyrenderować element do nowego pliku Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisze Ctrl i Alt. Skopiować element, umieszczając dane źródłowe MIDI w puli Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisze Shift+Ctrl i Alt. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 124
127 6 Edytowanie ścieżek i elementów Z prawej widnieje przykład zmiany akcji domyślnych. W tym przykładzie zmieniany jest domyślny sposób działania kliknięcia i przeciągnięcia, z Przenieś element, ignorując wybrany zakres czasu na Przenieś element > Tylko przenieś. Umożliwi to przenoszenie dowolnego zaznaczonego obszaru elementu metodą przeciągnięcia i upuszczenia. Więcej informacji na ten temat zawiera rozdział Standardowe funkcje edycji systemu Windows Wiele typowych zadań edycji wykonywanych w programie REAPER polega na użyciu intuicyjnych, standardowych procedur zaznaczania i manipulowania elementami systemu Windows. Używane są również pewne funkcje dodatkowe. Oto zestawienie. Zaznaczanie elementów Aby zaznaczyć element, kliknij go. Aby zaznaczyć wiele elementów, klikaj je, przytrzymując klawisz Ctrl. Aby zaznaczyć sąsiednie elementy, klikaj je, przytrzymując klawisz Shift. Grupy elementów można zaznaczyć zaciągnięciem zaznaczenia prawym przyciskiem myszy. Nie trzeba zaciągać zaznaczenia na cały element, aby go zaznaczyć (patrz u góry z prawej). Sposób działania funkcji zaciągania można zmienić za pomocą jednej z wielu opcji klawiszy modyfikatorów (patrz tabela Modyfikatory zaciągnięcia poniżej). Technik tych można używać w programie REAPER w kilku kontekstach na przykład w edytorze MIDI można zaznaczać wiele nut zarówno techniką Ctrl+kliknięcie, jak i techniką zaciągnięcia zaznaczenia (patrz rozdział 12). Dzielenie elementów Dzielenie elementów jest stosowane w kilku funkcjach edycji programu REAPER. Zapoznaj się z nimi poniżej: Jeśli nie jest zaznaczony żaden element, naciśnięcie klawisza S nie ma żadnego skutku. Jeśli zaznaczone są elementy, naciśnięcie klawisza S podzieli wszystkie zaznaczone elementy w położeniu kursora edycji. Jeśli aktywny jest wybrany zakres czasu, naciśnięcie klawisza S podzieli wszystkie zaznaczone elementy w miejscu początku i końca tego zakresu. W razie podzielenia elementu mającego efekty oba powstałe elementy będą zawierać te efekty. Można to zmienić na stronie Opcje > Preferencje > Media, wyłączając opcję Duplikuj efekty dubla w razie dzielenia elementów. Naprawa podziałów w elementach Aby ponownie złączyć wcześniej podzielony element multimedialny: Zaznacz elementy multimedialne na ścieżce Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolny z zaznaczonych elementów multimedialnych i wybierz z wyświetlonego menu opcję Napraw podziały w elementach. Naprawa różni się od sklejania. Krótko mówiąc, naprawa przywraca oryginalny stan elementów, a sklejenie renderuje je do nowego pliku. Sklejanie zostanie omówione dalej w tym rozdziale. Zauważ, że w razie naprawy wielu wcześniej podzielonych elementów zawierających odrębne łańcuchy efektów zachowany zostaje tylko łańcuch efektów pierwszego z tych elementów. Wycinanie/kopiowanie elementów Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 125
128 Oprócz inteligentnej edycji (patrz poprzednia sekcja), w programie REAPER dostępne są również inne metody kopiowania i wycinania elementów. Są one oparte na standardowych technikach systemu Windows. Skrót klawiszowy Ctrl+Shift+C umożliwia skopiowanie, a Ctrl+Shift+X wycięcie zaznaczonych elementów w całości. Należy zauważyć, że jeśli aktywny jest wybrany zakres czasu, skrótem klawiszowym Ctrl+C/Ctrl+X skopiujesz/wytniesz tylko ten zakres czasu, a nie cały element. Ten sposób działania można zmienić w edytorze akcji (patrz rozdział 13). Kliknij element prawym przyciskiem myszy i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Kopiuj elementy lub Wytnij elementy. Zaznacz element, a następnie wybierz z menu Edytuj polecenie Kopiuj elementy/ścieżki/punkty obwiedni, ignorując wybrany zakres czasu lub Wytnij elementy/ścieżki/punkty obwiedni, ignorując wybrany zakres czasu. Uwaga! Kopiowanie elementów MIDI w widoku aranżacji: w przypadku kopiowania elementów MIDI (nie audio) w widoku aranżacji należy wziąć pod uwagę pewne specjalne kwestie. Mowa o nich w rozdziale 12. Wklejanie elementów Skrót Ctrl+V umożliwia wklejenie elementu w położeniu kursora. Jeśli zaznaczona jest ścieżka, element zostanie wklejony na zaznaczonej ścieżce. Jeśli nie jest zaznaczona żadna ścieżka, element zostanie wklejony na ścieżce ostatnio zaznaczonej w okienku ścieżek. Jeśli przed wklejeniem przeniesiesz fokus do głównego okna widoku aranżacji, utworzona zostanie nowa ścieżka. Zaznacz ścieżkę i użyj polecenia Edytuj > Wklej, aby wkleić element w bieżącym położeniu kursora edycji. Kopiowanie lub wycinanie części elementu W przypadkach, gdy wolisz nie używać funkcji inteligentnej edycji, możesz użyć schowka systemu Windows. Zaznacz element, a następnie zaznacz wybrany zakres czasu. Aby skopiować lub wyciąć zaznaczony obszar, najpierw przenieś fokus do głównego okna widoku aranżacji, a następnie w celu kopiowania użyj polecenia Edytuj > Kopiuj elementy/ścieżki/punkty obwiedni w wybranym zakresie czasu albo kliknij element prawym przyciskiem myszy i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Kopiuj zaznaczony obszar elementów, albo naciśnij klawisze Ctrl+C, albo Aby wyciąć zaznaczony obszar, użyj polecenia Wytnij elementy/ścieżki/punkty obwiedni w wybranym zakresie czasu albo kliknij zaznaczony obszar prawym przyciskiem myszy i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Wytnij zaznaczony obszar elementów, albo naciśnij klawisze Ctrl+X. Zaznacz ścieżkę w okienku ścieżek, umieść kursor w żądanym położeniu w widoku aranżacji i wybierz polecenie Edytuj > Wklej. Usuwanie elementów Usunięcie całkowicie usuwa element ze ścieżki. Nie usuwa natomiast pliku mediów z katalogu projektu. Elementy można usuwać na kilka sposobów. Jeśli element ma kilka dubli, każda z tych akcji usunie wszystkie duble, a nie tylko aktywny dubel. Informacje na temat postępowania z poszczególnymi dublami zawiera rozdział 7. Za pomocą klawisza Delete usuń zaznaczone elementy. Kliknij zaznaczony element prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Usuń elementy. Usunięte zostaną wszystkie zaznaczone elementy. Wybierz polecenie Element > Usuń elementy. Pokazywanie nakładających się elementów multimedialnych na pasach Na jednej ścieżce można umieścić kilka nakładających się elementów multimedialnych. W takim przypadku należy zadecydować, czy użyć płynnych sygnału przejść między tymi elementami. Płynne przejścia sygnału można stosować ręcznie lub automatycznie, włączając na pasku narzędzi funkcję Automatyczne płynne przejście sygnałów. Można również włączyć w menu Opcje opcję Pokaż nakładające się elementy multimedialne na pasach. Maksymalną liczbę pasów można ustawić na stronie Wygląd w oknie Preferencje. Przenoszenie elementów: specjalne Dostępne są klawisze skrótów umożliwiające przenoszenie elementów na sposoby trudne do kontrolowania myszą. Przykład: Domyślny skrót klawiszowy Zastosowanie Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 126
129 6 Edytowanie ścieżek i elementów 1 na klawiaturze numerycznej Niewielkie przesunięcie elementu w lewo 3 na klawiaturze numerycznej Niewielkie przesunięcie elementu w prawo 4 na klawiaturze numerycznej Przeniesienie elementu nieco w lewo 6 na klawiaturze numerycznej Przeniesienie elementu nieco w prawo 8 na klawiaturze numerycznej Przeniesienie elementu o jedną ścieżkę w górę 2 na klawiaturze numerycznej Przeniesienie elementu o jedną ścieżkę w dół Uwaga! Ta funkcja jest określana jako przesuwanie. W programie REAPER przesuwanie jest względne do ekranu. Jeśli na przykład wyświetlasz duże powiększenie elementu, przesunięcie będzie znacznie mniejsze niż w widoku całego projektu. Porada: kliknij dwukrotnie numer ścieżki w okienku ścieżek, aby zaznaczyć wszystkie elementy na tej ścieżce. Modyfikatory zaciągania Dostępne są klawisze modyfikatorów, zmieniające sposób działania zaciągania prawym przyciskiem myszy. Domyślnie są to następujące modyfikatory: Klawisze modyfikatora Zastosowanie Przeciągnięcie prawym przyciskiem myszy (bez modyfikatora) Zaznaczenie elementów zaciągnięciem. Shift+przeciągnięcie prawym przyciskiem myszy Dodanie elementów zaciągnięciem do zaznaczenia. Ctrl+przeciągnięcie prawym przyciskiem myszy Przełączenie zaznaczenia elementu zaciągnięciem. Alt+przeciągnięcie prawym przyciskiem myszy Zaznaczenie elementów i czasu zaciągnięciem. Shift+Alt+przeciągni ęcie prawym przyciskiem myszy Zaznaczenie elementów i czasu zaciągnięciem, ignorując przyciąganie. Można te modyfikatory wedle życzenia zmienić i/lub dodać inne, korzystając ze strony Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. Więcej informacji na ten temat zawiera rozdział Edytowanie preferencji dotyczących sposobu działania podczas edycji Zapoznaj się z głównymi preferencjami dotyczącymi edycji i ich działaniem. Twoje życie stanie się wówczas znacznie łatwiejsze! Opcje znajdują się na stronie Sposób działania podczas edycji w oknie Preferencje. Ich opis zawiera rozdział 19 ale, pokrótce, niektóre z najprzydatniejszych określają: Czy kursor edycji ma być przenoszony podczas wykonywania różnych akcji, takich jak zmiana wybranego zakresu czasu lub wstawienie mediów. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 127
130 Czy punkty zapętlenia mają być powiązane z wybranym zakresem czasu. Który punkt fokusu ma być używany jako środkowy podczas powiększania w poziomie i w pionie. Te dwie ważne opcje zapewniają kontrolę nad sposobem działania powiększania w programie REAPER. Wybranie opcji Kursor myszy pozwala wskazać miejsce i powiększyć widok kółkiem myszy. Opcja decydująca o przenoszeniu kursora edycji po zaznaczeniu elementu multimedialnego nie znajduje się już na tej stronie, ale można ją ustawić za pomocą kontekstu Element multimedialny kliknięcie lewym przyciskiem na stronie Modyfikatory myszy. Domyślna opcja to Zaznacz element i przenieś kursor edycji, ale można ją zmienić na samo Zaznacz element. 6.6 Oddzielanie wyboru pętli od wybranego zakresu czasu Ustawienie Powiąż punkty zapętlenia z wybranym zakresem czasu (na stronie Preferencje > Sposób działania podczas edycji) decyduje, czy punkty pętli są domyślnie powiązywane z wybranym zakresem czasu. Jeśli tak, zaznaczenie zakresu czasu innego niż aktualnie zaznaczony powoduje tym samym zmianę pętli. W każdej chwili można pominąć domyślny sposób działania za pomocą polecenia przełączającego stan funkcji Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu w menu Opcje. Nawet gdy opcja ta jest wyłączona (niezaznaczona), można nadal przytrzymać klawisz Alt podczas przeciągania myszą na linii czasu spowoduje to ustawienie jednocześnie wybranego zakresu czasu, jak i pętli. Przykład W tym przykładzie przyjmiemy, że opcja Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu została wyłączona. W pierwszym przykładzie przeciągnęliśmy mysz wzdłuż linii czasu, aby utworzyć pętlę. Następnie przeciągnęliśmy mysz w obszarze ścieżki, tuż pod elementem multimedialnym. W obszarze pętli utworzony został nowy wybrany zakres czasu, ale oryginalna pętla została zachowana. Następnie kliknęliśmy prawym przyciskiem myszy nad obszarem i wybraliśmy z wyświetlonego menu polecenie Podziel elementy w wybranym zakresie czasu. Mamy teraz oddzielny element (można go na przykład wyciszyć albo dodać do niego efekty), ale oryginalna pętla nadal jest zaznaczona. Tutaj wyciszyliśmy poprzedni wybrany (a teraz również podzielony) zakres czasu. Utworzyliśmy następnie nowy wybrany zakres czasu, który również można edytować wedle uznania. Zauważ, że możemy dalej pracować z różnymi zakresami czasu, a nasza oryginalna pętla pozostaje niezmieniona. Pętlę tę można w kółko odtwarzać, pracując nad różnymi wybranymi w niej zakresami czasu. 6.7 Przyciąganie z połączonymi ustawieniami przyciągania/siatki Wiesz już (z rozdziału 4), jak zdefiniować ustawienia siatki. Określają one, czy siatka jest wyświetlana w obszarze ścieżek, a jeśli tak, to jak wygląda. Okna Ustawienia przyciągania/siatki (widocznego poniżej) można również użyć, aby automatycznie przyciągać różne akcje (w tym zaznaczenie zakresu czasu lub pętli) i/lub elementy w żądane położenie zgodne z wybranymi ustawieniami. Można na przykład włączyć przyciąganie do najbliższego uderzenia. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 128
131 6 Edytowanie ścieżek i elementów Okno dialogowe Ustawienia przyciągania/siatki można otworzyć za pomocą polecenia Opcje > Ustawienia przyciągania/siatki, skrótu klawiszowego Alt+L lub klikając prawym przyciskiem myszy przycisk Siatka na pasku narzędzi programu REAPER. Skrót klawiszowy Alt+S służy do przełączania stanu włączenia funkcji przyciągania. Możesz zdecydować, czy chcesz stosować przyciąganie na wszystkie lub wybrane następujące sposoby: Elementy multimedialne: tworzone, przenoszone lub edytowane elementy multimedialne mogą być przyciągane zgodnie z ustawieniami na początku, zarówno na początku i końcu albo odpowiednio do położenia myszy w danej chwili. Zaznaczenie: określa, czy przyciąganiu ma podlegać zaznaczanie zakresów czasu i pętli. Kursor: określa, czy przyciąganiu ma podlegać kursor. Przyciągaj kursor do krawędzi elementów multimedialnych na każdej ścieżce: przydatne do przechodzenia na początek, koniec, miejsca podziału elementu itd. Przyciągaj do częstotliwości próbkowania projektu: włącza przyciąganie elementów do próbek elementów, a kursora, znaczników, punktów pętli i punktów obwiedni do próbek. Zwróć uwagę na ustawienia w obszarze Odległość przyciągania. Za ich pomocą można zwiększyć elastyczność przyciągania. Można na przykład ustawić odstępy siatki co 50 pikseli, określić odległość przyciągania równą 5 pikselom i wyłączyć opcję Przyciągaj do siatki z każdej odległości. Przyciąganie do siatki nastąpi wówczas tylko wtedy, gdy klikniesz myszą nie dalej niż 5 pikseli od jednej z linii siatki. W przeciwnym razie kursor zostanie umieszczony dokładnie tam, gdzie klikniesz. Zauważ również, że dostępna jest opcja przyciągania względnego wobec siatki. 6.8 Przyciąganie z oddzielnymi ustawieniami przyciągania i siatki W powyższych przykładach program REAPER został skonfigurowany do używania tego samego zestawu parametrów wyświetlania siatki i przyciągania. Innymi słowy, następuje przyciąganie do najbliższego położenia siatki. Sprawdźmy teraz, co się stanie, gdy wyłączymy opcję Ustawienia przyciągania siatki zgodne z widocznością siatki. Zmieniliśmy także ustawienie minimalnej liczby pikseli odstępu linii siatki, w tym przypadku na 20 pikseli, zarazem określając (w miejscu, w którym znajduje się kursor na zrzucie ekranu) Odstęp przyciągania siatki równy jednej szesnastej uderzenia. Zwiększy to schludność ekranu. Jeśli projekt jest wyświetlany w wystarczającym powiększeniu, linie siatki będą widoczne co jedną czwartą uderzenia, ale przyciąganie będzie zachodzić, między liniami siatki i na liniach siatki, co jedną szesnastą uderzenia. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 129
132 Zwróć również uwagę na opcję Przyciąganie elementów multimedialnych. Można wybrać dla niej ustawienie Przyciągaj i początek, i koniec, Przyciągaj tylko na początku/przesunięciu przyciągania lub W zależności od położenia myszy (czyli tego, bliżej którego położenia jest mysz, początku czy końca). Porada: gdy włączone jest przyciąganie, można je pominąć, przytrzymując klawisz Ctrl podczas zaznaczania pętli na linii czasu. 6.9 Przycinanie pod elementami podczas edycji Za pomocą połączenia przełączającego Opcje > Przytnij zawartość pod elementami multimedialnymi podczas edycji można sprawnie zastępować istniejący materiał nowym materiałem, który w wyniku akcji edycji jest umieszczany na starym materiale. Opcja ta jest również dostępna po kliknięciu prawym przyciskiem myszy ikony Automatyczne płynne przejście na głównym pasku narzędzi. Najprościej będzie zrozumieć działanie tej funkcji na przykładzie, w którym jeden element jest przenoszony na drugi z włączoną i wyłączoną opcją przycinania. W tym przykładzie przyjmiemy, że automatyczne płynne przejście sygnałów zostało wyłączone. Najpierw sprawdźmy, co zrobi program REAPER, gdy przycinanie jest wyłączone (ustawienie domyślne). 1. Z lewej widzisz dwie ścieżki gitary. 2. Przeciągniemy element z drugiej ścieżki na pierwszą ścieżkę. 3. Jeśli teraz włączymy swobodne pozycjonowanie elementu na ścieżce i zwiększymy wysokość ścieżki, po przeciągnięciu elementu z wierzchu w dół pod oryginalny element multimedialny zobaczymy zarówno element oryginalny, jak i nowy na tej ścieżce. Sprawdźmy teraz, co się zdarzy, gdy powtórzymy te czynności z włączoną opcją Przytnij zawartość pod elementami multimedialnymi podczas edycji. Dwa pierwsze kroki będą identyczne jak wyżej. Sprawdźmy krok 3: tym razem po włączeniu swobodnego pozycjonowania elementu i przeciągnięciu go w dół zobaczymy pod spodem puste miejsce! Oryginalny element został zastąpiony nowym. Ten przykład służy jedynie do celów ilustracyjnych. Nie znaczy, że konieczne jest włączenie swobodnego pozycjonowania elementów w razie pracy z przycinaniem. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 130
133 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6.10 Okno Przesuń/ustaw elementy Okno Przesuń/ustaw elementy można otworzyć za pomocą menu kontekstowego, wyświetlanego po kliknięciu elementów multimedialnych prawym przyciskiem myszy. Za pomocą edytora listy akcji można przypisać tej akcji skrót klawiszowy, a edytor w oknie Dostosuj menu/paski narzędzi umożliwia umieszczenie jej na pasku narzędzi. Obsługę edytora listy akcji i edytora menu/pasków narzędzi przedstawia rozdział 13. Okno to pozostaje otwarte, dopóki go nie zamkniesz. Możesz zaznaczyć dowolny element (lub żądane elementy) i za pomocą tego okna przesunąć jej albo ustawić ich położenie. Dokładny sposób działania zależy czasem od innych twoich ustawień (takich jak ustawienia przyciągania i opcji zapętlania elementu). Główne opcje i parametry w tym oknie, w kolejności od lewej do prawej, przedstawia poniższa tabela. Element Objaśnienie Akcja Wybierz opcję Przesuń albo Ustaw. Wybór opcji decyduje o wyświetlanych jednostkach. Jeśli wybierzesz opcję Przesuń, element zostanie przeniesiony o wskazaną liczbę wybranych jednostek. W powyższym przykładzie położenie elementu zostanie przeniesione o 10 ms w lewo lub w prawo (w zależności od tego, który przycisk Przesuń klikniesz. Jeśli wybierzesz opcję Ustaw, element zostanie przeniesiony we wskazane położenie. Definicja przesunięcia/usta wienia Określa co dokładnie ma zostać przesunięte lub ustawione. Dostępne są następujące opcje: Położenie Cały element: cały element zostanie fizycznie przeniesiony Przycięcie z lewej Element zostanie przycięty z lewej Lewa krawędź Przeniesiona zostanie lewa krawędź Prawa krawędź Przeniesiona zostanie prawa krawędź Zawartość Element pozostanie w miejscu, a przeniesiona zostanie zawartość w jego wnętrzu Duplikuj Utworzone zostaną duplikaty elementu Kierunek przeniesienia (w lewo albo w prawo) zależy od tego, który przycisk klikniesz. W razie wybrania opcji Duplikuj można określić żądaną liczbę kopii. Wartość w jednostkach Umożliwia określenie liczby jednostek, o którą zostanie przesunięty element. Liczba ta jest interpretowana odpowiednio do wybranego typu jednostki. W powyższym przykładzie jako typ jednostki wybrano milisekundy, a wartość w jednostkach równa jest 10. Typ jednostki Dostępne opcje: milisekundy, sekundy, jednostki siatki, takty/uderzenia, próbki, klatki, piksele, długości elementów, zaznaczenia elementów i nuty. W razie wybrania nut wyświetlona zostaje dodatkowa lista rozwijana z wartościami nuty (od 1/256 do całej nuty). Przyciągaj do jednostki Określa, czy przyciąganie ma być włączone. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 131
134 Element Objaśnienie Przesuń w lewo Te przyciski są wyświetlane tylko w razie wybrania opcji Przesuń. Określają one czy elementy są przesuwane w lewo, czy w prawo. Przesuń w prawo Pobierz kursor Zastosuj przeniesienie Te przyciski są wyświetlane tylko w razie wybrania opcji Ustaw. Przycisk Pobierz kursor zwraca bieżące położenie kursora i zapisuje je w polu do. Przycisk Zastosuj przeniesienie przenosi element zgodnie z różnymi opcjami i ustawieniami, w tym zgodnie z położeniem określonym w polu do. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 132
135 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6.11 Właściwości elementu multimedialnego Wszystkie elementy multimedialne mają stronę ustawień właściwości, która umożliwia określenie sposobu działania danego elementu. Edycja w programie REAPER nierzadko polega na zaznaczeniu (albo utworzeniu nowego) elementu i zmianie jego właściwości. Aby wyświetlić właściwości elementu, zaznacz go i naciśnij klawisz F2 albo kliknij prawy przycisk myszy i wybierz polecenie Właściwości elementu, albo kliknij przycisk właściwości elementu (jeśli jest widoczny). W przypadku elementów audio (ale nie MIDI) można w tym celu również kliknąć dwukrotnie element. Okno Właściwości elementu multimedialnego pozostaje otwarte, dopóki go nie zamkniesz. Jeśli pozostawisz je otwarte, jego zawartość będzie odzwierciedlać właściwości aktualnie zaznaczonego elementu/elementów. Nie musisz znać wszystkich tych właściwości przed rozpoczęciem, wystarczy wiedzieć, gdzie możesz sprawdzić i zmienić te informacje. W tym oknie dialogowym przedstawione są następujące najważniejsze właściwości: Położenie: wprowadzenie wartości w tym polu przeniesie początek elementu multimedialnego w to miejsce. Długość elementu multimedialnego (wyrażona czasem lub uderzeniami) Wejście sygnału i Zejście sygnału: możliwe jest określenie zarówno długości, jak i kształtu, a także włączenie albo wyłączenie Automatycznego wejścia/zejścia sygnałów. Przesunięcie przyciągania: wielkość przesunięcia od domyślnego położenia przyciągania, jeśli przyciąganie jest włączone. Podstawa czasowa elementu: przyjmuje domyślnie podstawę czasową projektu, ale można ją zmienić (czas, uderzenia itd.). Sposób mieszania elementu: określa, czy umieszczenie elementu na innym elemencie powoduje zastąpienie, czy zmiksowanie nakładającego się fragmentu. Domyślnie przyjmuje ustawienie projektu. Zapętl źródło: określa, czy element jest zapętlany. Stan wyciszenia: określa, czy element jest wyciszony. Stan blokowania elementu: określa, czy element jest zablokowany. Opcja odtwarzania wszystkich dubli. Ma rzecz jasna zastosowanie tam, gdzie są co najmniej dwa duble. Nazwa pliku aktywnego dubla. Nazwa aktywnego dubla. Domyślnie program REAPER stosuje nawę pliku elementu multimedialnego, ale można to zmienić. Dostosowanie wysokości tonu. Początek w źródle: ustawia czas początku. Współczynnik tempa odtwarzania: wpisz na przykład x2, aby podwoić szybkość wszystkich aktualnie zaznaczonych elementów. Opcja określająca, czy zachowywana jest wysokość tonu w razie zmiany współczynnika tempa odtwarzania. Tłumiki głośności i panoramy, przycisk Normalizuj. Tryb kanałów: zostanie pokrótce omówiony niżej. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 133
136 Opcja odwrócenia fazy. Przycisk dodawania/usuwania obwiedni dubla. Algorytm, który ma być używany do dostosowywania wysokości tonu. Domyślnie stosowany jest algorytm z ustawień projektu. Opcja użycia jedynie fragmentu elementu multimedialnego. Opcje odwrócenia elementu. Przycisk umożliwiający wyświetlenie właściwości źródłowego pliku elementu multimedialnego. Przycisk Wybierz nowy plik, umożliwiający zastąpienie istniejącego pliku źródłowego. Przycisk Zmień nazwę pliku, umożliwiający zmianę nazwy pliku źródłowego. Przycisk otwierający okno dialogowe Przesuń/ustaw dla tego elementu. Przycisk Efekty dubla, otwierający okno łańcucha efektów danego dubla/elementu. Po dokonaniu jakichkolwiek zmian kliknij przycisk Zastosuj, aby zastosować zmiany i pozostawić okno otwarte albo przycisk OK, aby zastosować zmiany i zamknąć okno, ewentualnie przycisk Anuluj, aby zamknąć okno bez zastosowania zmian. Dostępna jest również (kliknij prawym przyciskiem myszy pasek tytułu) opcja Zastosuj zmiany po 2 sekundach bezczynności, którą można włączyć, jeśli sobie tego kto życzy. Niektóre z tych opcji takie jak Zapętl źródło i Tryb kanałów są dostępne również w menu Ustawienia elementu. Ponadto dostępne są (lub można zdefiniować) skróty klawiszowe wielu z tych opcji. Jak tworzyć własne skróty klawiszowe dowiesz się w rozdziale 13, gdy będziemy mówić o edytorze listy akcji. Porada: aby zmienić właściwość (np. współczynnik tempa odtwarzania) kilku elementów naraz, zaznacz wszystkie żądane elementy, a następnie dokonaj żądanych zmian, nie zamykając okna Właściwości elementu multimedialnego Ikony elementu multimedialnego Dla kilku ustawień w oknie dialogowym Właściwości elementu dostępne są ikony (przyciski), których można użyć w celu szybkiego uzyskiwania dostępu do tych często używanych funkcji. Wyświetlanie przycisków można włączyć lub wyłączyć na stronie Wygląd > Media w oknie Preferencje. Ikony są wyświetlane w dwóch wierszach. Zaznaczenie opcji w pierwszym wierszu znaczy, że ikony będą wyświetlane tylko w razie włączenia funkcji (skrótem klawiszowym, w menu lub oknie dialogowym Właściwości elementu). Zaznaczenie opcji w drugim wierszu znaczy, że ikony będą wyświetlane bez względu na to, czy funkcja jest włączona. Jeśli na przykład zaznaczysz opcję Wyciszony w pierwszym wierszu, ale nie zaznaczysz opcji Nie wyciszony w drugim wierszu, przycisk wyciszenia będzie wyświetlany tylko wtedy, gdy element będzie wyciszony. Przycisk wskazuje stan wyciszenia ścieżki i można również użyć go do wyłączenia wyciszenia ścieżki. Jeśli zaznaczysz tę funkcję w obu wierszach, przycisk wyciszenia będzie zawsze wyświetlany (jeśli wystarczy miejsca) na wszystkich elementach multimedialnych i można będzie go używać jako przełącznika. Włączenie funkcji Właściwości (tylko zmieniono próbkowanie) znaczy, że ten przycisk będzie wyświetlany tylko w przypadku, gdy częstotliwość próbkowania elementu została zmieniona. W tym przykładzie (po lewej) mamy dwa elementy multimedialne, oba z wyświetlanymi przyciskami stanu zablokowania, uwag, wyciszenia i efektów. Pierwszy element jest wyciszony, a drugi jest zablokowany. Wyświetlanie ikon nad elementami multimedialnymi lub na ich tle zależy od ustawienia (na tej samej stronie preferencji) opcji Wykreślaj etykiety nad elementem, a nie wewnątrz elementu. Należy pamiętać, że nawet jeśli opcja ta jest włączona, to i tak będzie stosowana tylko wówczas, Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 134
137 6 Edytowanie ścieżek i elementów gdy ścieżka ma wystarczającą wysokość. Więcej informacji o innych ustawieniach na stronie Wygląd > Media zawiera rozdział Uwagi dotyczące elementu Za pomocą przycisku Uwagi (lub polecenie Ustawienia elementu > Uwagi dotyczące elementu w menu wyświetlanym po kliknięciu prawego przycisku myszy) można otworzyć okno tekstowe w celu wpisania dowolnych uwag dotyczących danego elementu. Po wpisaniu uwag na elemencie wyświetlana jest mała ikona Uwagi. Najechanie myszą na tę ikonę wyświetla uwagi jako etykietkę narzędzia. Kliknij ikonę, aby otworzyć i edytować uwagi w oknie tekstowym. W oknie Uwagi kliknij przycisk Załaduj, aby załadować dowolny żądany plik grafiki w formacie PNG lub JPG. Zaznaczenie opcji Użyj jako tła elementu umożliwia wyświetlenie tej grafiki z ikoną. Można również wybrać opcję Rozciągnij, aby dopasować do elementu. Przykład elementu multimedialnego z grafiką widzisz obok. Ikony można również wstawiać do elementów multimedialnych, przeciągając je z Eksploratora/okna funkcji znajdowania Kolorowanie poszczególnych elementów Aby zmienić kolory poszczególnych elementów multimedialnych (lub zaznaczonych elementów multimedialnych), najpierw zaznacz żądane elementy, a następnie wyświetl menu kontekstowe i wybierz polecenie Kolory elementów i dubli, potem Ustaw niestandardowy kolor elementów, Ustaw losowe kolory elementów albo Ustaw jeden losowy kolor elementów. W preferencjach (Wygląd > Szczyty sygnału/kształty fali) włączona musi być co najmniej jedna opcja podbarwiania szczytów kształtu fali i/lub tła elementów multimedialnych w obszarze Kolory niestandardowe (patrz wyżej). Przykłady W poniższym przykładzie ścieżka wokalu została podzielona na kilka oddzielnych elementów. Przyjmijmy, że zawierają one zwrotki i refreny, a my z niewiadomej przyczyny chcemy móc łatwo odróżnić refreny. Możemy zaznaczyć elementy zawierające refreny, kliknąć prawym przyciskiem myszy dowolny z zaznaczonych elementów i wybrać z wyświetlonego menu polecenie Kolory elementów i dubli > Ustaw niestandardowy kolor elementów. (Polecenia te są również dostępne w głównym menu Edytuj). Następnie możemy wybrać dowolny żądany kolor w oknie dialogowym Kolory i kliknąć przycisk OK. Elementy przybiorą wybrany kolor. Inne podobne polecenia to Ustaw losowe kolory elementów i Ustaw jeden losowy kolor elementów. Aby usunąć kolor niestandardowy, wybierz polecenie Ustaw domyślny kolor elementów Dostosowywanie głośności elementu Oprócz stosowania obwiedni (czym zajmiemy się w rozdziale 16), dostępne są trzy główne metody dostosowywania głośności poszczególnych elementów multimedialnych. Można: Użyć uchwytu głośności elementu lub przycisku głośności elementu. Użyć tłumika głośności w oknie Właściwości elementu. Zastosować normalizację. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 135
138 Pokrętło głośności elementu/uchwyt głośności elementu Strona Wygląd > Media w oknie Preferencje zawiera opcję użycia pokrętła głośności elementu lub górnej krawędzi elementu multimedialnego (uchwytu głośności elementu) jako szybkiej i prostej metody dostosowywania głośności poszczególnych elementów multimedialnych. Pokrętło głośności elementu widzisz tutaj (z prawej). Kliknij je i przeciągnij mysz w górę lub dół up, aby zwiększyć lub zmniejszyć głośność. Kliknij je dwukrotnie, aby zresetować głośność do 0,0 db. Aby dostosować głośność kilku elementów naraz, zaznacz żądane elementy, a następnie rusz pokrętłem jednego z zaznaczonych elementów. Uchwyt głośności elementu to poziomy pasek u góry każdego elementu multimedialnego. Nie jest widoczny do chwili, gdy najedziesz myszą na górną krawędź multimedialną w celu wyświetlenia podwójnej pionowej strzałki. Gdy klikniesz i przeciągniesz myszą w dół, zmniejszysz poziom głośności (patrz pierwsza ilustracja). Aby chwycić uchwyt u góry mediów i zwiększyć głośność, przeciągnij przytrzymując klawisz Shift (patrz druga ilustracja). Przytrzymując klawisz Ctrl, zwiększysz precyzję dostosowywania głośności za pomocą pokrętła lub uchwytu głośności elementu. Porada: aby przy głośności 0,0 db wyświetlać uchwyt głośności elementu w połowie wysokości elementów multimedialnych (a nie przy górnej krawędzi), wybierz polecenie Opcje > Preferencje i na stronie Media ustaw Zakres regulacji głośności elementu multimedialnego na db. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 136
139 6 Edytowanie ścieżek i elementów Tłumik głośności Okno dialogowe Właściwości elementu zawiera poziomy tłumik (po lewej stronie przycisku Normalizuj), za pomocą którego można zwiększyć albo zmniejszyć głośność elementu. Po ustawieniu żądanego poziomu kliknij przycisk Zastosuj. Ta metoda jest szczególnie przydatna w razie dokonywania zmian jednocześnie głośności i panoramy albo gdy nie chcesz wyświetlać uchwytu głośności elementu Normalizowanie elementów Pojęcie normalizacji odnosi się do dostosowywania głośności elementu (lub zaznaczonych elementów) do poziomu standardowego. Może to być przydatne zwłaszcza w sytuacji, gdy niektóre ścieżki zostały nagrane zbyt cicho. W tym celu: 1. Zaznacz element lub grupę elementów, które chcesz znormalizować. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy zaznaczone elementy. 3. Wybierz z wyświetlonego menu polecenie Przetwarzanie elementów, a następnie Normalizuj elementy albo Normalizuj elementy (wspólne wzmocnienie). Opcja wspólne wzmocnienie umożliwia identyczne zwiększenie poziomu wszystkich elementów, czyli z zachowaniem ich względnej wzajemnej głośności. Wielkość zmiany wyznacza w tym przypadku możliwe zwiększenie głośności najgłośniejszego z elementów bez obcięcia szczytów sygnału. Aby każdy z zaznaczonych elementów był normalizowany niezależnie, nie wybieraj opcji wspólnego wzmocnienia. W wyniku można się spodziewać większego wzrostu głośności niektórych elementów niż w razie wybrania opcji wspólnego wzmocnienia. Każdy indywidualny element również można znormalizować, klikając przycisk Normalizuj w oknie dialogowym Właściwości. Jest to szczególnie przydatne, gdy chcesz zmienić inne właściwości elementu przy normalizacji Zmienianie trybu kanałów elementu Kliknięcie prawym przyciskiem myszy dowolnego elementu multimedialnego i wybranie polecenia Ustawienia elementu z menu kontekstowego powoduje wyświetlenie podmenu. Zwróć uwagę, że w przypadku elementów multimedialnych stereo masz kilka opcji trybu kanałów (dostępnych również w oknie dialogowym Właściwości elementu). Są to tryby: Normalny: zachowuje lub przywraca oryginalny stan kanałów elementu stereo. Odwrócone stereo: zamienia kanały lewy i prawy miejscami. Mono (miks): łączy lewy i prawy kanał w jeden kanał mono. Mono (lewy): wytwarza jeden kanał mono przy użyciu tylko sygnału wyjściowego z oryginalnego lewego kanału. Mono (prawy): wytwarza jeden kanał mono przy użyciu tylko sygnału wyjściowego z oryginalnego prawego kanału. W przypadku elementów wielokanałowych (patrz rozdział 3) masz również opcję miksowania mono lub stereo do kanałów innych niż 1 i 2. Przykłady Niektóre przykłady widzisz na poniższych ilustracjach. Zauważ, że zmiany te nie są destrukcyjne. Możesz zmieniać te różne stany elementu tyle razy, ile zechcesz. Aby na przykład w szybki i prosty sposób przekonwertować element multimedialny stereo na dwa elementy mono, zduplikuj go, a potem jeden ustaw na Mono (lewy) i drugi na Mono (prawy) Tryb: Normalny Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 137
140 Tryb: Odwrócone stereo Tryb: Mono (miks) 6.17 Właściwości źródła dubla Sekcja Źródło dubla w oknie dialogowym Właściwości elementu multimedialnego umożliwia wyświetlenie właściwości aktualnie zaznaczonego dubla albo zmianę pliku źródłowego lub zmianę nazwy tego pliku. Gdy element multimedialny składa się z tylko jednego dubla, pojęcia źródło dubla i źródło elementu multimedialnego stają się synonimami. Aby zmienić zawartość elementu multimedialnego, kliknij przycisk Wybierz nowy plik. Zmianę nazwy umożliwia przycisk Zmień nazwę pliku. Kliknięcie przycisku Właściwości wyświetla informacje o formacie oryginalnego pliku audio lub nagrania MIDI, będącego źródłem elementu. W przypadku elementów MIDI można również zmodyfikować niektóre właściwości, na przykład ograniczyć odtwarzane kanały. Przykłady przedstawiono poniżej: 6.18 Przykład edycji i odsłuchu w programie REAPER Większość nowych użytkowników każdego oprogramowania do obróbki cyfrowego audio ma na początku trudności z edycją, zwłaszcza osoby przyzwyczajone do innego programu, w którym stosowane są inne techniki. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 138
141 6 Edytowanie ścieżek i elementów Najlepsze efekty da ćwiczenie na przykładach. W przykładach tych przyjmuje się, że opcja Powiąż punkty zapętlenia z wybranym zakresem czasu jest włączona. Otwórz plik All Through The Night.RPP. Za pomocą polecenia Plik > Zapisz projekt jako zapisz projekt pod nazwą All Through The Night EDITS.RPP. Poniższe przykłady mają na celu ułatwienie poznania i zrozumienia sposobu użytkowania programu REAPER. Nie jest ich celem przedstawienie wszystkich dostępnych funkcji można je badać samodzielnie ani szczególnie dobrej metody aranżacji używanego w nich utworu. W ramach przygotowań ustaw dwie ścieżki gitary w panoramie jedną 33% w lewo, a drugą 33% w prawo. 1. Zrobimy kopię ścieżki Bouzouki i pobawimy się brzmieniem. W okienku ścieżek kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę ścieżki lub jej numer, a następnie z wyświetlonego menu wybierz polecenie Zduplikuj ścieżki. 2. Zmień nazwę nowej ścieżki na Bouzouki Copy. Naciśnij klawisze Ctrl+S, aby znowu zapisać plik projektu. 3. W okienku ścieżek kliknij numer ścieżki pierwszej ścieżki Bouzouki, a następnie, przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij numer ścieżki drugiej ścieżki. W ten sposób zaznaczysz obie ścieżki. 4. Kliknij przycisk Solo jednej ze ścieżek włączone zostanie solo obu ścieżek. 5. Za pomocą myszy zmniejsz głośność tłumikiem jednej ze ścieżek do około 7 db obie ścieżki zostaną ściszone. Zbliżając się do 7 db, naciśnij i przytrzymaj klawisz Ctrl, aby zwiększyć precyzję ruchu. 6. Przytrzymując klawisz Shift, przesuń tłumik panoramy pierwszej ścieżki Bouzouki do położenia 55% w lewo i, nadal przytrzymując klawisz Shift, przesuń tłumik panoramy drugiej ścieżki Bouzouki do położenia 55% w prawo. 7. Kliknij prawym przyciskiem myszy element multimedialny na drugiej ścieżce Bouzouki. Z wyświetlonego menu wybierz polecenie Właściwości elementu. Zmień wartość w polu Początek w źródle na - 0: Kliknij przycisk Zastosuj, a następnie OK. Element zostanie przesunięty o 7 milisekund w prawo. Delikatny efekt opóźnienia zapewni pełniejsze brzmienie instrumentu. 8. Naciśnij klawisze Ctrl+S. Odtwórz utwór. 9. Podczas odtwarzania przytrzymując klawisz Ctrl kliknij przycisk Solo jednej ze ścieżek Bouzouki. Solo obu ścieżek zostanie wyłączone. 10. Kliknij prawym przyciskiem myszy tuż pod obszarem paneli sterowania ścieżek i wybierz polecenie Pokaż ścieżkę główną. 11. Dostosuj panoramę i głośność różnych ścieżek, by uzyskać w miarę nieźle brzmiący miks. Zapewne wyjdzie ci coś takiego, jak widać wyżej. Naciśnij klawisze Ctrl+S. 12. W tym przykładzie może ci się podobać ogólny balans różnych ścieżek, ale głośność ścieżki głównej może być nieco przesadna w niektórych miejscach. 13. Otwórz okno efektów ścieżki głównej i wstaw efekt JS/Utility Limiter. Ustaw maksymalną głośność limitera na 0.5. Zamknij okno efektów i ustaw tłumik głośności ścieżki głównej na 0 db. Możesz teraz odtworzyć utwór bez obcinania szczytów sygnału. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 139
142 14. Zwróć uwagę na dłuższy zbędny fragment na końcu utworu. Umieść kursor odtwarzania mniej więcej w tym samym miejscu, co na ilustracji powyżej. Upewnij się, że nie jest zaznaczona żadna ścieżka, a następnie naciśnij klawisz litery S, aby podzielić wszystkie ścieżki w położeniu kursora. 15. Zwróć uwagę, że tak jak wcześniej każda ścieżka zawierała jeden element, tak teraz na każdej są dwa elementy. Elementy utworzone przed chwilą (po prawej) wskutek podziału powinny nadal być zaznaczone. Jeśli nie są, kliknij prawym przyciskiem myszy i przeciągnij je, aby zaznaczyć (zaciągnięciem). 16. Naciśnij klawisz Delete, aby usunąć zaznaczone elementy. Naciśnij klawisze Ctrl+S, aby zapisać plik projektu. 17. Teraz wyciszymy część elementu. Najpierw musimy utworzyć oddzielny element zawierający jedynie obszar, który zostanie wyciszony. 18. Zaznacz element multimedialny ścieżki Vox. Umieść kursor edycji około znacznika 56 sekundy. 19. Naciśnij klawisz tyldy ~ (Shift+`), aby zmaksymalizować bieżącą ścieżkę. Naciskaj klawisze Ctrl+Alt+Up lub Ctrl+Alt+Down do chwili wyświetlenia ścieżki Vox. Na tym poziomie powiększenia widać zbędne dźwięki, nagrane we fragmencie, gdzie wokalista nie śpiewa. Prawdopodobnie jest to przeciek ze słuchawek. Pozbędziemy się go. 20. Aby go najpierw usłyszeć, włącz Solo ścieżki i odtwórz ją. Nie zapomnij wyłączyć solo, gdy skończysz. 21. Wyświetl Duży zegar. Z kursorem edycji w pobliżu 56 sekundy naciskaj klawisz + aż żądany obszar zajmie duża część ekranu. 22. Kliknij element multimedialny, aby go zaznaczyć. 23. Kliknij i przeciągnij tuż pod linią czasu, aby zaznaczyć żądany region (patrz niżej). 24. Kliknij element multimedialny prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Podziel elementy w wybranym zakresie czasu. Utworzony zostanie nowy element i będzie on nadal zaznaczony. Naciśnij klawisz Esc, aby wyczyścić zaznaczenie wybranego zakresu czasu. 25. Jeśli widoczny jest przycisk wyciszenia elementu, kliknij go. W przeciwnym razie kliknij nowy element prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Ustawienia elementu, a następnie Wycisz. 26. Naciśnij znowu klawisz ~ (tyldy), aby wyświetlić cały utwór na ekranie. Ustaw żądaną wysokość ścieżek. 27. Odtwórz utwór. Zauważ, że ścieżka Vox jest teraz wyciszona we fragmencie, nad którym pracowaliśmy. 28. Naciśnij klawisze Ctrl+S, aby zapisać plik projektu. Wkrótce wrócimy do tego przykładu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 140
143 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6.19 Zarządzanie kursorem odtwarzania Domyślnie podczas odtwarzania projektu naciśnięcie przycisku Zatrzymaj (lub klawisza spacji) zatrzymuje odtwarzanie, a kursor odtwarzania powraca w poprzednie położenie początkowe. Naciśnięcie przycisku Pauza (lub klawisza Enter) wstrzymuje odtwarzanie w bieżącym położeniu kursora odtwarzania. Można również określić, że kursor odtwarzania ma być przenoszony, gdy klikniesz na podziałce czasu, w pustym miejscu na dowolnej ścieżce lub pod ścieżkami. Te trzy opcje można włączyć/wyłączyć w obszarze Szukaj odtwarzania w razie kliknięcia na stronie Opcje > Preferencje > Audio > Odtwarzanie Edytowanie wielu elementów multimedialnych Różnych metod edycji elementów i manipulowania elementami (z inteligentną edycją włącznie) można używać na wielu zaznaczonych elementach. Wystarczy zaznaczyć żądane elementy i wykonać żądaną akcję (usunięcie, przeniesienie itd). 1. Można to zrobić z więcej niż jedną sąsiadującą ścieżką naraz, korzystając z metody zaznaczania zaciąganiem (kliknięciem prawego przycisku myszy i przeciągnięciem). 2. Można to również zrobić w przypadku, gdy elementy multimedialne znajdują się na niesąsiadujących ścieżkach. W tym celu utwórz wybrany zakres czasu, zaznacz pierwszy element, a następnie klikaj pozostałe elementy, przytrzymując klawisz Ctrl. Na pierwszym obrazku (u góry z prawej) w ten sposób zaznaczony został obszar na ścieżkach 1 i 4. Na drugim zrzucie ekranu ten zaznaczony obszar został wycięty z obu elementów multimedialnych. Tu aż się prosi o przykład dostosowania ustawień myszy w programie REAPER w celu zmiany domyślnego sposobu działania. Można na przykład określić, że nawet jeśli zaznaczonych jest wiele elementów, edytowany ma być tylko jeden element. Umożliwia to strona Modyfikatory myszy w oknie Preferencje, a temat ten omówiono w rozdziale Edycja zsuwaniem Zsuwaniem można w następujący sposób edytować zbędne fragmenty na początku lub końcu elementu multimedialnego: Najedź myszą na dolną część lewej lub prawej krawędzi elementu multimedialnego, aby wskaźnik przybrał kształt dwustronnej poziomej strzałki z nawiasem kwadratowym (jak po prawej). Kierunek nawiasu zależy od tego, czy zsuwasz początek, czy koniec elementu. Kliknij i przeciągnij mysz w prawo lub w lewo, a następnie zwolnij przycisk myszy. Edycja wielu elementów zsuwaniem Aby edytować zsuwaniem kilka elementów na różnych ścieżkach, zaznacz żądane elementy multimedialne (na przykład klikaj te elementy, przytrzymując klawisz Ctrl albo zaznacz je metodą zaciągania), a następnie zsuń dowolny z zaznaczonych elementów. Zmiana zostanie zastosowana do wszystkich zaznaczonych elementów (patrz z lewej). Jest to kolejny przykład sytuacji, w której możesz chcieć dostosować ustawienia myszy w programie REAPER, aby zmienić domyślny sposób działania. Można na przykład określić, że nawet jeśli zaznaczonych jest wiele elementów, edytowany zsuwaniem ma być tylko jeden element. Można to zrobić na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. Mowa o tym będzie w rozdziale 13. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 141
144 Uważaj edytując zsuwaniem sąsiadujące elementy, zwłaszcza, gdy się stykają ze sobą nawzajem. Jeśli klikniesz i przeciągniesz myszą na jednym z elementów w celu utworzenia miejsca między dwoma elementami, edycja zsuwaniem zostanie wykonana w zwykły sposób. Jeśli jednak wykonasz edycję zsuwaniem w celu nałożenia elementów, utworzysz płynne przejście sygnałów. Podczas odtwarzania fragmentu zawierającego nałożenie słychać będzie oba elementy. Widać to na ilustracji koniec pierwszego (od lewej) z dwóch sąsiadujących elementów został zsunięty w prawo, na drugi element. Ten sposób działania można zmodyfikować na dwa sposoby. Wyłączenie automatycznego płynnego przejścia (na pasku narzędzi) powstrzyma przejście sygnałów, ale oba elementy będą nadal słyszalne. Włączenie opcji Przytnij zawartość pod elementami multimedialnymi podczas edycji (w menu Opcje) sprawi, że w miejscu nałożenia słychać będzie tylko zsunięty element (ten na wierzchu). Inną techniką jest użycie edycji zsuwaniem w celu przeniesienia granicy między dwoma sąsiadującymi elementami (na przykład powstałymi z podzielonego elementu). Zaznacz oba elementy i najedź myszą nad granicę między elementami, aby wyświetlić symbol pokazany na ilustracji obok. Możesz wówczas kliknąć i przeciągnąć granicę w lewo lub w prawo Dostosowywanie wejść/zejść sygnału Jeśli zaznaczysz dowolny element na ścieżce i wystarczająco go powiększysz, zobaczysz krzywą zejścia sygnału na jego końcu. Możesz zmienić zarówno kształt, jak i długość tej krzywej, używając myszy albo za pomocą okna Właściwości elementu. 1. Zaznacz elementy na prawym skraju ścieżek. W tym przykładzie (po prawej) zaznaczono dwie ścieżki. Zaznaczone elementy są w przykładzie wyrównane w pionie, ale nie musi tak być. 2. Przenieś mysz nad pionową białą linię wyznaczającą początek zejścia sygnału. Wskaźnik myszy zmieni się w kształt krzywej. 3. Kliknij i przytrzymaj przycisk myszy. Przeciągnij mysz w lewo, aby wydłużyć zejście sygnału (jak na obrazku z lewej), a następnie zwolnij przycisk myszy. Zauważ, że krzywa zejścia sygnału jest teraz łagodniejsza. Jeśli dokonasz edycji zsunięciem któregokolwiek z tych elementów, zejście sygnału zachowa kształt i długość po prostu zacznie się wcześniej. 4. Upewnij się, że elementy multimedialne są nadal zaznaczone. 5. Kliknij prawym przyciskiem myszy pionową linię wyznaczającą początek zejścia sygnału. Wyświetlone zostanie menu różnych krzywych zejścia sygnału (patrz z prawej). Wybierz tę, którą chcesz. Jeśli wolisz, zamiast użyć myszy naciśnij klawisz F2 (gdy elementy są zaznaczone), aby wyświetlić okno dialogowe Właściwości elementu. Możesz dokonać w nim żądanych zmian. W oknie dialogowym Opcje > Preferencje > Projekt > Ustawienia domyślne elementu multimedialnego można określić domyślny kształt wejścia/zejścia/płynnego przejścia sygnału, ich długości oraz nałożenie. Dodatkowe informacje zawiera rozdział 19. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 142
145 6 Edytowanie ścieżek i elementów Ponadto strona Preferencje > Modyfikatory myszy oferuje podczas pracy z wejściami/zejściami i płynnymi przejściami sygnałów dodatkowe funkcje przy użyciu klawiszy modyfikatorów myszy. Na przykład przytrzymanie klawisza Shift podczas przeciągania myszy w lewo lub w prawo przenosi płynne przejście w lewo lub w prawo. Na ilustracji widać inne ustawienia domyślne, ale każde z nich można zmienić. Informacje na temat dostosowywania modyfikatorów myszy zawiera rozdział Obcinanie projektu do zaznaczonego obszaru W trakcie nagrywania ścieżek nierzadko nagrywa się ciszę na początku, przed faktycznym rozpoczęciem utworu, a także różnej długości ciszę na końcu różnych ścieżek, na których nagrywanie było włączone dłużej niż trzeba, aby nie stracić wybrzmienia instrumentu. Można to oczywiście załatwić, edytując zsuwaniem poszczególne ścieżki, a potem przeciągając je na początek linii czasu. Szybszą metodą jest jednak użycie polecenia Obetnij projekt do zaznaczonego obszaru. Aby obciąć projekt do zaznaczonego obszaru: 1. Kliknij i przeciągnij wzdłuż obszaru tła, aby zaznaczyć obszar, który chcesz zachować jak na rysunku poniżej. 2. Kliknij linię czasu prawym przyciskiem myszy i wybierz z wyświetlonego menu polecenie Obetnij projekt do zaznaczonego obszaru. W razie potrzeby następnie naciśnij klawisz Esc, aby usunąć zaznaczenie wybranego zakresu czasu. Porada: jeśli natychmiast po obcięciu do zaznaczonego obszaru (a przed naciśnięciem klawisza Esc) znowu klikniesz linię czasu prawym przyciskiem myszy i wybierzesz z menu kontekstowego polecenie Powiększ zaznaczenie (albo użyjesz skrótu klawiszowego Ctrl+Plus na klawiaturze numerycznej), widok projektu zostanie dopasowany w poziomie do szerokości okna widoku ścieżki Grupowanie elementów Jeśli funkcja grupowania jest włączona (Opcje > Grupowanie elementów włączone albo klawisze Alt+Shift+G), elementy można grupować i pracować na nich jako na grupie. Można na przykład przenieść je, ustawić dla nich ten sam kolor, wyciszyć itd.). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 143
146 Zaznacz elementy i naciśnij klawisz G, aby dodać je do grupy. Jeśli wolisz, możesz włączać i wyłączać grupowanie przyciskiem grupowania elementów na pasku narzędzi programu REAPER. W poniższym przykładzie zgrupowane zostały trzy z sześciu elementów. Zauważ, że zgrupowane elementy mają ikonę grupowania, o ile opcję tę włączono w obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd > Media. Nawet jeśli preferencja ta jest wyłączona, nad i pod wszystkimi zgrupowanymi elementami wyświetlany jest cienki kolorowy pasek (patrz z prawej). Do grupy można dodać następne elementy. Zaznacz dowolny element z grupy, a następnie naciśnij klawisze Ctrl+G, aby zaznaczyć całą grupę. Przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij elementy, które chcesz dodać do grupy, a następnie zwolnij klawisz Ctrl i naciśnij klawisz G. Pamiętaj, że klawiszem U usuniesz zaznaczony element z grupy. Grupami można zarządzać również za pomocą poleceń podmenu Grupowanie w menu kontekstowym. Przykład Oto prosty przykład otwórz plik All Through The Night EDITS.RPP i zapisz go jako All Through The Night GROUP ITEMS.RPP 1. Zaznacz ścieżkę Vox i za pomocą znanych ci już technik edycji potnij tę ścieżkę na kilka elementów multimedialnych, aby wyglądała jak na powyższym obrazku. Można to zrobić na kilka sposobów na przykład umieszczając kursor w żądanym punkcie podziału, a następnie zaznaczając element i naciskając klawisz S. Powtórz tę procedurę tyle razy, ile trzeba. Aby usunąć zbędne elementy, zaznacz je i naciśnij klawisz Delete. 2. Otwórz menu Opcje i sprawdź, czy opcja Grupowanie elementów jest włączona. Jeśli nie, włącz ją. Grupowanie elementów można włączać/wyłączać skrótem klawiszowym (domyślnie: Alt+Shift+G). 3. Zaznacz drugi z elementów na ścieżce Vox. Przytrzymując klawisz Ctrl, zaznacz czwarty i ostatni element na tej ścieżce. 4. Naciśnij klawisz G, aby połączyć te elementy w grupę. Zaznacz dowolny element z grupy, a następnie naciśnij klawisze Ctrl+G, aby zaznaczyć wszystkie elementy z grupy. 5. Jeśli widoczne są ikony elementów, kliknij przycisk Wycisz dowolnego elementu w grupie. Jeśli ikon nie widać, kliknij element prawym przyciskiem myszy i wybierz z wyświetlonego menu polecenie Ustawienia elementu, a następnie zaznacz pole wyboru Wycisz. Powtórz tę procedurę, aby wyłączyć wyciszenie elementu. 6. W razie potrzeby zaznacz wszystkie elementy w grupie, kliknij jeden z nich prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Kolory elementów i dubli, a następnie Ustaw niestandardowy kolor elementów. Wybierz kolor i naciśnij klawisz Enter. 7. Teraz zaznacz pierwszy z elementów i przeciągnij go nieco w prawo. Przeniesione zostaną wszystkie elementy znajdujące się w grupie. Naciśnij klawisze Ctrl+Z, aby cofnąć akcję. 8. Teraz kliknij dowolny element multimedialny nie znajdujący się w grupie. Zaznaczenie grupy zostanie cofnięte. Zapisz plik. 9. Kliknij znowu dowolny element z grupy i naciśnij klawisze Ctrl+G. Znowu zaznaczone zostaną wszystkie elementy z grupy. 10. Naciśnij klawisz U. elementy te zostaną rozgrupowane. Zapisz plik Zapisywanie i przywoływanie grup elementów Różne grupy elementów można zapisać i przywołać za pomocą karty Grupy elementów w montażowni projektu programu REAPER. Montażownia projektu zostanie omówiona bardziej szczegółowo w rozdziale 11. Póki co zapamiętaj, że możesz ją otworzyć poleceniem Widok > Media projektu/efekty, a następnie wybierając kartę Grupy elementów. Aby utworzyć i zapisać wiele grup: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 144
147 6 Edytowanie ścieżek i elementów Otwórz okno Montażownia projektu i wybierz kartę Grupy elementów. Zaznacz elementy pierwszej grupy, kliknij jeden z nich prawym przyciskiem myszy i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Grupowanie > Zgrupuj elementy. W oknie Montażownia projektu automatycznie utworzona zostanie grupa. Możesz kliknąć nazwę grupy prawym przyciskiem myszy i wybrać polecenie Zmień nazwę grupy, aby nadać jej żądaną nazwę. Powtórz powyższy krok, aby utworzyć następne grupy. Ten przykład przedstawia projekt z dwiema grupami elementów. Aby zaznaczyć wszystkie elementy w grupie, możesz teraz kliknąć prawym przyciskiem myszy nazwę grupy w montażowni i z wyświetlonego menu wybrać polecenie Zaznacz grupę. Aby usunąć grupę, użyj polecenia Usuń grupę, zachowaj elementy z tego samego menu. Porada: aby dostosować głośność wszystkich elementów w wybranej grupie, przytrzymaj klawisze Ctrl i Alt, dostosowując położenie tłumika lub uchwytu głośności dowolnego elementu z danej grupy Sklejanie zaznaczonych elementów Aby kilka elementów na ścieżce stale przetwarzać jako jeden, można je skleić za pomocą polecenia Sklej elementy. Wskutek sklejenia elementów tworzony jest jeden nowy element multimedialny. Na przykład dwa sklejone elementy MIDI będą zawsze automatycznie otwierane razem w tym samym oknie edytora MIDI. Dwa elementy audio po sklejeniu będą mieć jeden i ten sam zestaw właściwości elementu. Sklejone elementy można później podzielić w dowolny żądany sposób. Może to być przydatne, gdy później okaże się, że trzeba dostosować właściwości części sklejonego elementu. Aby skleić elementy sąsiadujące na ścieżce: 1. Zaznacz wszystkie elementy, które chcesz skleić. Najprościej pewnie będzie kliknąć w tym celu prawym przyciskiem myszy i przeciągnąć myszą przez elementy. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolny z zaznaczonych elementów i wybierz z wyświetlonego menu kontekstowego opcję Sklej elementy. Przykład W poniższym przykładzie ścieżka zawiera sześć oddzielnych elementów multimedialnych (tak jak w ćwiczeniu powyżej). Umieszczając mysz nad pierwszym elementem, a potem klikając prawym przyciskiem myszy i przeciągając mysz na ostatni element zaznaczymy wszystkie te elementy. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 145
148 Następnie należy kliknąć prawym przyciskiem myszy dowolny z zaznaczonych elementów i wybrać z wyświetlonego menu opcję Sklej elementy. W wyniku tej akcji zaznaczone elementy zostaną sklejone w jeden, jak na obrazku poniżej. Jednym z zastosowań sklejania elementów jest łączenie kilku elementów w nowe źródło pętli. Więcej informacji o pracy z pętlami zawiera rozdział 8. Inne zastosowanie sklejania to renderowanie elementu, na przykład, łączącego wzmocnienie i efekty w nowym elemencie multimedialnym oraz ustawiającym pomijanie efektów. Gdy zaznaczone elementy są sklejane w ten sposób, efekty itd. są stosowane do odpowiednich fragmentów nowego elementu Tworzenie i kopiowanie elementów w trybie ołówka W programie REAPER dostępny jest opcjonalny tryb ołówka, w którym można tworzyć nowe elementy multimedialne lub kopie istniejących. Sposób działania funkcji określają ustawienia przeciągnięcia ścieżki lewym przyciskiem na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. W rozdziale 13 dowiesz się, jak w razie potrzeby zmienić te ustawienia odpowiednio do własnych wymagań. Można na przykład przypisać używanie modyfikatora Shift do wykreślania nowego elementu. Póki co, zajmiemy się ustawieniami domyślnymi. Ustawienia domyślne przedstawiono tutaj. Domyślnie podczas klikania i przeciągania można stosować następujące modyfikatory myszy: Ctrl wykreśla kopię aktualnie zaznaczonego elementu multimedialnego. Jeśli przyciąganie jest włączone, to zostanie zastosowane. Ctrl+Shift wykreśla kopię aktualnie zaznaczonego elementu multimedialnego, bez przyciągania. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 146
149 6 Edytowanie ścieżek i elementów Ctrl+Alt wykreśla kopię aktualnie zaznaczonego elementu multimedialnego z umieszczeniem danych źródłowych MIDI w puli. Jeśli przyciąganie jest włączone, to zostanie zastosowane. Shift+Ctrl+Alt wykreśla kopię aktualnie zaznaczonego elementu multimedialnego z umieszczeniem danych źródłowych MIDI w puli, bez przyciągania. Przykład widać na powyższej ilustracji. Zaznaczone zostały dwa pierwsze elementy multimedialne na ścieżce. Przytrzymując klawisz Ctrl podczas klikania i przeciągania ich dalej na ścieżce utworzono kopię tych elementów multimedialnych Edycja zbiorcza Edycję zbiorczą można najprościej opisać w ten sposób: zazwyczaj, gdy usuniesz część elementu multimedialnego, na jego ścieżce pozostaje luka. W przypadku edycji zbiorczej materiał znajdujący się na ścieżce jest przesuwany tak, aby wypełnić tę lukę. Przedstawiają to trzy poniższe zrzuty ekranu. Pierwszy obrazek przedstawia zaznaczony element multimedialny z podświetlonym wybranym zakresem czasu. Gdy edycja zbiorcza jest wyłączona, usunięcie zaznaczonego obszaru elementu multimedialnego ma skutek taki jak na drugim obrazku. Gdy edycja zbiorcza jest włączona, usunięcie zaznaczonego obszaru elementu multimedialnego ma natomiast skutek taki jak na trzecim obrazku. Aby korzystać z funkcji edycji zbiorczej, wybierz polecenie Opcje > Edycja zbiorcza albo naciśnij klawisze Alt P, albo użyj przycisku Tryb edycji zbiorczej w cyklu na głównym pasku narzędzi. Ta sama akcja (wybranie polecenia lub użycie skrótu) przełącza stan edycji zbiorczej. Możliwe są trzy stany: Wyłączona: tryb domyślny. Elementy nie są przesuwane przy edycji ścieżki. Poszczególne ścieżki: jeśli wybierzesz opcję edycji zbiorczej raz, funkcja przejdzie w tryb edycji zbiorczej poszczególnych ścieżek. Edycja zbiorcza jest wówczas stosowana do aktualnie zaznaczonych ścieżek, ale nie do innych ścieżek. Wszystkie ścieżki: jeśli wybierzesz opcję edycji zbiorczej drugi raz, funkcja przejdzie w tryb edycji zbiorczej wszystkich ścieżek. To znaczy, że każda akcja dotycząca KTÓREGOKOLWIEK z elementów na KTÓREJKOLWIEK ścieżce będzie dotyczyć CAŁEGO projektu. Jest to przydatne na przykład do usuwania całych sekcji utworów. W tym trybie znaczniki i automatyzacja są blokowane na elementach, których dotyczą, tak by wraz z elementami przenoszone były związane z nimi znaczniki i automatyzacja. Używanie tego trybu na wielu ścieżkach jest bardzo przydatne do edycji nagrań wielościeżkowych materiału na żywo wszystko, co trzeba, jest nieustanie synchronizowane podczas edycji. I na odwrót, stosowanie tego trybu do elementu na jednej ścieżce sprawia, że program REAPER działa raczej jak edytor stereo. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 147
150 Jeśli na przykład podzielisz element w dwóch miejscach (tak, że powstaną trzy elementy), a potem usuniesz środkowy fragment, pozostałe fragmenty zsuną się, ale w odróżnieniu od zwykłego edytora stereo, można będzie dostosować punkt połączenia, przeciągając końce elementów w żądany sposób. Aby przenieść materiał z miejsca na miejsce, można podzielić go w punkcie wstawiania, przeciągnąć materiał na prawo od punktu wstawiania, aby zrobić miejsce, a następnie wstawić i przeciągnąć przemieszczany materiał, aby je połączyć. Wszystkie elementy na prawo od przeciąganego elementu są przetwarzane razem i przenoszone wraz ze znacznikami i automatyzacją. Tu widzisz przykład edycji zbiorczej wszystkich ścieżek. Edycja zbiorcza jest włączona dla wszystkich ścieżek. Na pierwszej ilustracji zaznaczono fragment ciszy przed początkiem nagranego programu. Następnie zastosowano polecenie Wytnij zaznaczony obszar elementów. Zaznaczony obszar został wycięty ze wszystkich ścieżek, a pozostały materiał został przeniesiony na początek projektu. Porada: dalej w tym rozdziale dowiesz się jak za pomocą modyfikatorów myszy określić sposób działania programu REAPER podczas przeciągania elementu lub zaznaczonych elementów. Dostępne są opcje umożliwiające zaznaczenie i zastosowanie dowolnego z trzech stanów edycji zbiorczej podczas przeciągania Przycinanie do zaznaczonego obszaru Jeśli chcesz, możesz przyciąć element multimedialny albo ścieżkę jednocześnie od początku i końca. W tym celu: 1. Zaznacz żądane elementy multimedialne. 2. Kliknij i przeciągnij na tle ścieżki, aby zaznaczyć obszar, który chcesz zachować. 3. Kliknij zaznaczony element multimedialny prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Przytnij elementy do wybranego obszaru. Jeśli edycja zbiorcza jest włączona, przycięty obszar zostanie również usunięty z linii czasu (a jeśli nie, to zostanie puste miejsce). Jeśli Ustawienia przyciągania/siatki są skonfigurowane do przyciągania elementów multimedialnych, to przyciąganie (jeśli włączone) zostanie zastosowane podczas zaznaczania przycinanego obszaru Swobodne pozycjonowanie elementów Wybranie opcji Swobodne pozycjonowanie elementów umożliwia swobodne przenoszenie elementów multimedialnych na ścieżkach. Może to być przydatne na przykład, gdy chcesz, aby dwa lub więcej elementy multimedialne były odtwarzane jednocześnie albo nakładały się na tej samej ścieżce. Aby włączyć tę funkcję: 1. Zaznacz ścieżki, na których chcesz zezwolić na swobodne pozycjonowanie elementów. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy panel sterowania ścieżki i z menu kontekstowego wybierz polecenie Włącz swobodne pozycjonowanie elementu na ścieżce. Następująca seria ilustracji przedstawia przykład możliwego użycia tej funkcji. Na pierwszym zrzucie ekranu mamy główny wokal i harmonię wokalną na różnych ścieżkach. Możemy dla wygody umieścić je na jednej ścieżce. Na drugim zrzucie ekranu widać włączone swobodne pozycjonowanie elementów na Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 148
151 6 Edytowanie ścieżek i elementów ścieżce głównego wokalu. Kursor myszy pokazuje mały uchwyt, umożliwiający dostosowanie wysokości tego elementu multimedialnego. Na trzecim zrzucie ekranu element multimedialny został przeciągnięty ze ścieżki Vox Harmy na ścieżkę Vox Lead. Gdy włączysz odtwarzanie tej ścieżki, odtworzone zostaną oba te elementy multimedialne. Faktycznie, w tym przykładzie, można teraz usunąć ścieżkę 3.Elementy (w tym przykładzie dwa) są niezależne od siebie wzajem. Można je razem lub osobno wyciszać, dodawać do nich efekty, zmieniać ich wysokość tonu i/lub współczynnik tempa odtwarzania i tak dalej. W tym celu możesz użyć okna dialogowego Właściwości elementu multimedialnego (klawisz F2) i/lub menu kontekstowego, wyświetlanego kliknięciem prawego przycisku myszy Modyfikatory myszy Znasz już wiele przykładów używania myszy w programie REAPER z modyfikatorami i bez nich w celu wykonania wielu różnych zadań. Tworzyliśmy w ten sposób pętle i wybrane zakresy czasu, kopiowaliśmy i przenosiliśmy elementy multimedialne, edytowaliśmy elementy zsuwaniem, używaliśmy trybu ołówka itd. W rozdziale 13 dowiesz się więcej o modyfikowaniu, a nawet tworzeniu własnych modyfikatorów. Tymczasem możesz sprawdzić ustawienia domyślne różnych modyfikatorów myszy, przeglądając stronę Sposób działania podczas edycji > Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. Z listy Kontekst wybierz temat, na przykład kliknięcie elementu multimedialnego, przeciągnięcie krawędzi elementu multimedialnego, kliknięcie ścieżki, kliknięcie podziałki, kliknięcie prawym przyciskiem myszy w widoku aranżacji itd. Wyświetlona zostanie lista zbiorcza wszystkich domyślnych akcji dostępnych w danym kontekście. Można wówczas kliknąć dwukrotnie dowolny wpis w kolumnie Modyfikator, aby przypisać żądaną akcję do danego modyfikatora. Poniżej widzisz przykład akcji domyślnych powiązanych z różnymi modyfikatorami myszy, a dotyczących przeciągania elementów multimedialnych. Na przykład, domyślnie, klikając i przeciągając element multimedialny, przeniesiesz go ignorując wybrany zakres czasu. Przytrzymując przy tym klawisz Ctrl, skopiujesz element i tak dalej. Dostępnych jest znacznie więcej możliwości. Można na przykład zdefiniować klawisze Shift+Win jako modyfikator ograniczający ruch elementu jedynie w pionie podczas przenoszenia lub kopiowania. Klawisze Ctrl+Win mogą służyć do dostosowywania głośności elementu itd. Aby zdefiniować modyfikator, musisz kliknąć dwukrotnie żądany modyfikator na liście, a następnie wybrać żądane polecenie lub akcję z listy poleceń i akcji. Lista rozwijana Kontekst zawiera następujące pozycje dotyczące pracy z elementami multimedialnymi. Element multimedialny (kliknięcie lewym przyciskiem, przeciągnięcie lewym przyciskiem i dwukrotne kliknięcie) Dolna połowa elementu multimedialnego (kliknięcie lewym przyciskiem, przeciągnięcie lewym przyciskiem i dwukrotne kliknięcie) Krawędź elementu multimedialnego (przeciągnięcie lewym przyciskiem i dwukrotne kliknięcie) Wejście/zejście/płynne przejście sygnału elementu Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 149
152 multimedialnego (kliknięcie lewym przyciskiem, przeciągnięcie lewym przyciskiem i dwukrotne kliknięcie) Z wieloma kontekstami powiązana jest opcja, wyświetlana pod tabelą, tuż nad przyciskiem OK. Na tym przykładzie jest to opcja Podczas wykreślania nad elementami multimedialnymi traktuj obszar etykiety elementu jak puste miejsce na ścieżce. Zauważ również przycisk Importuj/eksportuj. Za jego pomocą można zapisywać i przywoływać akcje modyfikatorów myszy dla aktualnie wybranego kontekstu albo wszystkich kontekstów. Jest to obszar wart dogłębnego zbadania, a sposób używania dostępnych na nim opcji zależy zazwyczaj od potrzeb. Poniższe przykłady powinny pomóc w rozpoczęciu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 150
153 6 Edytowanie ścieżek i elementów Modyfikatory w kontekście Element multimedialny: kliknięcie lewym przyciskiem Tu widnieją domyślne przypisania sposobu działania myszy podczas klikania dowolnych elementów multimedialnych. Zauważ, że domyślny sposób działania zwykłego kliknięcia to Zaznacz element i przenieś kursor edycji. Modyfikator Alt+kliknięcie spowoduje zaznaczenie elementu bez przenoszenia kursora edycji. Jeśli chcesz, możesz zamienić te przypisania w taki sposób, że zwykłe kliknięcie będzie zaznaczać element multimedialny bez przenoszenia kursora edycji. W tym celu kliknij dwukrotnie pozycję listy, którą chcesz zmienić, a następnie wybierz żądaną akcję z listy (patrz z prawej). Dodatkowe informacje na temat dostosowywania modyfikatorów myszy zawiera rozdział 13. Kontekst Krawędź elementu multimedialnego: przeciągnięcie lewym przyciskiem Po prawej stronie widzisz domyślne ustawienia modyfikatorów myszy, stosowane podczas klikania i przeciągania krawędzi dowolnych elementów multimedialnych. Rozdział 13 zawiera szczegółowy przykład ich zmiany. Inne opcje Zwróć uwagę, że można przypisać modyfikatory stosowane podczas klikania dolnej części elementów multimedialnych inne od modyfikatorów stosowanych podczas klikania górnej części. W tym przykładzie akcja domyślna zwykłego kliknięcia dolnej połowy elementu multimedialnego jest zmieniana na Dodaj element do zaznaczenia. Uwaga! Gdy wybrany jest kontekst Dolna połowa elementu multimedialnego, wyświetlana jest opcja Wyłącz działanie na dolną część elementu multimedialnego, gdy wysokość pasa dubla jest mniejsza niż xx piks. Domyślnie ustawiona jest wartość 44. Jej zmiana będzie konieczna, jeśli zechcesz stosować akcje tego kontekstu do elementów multimedialnych o wysokości mniejszej niż 44 piksele. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 151
154 Są to tylko niektóre z wielu możliwych przykładów ilustrujących możliwości stosowania modyfikatorów myszy w różnych kontekstach podczas edytowania elementów multimedialnych. Możesz samodzielnie zbadać inne opcje, w zależności od tego, które funkcje są dla ciebie najistotniejsze. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 152
155 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6.32 Podziały dynamiczne usuwanie obszarów ciszy Podział dynamiczny w programie REAPER to potężna funkcja, której można używać do wszelkich możliwych celów. Wiele z nich ma za zadanie ułatwić pracę z tempami, ale możliwe są znacznie szersze zastosowania. Można na przykład oczyszczać w ten sposób ścieżki i usuwać fragmenty, które powinny zawierać ciszę. Może to być przydatne na przykład na ścieżce wokalu do automatycznego usuwania fragmentów między zwrotkami, w których nagrane mogą być niepotrzebnie dźwięki takie jak oddychanie czy szuranie nogami. Przypuśćmy, że masz nagraną taką ścieżkę wokalu. Korzystając z funkcji podziału dynamicznego możesz poinstruować program REAPER, aby usunął ze ścieżki wszystkie fragmenty, gdzie wokalista nie śpiewa. Są to fragmenty, które mają zawierać ciszę, a mogą zawierać zbędne dźwięki, takie jak odgłosy oddychania. W tym celu najpierw zaznacz żądany element multimedialny, a następnie kliknij go prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Przetwarzanie > Dynamicznie podziel elementy. Przed wykonaniem podziału musisz określić żądane parametry. Podgląd skutków zobaczysz przed wykonaniem polecenia. Każdy punkt podziału jest wskazywany kolorową pionową linią, a obszary oznaczone do usunięcia są wyświetlane w ciemniejszym kolorze. Podział dynamiczny zostanie omówiony szczegółowo w rozdziale 8, w kontekście produkcji muzycznej opartej na tempie, ale do celów tego zadania można funkcji użyć w sposób przedstawiony w poniższej tabeli. Zacznij z podobnymi ustawieniami i w razie potrzeby dostosuj je. Zestawienie parametrów podziału dynamicznego Przy tego rodzaju użytkowaniu funkcja podziału dynamicznego zasadniczo stosuje bramkę szumów, aby poinformować program REAPER, w których miejscach ma podzielić elementy multimedialne i które obszary ma usunąć. Parametr podziału dynamicznego Ustawienie usuwania obszarów ciszy Przy transjentach Usuń zaznaczenie tej opcji w razie używania podziału dynamicznego w celu usuwania ciszy. Przy otwarciu bramki Przy zamknięciu bramki Zazwyczaj zaznaczyć należy obie te opcje. Obie muszą być włączone, aby program REAPER mógł zidentyfikować początek i koniec każdego usuwanego fragmentu. Zmniejsz liczbę podziałów W większości przypadków usuwania ciszy tę opcję należy wyczyścić. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 153
156 Parametr podziału dynamicznego Ustawienie usuwania obszarów ciszy Min. długość segmentu Określa najmniejszą dozwoloną długość każdego segmentu. Aby ustawić ją właściwie, trzeba zwykle poeksperymentować. Zazwyczaj należy ustawić małą wartość. Na szczęście interfejs funkcji podziału dynamicznego od razu pokazuje podgląd skutków. Aby sprawdzić czy ustawienia są poprawne, wystarczy spojrzeć na ekran. Poniższa ilustracja pokazuje skutek określenia zbyt dużej wartości tego ustawienia. Jak widać, może to doprowadzić do usunięcia niektórych prawidłowo nagranych fragmentów. Ogranicz długość segmentu W większości przypadków usuwania ciszy to ustawienie nie powinno mieć znaczenia. W razie potrzeby wypróbuj obie opcje i sprawdź skutki na podglądzie. Próg bramki To ustawienie jest ważne, ale ma zazwyczaj rozsądny zakres dopuszczalnych wartości. Zbyt mała wartość nie wyeliminuje wszystkich zbędnych dźwięków na bramce szumów. Zbyt duża wartość zagraża usunięciem cichszych fragmentów nagranego materiału. Zacznij od około 50 db i w razie potrzeby zmień tę wartość. Min. długość ciszy Ten parametr również wymaga doprecyzowania. Zbyt duża wartość spowoduje pozostawienie niektórych okresów ciszy. Histereza Za pomocą tego ustawienia można dostosować poziom, przy którym bramka zamyka się względny wobec poziomu, przy którym się otwiera. W powyższym przykładzie bramka zamykać się będzie przy 62,5 db i ponownie otwierać przy 50 db. Zwiększenie wartości histerezy do 0 db lub więcej poskutkuje utworzeniem większej liczby podziałów. Usuń ciszę Tę opcję należy włączyć. Tłumik wejścia/zejścia sygnału Włączenie tłumika wejścia/zejścia sygnału zapewnia płynniejsze przejścia. Inne ustawienia Pozostaw je jak na tym przykładzie Rozszerzenia SWS Gdy poznasz lepiej program REAPER, zechcesz częściej używać niektórych akcji, zwłaszcza edycji. Mogą to być na przykład akcje tak różne jak wyrównywanie wielu elementów multimedialnych do kursora edycji albo ustawianie głośności wielu zaznaczonych elementów multimedialnych jedną akcją. Wiele z tych akcji (i Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 154
157 6 Edytowanie ścieżek i elementów dodatkowe akcje) dostępnych jest w pluginie programu REAPER, dostępnym po pobraniu i zainstalowaniu pakietu SWS Extensions. Wykonaj w tym celu następującą procedurę: 1. Przejdź do witryny internetowej 2. Wykonaj instrukcje pobierania wersji odpowiedniej do używanego systemu operacyjnego. 3. Uruchom pobrany program instalacyjny, a następnie otwórz program REAPER. Zawartość pakietu rozszerzeń jest niezwykła. Są to nie tylko setki przydatnych akcji edycji itd., ale również całe moduły, zapewniające dodatkowe funkcje w programie REAPER, takie jak migawki stanu miksera czy zarządzanie znacznikami. Do pakietu rozszerzeń dołączona jest oddzielna instrukcja obsługi w formacie PDF. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 155
158 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Wcześniej, w rozdziale 3, omawialiśmy tworzenie wielu dubli podczas nagrywania. W szczególności należy zapoznać się z sekcjami Pokazywanie dubli na pasach, Używanie kodowania dubli kolorami oraz Praca z wieloma dublami. Techniki edycji i rozmieszczania omówione w rozdziale 6 dotyczą również edytowania projektów z wieloma dublami. Ten przykład ma na celu przybliżenie metod podchodzenia do zadania. Dostępne są dwie główne metody. Można: Rozsadzić duble na nowe ścieżki. Umożliwia to edycję poszczególnych ścieżek i (w razie potrzeby) scalenie ich po zakończeniu w jedną ścieżkę. Edytować różne duble na tej ścieżce, na której zostały nagrane. Zajmiemy się tą metodą dalej w tej sekcji. W instrukcjach w tej sekcji przyjmuje się, że opcja swobodnego pozycjonowania elementów została wyłączona na edytowanych ścieżkach. Jest to ustawienie domyślne. (Dodatkowe informacje na temat swobodnego pozycjonowania elementów zawiera rozdział 6). 7.1 Rozsadzanie dubli na wiele ścieżek Zaczniemy od pierwszej z tych dwóch metod. Przypuśćmy, że nagrane zostały trzy duble ścieżki wokalu. Można kliknąć element prawym przyciskiem myszy i wybrać polecenie Dubel > Rozsadź wszystkie duble na nowe ścieżki. Polecenie utworzy (w tym przypadku) trzy dodatkowe ścieżki bez nazwy oryginalna ścieżka zawierająca trzy duble pozostanie niezmieniona. Teraz przypuśćmy, że po odsłuchaniu wybieramy żądane fragmenty z poszczególnych dubli. Na następnej ilustracji widać duble edytowane w celu zachowania jedynie żądanych fragmentów. Służą do tego techniki edycji omówione w rozdziale 6. Na koniec zaznaczono różne elementy na ścieżkach 3 i 4 i za pomocą klawisza 8 na klawiaturze numerycznej przeniesiono je w górę, na ścieżkę 2. Ścieżka 1 jest teraz wyciszona i można ją w razie potrzeby ukryć. Ścieżki 3 i 4 są już zbędne i można je usunąć. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 156
159 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Można teraz zaznaczyć wszystkie elementy na ścieżce 2 i scalić w jeden element multimedialny za pomocą polecenia Sklej elementy. Zauważ, że oryginalna, wyciszona ścieżka zawierająca trzy duble jest nadal dostępna. Dzięki temu w razie potrzeby można później z łatwością zmienić fragmenty wokalu. 7.2 Płynne przejścia sygnałów Jeśli masz zamiar rozmieścić elementy multimedialne w taki sposób, że będą się nakładać, najpierw określ czy program REAPER ma dodawać płynne przejście sygnałów. Funkcję tę można włączać i wyłączać przyciskiem Automatyczne płynne przejście sygnałów na głównym pasku narzędzi (lub skrótem klawiszowym Alt X). Krzywe płynnych przejść sygnałów można edytować. Można rozciągnąć płynne przejście sygnałów w dowolnym kierunku, przeciągając pionowe paski wejścia/zejścia sygnału. Jeśli przytrzymasz przy tym klawisz Shift, przeniesiesz całe płynne przejście w lewo lub w prawo w nowe położenie. Klikając przejście sygnałów prawym przyciskiem myszy, wyświetlisz menu kształtów przejścia sygnałów (patrz z lewej). najlepszym momencie. 7.3 Za pomocą tych technik można zamaskować raptowne zmiany płynnym przejściem w Rozsadzanie dubli na miejscu Inną możliwością jest użycie polecenia Dubel > Rozsadź wszystkie duble (na miejscu). Wszystkie duble na ścieżce zostaną scalone na jednym pasie. Oto przykład zastosowania. Przedstawiona tu ścieżka zawiera trzy duble głównego wokalu. Wybrane zostały najlepsze fragmenty poszczególnych dubli. Dostosowano właściwości (takie jak głośność) poszczególnych elementów, aby uzyskać żądane brzmienie. Rozsadzając wszystkie duble na miejscu, umieścisz zaznaczone elementy na jednym pasie, nad innymi dublami i duble te będą odtwarzane razem. 7.4 Odtwarzanie wszystkich dubli Zajmiemy się teraz naprawdę interesującym trickiem, który umożliwiają duble. Widzisz tu ścieżkę wokalu z dograną harmonią dwóch wersów. Oba duble w tym miejscu mają oddzielne obwiednie panoramy i głośności, a może również oddzielne efekty w swoich łańcuchach efektów. Zaznacz oba elementy multimedialne, kliknij jeden z nich prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Ustawienia elementu, a następnie Odtwarzaj wszystkie duble. Jedna ścieżka zawiera teraz cały miks wokalu i harmonii! To ustawienie jest dostępne również w oknie Właściwości elementu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 157
160 7.5 Edytowanie i kompilowanie wielu dubli Nie trzeba rozsadzać dubli na wiele ścieżek, aby nimi zarządzać. W tej sekcji omówimy niektóre możliwe sposoby zarządzania wszystkimi dublami na jednej ścieżce. Ogólnie rzecz biorąc, chodzi o wybranie najlepszych fragmentów dubli i skompilowanie ich w jeden dubel, zawierający wybrane fragmenty. Siekanie i składanie Gdy w menu Opcje wybierzesz opcję Pokaż wszystkie duble na pasach (jeśli jest miejsce), za pomocą wygodnej techniki siekania i składania złożysz sobie z najlepszych fragmentów dubli całość do odtwarzania na jednej ścieżce. W tym celu należy podzielić ścieżkę we wszystkich żądanych miejscach, a następnie wybrać żądane wycinki. Różne metody dzielenia przedstawia rozdział 6. Niegłupio będzie wyróżnić preferowane fragmenty dubli innym kolorem. W tym celu wybierz duble i zaznacz wszystkie elementy multimedialne (zaciągnięciem), w menu Element wybierz polecenie Kolory elementów i dubli, a następnie polecenie Ustaw niestandardowy kolor aktywnego dubla albo Ustaw jeden losowy kolor aktywnego dubla. Polecenia te są również dostępne w menu kontekstowym, wyświetlanym po kliknięciu elementu multimedialnego prawym przyciskiem myszy. Przykład użycia widać poniżej. Zauważ, że w tym przykładzie drugi dubel składa się z krótkiego dogrania fragmentu utworu. Opcja Wyświetlaj puste pasy dubli (Opcje > Sposób działania pasa dubla) jest włączona, aby zapewnić klarowniejsze wyświetlanie dubli. Pustego fragmentu dubla (takiego jak tutaj w dublu 2) nie można zaznaczyć, chyba że włączysz opcję Zezwalaj na wybranie pustych pasów dubli (Opcje > Sposób działania pasa dubla). Jeśli wolisz nie wyświetlać pustych pasów dubli, możesz jej ukryć, wyłączając opcję Wyświetlaj puste pasy dubli (Opcje > Sposób działania pasa dubla). Zestawy kompilacji Możesz zapisać wiele zestawów kompilacji poszczególnych ścieżek (jak wyżej), a nawet grup ścieżek (jak z prawej). Projekt zawiera dwie ścieżki wokalu, obie zostały posiekane i poskładane, a preferowane duble maja kolor rdzawoczerwony. Zaznacz (zaciągnięciem) wszystkie elementy multimedialne w tym zestawie, a następnie kliknij prawym przyciskiem myszy zaznaczone elementy i z menu kontekstowego wybierz polecenie Kompilacje, a następnie Zapisz jako nową kompilację. Zostanie wyświetlony monit o podanie nazwy: podana nazwa zostanie dodana do menu Kompilacje i można będzie przy jej użyciu w każdej chwili przywołać kompilację z menu. Jedną z zalet tego rozwiązania jest to, że ułatwia porównywanie różnych połączeń wycinków z różnych dubli, czyli wybór najlepszego połączenia. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 158
161 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Liczba zestawów kompilacji, które można zapisać i stosować jest nieograniczona. Poniżej znajduje się zestawienie poleceń podmenu Kompilacje. Polecenie Objaśnienie Zapisz jako nową kompilację Zapisuje aktualnie zaznaczone duble na wszystkich zaznaczonych ścieżkach jako nowy zestaw kompilacji. Wyświetlany jest monit o podanie nazwy. Zmień nazwę aktywnej kompilacji Umożliwia zmianę nazwy aktualnie aktywnego zestawu kompilacji. Usuń aktywną kompilację z listy Usuwa aktualnie zaznaczony zestaw kompilacji z menu Kompilacje. Nie powoduje to usunięcia żadnych dubli ani elementów multimedialnych z samego projektu. Obetnij listę do aktywnej kompilacji Usuwa inne zestawy kompilacji z listy menu Kompilacje. Przenieś aktywną kompilację do górnego pasa Przenosi wszystkie zaznaczone w dublu elementy na górny pas ścieżki dubla. Nazwy kompilacji Kompilacje są wyświetlane na liście na końcu menu Kompilacje (patrz przykład z prawej). Wybranie dowolnej z nich spowoduje zaznaczenie odpowiedniego zestawu dubli. W tym przykładzie utworzyliśmy drugi zestaw kompilacji i nadaliśmy mu kolor zielony. Można teraz przełączać się między zestawami kompilacji. W tym przykładzie zaznaczyliśmy preferowany zestaw kompilacji i użyliśmy polecenia Przenieś aktywną kompilację do górnego pasa. Nie zapomnij również, że naciskając klawisze Ctrl+L możesz przełączać włączenie i wyłączenie wyświetlanie pasów, tak jak na tym przykładzie. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 159
162 Porada: gdy używasz pasów oraz siekania i składania w taki sposób, możesz za pomocą klawiszy 1 i 3 na klawiaturze numerycznej przesuwać elementy nieco w lewo lub w prawo, jeśli nie są dokładnie zsynchronizowane z innymi dublami. Dokładna wielkość przesunięcia zaznaczonych elementów tymi klawiszami zależy od powiększenia widoku. Zapewne okaże się, że we wcześniejszych fazach postprodukcji wolisz tworzyć i zapisywać zestawy kompilacji poszczególnych ścieżek, a nie grup ścieżek. Zapewnia to sporą swobodę miksowania i dobierania ścieżek. W dalszych fazach, bliżej zakończenia miksowania, większe zalety może mieć zapisywanie, przywoływanie i używanie skompilowanych zestawów całych grup ścieżek. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 160
163 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Poniższa tabela zawiera zestawienie innych dostępnych w menu Dubel poleceń zarządzania: Polecenie (skrót) Objaśnienie Następny dubel (T) Ustawia następny dubel jako aktywny dla wszystkich zaznaczonych elementów multimedialnych. Poprzedni dubel (Shift+T) Ustawia poprzedni dubel jako aktywny dla wszystkich zaznaczonych elementów multimedialnych. Usuń aktywny dubel (X) Usuwa aktualnie zaznaczony dubel wszystkich aktualnie zaznaczonych elementów multimedialnych. Obetnij do aktywnego dubla (Alt+Shift+T) Usuwa wszystkie nieaktywne duble z aktualnie zaznaczonych elementów multimedialnych. Zduplikuj aktywny dubel Dodaje kopię aktywnego dubla do elementu jako nowy dubel. Zablokuj na aktywnym dublu To jest polecenie przełączające. Blokuje aktualnie aktywne zaznaczenie dubli. Gdy blokowanie dubli zostanie zastosowane do elementu multimedialnego, jego aktywnego dubla nie można zmienić do chwili przełączenia tej blokady. Pokaż łańcuch efektów aktywnego dubla Otwiera przeglądarkę efektów, umożliwiającą dodanie efektów do aktywnego dubla zaznaczonego elementu multimedialnego. Usuń efekty aktywnego dubla Usuwa efekty wcześniej dodane do łańcucha efektów dubla. Obwiednia głośności dubla Obwiednia panoramy dubla Obwiednia wyciszania dubla Obwiednia wysokości tonu dubla Dodaje obwiednię automatyzacji do zaznaczonego dubla. Więcej informacji o obwiedniach automatyzacji zawiera rozdział 16. Rozsadź wszystkie duble na nowe ścieżki Kopiuje każdy dubel na nową ścieżkę. Rozsadź wszystkie duble (na miejscu) Umieszcza zaznaczone duble na tej samej ścieżce, jeden na drugim, tak że są odtwarzane jednocześnie. Rozsadź wszystkie duble (w kolejności) Umieszcza zaznaczone duble na tej samej ścieżce w kolejności, jeden za drugim. To polecenie przekształca to w to: Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 161
164 Polecenie (skrót) Objaśnienie Scal elementy z różnych ścieżek w duble Kopiuje wszystkie zaznaczone elementy na jedną ścieżkę, jako serię dubli. To polecenie przekształca to w to: Scal elementy z tej samej ścieżki w duble Przenosi wszystkie zaznaczone elementy w to samo położenie początku jako serię dubli na tej samej ścieżce. To polecenie przekształca to w to: Wklej do dubli w elementach Wkleja wcześniej zaznaczone i wycięte lub skopiowane elementy do wybranych ścieżek jako nowe elementy. 7.6 Więcej akcji dotyczących dubli Trzecia część menu kontekstowego elementu zawiera serię poleceń umożliwiających utworzenie nowego dubla z istniejącego elementu. Polecenia te dają wiele możliwości interesujących pod względem twórczym. Pierwsze trzy z nich umożliwiają zastosowanie efektów ścieżki do istniejącego elementu multimedialnego i są zasadniczo podobne jedno tworzy element mono, drugie element stereo, a trzecie z nich jest stosowane do elementów MIDI. Poniższa tabela zawiera zestawienie tych poleceń i sposobów ich używania. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 162
165 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Polecenie (skrót) Objaśnienie Zastosuj efekty ścieżki do elementów jako nowy dubel Zastosuj efekty ścieżki do elementów jako nowy dubel (mono) Zastosuj efekty ścieżki do elementów jako nowy dubel (MIDI) Za pomocą tego polecenia można na przykład zmniejszyć obciążenie procesora w razie takiej potrzeby. Rozważmy przykład ścieżki z efektami w łańcuchu efektów, na przykład pogłosem i kompresorem: Po zastosowaniu efektów ścieżki otrzymujemy nowy dubel z zastosowanymi do niego efektami. Oryginalny łańcuch efektów można teraz ustawić jako pomijany: Nie tylko zmniejszy to obciążenie procesora, ale również otworzy dalsze możliwości twórcze. Spróbuj wybrać polecenie Odtwarzaj wszystkie duble, a potem użyć obwiedni panoramy i głośności obu dubli w celu zmieniania ich położenia i względnej głośności w miksie w różnych częściach utworu. Renderuj elementy jako nowy dubel To polecenie to kolejne odciążenie procesora. Umożliwia ono wyrenderowanie istniejącego elementu multimedialnego jako nowego dubla. Odwróć elementy jako nowy dubel To polecenie może mieć zabawne zastosowania. Robi to, co sugeruje nazwa dodaje do elementu multimedialnego nowy dubel, zawierający materiał puszczony od tyłu. Oto przykład. Zaczynając z tym dostaniemy to: Nie zapomnij, że masz teraz mnóstwo opcji siekanie i składanie, odtwarzanie wszystkich dubli, obwiednie głośności, panoramy i wyciszenia, zmiana wysokości tonu i/lub współczynnika tempa odtwarzania, efekty dubli i tak dalej i dalej! Stopka: o co chodzi z kolorami? Ustawienia w obszarze Preferencje >Wygląd > Media oferują tyle opcji koloru, że można się pogubić w ich sposobach działania. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 163
166 W tym przykładzie zachcieliśmy, aby szczyty sygnału i tła elementów multimedialnych miały kolory zarówno ścieżki, jak i dubla. Oczywiście nie jest możliwe wyświetlanie jednych i drugich kolorów. W takich przypadkach pierwszeństwo ma opcja znajdująca się najdalej w prawo. Innymi słowy, w przypadku pewnego elementu multimedialnego, jeśli nie są stosowane kolory dubli, to użyte zostaną kolory ścieżek. Jeśli jednak określono kolory ścieżek, będą one mieć pierwszeństwo przed kolorami ścieżek. 7.7 Zarządzanie kompilacjami w oknie Montażownia projektu Dublami i kompilacjami można również zarządzać za pomocą okna Montażownia projektu. Montażownia projektu to centralna lokalizacja umożliwiająca wygodne zarządzanie wszystkimi elementami multimedialnymi, efektami, grupami elementów, dublami i kompilacjami w projekcie. Omawiamy ją szczegółowo w rozdziale 11. Aby otworzyć i wyświetlić okno Montażownia projektu, użyj polecenia Widok > Media projektu/efekty. Kliknij kartę Kompilacje dubli, aby wyświetlić sekcję zarządzania dublami i kompilacjami. Klikając przycisk Opcje (w prawym dolnym rogu), wyświetlisz menu. Szczegółowy opis tego menu zawiera rozdział 11. Tymczasem zwróć uwagę na opcję Dubluj wybór w montażowni i projekcie. Gdy jest włączona, umożliwia zaznaczenie każdego elementu multimedialnego lub segmentu kliknięciem w projekcie lub na liście w oknie Montażownia projektu. W oknie Montażownia projektu (patrz niżej) możesz kliknąć prawym przyciskiem myszy dowolną kompilację na liście, aby wyświetlić jej menu kontekstowe. Zawiera ono polecenia Uaktywnij kompilację, Zmień nazwę kompilacji i Usuń kompilację, zachowaj duble. Można również utworzyć nową kompilację z aktualnie zaznaczonych dubli, klikając przycisk Akcje (u dołu z prawej) i wybierając z menu Akcje polecenie Utwórz nową kompilację z aktywnych dubli. Przykład projektu z otwartym oknem Montażownia projektu i wybraną kartą Kompilacje dubli przedstawiono poniżej: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 164
167 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Ilustracja po prawej przedstawia sposób, w jaki można zaznaczać poszczególne duble i elementy i zarządzać nimi również w zestawach kompilacji. Można na przykład uaktywniać lub dezaktywować poszczególne duble albo wręcz usuwać je z kompilacji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 165
168 8 8.1 Pętle, znaczniki i regiony Tworzenie pętli Każdy element audio, MIDI lub źródła kliknięć można zapętlić. Zapętlanie elementów multimedialnych jest domyślnie włączone w programie REAPER. Można je wyłączyć dla poszczególnych elementów w oknie dialogowym Właściwości elementu multimedialnego, a globalnie (dla elementów MIDI oraz importowanych) na stronie Projekt > Ustawienia domyślne elementu multimedialnego w oknie Preferencje. Punkt zapętlenia jest definiowany za pomocą czasu trwania mediów źródłowych. Jeśli wstawisz element o długości czterech taktów, będzie zapętlany co 4 takty, element o długości 8 taktów będzie zapętlany co 8 taktów itd. Zapamiętaj, że jeśli w poniższych przykładach użyjesz uderzeń jako podstawy czasowej, to element musi mieć długość równą pełnej liczbie uderzeń, bo w przeciwnym razie zapętlenie nie będzie synchroniczne. W razie potrzeby dostosuj współczynnik tempa odtwarzania (Właściwości mediów) w przypadku zachowywania wysokości tonu, a następnie sklej w tym celu elementy. Aby zapętlić cały element: 1. Najedź myszą na krawędź elementu, aby kursor zmienił się w dwustronną strzałkę (patrz z prawej). 2. Przeciągnij kursor, aby wydłużyć element. Każdy punkt zapętlenia zostanie oznaczony wcięciem na brzegach elementu. 3. Podczas przeciągania krawędzi elementu wyświetlana jest długość, czas rozpoczęcia i czas zakończenia zapętlanego elementu. Obcinanie i zapętlanie: Aby zapętlić tylko część elementu, można najpierw obciąć i skleić element. 1. Upewnij się, że przyciąganie jest włączone. Najedź myszą na krawędź elementu, aby kursor zmienił się w dwustronną strzałkę. Kliknij i przeciągnij mysz w stronę elementu, aby go skrócić (zachować tylko tę część elementu, którą chcesz zapętlić). Zwolnij przycisk myszy. 2. Kliknij element prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Sklej elementy. 3. Teraz przeciągnij kursor tak, by wydłużyć element. Każdy punkt zapętlenia zostanie znowu oznaczony wcięciem na brzegach elementu. Wydłuż pętlę do żądanej długości. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 166
169 8 Pętle, znaczniki i regiony Zmienianie współczynnika tempa odtwarzania: Może się zdarzyć, że konieczna będzie zmiana współczynnika tempa odtwarzania elementu, na przykład w celu jego zsynchronizowania. Korzystając z tego samego przykładu, co wyżej, najpierw wyświetlisz okno Właściwości elementu, a potem zapewne zaznaczysz opcję Zachowuj wysokość tonu w razie zmiany współczynnika tempa. Następnie można zmienić współczynnik tempa (na przykład na 2,0). Będzie to miało skutek taki, jak widzisz tutaj. Współczynnik tempa powyższego oryginalnego elementu (zapętlonego) został tu zmieniony (po prawej). Tworzenie pętli z wybranego zakresu czasu Inną metodą tworzenia pętli z fragmentu elementu jest zaznaczenie żądanego elementu, wyróżnienie żądanego fragmentu jako wybranego zakresu czasu, kliknięcie prawym przyciskiem myszy, wybranie polecenia Kopiuj pętlę zaznaczonego obszaru elementów, usunięcie oryginału, a następnie wklejenie pętli w jego miejsce. Przedstawiono to tutaj: 1. Zaznacz źródłowy element, a następnie zaznacz fragment, który chcesz zapętlić (patrz wyżej). Naciśnij klawisze Ctrl+Alt+L albo kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Kopiuj pętlę zaznaczonego obszaru elementów. 2. Zaznacz ścieżkę i kliknij w miejscu, w którym chcesz wkleić skopiowany element. 3. Naciśnij klawisze Ctrl+V, aby wkleić w obszarze, który chcesz zapętlić. 4. Przeciągnij kursor jak wcześniej od krawędzi elementu, aby utworzyć pętlę. 8.2 Tworzenie znaczników i nawigacja za ich pomocą Znaczniki to jakby zakładki. Ułatwiają nawigację, rozmieszczanie i edycję projektów. Znaczniki można wstawiać w aktualnym położeniu kursora edycji, bez względu na to czy projekt jest właśnie odtwarzany. Akcja Skrót Efekt Polecenie Wstaw > Znacznik M Wstawia numerowany znacznik w bieżącym położeniu. Polecenie Wstaw > Znacznik (pytaj o nazwę) Shift+M Wstawia numerowany znacznik w bieżącym położeniu i wyświetla monit o podanie nazwy. Kliknięcie znacznika prawym przyciskiem myszy Wyświetla menu umożliwiające usunięcie znacznika lub edycję znacznika. Skróty klawiszowe i z użyciem myszy Domyślne skróty klawiszowe i z użyciem myszy, umożliwiające tworzenie znaczników i nawigację przy ich użyciu, są następujące: Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 167
170 Aby zrobić to... Mysz/klawisze Przejść do znacznika od 1 do 10. Klawisze od 1 do 0 na klawiaturze głównej (a nie numerycznej). Przenieść znacznik 1 10 w położenie kursora albo utworzyć nowy znacznik, jeśli nie ma znacznika o tym numerze. Ctrl+1 do Ctrl+9 oraz Ctrl+0 Przejść do następnego znacznika/końca projektu lub poprzedniego znacznika/początku projektu. ] lub [ Skoczyć do żądanego znacznika. Klawiszami Ctrl+J otworzysz okno dialogowe Skok do. Wpisz m i numer znacznika np. m2, aby skoczyć do znacznika 2. Skoczyć do znacznika za pomocą paska transportu. Kliknij pasek transportu prawym przyciskiem myszy > Skok do znacznika Otworzyć okno dialogowe Edycja znacznika (np. w celu dodania lub zmiany nazwy znacznika albo zmiany koloru znacznika). Naciskając klawisz Shift, kliknij dwukrotnie numer znacznika. Wpisz nową nazwę albo kliknij przycisk Ustaw kolor. Zaznaczyć pętlę w głównym widoku aranżacji albo w widoku wstęgi pianoli edytora MIDI. Kliknij dwukrotnie podziałkę między dwoma znacznikami. Zaznaczyć obszar między dwoma znacznikami. Kliknij dwukrotnie na linii czasu między znacznikami. Przenieść znacznik. Kliknij i przeciągnij znacznik wzdłuż linii czasu. Usunąć znacznik. Alt+kliknij znacznik. Przykład Ten przykład ilustruje zastosowanie znaczników. Zanim rozpoczniesz, w menu Opcje włącz opcję Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu. 1. Otwórz przykładowy plik All Through The Night.RPP i od razu zapisz go jako All Through The Night MARKERS.RPP 2. Odtwórz utwór. Tuż przed miejscem, w którym zaczyna się wokal, naciśnij klawisze Shift+M. Gdy wyświetlony zostanie monit, wpisz jako nazwę Verse 1 Start (czyli Początek pierwszej zwrotki ) i naciśnij klawisz Enter 3. Na końcu pierwszej zwrotki znowu naciśnij klawisze Shift+M, nazwij znacznik Verse 1 End ( Koniec pierwszej zwrotki ) i naciśnij klawisz Enter. 4. Utwórz podobne znaczniki początku i końca zwrotki 2 i zwrotki 3. Umieścisz je w miejscach około 1:00, 1:38, 1:46 i 2: Zapisz plik. 6. Naciśnij klawisz 1 na klawiaturze (głównej, nie numerycznej). Kursor edycji przeskoczy na początek 1 zwrotki. 7. Naciśnij klawisz 2. Skoczysz na koniec 2 zwrotki. 8. Kliknij dwukrotnie podziałkę linii czasu (a nie wiersz znaczników) między znacznikiem 2 i 3. Obszar ten zostanie zapętlony i będzie odtwarzany w pętli. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 168
171 8 Pętle, znaczniki i regiony 9. Kliknij prawym przyciskiem myszy linię czasu i wybierz polecenie Powiększ zaznaczenie. Umożliwi to pracę nad wybranym zakresem czasu w powiększeniu. 10. Naciśnij klawisz Esc, aby wyczyścić zaznaczenie, a następnie naciśnij klawisze Ctrl+PgDn, aby wyświetlić widok całego projektu. Zapisz plik. 8.3 Znaczniki początku/końca wybranego zakresu czasu Program REAPER traktuje początek i koniec każdego aktualnie wybranego zakresu czasu jako znaczniki swobodne. Klawisze skrótu ] oraz [ odpowiadają poleceniom Przejdź do następnego znacznika i Przejdź do poprzedniego znacznika. Za ich pomocą znajdziesz również początek lub koniec aktualnie wybranego zakresu czasu i przeniesiesz tam kursor odtwarzania. Można również kliknąć prawym przyciskiem myszy przycisk Przejdź na początek i włączyć opcję Użyj początku/końca transportu jako znaczników. Przyciski Przejdź na początek i Przejdź na koniec będą wówczas znajdować początek/koniec aktualnie wybranego zakresu czasu. 8.4 Przyciąganie do znaczników Można ewentualnie włączyć automatyczne przyciąganie granic wybranego zakresu czasu do pobliskich znaczników na początku i/lub końcu tego zakresu (o ile takie znaczniki zostały utworzone). Przyjrzyj się części okna Ustawienia przyciągania/siatki przedstawionej obok. Zwróć uwagę, że włączono przyciąganie i określono odległość przyciągania równą 10 pikselom. Gdy przyciąganie jest wyłączone, wybranie zakresu z początkiem i końcem dokładnie w miejscu znaczników może być dość trudne. Próbując wybrać zakres czasu, możesz wówczas skończyć z czymś takim, jak na pierwszym zrzucie ekranu. Zauważ, że koniec zaznaczenia nie przypada dokładnie w miejscu znacznika. W drugim przykładzie przyciąganie jest włączone z ustawieniami jak wyżej jeśli przeciągniesz zaznaczenie około 10 pikseli od położenia znacznika, zaznaczenie automatycznie zostanie przyciągnięte do znacznika, gdy zwolnisz przycisk myszy. Skutek dokładnie tej samej operacji zaznaczenia z powyższymi ustawieniami widzisz z lewej (przyciąganie wyłączone) i z prawej (przyciąganie włączone). Przykład Na pierwszym zrzucie ekranu (poniżej) projekt zawiera dwa znaczniki, jeden na początku, a drugi na końcu projektu. Przypuśćmy, że chcesz zmienić położenie znacznika 2 na początek drugiej zwrotki. Wystarczy umieścić w tym miejscu kursor edycji i nacisnąć klawisze Ctrl+2. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 169
172 Teraz przypuśćmy, że chcesz utworzyć znacznik 4 na końcu utworu, rezerwując sobie znacznik 3 dla jeszcze nie określonego miejsca. W tym celu umieść kursor edycji na końcu utworu i naciśnij klawisze Ctrl Usuwanie znaczników Są dwie główne metody usuwania zbędnych znaczników. Aby usunąć jeden znacznik Umieść mysz nad flagą znacznika i przytrzymując klawisz Alt kliknij ją lewym przyciskiem myszy. Można też kliknąć flagę znacznika prawym przyciskiem myszy i z menu kontekstowego wybrać polecenie Usuń znacznik. Aby usunąć serię znaczników Zaznacz wybrany zakres czasu zawierający wszystkie znaczniki, które chcesz usunąć. Kliknij prawym przyciskiem myszy w miejscu tuż nad flagami znaczników w wybranym zakresie czasu, a następnie z menu kontekstowego wybierz polecenie Usuń wszystkie znaczniki w wybranym zakresie czasu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 170
173 8 Pętle, znaczniki i regiony 8.6 Tworzenie i używanie regionów Regiony to zasadniczo rozwinięcie koncepcji znaczników. Regiony można utworzyć w projekcie, aby ułatwić sobie identyfikowanie, zaznaczanie i pracę nad różnymi fragmentami utworu. Aby zrobić to... Mysz/klawisze/polecenie Utworzyć nowy region z aktualnego wybranego zakresu czasu. Shift+R lub kliknij prawym przyciskiem myszy, Utwórz region z zaznaczenia. Zmienić nazwę lub inne właściwości regionu. Shift+kliknij dwukrotnie ikonę regionu. Określić kolor regionu. Shift+kliknij dwukrotnie ikonę regionu, a następnie kliknij przycisk Ustaw kolor. Ustawić region jako aktualnie wybrany zakres czasu. Kliknij dwukrotnie ikonę regionu albo kliknij ją prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Zaznacz region. Usunąć region. Alt+kliknij ikonę regionu Aby utworzyć region z dwóch znaczników 1. Upewnij się, że opcja Opcje > Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu jest włączona. 2. Kliknij dwukrotnie na linii czasu (nie w wierszu znaczników) między znacznikami, aby utworzyć zaznaczenie. 3. Kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Utwórz region z zaznaczenia. Aby utworzyć region bez znaczników 1. Kliknij i przeciągnij na tle ścieżek, aby zaznaczyć żądany obszar. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Utwórz region z zaznaczenia. Przykład pracy z regionami 1. Upewnij się, że opcja Opcje > Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu jest włączona. 2. W pliku All Through The Night MARKERS.RPP kliknij dwukrotnie na linii czasu między pierwszymi dwoma znacznikami. Obszar ten zostanie zaznaczony. 3. Kliknij prawym przyciskiem myszy na linii czasu między znacznikami i wybierz polecenie Utwórz region z zaznaczenia. 4. Przytrzymując klawisz Shift, kliknij dwukrotnie ikonę nowego regionu, aby wyświetlić okno dialogowe Edytuj region. Wpisz nazwę Verse 1 i naciśnij klawisz Enter. 5. Kliknij dwukrotnie na linii czasu między znacznikami 3 i 4, aby zaznaczyć ten obszar. Naciśnij klawisze Shift+R, aby zdefiniować region. Kliknij ikonę tego regionu prawym przyciskiem myszy, wybierz polecenie Edytuj region, wpisz nazwę Verse 2 i naciśnij klawisz Enter. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 171
174 6. Powtórz tę procedurę między znacznikami 5 i 6, aby utworzyć region Verse 3. Zachowaj ten region zaznaczony. 7. Naciśnij klawisze Ctrl+klawisz + na klawiaturze numerycznej. W ten sposób powiększysz zaznaczony region. 8. Naciśnij klawisze Ctrl+PgDn, aby znowu wyświetlić cały projekt na ekranie. 9. Naciśnij klawisz Esc, aby usunąć bieżące zaznaczenie. 10. Zapisz plik. 8.7 Menedżer regionów Polecenie Widok > Menedżer regionów umożliwia przełączenie wyświetlania okna Menedżer regionów, służącego do zarządzania zarówno regionami, jak i znacznikami. Ta tabela zawiera podsumowanie stosowania menedżera regionów: Aby zrobić to... zrób to Przenumerować wszystkie znaczniki i regiony wg kolejności na linii czasu Kliknij prawym przyciskiem myszy na pasku tytułu i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Zmień numerację wg kolejności na linii czasu. Przejść do znacznika lub regionu i przewinąć widok W menu wyświetlanym po kliknięciu paska tytułu prawym przyciskiem myszy włącz opcję Szukaj odtwarzania w razie zaznaczenia znacznika lub regionu. Edytować znacznik/nazwę regionu Kliknij dwukrotnie znacznik/nazwę regionu w tabeli. Posortować wiersze wg dowolnej kolumny Kliknij nagłówek żądanej kolumny, np. Nazwa lub Początek. W powyższym przykładzie wiersze zostały posortowane według kolumny Początek. Usunąć znacznik lub region Zaznacz znacznik lub region w tabeli i naciśnij klawisz Delete. Usuniesz w ten sposób definicje regionu, ale nie znajdujące się w nim media. Pokazać/ukryć regiony lub znaczniki w oknie Menedżer regionów Zaznacz/usuń zaznaczenie opcji Regiony i Znaczniki (w prawym górnym rogu okna). Zmienić kolejność kolumn Kliknij i przeciągnij nagłówek żądanej kolumny w prawo lub w lewo. Ukryć/pokazać kolumny Kliknij prawym przyciskiem myszy nagłówek dowolnej kolumny i zaznacz/usuń zaznaczenie na liście. Otworzyć okno dialogowe Edytuj region lub Edytuj znacznik Kliknij dwukrotnie nazwę regionu lub znacznika. Zmienić kolor regionu lub znacznika Kliknij małą kolorową ikonę po lewej stronie numeru znacznika/regionu. Powiększyć region lub znacznik Kliknij dwukrotnie numer regionu lub znacznika. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 172
175 8 Pętle, znaczniki i regiony Aby zrobić to... zrób to Wyrenderować regiony jako oddzielne pliki Klikaj w kolumnie Renderuj, aby zaznaczyć żądane regiony. Za pomocą przycisku Renderuj otwórz okno Renderuj do pliku. Patrz rozdział Budowanie projektu za pomocą regionów Regionów można użyć jako potężnego narzędzia budowy projektu, zwłaszcza jeśli konstruujesz projekt z sampli i/lub pętli. Dwie szczególnie interesujące funkcje regionów to: Przeciąganie i upuszczanie regionu na linii czasu w celu przenoszenia całej zawartości regionu. Przeciąganie i upuszczanie z przytrzymaniem klawisza Ctrl w celu kopiowania całej zawartości regionu. Zerknij na powyższy obrazek. Zaczęliśmy budować projekt, ze wstępem, potem zwrotką (z której utworzyliśmy region), refrenem (znowu region) i drugą zwrotką. Przytrzymując klawisz Ctrl przeciągnęliśmy ikonę regionu refrenu (Chorus) w prawo, za 2 zwrotkę, kopiując w ten sposób cały refren w to miejsce (patrz niżej). Wszystkie znaczniki i znaczniki metrum znajdujące się w regionie są również kopiowane lub przenoszone wraz z regionem. Uwaga! Można również zaznaczyć serię elementów multimedialnych i utworzyć oddzielny region dla każdego z zaznaczonych elementów. W tym celu zaznacz elementy, a następnie uruchom akcję Znaczniki: Wstaw oddzielne regiony dla każdego zaznaczonego elementu. Akcję tę można uruchomić z okna Akcje. Można jej również przypisać skrót klawiszowy, dodać jej przycisk do paska narzędzi lub jej polecenie do jednego z menu więcej informacji na ten temat zawiera rozdział Zmienianie podstawy czasowej projektu Jako podstawę czasową obwiedni, zdarzeń i znaczników można wybrać opcję Czas, Uderzenia (położenie, długość, współczynnik tempa) lub Uderzenia (tylko położenie). W tym celu: 1. Naciśnij klawisze Alt+Enter, aby wyświetlić okno Ustawienia projektu. Kliknij kartę Ustawienia projektu. 2. Wybierz żądaną opcję z listy rozwijanej Podstawa czasowa elementów/obwiedni/znaczników, a następnie kliknij przycisk OK. Tempo można również zmienić, klikając w polu BPM (na pasku transportu) i wprowadzając żądaną liczbę. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 173
176 8.10 Znaczniki i znaczniki sterujące mediów Jeśli konieczne jest użycie plików multimedialnych w innych aplikacjach, stosujących znaczniki sterujące mediów (takich jak program Sound Forge), możesz podczas renderowania przekonwertować znaczniki na znaczniki sterujące mediów. Renderowanie plików omówiono szczegółowo w rozdziale 18. W menu Widok programu REAPER dostępna jest również (włączona domyślnie) opcja pokazywania znaczników sterujących istniejących w importowanych elementach multimedialnych. Ponadto za pomocą polecenie Przetwarzanie elementów można utworzyć w programie REAPER znaczniki dla tych znaczników sterujących mediów. Przykład 1. Na powyższym zrzucie ekranu nasz projekt zawiera kilka znaczników. 2. Możemy teraz zaznaczyć odpowiednie ścieżki i wyrenderować plik przy użyciu polecenia Plik > Renderuj, wybierając opcję Ścieżki robocze (zaznaczone ścieżki) z listy rozwijanej Renderuj, kanały Mono, i opcję Zapisz znaczniki jako znaczniki sterujące. 3. Jeśli wyrenderowane pliki zostaną później zaimportowane do programu REAPER, okaże się, że elementy multimedialne zawierają znaczniki sterujące odpowiadające dokładnie oryginalnym znacznikom. Przedstawiono to poniżej. Zwróć uwagę na szereg pionowych przerywanych linii, wskazujących położenia znaczników sterujących mediów. 4. Jeśli teraz zaznaczymy dowolny z tych elementów multimedialnych, klikniemy go prawym przyciskiem myszy i wybierzemy polecenie Przetwarzanie elementów, następnie Importuj znaczniki sterujące mediów z elementów jako znaczniki projektu, automatycznie utworzony zostanie dla projektu zestaw znaczników i regionów programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 174
177 8 Pętle, znaczniki i regiony Produkcja muzyczna oparta na tempie Podstawowe informacje o muzyce opartej na czasie Program REAPER ma kilka funkcji, dzięki którym doskonale nadaje się do produkcji muzycznej opartej na tempie. Niektóre z tych elementów (takie jak tworzenie pętli i różnych właściwości elementu) zostały już wspomniane w kontekście innych zastosowań. O innych nie było jeszcze mowy. W tej sekcji naszkicujemy te kwestie łącznie, aby dać przedsmak możliwości programu REAPER w produkcji muzyki opartej na tempie. Tworzenie muzyki opartej na tempie to proces polegający głównie na tworzeniu i układaniu pętli z sampli audio. Są one klockami, z których tworzymy dzieło. Mogą mieć różne długości od jednej nuty po kompletny wzorzec rytmiczny. Niezaprzeczalną przewagą samplingu nad MIDI jest jakość dźwięku. Wiele technik i subtelnych odmian gry jest trudno lub wręcz nie da się symulować za pomocą MIDI. Do niedawna MIDI miało natomiast jedną ogromną przewagę nad samplingiem. Ścieżkę MIDI można z łatwością transponować bez zmiany tempa, a tempo można zmieniać bez wpływu na wysokość tonu. Z audio to nie takie proste. Weźmy na przykład taką pętlę bębnów. Jednym z największych problemów w razie używania samplerów do wyzwalania pętli perkusyjnych była zmiana wysokości tonu powodowana przez zmiany tempa. Samplery zmieniają wysokość tonu, spowalniając lub przyśpieszając odtwarzanie sampli. To znaczy, że naciskając klawisze na klawiaturze instrumentu, zarazem trzeba radzić sobie ze zmianą tempa. Utrzymanie żądanego tempa bez konieczności otwarcia samplera i dokonania zmian w pętlach staje się niemal niemożliwe. Dzisiaj dostępne są już jednak liczne narzędzia, załatwiające to automatycznie. Narzędzia zmieniające wysokość tonu, dostępne w programie REAPER, stosują wysokiej jakości algorytmy, oferujące wszelkie niezbędne możliwości zmiany lub zachowania długości, wysokości tonu itd. Umożliwia to modyfikowanie sampli w żądany sposób i bez zatracania ich najważniejszych cech. ReCycle to program, który stał się popularny, ponieważ jego groovy REX automatycznie dostosowują się podczas importowania do tempa projektu. Każdy groove zawsze pasuje do utworu. Weź zestaw elementów reprezentujących wycinki w groovie rytmicznym, ustaw ich podstawę czasu na uderzenia i zmień tempo magia! Zostaną przeniesione, ale zachowają rytm zgodnie z tempem. Korzystając z plików REX, można odtwarzać pętle w różnych tempach, nie zmieniając wysokości tonu. Można dzięki temu tworzyć pętle perkusji i inne dźwięki w żądany sposób i względnie małym nakładem pracy. Dalej w tym rozdziale porozmawiamy jeszcze o programie ReCycle, a w rzeczy samej o funkcjach podziału dynamicznego programu REAPER, które oddają tę magię do dyspozycji zwykłym śmiertelnikom. Po dokonaniu podziału dynamicznego kliknij dwukrotnie pole BPM na pasku transportu, wprowadź żądaną liczbę i już! Cała ścieżka zagra szybciej lub wolniej z doskonałą intonacją. Co więcej, cała ścieżka przyśpieszy lub zwolni naturalnie, bez przerw ani stuków. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 175
178 8.12 Ustawienia projektu Przed utworzeniem jakiejkolwiek muzyki należy sprawdzić prawidłowość ustawień projektu. Aby wyświetlić okno dialogowe ustawień projektu, naciśnij klawisze Alt+Enter albo wybierz polecenie Plik > Ustawienia projektu. Sprawdź w szczególności: Tempo projektu w uderzeniach na minutę (BPM) na karcie Ustawienia projektu. Metrum na karcie Ustawienia projektu. Podstawę czasową zdarzeń na karcie Ustawienia projektu. Można wybrać opcję Czas, Uderzenia (położenie, długość, współczynnik tempa) albo Uderzenia (tylko położenie). W przypadku dwóch pierwszych opcji elementy zostają zablokowane na linii czasu w taki sposób, że zmiany tempa powodują zmianę rozmiarów elementów i dostosowanie ich współczynnika tempa odtwarzania. W przypadku ustawienia Uderzenia (tylko położenie) początek elementu jest blokowany na uderzeniu, ale zmiany tempa nie mają wpływu na zawartość elementu. Domyślny tryb zmiany wysokości tonu na karcie Ustawienia projektu. Pamiętaj, że możesz zmienić podstawę czasową poszczególnych ścieżek (klikając prawym przyciskiem myszy, polecenie Ustaw podstawę czasową ścieżki), a nawet poszczególnych elementów multimedialnych (klawisz F2, Podstawa czasowa elementu). Możesz także do woli zmieniać w trakcie utworu właściwości takie, jak tempo i metrum. Możesz na przykład zwiększyć tempo w jednym fragmencie, a na końcu tego fragmentu wrócić do poprzedniego tempa. Wkrótce pokażemy, jak to się robi Właściwości audio elementu multimedialnego Możesz nagrywać własne elementy multimedialne lub importować je z istniejących plików. Możesz też zmieniać różne właściwości, takie jak współczynnik tempa odtwarzania i wysokość tonu poszczególnych elementów multimedialnych. Możesz określić ustawienia parametrów poszczególnych i/lub zaznaczonych elementów multimedialnych. Jeśli na przykład zechcesz zmienić wysokość tonu lub szybkość odtwarzania kilku elementów, możesz zaznaczyć te elementy i nacisnąć klawisz F2 (lub kliknąć dowolny z zaznaczonych elementów prawym przyciskiem myszy i wybrać polecenie Właściwości elementu). W tym przykładzie zwiększamy szybkość odtwarzania zaznaczonych elementów o 5%, zachowując oryginalną wysokość tonu. Zauważ, że w razie potrzeby możesz pominąć domyślny dla projektu tryb zmiany wysokości tonu. Może się okazać, że różne algorytmy działają lepiej z różnymi rodzajami elementów audio (np. wokalem, werblem, czy gitarą basową). Więcej informacji o rozciąganiu w czasie zawiera sekcja Manipulowanie wysokością tonu i czasem Tworzenie pętli z wybranego zakresu czasu Zapamiętaj, że możesz zaznaczyć dowolną część elementu multimedialnego i użyć jej do utworzenia pętli. Temat ten omówiono wcześniej w tym rozdziale. W rozdziale 13 zapoznasz się z akcjami programu REAPER i edytorem listy akcji. Za pomocą tego edytora można przypisać skróty klawiszowe do wielu akcji przydatnych podczas pracy z pętlami i zakresami czasu. Są na przykład akcje wydłużania, skracania lub przesuwania zakresu czasu w jedną ze stron. Przeglądając listę akcji i wyszukując na niej z pewnością znajdziesz akcje, których szukasz. W rozdziale 13 dowiesz się jak powiązać te akcje z żądanymi klawiszami skrótów Tworzenie pętli z transjentów Inna metoda zaznaczania zapętlanego obszaru polega na użyciu transjentów w elemencie multimedialnym. Poniższe akcje to tylko niektóre z akcji dostępnych na liście w edytorze listy akcji (patrz rozdział 13). Jeśli akcja nie ma przypisanego skrótu klawiszowego, można go jej przypisać. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 176
179 8 Pętle, znaczniki i regiony Nawigacja elementu: Przenieś kursor do najbliższego transjentu w elementach Ctrl Tab Nawigacja elementu: Przenieś kursor do następnego transjentu w elementach Tab Nawigacja elementu: Przenieś kursor do poprzedniego transjentu w elementach Shift Tab Wybrany czas: Rozciągnij wybrany zakres czasu na następny transjent w elementach Zakładając, że używasz domyślnych skrótów przedstawionych wyżej, a skrót Ctrl+Alt+Tab został przypisany do akcji Rozciągnij wybrany zakres czasu na następny transjent w elementach, możesz zaznaczyć element i przechodząc w nim od transjentu do transjentu zaznaczyć obszar, który chcesz zapętlić. Możesz zaznaczyć element, skopiować go i wkleić gdzie indziej, a następnie kliknąć go prawym przyciskiem myszy i wybrać z menu kontekstowego polecenie Kopiuj pętlę zaznaczonego obszaru elementów. Jest to zaledwie kilka akcji i poleceń, za pomocą których możesz wdrożyć własne metody pracy podczas tworzenia projektów opartych na tempie. Sprawdź też inne, są warte zainteresowania. Są to na przykład polecenia: Kopiuj zaznaczony obszar elementów Przytnij elementy do wybranego obszaru Podziel elementy w poprzednim przecięciu punktu zerowego Ustawienia wykrywania transjentów Polecenie Widok > Ustawienia wykrywania transjentów powoduje wyświetlenie okna, które widzisz obok. Można w nim zwiększyć naturalność wykrywania transjentów, wprowadzając subtelne odchylenia czułości i/lub progu głośności. Włączając opcję przecięcia w punkcie zerowym unikniesz niepożądanych trzasków Korekcja rytmu W programie REAPER znajdziesz wiele akcji ułatwiających wykrywanie rytmu i korekcję rytmu. Są to akcje umożliwiające wykrycie tempa, utworzenie taktów z wybranych zakresów czasu, rozciągnięcie lub przemieszczenie zakresów czasu do następnego transjentu i wiele innych. Niektóre z nich są dostępne w menu kontekstowych, a wszystkie znajdują się na liście akcji. Każdej akcji można przypisać skrót klawiszowy, można ją uruchomić z okna listy akcji i/lub dodać do menu Akcje. Więcej informacji na temat listy akcji znajdziesz w rozdziale 13. Sposób powiązania akcji zależy od ciebie. Oto przykład. Masz nagrany występ na żywo, nie do końca utrzymany we właściwym rytmie. Prosta procedura umożliwi ręczne zmapowanie temp całego występu. Przyjmujemy, że używasz następujących skrótów klawiszowych: Tab Nawigacja elementu: Przenieś kursor do następnego transjentu w elementach Ctrl+Alt+Tab Wybrany czas: Zamień lewą krawędź wybranego zakresu czasu na następny transjent w elementach Ctrl+Shift+Alt+Tab Wybrany czas: Rozciągnij wybrany zakres czasu na następny transjent w elementach Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 177
180 Przykład W tym przykładzie za pomocą powyższych skrótów utworzyliśmy wybrany zakres czasu i rozciągnęliśmy go w żądany sposób. Następnie wybraliśmy polecenie Utwórz takt z wybranego zakresu czasu (wykryj tempo). Można je wybrać z menu kontekstowego linii czasu lub użyć skrótu klawiszowego. Następnie za pomocą skrótów klawiszowych zaznaczymy następny żądany zakres czasu i znowu użyjemy go do utworzenia taktu za pomocą automatycznego wykrywania tempa. Procedurę tę powtarzamy aż do pierwszego miejsca, w którym niezbędna jest zmiana metrum. Klikając linię czasu prawym przyciskiem myszy, wyświetlimy menu kontekstowe (widoczne obok) i wybierzemy polecenie Utwórz takt z wybranego zakresu czasu (nowe metrum). Otwarte zostanie okno dialogowe Edytuj metrum, w którym po edycji należy kliknąć przycisk OK. Procedurę tę można następnie powtarzać aż do końca nagrania Kwantyzacja elementów W programie REAPER można kwantyzować elementy audio. To zasadniczo oznacza wyrównywanie ich położenia odpowiednio do tempa projektu lub metrum. Wyobraźmy sobie, że chcesz wyrównać sampla wklejono kilka razy na ścieżce lub kilku ścieżkach. Aby wyrównać rytmicznie wszystkie elementy, musisz wykonać następujące czynności: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 178
181 8 Pętle, znaczniki i regiony 1. Kliknij dwukrotnie panel sterowania ścieżki w okienku ścieżek, aby zaznaczyć wszystkie elementy multimedialne na tej ścieżce. Możesz też przeciągnąć prawym przyciskiem myszy, aby zaciągnąć lub złapać te elementy. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolny z zaznaczonych elementów i wybierz polecenie Przetwarzanie elementów > Kwantyzuj położenia elementów do siatki. Wyświetlone zostanie okno dialogowe Kwantyzuj położenia elementów. 3. Określ żądane parametry, takie jak ustawienie długości w nutach (1/8, 1/4, 1/2, 1, 2, itd.) oraz opcję rozciągania elementów w celu ich dopasowania. Przykład widać z prawej strony. 4. Kliknij przycisk Przetwórz, aby przeprowadzić kwantyzację. W powyższym przykładzie włączona została również opcja Kwantyzuj końce elementów i rozciągnij element, aby dopasować Podział dynamiczny Podział dynamiczny to niezwykle potężna funkcja o wielu zastosowaniach. Wcześniej (w rozdziale 6) użyliśmy jej do usunięcia ciszy. Przypuśćmy, że masz nagraną fajną linię basu i chcesz jej użyć w utworze. Szkoda, że została nagrana w tempie 96 BPM. Może bas zagrany jest chwilami nieco nierówno, ale ogólnie brzmi naprawdę nieźle. Problem w tym, że nowy kawałek będzie mieć większe tempo 120 BPM. A może inny przykład. Może masz świetne nagranie partii gitary. Podoba ci się, ale uważasz, że warto byłoby wprowadzić jedną czy dwie zmiany tempa. W obu tych przypadkach w sukurs przyjdzie ci funkcja podziału dynamicznego. Podział dynamiczny działa na takiej zasadzie, że możesz poinstruować program REAPER, aby podzielił dowolny element multimedialny (lub zaznaczone elementy multimedialne) według określonych przez ciebie kryteriów. Wygląda to tak: Najpierw zaznacz element multimedialny (lub elementy), które chcesz podzielić. Kliknij element prawym przyciskiem myszy i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Przetwarzanie elementów > Dynamicznie podziel elementy. Wyświetlone zostanie okno dialogowe Dynamicznie podziel elementy. Podaj w nim informacje niezbędne do podzielenia elementów w żądany sposób. Można wybrać opcję podziału przy transjentach lub użycia bramki szumów w celu podzielenia elementów w miejscach, w których głośność audio opadnie poniżej określonego progu. Jak wkrótce się przekonasz, każda z tych opcji ma odmienne zastosowania. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 179
182 Program REAPER pokaże podgląd podziału zaznaczonych elementów. Rząd kolorowych pasków wskaże punkty podziału w razie zastosowania danych ustawień. Zmieniaj ustawienia parametrów aż do osiągnięcia żądanych wyników. Następnie kliknij przycisk Podziel. Po podzieleniu elementu każdy jego wycinek zostanie ustawiony na bieżącą podstawę czasową. Dla każdego z wycinków można jednak ustawić dowolną żądaną podstawę czasową. Elementów można używać razem lub osobno, wedle życzenia i potrzeb. I nagle okazuje się, że masz całą bibliotekę próbek! Podział dynamiczny jest operacją niedestrukcyjną. Oryginalne pliki audio (WAV, MP3, AIF itd.) pozostają nietknięte. Niemniej jednak, jeśli masz zamiar tą metodą zbudować bibliotekę sampli, zazwyczaj dobrym pomysłem będzie praca na kopii oryginalnej ścieżki. Tak jest po prostu łatwiej w razie potrzeby wrócić do oryginału i utworzyć nowy zestaw próbek. Przyjrzyjmy się teraz przykładom Podział elementu multimedialnego na sample W poniższych przykładach wybrano nagranie gitary z rezonatorem. Kliknięte zostało polecenie Przetwarzanie elementów > Podział dynamiczny w menu kontekstowym. Przestudiowanie tych przykładów pomoże ci zrozumieć działanie ustawień. W każdym przypadku należy włączyć opcję Przy transjentach. Przykłady te na pewno wystarczą na początek. Potem należy już samodzielnie eksperymentować, by dojść do żądanych rezultatów. Przykłady Użyto tu jedynie minimalnej liczby opcji. Jeśli określisz bardzo małą minimalną długość wycinka, program REAPER będzie szukać transjentów z bardzo wysoką czułością. Wskutek tego nasz element multimedialny zostanie podzielony na bardzo dużą liczbę nowych elementów. Może to być przydatne, na przykład do wprowadzania zmian tempa w utworze. Im większa liczba sampli i mniejsza ich długość, tym większa czułość i siła reakcji ścieżki na wszelkie takie zmiany. Zapoznaj się z następującymi dwoma przykładami. Na zrzucie z prawej jako metoda ograniczania długości wycinka zaznaczona jest opcja Od najlepszego do najgorszego. Ta opcja będzie zwykle preferowana w przypadku dzielenia przy transjentach. Zaznaczona jest również opcja Zachowaj lokalizację uderzenia, nawet jeśli tempo się zmienia. Sprawdźmy, co spowodują inne opcje. W tym przypadku ustawiliśmy sporą minimalną długość wycinka, skutkującą dłuższymi wynikowymi elementami multimedialnymi. Może to być odpowiednie ustawienie w razie tworzenia sampli do użytku w syntezatorze programowym. Można jednak pokusić się o pewne doprecyzowanie ustawień. W następnym przykładzie (po prawej) zwiększyliśmy minimalną długość wycinka i za pomocą opcji Zmniejsz liczbę podziałów dodatkowo zmniejszyliśmy liczbę podziałów. W tym szczególnym przypadku ustawienia takie mogą być odpowiednie do utworzenia biblioteki sampli ze ścieżki gitary basowej. Przed podzieleniem jej można się zastanowić, czy warto dodatkowo włączyć ustawienia bramki szumów w celu usunięcia ciszy. Zależeć to będzie głównie od instrumentu oraz natury i aranżacji Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 180
183 8 Pętle, znaczniki i regiony utworu. Jeśli instrument wydaje dość ciągły dźwięk i generuje sygnał audio podobny do powyższego, stosowanie bramki szumów zazwyczaj nie ma większego sensu. Poniżej widać część oryginalnego elementu multimedialnego po podziale. Następny (poniższy) przykład przedstawia podział przy transjentach, z bramką szumów włączoną w celu usuwania niepożądanych dźwięków tła, takich jak świst oddechu na ścieżce wokalu. W tym przykładzie wskutek ustawienia zbyt niskiego progu bramki zachowalibyśmy zbyt wiele zbędnych odgłosów. Zbyt wysoki próg zagrażałby usunięciem cichszych fragmentów partii wokalu. Dojście do właściwych ustawień wymaga zazwyczaj sporej ilości eksperymentów. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 181
184 Zmienianie tempa projektu Po przeprowadzeniu dynamicznego podziału elementu można utworzyć znaczniki metrum, wskazujące zmiany tempa, na które ma reagować muzyka podczas odtwarzania. Aby je utworzyć: 1. Kliknij linię czasu prawym przyciskiem myszy i wybierz z wyświetlonego menu kontekstowego polecenie Wstaw znacznik metrum. 2. Określ żądane zmiany tempa lub metrum. Jeśli chcesz, możesz wybrać opcję stopniowej zmiany tempa między znacznikami. 3. Kliknij przycisk OK. Możesz kliknąć dwukrotnie dowolny znacznik metrum, aby edytować jego ustawienia. W celu zmiany położenia kliknij znacznik i przeciągnij go na linii czasu Tworzenie chromatycznego elementu MIDI W przypadku podziału dynamicznego można zaznaczyć opcję Twórz chromatyczny element MIDI z wycinków. Spowoduje to utworzenie elementu MIDI, w którym każdemu wycinkowi odpowiada zdarzenie MIDI ułożone w skali chromatycznej. Jednym z zastosowań tej funkcji może być wyzwalanie sampli. Przypuśćmy, że masz groove złożony z różnych elementów pochodzących z różnych źródeł. Możesz utworzyć chromatyczny element MIDI z tych elementów, a następnie załadować elementy do samplera i zmapować je na kolejne nuty. Za pomocą MIDI można będzie odtworzyć groove. Przenosząc nuty MIDI można będzie zmienić groove. Możliwa będzie również zmiana mapowania nut na sample. Inne możliwe zastosowanie to zamiana uderzeń. Załóżmy, że podzielono dynamicznie partię bębnów i utworzono z niej chromatyczny element MIDI. Na każde uderzenie przypada jedna rozpoznająca parametr Velocity nuta MIDI. Dzięki temu można w prosty sposób usunąć złe uderzenie i za pomocą nuty MIDI wyzwolić żądanego sampla perkusji. Można też użyć całej ścieżki MIDI do wyzwalania sampli perkusji, aby zdublować nagraną partię (w ten sposób ją pogrubiając). Chromatyczny element MIDI można oczywiście edytować tak jak każdy inny element MIDI w edytorze MIDI i używać do gry na dowolnym syntezatorze czy samplerze. Szczegółowe informacje na temat używania edytora MIDI zawiera rozdział Zapisywanie i używanie próbek Po podziale elementu można zapisać poszczególne wycinki jako sample. Aby zapisać jednego sampla, kliknij go prawym przyciskiem myszy i wybierz z menu kontekstowego polecenie Sklej elementy. Plik wave sampla można następnie zaimportować do użytku w dowolnym pluginie samplera VSTi, takim jak ReaSamplOmatic5000. Pamiętaj również, że jeśli zapiszesz oryginalny plik z podzielonymi elementami, można będzie wracać do niego do woli w celu utworzenia dodatkowych sampli. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 182
185 8 Pętle, znaczniki i regiony 8.14 Obsługa plików REX Plik REX składają się z zestawów wycinków pętli groove. Są tworzone i eksportowane za pomocą programu Recycle w celu tworzenia muzyki opartej na tempie. Pliki te można zaimportować do programu REAPER za pomocą polecenia Wstaw > Media albo przeciągając je z okna Eksplorator mediów. W takim przypadku zostaną automatycznie umiejscowione odpowiednio do bieżącego tempa. Plikami REX zaimportowanymi do programu REAPER można manipulować dokładnie tak samo jak innymi elementami multimedialnymi, do których zastosowano podział dynamiczny w programie REAPER. Zaimportowane wycinki REX można na przykład ustawić do zachowywania położenia rytmicznego nawet po zmianie tempa projektu. Na stronie Preferencje > Media > Wideo/REX/Różne znajdziesz kilka opcji umożliwiających określenie żądanego sposobu działania plików REX. Można wybrać opcje importu plików REX: Wycinki rytmu, które dynamicznie dopasowują się do zmian tempa, Pojedynczy element, który można zapętlić (w bieżącym tempie projektu) albo Zawsze pytaj podczas importowania elementów REX. Można również określić sposób obsługi ogonów plików REX: Zachowaj ogony wszystkich wycinków, Utnij ogony wszystkich wycinków oprócz ostatniego, Utnij tylko ogon ostatniego wycinka albo Utnij ogony wszystkich wycinków. Lista akcji zawiera również przydatną akcję Element: rozsadź element REX na wycinki rytmu. Można przypisać skrót klawiszowy tej akcji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 183
186 9 9.1 Manipulowanie wysokością tonu i czasem Zmienianie wysokości tonu indywidualnych elementów multimedialnych Wysokość tonu dowolnego elementu można zmienić za pomocą okna dialogowego Właściwości elementu multimedialnego. Wysokość tonu określa się w półtonach. Można albo wprowadzić liczbę, aby podnieść lub obniżyć wysokość tonu dowolnego elementu o tę liczbę półtonów, albo wpisać mnożnik, na przykład x1.5. Zwróć uwagę na listę rozwijaną umożliwiającą wybranie preferowanego algorytmu zmiany wysokości tonu/rozciągania czasu. Lista zawiera następujące opcje: Domyślne ustawienie projektu. Sound Touch. Dirac LE (lepsza jakość, większe obciążenie procesora). Prosty w oknie. Élastique 2.1 Pro (najlepszy). Élastique 2.1 Efficient (mniej obciąża zasoby niż élastique Pro). Élastique 2.1 SOLOIST (odpowiedni dla elementów monofonicznych). W razie wybrania jednego z algorytmów élastique należy wybrać również żądane parametry innych opcji dostępnych dla każdego z tych trzech algorytmów. Więcej informacji na temat funkcji algorytmów élastique zawiera witryna internetowa zplane pod adresem Aby otworzyć okno dialogowe Właściwości elementu multimedialnego dla dowolnego elementu, zaznacz element, a następnie naciśnij klawisz F2. Algorytm domyślny określają ustawienia projektu. Skróty klawiszowe umożliwiają prostą i szybką zmianę wysokości tonu każdego zaznaczonego elementu lub grupy elementów bez konieczności otwierania okna Właściwości elementu multimedialnego: Skrót klawiszowy Opis Shift+9 Obniża wysokość tonu o jeden półton. Shift+7 Obniża wysokość tonu o jeden cent. Shift+0 Podnosi wysokość tonu o jeden półton. Shift+8 Podnosi wysokość tonu o jeden cent. W celu zmiany wysokości tonu można także użyć obwiedni wysokości tonu. Kliknij prawym przyciskiem myszy dubel (albo element multimedialny, jeśli jest tylko jeden dubel) i wybierz z menu polecenie Dubel > Obwiednia wysokości tonu dubla. Bardziej zaawansowane i odważniejsze zmiany wysokości tonu można zastosować za pomocą jednego z dostępnych w programie REAPER pluginów umożliwiających manipulowanie wysokością tonu. Otwórz okno efektów Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 184
187 9 Manipulowanie wysokością tonu i czasem ścieżki, kliknij przycisk Dodaj, a następnie w polu Filtruj listę wpisz słowo pitch, aby wyświetlić dostępne pluginy tego typu. Tutaj widać plugin JS Pitch: Octavedown. Inne pluginy JS do zmiany wysokości tonu to fft-ps, mdct-shift, octaveup, pitch2, pitchdown i superpitch. Każdy z nich służy do określonych zadań, ale najwszechstronniejszym z dostępnych pluginów do zmiany wysokości tonu jest ReaPitch. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 185
188 9.2 Używanie pluginu ReaPitch Wstaw plugin VST ReaPitch do łańcucha efektów ścieżki i już masz do dyspozycji potężne narzędzie manipulowania wysokością tonu. Za pomocą pluginu ReaPitch można na przykład tworzyć harmonie wokalne. Pierwsza ilustracja (z prawej) przedstawia plugin ReaPitch wstawiony do łańcucha efektów ścieżki wokalu. Wybrano algorytm élastique Soloist z parametrem Monofoniczny. Zauważ, że wysokość tonu została obniżona o 25 centów, a efekt został ustawiony w panoramie w położeniu 50% prawo. Na drugiej ilustracji dodano drugi przesuwnik wysokości tonu, tym razem podnoszący ją o 25 centów i ustawiający efekt w panoramie w położeniu 50% w lewo, a tym samym tworzący dodatkową harmonię. Zwróć uwagę, że na drugiej ilustracji dostosowano również panoramę i miks sygnałów (obrobionego i nieobrobionego) w celu wytworzenia przyjemniejszego efektu ogólnego. Rozdzielanie kanałów i zmienianie wysokości tonu Jeśli masz zamiar poważnie się tym zajmować, koniecznie poznaj na wylot funkcje rozdzielania kanałów programu REAPER. Ich dość szczegółowy opis znajdziesz w sekcji Więcej przykładów routingu w programie REAPER (i w innych). Szczególną uwagę zwróć na przykład zatytułowany Rozdzielanie kanałów i zmienianie wysokości tonu. Korzystając z funkcji rozdzielania kanałów, można na przykład nie tylko utworzyć kilka harmonii wokalnych, lecz również zastosować do każdej z nich inne pluginy efektowe lub łańcuchy pluginów (takich jak pogłos lub delay). Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 186
189 9 Manipulowanie wysokością tonu i czasem 9.3 Używanie pluginu ReaPitch z wieloma ścieżkami Wiemy już, w jaki sposób w programie REAPER wysyłać strumienie audio ze ścieżki do ścieżki. Sprawdźmy, jak można użyć tej funkcji z pluginem ReaPitch. W przykładzie z lewej strony wysyłki służą do wysyłania sygnału ze ścieżki Lead Vocal do dwóch innych ścieżek. Każda z tych innych ścieżek ma własny łańcuch efektów, wśród których jest plugin ReaPitch, a tłumikami panoramy i głośności tych ścieżek można sterować oddzielnie i niezależnie, również od ścieżki Lead Vocal. Rozdział 15 przedstawia konfigurowanie tego typu przepływu sygnałów. 9.4 Strojenie instrumentu za pomocą pluginu ReaTune ReaTune to plugin umożliwiający skorygowanie wysokości tonu nagranych elementów multimedialnych. Zazwyczaj stosuje się to do ścieżek wokalu. Można jednak użyć tego pluginu także do nastrojenia instrumentu jak na ilustracji po prawej. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 187
190 9.5 Korekcja wysokości tonu za pomocą pluginu ReaTune Pluginu ReaTune można używać do korekcji wysokości tonu. Można go używać w trybie ręcznym lub automatycznym. W obu trybach właściwym algorytmem jest élastique SOLOIST. Tryb automatyczny zilustrowano obok. Aby go zastosować, najpierw wstaw plugin ReaTune do łańcucha efektów ścieżki. Następnie: Kliknij kartę Correction. Zaznacz opcję Automatic pitch correction. Wybierz żądany algorytm i parametr. Określ prawidłową tonację i włącz odtwarzanie. Plugin ReaTune wykona resztę roboty! Tryb ręczny zilustrowano poniżej. Aby go użyć, najpierw wstaw plugin ReaTune do łańcucha efektów ścieżki. Następnie: Kliknij kartę Manual Correction. Zaznacz opcję Manual correction. Włącz lub wyłącz inne opcje. Za pomocą myszy (klikając i przeciągając) wykreśl żądane korekcje. Dostępne do wyboru opcje to Update (Aktualizuj), Prevent octave shifts (Uniemożliwiaj zmiany oktaw) oraz Prevent overlapping segments (Uniemożliwiaj nakładanie się segmentów). Za pomocą przycisku Clear można wyczyścić ekran. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 188
191 9 Manipulowanie wysokością tonu i czasem 9.6 Rozciąganie w czasie Sekcje Właściwości dubla i Tryb zmiany wysokości tonu/rozciągania w czasie dubla w oknie dialogowym Właściwości elementu multimedialnego (otwieranego klawiszem F2) umożliwiają wydłużanie i skracanie elementu. W tym celu należy dostosować Współczynnik tempa. W tym przykładzie (z prawej) współczynnik tempa odtwarzania został zwiększony o 2% i zaznaczono opcję Zachowuj wysokość tonu w razie zmiany współczynnika tempa. Wybrano użycie algorytmu élastique 2.1 Pro. Aby otworzyć okno dialogowe Właściwości elementu multimedialnego dla dowolnego elementu, zaznacz element, a następnie naciśnij klawisz F2. Aby dokonać identycznej zmiany wielu elementów: 1. Zaznacz wszystkie żądane elementy. 2. Naciśnij klawisz F2. 3. Gdy wyświetlone zostanie okno dialogowe Właściwości elementu, z łatwością zidentyfikujesz właściwości, które można zmienić dla wielu elementów naraz. Należą do nich wysokość tonu i współczynnik tempa odtwarzania (patrz niżej). 4. Dokonaj żądanych zmian. 5. Kliknij przycisk OK. Tutaj widzisz okno dialogowe właściwości wielu elementów multimedialnych. Zauważ, że niektóre opcje są przyciemnione i nie są dostępne podczas ustawiania właściwości wielu elementów. Większość opcji jest jednak dostępna. Inna możliwa metoda zmiany współczynnika tempa odtwarzania dowolnego elementu multimedialnego (lub zaznaczonej grupy elementów multimedialnych) jest następująca: 1. Zaznacz wszystkie żądane elementy. 2. Najedź myszą na krawędź jednego z elementów, aby kursor zmienił się w dwustronną strzałkę, tak jak w przypadku edycji zsuwaniem. Przytrzymując klawisz Alt, kliknij i przeciągnij myszą w lewo (aby zwiększyć współczynnik tempa odtwarzania) albo w prawo (aby go zmniejszyć). 3. Zwolnij przycisk myszy, gdy skończysz. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 189
192 Zwróć uwagę, że jeśli zaznaczona zostanie opcja Wyświetlaj wysokość tonu/współczynnik tempa elementu multimedialnego, jeśli ustawione (Preferencje >Wygląd > Media), to wszelkie zmiany wysokości tonu lub współczynnika odtwarzania będą w widoku ścieżki wyświetlane na elementach multimedialnych lub nad nimi. 9.7 Zmienianie współczynnika tempa projektu Współczynnik tempa odtwarzania całego projektu można zmienić za pomocą paska transportu. Zastosowany zostanie tryb zmiany wysokości tonu domyślny dla projektu. Można użyć dowolnej z następujących metod: Kliknij w polu edycji Współczynnik tempa i wpisz nową wartość (aby na przykład przyśpieszyć odtwarzanie o 10%, wpisz 1.1) Najedź myszą na to pole edycji i przewiń kółko myszy w górę (aby zwiększyć współczynnik tempa odtwarzania) albo w dół (aby go zmniejszyć). Przeciągnij poziomy tłumik po prawej stronie pola edycji współczynnika tempa odtwarzania. Ponadto można kliknąć prawym przyciskiem myszy pole edycji lub pokrętło współczynnika tempa odtwarzania i wybrać żądaną opcję z wyświetlonego menu. Za pomocą tego menu można: Przywrócić współczynnik tempa 1.0. Zwiększyć lub zmniejszyć współczynnik tempa o dowolną z wyświetlanych wartości. Włączyć lub wyłączyć opcję Zachowaj wysokość tonu w elementach audio w razie zmiany głównego współczynnika tempa odtwarzania. Zastosować współczynnik tempa odtwarzania do bieżącego BPM. Ustawić zakres tłumika współczynnika tempa odtwarzania zgodny z jedną z dostępnych opcji. Uwaga! Jeśli tłumik współczynnika tempa odtwarzania nie jest widoczny na pasku transportu, możesz go wyświetlić, klikając prawym przyciskiem myszy w dowolnym miejscu tła paska transportu i wybierając opcję Pokaż kontrolkę współczynnika tempa. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 190
193 9 Manipulowanie wysokością tonu i czasem 9.8 Zmienianie znacznika metrum Domyślnie tempo w BPM i metrum każdego projektu określają wartości ustawione w oknie Ustawienia projektu. Można je zmienić dla całego utworu za pomocą każdej z następujących metod: Wyświetlając okno Ustawienia projektu (Alt+Enter) i zmieniając je w nim. Naciskając klawisz W, aby umieścić kursor edycji na początku utworu, a następnie... Wpisując nową wartość w polu edycji BPM na pasku transportu albo Najeżdżając myszą na pole edycji BPM na pasku transportu i przewijając kółko myszy w górę lub w dół (patrz z prawej). Tempo i metrum można również zmienić w dowolnym miejscu utworu, wstawiając znacznik metrum. Za znacznikiem zmieniane jest tempo/metrum. Aby zmienić znacznik metrum w dowolnym miejscu: 1. Umieść kursor edycji w żądanym miejscu utworu. 2. Z menu Wstaw wybierz polecenie Znacznik zmiany metrum/tempa (lub naciśnij klawisze Shift+C). 3. Określ żądane wartości w oknie dialogowym (z prawej). Odstępne są pola BPM i Położenie oraz opcje Stopniowo zmieniaj tempo do następnego znacznika i Ustaw metrum. 4. Kliknij przycisk OK. Zmiany znacznika metrum mają wpływ na metronom i elementy MIDI, ale nie na nagrywane elementy audio. Zwróć również uwagę, że menu kontekstowe podziałki zawiera inne polecenia dotyczące tempa i metrum projektu a mianowicie: Ustaw tempo projektu na podstawie wybranego zakresu czasu (wykryj tempo) Ustaw tempo projektu na podstawie wybranego zakresu czasu (nowe metrum) Ustaw tempo projektu na podstawie wybranego zakresu czasu (wykryj tempo, wyrównaj elementy) Utwórz takt z wybranego zakresu czasu (wykryj tempo) Utwórz takt z wybranego zakresu czasu (nowe metrum)... Porada: proces ten można zautomatyzować za pomocą obwiedni mapy temp patrz rozdział 16 Automatyzacja za pomocą obwiedni. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 191
194 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER 10.1 Wprowadzenie Jak dotąd pracowaliśmy głównie w widoku ścieżki. Trudno się temu dziwić, w widoku tym spędza się najwięcej czasu (przynajmniej w przypadku audio) i najwięcej pracuje. W miarę postępów miksu coraz ważniejszy staje się jednak widok miksera. Zawartość tej sekcji pozwala dobrze poznać mikser programu REAPER oraz jego rozmaite funkcje i możliwości. Dowiesz się również więcej na temat ścieżki głównej programu REAPER i jej zastosowań. Wyświetlanie miksera włączasz i wyłączasz poleceniem Widok > Mikser (lub klawiszami Ctrl+M) Polecenia miksera Aby wyświetlić menu miksera, kliknij prawym przyciskiem myszy pasek tytułu lub inny pusty obszar okna miksera albo nazwę ŚCIEŻKA GŁÓWNA (tutaj: MASTER) na panelu sterowania ścieżki głównej (patrz z prawej), albo (w doku) kartę Mikser. Menu umożliwia określenie żądanego sposobu wyświetlania ścieżki głównej. Można na przykład wybrać, czy chcesz wyświetlać efekty i wysyłki (i móc nimi zarządzać) w mikserze. Główne opcje układu miksera przedstawia tabela na następnej stronie. W widoku miksera można również otworzyć menu kontekstowe panelu sterowania ścieżki, klikając prawym przyciskiem myszy nazwę lub numer dowolnej ścieżki Układy i zestawy ekranów miksera Polecenia w menu kontekstowym miksera umożliwiają wybranie, co jest wyświetlane w mikserze, natomiast układy miksera pozwalają określić, w jaki sposób. Rozdział 11 Funkcje zarządzania projektami dokładniej przedstawia tematykę układów (paneli sterowania ścieżek i miksera), a na razie warto zapamiętać, że: Układy tworzy się, zapisuje i dołącza do poszczególnych motywów kolorystycznych, a nie samego programu REAPER. Przykład zwartego układu miksera widzisz po lewej. Pamiętaj, że używany przez ciebie motyw kolorystyczny może nie zawierać identycznego układu. Aby wybrać motyw, użyj polecenia Opcje > Motywy. Układy można otworzyć za pomocą polecenia Ustaw układ ścieżki > Mixer Panel w menu kontekstowym panelu sterowania ścieżki albo Opcje > Układy w menu głównym, albo Widok > Zestawy/układy ekranów, po czym trzeba wybrać kartę Layouts. Wybrany układ miksera jest przypisywany do zaznaczonej ścieżki. Jeśli używasz menu kontekstowego, najpierw zaznacz ścieżki, którym chcesz przypisać układ. Jeśli używasz okna Zestawy/układy ekranów, możesz wybrać opcję zastosowania układów globalnie albo tylko do zaznaczonych ścieżek. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 192
195 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER Zanim pogrążysz się w stosowaniu układów, lepiej zapoznaj się z poleceniami menu kontekstowego miksera i ich działaniem Polecenia i opcje menu miksera Polecenie Opis Ścieżka główna Prowadzi do podmenu opcji przełączających ścieżki głównej: Pokaż w mikserze Pokaż po prawej stronie miksera Pokaż w oddzielnym oknie Pokaż w doku Polecenie Widok > Swobodna ścieżka główna miksera (w menu głównym programu REAPER) również umożliwia przełączanie wyświetlania ścieżki głównej miksera w oddzielnym oknie swobodnym. Pokaż foldery Określa czy wyświetlane są foldery ścieżek. Pokaż normalne ścieżki najwyższego poziomu Określa czy wyświetlane są ścieżki nie znajdujące się w folderach. Pokaż ścieżki zawarte w folderach Określa czy wyświetlane są ścieżki znajdujące się w folderach. Pokaż ścieżki mające odbiory Określa czy wyświetlane są ścieżki mające odbiory. Przewijaj widok, gdy ścieżki są uaktywniane Jeśli w widoku miksera jest za mało miejsca na wyświetlanie wszystkich ścieżek, mikser będzie przewijany odpowiednio do ścieżki wybranej w okienku ścieżek. Automatycznie rozmieść ścieżki w mikserze Kolejność ścieżek w mikserze będzie odwzorowywać wszelkie zmiany kolejności w okienku ścieżek. Opcję tę można wyłączyć, aby ustawiać ścieżki w innej kolejności w mikserze, a innej w okienku ścieżek. Grupuj foldery do lewej Foldery ścieżek są umieszczane po lewej stronie. Może to być czasem przydatne do wyświetlania folderów submiksów, ale zwykle oddzielenie folderów od zawartych w nich ścieżek jest mylące. Grupuj ścieżki mające odbiory do lewej Wszystkie ścieżki mające odbiory są umieszczane po lewej stronie. Jest to szczególnie przydatne, gdy jedynymi ścieżkami mającymi odbiory są wszystkie szyny. Klikana ikona ścieżek folderowych do pokazywania/ukrywania ścieżek podrzędnych Umożliwia pokazywanie/ukrywanie ścieżek zawartych w folderach za pomocą zamykania/otwierania folderów. Pokazuj wiele wierszy ścieżek, gdy pozwala na to rozmiar Ścieżki są wyświetlane w maksymalnie trzech wierszach, gdy nie mieszczą się w jednym wierszu, a okno miksera ma wystarczającą wysokość. Pokazuj maksymalną liczbę wierszy, nawet gdyby ścieżki zmieściły się w mniejszej liczbie wierszy Powoduje wyświetlanie ścieżek w tylu wierszach, ile mieści się w wysokości ścieżki, bez względu na liczbę ścieżek. Pokazuj wysyłki, gdy pozwala na to rozmiar Wyświetla sekcję wysyłek nad elementami sterującymi ścieżki. Pokazuj inserty efektów, gdy pozwala na to rozmiar Wyświetla sekcję łańcucha efektów nad elementami sterującymi ścieżki. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 193
196 Polecenie Opis Pokazuj parametry efektów, gdy pozwala na to rozmiar Wyświetla elementy sterujące parametrami efektów: kliknij taki element prawym przyciskiem myszy, aby przypisać elementowi sterującemu żądany parametr efektu. Pokaż ikony ścieżek w mikserze Ikony ścieżek (jeśli używane) są wyświetlane na ścieżkach w mikserze. Pokazuj ikonę ostatniej ścieżki w folderze Wyświetla ikonę ostatniej ścieżki w folderze. Zadokuj mikser w doku Dokuje okno miksera w doku programu REAPER. Zamknij Zamyka widok miksera. Porada: Kliknij dwukrotnie panel sterowania dowolnej ścieżki w mikserze, aby włączyć lub wyłączyć powiększenie tej ścieżki w okienku ścieżek. Ten sposób działania można zmienić na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje (patrz rozdział 13). Na stronie Modyfikatory myszy można również dodać własne akcje. Można na przykład przypisać Ctrl+Dwukrotne kliknięcie do akcji Ścieżka: Ustaw kolor niestandardowy. Jak przypisać własne akcje, dowiesz się również w rozdziale 13. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 194
197 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER 10.5 Pokazywanie i ukrywanie typów ścieżek miksera Spójrz na powyższy przykład projektu. Projekt ma dwa foldery (zwane również ścieżkami nadrzędnymi) Vocals oraz Instruments, zawierające odpowiednio dwie i trzy ścieżki podrzędne oraz jedną ścieżkę najwyższego poziomu o nazwie Reverb. Ścieżka Reverb (która działa jako szyna) odbiera wysyłki z dwóch folderów, a na większości ścieżek wstawione są efekty. Pierwszych pięć poleceń Pokaż w menu miksera służy do określania typów ścieżek wyświetlanych w mikserze. Szóste polecenie Pokaż określa czy ścieżka główna jest wyświetlana po lewej, czy po prawej stronie ekranu. W tym przykładzie osiągnięto fazę miksowania, w której balans w folderach submiksu jest prawidłowy i chcemy się skupić na uzyskaniu balansu między submiksami oraz poziomem folderów Vocals i Instruments a ścieżką (szyną) Reverb. W tym przypadku wyłączymy pokazywanie ścieżek znajdujących się w folderach, a wyświetlać będziemy jedynie foldery, ścieżki mające odbiory i ścieżkę główną (jak po prawej). Ten przykładowy projekt jest prosty. Wyobraź sobie jednak, jak użyteczna jest ta funkcja, gdy pracujesz nad projektem złożonym na przykład z 60 ścieżek (w sześciu folderach submiksów) i sześciu szyn! W takim przypadku może się okazać, dlaczego przydatne bywają polecenia Grupuj do lewej. Menu miksera nie zawiera opcji umożliwiającej ukrycie lub pokazanie nazwanych poszczególnych ścieżek. Do tego służy okno Menedżer ścieżek. Okno Menedżer ścieżek zostanie omówione w rozdziale Praca z efektami w mikserze Jeśli chcesz, możesz zarządzać efektami niemal wyłącznie z widoku miksera. Możesz dodawać efekty do ścieżek, przenosić je lub kopiować ze ścieżki na ścieżkę, otwierać okna efektów dowolnych pluginów albo łańcuch efektów ścieżki, aby mieć większą kontrolę nad efektami. Będzie to jednak możliwe dopiero po włączeniu w menu miksera opcji Pokazuj inserty efektów, gdy pozwala na to rozmiar. Poniższa tabela podsumowuje te i inne operacje. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 195
198 Aby zrobić to... zrób to Zmienić kolejność pluginów w łańcuchu efektów. Przeciągnij efekt w żądane miejsce w łańcuchu. Skopiować efekt ze ścieżki na ścieżkę (podobnie jak w widoku ścieżki). Przeciągnij efekt do obszaru efektów drugiej ścieżki. Wyświetlić menu kontekstowe efektów. Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę dowolnego wyświetlanego efektu. Wyświetlić okno Dodaj efekt. Kliknij w pustym miejscu w obszarze efektów. Wyświetlić łańcuch efektów z otwartym interfejsem żądanego pluginu. Ctrl+kliknij nazwę żądanego pluginu. Przenieść efekt ze ścieżki na ścieżkę. Alt+przeciągnij efekt na żądaną ścieżkę. Otworzyć interfejs pluginu w oknie swobodnym. Kliknij nazwę pluginu. Usunąć plugin z łańcucha efektów. Alt+kliknij nazwę pluginu. Usunąć wszystkie pluginy z łańcucha efektów ścieżki. Alt+kliknij przycisk FX ścieżki. Przełączyć stan odłączenia pluginu. Ctrl+Shift+kliknij nazwę pluginu. Przełączyć stan pomijania pluginu. Shift+kliknij nazwę pluginu. Ponadto, klikając prawym przyciskiem myszy w obszarze efektów dowolnej ścieżki w mikserze, otworzysz menu kontekstowe przedstawione po lewej stronie. Jeśli klikniesz puste miejsce w obszarze efektów, niektóre polecenia (takie jak Konfiguracja efektu w oknie swobodnym) nie będą dostępne. Jeśli klikniesz prawym przyciskiem myszy nazwę pluginu, wyświetlone zostanie pełne menu. Dostępne są w nim następujące opcje: Dodaj efekt... Otwiera przeglądarkę efektów umożliwiającą wybranie i dodanie dowolnych zainstalowanych pluginów efektów. Szybko dodaj efekt Wyświetla podmenu niedawno użytych efektów: można z tego menu wybrać dowolną pozycję, aby dodać plugin do łańcucha efektów. Dodaj łańcuch efektów Wyświetla menu łańcuchów efektów, które można wybrać i wstawić na ścieżce. Konfiguracja efektu w oknie swobodnym Otwiera okno efektów z interfejsem wybranego pluginu. Pokaż łańcuch efektów Otwiera łańcuch efektów ścieżki: działa tak samo jak kliknięcie przycisku FX ścieżki. Pomiń łańcuch Ustawia łańcuch efektów ścieżki w tryb pomijania. Działa tak samo jak kliknięcie przycisku włączenia/wyłączenia efektów ścieżki. Pomiń efekt Ustawia indywidualny plugin w tryb pomijania. Odłącz efekt Odłącza indywidualny plugin. Usuń efekt Usuwa plugin z łańcucha efektów ścieżki. Zmień nazwę wystąpienia efektu Umożliwia nadanie żądanej nazwy danemu wystąpieniu efektu. Elementy sterujące parametrami efektów Mikser można przekształcić w dostosowaną do potrzeb konsolę mikserską, dodając bezpośrednio do paneli ścieżek w mikserze elementy sterujące żądanymi parametrami efektów. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 196
199 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER Więcej przydatnych informacji na ten temat zawiera rozdział 11, Funkcje zarządzania projektami. Nim dobrniesz tak daleko, zdążymy już zacząć. Sprawdźmy, jak sobie poradzisz z utworzeniem konsoli takiej jak ta niżej. Zwróć uwagę na pokrętła wzmocnienia pasma 2 i pasma 4 equalizacji na każdej ścieżce. Przykład Do celów tego przykładu możesz użyć jednego z dostępnych plików projektu. 1. Otwórz jeden z plików projektu, na przykład plik All Through the Night MARKERS i zapisz go jako plik All Through the Night MIXER. 2. Wyświetl okno Mikser. Oddokuj je i dostosuj szerokość oraz wysokość okna w żądany sposób. 3. W menu kontekstowym miksera włącz opcje Pokazuj inserty efektów, gdy pozwala na to rozmiar oraz Pokazuj parametry efektów, gdy pozwala na to rozmiar. 4. Wstaw na pierwszej ścieżce plugin ReaEQ. 5. Wybierz stronę ustawień pasma Kliknij raz tłumik Gain tego pasma, a następnie kliknij przycisk Param, aby wyświetlić menu parametrów. 7. Kliknij opcję Pokaż w elementach sterujących ścieżki. 8. Wybierz stronę ustawień pasma 2 i kliknij raz tłumik wzmocnienia (Gain) tego pasma. 9. Kliknij przycisk Param, aby wyświetlić menu parametrów. Kliknij opcję Pokaż w elementach sterujących ścieżki (patrz wyżej). Zamoknij okno equalizera. 10. W mikserze zobaczysz teraz dwa elementy sterujące ścieżki 1. Przeciągnij efekt ReaEQ ze ścieżki 1 kolejno na wszystkie inne ścieżki. Zapisz plik. Uwaga 1: te elementy sterujące można również przypisać w oknie Mikser. Kliknij przycisk sterujący prawym przyciskiem myszy, a następnie wybierz efekt i parametr z Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 197
200 menu kontekstowego. Wybierz opcję Wszystkie parametry, aby dodać elementy sterujące wszystkich parametrów. Uwaga 2: te elementy sterujące zostaną dodane zarówno do panelu sterowania ścieżki, jak i panelu w mikserze. Można oczywiście utworzyć tyle elementów sterujących, ile trzeba, a nie tylko te dwa. To był tylko przykład ćwiczebny. Uwaga 3: gdy znowu zajmiemy się tym tematem w rozdziale 11, przekonasz się, że mamy w rękawie kilka opcji ułatwiających automatyczne dodawanie tego rodzaju elementów sterujących do nowo tworzonych ścieżek. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 198
201 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER 10.7 Praca z wysyłkami w mikserze Włączenie opcji Pokazuj wysyłki, gdy pozwala na to rozmiar w menu miksera spowoduje wyświetlenie wysyłek, każdą z małym pokrętłem umożliwiającym dostosowanie poziomu głośności wysyłki bezpośrednio z panelu miksera. Kliknięcie wysyłki prawym przyciskiem myszy powoduje wyświetlenie menu zawierającego opcje przedstawione na ilustracji. Klikając prawym przyciskiem myszy w pustym miejscu w obszarze wysyłek ścieżki, wyświetlisz menu zawierające tylko jedno polecenie Pokaż okno routingu ścieżki. Okno to można również wyświetlić, klikając lewym przyciskiem myszy w dowolnym pustym miejscu w obszarze wysyłek ścieżki. Pokaż parametry wysyłki Otwiera okienko z parametrami (głośnością, panoramą itd.) danej wysyłki. Wycisz wysyłkę Przełącza stan wyciszenia wysyłki. Usuń wysyłkę Usuwa wysyłkę. Pokaż okno routingu ścieżki Otwiera okno routingu (wejść/wyjść) ścieżki. Przejdź do ścieżki docelowej wysyłki Zaznacza ścieżkę docelową wysyłki. Oprócz tego menu masz do dyspozycji wiele innych technik tworzenia, edycji i zarządzania wysyłkami. Możesz przeciągnąć przycisk IO ze ścieżki na ścieżkę (jak w okienku ścieżek), aby utworzyć wysyłki, ale przeznaczony do tego obszar wysyłek na pasku kanału ścieżki oferuje więcej opcji. Przedstawia je poniższa tabela: Aby zrobić to... zrób to Dodać wysyłkę z jednej ścieżki do drugiej. Przeciągnij myszą z obszaru wysyłek lub przycisku IO jednej ścieżki na drugą. W drugim przypadku otwarte zostanie okno elementów sterujących wysyłki. Dodać wysyłkę z jednej ścieżki do drugiej i otworzyć okno elementów sterujących wysyłki. Ctrl+przeciągnij z obszaru wysyłek ścieżki lub przycisku IO na drugą ścieżkę. Dodać wysyłkę z jednej ścieżki do drugiej i wyłączyć wysyłkę z pierwszej ścieżki do ścieżki głównej. Alt+przeciągnij z obszaru wysyłek lub przycisku IO ścieżki na drugą ścieżkę. Tą metodą można tworzyć wysyłki z kilku ścieżek źródłowych do tej samej ścieżki docelowej w celu utworzenia tradycyjnego submiksu. Dodać kilka wysyłek do jednej ścieżki w jednej akcji Zaznacz wszystkie wysyłające ścieżki. Przytrzymując klawisz Shift przeciągnij z obszaru wysyłek lub przycisku IO dowolnej zaznaczonej ścieżki na ścieżkę odbierającą. Dodać kilka odbiorów do jednej ścieżki w jednej akcji Zaznacz wszystkie żądane ścieżki wysyłające. Przytrzymując klawisz Shift przeciągnij z przycisku IO ścieżki odbierającej (niezaznaczonej) na dowolną z zaznaczonych ścieżek. Skopiować wysyłkę z jednej ścieżki do drugiej. Przeciągnij wysyłkę na inną ścieżkę. Usunąć wysyłkę. Alt+kliknij wysyłkę. Wyświetlić menu kontekstowe. Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolną wysyłkę Otworzyć całe okno routingu ścieżki. Ctrl+kliknij żądaną wysyłkę lub kliknij w pustym miejscu obszaru wysyłek lub kliknij przycisk IO. Otworzyć okno elementów sterujących wysyłki. Kliknij wysyłkę w oknie tym można zmienić głośność i/lub panoramę, określić kanały wysyłki/odbioru, włączyć wyciszenie itd. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 199
202 Aby zrobić to... zrób to Zwiększyć lub zmniejszyć poziom głośności wysyłki. Kliknij i przeciągnij pokrętło sterujące wysyłki. Przełączyć stan włączenia/wyłączenia wyciszenia wysyłki. Shift+kliknij wysyłkę. Pamiętaj, że wszystkie akcje z powyższej tabeli, w których używany jest przycisk IO, można wykonać zarówno w okienku ścieżek, jak i w mikserze. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 200
203 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER 10.8 Pokazywanie ikon ścieżek w mikserze Opcję Pokaż ikony ścieżek w mikserze (w menu kontekstowym miksera) można włączyć w celu wyświetlania ikon przypisanych do ścieżek również w mikserze. Ikony ścieżek wstawia się poleceniem Niestandardowe ikony ścieżek > Ustaw ikonę ścieżki w menu kontekstowym panelu sterowania ścieżki. Menu to można również otworzyć w mikserze, klikając nazwę ścieżki prawym przyciskiem myszy Zarządzanie mikserem Uwaga! Przykładowe układy użyte na ilustracjach w tej sekcji to przykłady wybrane do celów nauki. Nie muszą wyglądać dokładnie tak samo jak twoje układy. Może się okazać, że gdy chcesz wyświetlić inserty efektów, wysyłki itd. wszystkich ścieżek naraz, zwłaszcza gdy ścieżek jest wiele, efekty nie są zbyt szczęśliwe. Jedną z możliwości wyświetlania dodatkowych ścieżek jest włączenie opcji Pokazuj wiele wierszy ścieżek, gdy pozwala na to rozmiar. Tutaj widzisz przykład ekranu po włączeniu tej opcji. Problem polega tu na tym że wszystkie ścieżki zostały ściśnięte w oknie ale z kolei zabrakło miejsca na wyświetlenie wszystkich żądanych funkcji. W tym przykładzie miejsca jest za mało, aby wyświetlić wszystkie efekty ścieżek (zauważ strzałki w dół na ścieżkach 3 i 4). W takich przypadkach masz dwie główne opcje. Możesz ręcznie dopasować względne rozmiary różnych części paneli ścieżek albo użyć węższego układu miksera. Ręczne dopasowywanie elementów na ekranie Jeśli w powyższym przykładzie najedziesz myszą na obramowanie między obszarem wysyłek a nazwą ścieżki, kursor myszy zmieni się w dwustronną strzałkę, jak na obrazku po prawej. Znalezienie tego miejsca może wymagać zrazu nieco cierpliwości. Następnie możesz przeciągnąć obramowanie tej jednej ścieżki w górę lub w dół (jak na obrazku), albo zrobić to samo, przytrzymując klawisz Ctrl, aby przenieść obramowanie na wszystkich ścieżkach. Przytrzymując klawisz Ctrl i przeciągając mysz w dół można zrobić więcej miejsca na wyświetlanie insertów efektów, jak na obrazku. Spójrz również na poniższą tabelę. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 201
204 Aby zrobić to... zrób to Dostosować względną wysokość elementów tylko bieżącej ścieżki. Kliknij/przeciągnij w górę lub w dół Dostosować względną wysokość elementów wszystkich zaznaczonych ścieżek. Alt+kliknij/przeciągnij w górę lub w dół Dostosować względną wysokość elementów wszystkich ścieżek. Ctrl+kliknij/przeciągnij w górę lub w dół Na tym przykładzie dostosowaliśmy obramowania różnych elementów (tłumików ścieżki i insertów efektów), aby wyświetlić wszystkie efekty. Następnie zmieniliśmy kilka rzeczy ręcznie na przykład miernik VU ścieżki głównej został wydłużony przeciągnięciem jego górnego obramowania (w tym przypadku wspólnego z obszarem wysyłek). Używanie układów miksera Na poniższej ilustracji (tej dużej) widzisz przykład innego podejścia, a mianowicie użycie innego układu miksera. Więcej informacji na ten temat zawiera rozdział 11. Układ miksera możesz jednak wybrać już teraz: 1. Zaznacz ścieżki, których układ chcesz zmienić. Aby zaznaczyć wszystkie ścieżki, zaznacz jedną i naciśnij klawisze Ctrl+A. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę dowolnej ścieżki i z menu kontekstowego wybierz polecenie Ustaw układ ścieżki > Mixer Panel, a następnie Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 202
205 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER wybierz żądany układ. Układy z tej listy zależą od używanego motywu kolorystycznego i mogą się różnić od przedstawionych tutaj. To jest przykład układu miksera, który może (ale nie musi) być dostępny w używanym przez ciebie motywie kolorystycznym. Motywy kolorystyczne programu REAPER możesz pobrać ze strony Przykłady zrzutów ekranu niektórych układów ścieżek i miksera dostępnych w motywie domyślnym programu REAPER 4 przedstawiono w rozdziale Menu sterowania ścieżkami Funkcje dostępne w panelach sterowania ścieżki w widoku ścieżek są dostępne również w panelach sterowania w mikserze. Funkcje te opisano szczegółowo w sekcji 2 tego podręcznika. Przykłady: Kliknięcie prawym przyciskiem myszy w obszarze tła lub nazwy ścieżki w dowolnym panelu ścieżki w mikserze wyświetla menu kontekstowe ścieżki. Ścieżki można uzbroić w mikserze do nagrywania. Kliknięcie przycisku IO ścieżki wyświetla okno routingu ścieżki. Kliknięcie tego przycisku prawym przyciskiem myszy wyświetli menu routingu. Kliknięcie przycisku FX ścieżki wyświetla łańcuch efektów tej ścieżki. Kliknięcie tego przycisku prawym przyciskiem myszy wyświetli menu kontekstowe. Kliknięcie tłumika głośności lub panoramy ścieżki prawym przyciskiem myszy powoduje wyświetlenia odpowiednio okna sterowania głośnością lub okna Zasada panoramy. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 203
206 Przyciski uzbrojenia, monitorowania nagrywania i wyboru trybu nagrywania służą do tych samych celów, co w widoku ścieżki. Ścieżki można w widoku miksera również wyciszyć lub włączyć solo. Oba przyciski używają tych samych modyfikatorów myszy i mają te same menu kontekstowe, co w okienku ścieżek. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 204
207 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER Wprowadzenie do zestawów ekranów okien Zestawy ekranów okien umożliwiają zapisywanie i przywoływanie kompletnych układów okien programu REAPER na ekranie, włącznie z widokiem aranżacji, miksera, okna Nawigator, macierzy routingu/grupowania i innymi. Dokładniej przyjrzymy się tej funkcji i popracujemy na przykładach w rozdziale 11. Użycie zestawów ekranów okien do zapisania różnych kombinacji ustawień miksera może ułatwić zrozumienie zestawów ekranów i sposobu ich działania. Mogą one oszczędzać mnóstwo czasu, ponieważ im więcej używasz programu REAPER, tym więcej używasz jedynie trzech lub czterech różnych układów w zależności od sytuacji. Używane układy zależą głównie od czynników takich jak: Liczba ścieżek: preferowany układ miksera będzie prawdopodobnie inny w przypadku projektu zawierającego trzy lub cztery ścieżki niż w przypadku projektu zawierającego 20 lub 30 ścieżek. W większych projektach chętniej skorzystasz z opcji wyświetlania wielu wierszy ścieżek. Faza projektu: informacje, które chcesz wyświetlać w mikserze, mogą się różnić w zależności, na przykład, od tego czy jesteś w fazie nagrywania, wczesnego miksu, czy też końcowych poprawek projektu. Zestawy ekranów okien są dostępne globalnie we wszystkich projektach. Są przechowywane w pliku screensets.ini w folderze \Application Data\REAPER. To znaczy, że możesz utworzyć zestaw ekranów w jednym projekcie, a następnie użyć tego samego zestawu ekranów w dowolnym innym projekcie. Przydadzą ci się w tym poniższe informacje. Aby zrobić to... zrób to Utworzyć zestaw ekranów okien Rozmieść w żądany sposób okna na ekranie (włącznie z mikserem i jego różnymi opcjami oraz ustawieniami). Jeśli chcesz ustawić fokus na oknie Mikser, zaznacz je. Wybierz polecenie Widok > Zestawy/układy ekranów (lub użyj skrótu Ctrl+E). Wybierz kartę Windows. Kliknij numer pozycji, aby ją zaznaczyć, a następnie kliknij przycisk Zapisz, aby otworzyć okno Zapisz zestaw ekranów okien (patrz wyżej). Zaznacz wszystkie opcje i upewnij się, że w polu Ostatni fokus widnieje Mikser. W razie potrzeby wpisz to. Kliknij przycisk Zapisz. Możesz zaakceptować domyślny skrót w kolumnie Klawisz ładowania (np. F7 dla zestawu ekranów okien nr 1) albo kliknąć przycisk Edytuj skróty, aby otworzyć edytor listy akcji i przypisać własny skrót. Listę akcji omówimy w rozdziale 13. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 205
208 Aby zrobić to... zrób to Załadować/przywołać zestaw ekranów okien Użyj skrótu klawiszowego (o ile istnieje) lub Wybierz polecenie Widok > Zestawy/układy ekranów (lub użyj skrótu Ctrl+E). Wybierz kartę Windows i kliknij dwukrotnie nazwę żądanego zestawu ekranów Preferencje dotyczące wyglądu miksera W oknie Preferencje nie ma sekcji o nazwie Mikser, ale wybór opcji w kilku miejscach w tym oknie wpłynie na działanie i wygląd okna Mikser. Mowa tu na przykład o stronie Wygląd > Edytor motywu w oknie Preferencje. Dokładniej zajmiemy się tym tematem w rozdziale 11, ale gdy mowa o mikserze, możesz zmienić kolor dowolnych elementów z poniższej listy. Wystarczy kliknąć nazwę elementu na liście w edytorze motywu, wybrać nowy kolor z okna wyboru koloru i kliknąć przycisk OK. Zmiany należy zapisać przyciskiem Zapisz motyw. Normalny kolor tekstu efektów w mikserze Kolor tekstu pomijanych efektów w mikserze Kolor tekstu odłączonych efektów w mikserze Normalny kolor tekstu wysyłek w mikserze Kolor tekstu wyciszonych wysyłek w mikserze Kolor tekstu wysyłek sprzętowych MIDI w mikserze Kolor poziomu wysyłek w mikserze Normalny kolor tekstu pokrętła efektu w mikserze Kolor tekstu pokrętła pomijanego efektu w mikserze Kolor tekstu pokrętła odłączonego efektu w mikserze Przeplot mierników VU Kolor wskazania obcięcia sygnału na mierniku VU Kolor góry miernika VU Kolor środka miernika VU Kolor dołu miernika VU Kolor przeplotu/krawędzi miernika VU Wyświetlanie aktywności MIDI na mierniku VU W obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd znajdziesz kilka opcji umożliwiających dostosowanie wyglądu miksera przy użyciu kodowania kolorami. Są to opcje Jako tło etykiet ścieżek ustaw niestandardowe kolory ścieżek oraz Podbarw tła paneli ścieżek. Gdy opcje te są włączone, kolory wybrane za pomocą polecenia Niestandardowe kolory ścieżek w menu kontekstowym (patrz rozdział 4) są stosowane do paneli ścieżek w mikserze. Poniżej widnieje przykład skutków włączenia opcji Podbarw tła paneli ścieżek. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 206
209 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER Nie wolno również zapomnieć o ustawieniu preferencji Pokaż w mikserze w obszarze Projekt > Ustawienia domyślne ścieżki/wysyłki. Domyślnie opcja ta jest włączona, czyli nowe ścieżki są po dodaniu automatycznie wyświetlane w oknie Mikser. Aby zmienić ten domyślny sposób działania, należy wyłączyć te opcję. Ustawienie to można pomijać dla poszczególnych ścieżek za pomocą okna Menedżer ścieżek. Mowa o tym będzie w rozdziale Panorama stereo i podwójna Tłumik panoramy stereo i podwójny mają za zadanie zapewnić większą kontrolę nad panoramą ścieżek stereo. Domyślna zasada panoramy (balans stereo/panorama mono) zapewnia pojedynczy tłumik panoramy, który przesuwa dźwięk miedzy lewym i prawym głośnikiem. Ścieżka stereo składa się jednak z dwóch kanałów lewego i prawego. Widać je na każdej ścieżce stereo pliku wave nagranego lub zaimportowanego do projektu. Wyjście jednego kanału (górnego kształtu fali) jest zazwyczaj kierowane w 100% na lewo, a drugiego (dolnego kształtu fali) w 100% na prawo right. Za pomocą podwójnego tłumika panoramy lub tłumika szerokości panoramy można to zmienić na jeden z dwóch różnych sposobów. Łatwiej wyjaśnić działanie podwójnego tłumika panoramy. Każdy z dwóch tłumików panoramy steruje jednym z dwóch kanałów. Ustaw pierwszy z nich na 100% w lewo i drugi z nich na 100% w prawo, a usłyszysz pierwszy kanał tylko w lewym głośniku, a drugi kanał tylko w prawym głośniku. Odwróć ustawienia tłumików, a usłyszysz pierwszy kanał tylko w prawym głośniku, a drugi tylko w lewym głośniku. Ustaw oba na 100% w lewo, a usłyszysz oba kanały tylko w lewym głośniku. Oba tłumiki działają niezależnie i umożliwiają ustawienie poszczególnych kanałów w żądanym miejscu w panoramie. Jeśli na przykład ustawisz oba tłumiki pośrodku, usłyszysz identyczny miks dwóch kanałów w obu głośnikach. Tłumik panoramy stereo pod pewnymi względami działa subtelniej. Możesz ustawić miks dwóch kanałów w elemencie multimedialnym Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 207
210 lub submiksie za pomocą tłumika szerokości, a tłumikiem balansu ustawić cały miks nieco w lewo lub w prawo w panoramie. Łatwiej będzie to wytłumaczyć na względnie prostym przykładzie. Wyświetlanie podwójnego tłumika panoramy lub tłumika stereo Tłumik podwójny lub stereo dowolnej ścieżki można wyświetlić, klikając prawym przyciskiem myszy tłumik panoramy i wybierając żądany tryb panoramy. Zazwyczaj ma to sens w przypadku ścieżek zawierających elementy multimedialne stereo, stanowiących foldery lub działających jako szyna albo submiks. Przykład W tym przykładzie najpierw utworzymy plik stereo, aby móc poeksperymentować z tłumikiem szerokości panoramy. Potem nabierzemy nieco ambicji i użyjemy go w submiksie. W tym celu wyrenderujemy elementy multimedialne mono z dwóch ścieżek jako jeden plik stereo. Temat renderowania omówimy szczegółowo w rozdziale Otwórz plik All Through the Night.RPP i zapisz go jako All Through the Night WIDTH.RPP. 2. Wycisz wszystkie ścieżki z wyjątkiem ścieżek Guitar Body oraz Bouzouki. 3. Ustaw ścieżkę Guitar Body 100% w lewo a Bouzouki 100% w prawo w panoramie. 4. Wybierz polecenie Renderuj w menu Plik. Ustaw kanały Stereo i wybierz opcje Miks główny oraz Cały projekt. Ustaw format wyjściowy MP3 i opcję Po zakończeniu dodaj elementy do nowych ścieżek w projekcie (jak niżej). 5. Kliknij przycisk Renderuj 1 plik. 6. Po kilku sekundach wyrenderowany plik zostanie dodany jako nowa ścieżka. Nadaj ścieżce żądaną nazwę. Może być taka jak widać na obrazku. 7. Na tej wyrenderowanej ścieżce gitara zajmuje jeden kanał, a buzuki drugi kanał. 8. Włącz Solo dla tej ścieżki i odtwórz utwór. 9. Powoli przesuwaj tłumik panoramy, najpierw do końca w lewo, potem w prawo, a w końcu wróć na środek. Odpowiednie kanały będą stopniowo cichnąć. Z tłumikiem całkiem po lewej usłyszysz tylko gitarę, z tłumikiem całkiem po prawej słychać tylko buzuki. Przesuń tłumik panoramy na środek. 10. Zaznacz ścieżkę w okienku ścieżek, kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik panoramy i wybierz opcję Podwójna panorama z listy rozwijanej trybów panoramy (opisanych dalej). Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 208
211 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER 11. Odtwórz utwór. Powoli przesuń górny tłumik panoramy na 100% w prawo. Oba instrumenty będzie słychać tylko w prawym głośniku. 12. Przesuń dolny tłumik panoramy na 100% w lewo. Teraz usłyszysz gitarę tylko w prawym kanale, a buzuki tylko w lewym kanale odwrotnie niż na początku. 13. Poeksperymentuj z ustawieniami tłumików. Gdy skończysz, przesuń górny tłumik panoramy w położenie 100% z lewej, a dolny 100% z prawej. Zapisz plik. 14. Teraz zmień tryb panoramy tej ścieżki na Panorama stereo. 15. Odtwórz utwór. Najpierw będzie słychać tylko gitarę w lewym głośniku i tylko buzuki w prawym głośniku. Powoli przesuń dolny tłumik (szerokości) z pozycji 100% w prawo na środek (0W). W miarę przesuwania tłumika dwa instrumenty zaczną się mieszać ze sobą. 16. Przy szerokości 0W przesuń górny tłumik (panoramy) całkiem w lewo. Miks będzie teraz słychać tylko przez jeden głośnik. Przesuń tłumik z powrotem na środek. Zapisz plik. A teraz spróbuj zrobić to: 1. Wyłącz solo i włącz wyciszenie ścieżki stereo. 2. Utwórz folder o nazwie Instruments tuż pod ścieżką Vocal. Zmień tryb panoramy tego folderu na Stereo. 3. Umieść w folderze dwie ścieżki gitary i ścieżki buzuki. Dostosuj panoramę i głośność poszczególnych ścieżek oraz folderu, aby uzyskać w miarę nieźle brzmiący miks. 4. Dodaj tłumik szerokości do folderu. Poeksperymentuj z tym tłumikiem, aby poprawić brzmienie instrumentów. Porównaj wyniki uzyskiwane w różnych trybach panoramy. Porada: tą techniką można czynić cuda podczas miksowania wokali, na przykład duetów i harmonii wokalnych! Tryby panoramy Domyślnie szerokość stereo jest stosowana przed panoramą/balansem. Aby wybrać inny tryb panoramy, kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik panoramy lub szerokości i wybierz żądaną opcję z listy rozwijanej. Dostępne są trzy tryby: Balans stereo/panorama mono: ścieżka jest przetwarzana mono, nawet jeśli zawiera media stereo. Ustaw tłumik pośrodku, a usłyszysz ten sam sygnał w obu głośnikach. Ustaw całkiem na prawo, a usłyszysz go tylko w prawym głośniku. Panorama stereo: umożliwia oddzielne sterowanie stroną (panoramą) i szerokością sygnału. Strona znaczy, że obraz stereo jest ustawiony bardziej w lewo lub w prawo, a szerokość wskazuje jak bardzo rozstawione są kanały lewy i prawy w obrazie stereo. Ze stroną ustawioną na środek i szerokością 100% słychać lewy kanał w lewym głośniku, a prawy kanał w prawym głośniku. Ze stroną ustawioną na środek i szerokością 0% słychać oba kanały równie dobrze w lewym i prawym głośniku. Gdy ustawisz stronę całkiem na prawo, oba kanały będzie słychać jedynie w prawym głośniku, bez względu na ustawienie szerokości. Podwójna panorama: umożliwia sterowanie oboma kanałami oddzielnie. Pokrętło z lewej ustawia lewy kanał bardziej w lewo lub w prawo, pokrętło z prawej ustawia prawy kanał bardziej w lewo lub w prawo. Gdy lewe pokrętło ustawisz całkiem w lewo a prawe całkiem w prawo, usłyszysz lewy kanał w lewym głośniku, a prawy kanał w prawym głośniku. Gdy oba pokrętła ustawisz na środek, oba kanały będzie słychać równie dobrze w lewym i prawym głośniku. Gdy oba pokrętła ustawisz całkiem na prawo, oba kanały słychać będzie z równą głośnością w prawym głośniku Opcje i ustawienia ścieżki głównej Elementy sterujące ścieżki głównej w mikserze mają te same funkcje, co w widoku ścieżki. Zwróć uwagę na przycisk Wyjście (wyżej domyślnie z etykietą Mono): Kliknij przycisk Wyjście lewym przyciskiem myszy, aby przełączać tryby Stereo i Mono. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 209
212 Kliknij przycisk Wyjście prawym przyciskiem myszy, aby ustawić dowolny z czterech dostępnych trybów Mono (wyżej po prawej). Kliknij przycisk FX lewym przyciskiem myszy, aby wyświetlić łańcuch efektów ścieżki głównej. Kliknij przycisk FX prawym przyciskiem myszy, aby wyświetlić menu kontekstowe dodawania efektów. Jeśli łańcuch efektów ścieżki głównej jest wyświetlany, możesz używać wszystkich skrótów klawiszowych, których używasz do zarządzania efektami na innych ścieżkach. Kliknij prawym przyciskiem myszy w obszarze miernika VU w mikserze, aby wyświetlić ustawienia sterujące wyświetlaniem miernika VU (po prawej). Okno zawiera opcję wyświetlania wyjścia w trybie wielokanałowym (np. podczas pracy z dźwiękiem przestrzennym). Wyłączenie tej opcji powoduje wyświetlanie wyjścia w trybie dwukanałowym Wyjścia sprzętowe ścieżki głównej Sygnał wyjściowy można kierować ze ścieżki głównej do jednego lub wielu dostępnych wyjść sprzętowych. Służy do tego okno Macierz routingu. Przycisk routingu (IO) ścieżki głównej (w mikserze) umożliwia skonfigurowanie wyjść sprzętowych i zarządzanie nimi. Kliknij przycisk IO prawym przyciskiem myszy, aby wyświetlić menu opcji wyjść sprzętowych. Można je włączać i wyłączać w dowolnych żądanych kombinacjach. Kliknij przycisk IO lewym przyciskiem myszy, aby wyświetlić okno wyjść ścieżki głównej. Za jego pomocą można sterować poziomami i panoramą sygnałów wysyłanych do wyjść sprzętowych. Zauważ (poniżej), że na każdym wyjściu możesz niezależnie: Przełączać włączenie/wyłączenie wyciszenia. Przełączać odwrócenie fazy. Ustawić poziom głośności. Ustawić poziom panoramy Kanały ścieżki głównej Temat routingu i rozdzielania kanałów powraca w całym podręczniku. Sama koncepcja zaczyna się względnie prosto, ale z tych prostych podstaw może przekształcić się w coś tak złożonego i skomplikowanego, jak tylko sobie zażyczysz. Bogactwem przykładów służy rozdział 15. Za pomocą kanałów można wysłać dwie kopie identycznego sygnału w dwa różne miejsca. Następnie można oddzielnie przetworzyć każdy z tych sygnałów, a potem znowu je złączyć. Poniżej przedstawiono względnie prosty przykład. Być może uznasz przykład za nieprzydatny albo bardzo przydatny do twoich celów, ale nie w tym rzecz. Przykład ma ułatwić ci zrozumienia, do czego służy rozdzielanie kanałów i jak je wykonać. Użyjmy w przykładzie wielu kanałów (dwóch par stereo) ścieżki głównej. W ten sposób można na przykład dodać efekt (taki jak pogłos) do łańcucha sygnału, potem wysłać efekt (i tylko efekt) do słuchawek (aby ocenić jego wpływ), a ogólny końcowy miks wysłać do głośników. Ten przykład wymaga karty dźwiękowej z co najmniej czterema wyjściami audio. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 210
213 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER Przykład To ćwiczenie niemal na pewno jest zbyt skomplikowane dla nowicjuszy. Innymi słowy, nie warto go wykonywać, jeśli nie masz doświadczenia. Lepiej będzie w takim przypadku wrócić tutaj po ukończeniu lektury rozdziału 15. Ten schemat pokazuje, co chcemy osiągnąć. Przyjmuje się, że sygnał audio płynie od lewej do prawej. Najpierw utworzymy niezbędne dodatkowe kanały dla ścieżki głównej. Sygnał audio przychodzący do ścieżki głównej z miksu zostanie rozdzielony między kanały 1/2 i kanały 3/4. Sygnał przekazywany do kanałów 3/4 będzie przechodzić przez plugin pogłosowy,a potem od razu do słuchawek. Będzie również przekazywany z powrotem do pluginu kompresującego, gdzie zostanie zmiksowany z oryginalnym sygnałem przychodzącym. Następnie końcowy miks będzie wysyłany do głośników. 1. Otwórz plik All Through The Night.rpp i zapisz go jako All Through The Night MASTER.RPP. 2. Rozstaw dwie ścieżki gitary w panoramie, jedną mniej więcej 40% w lewo, a drugą 40% w prawo. Ścieżkę Bouzouki ustaw w panoramie około 15% w lewo, a ścieżkę Vox około 10% w prawo. Szybko dostosuj poziomy głośności ścieżek, zwłaszcza w celu uniknięcia obcinania szczytów sygnału na ścieżce głównej. Zapisz plik. 3. Wyświetl menu kontekstowe miksera i włącz opcje Pokazuj inserty efektów, gdy pozwala na to rozmiar oraz Pokazuj wysyłki, gdy pozwala na to rozmiar. 4. Upewnij się, że głośniki i słuchawki są podłączone do różnych par wyjść karty dźwiękowej. 5. Kliknij przycisk IO ścieżki głównej prawym przyciskiem myszy i upewnij się, że sygnał wyjściowy jest kierowany zarówno do głośników, jak i wzmacniacza słuchawkowego. 6. Aby utworzyć wymagane kanały, kliknij przycisk IO na ścieżce głównej i ustaw liczbę kanałów równą 4 (jak widać z prawej). 7. Przypisz wyjście kanałów 1/2 do głośników studyjnych, a 3/4 do słuchawek. Ustawienia powinny wyglądać podobnie do tych na obrazku. 8. Odtwórz utwór. Powinno być go słychać na głośnikach, ale jeszcze nie na słuchawkach. 9. W łańcuchu efektów ścieżki głównej dodaj plugin ReaEQ i, do celów tego przykładu, dodaj 2 db wzmocnienia w paśmie 2, ujmij 1 db w paśmie 3 i dodaj 1 db w paśmie W łańcuchu efektów ścieżki głównej kliknij pod pozycją ReaEQ i dodaj efekt ReaVerbate. Pozostaw ustawienia domyślne parametrów, ale dostosuj wyjścia z tego pluginu w taki sposób, aby były kierowane na lewo i prawo tylko na kanałach, odpowiednio, 3 i 4. Ustawienia tych wyjść przedstawia ilustracja obok. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 211
214 11. Odtwórz teraz utwór. Sygnał odtwarzany na głośnikach jest przetworzony przez plugin ReaEQ, ale nie plugin ReaVerbate. I na odwrót, na słuchawkach usłyszysz tylko pogłos. 12. Teraz znowu kliknij łańcuch efektów ścieżki głównej i dodaj efekt ReaComp za pluginem pogłosu. Dostosuj ustawienia wejścia tego pluginu w taki sposób, aby kanały 1 i 3 stanowiły wejście główne lewej strony, a kanały 2 i 4 wejście główne prawej strony sygnału, jak na poniższej ilustracji. 13. Odtwórz teraz utwór. Ilość pogłosu w miksie możesz dostosować pionowymi tłumikami Wet i Dry w oknie ReaVerbate. Możesz również ustawić żądany próg (pionowym tłumikiem Threshold z lewej strony) i współczynnik (Ratio) kompresji w oknie pluginu ReaComp. 14. Na głośnikach słychać teraz sygnał wyjściowy z łańcucha efektów ścieżki głównej, włącznie ze zmiksowanym pogłosem. Na słuchawkach nadal odtwarzany jest jedynie bezpośredni sygnał wyjściowy pluginu ReaVerbate. 15. Zapisz plik Unikanie przesłuchu kanałów W razie używania wielu kanałów na ścieżce głównej należy pamiętać, że każdy sygnał kierowany na dowolnych kanałach między ścieżkami jest również wysyłany do ścieżki głównej. Przyjmijmy, że używasz kanałów 3/4 na co najmniej jednej ścieżce do dowolnych innych celów. W takim przypadku, jeśli użyjesz kanałów 3/4 jak w powyższym przykładzie, sygnał na kanałach 3/4 ścieżek będzie wyciekał do sygnału kierowanego do pluginu pogłosu. Tego przesłuchu można uniknąć, rezerwując dla ścieżki głównej żądane pary kanałów nieużywane nigdzie indziej w projekcie tu na przykład można by użyć kanałów 5/6 lub 11/12. Do dyspozycji masz 64 kanały, więc zazwyczaj uniknięcie przesłuchu nie stanowi najmniejszego problemu Resetowanie wskazań szczytów sygnału na miernikach VU Zauważ, że podczas odtwarzania mierniki VU, zarówno w widoku ścieżki, jak i w widoku miksera, wyświetlają szczytowy poziom sygnału zarejestrowany dla danej ścieżki (przykład z prawej). Aby zresetować odczyt wartości szczytowej żądanej ścieżki, kliknij w obszarze, w którym wyświetlana jest ta wartość szczytowa. Aby zresetować odczyty wartości szczytowych na wszystkich ścieżkach, przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij na dowolnej ścieżce w obszarze, w którym wyświetlana jest ta wartość szczytowa. W razie potrzeby można również wyłączyć opcję Resetuj zmierzone wskazania szczytu przy odtwarzaniu/wyszukaniu w obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd > Mierniki VU/tłumiki. Jeśli to zrobisz, aktualne poziomy szczytowe będą zapamiętywane nawet po zatrzymaniu odtwarzania. Gdy wznowisz odtwarzanie, zostaną zachowane jako poziomy szczytowe do chwili, gdy napotkany zostanie głośniejszy fragment. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 212
215 11 Funkcje zarządzania projektami 11 Funkcje zarządzania projektami 11.1 Wprowadzenie W tym rozdziale przyjrzymy się głównie niektórym z tych funkcji programu REAPER, których będziesz używać do zarządzania projektem jako całością (w odróżnieniu od skupiania się na poszczególnych ścieżkach lub elementach). Omówimy między innymi okno Media projektu/efekty, funkcję Blokowanie, modyfikowanie schematu kolorów, używanie okna Menedżer ścieżek, funkcję Zestawy ekranów. Zaczniemy od tego, jak zmienić czas początku projektu Ustawianie czasu początku projektu W wielu projektach okaże się, że masz kilka sekund ciszy nagranej przed faktycznym rozpoczęciem materiału (instrumentów i wokali). Powoduje to dwa irytujące problemy: Czas pokazywany na linii czasu i dużym zegarze nie odzwierciedlają czasu w utworze. Gdy przechodzisz na początek projektu, zawsze odtwarzane jest kilka sekund ciszy, zanim zacznie się utwór. W powyższym przykładzie faktyczny początek utworu przypada na 0: Chcemy ustawić ten punkt jako punkt Zero. W tym celu: Umieść kursor w miejscu, które chcesz oznaczyć jako początek utworu w tym przykładzie będzie to w projekcie. Naciśnij klawisze Alt+Enter, aby wyświetlić okno Ustawienia projektu. Wybierz kartę Ustawienia projektu. Kliknij przycisk Odejmij położenie kursora obok pozycji Czas początku projektu (patrz z prawej). Program REAPER automatycznie wprowadzi za ciebie prawidłowe położenie w polu Czas początku projektu. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno Ustawienia projektu. Aby oznaczyć ten punkt, naciśnij klawisz M na klawiaturze. Utworzysz w ten sposób na linii czasu znacznik o numerze 1. Jeśli musisz sobie przypomnieć, do czego służą znaczniki, wróć do lektury rozdziału 8. Położenie znacznika to 0: (jak na obrazku obok) i możesz skoczyć do niego, naciskając klawisz 1. Możesz też kliknąć dwukrotnie znacznik, aby otworzyć okno dialogowe Edytuj znacznik, w którym możesz nadać mu nazwę. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 213
216 11.3 Blokowanie elementów multimedialnych Poszczególne elementy można zablokować, aby uniemożliwić zmianę ich ustawień (na przykład zmianę położenia lub usunięcie), zarazem swobodnie manipulując pozostałymi elementami. Aby użyć tej funkcji, najpierw zaznacz opcje przycisków elementu Zablokowany i Odblokowany (oraz innych przycisków, których chcesz używać) w obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd > Media (patrz obok). Wyświetlanie tych ikon na elementach multimedialnych lub na pasie nad nimi (jak na poniższym przykładzie) zależy od tego, czy włączona jest opcja Wykreślaj etykiety nad elementem, a nie wewnątrz elementu. Blokowanie poszczególnych elementów multimedialnych można włączać i wyłączać, klikając ikonę kłódki widoczną w lewym górnym rogu elementu multimedialnego. Powyższy przykład przedstawia ścieżkę z dwoma elementami multimedialnymi. Pierwszy element został zablokowany (wytęż wzrok, a zobaczysz ikonę zamkniętej kłódki). Nie można go będzie usunąć ani przenieść, dopóki nie zmienisz jego stanu na odblokowany. Podobnie, nie można będzie złapać uchwytu u góry elementu multimedialnego i przeciągnąć go w dół w celu zmniejszenia głośności, nie zdołasz dodać wejścia ani zejścia sygnału, ani nie da się edytować elementu zsuwaniem. Można natomiast dokonać zmian większości ustawień (wysokości tonu, współczynnika tempa odtwarzania, łańcucha efektów itd.) w oknie dialogowym Właściwości elementu lub za pomocą menu kontekstowego elementu multimedialnego. Drugi element pozostaje odblokowany (co wskazuje ikona otwartej kłódki). Można go (na przykład) przenieść, usunąć albo dodać w nim zejście sygnału. Można również otworzyć element w celu edycji w edytorze MIDI (jeśli to element MIDI) lub zainstalowanym edytorze zewnętrznym (jeśli to element audio). Blokować i odblokowywać można również wiele elementów naraz. Aby zablokować wiele elementów, przytrzymuj klawisz Ctrl podczas klikania elementów, aby jej zaznaczyć, a następnie kliknij ikonę kłódki dowolnego z zaznaczonych elementów Blokowanie elementów sterujących ścieżki Polecenie przełączające Zablokuj elementy sterujące ścieżki (w menu kontekstowym wyświetlanym po kliknięciu prawego przycisku myszy w panelu sterowania ścieżki) umożliwia zablokowanie/odblokowanie elementów sterujących żądanej ścieżki lub zaznaczonych ścieżek. Zapobiega to przypadkowym zmianom np. głośności lub panoramy ścieżki. W tym przykładzie zablokowane zostały elementy sterujące ścieżki 1. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 214
217 11 Funkcje zarządzania projektami Można najechać myszą na element sterujący zablokowanej ścieżki, aby wyświetlić bieżące ustawienie jako etykietkę narzędzia Ustawienia blokowania projektu Funkcja blokowania w programie REAPER umożliwia skuteczne uniemożliwienie przypadkowych zmian lub usunięć pewnych obiektów w pliku projektu. Blokowanie ma dwa aspekty: Wybranie elementów projektu, które mają być zablokowane. Włączenie lub wyłączenie (ogólne) funkcji blokowania. Służy do tego klawisz L. Aby wyświetlić okno Ustawienia blokowania (widoczne z prawej), naciśnij klawisze Shift+L lub kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk blokady (ostatni) na pasku narzędzi. Poniższa tabela przedstawia pokrótce możliwe zastosowania tej funkcji. Opcja blokowania Komentarz Wybranego czasu Blokuje wybrany zakres czasu w taki sposób, że na przykład przypadkowe kliknięcie i przeciągnięcie myszą na linii czasowej nie zmieni wybranego zakresu czasu. Zablokowany wybrany zakres czasu można usunąć, naciskając klawisz Esc, a następnie wybierając opcję Tak. Punktów pętli Blokuje aktualnie zaznaczone punkty pętli. Elementów (pełne) Ta opcja uniemożliwia dokonanie jakichkolwiek zmian elementów multimedialnych. Nie można na przykład wyciszyć ich, dodać do nich efektów, usunąć, przenieść, edytować zsuwaniem, a nawet otworzyć okna Właściwości elementu ani wyświetlić menu kontekstowego, klikając je prawym przyciskiem myszy. Elementów (blokuj przesunięcie w lewo/w prawo) Ta opcja umożliwia dokonanie wszelkich zmian z wyjątkiem przenoszenia elementów w lewo lub w prawo. Elementów (blokuj przesunięcie w górę/w dół) Ta opcja umożliwia dokonanie wszelkich zmian z wyjątkiem przenoszenia elementów w górę lub w dół. Krawędzi elementów Ta opcja wyłącza akcje takie jak edycja zsuwaniem. Elementów sterujących Ta opcja wyłącza akcje takie jak dodawanie lub modyfikowanie wejść/zejść sygnałów lub regulacja głośności elementu. Obwiedni Ta opcja powoduje, że gdy blokowanie jest włączone nie można dokonać żadnych zmian istniejących obwiedni. Nie można na przykład przenosić ani dodawać punktów, ani zmieniać kształtów. Możliwe jest dodawanie nowych obwiedni tłumików i parametrów pluginów, ale nie można ich w żaden sposób edytować. Więcej informacji o obwiedniach znajdziesz w rozdziale 16. Regionów Blokowanie regionów uniemożliwia zmianę istniejących regionów (np. ich przeniesienie, usunięcie lub zmianę nazwy). Gdy opcja blokowania regionów jest włączona, można jednak nadal tworzyć nowe regiony. Znaczników Blokowanie znaczników uniemożliwia zmianę istniejących znaczników (np. ich przeniesienie, usunięcie lub zmianę nazwy). Gdy opcja blokowania znaczników jest włączona, można jednak nadal tworzyć nowe znaczniki. Znaczników metrum Blokuje znaczniki metrum i uniemożliwia ich modyfikację. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 215
218 Przykład Przypuśćmy, że nie chcemy dopuścić do jakichkolwiek przypadkowych zmian położenia elementów w czasie (czyli w poziomie). W takim przypadku należy zablokować ich położenie w poziomie. 1. Naciśnij klawisze Shift+L, aby otworzyć okno Ustawienia blokowania. 2. Zaznacz pole wyboru Elementów (blokuj przesunięcie w lewo/w prawo). 3. Jeśli opcja Włącz blokowanie nie jest włączona, kliknij ją, aby włączyć (zaznaczyć). 4. Teraz spróbuj przeciągnąć którykolwiek z elementów w lewo lub prawo. Nawet nie drgną. 5. Naciśnij klawisz L, aby wyłączyć blokowanie Dostosowywanie kolorów i czcionek Preferencjom programu REAPER poświęcony jest rozdział 19. Jedna ze stron ustawień jest jednak tak często używana, że została awansowana do niniejszego rozdziału! Mowa o stronie Edytor motywu, która umożliwia modyfikację ustawień motywów kolorystycznych. Aby ją wyświetlić, kliknij pozycję Wygląd > Edytor motywu w oknie Preferencje (patrz z prawej). Motywy kolorystyczne składają się z trojakich materiałów: plików grafiki, definicji kolorów/czcionek i ustawień systemu Windows. Pliki grafiki to na przykład nakładki na elementy sterujące ścieżki i ikony elementów multimedialnych (tłumiki panoramy i głośności, przyciski wyciszenia i solo itd.). Definicje określają elementy takie jak czcionka nazw ścieżek, kolory elementów multimedialnych, panele ścieżek i miksera, kursory edycji i odtwarzania, znaczniki, mierniki VU, obwiednie i tak dalej. Jeśli nie masz pewności, co reprezentuje jakaś pozycja listy, możesz ją zidentyfikować za pomocą przycisku Znajdowanie elementów motywu (patrz niżej). Ustawienia systemu Windows to pozycje (np. tekst i tło list), których wygląd domyślnie określa schemat kolorów i ustawienia wyglądu systemu Windows. Programowi REAPER można nakazać ich pominięcie. Oprócz motywów instalowanych z programem REAPER, wiele motywów dostępnych jest do pobrania na stronie stash.reaper.fm. Aby zainstalować pobrany plik.reathemezip, przeciągnij go z Eksploratora Windows do widoku aranżacji (czyli widoku głównego) programu REAPER. Za pomocą przycisku Załaduj motyw można wybrać dowolny dostępny motyw. Przewiń listę Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 216
219 11 Funkcje zarządzania projektami Sterowanie kolorami/czcionkami motywów, aby zobaczyć wszystkie elementy, które można zmienić. Kliknij dowolną pozycję, aby otworzyć okno wyboru kolorów albo czcionek, w których można zmienić definicję pozycji. Można również mieszać i dobierać, czyli stosować podstawowy zestaw definicji kolorów i czcionek z jednego motywu z plikami grafiki z innego motywu. W tym celu z listy rozwijanej Domyślne zasoby grafiki wybierz motyw, którego grafiki chcesz używać, usuń zaznaczenie opcji Zezwalaj motywom na zastąpienie i kliknij przycisk Zastosuj. Po wybraniu czcionek i kolorów oraz ulubionych grafik możesz zapisać swój wybór jako nowy motyw, klikając przycisk Zapisz motyw i nadając nazwę motywowi. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 217
220 11.7 Media projektu/efekty Omówienie Okno Media projektu/efekty umożliwia centralne zarządzanie i rozmieszczanie efektów projektu oraz elementów multimedialnych. Aby je otworzyć, kliknij polecenie Widok > Media projektu/efekty. Okno ma pięć kart. O kartach Grupy elementów (rozdział 6) i Kompilacje dubli (rozdział 7) była już mowa. Pozostałe trzy to: Media źródłowe Zawiera elementy multimedialne dostępne do użytku lub już użyte w projekcie. Każdy element pojawia się na tej liście tylko raz. Jeśli jest używany w więcej niż jednym miejscu projektu, wskazuje to liczba w kolumnie Użycie. Elementy multimedialne Ta karta zawiera jedynie listę elementów faktycznie użytych w projekcie (to jest, aktywnych). Element pojawia się na tej liście tyle razy, ile został użyty w projekcie. Efekty Ta karta zawiera listę pluginów efektowych użytych w projekcie. Pliki multimedialne (np. z Eksploratora mediów programu REAPER lub z Eksploratora Windows) lub efekty (np. z przeglądarki efektów) można przeciągnąć do okna Montażownia projektu. Elementy multimedialne wstawione w ten sposób są dodawane do strony Media źródłowe. Jeśli element zostanie następnie użyty w projekcie, to zostanie dodany do karty Elementy multimedialne. Efekty są dodawane do karty Efekty. W oknie Montażownia projektu można zmienić nazwy elementów, zaznaczyć wszystkie wystąpienia pliku multimedialnego lub efektu w projekcie lub zastąpić media/efekt w projekcie dowolnymi innymi mediami/efektami z montażowni projektu. Można też włączyć/wyłączyć wyciszenie lub solo elementów multimedialnych i pomijanie efektów. Karty Media i Efekty zawierają kolumnę Zachowaj. Gdy przeciągniesz elementy multimedialne lub efekty do montażowni projektu, zostaną one oznaczone znakiem + w kolumnie Zachowaj. Ustawienie to znaczy, że wpis pozostanie w montażowni projektu nawet w przypadku, gdy dany element multimedialny lub efekt nie zostanie ani razu użyty w projekcie. Gdy dodasz media (nagrywając lub wstawiając) do projektu, pojawią się one jako wpisy z nieustawionym stanem w kolumnie Zachowaj na kartach Elementy multimedialne i Media źródłowe. Wpisy te zostaną automatycznie usunięte z montażowni projektu, gdy zostaną usunięte z samego projektu. Aby zachować wpisy w montażowni projektu nawet po usunięciu mediów z projektu, należy w oknie Montażownia projektu włączyć zachowanie tych wpisów na karcie Media źródłowe. Karta Efekty w oknie Montażownia projektu zawiera kolumnę Preset. Jeśli zmienisz wartość w tej kolumnie (za pomocą menu kontekstowego), wszystkie wystąpienia tego efektu w projekcie z wybranym poprzednim efektem zostaną przełączone na nowy preset. Ponadto w oknie Montażownia projektu można zachować wpis efektu z określonym presetem albo wiele wpisów tego samego efektu z różnymi presetami. Okno Montażownia projektu zawiera przyciski Akcje i Opcje. Klikając każdy z nich wyświetlisz menu. Z prawej przedstawiono przykład menu Opcje. Większość tych poleceń wymaga objaśnienia. Dubluj wybór w montażowni i projekcie. Gdy opcja jest włączona, powoduje że element zaznaczony w projekcie zostaje zaznaczony również w montażowni i na odwrót. Można również włączyć opcję powiększenia zaznaczonych elementów multimedialnych, gdy opcja odzwierciedlania jest włączona. Użyj ostatnio zaznaczonego elementu jako źródła akcji wykreślania kopii. Umożliwia tworzenia w trybie ołówka kopii ostatniego zaznaczonego elementu. Opcja Spacja uruchamia odsłuch elementów multimedialnych umożliwia użycie klawisza spacji do odtwarzania aktualnie zaznaczonego lub źródłowego elementu multimedialnego. Opcja Zapętl odsłuch elementów multimedialnych umożliwia zastosowanie ewentualnej pętli oznaczonej w projekcie. Opcja Odsłuchuj (elementy źródłowe lub multimedialne) przez zaznaczoną ścieżkę umożliwia odtworzenie Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 218
221 11 Funkcje zarządzania projektami elementu wraz z (na przykład) efektami z łańcucha efektów albo obwiedniami zaznaczonej ścieżki. Opcję Filtr można ustawić do stosowania nazwy, ścieżki lub komentarza. Jeśli chcesz, aby każdy projekt miał oddzielne okno Montażownia projektu, włącz opcję Wyczyść montażownię przy zmianie projektów. Wyłącz tę opcję, jeśli chcesz przenieść elementy z bieżącej montażowni do następnego projektu, który otworzysz lub utworzysz. Masz tu również opcję Automatycznie zachowuj elementy multimedialne usunięte z projektu. Opcja ta powoduje automatyczne przypisanie stanu zachowaj, gdy element jest usuwany z projektu. Nazwy poleceń Zadokuj montażownię projektu w doku i Zamknij okno wyjaśniają ich funkcje. Polecenia menu Akcje widzisz po prawej. Można jest stosować do elementów (multimedialnych lub efektów) na każdej aktualnie wybranej karcie okna Montażownia projektu. Polecenie Nowe okno montażowni projektu otwiera... wiadomo co. Za pomocą tego polecenia można (na przykład) załadować inną zapisaną montażownię projektu, zarazem nie zamykając oryginalnej montażowni w oryginalnym oknie. Utwórz nowy folder. Poszczególne wpisy można przeciągnąć z montażowni projektu do lub z folderu (patrz poniższy przykład, w którym utworzone zostały dwa foldery, Bells oraz Strings). W folderach można umieszczać źródłowe elementy multimedialne (jak niżej), elementy multimedialne (widniejące w projekcie) lub efekty. Kliknij dwukrotnie nazwę folderu, aby zwinąć lub rozwinąć folder. Polecenie Wymuś odświeżenie wymusza odświeżenie wyświetlania montażowni projektu. Polecenie Zaznacz wszystkie elementy powoduje zaznaczenie wszystkich elementów na bieżącej karcie. Polecenie Zachowaj wszystkie elementy powoduje oznaczenie wszystkich elementów na bieżącej karcie jako zachowywanych w montażowni, nawet jeśli zostaną usunięte z projektu. Polecenie Usuń wszystkie elementy z projektu usuwa wszystkie elementy z projektu, a polecenie Usuń wszystkie elementy nie używane w projekcie usuwa z montażowni projektu wszystkie elementy, które nie są używane w projekcie. Przycisk Eksplorator mediów (u dołu z lewej) umożliwia otwarcie okna Eksplorator mediów, z którego można przeciąga elementy multimedialne do montażowni projektu (jako media źródłowe) lub do samego projektu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 219
222 Pokrętło Głośność umożliwia sterowanie głośnością odsłuchu dowolnego elementu, gdy opcja odsłuchu przez zaznaczoną ścieżkę została wyłączona. Przycisk Montażownia (u dołu z lewej) ma trzy podstawowe funkcje. Można za jego pomocą utworzyć nową montażownię projektu, zastąpić zawartość bieżącej montażowni wcześniej zapisaną zawartością lub scalić zawartości tych dwóch montażowni. Karta Media źródłowe i karta Elementy multimedialne Techniki pracy z elementami multimedialnymi są bardzo podobne na tych dwóch kartach. Główne różnice: Elementy przeciągnięte do montażowni są umieszczane tylko na karcie Media źródłowe do chwili faktycznego dodania do projektu. Wówczas zostają automatycznie wyświetlone również na karcie Elementy multimedialne. Na karcie Elementy multimedialne wyświetlane są tylko aktywne (i w związku z tym uwzględnione w projekcie) elementy. Aktywnymi elementami można zarządzać z każdej z tych kart. Dostępnymi elementami można zarządzać jedynie z karty Media źródłowe. Aby zrobić to... zrób to Zmienić kolejność kolumn Kliknij i przeciągnij nagłówek żądanej kolumny w prawo lub w lewo. Można to zrobić na każdej z pięciu kart okna Montażownia projektu. Ukryć/pokazać kolumny Kliknij prawym przyciskiem myszy nagłówek dowolnej kolumny i zaznacz/usuń zaznaczenie na liście. Dodać element do karty Media źródłowe Przeciągnij element z Eksploratora Windows lub (w programie REAPER) z okna Eksplorator mediów. Można przeciągnąć cały element lub (jeśli użyjesz okna Eksplorator mediów) wybrany zakres czasu. Odsłuchać element Zaznacz element, a następnie naciśnij klawisz spacji. Dodać element z karty Media źródłowe do projektu Przeciągnij element z montażowni do okna widoku aranżacji projektu. Stan elementu zmieni się z Dostępny na Aktywny. Usunąć element z projektu Zaznacz element i naciśnij klawisz Delete w widoku aranżacji lub w oknie Montażownia projektu. Usunąć nieaktywny element z karty Media źródłowe Zaznacz element i naciśnij klawisz Delete albo kliknij prawym przyciskiem myszy w wierszu elementu w kolumnie Zachowaj, a następnie wybierz polecenie Usuń z montażowni. Usunąć wszystkie nieużywane elementy z montażowni Kliknij prawym przyciskiem myszy na pasku tytułu i z menu kontekstowego wybierz polecenie Usuń wszystkie elementy nie używane w projekcie. Usunąć stan zachowywania aktywnego elementu Zaznacz element w montażowni, kliknij prawym przyciskiem myszy w kolumnie Zachowaj i wybierz polecenie Usuń z montażowni w razie usunięcia z projektu. Usunąć wszystkie wystąpienia elementu z projektu Kliknij prawym przyciskiem myszy w kolumnie Zachowaj żądanego elementu i wybierz polecenie Usuń z projektu. Ponownie przypisać stan zachowywania aktywnemu elementowi Zaznacz element w montażowni, kliknij prawym przyciskiem myszy w kolumnie Zachowaj i wybierz z menu polecenie Zachowaj. Znaleźć element z kart Elementy multimedialne lub Media źródłowe w projekcie Kliknij element na liście, a następnie kliknij przycisk Użycie. Kliknij dowolny element na tej liście, aby przejść do tego elementu i go zaznaczyć. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 220
223 11 Funkcje zarządzania projektami Aby zrobić to... zrób to Wyciszyć element w projekcie Kliknij element prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie (przełączające) Wycisz z menu kontekstowego. Zmienić nazwę elementu multimedialnego Zaznacz element w montażowni i kliknij przycisk Zmień nazwę albo użyj menu kontekstowego. Dodać komentarz do elementu Kliknij dwukrotnie w kolumnie Komentarz w wierszu elementu. Przefiltrować listę elementów multimedialnych Wpisz ciąg tekstowy w polu Filtr (np. vox, aby wyświetlić jedynie elementy multimedialne, których nazwa zawiera ciąg vox), a następnie kliknij przycisk Odśwież. Wyczyścić filtr Kliknij przycisk Wyczyść filtr. Zastąpić element aktywny w projekcie innym elementem Zaznacz nazwę elementu na liście na karcie Media źródłowe. Kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Zastąp w projekcie. Następnie wybierz z menu opcji polecenie Wszystkie wystąpienia lub dowolne pojedyncze wystąpienie i wybierz element zastępczy. Zapisać listę zestawu elementów z montażowni (do ewentualnego użytku w innych projektach) Zaznacz elementy, a następnie kliknij przycisk Zapisz i wybierz jedną z dostępnych opcji: Zapisz zaznaczone elementy jako nową montażownię projektu albo Zapisz wszystkie elementy jako nową montażownię projektu. W obu przypadkach wyświetlony zostanie monit o podanie nazwy nowego pliku.reabay. Dostępna jest również opcja Zapisz i scal zaznaczone elementy w (istniejącym pliku montażowni projektu), w którym to przypadku należy wybrać żądany plik z listy. Załadować wcześniej zapisaną listę zestawu elementów. Kliknij przycisk Montażownia, a następnie wybierz plik.reabay z wyświetlonej listy. Dostępna jest opcja scalenia załadowanej montażowni z bieżącą albo załadowania jej zamiast bieżącej montażowni. Posortować listę elementów multimedialnych Kliknij nagłówek żądanej kolumny, aby posortować listę według niej. Kliknij go ponownie, aby odwrócić kolejność sortowania. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 221
224 Karta Efekty Podstawowe polecenia zarządzania kartą Efekty są identyczne z poleceniami na kartach Elementy multimedialne i Media źródłowe np. w identyczny sposób umożliwiają ustawienie stanu włączenia/wyłączenia zachowywania, zastosowanie i wyczyszczenie filtrów, utworzenie i użycie folderów oraz usunięcie elementów z kart. Przykład przedstawia dwa foldery użyte do uporządkowania efektów. Ta tabela głównie podkreśla aspekty charakterystyczne tylko dla karty Efekty. Aby zrobić to... zrób to Otworzyć okno przeglądarki efektów Kliknij przycisk Przeglądarka efektów. Dodać efekt do karty Efekty Przeciągnij go z okna Przeglądarka efektów. Dodać efekt z karty Efekty do ścieżki lub elementu multimedialnego Przeciągnij efekt z okna przeglądarki efektów do panelu sterowania ścieżki, panelu sterowania w mikserze lub na element multimedialny. Znaleźć i otworzyć okno efektów dowolnego wystąpienia efektu Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę lub numer ścieżki w kolumnie Ścieżka, a następnie kliknij żądane wystąpienie. Można w tym celu użyć również przycisku Użycie. Przełączyć pomijanie dowolnego efektu Zaznacz efekt, a następnie użyj przycisku Pomiń albo kliknij nazwę efektu prawym przyciskiem myszy i z menu wybierz polecenie Pomiń. Powtórz tę procedurę, aby ponownie włączyć plugin. Przypisać preset do efektu (patrz uwaga pod tabelą) Kliknij prawym przyciskiem myszy w kolumnie Preset żądanego efektu i wybierz opcję z menu. Zmienić preset przypisany do wystąpienia efektu Kliknij prawym przyciskiem myszy w kolumnie Preset żądanego efektu i wybierz opcję z menu. Zastąpić jeden efekt innym efektem z karty Efekty Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę efektu i wybierz polecenie Zastąp w projekcie, a następnie wybierz żądany efekt z menu opcji. Możesz zastąpić wszystkie wystąpienia albo jedno wystąpienie. Uwaga! Niektóre nazwy efektów mogą widnieć na liście więcej niż raz. W powyższym przykładzie widać dwie Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 222
225 11 Funkcje zarządzania projektami pozycje ReaEQ. Zdarza się tak, gdy projekt zawiera więcej niż jedno wystąpienie, a co najmniej jednemu z wystąpień przypisano preset. W takiej sytuacji wystąpieniami zarządza się oddzielnie. W powyższym przykładzie plugin ReaEQ użyto w kilku miejscach w projekcie. Preset stock basic 11 band został zastosowany do dwóch z tych wystąpień. Wystąpienia te mają oddzielny wpis na karcie Efekty Menedżer ścieżek Okno Menedżer ścieżek (Widok > Menedżer ścieżek) zapewnia ogólną kontrolę nad ścieżkami. Wyświetlana jest w nim siatka podobna do arkusza kalkulacyjnego lub tabeli. Jeśli siatka jest pusta, kliknij przycisk Pokaż wszystkie (w prawym górnym rogu), aby wyświetlić listę ścieżek projektu. Klikając przycisk Opcje albo (prawym przyciskiem myszy) pasek tytułu, wyświetlisz menu zawierające opcję Odzwierciedlij zaznaczenie ścieżek. Opcja ta umożliwia automatyczne odzwierciedlanie zaznaczeń w menedżerze ścieżek/okienku ścieżek. Można również włączyć opcję Przewiń do zaznaczonej ścieżki podczas odzwierciedlania zaznaczenia, aby zaznaczenie ścieżki w oknie Menedżer ścieżek powodowało przejście do niej w okienku ścieżek i mikserze. Jeśli w projekcie masz foldery zawierające ścieżki podrzędne, hierarchia ta jest zachowywana na liście ścieżek w oknie Menedżer ścieżek. Opcję Wetnij ścieżki w folderach można wyłączyć w menu Opcje. Inne pozycje menu przycisku Opcje są objaśnione w poniższej tabeli. Tabela podsumowuje również możliwości dostępne w oknie Menedżer ścieżek. Aby zrobić to... zrób to Zmienić kolejność kolumn Kliknij i przeciągnij nagłówek żądanej kolumny w prawo lub w lewo. Ukryć/pokazać kolumny Kliknij prawym przyciskiem myszy nagłówek dowolnej kolumny i zaznacz/usuń zaznaczenie na liście. Dostosować szerokość kolumny Kliknij i przeciągnij w lewo lub prawo obramowanie między nagłówkami kolumn. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 223
226 Aby zrobić to... zrób to Przefiltrować listę ścieżek według nazw Wpisz żądany tekst w polu Filtr: np. vo, aby wyświetlić w menedżerze ścieżek jedynie nazwy ścieżek zawierające ciąg vo. W filtrach obsługiwane są operatory NOT oraz OR: np. ciąg bas OR git spowoduje wyświetlenie ścieżek, których nazwy zawierają ciąg bas lub git. Menu Opcje zawiera również polecenia Ukryj odfiltrowane ścieżki w okienku ścieżek i/lub Ukryj odfiltrowane ścieżki w mikserze. Przycisk Wyczyść usuwa filtr. W tym menu znajdziesz również opcję Filter out child tracks only if folder parent is filtered-out (Odfiltruj ścieżki podrzędne tylko w razie odfiltrowania folderu nadrzędnego). Jeśli włączysz opcję Zamknij menedżera ścieżek po naciśnięciu klawisza Enter w polu filtrowania (w menu przycisku Opcje), naciskając klawisz Enter w polu filtrowania automatycznie zamkniesz okno Menedżer ścieżek. Zmienić kolejność ścieżek w okienku ścieżek za pomocą menedżera ścieżek Przeciągnij ścieżki w żądane miejsca. Można to uniemożliwić za pomocą polecenia Zezwalaj na zmianę kolejności ścieżek za pomocą menedżera ścieżek w menu kontekstowym. Usunąć ścieżkę Zaznacz wiersz ścieżki i naciśnij klawisz Delete. Wyświetlony zostanie monit o potwierdzenie. Pokazać/ukryć ścieżkę główną Przełącz opcję Pokaż ścieżkę główną w menedżerze ścieżek w menu przycisku Opcje. Pokazać/ukryć ścieżki w okienku ścieżek/mikserze Kliknij wiersz ścieżki w kolumnach TCP/MCP. W menu przycisku Opcje znajdziesz również opcję Powiąż widoczność panelu sterowania ścieżki/miksera, umożliwiającą zsynchronizowanie wyświetlania ścieżek. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz koniec tabeli). Przewinąć ścieżkę do widoku Kliknij dwukrotnie numer ścieżki w kolumnie Nr. Ustawić/zmienić kolor ścieżki Kliknij kolorową ikonę po lewej stronie numeru ścieżki. Otworzyć/pokazać łańcuch efektów ścieżki W kolumnie Efekty wyświetlana jest liczba efektów w łańcuchach efektów poszczególnych ścieżek. Kliknij dwukrotnie tę komórkę, aby otworzyć łańcuch efektów danej ścieżki. Dodać efekty do ścieżki lub otworzyć okno efektów Kliknij prawym przyciskiem myszy komórkę Efekty żądanej ścieżki i użyj menu kontekstowego. Otworzyć/pokazać wejściowy łańcuch efektów ścieżki W kolumnie Efekty wejściowe wyświetlana jest liczba efektów w wejściowych łańcuchach efektów poszczególnych ścieżek. Kliknij dwukrotnie tę komórkę, aby otworzyć wejściowy łańcuch efektów danej ścieżki. Monitorować kompensację opóźnienia pluginu (PDC) Ewentualna kompensacja opóźnienia pluginu stosowana przez efekty ścieżki jest wskazywana (w ms) w komórce PDC ścieżki. Kliknięcie tej komórki przełącza pomijanie efektów ścieżki. Uzbroić/rozbroić ścieżki do nagrywania Kliknij w kolumnie R ścieżek, które chcesz uzbroić. Uzbrojone ścieżki wskaże litera R. Kliknij ponownie, aby rozbroić. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz niżej). Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolną komórkę w tej kolumnie, aby wyświetlić menu nagrywania ścieżki. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 224
227 11 Funkcje zarządzania projektami Aby zrobić to... zrób to Włączyć/wyłączyć wyciszenie ścieżek Kliknij w kolumnie M, aby przełączyć stan wyciszenia. Można tu używać wszystkich klawiszy modyfikatorów używanych w panelu sterowania ścieżki np. skrót Ctrl+Mute wyłączy wyciszenie wszystkich ścieżek. Kliknij prawym przyciskiem myszy, aby wyświetlić menu kontekstowe wyciszenia w panelu sterowania ścieżki patrz rozdział 4, sekcja 4.2. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz niżej). Włączyć/wyłączyć solo ścieżek Kliknij w kolumnie S, aby przełączyć stan solo. Można tu używać wszystkich klawiszy modyfikatorów używanych w panelu sterowania ścieżki np. skrót Ctrl+Alt włączy wyłączne solo ścieżki. Kliknij prawym przyciskiem myszy, aby wyświetlić menu kontekstowe solo w panelu sterowania ścieżki patrz rozdział 4, sekcja 4.2. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz niżej). Zablokować/odblokowa ć elementy sterujące ścieżki Kliknij w kolumnie Zablokuj, aby przełączyć stan blokowania. Zablokowane ścieżki wskazuje znak +. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz koniec tabeli). Edytować elementy MIDI Kliknij dwukrotnie w komórce MIDI ścieżki, aby otworzyć w edytorze MIDI elementy MIDI znajdujące się na ścieżce. Przełączyć swobodne pozycjonowanie elementów Kliknij w kolumnie FIPM, aby przełączyć stan włączenia/wyłączenia swobodnego pozycjonowania elementów. Włączenie funkcji FIPM wskazuje znak +. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz koniec tabeli). Zamrozić/odmrozić ścieżki Zaznacz żądane ścieżki w oknie Menedżer ścieżek, a następnie wybierz żądaną akcję w menu przycisku Zamroź. Patrz też rozdział 5. Posortować listę w oknie Menedżer ścieżek Kliknij dowolny nagłówek kolumny. Kliknij go ponownie, aby odwrócić kolejność sortowania. Przełączyć gładzeniem stan kilku sąsiednich ścieżek Kilka sąsiednich ścieżek można gładzeniem na przykład uzbroić do nagrywania, wyciszyć albo włączyć na nich swobodne pozycjonowanie elementów. Kliknij i przeciągnij/pogładź żądaną kolumnę. Zarządzać grupami ścieżek Menedżer ścieżek stosuje parametry zgrupowanych ścieżek (rozdział 4, sekcja 4.13). Tak jak w macierzy grupowania, można je tymczasowo pominąć za pomocą klawisza Shift. W powyższym przykładzie w tej tabeli, w okienku ścieżek wyświetlane są jedynie ścieżki i foldery Vocal oraz Acoustic Guitar. W mikserze wyświetlane są wszystkie ścieżki. Ustawienia folderu Vocals zostały zablokowane. Ścieżki Vox Lead oraz Vox Harmy są włączone solo. Włączono na nich również swobodne pozycjonowanie elementów (FIPM). Na ścieżce Reverb stosowana jest kompensacja PDC równa 512 ms. Ścieżki 2, 3, 5, 6 oraz 11 zostały zamrożone, w tym ścieżka 11 dwukrotnie. Porada: za pomocą okna Zestawy ekranów można zapisać różne zestawy ustawień menedżera ścieżek jako widoki ścieżek, a każdy zestaw można błyskawicznie przywoływać. Zestawy ekranów zostaną omówione dalej w tym rozdziale. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 225
228 11.9 Zestawy ekranów widoku ścieżki Zestawy ekranów umożliwiają zapisanie kilku różnych widoków projektu, które można z łatwością przywoływać podczas edycji lub aranżacji. Są dwa typy zestawów ekranów widoki ścieżki i zestawy okien. Widoki ścieżki tworzy się i zapisuje w poszczególnych projektach dane zestawu ekranów są przechowywane w pliku.rpp projektu i można je przywołać jedynie podczas pracy z danym plikiem projektu. Stosowanie zestawów ekranów widoku ścieżki bywa szczególnie przydatne podczas edycji lub innej pracy głównie z elementami multimedialnymi. Zestawy ekranów okien są przechowywane w folderze Application Data w pliku screensets.ini, dostępnym globalnie. Można je przywołać i zastosować w każdym projekcie. Procedura tworzenia widoków ścieżki jest następująca: Wyświetl okno Zestawy/układy ekranów za pomocą polecenia Widok > Zestawy/układy ekranów (domyślny skrót klawiszowy to Ctrl+E). Okno Zestawy/układy ekranów można zadokować (albo oddokować) i przypiąć na wierzchu (gdy jest oddokowane). Dostosuj układ ścieżek wedle wymagań. Zaznacz numer na stronie Track views w oknie Zestawy/układy ekranów. Kliknij przycisk Zapisz i nazwij zestaw. Możesz utworzyć maksymalnie 10 zestawów ekranów widoku ścieżki w każdym pliku projektu. Aby przywołać widok, kliknij dwukrotnie jego nazwę. Możesz również przypisać skróty klawiszowe do poszczególnych zestawów ekranów. Domyślnie skróty od Shift+F4 do Shift+F6 służą do zapisywania pierwszych trzech widoków ścieżki, a klawiszami F4 do F6 można te widoki załadować. Jeśli chcesz je zmodyfikować lub przypisać skróty do innych widoków ścieżki, kliknij przycisk Edytuj skróty w oknie Zestawy/układy ekranów. Otwarty zostanie edytor listy akcji. Instrukcje używania edytora listy akcji zawiera rozdział 13. Zwróć również uwagę na opcję Automatycznie zapisuj w razie przełączania zestawów ekranów. Gdy opcja ta jest włączona, przełączenie na inny zestaw ekranów powoduje zapisanie wszelkich zmian wprowadzonych do zamykanego układu zestawu ekranów. Przycisk Edytuj pola umożliwia dostosowanie automatycznie zapisywanych zmian. Przykład Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night TRACK VIEWS.RPP. Dostosuj wysokość ścieżki Vox tak jak na obrazku obok. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 226
229 11 Funkcje zarządzania projektami Na stronie Track View w oknie Zestawy/układy ekranów, kliknij numer 1, a następnie kliknij przycisk Zapisz, aby otworzyć okno Zapisz widok ścieżki. Wpisz: Widok wokalu, ale jeszcze nie naciskaj klawisza Enter. Przyjrzyj się pięciu dostępnym opcjom. Zaraz się nimi zajmiemy bliżej. Do celów tego ćwiczenia zaznacz jedynie pole wyboru Stan panelu sterowania ścieżki (widoczność, wysokość). Kliknij przycisk Zapisz. Teraz zmień wysokość ścieżek jak na obrazku poniżej. Na stronie Track views kliknij numer Kliknij przyciskzapisz, aby otworzyć okno Zapisz widok ścieżki. 10. Znowu zaznacz jedynie pole wyboru Stan panelu sterowania ścieżki (widoczność, wysokość) i wpisz Widok gitar. Naciśnij klawisz Enter. 11. Aby przełączać się między tymi układami ścieżek, klikaj dwukrotnie ich nazwy w oknie Zestawy/układy ekranów. Ten prosty przykład przedstawiał zestawy ekranów i sposób ich używania. Jako że zaznaczyliśmy jedynie opcję Stan panelu sterowania ścieżki (widoczność, wysokość), w tym zestawie ekranów zapisane zostały tylko informacje o układzie ścieżek projektu. Zauważ pięć opcji, które można wybrać w celu uwzględnienia lub wykluczenia z widoku ścieżki następujących informacji: Położenie kursora ścieżki Położenia przewijania ścieżki Powiększenie w poziomie Stan panelu sterowania ścieżki (widoczność, wysokość) Stan ścieżki w mikserze Rozpatrzmy następny przykład, w którym użyjemy opcji innych niż wysokość ścieżki. Przykład 1. Powiększ projekt w poziomie, aby widać było tylko pierwszych 45 sekund projektu. Umieść kursor edycji przy znaczniku 46 sekundy. 2. Na stronie Track View w oknie Zestawy/układy ekranów, kliknij numer 3, a następnie kliknij przycisk Zapisz. 3. Upewnij się, że zaznaczone są TYLKO pola wyboru Położenie kursora ścieżki i Powiększenie w poziomie. 4. Wpisz nazwę zestawu ekranów: 1 zwrotka. 5. Kliknij przycisk Zapisz. Możesz teraz używać zestawu ekranów widoku ścieżki nr 3, aby powiększyć widok 1 zwrotki i umieścić tam kursor odtwarzania, a jednego z dwóch pozostałych zestawów ekranów możesz użyć w celu powiększenia w pionie ścieżek wokalu lub gitar. Aby usunąć zbędny zestaw ekranów, zaznacz go i kliknij przycisk Wyczyść. Stan ścieżki w mikserze Zwróć uwagę na jedną z opcji dostępnych podczas zapisywania zestawów ekranów widoku ścieżki, a mianowicie Stan ścieżki w mikserze. Za pomocą tej opcji można zapisać ustawienia z okna Menedżer ścieżek decydujące o tym, które ścieżki są, a które nie są wyświetlane w mikserze. Dzięki temu, zmieniając widoki ścieżki można automatycznie wybierać różne zestawy ścieżek pokazywanych w mikserze. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 227
230 Nie myl tej opcji z opcją Flagi miksera w zestawie ekranów okien, która to opcja umożliwia wybranie nie ścieżek, lecz składników i stosowanych opcji miksera (insertów efektów, wysyłek, wielu wierszy itd.). Uwaga! Gdy zmieniasz wysokość i/lub szerokość panelu ścieżki, obszar wyświetlania elementów sterujących ścieżki staje się mniejszy lub większy. Niektóre elementy sterujące znikają lub się pojawiają wskutek tej operacji. Ilustracja przedstawia przykład. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 228
231 11 Funkcje zarządzania projektami Zestawy ekranów okien W odróżnieniu od zestawów ekranów widoków ścieżki, zestawy ekranów okien nie są specyficzne dla projektu, lecz można je stosować w dowolnym projekcie. Są przechowywane w pliku screensets.ini w folderze Application Data. Po otwarciu widoku Zestawy/układy ekranów (Ctrl+E) można utworzyć zestawy ekranów okien za pomocą następujących procedur: Zadecyduj, które okna i widoki chcesz wyświetlać, a następnie rozmieść je w żądany sposób na ekranie. W oknie Zestawy/układy ekranów przejdź na stronę Windows, zaznacz numer, a następnie kliknij przycisk Zapisz. Wpisz żądaną nazwę, a następnie zaznacz żądane spośród sześciu dostępnych opcji (patrz niżej). Kliknij przycisk Zapisz. Aby przywołać i otworzyć zestaw ekranów, kliknij dwukrotnie jego nazwę. Aby zmodyfikować zestaw ekranów, otwórz go, dokonaj zmian i zapisz. Można również używać skrótów klawiszowych przypisanych do zestawów ekranów okien. Domyślnie skróty Shift+F7 do Shift+F9 są przypisane do zapisywania zestawów ekranów okien 1 3, a klawisze F7 do F9 umożliwiają załadowanie tychże zestawów. Przypisania te można zmienić w edytorze listy akcji (patrz rozdział 13). Dostępne są następujące opcje informacji uwzględnianych (lub nie) w zestawach ekranów: Położenie okna głównego Położenia okien narzędzi Karta wybrana w doku Flagi miksera Układy Ostatni fokus Nazwy niektórych z tych opcji są wystarczająco zrozumiałe. Ponadto należy pamiętać, że: opcja Położenia okien narzędzi powoduje zapisanie i przywoływanie z zestawem ekranów położenia tych okien, które są zdefiniowane jako okna narzędzi (np. Efekty VST i Edytor MIDI). W konkretnym projekcie opcja Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 229
232 ta zostanie jednak zastosowana tylko w przypadku, gdy projekt zawiera dane okno. Opcja ta jest przydatna na przykład w razie używania standardowego zestawu pluginów na ścieżce głównej, gdy chcesz móc w prosty sposób otwierać i zamykać wszystkie te okna efektów podczas pracy z dowolnym projektem. Włączając opcję Karta wybrana w doku sprawisz, że każde okno widoczne w doku podczas zapisywania zestawu ekranów będzie widoczne po przywołaniu tego zestawu. Opcja Flagi miksera, jeśli włączona, powoduje zapisanie w zestawie ekranów rozmaitych opcji menu miksera (insertów efektowych, wysyłek, folderów, ścieżek najwyższego poziomu, położenia ścieżki głównej itd.). Opcje te przedstawiono dokładnie w rozdziale 10. W rozdziale 10 mowa była również o układach, w kontekście okna Mikser. Więcej informacji o układach znajdziesz dalej w tym rozdziale. Włączając tę opcję zapiszesz układy w zestawach ekranów. Wybranie opcji Ostatni fokus sprawi, że po załadowaniu danego zestawu ekranów fokus zostanie ustawiony automatycznie na żądany widok Automatyczne zapisywanie zestawów ekranów Dostępna jest opcja umożliwiająca automatyczne zapisywanie zmian układów w zestawach ekranów widoków ścieżki lub okien. W tym celu wystarczy zaznaczyć opcję Automatycznie zapisuj w razie przełączania zestawów ekranów (patrz z prawej). Można jej użyć na przykład po to, aby w razie zmiany karty wyświetlanej w doku, przełączeniu się na inny zestaw ekranów okien, a następnie powrocie do pierwszego zestawu program REAPER pamiętał, która karta była ostatnio wybrana w doku. W razie używania opcji automatycznego zapisywania warto kliknąć przycisk Edytuj pola i wybrać elementy, których zmiany mają być automatycznie zapisywane (jak po prawej). Dostępne opcje to wszystkie elementy uwzględnione w twoich opcjach podczas tworzenia zestawów ekranów Zestawy zaznaczeń elementów Stosując zestawy zaznaczeń elementów, możesz utworzyć wiele różnych zaznaczeń elementów w pliku projektu i zaznaczać wszystkie elementy zawarte w zestawie, klikając nazwę tego zestawu. Procedura wygląda tak: Wybierz polecenie Widok > Zestawy/układy ekranów, aby wyświetlić okno Zestawy/układy ekranów. Wybierz kartę Selection sets. Zaznacz w projekcie elementy, które chcesz uwzględnić w zestawie. Mogą one znajdować się na jednej ścieżce lub wielu różnych ścieżkach. Wybierz numer zestawu, a następnie kliknij przycisk Zapisz. Nadaj zestawowi nazwę i naciśnij klawisz Enter. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 230
233 11 Funkcje zarządzania projektami Zestaw ten możesz przywołać w każdej chwili, klikając dwukrotnie jego nazwę albo zaznaczając jego nazwę i klikając przycisk Załaduj. W tym przykładzie utworzono dwa zestawy zaznaczeń, jeden o nazwie Vox Verses, a drugi o nazwie Vox Choruses. Klikając dwukrotnie nazwę żądanego zestawu, możesz zaznaczyć wszystkie zawarte w nim elementy. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 231
234 11.13 Układy ścieżki, miksera, transportu i obwiedni Układy w ogólności, a w szczególności układy miksera po raz pierwszy wspomnieliśmy w rozdziale 10. Układy tworzy się, przechowuje i ładuje w poszczególnych motywach kolorystycznych. Za pomocą karty Layouts w oknie Zestawy/układy ekranów można wybrać dowolny motyw z listy rozwijanej motywów. Opracowywanie układów umożliwia narzędzie WALTER (Windows Arrangement Logic Template Engine for REAPER). Układy są powiązane z poszczególnymi motywami. Wszelkie układy związane z wybranym motywem będą dostępne na różnych listach rozwijanych w tym oknie, na przykład układy paneli ścieżek i układy paneli miksera. W starszych motywach dostępne są układy domyślne. Po prawej widzisz przykład, w tym przypadku dwukrotnego kliknięcia w celu wyświetlenia listy rozwijanej Mixer Panel i wybrania układu miksera. To tylko przykład opcje dostępne w danym motywie mogą się nawet znacznie różnić. Zwróć uwagę, że gdy wyświetlana jest jedna z tych list rozwijanych, możesz najechać myszą na dowolny element, aby sprawdzić jak wygląda, w tym przykładzie w mikserze. Poniżej znajduje się zestawienie głównych dostępnych składników układów: Układ globalny Transport Envelope Panel Master Mixer Panel Mixer Panel Master Track Panel Track Panel ścieżek. Selected track panel Selected track mixer panel Powoduje wybranie samych domyślnych składników układów motywu. Umożliwia wybranie układu paska transportu. Umożliwia wybranie układu paneli obwiedni ścieżki. Patrz rozdział 16. Umożliwia wybranie układu ścieżki głównej w mikserze. Umożliwia wybranie układu wszystkich ścieżek i folderów w mikserze. Umożliwia wybranie układu ścieżki głównej w okienku ścieżek. Umożliwia wybranie układu wszystkich ścieżek i folderów w okienku Umożliwia wybranie układu zaznaczonych ścieżek w okienku ścieżek. Umożliwia wybranie układu zaznaczonych ścieżek w mikserze. Tutaj widzisz przykład układu ścieżek. Zwróć uwagę, że w tym układzie stosowane są pionowe mierniki VU. Nie trzeba otwierać strony Layouts, aby wybrać układy projektu. Można także użyć polecenia Opcje > Układy w menu głównym albo Ustaw układ ścieżki w menu kontekstowym panelu sterowania ścieżki. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 232
235 11 Funkcje zarządzania projektami Przypisywanie akcji do układów Na stronie Layouts można przypisać maksymalnie 20 akcji w celu szybkiego przywoływania układów. Akcje te można przypisać do skrótów klawiszowych i/lub niestandardowych pasków narzędzi. W tym przykładzie akcja nr 1 została przypisana do wybierania układu paneli ścieżek o nazwie Tracking, a akcja nr 2 jest właśnie przypisywana w celu wybierania innego panelu ścieżek, o nazwie Vertical (z pionowymi miernikami). Następnie można by kliknąć przycisk Edytuj skróty i przypisać skróty do dwóch akcji Układ: zastosuj układ niestandardowy #01 i Układ: zastosuj układ niestandardowy #02. Można również za pomocą edytora dostosowywania paska narzędzi utworzyć ikony tych akcji na jednym z własnych pasków narzędzi. Rozdział 13 zawiera informacje zarówno o przypisywaniu skrótów klawiszowych, jak i o tworzeniu niestandardowych pasków narzędzi. Domyślne układy motywów Lista rozwijana w różnych kategoriach układów zawiera wiele opcji, które warto sprawdzić. Są to na przykład specjalistyczne układy z menu Track Panel, służące do nagrywania i rozdzielania śladów, a także układy z pionowymi miernikami. Menu Mixer Panel zawiera opcje wąskich pasków kanałów i szerszych pasków z paskiem bocznym na wyświetlanie łańcuchów efektów, wysyłek itd. (przykład widzisz z prawej) Dodatkowe zarządzanie efektami projektu Gdy już przyglądamy się funkcjom zarządzania projektami, warto zerknąć przegląd opcji menu przycisku Param w oknach efektów. W rozdziałach 16 i 17 dowiesz się jak można ich użyć również do tworzenia obwiedni automatyzacji i do modulacji parametrów. Tymczasem zaś... Jeśli tkniesz którykolwiek element sterujący efektu (np. tłumik) myszą, a potem klikniesz przycisk Param, wyświetlisz menu podobne do tego obok. Opcje w skrócie: Pokaż w elementach sterujących ścieżki. Dodaje do panelu sterowania ścieżki i (opcjonalnie) panelu w mikserze pokrętło danego parametru. Patrz rozdział 10 i poniżej. Pokaż obwiednię ścieżki. Dodaje obwiednię automatyzacji danego parametru patrz rozdział 16. Modulacja parametrów. Włącza modulację parametru dla danego elementu patrz rozdział 17. Rozpoznaj. Umożliwia przypisanie tego parametru do tłumika lub przycisku zewnętrznego urządzenia sterującego patrz niżej. Alias parametru. Umożliwia przypisanie żądanej nazwy temu jednemu wystąpieniu danego parametru. Nazwa ta będzie używana na przykład w elemencie sterującym ścieżki lub w obwiedni utworzonej dla tego parametru. Lista parametrów efektu. Wyświetla menu z listą wszystkich elementów Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 233
236 sterujących parametrami danego efektu. Menu to zapewnia inną metodę przypisywania (albo cofania przypisania) dowolnych z tych opcji do któregokolwiek parametru, zamiast tykania go myszą patrz z prawej. Opcja Rozpoznaj Przyjrzyjmy się bliżej opcji Rozpoznaj. Gdy tkniesz myszą element sterujący w oknie efektu, a następnie klikniesz polecenie Rozpoznaj w menu przycisku Param, wyświetlone zostanie okno MIDI/OSC Learn (patrz niżej). Ruszanie elementem sterującym (np. tłumikiem lub pokrętłem) na urządzeniu sterującym spowoduje wyświetlenie w polu Polecenie informacji o kanale i przypisaniu CC tego elementu sterującego. Informacje te są pobierane z urządzenia sterującego. Wybór trybu CC (bezwzględnego albo względnego) zależeć będzie od przypisywanego parametru i używanego urządzenia sterującego. W wielu przypadkach właściwy jest tryb bezwzględny z przejęciem programowym, ale być może trzeba będzie najpierw poeksperymentować. Opcja Włączaj tylko wtedy, gdy fokus jest na konfiguracji efektu jest szczególnie przydatna znaczy ona, że to przypisanie urządzenia sterującego jest stosowane wtedy, gdy fokus ma ten konkretny plugin. Dzięki temu można przypisać ten sam tłumik urządzenia sterującego do wielu różnych funkcji różnych pluginów. Można na przykład tym samym tłumikiem sterować wzmocnieniem equalizera w jednym pluginie, a w drugim użyć go do sterowania progiem kompresora. Gdy przypiszesz co najmniej jeden parametr pluginu do urządzenia sterującego, w menu przycisku Param pojawi się dodatkowe polecenie Domyślne mapowania kontrolerów. Otwiera ono podmenu (patrz z prawej). Za pomocą podmenu można zapisać zmiany jako domyślne ustawienia pluginu, aby automatycznie ładować te elementy sterujące przy wstawieniu pluginu na innych ścieżkach. Inne opcje w tym menu (po zapisaniu mapowań domyślnych) to Wyczyść domyślne lub Użyj domyślnych. Pokaż w elementach sterujących ścieżki Gdy elementy sterujące ścieżki są wyświetlane na panelu w okienku ścieżek i mikserze, stają się one więcej niż tylko tłumikami poszczególnych parametrów. Umożliwiają one wówczas również zarządzanie konsolą. Aby wyświetlić je w mikserze, musisz włączyć opcję Pokazuj parametry efektów, gdy pozwala na to rozmiar w menu miksera. Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolny element sterujący w okienku ścieżek lub mikserze, aby wyświetlić menu (jak po prawej). Menu to zawiera następujące polecenia: Usuń z listy. Usuwa element sterujący z panelu sterowania ścieżki i miksera. Rozpoznaj, Moduluj, Obwiedni i Alias. Te cztery opcje są identyczne jak w menu przycisku Param w oknie efektów. Można tu na przykład przypisać obsługę urządzenia sterującego do dowolnego z niestandardowych elementów sterujących, wybierając polecenie Rozpoznaj. Menu pluginów (w poniższym przykładzie pokazano menu pluginów ReaEQ i ReaDelay). Wyświetlana jest w nim lista pluginów znajdujących się w łańcuchu efektów ścieżki oraz odpowiednie podmenu zawierające ich parametry. Za pomocą tego menu można dodać elementy sterujące żądanych parametrów: menu zawiera opcję Wszystkie parametry. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 234
237 11 Funkcje zarządzania projektami W mikserze, gdy włączona jest opcja Pokazuj parametry efektów, gdy pozwala na to rozmiar, można kliknąć prawym przyciskiem myszy w tym obszarze na dowolnej ścieżce, aby dodać do niej elementy sterujące. Przykład widzisz po prawej. Wyświetlane menu zależy rzecz jasna od efektów znajdujących się w łańcuchu efektów ścieżki. Szablony ścieżek W rozdziale 3, przy okazji nagrywania, wspomnieliśmy o szablonach ścieżek i ich zastosowaniach. Teraz, gdy wiesz już znacznie więcej o programie REAPER, warto wrócić do tej kwestii. Szablony ścieżek, bardziej niż jakakolwiek inna funkcja programu REAPER, ułatwiają tworzenie i konfigurowanie projektów. Szablon ścieżek można utworzyć z dowolnej ścieżki lub ich zaznaczenia. Przyjmijmy, że masz folder o nazwie Perkusja. Folder zawiera kilka ścieżek podrzędnych Stopa, Werbel, Tomy, Hi-hat itd. a każda z tych ścieżek ma własne efekty ścieżki i/lub tłumiki głośności oraz panoramy z indywidualnymi ustawieniami. Cały folder (ścieżkę nadrzędną) wraz z jego ścieżkami podrzędnymi i ich ustawienia można zapisać w jednym szablonie ścieżek o nazwie Zestaw perkusyjny. W szablonach ścieżek uwzględniane są: nazwa ścieżki, ustawienia elementów sterujących ścieżki, właściwości ścieżki (kolor, ikona itd.), efekty ścieżki (wraz z ustawieniami parametrów), elementy sterujące ścieżki, nazwy aliasów efektów nazwy aliasów parametrów efektów, modulacja parametrów, parametry efektów, wysyłki i odbiory... i tak dalej. Aby zapisać ścieżkę (lub zaznaczone ścieżki) jako szablon ścieżek, wybierz polecenie Zapisz ścieżki jako szablon ścieżek w menu kontekstowym panelu sterowania ścieżki. Aby wstawić ścieżki z szablonu ścieżek do projektu, z tego samego menu wybierz polecenie Wstaw ścieżkę z szablonu Pomoc panelu sterowania ścieżki i paska menu Pod panelem sterowania i na końcu głównego paska menu można wyświetlać wybrane przydatne informacje. Kliknij prawym przyciskiem myszy tuz pod panelem sterowania ścieżki i zaznacz żądane opcje: Szczegóły zaznaczonej ścieżki/elementu/obwiedni Obciążenie procesora/pamięci, czas od ostatniego zapisania Liczba ścieżek/elementów Porady programu REAPER Bez wyświetlania informacji Pokaż Pomoc dotyczącą myszy podczas edycji Pierwszych pięć opcji wyklucza się nawzajem, czyli możesz zaznaczyć tylko jedną z nich. W przypadku paska menu (jego prawego końca) możesz wybrać dowolne z następujących opcji: Pokaż wolne miejsce na dysku Pokaż ścieżkę nagrywania Pokaż nazwę woluminu nagrywania Pokaż format nagrywania Pokaż informacje o urządzeniu audio Menu to zapewnia również dostęp do strony Audio > Urządzenie w oknie Preferencje oraz strony Ustawienia mediów w oknie Ustawienia projektu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 235
238 11.16 Używanie wielu doków W rozdziale 2 napomknęliśmy o pracy z dokiem jako ułatwieniem nawigacji po różnych widokach i oknach programu REAPER. Nie musisz ograniczać się do jednego doku: jeśli chcesz, możesz utworzyć maksymalnie 16 doków. W tym przykładzie widzisz dwa doki dołączone do dołu okna głównego oraz dok swobodny. Pierwszy dok (dolny lewy) ma karty Macierz routingu, Mikser i Eksplorator mediów. Drugi służy do wyświetlania okna Zestawy ekranów, Menedżer ścieżek lub Historia cofanie. Trzeci dok w oknie swobodnym ma karty łańcuchów efektów czterech ścieżek bieżącego projektu. Wiesz już, o co chodzi? W poniższych instrukcjach przyjęto, że znasz już wyjaśnione w rozdziale 2 podstawowe techniki dokowania/oddokowywania okien itd. Każdy dok można dołączyć do okna głównego w jednym z czterech położeń. Można również wybrać to samo położenie dla więcej niż jednego doku (i podłączyć na przykład dwa doki po prawej stronie okna). Aby zrobić to... Musisz zrobić to Zadokować okno Kliknij pasek tytułu okna prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Zadokuj ( ) w doku. Utworzyć nowy dok Przeciągnij żądaną kartę z istniejącego doku w obszar widoku aranżacji. Przenieść okno z jednego doku do drugiego Przeciągnij żądaną kartę z dotychczasowego doku do nowego. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 236
239 11 Funkcje zarządzania projektami Aby zrobić to... Musisz zrobić to Zmienić kolejność kart w doku Przeciągnij karty w prawo lub w lewo. Dołączyć dok do okna głównego Kliknij przycisk! w lewym dolnym rogu doku, aby wyświetlić menu, wybierz polecenie Dołącz dok do okna głównego, a następnie wybierz żądane położenie (u dołu, z lewej, u góry lub z prawej). W każdym z tych położeń można dołączyć wiele doków. Kliknij i przeciągnij granicę między dwoma dokami w tym samym położeniu, aby dostosować miejsce ich rozgraniczenia (a tym samym względne rozmiary dwóch doków). Za pomocą tego menu można również zmienić położenie doku, np. przenieść dok z dołu na prawą stronę okna głównego Znajdowanie skali W następnym rozdziale tego podręcznika poznasz edytor MIDI. W głównym widoku aranżacji dostępna jest jednak funkcja, którą użytkownicy MIDI mogą uznać za przydatną Znajdowanie skali. Umożliwia ona identyfikację skal zawierających dany zestaw nut. Aby otworzyć okno Znajdowanie skali, użyj polecenia Widok > Znajdowanie skali. Nuty można wpisać za pomocą klawiatury komputera lub wprowadzić za pomocą urządzenia MIDI (włącznie z wirtualną klawiaturą MIDI). Do znajdowania skali można użyć pliku sample.reascale (instalowanego wraz z programem REAPER). Można też kliknąć przycisk w wierszu Znane skale u dołu tego okna i za pomocą polecenia Załaduj zaimportować żądany plik. Możesz również użyć nut aktualnie zaznaczonych w edytorze MIDI. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 237
240 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie 12.1 Wprowadzenie W programie REAPER dostępnych jest wiele technik manipulowania elementami MIDI i ich edycji. Pokrótce: Wiele poleceń w menu kontekstowym, wyświetlanym po kliknięciu elementu multimedialnego prawym przyciskiem myszy, można stosować do elementów MIDI w podobny sposób jak do elementów audio można na przykład tworzyć wiele dubli i manipulować nimi, dodawać efekty MIDI do łańcucha efektów dubla, wycinać, kopiować i przenosić elementy, i tak dalej. Ponadto menu kontekstowe zawiera polecenia dotyczące jedynie elementów MIDI. Wkrótce do nich przejdziemy. Dowolne Zaznaczone elementy MIDI można otworzyć w edytorze MIDI, umożliwiającym szczegółową edycję. Można otworzyć pojedynczy element, kilka elementów w tym samym oknie edytora MIDI albo kilka elementów, każdy w oddzielnym oknie. Szybką edycję MIDI można wykonać w miejscowym edytorze ścieżki. Zawartość elementu jest w nim dostępna do edycji bez konieczności otwierania oddzielnego okna edycji MIDI. Będzie o tym mowa pod koniec tego rozdziału. Przed przejściem do edycji musimy zająć się kilkoma innymi kwestiami ważnymi dla użytkowników MIDI Monitorowanie zewnętrznego syntezatora Zewnętrzny syntezator można monitorować na wejściu MIDI lub audio. W tym celu: Czynność Procedury Monitorowanie przy użyciu wejścia MIDI Wstaw ścieżkę i nazwij ją. Uzbrój ją do nagrywania i włącz monitorowanie nagrywania. Ustaw tryb nagrywania ścieżki na Wyłącz (tylko monitorowanie wejścia). Wybierz polecenie Wejście: MIDI, a następnie wybierz urządzenie i kanał(y). Otwórz okno routingu (IO) ścieżki i wskaż swój interfejs MIDI jako Wyjście sprzętowe MIDI. Monitorowanie przy użyciu wejścia audio Wstaw ścieżkę i nazwij ją. Uzbrój ją do nagrywania i włącz monitorowanie nagrywania. Ustaw tryb nagrywania ścieżki na Wyłącz (tylko monitorowanie wejścia). Wybierz niezbędne wejście mono lub stereo audio w interfejsie audio syntezatora Używanie elementów sterujących ścieżki z MIDI Jak wspomniano w rozdziale 4, tłumiki głośności i panoramy ścieżki domyślnie sterują sygnałami audio ścieżki. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, być zamiast tego sterować za ich pomocą sygnałami MIDI. Kliknij prawym przyciskiem myszy numer ścieżki w okienku ścieżek lub mikserze i wybierz z menu polecenie Elementy sterujące ścieżki MIDI, a następnie jedną z opcji Powiąż głośność/panoramę z (...) MIDI. Możesz wybrać wszystkie kanały albo dowolny kanał. Możesz również użyć pluginu ReaControl MIDI na ścieżce. Mowa o tym będzie w rozdziale 14. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 238
241 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie 12.4 Sterowanie wysyłkami danych MIDI Wysyłek i odbiorów można używać zarówno z elementami audio, jak i MIDI. Mówiliśmy już o tym w rozdziale 4, a szczegółowe informacje na ten temat zawiera rozdział 15. Póki co zauważ, że przyciskiem wskazanym z prawej strony można włączyć używanie tłumików głośności wysyłki lub odbioru do sterowania danymi MIDI Otwieranie edytora MIDI Edytor MIDI można otworzyć za pomocą istniejącego elementu. Aby otworzyć go z czystą kartką, musisz najpierw utworzyć nowy, pusty element MIDI. W tym celu zaznacz żądaną ścieżkę i (opcjonalnie) zaznacz wybrany zakres czasu, aby określić długość elementu. Następnie wybierz w menu głównym polecenie Wstaw > Nowy element MIDI. Domyślnie elementy MIDI utworzone w ten sposób są wstępnie zapętlone. Można to zmienić dla poszczególnych elementów w oknie dialogowym Właściwości elementu multimedialnego, a globalnie na stronie Projekt > Ustawienia domyślne elementu multimedialnego w oknie Preferencje. Edytor MIDI z jednym elementem MIDI (wcześniej nagranym lub pustym), można otworzyć jedną z następujących metod: Jeśli nie zostały zmienione domyślnepreferencje modyfikatorów myszy, kliknij dwukrotnie element MIDI w widoku aranżacji albo Zaznacz element i naciśnij domyślny skrót klawiszowy Ctrl+Alt+E, albo Kliknij element prawym przyciskiem myszy i wybierz z menu kontekstowego polecenie Otwórz elementy w edytorze, a następnie Otwórz elementy we wbudowanym edytorze MIDI. Ważna uwaga! Opcje programu REAPER umożliwiają zmianę domyślnego sposobu działania podczas otwierania elementu (lub zaznaczonych elementów) w edytorze MIDI. Można na przykład otwierać je w już otwartym oknie edytora MIDI. Opcje te wyjaśniono w rozdziale 19 oraz omówiono w dalszej części tego rozdziału. Aby otworzyć wszystkie elementy MIDI z tej samej ścieżki w tym samym oknie edytora MIDI: Zaznacz i kliknij jeden z żądanych elementów prawym przyciskiem myszy. Wybierz z menu kontekstowego polecenie Wbudowany edytor MIDI, a następnie Otwórz całe MIDI ścieżki w nowym edytorze. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 239
242 12.6 Okno edytora MIDI Po otwarciu elementu w edytorze MIDI zobaczysz ekran podobny do poniższego. Ekran zawiera: Menu główne. Wkrótce przyjrzymy się dokładnie menu głównemu oraz jego różnym poleceniom i akcjom, ale najpierw musisz poznać resztę interfejsu i sposób nawigacji w interfejsie. Górny pasek narzędzi (pod menu głównym) Różne narzędzia przedstawione na pasku narzędzi reprezentują niektóre z poleceń dostępnych w menu edytora MIDI. Najedź myszą na którykolwiek z przycisków, aby wyświetlić etykietkę narzędzia. Po prawej stronie widnieje lista rozwijana Kanał, za pomocą której można wyświetlić tylko zdarzenia z wybranego kanału MIDI. Pasek narzędzi można również dostosować do własnych wymagań. W szczególności zwróć uwagę na przycisk Filtr. Jest to pierwszy przycisk na tym pasku narzędzi. Przycisk Filtr Otwiera okno Filtruj zdarzenia, umożliwiające wybranie informacji wyświetlanych w edytorze MIDI. (Patrz z prawej). Zaznaczenie pola Włącz filtr zapewnia widoczność opcji. Możesz wybrać wyświetlanie wszystkich kanałów lub dowolnych żądanych kanałów. Okno Filtruj zdarzenia jest również przydatne, gdy masz wiele elementów i/lub wiele ścieżek otwartych w tym samym oknie edytora MIDI patrz dalej w tym rozdziale. Lista rozwijana Typ zdarzenia umożliwia wybranie typu zdarzeń, które chcesz filtrować. Typ domyślny to Wszystkie, ale można go zmienić na Nuty, Poly Aftertouch, Control Change, Channel Aftertouch, Wysokość tonu lub SysEx/Meta. Uwaga! W oknie Filtruj zdarzenia można wybrać kanały danych wyświetlanych w edytorze MIDI w celu edycji. Odtwarzanie kanałów można ograniczyć w widoku aranżacji, wyświetlając okno Właściwości źródła elementu (patrz rozdział 6). Zawartość listy rozwijanej Parametr zależy od typu zdarzenia. Jeśli na przykład wybierzesz typ zdarzeń Nuty, jej zawartością Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 240
243 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie będzie lista nut z opcjami filtrowania według zakresów Velocity i/lub długości. Jeśli wybierzesz typ zdarzeń Program Change, wyświetlana będzie lista numerów programów. Pozycji Dolna i Górna można używać w przypadku tylko niektórych typów zdarzeń. Jeśli na przykład typem zdarzenia są Nuty, możesz wprowadzić dwie liczby z zakresu od 0 do 127, aby ograniczyć zakres wyświetlanych nut. Jeśli jednak wybierz typ zdarzenia Program Change, wartości dolne i górne nie mają żadnego znaczenia. Należy również zauważyć opcję Włącz filtr (u góry), którą można włączyć (zaznaczyć) lub wyłączyć (wyczyścić). Z prawej strony przycisku filtrowania (na pasku narzędzi) są cztery ikony przełączające: Kwantyzuj (wł./wył.), Zaznaczenie CC odpowiada zaznaczeniu nut, Pokaż siatkę i Przyciągaj do siatki. Ostatnia ikona, Zadokuj edytor, umożliwia zadokowanie lub oddokowanie tego okna (w doku programu REAPER). Na prawym końcu tego paska narzędzi znajduje się lista rozwijana filtru kanałów. Podziałka Jeśli w oknie głównym programu REAPER opcja Powiąż punkty zapętlenia z wybranym zakresem czasu jest włączona, kliknij i przeciągnij wzdłuż podziałki, aby ustawić pętlę i wybrany zakres czasu. Możesz również przeciągnąć wzdłuż podziałki, aby zaznaczyć pętlę albo wzdłuż granicy między widokiem wstęgi pianoli i widokiem pasa CC, aby określić wybrany zakres czasu. Pasek transportu Znajduje się u dołu okna edytora MIDI. Zawiera przyciski transportu i kilka list rozwijanych. Pierwszych sześć przycisków ma funkcje podobne do przycisków na głównym pasku transportu programu REAPER. Służą one do przewijania wstecz, uruchamiania, wstrzymywania i zatrzymywania odtwarzania, skoku na koniec oraz włączania/wyłączania trybu powtarzania pętli. Obszar pętli można określić na linii czasu w edytorze MIDI lub głównym oknie projektu. Ponadto jest tu kilka list rozwijanych. Są to następujące listy, w kolejności od lewej do prawej. Siatka Pole podziału siatki. Służy do określania żądanej jednostki podziału siatki. Zwróć uwagę, że jednostki są wyrażone w Nutach i można wybrać jedną z wyświetlanych wartości 1/128, 1/64, 1/32, 1/16, 1/8, 1/4, 1/2, 1, 2 albo 4. Typ odstępów siatki Dostępne są opcje: proste, triole, z kropką lub swing. Jeśli wybierzesz opcję swing, na pasku tym zostanie wyświetlonych kilka innych parametrów. Mowa o nich będzie później, w kontekście kwantyzacji. Nuty Służy do wybierania domyślnej długości nuty (wyrażonej jako ułamek nuty) stosowanej podczas dodawania nowych nut. W powyższym przykładzie ustawiono opcję Siatka (czyli długość identyczną jak ustawienie siatki). Można jest pominąć za pomocą polecenia Opcje > Wykreślenie lub zaznaczenie nuty ustawia nową długość nut. Skala i Akord Włączenie opcji przyciągania do skali pozwala wybrać skalę i akord z dwóch list rozwijanych. Za pomocą przycisku akordów (tutaj z etykietą Major ) można również załadować plik.reascale. Kolor Z tej listy rozwijanej możesz wybrać jedną z opcji wyświetlania kolorem różnic: Velocity, Kanał, Wysokość tonu, Źródło, Ścieżka lub Element multimedialny. Porada: menu Widok > Podstawa czasowa wstęgi pianoli zawiera opcje uderzenia źródła, uderzenia projektu i czas projektu. Dane MIDI są zawsze definiowane przy użyciu wartości wyrażanych w uderzeniach, ale w w trybie widoku czasu siatka jest dostosowywana, aby odzwierciedlać wszelkie zmiany tempa w projekcie. Jeśli nie ma żadnych zmian tempa, widok uderzeń jest identyczny z widokiem czasu. Możesz również wybrać opcję widoku synchronizowanego. W widoku tym linia czasu projektu synchronizowana jest z elementem MIDI. Oba okna są również synchronizowane podczas akcji takich jak powiększanie i przewijanie. Okno główne Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 241
244 Okno główne domyślnie składa się z dwóch okienek. W większym (górnym) okienku wyświetlane są nuty MIDI. Okienko to służy do edycji. W przykładzie widzisz widok domyślny, czyli widok Wstęga pianoli. Kliknięcie dowolnego klawisza pianina na ekranie spowoduje odtworzenie nuty. Mniejsze (dolne) okienko to pas CC, na którym można wyświetlać różne typy informacji. W tym przykładzie wyświetlana jest Velocity poszczególnych nut. Paski przewijania Okno edytora MIDI ma paski przewijania w pionie i poziomie, umożliwiające nawigację i powiększanie/pomniejszanie zawartości elementów MIDI. Pasy CC Domyślnie na pasach CC wyświetlane są informacje o Velocity. Aby zmienić ustawienie: Kliknij strzałkę listy rozwijanej (z prawej), aby wyświetlić menu pozycji (włącznie ze standardowymi komunikatami MIDI Control), które można wyświetlić na pasie CC zamiast Velocity. Niektóre z dostępnych pozycji widzisz na obrazku po prawej. Można też kliknąć mały przycisk + obok listy rozwijanej, aby dodać pasy CC. Wybierz dowolną pozycję z listy rozwijanej, aby wyświetlić ją na wybranym pasie. Klikając prawym przyciskiem myszy ciemniejszy obszar górnej krawędzi pasa CC wyświetlisz menu umożliwiające ukrycie pasa CC, wyczyszczenie go, zmianę jego zawartości (polecenie Ustaw pas) lub dodanie następnego pasa. Uwaga! Menu pasa CC można dostosować, tak jak inne menu i pasek narzędzi edytora MIDI. Więcej informacji na temat dostosowywania menu zawiera rozdział 13. Aby usunąć pas z widoku, kliknij mały znak minusa wyświetlany z prawej strony strzałki listy rozwijanej. Gdy wysokość pasa jest wystarczająca, zdarzenia komunikatów CC są widoczne w elemencie MIDI również w oknie głównym (patrz obok) Komunikaty CC (Control Change) Rolą komunikatów Control Change jest powodowanie zmian stanu parametru MIDI. Jeśli używasz fizycznego urządzenia MIDI, za pomocą komunikatów CC możesz fizycznie sterować pedałami, suwakami głośności, kółkami modulacji oraz innymi pokrętłami i tłumikami używanymi w instrumentach elektronicznych. W programie REAPER komunikaty Control Change mogą symulować ten efekt podczas odtwarzania danych MIDI przez syntezator programowy. Dane kontrolerów służą do różnych celów. Różne strumienie danych kontrolerów mają numery od 0 do 127. Niektóre z tych numerów kontrolerów stanowią standard branżowy. Na przykład kontroler 7 zazwyczaj używany jest do sterowania głośnością, a kontroler 10 do sterowania panoramą. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 242
245 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Komunikat Control Change ma dwie części. Pierwsza z nich to numer CC, określający ustawiany parametr. Druga część to żądana wartość tego parametru. Można na przykład wysłać komunikat CC nr 7, aby wskazać, że ustawiana będzie głośność. Następnie należy wysłać wartość ustawiającą żądany poziom głośności. Komunikat Control Change może działać jako przejęcie (ustawienie żądanej wartości parametru) lub przesunięcie (zmniejszenie lub zwiększenie wartości parametru o żądaną wielkość). MSB i LSB Skróty MSB i LSB znaczą, odpowiednio, Most Significant Byte i Least Significant Byte. Komunikaty CC MSB zazwyczaj służą do ustawiania zgrubnego, a komunikaty LSB do ustawiania precyzyjnego. Niektóre komunikaty CC mają zarówno wersję MSB, jak i LSB. Większość urządzeń MIDI zawierających brzmienia reaguje na komunikaty CC Bank Select MSB i LSB. Niektóre typowo używane parametry CC przedstawia poniższa lista. Nie martw się, jeśli nie wszystko rozumiesz. Szczegółowe informacje znajdziesz w dokumentacji używanego urządzenia MIDI. Parametr Opis Bank Select MSB Wiele urządzeń MIDI oferuje więcej niż 128 instrumentów, a w takim przypadku instrumenty są grupowane w banki. W związku z tym, choć w zależności od urządzenia, pełny komunikat Program Change może składać się z pięciu części CC nr 0 (Bank Select), następnie wartość MSB banku brzmień, następnie CC nr 32 (Bank Select LSB), potem wartość LSB banku brzmień, a na koniec numer Program Change. Bank Select LSB Numery Program Change omówimy szczegółowo w następnych sekcjach. Velocity Szybkość, z jaką opada naciśnięty klawisz urządzenia MIDI. Mod Wheel Może dodać vibrato lub inne zmiany do dźwięku. Breath Od wartości 0 (bez siły) do 127 (duża siła). Portamento Określa płynność przejścia z nuty do nuty. Balance Zazwyczaj służy do dostosowywania głośności stron stereo bez wpływania na panoramę. Expression Służy do tworzenia względnych zmian głośności. Sound Timbre Właściwość brzmienia nadająca mu jego niepowtarzalną barwę. Sound Release Określa długość wybrzmiewania. Sound Attack Steruje czasem rozbrzmiewania. Sound Brightness Dostosowuje odcięcie filtru brzmienia, umożliwiając utworzenie przemiatania filtrami Podstawowe informacje o kanale sterowania Komunikaty kanału sterowania danymi MIDI (CC) można nagrywać na żywo, edytować lub wprowadzać ręcznie przy użyciu pasa CC w edytorze MIDI. Pas CC jest wyświetlany w dolnej części edytora MIDI. Dane są wyświetlane w poziomie odpowiednio do ich położenia na linii czasu, a w pionie odpowiednio do wartości danych. Większość danych CC ma wartość 0 u dołu pasa CC, a 127 u góry pasa CC. Przykład po prawej przedstawia Velocity. Wyjątki od tej reguły to wysokość tonu, panorama i położenie w panoramie, wyświetlane jako odchylenia dodatnie lub ujemne od linii środka. Informacje wyświetlane na pasie CC wybierasz z listy rozwijanej po lewej stronie okna. Dane CC można wprowadzić lub edytować, przeciągając mysz do żądanej wartości. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 243
246 Przytrzymaj klawisz Shift podczas przeciągania, a dostosujesz wartość zdarzenia CC np. w dół, aby zmniejszyć wysokość tonu. Przytrzymując klawisz Ctrl podczas przeciągania, zwiększysz precyzję zmian. Klikaj zdarzenia prawym przyciskiem myszy, aby usuwać wartości Praca z pasami edytora MIDI Na pasach można wyświetlać kilka szczególnie interesujących zdarzeń nieuwzględnionych w powyższej tabeli. Warto wspomnieć o nich oddzielnie, ponieważ inaczej mogłyby umknąć naszej uwadze. Są to komunikaty System Exclusive, zdarzenia tekstowe oraz zdarzenia Bank/Program Select Zdarzenia SysEx Komunikaty System Exclusive (SysEx) zawierają dane MIDI, które może rozpoznać tylko określony model urządzenia określonego producenta. Wszystkie syntezatory zareagują na przykład na komunikaty CC nr 7 (głośność) lub 10 (panorama), ale komunikaty System Exclusive przeznaczone dla syntezatora marki Roland nie zostaną rozpoznane na przykład przez syntezator marki Yamaha. Możesz dodać pas służący do zarządzania komunikatami System Exclusive (SysEx), taki jak widzisz tutaj. W tym przypadku pas SysEx jest wyświetlany pod pasem Velocity. Niektóre, zwłaszcza starsze, urządzenia MIDI, akceptują komunikaty SysEx jako metodę inicjowania lub zmieniania ustawień urządzenia. Komunikaty SysEx to nieprzetwarzane dane MIDI, reprezentowane jako lista bajtów szesnastkowych. Zdarzenia SysEx można dodawać, edytować, przenosić oraz usuwać w taki sam sposób, jak zdarzenia tekstowe (o których mowa będzie niżej). Kliknij dwukrotnie na pasie, aby otworzyć okno dialogowe Dodaj zdarzenie SysEx, wprowadź komunikat i kliknij przycisk OK. Kliknij i przeciągnij zdarzenie SysEx, aby je przenieść. Kliknij dwukrotnie zdarzenie SysEx, aby je edytować. Aby usunąć zdarzenie, kliknij je prawym przyciskiem myszy Zdarzenia tekstowe Opcja Zdarzenia tekstowe umożliwia wyświetlenia pasa CC służącego do wyświetlania tekstu na pasie pod nutami MIDI. Mogą to być słowa utworu, informacje o znaczniku lub dowolne inne dostępne typy tekstu. Kliknij dwukrotnie w dowolnym miejscu pasa, aby otworzyć okno dialogowe Edytuj zdarzenie tekstowe, wpisz żądany tekst, określ typ tekstu i kliknij przycisk OK. Tak jak w przypadku zdarzeń System Exclusive, kliknij dwukrotnie zdarzenie tekstowe, aby je edytować, przemieść je przeciągając i usuń klikając prawym przyciskiem myszy. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 244
247 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Opcja Bank Program/Select Gdy wybierzesz opcję Bank/Program Select na pasie CC, możesz kliknąć dwukrotnie w dowolnym miejscu, aby otworzyć okno dialogowe Bank Program Select. W oknie tym można wybrać dowolną kombinację bank/program, i przypisać ją do dowolnego kanału. Dostępne kombinacje bank/program zależą od używanych instrumentów (przykład obok). Jeśli używasz syntezatora mającego własne pliki definicji instrumentów, możesz załadować plik do edytora MIDI, klikając przycisk Załaduj plik, a następnie przechodząc do żądanego pliku. Przykład użycia zmian programów widzisz obok. Aby edytować komunikat Program Change, kliknij dwukrotnie jego słupek na pasie CC. Otworzysz w ten sposób okno Bank/Program Select, w którym możesz dokonać zmian. Przeciągając przeniesiesz komunikat Program Change, a dwukrotne kliknięcie umożliwi jego edycję. Aby go usunąć kliknij jego słupek prawym przyciskiem myszy na pasie CC Używanie pasów CC MIDI: porady praktyczne Pasy CC MIDI w programie REAPER mają kilka dodatkowych funkcji. Oto niektóre z nich Ogólne techniki edycji pasa CC Wiele typów komunikatów CC na przykład Mod Wheel, Breath, Portamento, Pan, Volume itd. można wyrazić jako ciągi wartości, a nie oddzielne pozycje (takie jak na przykład zdarzenia tekstowe). Komunikaty tego typu można wprowadzać, edytować lub usuwać kilkoma standardowymi technikami. Aby wprowadzić pojedynczy komunikat, kliknij i delikatnie rusz myszą w żądanym miejscu na odpowiednim pasie CC. Im bliżej górnej krawędzi pasa, tym większa wartość komunikatu. Aby zmienić wartość komunikatu, kliknij go i przeciągnij mysz w górę lub w dół. Aby usunąć komunikat, kliknij go prawym przyciskiem myszy. Alt+przeciągniecie prawym przyciskiem myszy usunie serię komunikatów. Możesz również przeciągnąć myszą, przytrzymując lewy przycisk myszy, aby wstawić sekwencję kolejnych komunikatów. Komunikaty z przykładu obok spowodowałyby stopniowe przesuwanie nut w panoramie, najpierw w lewo, potem do środka, potem w prawo, a potem znowu do środka. Im szybciej ruszasz myszą, tym większe odstępy między poszczególnymi zdarzeniami Zaznaczanie zaciągnięciem prawym przyciskiem myszy Możesz kliknąć prawy przycisk myszy i przeciągnąć mysz na pasie CC, aby zaznaczyć wiele zdarzeń. Z zaznaczeniem możesz pracować na pasie CC oraz (jeśli wolisz) w oknie widoku wstęgi pianoli. Jeśli na przykład na pasie CC wyświetlasz Velocity, każdej nucie w widoku wstęgi pianoli odpowiadać będzie jedno zdarzenie na pasie CC. Wskutek zaznaczenia zdarzeń na pasie CC zaznaczone zostaną również odpowiadające tym zdarzeniom nuty w widoku wstęgi pianoli. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 245
248 Z zaznaczonymi zdarzeniami możesz pracować górnym okienku edytora MIDI lub na pasie CC. Możesz na przykład: Usunąć je. Zmienić ich wartości (zwiększyć lub zmniejszyć). Kliknąć prawym przyciskiem myszy na pasie CC, aby wyświetlić menu kontekstowe (jak z prawej). Za jego pomocą można przesunąć lub przenieść zaznaczone zdarzenia. Kliknąć i przeciągnąć, aby przenieść zaznaczenie w lewo lub w prawo, kliknąć i przeciągnąć przytrzymując klawisz Ctrl, aby je skopiować. Dokładny sposób działania zależeć będzie od tego, czy poszczególne zdarzenia CC są bezpośrednio powiązane ze zdarzeniami nut. W tych przykładach będzie tak w przypadku zdarzeń Velocity, ale nie zdarzeń zmiany wysokości tonu. We wcześniejszym przypadku (Velocity) konieczne będzie przeniesienie zdarzeń (czyli nut) w oknie widoku wstęgi pianoli, a zdarzenia Velocity zostaną przeniesione wraz z nimi. W drugim przypadku (zmiany wysokości tonu) należy przenieść zdarzenia na pasie CC Zmiana wysokości pasów CC Wysokość pasów CC można zmienić na trzy sposoby. Wszystkie wymagają kliknięcia kropkowanego uchwytu (patrz obok) na górnej krawędzi żądanego pasa CC. Kursor myszy zmieni się w dwustronną pionową czarną strzałkę. Wówczas należy przeciągnąć mysz w górę lub w dół. Jeśli wyświetlany jest tylko jeden pas CC, wszystkie trzy akcje mają identyczny skutek. Jeśli jednak wyświetlane są co najmniej dwa pasy CC, skutki akcji będą różne. Kliknięcie i przeciągnięcie: kliknij i przeciągnij w górę/w dół, aby zwiększyć/zmniejszyć część okna edytora MIDI używaną do wyświetlanie zaznaczonego pasa CC. Zwiększenie tej części zmniejszy wysokość okna wstęgi pianoli i vice versa. Wysokość pozostałych pasów CC nie zmieni się. Shift+kliknięcie i przeciągnięcie: naciskając klawisz Shift kliknij i przeciągnij w górę/w dół, aby zwiększyć/zmniejszyć wysokość wszystkich pasów CC kosztem wysokości okna wstęgi pianoli. Ctrl+kliknięcie i przeciągnięcie: naciskając klawisz Ctrl kliknij i przeciągnij, aby zmienić wysokość tylko jednego pasa CC, bez zmiany pozostałych pasów CC. Ponadto można kliknąć dwukrotnie kropkowany uchwyt otwartego pasa CC, aby przełączyć wyświetlanie/minimalizację pasa Inteligentna lista rozwijana pasa CC W menu rozwijanym pasa CC używane są znaczniki wskazujące, które inne pasy już istnieją i zawierają dane oraz czy są aktualnie wyświetlane. W przykładzie obok dotyczy to pasów zdarzeń Velocity, Wysokość tonu, Program, Bank/Program Select, Zdarzenia tekstowe oraz Breath Praca z wieloma elementami Jak już wcześniej mówiliśmy, za pomocą menu kontekstowego widoku aranżacji możesz otworzyć poszczególne elementy w edytorze MIDI albo dowolne zaznaczone elementy MIDI w jednym oknie edycji. Służy do tego kilka opcji. Polecenie Wbudowany edytor MIDI (w menu kontekstowym elementu) oferuje kilka opcji. Można na przykład otworzyć wszystkie elementy MIDI znajdujące się na tej samej ścieżce, klikając prawym przyciskiem myszy dowolny element i wybierając polecenie Wbudowany edytor MIDI > Otwórz całe MIDI ścieżki w nowym edytorze. Aby otworzyć kilka elementów znajdujących się na różnych Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 246
249 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie ścieżkach, zaznacz żądane elementy, kliknij dowolny z nich prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Wbudowany edytor MIDI> Otwórz w nowym edytorze. Szczegółowy opis tych opcji poleceń zawiera rozdział 19 w sekcji Preferencje dotyczące edycji, edytor MIDI. Na tej stronie preferencji można wybrać opcję, która ma być stosowana w razie wybrania polecenia Wbudowany edytor MIDI > Otwórz w edytorze (ustaw domyślny sposób działania w preferencjach). Pamiętaj również, że polecenia te są dostępne jako akcje, którym można przypisać własne skróty (patrz rozdział 13). Okno Filtruj zdarzenia można przewijać i można zostawić je otwarte podczas pracy w edytorze MIDI. Można je również zadokować. Usunięcie zaznaczenia pola wyboru Włącz filtr zapewnia więcej miejsca na zarządzanie różnymi elementami. Wszystkie otwarte ścieżki są wyświetlane wraz z ich odpowiednimi elementami (wciętymi). W tym przykładzie widać trzy ścieżki Guitar, Mandolin oraz Banjo. Pierwsza z tych ścieżek zawiera trzy elementy (Verse 1, Verse 2, Verse 3), a pozostałe dwie ścieżki po jednym elemencie. Zauważ, że: Każdą ścieżkę można wyciszyć, włączyć solo lub uzbroić do nagrywania kliknięciem odpowiedniego przycisku. Klikając kolorowy kwadrat prawym przyciskiem myszy możesz zmienić kolor danego elementu lub ścieżki. Szare pole po lewej stronie nazwy ścieżki umożliwia przełączanie pokazywania/ukrywania elementów na tej ścieżce. Nazwę ścieżki lub elementu można zmienić, klikając ją dwukrotnie lub klikając prawym przyciskiem myszy. Dwukrotne kliknięcie nazwy elementu zaznacza również ten element w celu edycji. Aby zaznaczyć element i uaktywnić w celu edycji, należy kliknąć jego kolorową kropkę. W tym przykładzie aktualny jest element Verse 2 na ścieżce Guitar. Przycisk M elementu przełącza stan wyciszenia; V przełącza widoczność w edytorze MIDI; X go zamyka. Zaznaczanie, otwieranie i zamykanie elementów umożliwiają również polecenia menu Zawartość w oknie edytora MIDI (patrz z prawej). Kliknij element w menu, aby go otworzyć. Przytrzymując klawisz Shift podczas klikania elementu zamkniesz wszystkie pozostałe elementy. Porada: kontekst Element multimedialny przeciągnięcie lewym przyciskiem na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje zawiera przypisywalną akcję Otwórz plik źródłowy w edytorze lub aplikacji zewnętrznej. Jeśli przypiszesz tę akcję do jednego z dostępnych modyfikatorów (np. Alt+przeciągnięcie w lewo), możliwe będzie dodanie dowolnego elementu MIDI znajdującego się w projekcie do otwartego okna edytora MIDI poprzez użycie tego modyfikatora podczas przeciągania elementu do okna edytora MIDI! Nawigacja w oknie głównym edytora MIDI Menu i lista akcji edytora MIDI oferują kilka technik precyzyjnej nawigacji: wkrótce do nich dojdziemy. Najpierw zapoznaj się z dostępnymi narzędziami nawigacji zgrubnej. Paski przewijania w poziomie i pionie w oknie edytora MIDI służą do przewijania, a ich przyciski plus i minus umożliwiają powiększanie/pomniejszanie w pionie i poziomie. Można również używać kółka myszki. Ustawienia można dostosować w edytorze listy akcji (patrz rozdział 13). Ustawienia domyślne są następujące: Kółko myszy: powiększenie w poziomie Ctrl+kółko myszy: powiększenie w pionie Alt+kółko myszy: przewijanie w poziomie Ctrl+Alt+kółko myszy: przewijanie w pionie Klawiszami PageUp i PageDown można powiększać/pomniejszać w pionie, a klawiszami + i w poziomie. Przypisania te również można zmienić w edytorze listy akcji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 247
250 12.13 Wybór pętli/zakresu czasu i inteligentna edycja Aby przenieść położenie kursora, kliknij linię czasu (podziałkę) w oknie edytora MIDI. Zapętlanie i wybór zakresu czasu w edytorze MIDI zależą od tego, czy w menu Opcje (w oknie głównym) włączona jest opcja Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu. Tu przyjmuje się, że opcja jest wyłączona. Tak jak w oknie głównym programu REAPER, możesz zaznaczyć zapętlany obszar klikając i przeciągając wzdłuż linii czasu w edytorze MIDI (patrz obok). Jeśli wolisz, możesz również definiować i modyfikować obszary zapętlenia na linii czasu w oknie głównym programu REAPER. Użyj przycisku Przełącz powtarzanie na pasku transportu edytora MIDI, aby włączyć lub wyłączyć zapętlanie. Wybrany zakres czasu można określić, klikając i przeciągając wzdłuż granicy między obszarem wstęgi pianoli i pasem CC. Kursor myszy zmieni się w dwustronną poziomą strzałkę (patrz obok). Zauważ, że zaznaczenie wybranego zakresu czasu zostaje odzwierciedlone w widoku aranżacji. Ułatwia to używanie funkcji inteligentnej edycji (patrz rozdział 6). Na przykład w zadokowanym oknie edytora MIDI można zidentyfikować i edytować część elementu MIDI, która ma zostać skopiowana lub przeniesiona na inną ścieżkę, a następnie, nadal w edytorze MIDI, można zaznaczyć tę część jako wybrany zakres czasu. W widoku aranżacji można następnie Ctrl+kliknąć i przeciągnąć ten obszar na inną ścieżkę (lub w inne miejsce na tej samej ścieżce) i utworzyć żądaną kopię. W razie używania tej funkcji należy najpierw wybrać, czy chcesz włączyć opcję Automatycznie zaznacz CC podczas przenoszenia/kopiowania w wybranym zakresie czasu w projekcie w menu Opcje Podstawy zaznaczania i manipulowania nutami Menu i lista akcji edytora MIDI oferują kilka technik precyzyjnej edycji i manipulowania nutami: wkrótce do nich dojdziemy. Najpierw zapoznaj się z dostępnymi podstawowymi narzędziami szybkiej i prostej edycji. Aby zrobić to... Musisz zrobić to Dodać nutę Kliknij i przeciągnij w obszarze edycji MIDI. Usunąć nutę Kliknij dwukrotnie żądaną nutę. Zaznaczyć nutę w celu edycji Kliknij raz żądaną nutę. Zaznaczyć nuty w żądanym obszarze Kliknij prawym przyciskiem myszy i przeciągnij przez zaznaczane elementy. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 248
251 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Dodać do zaznaczenia Przytrzymuj klawisze Alt i Ctrl, klikając prawym przyciskiem myszy i przeciągając przez nuty. Zmienić długość nuty Najedź myszą na pionową linię oznaczającą początek lub koniec nuty, aby kursor myszy przybrał kształt dwustronnej czarnej strzałki. Kliknij i przeciągnij w lewo lub w prawo. Przenieść nutę Kliknij i przeciągnij nutę w nowe miejsce, a następnie zwolnij przycisk myszy Menu edytora MIDI Ta sekcja zawiera przegląd poleceń głównego menu okna edytora MIDI. Gdy okno jest zadokowane menu główne nie jest wyświetlane, ale dostęp do jego poleceń można uzyskać, klikając prawym przyciskiem myszy kartę okna w doku. Menu Plik Zmień nazwę dubla MIDI... Zmienia nazwę elementu MIDI. Eksportuj do nowego pliku MIDI... Eksportuje MIDI aktywnej ścieżki do pliku. Zdarzenia MIDI są normalnie przechowywane w pliku projektu. Dostosuj nazwy nut Wyświetla podmenu. Opcje Załaduj nazwy nut z pliku i Zapisz nazwy nut w pliku umożliwiają załadowanie nazw nut z pliku do elementu MIDI oraz zapisanie nazw nut z elementu MIDI w pliku. Zmień nazwę bieżącej nuty. Umożliwia zmianę nazwy aktualnie wybranej nuty. Po wybraniu polecenia można wpisać nazwę wybranej nuty na klawiaturze pianoli (patrz przykład obok). Wyczyść wszystkie nazwy nut Usuwa wszystkie nazwy nut z aktualnie otwartego elementu MIDI. Dostosuj kolory nut Wyświetla podmenu. Opcje Załaduj mapę kolorów z pliku/wyczyść mapę kolorów (użyj domyślnych) służą do zaimportowania pliku.png własnej mapy kolorów lub przywrócenia ustawień domyślnych programu REAPER. Aby uzyskać więcej informacji o tworzeniu pliku mapy kolorów, przeczytaj wątek pod adresem forum.cockos.com/showthread.php?t=78839 Zamknij edytor Zamyka edytor MIDI i powoduje powrót do okna głównego programu REAPER. Menu Edytuj Cofnij, Ponów, Kopiuj, Wytnij, Zaznacz wszystkie zdarzenia, Usuń zdarzenie Te funkcje działają jak wskazują ich nazwy z wszystkimi zaznaczonymi nutami MIDI. Zwróć uwagę, że możesz wycinać, kopiować i wklejać między oknami edytora MIDI oraz między edytorem MIDI a niektórymi aplikacjami zewnętrznymi. Wklej, Wklej zachowując położenie w takcie Wklejenie za pomocą polecenia Wklej nastąpi w bieżącym położeniu kursora. W razie wycięcia lub skopiowania wielu nut (a nie jednej nuty) wszystkie zaznaczone nuty zostaną wklejone od miejsca aktualnego położenia kursora. Polecenie Wklej, zachowując położenie w takcie powoduje wklejenie w następnym takcie za położeniem kursora, z zachowaniem względnego położenia wklejanej nuty lub zdarzenia. Wstaw nutę Działa podobnie do polecenia Wstaw nutę w położeniu kursora myszy (lub użycia klawisza I), ale nowe nuty są wstawiane w położeniu kursora edycji. Wstaw nutę w położeniu kursora myszy Bardzo szybka metoda wstawiania nut. Nowe nuty są wstawiane (zgodnie z bieżącymi wartościami przyciągania) w miejscu, w którym znajduje się wskaźnik myszy. Zauważ, że to polecenie używa kursora Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 249
252 myszy jako odniesienia położenia, a zatem do jego wykonania należy używać klawisza Insert, zamiast wyświetlać menu. Podziel nuty Dzieli zaznaczone nuty (użyj klawisza S). Jeśli nie są zaznaczone żadne nuty, podzielone zostaną wszystkie nuty znajdujące się pod kursorem edycji. Podziel nutę pod kursorem myszy Dzieli każdą nutę znajdującą się aktualnie pod kursorem myszy (w zależności od ustawień przyciągania). Wyłączenie przyciągania umożliwi bardzo precyzyjne dzielenie. Zauważ, że to polecenie używa położenia kursora myszy jako odniesienia położenia, a zatem do jego wykonania należy używać skrótu klawiszowego Shift+S. Złącz nuty Łączy zaznaczone nuty. Wycisz zdarzenia Wycisza zaznaczone nuty. Kwantyzuj Otwiera okno dialogowe Kwantyzuj zdarzenia. Więcej informacji o tej funkcji zawierają sekcje Kwantyzacja oraz Zestaw narzędzi MIDI. Opcje polecenia Kwantyzacja Kwantyzuj przy użyciu ostatnich ustawień, Kwantyzuj położenia względem siatki, Cofnij kwantyzację, Zamroź kwantyzację Więcej informacji o tym poleceniu zawierają sekcje Kwantyzacja oraz Zestaw narzędzi MIDI. Humanizuj Otwiera okno dialogowe przedstawione obok. Humanizacja sprawia, że precyzyjnie wymierzona muzyka generowana za pomocą zdarzeń MIDI brzmi mniej klinicznie, a bardziej realistycznie. Polega to na wprowadzeniu losowych niewielkich i subtelnych odchyleń interwałów czasowych i Velocity. Polecenie to jest dostępne w menu Edytuj oraz jako przypisywalna akcja. Transponuj Otwiera okno dialogowe przedstawione obok, umożliwiające transponowanie wszystkich lub zaznaczonych nut MIDI. Można transponować nuty o określoną liczbę półtonów, przy użyciu opcji przyciągania do skali lub z jednej tonacji/skali do drugiej. Usuń zaznaczone zduplikowane nuty Usuwa duplikaty nut (tj. nuty o tej samej wysokości i położeniu początku) z zaznaczenia. Ustaw końce nut na początek następnej nuty Dostosowuje punkt zakończenia wszystkich nut w zaznaczonym zakresie Odwróć Odwraca kolejność zdarzeń MIDI w aktualnie edytowanym elemencie. Menu Nawigacja To menu zawiera wiele opcji umożliwiających przenoszenie nut w dowolnym kierunku, według siatki albo według nut: Przenieś kursor w lewo wg siatki Przenieś kursor w prawo wg siatki Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 250
253 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Przenieś kursor o jedną nutę w górę Przenieś kursor o jedną nutę w dół Menu zawiera również polecenia, za pomocą których można skoczyć do żądanej nuty i ją zaznaczyć, zamiast lub dodatkowo do aktualnego zaznaczenia: Zaznacz nutę najbliższą do kursora Dodaj nutę najbliżej kursora do zaznaczonych Zaznacz poprzednią nutę Zaznacz następną nutę Zaznacz poprzednią nutę o tej samej wartości nuty Zaznacz następną nutę o tej samej wartości nuty Zaznacz wszystkie nuty o tej samej wartości nuty Dodaj poprzednią nutę do zaznaczonych Dodaj następną nutę do zaznaczonych Przenieś kursor edycji na początek zaznaczenia Menu Opcje Zadokuj okno Umieszcza edytor MIDI w doku. W takim przypadku główne menu edytora MIDI nie jest wyświetlane. Dostęp do poleceń tego menu można uzyskać, klikając prawym przyciskiem myszy kartę okna w doku (patrz obok). Synchronizuj transport edytora z transportem projektu Synchronizuje transport edytora MIDI z główną linią czasu programu REAPER. Format czasu podziałki, transportu, właściwości zdarzeń Masz do wyboru Takty.uderzenia.setne lub Takty.uderzenia.tiki_MIDI. Wiele elementów multimedialnych Jeśli otworzysz w oknie edytora MIDI więcej niż jeden element MIDI, za pomocą tego polecenia możesz wybrać opcję Zamknij wszystkie nieaktywne elementy MIDI lub Zamknij aktywny element multimedialny. Odsłuch nut przy dodaniu/edycji Gdy ta opcja jest włączona, program REAPER odtwarza nuty za pomocą instrumentu VSTi lub MIDI przypisanego do ścieżki przez efekty lub routing sprzętowy (o ile monitorowanie jest włączone). Zawsze przyciągaj nuty w lewo, gdy włączone jest przyciąganie Gdy włączona, nuty są zawsze przyciągane do lewej. Przyciągaj końce nut do siatki, gdy włączone jest przyciąganie Powoduje zastosowanie przyciągania do końca (zamiast początku) nut. Wykreślenie lub zaznaczenie nuty ustawia nową długość nut Powoduje pomijanie domyślnej długości nuty ustawionej w polu listy rozwijanej Nuty na pasku transportu. Automatycznie zaznacz CC podczas przenoszenia/kopiowania w wybranym zakresie czasu w projekcie Gdy włączona, zdarzenia CC są uwzględniane w kopiowaniu lub przenoszeniu wybranego zakresu czasu. Automatycznie koryguj nakładające się nuty Umożliwia włączenie lub wyłączenie automatycznej korekcji nakładających się nut. Użyj klawiszy F1-F12 do nagrywania krokowego Gdy włączona, klawiszami funkcyjnymi (F1 F12) można wprowadzać nuty. Klawisze te są mapowane na 12 półtonów oktawy, przy czym klawisz F1 reprezentuje najniższy, a F12 najwyższy półton. Wysokość tonu klawisza F1 określa położenie paska podświetlenia. W tym przykładzie klawiszowi F1 odpowiada nuta C6. Jeśliby nacisnąć klawisz F5 (na przykład), wprowadzono by nutę E. Przenosząc pasek podświetlenia i kursor edycji, można szybko utworzyć aranżacje, wprowadzając nuty klawiszami funkcyjnymi. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 251
254 Zwykle w tym trybie również kursor przenoszony jest odpowiednio do ustawień przyciągania. Można pominąć przenoszenie kursora, przytrzymując klawisz Shift i naciskając klawisz funkcyjny. Użyj wszystkich wejść MIDI do nagrywania krokowego Przełącza używanie wszystkich wejść MIDI do nagrywania krokowego. Modyfikatory myszy w edytorze MIDI Otwiera stronę Modyfikatory myszy w oknie Preferencje, na której można określić akcje powiązane ze sposobem działania myszy w różnych kontekstach. Ten temat omawiamy dalej w tym rozdziale oraz w rozdziale 13. Funkcja zastępuje (i jest dalece bardziej wszechstronna niż) różne polecenia menu Opcje w edytorze MIDI programu REAPER w wersjach starszych niż 4.0. Dostosuj menu/paski narzędzi Otwiera okno Dostosuj menu/paski narzędzi. Patrz rozdział 13. Menu Widok Filtruj zdarzenia, Kwantyzuj, Humanizuj, Transponuj Otwiera jedno z tych okien dialogowych, omówionych wcześniej w tym rozdziale. Właściwości zdarzenia Otwiera okno dialogowe Właściwości nuty. Ten temat omówimy dalej w tym rozdziale, wraz z menu kontekstowym nuty. Tryb: wstęga pianoli Wyświetla standardowy widok czarnych i białych klawiszy fortepianu. Tryb: nazwane nuty Zastępuje widok wstęgi pianoli nazwami nut. Uwaga! Działa tylko w razie używania instrumentu VSTi podającego nazwy nut, takiego jak BFD firmy Fxpansion. Sprawdź na forum programu REAPER czy opublikowany został plugin nazywający nuty instrumentu VSTi, którego chcesz użyć. Są one na przykład dostępne dla programu EZDrummer. Tryb: lista zdarzeń Wyświetla listę zdarzeń. Te trzy tryby są szczegółowo opisane dalej. Nuty na wstędze pianoli Wyświetla menu opcji wyświetlania nut: Prostokąty, Trójkąty i Romby. Masz również trzy opcje przełączające: Pokaż uchwyty Velocity na nutach, Pokaż wartości liczbowe Velocity na nutach i/lub Pokaż nazwy nut na nutach. W tym przykładzie wyświetlane są uchwyty Velocity i nazwy nut. Kolor nut według To polecenie wybiera kryteria kolorowania nut. Dostępne są opcje Velocity, Kanał, Wysokość tonu, Źródło, przy użyciu mapy kolorów, Ścieżka i Element multimedialny. Można przełączyć włączenie/wyłączenie opcji Pokaż selektor kolorów u dołu edytora. Dostępne są również opcje Załaduj mapę kolorów z pliku oraz Wyczyść mapę kolorów (użyj domyślnych). Pokaż/ukryj wiersze nut Wyświetla menu opcji zawierające trzy wykluczające się nawzajem polecenia określające wyświetlane wiersze. Pokaż wszystkie wiersze nut, Ukryj nieużywane wiersze nut lub Ukryj nieużywane i nienazwane wiersze nut. Podstawa czasowa wstęgi pianoli Ustawia podstawę czasową wstęgi pianoli. Dostępne są opcje Uderzenia źródła (z elementu źródłowego mediów), Uderzenia projektu, Czas projektu lub Synchronizowana z projektem. Aby uzyskać więcej informacji, wybierz w tym menu polecenie Pomoc dot. podstawy czasowej. Menu Zawartość Zamknij aktywny element multimedialny Zamyka aktualnie aktywne okno z edytora MIDI. Zamknij wszystkie nieaktywne elementy multimedialne Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 252
255 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Zamyka z edytora MIDI wszystkie aktualnie otwarte elementy MIDI z wyjątkiem aktualnie aktywnego. Wyczyść edytor przy zmianie aktywnego elementu multimedialnego (Shift przełącza) Gdy opcja jest włączona, aktualnie wyświetlany element MIDI jest usuwany z edytora MIDI po wybraniu innego elementu do wyświetlenia. Lista ścieżek projektu/elementów multimedialnych W tym menu wyświetlana jest lista wszystkich ścieżek zawierających elementy MIDI oraz samych elementów. Znacznik wyboru wskazuje, że element jest aktualnie otwarty w tym oknie. Wybierz element w tym menu, aby otworzyć go w oknie edytora MIDI: jeśli przytrzymasz przy tym klawisz Shift, zamknięte zostaną również wszystkie inne elementy. Menu Akcje Zawiera dwa polecenia Pokaż listę akcji oraz Pokaż ostatnie akcje. Opcja Pokaż listę akcji otwiera okno Akcje z automatycznie wybraną sekcją Edytor MIDI. Akcje niestandardowe i skróty klawiszowe mają ważną rolę w pracy w edytorze MIDI. Gdy włączona jest opcja Pokaż ostatnie akcje, w menu Akcje wyświetlana jest lista ostatnich czynności oraz wszelkie umieszczone w tym menu przez użytkownika akcje niestandardowe lub przypisania klawiszy. Polecenia te można wówczas wykonać za pomocą tego menu (patrz przykład obok). Dalej w tym rozdziale znajdziesz kilka prostych przykładów użycia listy akcji. Edytor listy akcji i sposób jego używania zostaną omówione szczegółowo w rozdziale 13. Należy również pamiętać, że w programie REAPER stosowanych jest wiele menu kontekstowych wyświetlanych kliknięciem prawego przyciskiem myszy. Warto wiedzieć, które polecenia znajdują się w menu głównym, ale (jak wkrótce się przekonasz) częściej będziesz używać menu kontekstowych i akcji niestandardowych Tworzenie i edycja nut Omówienie Element MIDI można zawierać dane na maksymalnie 16 kanałach. W edytorze MIDI można jednocześnie wyświetlać i edytować wszystkie 16 kanałów MIDI albo ograniczyć wyświetlane kanały za pomocą okna Filtruj zdarzenia lub listy rozwijanej Kanały. Jeśli z listy rozwijanej Kolor wybierzesz opcję Kanał, każdemu kanałowi zostanie przypisany oddzielny kolor, widoczny zarówno na wstędze pianoli jak i pasie CC. Informacje MIDI są domyślnie wyświetlane i edytowane w edytorze MIDI w interfejsie Wstęga pianoli. Nuty są wyświetlane w pionie w miejscu odpowiednim do ich wartości na klawiaturze fortepianu, a w poziomie odpowiednio do położenia i długości w elemencie MIDI lub na linii czasu. Klawiatura poglądowa Klawiatura poglądowa z lewej strony ekranu zapewnia reprezentację wizualną wartości nut na wstędze pianoli i umożliwia odsłuchanie nuty bez konieczności jej wprowadzenia lub edycji. Klikając klawisz na klawiaturze poglądowej, wyślesz nutę MIDI o odpowiedniej wartości do instrumentu MIDI podłączonego do ścieżki. Klawiatura poglądowa imituje klawiaturę rozpoznającą prędkość opadania klawisza (Velocity). Kliknięcie klawisza z lewej strony generuje cichy dźwięk, a a prawej głośny. Wprowadzanie/edycja nut Nuty MIDI można nagrać na żywo, zaimportować z pliku MIDI lub wprowadzić ręcznie w edytorze MIDI. W tej sekcji przedstawiono różne metody tworzenia i edycji nut w edytorze MIDI. Przy użyciu myszy Nuty można wprowadzić, przeciągając myszą od lewej do prawej na wstędze pianoli. Długość nuty odpowiada dystansowi przeciągania wskaźnika myszy. Jeśli włączona jest funkcja Przyciągaj, długość nuty jest dopasowywana do najbliższej linii siatki (w zależności od ustawionej siły przyciągania). Nuty można również wprowadzić, klikając dwukrotnie na wstędze pianoli (w miejscu nie zajętym jeszcze przez żadną inną nutę). W tym przypadku długość nuty jest wyznaczana przez ustawioną wartość siatki. Nutę można usunąć, klikając ją dwukrotnie. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 253
256 Długość nuty można zmienić, przeciągając jej krawędź. Przytrzymując nutę można ją przeciągnąć w inne miejsce, przenieść w górę lub w dół itd. Po zwolnieniu przycisku myszy nuty są umieszczane zgodnie z ustawieniami przyciągania. Velocity nuty można zmienić, klikając u góry nuty i przeciągając w górę lub w dół, podobnie jak w przypadku dostosowywania głośności elementu za pomocą pokrętła lub uchwytu głośności w oknie głównym programu REAPER. Nuty można przenosić przeciąganiem w każdym kierunku. Przeciągnięcie w lewo/w prawo zmienia położenie nuty na linii czasu, a przeciągnięcie w górę/w dół zmienia wartość (wysokość) nuty. Menu kontekstowe nuty Wstaw nutę w położeniu kursora myszy Bardzo szybka metoda wstawiania nut. Nuty są wstawiane (zgodnie z bieżącymi wartościami przyciągania) w miejscu, w którym znajduje się wskaźnik myszy. Pamiętaj, aby użyć klawisza INSERT, bo w przeciwnym razie przemieścisz wskaźnik myszy! Wstaw nutę w położeniu kursora edycji Polecenie działa podobnie jak poprzednie, ale w miejscu, w którym znajduje się kursor edycji. Kopiuj/Wytnij/Wklej Są to standardowe polecenia edycji systemu Windows, wykonujące standardowe funkcje systemu Windows. Wklej, zachowując położenie w takcie Polecenie Wklej, zachowując położenie w takcie powoduje wklejenie w następnym takcie za położeniem kursora, z zachowaniem względnego położenia wklejanej nuty lub zdarzenia. Zaznacz wszystkie nuty Zaznacza wszystkie nuty w danym oknie edytora MIDI. Usuń nuty Usuwa wszystkie nuty w aktualnie zaznaczonym obszarze. Podziel nuty Nuty można dzielić w położeniu kursora edycji, wybierając w menu wyświetlanym po kliknięciu prawego przycisku myszy polecenie Podziel nuty (lub naciskając klawisz S). Podzielone zostaną wszystkie nuty znajdujące się pod kursorem edycji. Podziel nuty pod kursorem myszy Nuty można dzielić w położeniu kursora myszy, wybierając w menu wyświetlanym po kliknięciu prawego przycisku myszy polecenie Podziel nuty pod kursorem myszy (lub naciskając klawisze Shift+S). Złącz nuty Łączy wszystkie nuty w aktualnie zaznaczonym obszarze, tworząc jedną długą nutę w każdym wierszu zawierającym nuty. Wycisz nuty W zależności od kontekstu, wycisza aktualnie zaznaczone nuty albo nutę pod wskaźnikiem myszy. Zaznacz poprzednią nutę Zaznacz następną nutę Zaznacza poprzednią lub następną nutę zamiast, aktualnie zaznaczonych. Zaznacz poprzednią nutę o tej samej wartości nuty Zaznacz następną nutę o tej samej wartości nuty Zaznacz wszystkie nuty o tej samej wartości nuty Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 254
257 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Zamiast aktualnie zaznaczonej nuty, zaznacza poprzednią, następną lub wszystkie nuty o tej samej wartości, co aktualnie zaznaczona nuta. Właściwości nuty W oknie tym można zmienić różne wartości nuty MIDI, wprowadzając żądane wartości w polach tekstowych. Można zmienić wartości w polach: Wysokość tonu, Velocity, Położenie, Długość, Kanał Za pomocą operatorów + lub można wprowadzić zmiany względne. W przypadku na przykład wartości nuty, wprowadzenie ciągu +1o2 podniesie jej wysokość o jedną oktawę i dwa półtony. Kanał nuty (1-16) Szybka metoda zmiany kanału aktualnie zaznaczonych nut. Jeśli wybierzesz na przykład kanał 8, nuta będzie używać kanału 8 i będzie wysyłana do kanału 8 instrumentu VSTi lub MIDI. Velocity nuty (1-127) Służy do zmiany Velocity nuty lub zaznaczonych nut na żądaną wartość z zakresu od 1 do Używanie klawiatury Patrząc na menu kontekstowe nuty łatwo zauważyć, że wielu poleceniom przypisane zostały domyślne skróty klawiszowe. Dostępne są również inne skróty, nie wyświetlane w menu. Najużyteczniejsze z nich przedstawia poniższa tabela. Nuty można wprowadzić w położeniu kursora edycji klawiszem I, a w położeniu wskaźnika myszy klawiszem Insert. Długość nuty wyznacza ustawienie siatki (w polu jednostki siatki). Położenie kursora edycji na linii czasu można zmienić przy użyciu następujących skrótów klawiszowych. Aby zrobić to... użyj tego skrótu Przenieść kursor edycji w prawo o jedną jednostkę podziału siatki. Strzałka w prawo albo Ctrl+Num 6 Przenieść kursor edycji w lewo o jedną jednostkę jednostkę siatki. Strzałka w lewo albo Ctrl+Num 4 Przenieść kursor edycji o jeden piksel w prawo. Shift+strzałka w prawo albo Ctrl+Alt+Num 6 Przenieść kursor edycji o jeden piksel w lewo. Shift+strzałka w lewo albo Ctrl+Alt+Num 4 Nuty można przenieść za pomocą następujących skrótów klawiszowych. Aby zrobić to... użyj tego skrótu Przenieść zaznaczone nuty o jedną oktawę w dół. Alt+Num 2 Przenieść zaznaczone nuty o jeden półton w dół. Num 2 Przenieść zaznaczone nuty o jedną oktawę w górę. Alt+Num 8 Przenieść zaznaczone nuty o jeden półton w górę. Num 8 Przenieść kursor edycji o jeden piksel w lewo. Alt+Num 4 Przenieść kursor edycji w lewo o jedną jednostkę siatki. Num 4 Przenieść kursor edycji o jeden piksel w prawo. Alt+Num 6 Przenieść kursor edycji w prawo o jedną jednostkę siatki. Num 6 Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 255
258 Wyświetlanie nut można filtrować dla kanałów od 1 do 10 przy użyciu skrótów od Shift+1 do Shift 0. Skrót Shift+` usuwa filtr nut i przywraca wyświetlanie wszystkich nut. Użycie klawiszy F1-F12 do nagrywania krokowego Jeśli zaznaczona jest opcja Użyj klawiszy F1-F12 do nagrywania krokowego, nuty można wprowadzać klawiszami funkcyjnymi F1 F12. Klawisze funkcyjne są mapowane na 12 półtonów oktawy, przy czym klawisz F1 reprezentuje najniższy, a F12 najwyższy półton. Metoda użycia jest identyczna z metodą opisaną w sekcji dotyczącej menu Opcje edytora MIDI. Właściwości nuty Za pomocą skrótu klawiszowego Ctrl+F2 można otworzyć okno Właściwości nuty. Można też wybrać w tym celu polecenie w menu kontekstowym. Zaznaczanie/edycja wielu nut Wiele nut można zaznaczyć, przytrzymując klawisz Ctrl lub Shift podczas zaznaczania nut myszą albo zaciągając (czyli klikając prawy przycisk myszy i przeciągając myszą) grupę nut. Można też zaznaczyć wszystkie nuty, naciskając klawisze Ctrl+A. Wartość (wysokość) wszystkich zaznaczonych nut można zmienić, przeciągając jedną z zaznaczonych nut. Długość wszystkich zaznaczonych nut można zmienić, przeciągając krawędź jednej z zaznaczonych nut. Velocity wszystkich zaznaczonych nut można zmienić, przeciągając uchwyt Velocity (o ile aktywny) jednej z zaznaczonych nut. Domyślna wartość Velocity nut tworzonych w edytorze MIDI jest pobierana z ostatniego zaznaczonego zdarzenia jeśli ostatnie zaznaczone zdarzenie miało Velocity równą 70, następna utworzona nuta będzie mieć wartość Velocity równą Brzmienia General MIDI Wiesz już, że za pomocą pasa zdarzeń Bank/Program Select możesz zmieniać programy w elemencie MIDI. Warto zauważyć, że do programu REAPER dołączony jest plik GM.reabank (w folderze \Application Data\REAPER\Data), umożliwiający wybieranie standardowych banków i brzmień General MIDI. Ilustracja przedstawia przykład. Jeśli banki General MIDI nie są wyświetlane na liście rozwijanej Bank, kliknij przycisk Załaduj plik, przejdź do katalogu danych programu REAPER i wybierz plik GM.reabank Szybki przesuw MIDI W widoku Wstęga pianoli oraz w widoki Nazwane nuty można odsłuchiwać materiał MIDI, klikając i przeciągając kursor edycji na linii czasu. Jest to funkcja podobna do szybkiego przesuwu audio: sposób działania szybkiego przesuwu można określić za pomocą ustawień w obszarze Opcje > Preferencje > Audio > Odtwarzanie Tryby i widoki edytora MIDI Edytor Tryby nut MIDI ma trzy tryby wyświetlania, dostępne w menu Widok: Widok Wstęga pianoli skrót klawiszowy Alt+1. Widok Nazwane nuty skrót klawiszowy Alt+2. Widok Lista zdarzeń skrót klawiszowy Alt+3. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 256
259 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Do tej pory używaliśmy w tym podręczniku jedynie widoku Wstęga pianoli. Przed przejściem do pozostałych dwóch widoków warto zapoznać się z kilkoma interesującymi kwestiami. Tryb Nazwane nuty W trybie tym można dwukrotnie kliknąć prawym przyciskiem myszy w lewym okienku, aby wpisać żądany tekst. Jeśli wybierzesz w menu Widok opcję Pokaż nazwy nut na nutach, nazwy będą wyświetlane na nutach, jak na przykładzie obok. Jeśli opcja ta pozostanie włączona, nazwy będą wyświetlane również w widoku Wstęga pianoli. W trybie nazwanych nut, w menu Widok dostępne są również opcje Pokaż wszystkie wiersze nut, Ukryj nieużywane wiersze nut oraz Ukryj nieużywane i nienazwane wiersze nut. Pierwsza z tych opcji to opcja domyślna. Ukrywanie nieużywanych wierszy nut może ułatwić nawigację w edytorze MIDI i pracę z istniejącymi nutami. Może jednak utrudniać dodawanie i przenoszenie nut do wierszy, które są aktualnie puste. Opcja Ukryj nieużywane i nienazwane wiersze nut może stanowić pewne rozwiązanie tego problemu. Poświęcając nieco czasu przed wybraniem tego polecenia na nazwanie pustych wierszy, które mogą okazać się potrzebne, zapewnisz widoczność tych wierszy. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 257
260 Tryb Lista zdarzeń W trybie Lista zdarzeń dane MIDI są wyświetlane jako lista zdarzeń w tabeli. W trybie tym można za pomocą menu kontekstowego wstawiać, kopiować, wycinać, wklejać, usuwać i wyciszać zdarzenia. Można też kliknąć dwukrotnie żądane zdarzenie, aby zmodyfikować jego właściwości (patrz przykład obok). Dane wyświetlane w oknie dialogowym Właściwości zdarzenia zależą oczywiście w dużej mierze od typu zdarzenia. Paski narzędzi wyświetlane w widoku Lista zdarzeń są prostsze niż w pozostałych dwóch widokach. Przycisk Filtr (w lewym górnym rogu) i lista rozwijana Kanał (w prawym górnym rogu), identycznie jak w pozostałych dwóch widokach, umożliwiają przefiltrowanie wyświetlania żądanych zdarzeń. Nazwy przycisków Dodaj zdarzenie i Usuń oddają ich funkcje. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 258
261 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Style nut W edytorze MIDI domyślnie stosowany jest styl nut Prostokąty. W tym stylu wyświetlane były wszystkie dotychczasowe przykłady w widokach Wstęga pianoli i Nazwane nuty. Dostępne są jednak dwie dodatkowe opcje, szczególnie przydatne w przypadku brzmień perkusji. Są to opcje Trójkąty i Romby. Aby wybrać styl nuty, kliknij polecenie Widok > Nuty na wstędze pianoli i wybierz opcję Prostokąty, Trójkąty lub Romby. Obok widzisz przykład użycia trójkątów zamiast domyślnych prostokątów Kwantyzowanie danych MIDI Pojęcie kwantyzacji odnosi się do procesu precyzyjnego wyrównywania zestawu nut według żądanego ustawienia. Skutkuje to ustawieniem nut na całych nutach i dokładnych ułamkach nut. W razie kwantyzacji grupy nut MIDI program przenosi każdą z nut w najbliższe położenie na siatce czasu. Celem kwantyzacji jest wyrównanie nut w czasie. Często stosuje się ją do nut MIDI utworzonych przez keyboard lub automat perkusyjny. Kwantyzację można przeprowadzić, wybierając w edytorze MIDI polecenie Edytuj > Kwantyzuj zdarzenia. Wyświetlone zostanie wówczas okno dialogowe, które widzisz obok. W polu Ustawienia można wybrać opcję Użyj siatki albo Ręcznie. Wkrótce zajmiemy się opcją Użyj siatki. Po prawej stronie widać interfejs okna dialogowego wyświetlany w razie wybranie opcji Ręcznie. Parametry kwantyzacji przedstawiono poniżej. Zwróć uwagę na opcję Pomiń (w prawym górnym rogu). Gdy jest wyłączona, umożliwia sprawdzenie wyników różnych ustawień parametrów kwantyzacji podczas ich zmieniania. Jeśli tego nie chcesz, włącz ją. Przełączając tę opcję możesz porównać jak brzmi twoja muzyka przed i po kwantyzacji. Wszystkie nuty, Zaznaczone nuty, Wszystkie zdarzenia lub Zaznaczone zdarzenia. Pierwsza lista rozwijana Kwantyzacja umożliwia kwantyzowanie zaznaczonych nut lub zdarzeń (a nie tylko nut) albo całych sekwencji (wszystkich nut lub wszystkich zdarzeń). Może to być przydatne, gdy trzeba skwantyzować jedynie jakiś nierówny fragment albo instrument, na przykład hi-hat w sekcji perkusji. Druga lista Kwantyzacja działa w Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 259
262 połączeniu z wyborem dokonanym na pierwszej liście. Możesz wybrać następujące opcje kwantyzacji nut i/lub zdarzeń: Położenie, Położenie i koniec nuty, Położenie i długość nuty, Tylko koniec nuty lub Tylko długość nuty. Ustawienie Siła określa siłę kwantyzacji. Im mniejsza siła, tym słabszy magnetyczny wpływ siatki na nuty MIDI. Wprowadza to subtelne niedoskonałości kwantyzacji, które mogą zmniejszyć kliniczną czystość jej wyniku. Wartości w polach Siatka i (o ile włączone) Długość określają jednostki kwantyzacji (wyrażone w ułamkach nuty). Można je wybrać z list rozwijanych lub wprowadzić ręcznie w odpowiednich polach. Działają one w połączeniu z opcjami Zezwalaj nutom na (patrz niżej). Przeniesienie w lewo i Przeniesienie w prawo. Jeśli włączona jest opcja kwantyzacji położenia, opcje te zapewniają, że nuty są oddzielnie kwantyzowane do początku lub końca określonego ułamka nuty, w zależności od tego, które z nich jest bliżej. Przenoszenie w lewo kwantyzuje nuty tylko do początku, a przenoszenie w prawo tylko do końca. Skrócenie i Wydłużenie. Są stosowane, jeśli włączona jest opcja kwantyzacji długości. Program REAPER wydłuży lub skróci nuty, przenosząc położenie końca poszczególnych nut. Można włączyć te opcje razem lub oddzielnie. Tłumiki Nie kwantyzuj zdarzeń, które są umożliwiają określenie zakresu kwantyzacji w procentach. Jeśli na przykład ustawisz górny suwak na 0%, a dolny na 100%, kwantyzowane będą wszystkie nuty, bez względu na to, jak daleko są od siatki. Ustaw 30% i 100%, a kwantyzowane będą jedynie nuty odchylone co najmniej 30% od siatki. Ustaw 30% i 70%, a skwantyzujesz nuty znajdujące się bliżej siatki niż 30% i dalej od siatki niż 70%. Opcje Skoryguj nałożenia można włączyć, aby nie dopuścić do nakładania nut wskutek kwantyzacji. Gdy w polu Ustawienia wybrana jest opcja Użyj siatki, okno dialogowe Kwantyzuj zdarzenia wygląda jak na obrazku obok. Z listy rozwijanej Siatka (u dołu okna edytora MIDI, obok paska transportu) wybierz żądaną wartość długości nuty (na przykład 1/32, 1/16 lub 1/8), a następnie wybierz żądaną pozycję z listy typu odstępów siatki. Dostępne są opcje: proste, triole, z kropką i swing. Jeśli wybierzesz opcję swing. wyświetlony zostanie suwak siły (patrz niżej). Za jego pomocą można ustawić siłę swingu w zakresie od 100% do 100%. Można też wprowadzić wartość bezpośrednio w polu edycji procentowej wartości swingu po prawej stronie suwaka. Należy również ustawić wartość w polu Nuty: jeśli pozostawisz opcję Siatka, przybierze wartość wybraną dla siatki. Możesz też wybrać dowolną inną żądaną wartość z listy rozwijanej. Jeśli dobrze użyć opcji swing, wynik może być zaskakująco przyjemny muzycznie. W zasadzie polega to na określeniu procentowego opóźnienia, które ma być zastosowane do nieakcentowanego uderzenia. Jeśli na przykład zastosujesz swing do ćwierćnut, nie zostaną opóźnione nuty, które występują w miejscu półnut, a pozostałe nuty zostaną opóźnione o ustawioną wielkość. Małe wartości swingu (nawet 5% lub mniej) często zmniejszają sztywność brzmienia partii. Kwantyzacja jest niedestrukcyjna można ją w każdej chwili cofnąć. Różne inne związane z kwantyzacją polecenia w menu Edytuj to: Kwantyzuj przy użyciu ostatnich ustawień Polecenie pomija wyświetlenie okna dialogowego Kwantyzuj zdarzenia, ułatwiając stosowanie identycznych ustawień kwantyzacji do nawet kompletnie różnych zaznaczeń. Kwantyzuj położenie nut wg siatki Powoduje kwantyzację nut według ustawień siatki. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 260
263 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Cofnij kwantyzację Usuwa kwantyzację i przywraca poprzedni stan nut. Zamroź kwantyzację Zamraża kwantyzację wszystkich aktualnie zaznaczonych zdarzeń. Przykład widać na powyższej ilustracji. Na górnym obrazku widać zaznaczone dwie nieskwantyzowane nuty. Na drugim obrazku zostały skwantyzowane poprzez przeniesienie w lewo. Na trzecim obrazku zostały skwantyzowane poprzez przeniesienie w prawo Kwantyzacja danych wejściowych Pojęcie kwantyzacji danych wejściowych odnosi się do procesu, w którym nuty MIDI są automatycznie kwantyzowane podczas wprowadzania. Nuty można wprowadzić na przykład grając na keyboardzie MIDI, a nawet na wirtualnej klawiaturze programu REAPER. Kwantyzacja danych wejściowych jest stosowana do poszczególnych ścieżek. Kliknij prawym przyciskiem myszy miernik VU ścieżki i z menu kontekstowego wybierz polecenie Ustawienia nagrywania ścieżki. Wyświetlone zostanie wówczas okno dialogowe, które widzisz obok. Wybierz opcję Kwantyzuj nagranie MIDI na ścieżce. Dostępne opcje: Długość nuty stosowana do kwantyzacji (np. 1/8). Preferowane kwantyzowane położenie. Opcje to Najbliższa wartość, Poprzednia wartość i Następna wartość. Opcja kwantyzacji zdarzeń Note Off. Siła kwantyzacji. Niższe ustawienie umożliwia subtelniejsze odchylenia, czyli bardziej ludzki efekt, zezwalając na niewielkie zmiany ścisłości stosowania kwantyzacji. Ustawienie odchylenia. Możliwe w zakresie od 0% do 100%. Za pomocą tego ustawienia można dodać delikatne opóźnienie do nut, które nie przypadają na nieakcentowane uderzenia. Aby zrozumieć wpływ tych ustawień na brzmienie nut, najlepiej poćwiczyć. Kwantyzacja w zakresie procentowym. Funkcje podobne do suwaków Niemal skwantyzowane i Dalekie od kwantyzacji w oknie dialogowym Kwantyzuj zdarzenia (patrz poprzednia sekcja) Humanizacja nut Opcja Humanizuj nuty w menu Edytuj umożliwia wprowadzenie subtelnych odchyleń ktoś mógłby rzec, niedoskonałości! do elementu MIDI, który jest zbyt dokładny, zbyt perfekcyjny. Na przykład żaden pianista nigdy nie wykona na fortepianie utworu, naciskając każdy klawisz z perfekcyjną dokładnością. Dlatego właśnie elementy MIDI nie powinny być zbyt perfekcyjne. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 261
264 Okno dialogowe Humanizuj nuty (obok) umożliwia wprowadzenie losowych odchyleń w czasie i Velocity zdarzeń MIDI, aby brzmiały bardziej ludzko! F3 przycisk paniki Klawisz F3 może być najlepszym przyjacielem, gdy pracujesz w edytorze MIDI (albo odtwarzasz elementy MIDI w głównym widoku aranżacji programu REAPER). Naciskając klawisz F3, ustawisz wszystkie nuty na wszystkich wyjściach MIDI jako wyłączone do chwili, gdy zatrzymasz i wznowisz odtwarzanie. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 262
265 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Używanie edytora MIDI: ćwiczenie W tym przykładzie poznasz kilka prostych przykładów pracy w edytorze MIDI programu REAPER. Celem nie jest wyprodukowanie genialnego kawałka, tylko zapoznanie beana z edytorem MIDI. W instrukcjach przyjmuje się, że używasz komputera z systemem Windows. Użytkownicy systemu OS/X muszą zaadaptować niektóre kroki do swojego środowiska. Przykład 1. Utwórz nowy plik projektu. Dodaj do niego jedną ścieżkę. Uzbrój tę ścieżkę do nagrywania i ustaw jej wejście na keyboard MIDI (jeśli masz) albo wirtualną klawiaturę MIDI. 2. Nagraj sekund bardzo prostej melodii na kanale 1. Może to być dowolna piosenka, którą znasz. Ścieżka i element będą wyglądać mniej więcej tak: 3. Jeśli używasz systemu Windows, wyświetl okno IO (routingu) ścieżki i dodaj wyjście sprzętowe MIDI do syntezatora Microsoft GS Wavetable SW Synth. 4. Odtwórz nagranie. Powinno zostać odtworzone za pomocą brzmienia fortepianu. 5. Kliknij dwukrotnie element, aby otworzyć go w edytorze MIDI. 6. Na liście rozwijanej długości nuty ustaw wartość 1/2. 7. Przewiń kółko myszy w górę lub w dół, aby ustawić żądane powiększenie w poziomie. Przewiń kółko myszy, przytrzymując klawisz Ctrl, aby ustawić żądane powiększenie w pionie. W sam raz będzie coś takiego jak na tym obrazku. 8. Tak dla zabawy, dorysuj kilka nut klikając i przeciągając w oknie edycji. Poeksperymentuj używanie myszy do przenoszenia nut i zmieniania ich długości (przeciągając krawędzie nut w lewo lub w prawo). Usuń wszelkie nuty, które ci się nie spodobają. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 263
266 9. Teraz pomniejsz widok w poziomie, aby zobaczyć cały element. 10. Z listy pasa CC wybierz pozycję Bank/Program Select (jak obok). 11. Przejdź na sam początek utworu i kliknij dwukrotnie na pasie CC. Wybierz bank General MIDI i program Church Organ. Kliknij przycisk OK. 12. Wróć na początek linii czasu i odtwórz utwór. Powinien brzmieć jak kościelne organy. 13. Wprowadź kilka długich monotonnych nut, jak poniżej. Zaznacz je zaciągnięciem (przeciągnięciem prawym przyciskiem myszy) ale tylko te nowe nuty. 14. Kliknij prawym przyciskiem myszy jedną z zaznaczonych nut, wybierz z menu polecenie Kanał nuty, a następnie kanał Kliknij dwukrotnie na pasie CC na początku utworu. Wybierz General MIDI, Choir Aaahs i Kanał 2 (jak po prawej). Kliknij przycisk OK. 16. Odtwórz utwór od początku. Usłyszysz organy i chór. Chór może być za głośny. 17. Przełącz pas CC na wyświetlanie zdarzeń 07 Volume MSB. 18. Kliknij listę filtrowania kanałów (na pasku narzędzi) i wybierz kanał 2. Wyświetlane będą teraz tylko nuty chóru. 19. Kliknij, przytrzymaj i przeciągnij myszą po pasie CC, aby ustawić dość małą głośność kanału, jak poniżej. 20. Usuń filtr kanałów i przywróć wyświetlanie wszystkich kanałów. 21. Z listy rozwijanej Kolor wybierz opcję Kanał. 22. Zamknij edytor MIDI i zapisz plik. 23. Odtwórz utwór. Chór powinien być teraz znacznie cichszy. 24. Dalej baw się sam edytorem MIDI. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 264
267 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Modyfikatory myszy w edytorze MIDI Stronę Modyfikatory myszy w oknie Preferencje można otworzyć w edytorze MIDI za pomocą polecenia Opcje > Modyfikatory myszy w edytorze MIDI. Możesz zmienić kilka obszarów sposobu działania modyfikatorów myszy w edytorze MIDI. Są to obszary: Nuta MIDI, Krawędź nuty MIDI, Pas CC MIDI, Zdarzenie CC MIDI, Podziałka MIDI, Wstęga pianoli MIDI oraz Edytor MIDI. W wielu przypadkach dostępne są również oddzielne konteksty sposobów działania kliknięcia, przeciągnięcia i dwukrotnego kliknięcia. W tych przypadkach możesz zdefiniować żądany sposób działania myszy w poszczególnych kontekstach. W większości z tych kontekstów dostępnych jest kilka różnych typów akcji myszy. Na przykład, podczas pracy z nutami MIDI, w razie (na przykład) przeciągania nuty wymagana jest inna akcja niż w przypadku jej dwukrotnego kliknięcia. Dlatego też na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje można wybrać nie tylko kontekst, ale również typ akcji myszy. Obok widzisz dwa przykłady: akcje domyślne kontekstu Nuta MIDI przeciągnięcie lewym przyciskiem (wyżej) i Wstęga pianoli MIDI przeciągnięcie lewym przyciskiem (niżej). Jak widzisz, domyślnie zdefiniowanych jest już wiele akcji. Na przykład, przeciągając nutę (lub zaznaczone nuty) MIDI domyślnie przeniesiesz tę nutę lub nuty, a jeśli zrobisz to samo, przytrzymując klawisz Ctrl, skopiujesz je. Dalej w dół listy znajdziesz sporo interesujących modyfikatorów domyślnych. Przytrzymując na przykład klawisze Shift i Alt podczas przeciągania nut zaznaczonych zaciągnięciem, rozciągniesz zaznaczone nuty w poziomie, układając je w arpeggio. Zwykłe kliknięcie i przeciągnięcie w pustym miejscu na wstędze pianoli powoduje narysowanie nuty, a dalsze przeciąganie myszy wydłuża nutę. Aby wykonać inne akcje, możesz to zrobić, używając różnych klawiszy. Przytrzymując np. klawisze Ctrl i Alt podczas przeciągania, narysujesz proste linie nut między najwyższym i najniższym położeniem myszy. Zauważ, że wiele możliwych przypisań nie jest używanych. Na przykład nie jest używany w powyższym przykładzie skrót Shift+Kliknięcie+Alt ani żadne kombinacje z klawiszem Win. Można kliknąć te skróty, aby wyświetlić listę możliwych do przypisania akcji. Za pomocą tej samej metody można również zmienić dotychczasowe przypisania. Obok widzisz niektóre akcje dostępne do przypisania do dowolnego modyfikatora w połączeniu z kliknięciem/przeciągnięciem nut MIDI lewym przyciskiem myszy. Jeśli intensywnie używasz edytora MIDI, opłaci ci się sprawdzić opcje dostępne dla różnych kontekstów. Warto również przyjrzeć się bliżej przypisaniom w kontekście Edytor MIDI przeciągnięcie prawym przyciskiem. Znajdziesz tu kilka odmian sposobu działania zaciągnięcia (zaznaczenie nut, dodanie nut, Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 265
268 przełączenie zaznaczenia itd.) oraz poręczna akcja skrótu Ctrl+Alt, a mianowicie zaznaczenie wszystkich nut tkniętych podczas swobodnego przeciągania. Dodatkowe informacje na temat modyfikatorów myszy zawiera rozdział 13. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 266
269 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Akcje w edytorze MIDI Edytor listy akcji umożliwia przypisanie skrótów klawiszowych do każdego polecenia, akcji lub sekwencji akcji. W rozdziale 13 poznasz szczegóły używania edytora listy akcji, ale warto zerknąć na jego podstawowe funkcje już podczas pracy w edytorze MIDI. Lista akcji zostanie wyświetlona, gdy klikniesz polecenie Pokaż listę akcji w menu Akcje. Jak łatwo zauważyć, zawiera ona mnóstwo akcji, które można przypisać, a których próżno szukać w różnych menu programu REAPER. To znaczy, że możesz utworzyć własne skróty klawiszowe dowolnych akcji, a nawet ich sekwencji. Zwróć uwagę (patrz po prawej), że gdy wyświetlasz listę akcji z edytora MIDI, możesz przypisać do klawiszy polecenia i akcje MIDI w taki sposób, że klawisze te będą działać inaczej w edytorze MIDI niż w oknie głównym programu REAPER. Weźmy taki prosty przykład. W edytorze MIDI ważna jest możliwość szybkiego i prostego zaznaczaniu nut. W polu filtru listy akcji wpisz zaznacz, aby wyświetlić tylko akcje zawierające to słowo. Jak się przekonasz, jest ich niemało, a niektóre jak akcja Edytuj: Zaznacz wszystkie mają już przypisane klawisze skrótu. Jest też akcja Dodaj następną nutę do zaznaczonych. Możesz przypisać do niej skrót na przykład klawisz litery N. Przykład 1. Otwórz element MIDI w edytorze MIDI i wybierz polecenie Akcje > Pokaż listę akcji. 2. Kliknij akcję Dodaj następną nutę do zaznaczonych. 3. Kliknij przycisk Dodaj. Wyświetlone zostanie okno Klawiatura lub wejście MIDI. 4. Naciśnij klawisz N. Kliknij przycisk OK. Klawisz zostanie przypisany do tej akcji. 5. Zamknij listę akcji. 6. Kliknij dowolną nutę, aby ją zaznaczyć. Teraz naciśnij kilka razy klawisz N. Za każdym razem do zaznaczenia zostanie dodana jedna następna nuta. Następnie można przenieść zaznaczone nuty albo przypisać im inny kanał, usunąć itd. Prościej już chyba nie można. Czytając rozdział 13 przekonasz się, że edytor listy akcji daje znacznie większe możliwości. Można na przykład: Dodać żądane zadania do menu Akcje. Powiązać dowolną sekwencję akcji w taki sposób, że całą sekwencję można będzie uruchomić jednym naciśnięciem klawisza. Dodać akcje i akcje niestandardowe do paska narzędzi edytora MIDI Miejscowa edycja MIDI Do poważnej edycji elementów MIDI należy używać edytora MIDI. Wiele typowych zadań można jednak wykonać przy użyciu edytora miejscowego. Umożliwia on edycję elementu MIDI bez opuszczania okna głównego. Aby użyć miejscowego edytora MIDI, zaznacz żądany element MIDI, a potem albo użyj domyślnego klawisza skrótu E, albo kliknij prawym przyciskiem myszy i z menu wybierz polecenie Otwórz elementy w edytorze, a Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 267
270 następnie Otwórz element w edytorze miejscowym. Miejscowy edytor jest wyświetlany tylko wtedy, gdy ścieżka ma wystarczającą wysokość. W miejscowym edytorze dostępny jest jedynie widok wstęgi pianoli. Wyświetlane są jedynie zdarzenia pasów CC wybranych przy ostatnim otwarciu elementu w dużym edytorze MIDI. Jeśli element nigdy nie był otwierany w edytorze MIDI, domyślnie wyświetlany jest pas Velocity. Myszą możesz dostosować granicę między obszarem edycji a pasem CC, aby zmienić jego wysokość, podobnie jak w edytorze MIDI. Klikając prawym przyciskiem myszy w obszarze edycji, wyświetlisz menu zawierające polecenia edycji dostępne w miejscowym edytorze. Ich szczegółową listę zawiera rozdział 20, ale pokrótce, w miejscowym edytorze MIDI obsługiwane są następujące typy poleceń i akcji: Akcje edycji nut myszą, takie jak zmiana długości, zmiana Velocity, zaznaczanie zaciągnięciem, przenoszenie, usuwanie i wstawianie. Większość poleceń z menu Edytuj i Widok edytora MIDI, w tym polecenia Kwantyzuj i Humanizuj. Gdy pracujesz w miejscowym edytorze, możesz stosować wszystkie skróty i akcje niestandardowe dostępne w głównym edytorze MIDI. Na przykład klawiszami PageUp i PageDown zwiększysz/zmniejszysz powiększenie w pionie w miejscowym edytorze. W miejscowym edytorze można również wykonać wszelkie akcje niestandardowe dostępne w edytorze MIDI. W prawym górnym rogu miejscowego edytora wyświetlany jest również mały pasek narzędzi. Dostępne są na nim następujące funkcje (od lewej do prawej): Narzędzie Przełącz przenoszenie zdarzeń CC wraz z nutami: służy do tego samego celu, co jego odpowiednik w oknie edytora MIDI. Narzędzie Pokaż/ukryj (lupa): przełącza funkcje Pokaż wszystkie wiersze nut, Ukryj nieużywane wiersze nut i Ukryj nieużywane i nienazwane wiersze nut. Narzędzie Styl elementu: przełącza styl wyświetlania nut jako prostokątów, trójkątów albo rombów. Narzędzie Przewijanie/powiększenie w pionie. Kliknij i przytrzymaj, a następnie przeciągnij w górę lub w dół, aby przewinąć widok w pionie albo w lewo/w prawo, aby zmniejszyć/zwiększyć powiększenie w pionie (patrz przykład obok). Narzędzie X. Zamyka miejscowy edytor i przywraca normalne wyświetlanie. Edytor MIDI i miejscowy edytor służą do edycji zdarzeń MIDI. Pamiętaj również, że wiele zadań edycji elementów, funkcji i akcji znanych ci z rozdziału 6 można zastosować do elementów MIDI jako całości. Na przykład w widoku aranżacji można przeciągać elementy, dzielić je, kopiować, wyciszać, grupować w zestawach zaznaczeń, blokować i tak dalej. Pluginy można dodawać bezpośrednio do łańcucha efektów elementu. Zaznaczając element MIDI w widoku aranżacji i naciskając klawisz F2, wyświetlisz jego okno Właściwości elementu, w którym można zmienić wysokość tonu lub współczynnik tempa odtwarzania, włączyć/wyłączyć zapętlanie itd. Pozostała część tego rozdziału poświęcona jest głównie dostępnym w widoku aranżacji zadaniom dotyczącym elementów MIDI Kopiowanie elementów MIDI w widoku aranżacji Gdy tworzysz kopię elementu MIDI w widoku aranżacji, wynik tej operacji zależy od ustawionych preferencji i sposobu tworzenia kopii. Pierwsza z dwóch możliwości jest taka, że nowy element zostanie utworzony jako nowe wystąpienie oryginalnego elementu i w związku z tym używać będzie tych samych danych źródłowych, co oryginał. W tym Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 268
271 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie przypadku wszelkie zmiany jednego elementu będą stosowane do danych źródłowych, a co za tym idzie, również do drugiego elementu. Może to być przydatne, na przykład gdy masz melodię, linię basu czy partię perkusji, które chcesz powtórzyć kilka razy w projekcie. Nadal pracujesz na linii, a w przyszłości być może będziesz dokonywać zmian i chcesz je automatycznie odzwierciedlać we wszystkich elementach. W drugim możliwym scenariuszu nowy element MIDI staje się oddzielnym elementem, który można edytować bez najmniejszego wpływu na drugi element. Domyślnie, gdy kopiujesz i wklejasz elementy za pomocą poleceń menu lub skrótów klawiszowych (np. Ctrl+Shift+C i Ctrl+V), stosowana jest pierwsza z metod (wspólne źródło danych). Elementy są również dodawane do montażowni projektu (patrz rozdział 11), w której są wyświetlane jako elementy MIDI z puli. Jeśli chcesz zmienić ten domyślny sposób działania, musisz wyłączyć (w obszarze Opcje > Preferencje > Media > MIDI) opcję Umieszczaj dane źródłowe MIDI w puli podczas wklejania lub duplikowania elementów multimedialnych (patrz też rozdział 19). Elementy będą wówczas domyślnie kopiowane jako oddzielne elementy. Zauważ, że podział istniejącego elementu MIDI nigdy nie powoduje utworzenia nowego elementu MIDI z puli. Zauważ również, że elementy MIDI dodawane do projektu z montażowni projektu domyślnie nie są umieszczane w puli. Domyślny sposób działania podczas kopiowania elementu poprzez przeciąganie myszą zależy od ustawień modyfikatora myszy dla kontekstu Element multimedialny przeciągnięcie. Domyślne sposoby działania podczas przeciągania elementów MIDI są następujące: Przeciągnięcie i upuszczenie Przeniesienie elementu z zignorowaniem wybranego zakresu czasu Ctrl+Przeciągnięcie i upuszczenie Skopiowanie elementu z utworzeniem oddzielnego elementu Shift+Ctrl+Alt+Przeciągnięcie i upuszczenie Skopiowanie elementu z umieszczeniem danych źródłowych MIDI w puli Pełną listę modyfikatorów myszy znajdziesz w oknie Preferencje, na stronie Sposób działania podczas edycji > Modyfikatory myszy. Z list kontekstów wybierz opcje Element multimedialny przeciągnięcie lewym przyciskiem. Możesz zmienić wszystkie żądane przypisania. Opis metody przedstawia rozdział 13. Możesz usunąć stan umieszczenia w puli każdego elementu MIDI i przekonwertować element na oddzielny. W tym celu albo wyświetl okno właściwości źródła elementu (Ctrl+F2 lub za pomocą menu kontekstowego elementu) i kliknij opcję Usuń ten element z puli, albo kliknij ikonę stanu umieszczenia elementu w puli (patrz z prawej). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 269
272 12.30 Złączanie elementów MIDI Czasem konieczne może się okazać złączenie kilku elementów MIDI. Można to zrobić na przykład w celu utworzenia jednego zapętlanego elementu albo w celu edycji kilku elementów jako jednego elementu, albo w celu wyeksportowania danych MIDI jako jednego pliku MIDI. Przypuśćmy, że masz kilka elementów MIDI i chcesz je wyeksportować jako jeden plik. Poniższa ścieżka może stanowić ilustrację tej sytuacji. Możesz zaznaczyć wszystkie elementy (na przykład przeciągając po nich prawym przyciskiem myszy) i skleić je: kliknij prawym przyciskiem myszy jeden z zaznaczonych elementów i z menu kontekstowego wybierz polecenie Sklej elementy. Następnie możesz kliknąć dwukrotnie sklejony element, aby otworzyć edytor MIDI, z którego można wyeksportować element jako jeden plik MIDI (Plik > Eksportuj do nowego pliku MIDI) Eksportowanie MIDI projektu W widoku aranżacji można za pomocą polecenia Plik > Wyeksportuj MIDI projektu wyeksportować albo całe MIDI projektu, albo zaznaczone w projekcie elementy lub ścieżki do jednego pliku MIDI. Przykład takiego pliku projektu widzisz tutaj. Projekt zawiera sześć ścieżek ze zdarzeniami MIDI (każda ścieżka na innym kanale), a ścieżki znajdują się w folderze, w którego łańcuchu efektów jest instrument wirtualny. Większość opcji z tego okna dialogowego wymaga wyjaśnienia. Możesz wybrać opcję eksportu Cały projekt albo Tylko wybrany czas. Możesz zawrzeć w pliku Wszystkie elementy multimedialne projektu, Tylko zaznaczone ścieżki lub Tylko zaznaczone elementy. W tym przykładzie wybrano opcję Tylko zaznaczone elementy. Wyeksportowane zostaną dane MIDI znajdujące się na wszystkich zaznaczonych ścieżkach MIDI, ale nie jakakolwiek inna zawartość lub ustawienia folderu albo instrumentu VSTi. Możesz scalić różne ścieżki MIDI za pomocą opcji Scal w pojedynczą ścieżkę MIDI albo wyeksportować je jako Wielościeżkowy plik MIDI, zachowując oddzielność różnych ścieżek w pliku wyjściowym. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 270
273 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Masz tu również opcję Wbuduj mapę temp Szyny MIDI, routing MIDI i ReWire Funkcje routingu MIDI dostępne w programie REAPER można rozszerzyć, stosując szyny MIDI. Domyślnie ścieżki MIDI mogą zawierać maksymalnie 16 szyn MIDI, a każda z szyn 16 kanałów MIDI. Podczas wysyłania danych MIDI z jednej ścieżki do drugiej można określić nie tylko kanał, lecz kombinację szyna/kanał, i to zarówno ścieżki źródłowej, jak i docelowej. Opcje te są dostępne na listach rozwijanych w oknach wysyłek/odbiorów MIDI (patrz obok). Dane MIDI wysyłane z jednej ścieżki do drugiej w ten sposób można kierować bezpośrednio do dowolnego instrumentu VST lub AU w łańcuchu efektów ścieżki. W tym celu kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk 2 wy pluginu i wybierz żądaną szynę MIDI z menu Wejście MIDI (jak na obrazku). Za pomocą tego samego menu kontekstowego można również przypisać wyjście MIDI do dowolnej szyny i/lub przypisać wyjście audio instrumentu do dowolnych kanałów ścieżki. Użytkowników funkcji ReWire być może zainteresuje to, że dane MIDI kierowane w ten sposób można również mapować na ReWire, stosując dowolną żądaną kombinację szyn/kanałów. Więcej informacji na temat funkcji ReWire w programie REAPER zawiera rozdział Niektóre pluginy MIDI Program REAPER zawiera dobry wybór pluginów, które można umieszczać w łańcuchu efektów ścieżki MIDI albo bezpośrednio w elemencie MIDI. Wiele z nich (z serii IX) napisał Philip Consadine. Teraz jest właściwy moment, by im się przyjrzeć. Podstawowe informacje o wstawianiu i używaniu efektów ścieżki zawiera sekcja Podstawy efektów ścieżki. W razie potrzeby najpierw przeczytaj tę sekcję. Jeśli wyświetlisz okno Dodaj efekt i wpiszesz midi w polu listy filtru (jak na obrazku), wyświetlona zostanie lista aktualnie dostępnych efektów MIDI. Poniżej przedstawiono niektóre efekty JS MIDI zawarte w programie REAPER. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 271
274 Nazwa efektu Komentarze MIDI_CCRider Generator CC sterowany przez generator wolnych przebiegów (LFO). MIDI_DuplicateFilter Blokuje duplikaty nut. MIDI_KeyMap Narzędzie mapowania klawiszy MIDI. MIDI_KeySnap Dobry trick dla złych pianistów. MIDI_Router Kieruje zdarzenia z kanału do kanału. MIDI_Tool i MIDI Tool II Robią interesujące rzeczy ze zdarzeniami nut MIDI. midi_transpose Transponuje nutę albo zakres nut. MIDI_Variant Oparty na wzorcach, bardzo muzykalny potwór randomizujący. MIDI_Velocifier II Oparty na wzorcach modyfikator Velocity. midi_velocitycontrol Służy do zmieniania i sterowania Velocity na ścieżce MIDI. MIDI_Wobulator Sterowany LFO automatyczny wobulator wysokości tonu. sequencer_baby Wspaniały sekwencer wzorców. Synthesis/midi_drumseq Użyj tego sekwencera perkusyjnego z ulubionym zestawem brzmień. Możliwości tych pluginów można dodatkowo zwiększyć za pomocą obwiedni automatyzacji, które można zastosować do każdego z ich parametrów. Sposoby tworzenia, zarządzania i stosowania obwiedni automatyzacji poznasz w rozdziale 16. Dodatkowe informacje na temat używania tych i innych pluginów MIDI znajdziesz w witrynie internetowej firmy Cockos, na stronie Wysokość tonu sterowana MIDI za pomocą pluginu ReaVoice Plugin ReaVoice (zawarty w programie REAPER) może być używany w połączeniu z nagraną ścieżką wokalu w celu tworzenia harmonii poprzez zmiany wysokości tonu. Tak jak rozlicznych innych pluginów, również pluginu ReaVoice można używać na wiele sposobów. W tej sekcji przedstawimy tylko jeden przykład. Gdy skończysz z tym przykładem, będziesz w stanie samodzielnie eksperymentować z możliwościami pluginu. Procedura używania pluginu ReaVoice jest następująca: Nagraj ścieżkę wokalu. Wstaw nową ścieżkę pod ścieżką wokalu. Utwórz wysyłkę ze ścieżki wokalu do nowej ścieżki. Na początek ustaw wysyłkę Przed efektami. Wstaw plugin ReaVoice do łańcucha efektów nowej ścieżki. Uzbrój tę ścieżkę do nagrywania. Wybierz keyboard MIDI jako urządzenie wejściowe i włącz monitorowanie wejścia. Wycisz wszystkie ścieżki oprócz tych dwóch. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 272
275 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Odtwórz utwór. W trakcie graj na keyboardzie, eksperymentując aż znajdziesz właściwy zakres nut. Przećwicz co chcesz zagrać, naciśnij klawisz W, aby wrócić na początek, a następnie klawisze Ctrl+R, aby włączyć nagrywanie. Zatrzymaj nagranie, gdy skończysz. Jeśli nie masz keyboardu MIDI, możesz użyć wirtualnej klawiatury programu REAPER albo wprowadzić nuty w edytorze MIDI. W razie potrzeby możesz nagrać więcej niż jeden dubel, zaznaczając opcję Odtwarzaj wszystkie duble dla elementów na ścieżce MIDI. Gdy zakończysz nagrywanie, możesz dopracować materiał w edytorze MIDI. Przykład W tym przykładzie nauczysz się bawiąc, jak działa plugin ReaVoice Otwórz plik All Through The Night.rpp i zapisz go jako All Through The Night REAVOICE.rpp. Wycisz wszystkie ścieżki oprócz ścieżki Vox. Przenieś ścieżkę Vox na samą górę, zaznacz ją i naciśnij klawisze Ctrl+T, aby wstawić nową ścieżkę. Ścieżka Vox ma teraz numer 1, a nowa ścieżka ma numer 2. Nadaj nowej ścieżce nazwę Vox MIDI. Wyświetl okno IO ścieżki Vox MIDI i dodaj na kanale Audio 1/2 nowy odbiór od ścieżki Vox przed efektami. Wstaw plugin ReaVoice do łańcucha efektów tej ścieżki. Ustaw wszystko jak na obrazku powyżej. W szczególności zwróć uwagę na liczbę głosów w wierszu Max voices i długie ustawienie wybrzmienia w wierszu Sustain. Na ścieżce Vox MIDI wstaw pusty element MIDI od około 13 sekundy do około 50 sekundy projektu. Powinno to odpowiadać pierwszemu fragmentowi partii wokalu na ścieżce Vox. Kliknij dwukrotnie element, aby otworzyć go w edytorze MIDI. Utwórz wzorzec nut podobny do poniższego. Nie musisz dokładnie odtwarzać tego wzorca, lepiej eksperymentuj. 10. Włącz dwie ścieżki wokalne solo i odtwórz utwór. Możesz oczywiście edytować dowolne nuty, na przykład przenosić je, wydłużać lub skracać albo zmieniać ich wysokość tonu. Wypróbuj możliwości, już choćby dla zabawy. 11. W oknie edytora MIDI naciśnij klawisze Ctrl+A, aby zaznaczyć wszystkie zdarzenia. 12. Naciśnij klawisze Ctrl+F2, aby wyświetlić okno dialogowe Właściwości nuty. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 273
276 13. W polu Nuta wpisz +2 (jak na obrazku) i kliknij przycisk OK. Wszystkie zaznaczone nuty zostaną transponowane o dwa półtony w górę. 14. Poeksperymentuj z innymi ustawieniami. 15. Po zakończeniu zapisz plik. 16. Następnie pobaw się ustawieniami pluginu ReaVoice Ustawienia preferencji MIDI Aby określić swoje preferencje dotyczące MIDI, wybierz polecenie Opcje > Preferencje (albo naciśnij klawisze Ctrl+P) i przejdź na stronę Media > MIDI. Preferencjom poświęcony jest rozdział 19, ale póki co warto zapamiętać, że: Można określić, czy nowe elementy MIDI są tworzone jako elementy multimedialne programu REAPER (ustawienie domyślne), czy też jako pliki.mid. Można określić sposób interpretacji edycji zaimportowanych plików.mid to jest, czy edycje mają być stosowane jedynie do elementu w pliku projektu programu REAPER, czy również do oryginalnego pliku na dysku. Można ustawić domyślny sposób importowania wielokanałowych plików MIDI jako elementów wielokanałowych na jednej ścieżce, elementów jednokanałowych na wielu ścieżkach albo odpowiednio do odpowiedzi użytkownika na wyświetlane każdorazowo pytanie. Dostępna jest również strona preferencji Sposób działania podczas edycji > Edytor MIDI (patrz rozdział 19). Na stronie tej można w szczególności określić domyślny sposób działania programu REAPER w razie otwierania wielu elementów w tym samym oknie edytora MIDI. Ponadto strona Sposób działania podczas edycji > Modyfikatory myszy zawiera kilka kontekstów, w których można przypisać polecenia i akcje wykonywane w razie naciśnięcia różnych klawiszy modyfikatorów (Shift, Ctrl, Alt, itd.) w połączeniu z myszą. Dostosowania modyfikatorów myszy zostaną omówione w rozdziale 13 Ponadto w następnej sekcji znajdziesz krótkie ogólne omówienie tematu i kilka przykładów zastosowań. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 274
277 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi 13.1 Wprowadzenie Dostosowywanie to klucz do prawdziwej potęgi programu REAPER i jego okiełznania. Im więcej używasz programu, tym większe odnosisz korzyści z dostosowania wielu jego funkcji. Nawet okazjonalni użytkownicy przekonają się jednak szybko, że warto ustawić na swoją modłę choć niektóre modyfikatory myszy i skróty klawiszowe programu REAPER. Tego dotyczy niniejszy rozdział. Znasz już z pewnością wiele opcji programu REAPER i ustawień preferencji, a niektóre z nich być może masz już dopasowane do własnego stylu pracy W tym rozdziale uchylimy rąbka możliwości dostosowań i przedstawimy co następuje: Akcje. W programie REAPER dostępnych jest mnóstwo skrótów klawiszowych. Ponadto znajdziesz w nim bibliotekę setek akcji, których nie zawiera żadne menu programu, a akcje te mogą ułatwić ci wykonanie wielu zadań. Nie koniec na tym: możesz utworzyć niestandardowe polecenia złożone z całych sekwencji akcji i uruchamiać je jednym naciśnięciem klawiszy. Modyfikatory myszy. W programie REAPER myszą można wykonać mnóstwo operacji, z których część już znasz (na przykład przenoszenie i kopiowanie elementów multimedialnych, zaznaczanie wybranego zakresu czasu albo pętli itd.), a o wielu z nich takich jak edycja obwiedni automatyzacji nie masz jeszcze pojęcia. Niektórych będziesz używać często, innych rzadko, a niektórych bardzo rzadko lub wcale. Każdą z nich możesz dostosować. Menu. Większość menu programu REAPER można edytować w celu dostosowania do własnych wymagań. Możesz przenieść najważniejsze dla ciebie polecenia na początek menu. Możesz ukryć polecenia, których nigdy nie używasz. Możesz nawet dodać własne akcje i polecenia niestandardowe do tych menu! Paski narzędzi. Pasek narzędzi programu REAPER, zawierający ledwie czternaście narzędzi, mógł cię nie zachwycić. Czy wiesz jednak, że możesz do niego dodać własne narzędzia, a nawet utworzyć własne, dodatkowe paski narzędzi? Tym tematom poświęcony jest rozdział, który właśnie czytasz. Czytaj go tak długo, aż dotrze do ciebie cała jego treść. Opłaci ci się jak jeszcze nic w życiu Podstawy akcji programu REAPER Zanim przejdziemy do edytora listy akcji programu REAPER, aby odkryć świat skrótów klawiszowych, akcji niestandardowych, przypisań urządzeń sterujących i tak dalej, warto zrobić sobie zapas dostępnych, a przydatnych zasobów. Wybierz polecenie Listy HTML (automatycznie generowane) z menu Pomoc. Polecenie to otwiera podmenu trzech opcji. Opcja Klawisze modyfikatorów myszy i skróty akcji otwiera w domyślnej przeglądarce internetowej listę wszystkich aktualnych skrótów klawiszowych i modyfikatorów myszy programu REAPER. Na liście można wyszukiwać i można ją też wydrukować. Opcja Akcje otwiera w domyślnej przeglądarce internetowej listę wszystkich dostępnych akcji programu REAPER (a jest ich dużo). Każdej z tych akcji można przypisać skrót klawiszowy. Można też połączyć akcję z innymi akcjami, aby utworzyć własne akcje niestandardowe. Na liście można wyszukiwać i można ją też wydrukować. Dokumentacja ReaScript. Dalej w tym rozdziale oraz w rozdziale 22 wyjaśnimy, co to jest i do czego służy ReaScript. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 275
278 Zanim ruszysz cokolwiek drukować, przypomnij sobie, że te same informacje są zawarte również w edytorze listy akcji, a w edytorze tym można wyszukiwać. Edytor otworzysz poleceniem Pokaż listę akcji w menu Akcje albo naciśnięciem klawisza? Zajrzyjmy zatem do środka Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 276
279 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi 13.3 Środowisko edytora listy akcji Zanim zaczniesz używać edytora listy akcji programu REAPER (przedstawionego poniżej), poświęć nieco czasu na poznanie jego interfejsu, budowy i możliwości nawigacji. Element Komentarze Filtr Listę wyświetlanych akcji można filtrować przy użyciu dowolnych ciągów tekstowych. Na tym zrzucie ekranu lista została odfiltrowana w celu wyświetlenia jedynie akcji związanych z wysokością ścieżki: Zwróć uwagę, że jeśli dostępny jest skrót klawiszowy, to widnieje po lewej stronie akcji. Na przykład klawisz! służy do przełączania akcji Widok: Rozwiń zaznaczone ścieżki na wysokość, zminimalizuj pozostałe. Podobnie, skrót Ctrl+Shift+Kółko myszy umożliwia dostosowanie wysokości zaznaczonych ścieżek. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 277
280 Element Komentarze Filtr (ciąg dalszy) W drugim przykładzie filtr posłużył do wyświetlenia wszystkich akcji dotyczących nowych ścieżek. Tylko jedna z nich ma aktualnie przypisany skrót, a mianowicie Ścieżka: Wstaw nową ścieżkę. Akcji przypisany jest domyślnie skrót klawiszowy Ctrl+T. Wyczyść Przycisk Wyczyść czyści aktualny filtr i przywraca wyświetlanie wszystkich akcji na liście. Znajdź skrót Przycisk Znajdź skrót służy do sprawdzania, czy żądany skrót klawiszowy jest już przypisany do którejkolwiek akcji. Gdy klikniesz ten przycisk, wyświetlony zostanie monit o wpisanie skrótu klawiszowego lub poruszenie kontrolerem MIDI. Kontrolerami MIDI zajmiemy się dalej w tym rozdziale. Jeśli wpisane skrót klawiszowy jest już używany, wyświetlone zostanie jego przypisanie (jak na obrazku). W tym przykładzie wyszukiwane było przypisanie klawisza s. W przypadku tego rodzaju wyszukiwania wielkie litery należy wpisywać tylko w przypadku, gdy chodzi o wyszukanie kombinacji Shift+żądana litera. Wyszukując skrót Shift+S, wyświetlisz akcję Element: Podziel elementy w wybranym zakresie czasu. W drugim przykładzie wyszukujemy skrót Ctrl+A: Jeśli wyszukiwany skrót nie jest jeszcze przypisany, wyświetlony zostanie komunikat Nie znaleziono skrótu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 278
281 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Element Komentarze Nagłówki kolumn/sortowan ie klawiszy W kolumnie Stan akcji przełączających widnieje ich stan: wł. albo wył. Domyślnie akcje są wyświetlane na liście w kolejności alfabetycznej ich nazw. Możesz kliknąć nagłówek kolumny Skrót, aby posortować akcje według przypisanych im skrótów klawiszowych. Znaki specjalne i cyfry znajdą się na początku listy (patrz niżej). Nagłówki kolumn/sortowan ie klawiszy (ciąg dalszy) Jest to szczególnie przydatne, gdy chcesz się zapoznać z aktualnie przypisanymi skrótami klawiszowymi programu REAPER. Kliknij znowu nagłówek kolumny, aby odwrócić kolejność sortowania. Klikając nagłówek kolumny Opis przywrócisz sortowanie w kolejności alfabetycznej. Sekcje Lista akcji jest podzielona na kilka sekcji, których listę widzisz tutaj. Sekcja Główne jest używana najczęściej (na przykład podczas pracy w widoku aranżacji). Inne sekcje to na przykład sekcje akcji i skrótów Eksploratora mediów i edytora MIDI. Jeśli otworzysz listę akcji w jednym z tych środowisk, automatycznie wybrana zostanie odpowiednia sekcja listy akcji. Można też wybrać dowolną żądaną sekcję z listy rozwijanej, aby wyświetlić listę akcji żądanej sekcji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 279
282 Element Komentarze Uruchom Każdą akcję można wykonać z listy akcji, bez względu na to, czy akcja ma przypisany skrót. Wystarczy zaznaczyć akcję, a następnie kliknąć przycisk Uruchom. Jeśli w menu Akcje włączona jest opcja Pokaż ostatnie akcje (patrz wyżej), wszystkie akcje wykonane w ten sposób podczas bieżącej sesji będą dodawane do menu Akcje i można je będzie wykonywać za jego pomocą do końca sesji. Po zamknięciu programu REAPER akcje te zostaną usunięte z menu. Uruchom/zamknij Ten przycisk działa jak przycisk Uruchom, ale po uruchomieniu wybranej akcji zamyka okno Akcje. Zamknij Zamyka okno Akcje. Pamiętaj ostatni filtr akcji Jeśli ta opcja zostanie włączona w menu kontekstowym wyświetlanym kliknięciem prawym przyciskiem myszy w oknie Akcje, program REAPER będzie zapamiętywać ostatni filtr i stosować go po następnym otwarciu okna Akcje, nawet w przyszłych sesjach. Ogólne Okno Akcje ma te same podstawowe cechy, co inne okna programu REAPER. Możesz na przykład przypiąć je na wierzchu przyciskiem pinezki (w prawym górnym rogu okna) albo zadokować w doku (poleceniem menu kontekstowego wyświetlanego po kliknięciu prawego przycisku myszy). Zauważysz też kilka innych funkcji w tym oknie, włącznie z paroma dodatkowymi przyciskami, z których część jest w tej chwili nieaktywna. Zajmiemy się nimi we właściwym czasie Tworzenie nowego skrótu klawiszowego W następnym przykładzie utworzymy nowy skrót. Za przykład weźmiemy sobie dok. Przefiltruj listę akcji według słowa dok. Akcja Widok: Dołącz/odłącz dok do/od okna głównego nie ma jeszcze żadnego przypisanego skrótu. Jeśli użyjesz przycisku Znajdź skrót w celu wyszukania małej litery d, okaże się, że litera ta nie jest przypisana do żadnej akcji. Program REAPER nie pozwala na przypadkowe zastąpienie już używanego przypisania skrótu klawiszowego. Jeśli spróbujesz użyć skrótu, który jest już gdzieś przypisany, zobaczysz komunikat taki, jak na obrazku z prawej. Jeśli chcesz wyświetlić ten komunikat, spróbuj przypisać małą literę u. Komunikat daje ci możliwość zmiany przypisania (przycisk OK) tego klawisza lub pozostawienia go (przycisk Anuluj). Przykład Za pomocą polecenia Pokaż listę akcji w menu Akcje otwórz okno Akcje. Sprawdź, czy możesz użyć skrótu d jak dok. Kliknij przycisk Znajdź skrót. Wpisz małą literę d. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 280
283 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Wyświetlony zostanie komunikat Nie znaleziono skrótu. Znaczy to, że skrót jest dostępny. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno komunikatu. 3. W polu Filtr wpisz dok, a następnie zaznacz na liście akcję Widok: Dołącz/odłącz dok do/od okna głównego. 4. Kliknij przycisk Dodaj, aby otworzyć okno Klawiatura lub wejście MIDI. Gdy zostanie wyświetlone, usuń zaznaczenie opcji Automatycznie zamknij okno po naciśnięciu klawisza/nadejściu danych MIDI. Zmniejszy to ryzyko pomyłkowego przypisania błędnego klawisza. 5. Naciśnij klawisz D w polu Klawiatura lub wejście MIDI wyświetlona zostanie litera D (patrz wyżej). 6. Kliknij przycisk OK. Skrót klawiszowy został przypisany. 7. Zamknij okno Akcje. 8. Możesz teraz nacisnąć klawisz (małej litery) D, aby podłączyć/odłączyć dok do/od okna głównego Usuwanie istniejącego skrótu Usunięcie istniejącego skrótu jest proste. Załóżmy, że chcesz usunąć dopiero co przypisany skrót klawiszowy akcji Widok: Dołącz/odłącz dok do/od okna głównego. W tym celu: 1. Na liście akcji znajdź i zaznacz akcję, której skrót chcesz usunąć. Aktualne skróty zostaną wyświetlone pod listą. (Patrz z prawej). 2. Kliknij skrót widniejący w okienku (w tym przykładzie jest to litera D). 3. KIiknij przycisk Usuń. Skrót zostanie usunięty Zmienianie istniejącego przypisania klawiszy Procedura zmiany przypisania klawiszy to połączenie technik tworzenia nowego skrótu i usuwania istniejącego skrótu. W tym przykładzie przypiszemy klawisze strzałki w górę i strzałki w dół do akcji Ścieżka: Przejdź do poprzedniej ścieżki oraz Ścieżka: Przejdź do następnej ścieżki, zamiast domyślnych skrótów Ctrl+Alt+Strzałka w górę i Ctrl+Alt+Strzałka w dół. 1. Znajdź i zaznacz akcję Ścieżka: Przejdź do poprzedniej ścieżki. 2. Na wyświetlonej liście skrótów zaznacz skrót Ctrl+Alt+Up (patrz z prawej). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 281
284 3. Kliknij przycisk Usuń, aby usunąć ten skrót. 4. Kliknij przycisk Dodaj, aby wyświetlić okno Klawiatura lub wejście MIDI. 5. Naciśnij klawisz strzałki w górę (patrz z prawej), a następnie kliknij przycisk OK. 6. W monicie z pytaniem, czy chcesz zastąpić bieżące przypisanie akcji Widok: Powiększ w poziomie, kliknij przycisk OK. Nadal możliwe będzie powiększanie w poziomie klawiszem znaku plus. 7. W ten sam sposób jak w krokach 1 6 zmień skrót klawiszowy akcji Ścieżka: Przejdź do następnej ścieżki, ze skrótu Ctrl+Alt+Strzałka w dół na samą strzałkę w dół. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 282
285 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi 13.7 Przykłady możliwych prostych przypisań Wielu użytkowników zaawansowanych twierdzi, że skróty klawiszowe to najszybsza, najlepsza i zapewniająca największą sprawność metoda pracy w programie REAPER. Dotyczy to zwłaszcza często powtarzanych operacji, od których może zdrętwieć dłoń dzierżąca mysz. Skróty klawiszowe to niezwykle ważna funkcja programu REAPER. W miarę lektury tego podręcznika i poznawania możliwości programu REAPER przekonasz się, że skróty klawiszowe można przypisać do wszelkiego rodzaju akcji, włącznie z akcjami, których nie ma w żadnym menu. Oto wybrane przykłady zadań z sekcji Główne, którym warto przypisać skróty klawiszowe, wraz z sugerowanymi kombinacjami klawiszy. Zadanie Możliwy skrót klawiszowy Ścieżka: Przełącz pomijanie efektu dla aktualnie zaznaczonych ścieżek B Ścieżka: Przełącz pomijanie efektu dla wszystkich ścieżek Ctrl+B Ścieżka: Wyświetl łańcuch efektów bieżącej ścieżki Ctrl+F Ścieżka: Wyświetl We/Wy bieżącej ścieżki I Ścieżka: Wyświetl obwiednie bieżącej ścieżki K 13.8 Skróty klawiszowe do celów nagrywania W różnych obszarach programu REAPER dostępnych jest mnóstwo skrótów klawiszowych. W tej sekcji dowiesz się jak utworzyć własne skróty klawiszowe, aby ułatwić sobie pracę podczas sesji nagraniowych. Oto prosty przykład, w którym utworzysz dwa skróty klawiszowe specjalnie do użytku podczas nagrywania. Gdy nabędziesz doświadczenia, znajdziesz więcej przykładów wartych zbadania. Z pewnością zauważysz, że gdy zatrzymasz nagrywanie, program domyślnie REAPER wyświetli monit o potwierdzenie czy chcesz zapisać, czy też usunąć nowe elementy multimedialne. Sekcja Główne (alt. nagrywanie) na liście akcji daje możliwość pominięcia tego monitu poprzez przypisanie skrótów klawiszowych do najczęściej używanych opcji Zapisz wszystko oraz Usuń wszystko. Tak jak w poprzednich przypadkach, to tylko przykład. Ćwiczenie warto jednak dokończyć, nawet jeśli te przypisania skrótów klawiszowych są ci najzupełniej zbędne. 1. W edytorze listy akcji wybierz sekcję Główne (alt. nagrywanie) jak po prawej. 2. W polu filtru wpisz zatrzymaj zapisz. Wyświetlona zostanie akcja Transport: Zatrzymaj (zapisz wszystkie nagrane media) 3. Zaznacz to zadanie. 4. Kliknij przycisk Dodaj i wpisz małą literę s, a następnie kliknij przycisk OK. 5. Wyczyść pole filtru, a następnie wpisz w nim: zatrzymaj usuń 6. Zaznacz akcję Transport: Zatrzymaj (USUŃ wszystkie nagrane media). 7. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wpisz małą literę d, aby przypisać tej akcji skrót. Kliknij przycisk OK. 8. Znowu wyczyść pole filtru. 9. Zamknij okno Akcje. 10. Upewnij się, że opcja Używaj innej sekcji klawiatury podczas Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 283
286 nagrywania jest włączona. Opcję tę znajdziesz w obszarze Opcje > Preferencje > Ogólne >Klawiatura. 11. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno Preferencje. Od tej pory podczas nagrywania będziesz mieć możliwość użycia skrótów klawiszowych s i d w celu zatrzymania nagrywania z automatycznym zapisaniem lub usunięciem nowo nagranych elementów multimedialnych. Jeśli chcesz, możesz nadal decydować w oknie monitu, używając klawisza Enter. Pamiętaj również, że gdy nie nagrywasz, klawisze S i D wracają do ich zwykłych funkcji. Za pomocą klawisza S na przykład można nadal dzielić elementy multimedialne podczas pracy w widoku aranżacji. Porada: jeśli chcesz, możesz przypisać takie makra do urządzenia zewnętrznego, na przykład pedału keyboardu. Zajmiemy się tym w sekcji Używanie urządzenia sterującego z programem REAPER Skróty klawiszowe edytora MIDI Edycja to jeden z tych obszarów, w których w których przypisanie skrótów do akcji jest szczególnie przydatne, a zwłaszcza w edytorze MIDI. Zapoznaj się z zawartością sekcji Edytor MIDI na liście akcji, a nagroda cię nie minie. Zwróć uwagę na oddzielne sekcje Edytor listy zdarzeń MIDI oraz Miejscowy edytor MIDI. Metoda przypisywania skrótów do akcji, zmiany lub usuwania przypisań itd. jest identyczna jak w sekcji Główne. Dlatego też nie znajdziesz tu żadnych przykładów krok po kroku. Poniżej przedstawiono za to listę przykładów akcji, które zazwyczaj przydają się podczas pracy w edytorze MIDI. Specjalne podziękowania za skompilowanie tych list należą się Susan G. Aby zrobić to... Użyj akcji takiej jak... Zarządzanie nutami Wstawić nuty o określonej długości Wstaw nutę [zakres od 1/128 do 1/2 nuty i cała nuta] Rozłożyć nuty legato Ustaw końce nut na początek następnej nuty Transponować nuty Edytuj: Przenieś nuty o oktawę/półton w górę/w dół Nieco dostosować długość nut Edytuj: Wydłuż/Skróć nuty o jedną jednostkę siatki/jeden piksel Dostosować Velocity nut Edytuj: Velocity nuty +/-01, 10 Wyświetlić tylko nuty spełniające kryteria Filtr: Przełącz wł./wył. filtrowania Zarządzanie kanałami Określić kanał nowych nut i zdarzeń Akcja: Ustaw kanał dla nowych zdarzeń na Pokazać wszystkie lub określone kanały Kanał: Pokaż wszystkie/tylko/przełącz kanały Zmienić kanał zaznaczonych nut Edytuj: Ustaw zdarzenia na na kanał Zarządzanie kursorem/siatką Przenieść kursor do przodu o jedną wartość nuty Kursor: do przodu [zakres od 1/128 do całej nuty] Przenieść kursor o określoną odległość Edytuj: Przenieś kursor edycji w prawo/w lewo wg siatki/ o jeden takt/o jeden piksel Zmienić podział siatki Siatka: Pomnóż rozmiar siatki przez... lub Siatka: Ustaw działkę podziałki na Skróty klawiszowe eksploratora mediów Jeśli dużo pracujesz z importowanymi samplami itd., nie żałuj czasu na zapoznanie się z akcjami dostępnymi w eksploratorze mediów. Sądzę, że wiesz już jak to zrobić, ale aby ułatwić ci zadanie, poniżej przedstawimy najprzydatniejsze grupy akcji, które znajdziesz w eksploratorze mediów: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 284
287 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Akcje przeglądarki: służą do nawigacji w folderach. Na przykład klawisz Backspace domyślnie przenosi do folderu nadrzędnego (poziom wyżej z bieżącego folderu). Akcje odsłuchu: dostępne są akcje mnóstwa zadań, takich jak odtwórz, pauza, zatrzymaj, przełącz włączenie/wyłączenie powtarzania, przewiń trochę do tyłu, przewiń trochę do przodu, zatrzymaj odsłuch podczas wstawiania mediów, i wielu innych. Akcje dopasowania tempa. Dopasowanie tempa wył., dopasowanie tempa wł., przełącz wł./wł. oraz dopasowanie tempa/ Przypisywanie akcji do kółka myszy Specjalnym typem możliwego przypisania jest przypisanie akcji do kółka myszy, opcjonalnie także z klawiszami modyfikatorów. W ten sposób można zmienić domyślne przypisania kółka myszy w programie REAPER. Może to być przydatne na przykład, gdy chcesz kółkiem myszy przewijać a nie zmieniać powiększenie. Domyślne przypisania kółka myszy są następujące: Kółko myszy z klawiszem Ctrl z klawiszem Alt z klawiszami Ctrl+Alt z klawiszami Ctrl+Shift Widok: Widok: Widok: Widok: Widok: powiększenie w poziomie powiększenie w pionie przewijanie w poziomie przewijanie w pionie dostosowanie wysokości zaznaczonych ścieżek Metoda zmiany przypisań jest taka jakiej już użyliśmy. Przypuśćmy na przykład, że chcesz kółkiem myszy bez modyfikatorów przewijać widok w poziomie. 1. Na liście akcji znajdź akcję Widok: Przewiń w poziomie. 2. Na liście skrótów zaznacz skrót Alt+Kółko myszy i kliknij przycisk Usuń. 3. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie przewiń kółko myszy. Wyświetlony zostanie tekst Mousewheel, jak na przykładzie obok. 4. Kliknij przycisk OK. 5. Jeśli chcesz, możesz teraz tą samą metodą przypisać skrót Alt+Kółko myszy do akcji Widok: Powiększ w poziomie Eksportowanie i importowanie skrótów klawiszowych Przycisk Importuj/eksportuj w pobliżu dolnego lewego rogu okna Akcje umożliwia utworzenie kopii zapasowej lub przywrócenie wybranych albo wszystkich przypisanych skrótów klawiszowych. Eksportowane zestawy map klawiszy są domyślnie zapisywane jako pliki.reaperkeymap w katalogu \KeyMaps w folderze \Application Data\REAPER. Za pomocą tej funkcji można również skopiować przypisania skrótów klawiszowych z komputera na komputer. Opcje menu są w większości same przez się zrozumiałe: Importuj importuje przypisania skrótów klawiszowych z pliku.reaperkeymap. Eksportuj wszystko eksportuje wszystkie skróty klawiszowe do pliku.reaperkeymap. Eksportuj zaznaczone elementy eksportuje jedynie aktualnie zaznaczone skróty klawiszowe do pliku.reaperkeymap. Przywróć fabryczne ustawienia domyślne wszystkich powiązań skrótów usuwa niestandardowe przypisania skrótów i przywraca przypisania domyślne programu REAPER. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 285
288 Pliki.ReaperKeyMap można również uwzględnić w eksporcie/imporcie ustawień konfiguracyjnych (patrz rozdział 19) Tworzenie makr akcji niestandardowych Do jednego skrótu klawiszowego można przypisać całą sekwencję akcji. Liczba akcji, którą można przypisać do jednego skrótu, nie jest w żaden sposób ograniczona. Proces przypisywania więcej niż jednej akcji do skrótu klawiszowego jest zwany tworzeniem akcji niestandardowej albo makro. Obecność niektórych akcji na liście akcji może początkowo zaskakiwać. Po co komu na przykład akcja Element: Zaznacz element pod kursorem myszy, skoro prościej jest kliknąć element i już. W przypadku tego rodzaju akcji nierzadko okazuje się, że są one niezbędne w makrach, w połączeniu z innymi akcjami. Zarządzanie akcjami niestandardowymi (makrami) tabela zbiorcza Aby zrobić to... zrób to Utworzyć nowe makro Kliknij przycisk Nowy. Wpisz żądaną nazwę makro. Dodać akcje do makra Przeciągaj je z listy akcji albo klikaj dwukrotnie. Zmienić kolejność akcji Przeciągaj je w górę lub w dół listy. Usunąć akcję z makra Zaznacz akcję na liście akcji makro i kliknij przycisk Usuń. Dodać makro do głównego menu Akcje Włącz opcję Pokaż w menu akcji. Skonsolidować makro w jeden punkt cofania Włącz opcję Konsoliduj punkty cofania. Zapisać makro Kliknij przycisk OK. Przypisać skrót klawiszowy do makra Zaznacz makro na liście akcji. Kliknij przycisk Dodaj. Edytować makro Zaznacz makro na liście akcji. Kliknij przycisk Edytuj. Skopiować makro Zaznacz makro na liście akcji. Kliknij przycisk Kopiuj. Uruchomić makro Użyj skrótu klawiszowego (jeśli został przypisany) albo wybierz makro z menu Akcje programu REAPER (o ile ta opcja jest włączona), albo zaznacz makro na liście akcji i kliknij przycisk Uruchom. Usunąć makro Zaznacz makro na liście akcji. Kliknij przycisk Usuń. Weźmy prosty przykład. Normalnie, aby podzielić element, należy zaznaczyć element, umieścić kursor edycji w żądanym miejscu, a następnie nacisnąć klawisz S. Tworząc akcję niestandardową, możemy połączyć tę sekwencję operacji i uruchamiać ją naciśnięciem jednego klawisza. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 286
289 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Przykład 1. W edytorze listy akcji kliknij przycisk Nowa. Otwarte zostanie okno Utwórz akcję niestandardową (patrz obok). Wpisz żądaną nazwę, na przykład Podziel pod wskaźnikiem myszy. 2. Na liście akcji w lewym okienku znajdź akcję Widok: Przenieś kursor edycji do kursora myszy. Kliknij dwukrotnie tę akcję. 3. Na liście akcji w lewym okienku znajdź akcję Element: Zaznacz element pod kursorem myszy. Kliknij dwukrotnie tę akcję. 4. Na liście akcji w lewym okienku znajdź akcję Element: Podziel elementy w położeniu kursora edycji lub odtwarzania. Kliknij dwukrotnie tę akcję. 5. Kliknij opcję Konsoliduj punkty cofania, aby ją włączyć. 6. Kliknij przycisk OK. Powrócisz do głównej listy akcji z zaznaczoną nową akcją niestandardową. 7. Kliknij przycisk Dodaj i naciśnij klawisz C, aby przypisać małą literę c do makra. Kliknij przycisk OK. 8. Zamknij edytor listy akcji. 9. Najedź myszą nad dowolny element multimedialny i naciśnij klawisz C. Element zostanie podzielony w położeniu kursora myszy. Jeden z elementów powstałych z podziału będzie nadal zaznaczony. Jeśli to ci się nie podoba, możesz edytować makro. 10. Otwórz edytor listy akcji, znajdź makro Podziel pod wskaźnikiem myszy i zaznacz je. Kliknij przycisk Edytuj. Na końcu makra dodaj akcję Element: Cofnij zaznaczenie wszystkich elementów. Kliknij przycisk OK. 11. Przetestuj makro. Tym razem po podziale żaden z wynikowych elementów nie będzie zaznaczony. To oczywiście tylko jeden z przykładów możliwych makr. Wyobraź sobie sekwencje akcji i poleceń, których często używasz a potem utwórz z nich makra! Mnóstwo pomysłów i inspiracji znajdziesz również w wątku The Useful Macro Thread na forum Q&A, Tips, Tricks and How To pod adresem forum.cockos.com Makra niestandardowe w edytorze MIDI Jeśli intensywnie używasz edytora MIDI, makra mogą znacznie przyśpieszyć i uprościć edycję. Poniższe przykłady są dziełem Bevosssa. Pokazują one, że użyteczne makro wcale nie musi być długie i skomplikowane. Ta akcja niestandardowa......służy do tego Nawigacja: Zaznacz następną nutę o tej samej wartości nuty Nawigacja: Przenieś kursor edycji na początek zaznaczenia Znajduje i zaznacza następną nutę o tej samej wartości, a następnie przenosi do niej kursor edycji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 287
290 Nawigacja: Zaznacz poprzednią nutę o tej samej wartości nuty Nawigacja: Przenieś kursor edycji na początek zaznaczenia Znajduje i zaznacza poprzednią nutę o tej samej wartości, a następnie przenosi do niej kursor edycji. Edytuj: Zaznacz wszystkie Usuń zaznaczone zduplikowane zdarzenia Edytuj: Cofnij zaznaczenie wszystkich To makro usuwa wszystkie zduplikowane zdarzenia z bieżącego elementu. Siatka: Ustaw działkę podziałki na 1 Edytuj: Wstaw nutę w położeniu kursora edycji Edytuj: Cofnij zaznaczenie wszystkich Tworzy i wstawia całą nutę. Czas trwania nuty ustawia siatkę. Dzięki temu możesz mieć na liście akcji odpowiednie akcje dla dowolnych innych ułamkowych wartości nut lub wielokrotności nut Importowanie skryptów W celu uzyskania programów bardziej zaawansowanych niż łańcuchy akcji można zaimportować do programu REAPER skrypty niestandardowe, napisane samodzielnie lub przez kogoś innego w celu dodania funkcji do programu REAPER. W systemie Windows konieczne jest zainstalowanie bibliotek języka Python na komputerze i włączenie opcji ReaScript na stronie Pluginy > ReaScript w oknie Preferencje. W przeciwnym razie przyciski z powyższej ilustracji będą nieaktywne na liście akcji. Tematyka pisania skryptów przekracza zakres niniejszego podręcznika, ale krótkie wprowadzenie do ReaScript zawiera rozdział 22. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, przejdź na stronę: Polecenie Dokumentacja ReaScript w menu Pomoc > Listy HTML otwiera dokumentację ReaScript Używanie urządzenia sterującego z programem REAPER Jeśli masz urządzenie sterujące, takie jak Behringer BCR2000 lub Novation Nocturn, możesz za jego pomocą sterować niektórymi akcjami programu REAPER. Do tegoż celu można użyć też pedałów i innych elementów sterujących keyboardu MIDI. Sterować można w ten sposób na przykład panoramą i głośnością, wyciszeniem i solo, uzbrojeniem i uruchomienie/zatrzymaniem nagrywania ścieżki. Być może uda się nawet fizycznie zmapować funkcje paska transportu, takie jak Odtwórz, Zatrzymaj, Pauza, Przewiń wstecz itd. Oczywiście musisz w tym celu wiedzieć jak zainstalować i skonfigurować urządzenie itd. To rzecz jasna nie leży w zakresie wiedzy ujętej w tym podręczniku. Musisz również zdać sobie sprawę, że różne urządzenia sterujące mają różne możliwości i różne zastosowania. Nie wszystkie urządzenia sterujące mogą być używane do sterowania niektórymi akcjami, nawet jeśli obsługują zdarzenia CC MIDI. Ich szczegółowa analiza i porównania także przekraczają zakres tego podręcznika. Pokrótce możemy jednak stwierdzić, że dzielą się one na dwie ogólne kategorie: Urządzenia rozpoznawane przez program REAPER jako konkretne urządzenie sterujące. Urządzenia nie rozpoznawane jako konkretne, nazwane urządzenia, których można jednak używać jako urządzeń sterujących. Jeśli masz urządzenie sterujące z listy przedstawionej na ilustracji obok, najpierw zapoznaj się z dokumentacją tego urządzenia. Następnie zainstaluj urządzenie i jego sterowniki na komputerze według instrukcji producenta. Umożliwi to wybranie urządzenia na stronie Urządzenia sterujące w oknie Preferencje. Dodatkowe informacje można zazwyczaj znaleźć w dokumentacji i/lub witrynie internetowej producenta. Być może dowiesz się czegoś również na forach programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 288
291 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Wybierz polecenie Opcje > Preferencje, następnie kliknij pozycję Urządzenia sterujące i kliknij przycisk Dodaj, aby wyświetlić listę dostępnych urządzeń (jak po prawej). Zwróć uwagę, że lista zawiera wpis urządzeń zgodnych z protokołem OSC (Open Sound Control). Jeśli wybierzesz tę opcję z listy, na następnym ekranie można będzie określić żądaną nazwę urządzenia i plik konfiguracji. Dostępna jest również opcja poinstruowania programu REAPER, aby zapisał przykładowy (domyślny) plik konfiguracji. Plik ten zawiera domyślne mapowania i różne odpowiednie komentarze. Inne urządzenia, nawet niewyświetlane na tej liście, można zainstalować i używać, o ile są one w stanie emulować jedno z urządzeń z listy (np. HUI, Mackie). Sprawdź dokumentację i witrynę internetową producenta. W każdym przypadku, w obszarze Ustawienia urządzenia sterującego należy wybrać opcje odpowiednie do urządzenia. Poniższy przykład przedstawia ustawienia urządzenia Novation Nocturn. Jest to tylko przykład i nie należy się na nim wzorować. Możesz zainstalować kilka urządzeń. Można jednocześnie używać na przykład urządzeń Frontier AlphaTrack i Frontier Tranzport. Wymaga to jedynie prawidłowego zainstalowania urządzeń. Informacje o możliwościach stosowania urządzeń sterujących w programie REAPER zawiera ich dokumentacja. Nawet urządzenia spoza listy rozpoznawanych urządzeń sterujących i nie potrafiące emulować żadnych urządzeń z tej listy mogą być używane w programie REAPER. Przykładem takiego produktu jest Behringer BCR2000. Po podłączeniu i zainstalowaniu na komputerze pojawi się ono na liście urządzeń MIDI programu REAPER. W zależności od produktu i używanych sterowników, urządzenie jest wyświetlane na liście pod własną nazwą albo jako Urządzenie audio USB. Zainstaluj je jako urządzenie MIDI, najlepiej tylko wejściowe i, w większości przypadków, Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 289
292 włączając tylko wejście komunikatów sterujących. Przykład widzisz obok. Możesz kliknąć dwukrotnie nazwę urządzenia, aby otworzyć okno dialogowe Konfiguruj wejście MIDI. Dalsze czynności zależą od używanego urządzenia. Metoda ta umożliwia również używanie keyboardu MIDI jako kontrolera MIDI (jeśli keyboard obsługuje tę funkcję). Po zainstalowaniu urządzenia można przypisać dowolną akcję z listy obsługującą sterowanie zdarzeniami CC MIDI do jednego z pokręteł, tłumików lub przycisków urządzenia sterującego. Procedura jest podobna do przypisywania skrótu klawiszowego do akcji. Otwórz listę akcji za pomocą polecenia Pokaż listę akcji w menu Akcje. Zaznacz żądaną akcję, kliknij przycisk Dodaj, a następnie zamiast naciskać klawisze na klawiaturze rusz żądanym elementem (tłumikiem pokrętłem itd.) na urządzeniu sterującym i kliknij przycisk OK. Przykład widzisz z prawej w tym przypadku przypisujemy pokrętło do sterowania głośnością ścieżki 1. Dodatkowych informacji, na przykład o różnych ustawieniach, należy szukać w dokumentacji urządzenia, witrynie internetowej producenta urządzenia lub na forach użytkowników programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 290
293 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Metaakcje Metaakcje to specjalne akcje rozszerzające makra, na przykład umożliwiając powtórzenie makra wymaganą liczbę razy bez konieczności wielokrotnego naciskania skrótu klawiszowego. Technika ta bywa przydatna na przykład wówczas, gdy trzeba wstawić znacznik na początku każdej zwrotki utworu. Gdy tworzysz makro nie wiesz, ile razy trzeba będzie powtórzyć akcje jeden utwór może mieć dwie lub trzy zwrotki, a inny pięć albo sześć. I właśnie wtedy w sukurs przychodzi metaakcja. W programie REAPER są dwa polecenia metaakcji: Akcja: Pytaj o kontynuowanie oraz Akcja: Pytaj o przejście na początek pętli akcji Przykład Spójrz na przykład obok. Utwórz to makro z poleceń Nawigacja elementu: Zaznacz i przenieś do następnego elementu, Znaczniki: Wstaw znacznik w bieżącym położeniu oraz Akcja: Pytaj o przejście na początek pętli akcji i przypisz mu skrót klawiszowy (np. Ctrl+Shift+K). Zaznacz dowolną ścieżkę zawierającą wiele elementów i umieść kursor odtwarzania na początku linii czasu. Następnie uruchom to makro. Kursor zostanie przeniesiony na początek pierwszego elementu na zaznaczonej ścieżce i w miejscu tym wstawiony zostanie znacznik. Następnie wyświetlone zostanie pytanie, czy kontynuować (patrz ilustracja poniżej). Jeśli naciśniesz klawisz Enter albo klikniesz przycisk Tak, kursor odtwarzania zostanie przeniesiony na początek następnego elementu, w miejscu tym wstawiony zostanie znacznik i znowu wyświetlone zostanie pytanie. Jeśli klikniesz przycisk Nie, wykonywanie makra zostanie zatrzymane. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 291
294 13.18 Modyfikatory myszy O stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje była już kilka razy mowa. Za pomocą tej strony można zmienić domyślne modyfikatory myszy, jak i dodać własne. Kilka kwestii do zapamiętania: Klawisze modyfikatorów. Użytkownicy systemu Windows mogą używać następujących klawiszy modyfikatorów i w dowolnych połączeniach: Shift, Ctrl, Alt, Win Użytkownicy systemu Mac mogą używać następujących klawiszy modyfikatorów i w dowolnych połączeniach: Shift, Command, Option, Control Konteksty. Lista rozwijana Kontekst na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje zawiera konteksty, w których można użyć oraz modyfikatorów (patrz obok). Gdy klikniesz żądaną pozycję na tej liście, wyświetlone zostaną aktualne przypisania myszy i modyfikatorów w danym kontekście. W większości kontekstów znajdziesz wiele odmian, w zależności od akcji myszy. Oddzielne modyfikatory myszy można stosować na przykład do elementów multimedialnych w zależności od tego czy klikasz je lewym przyciskiem (czyli domyślnie zaznaczasz element), przeciągasz lewym przyciskiem myszy (czyli domyślnie przenosisz element), czy też klikasz dwukrotnie (czyli domyślnie otwierasz elementy MIDI w edytorze MIDI albo wyświetlasz właściwości elementu multimedialnego w przypadku elementów audio). W niektórych kontekstach (np. w widoku aranżacji) dostępne są również akcje środkowego przycisku myszy. Nie da się ich wszystkich od razu zapamiętać, a niektórych nie będziesz nawet potrzebować. Jeśli na przykład nigdy nie pracujesz w MIDI, konteksty MIDI zapewne nie przydadzą ci się na nic. Zidentyfikuj konteksty, których będziesz najczęściej używać i zastanów się, jak możesz je ulepszyć. Procedura dostosowywania modyfikatorów jest następująca: 1. Wyświetl stronę Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. 2. Z listy rozwijanej Kontekst wybierz żądany kontekst. Wyświetlona zostanie lista aktualnych modyfikatorów tego kontekstu. Tu masz przykład dla kontekstu Krawędź elementu multimedialnego przeciągnięcie lewym przyciskiem. 3. W kolumnie Modyfikator kliknij dwukrotnie skrót klawiszowy, który chcesz zmienić. Wyświetlona zostanie lista przedstawiająca sugerowane akcje, które można przypisać do tego modyfikatora. Możesz teraz: Wybrać żądaną akcję z tej listy. Wybrać opcję Brak akcji, aby wyłączyć ten modyfikator. Kliknąć akcję oznaczoną punktorem, aby przywrócić akcję domyślną tego modyfikatora. W przypadku niektórych akcji (takich jak dwukrotne kliknięcie) kliknąć przycisk Lista akcji, aby otworzyć edytor listy akcji, w którym można przypisać do tego kontekstu jedną z akcji programu REAPER albo jedną własnych akcji niestandardowych (makr). 4. Kliknij przycisk Zastosuj, aby zastosować zmiany. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 292
295 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi 5. Powtórz kroki od 1 do 4 tyle razy, ile trzeba. Gdy skończysz, kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno Preferencje. W razie potrzeby możesz kliknąć przycisk Importuj/eksportuj, a następnie kliknąć polecenie Przywróć domyślne ustawienia fabryczne modyfikatorów w tym kontekście. W ten sposób przywrócisz oryginalne modyfikatory programu REAPER dla tego kontekstu. Poniższe przykłady ułatwią zrozumienie sposobu działania modyfikatorów myszy i zalet ich używania. Nie zwracaj uwagi na praktyczną przydatność przykładów: skoncentruj się na technice. Przypuśćmy, że bardzo często stosujesz pewne metody edycji i inne operacje. Przyjmijmy, że są to między innymi następujące operacje: Tworzenie pustych elementów MIDI na ścieżkach. Przełączanie stanu wyciszenia elementów multimedialnych. Edycja elementów multimedialnych zsuwaniem. Ustawianie i usuwanie punktów pętli. Dodawanie efektów do elementów multimedialnych. Jest to (nieprzypadkowo) dość różnorodny zestaw operacji. Wszystkie te operacje można uprościć i/lub przyśpieszyć i/lub usprawnić, odpowiednio zmieniając modyfikatory myszy. Przykłady W tym ćwiczeniu przejdziemy kolejno przez powyższe przykłady. 1. Wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie wybierz stronę Modyfikatory myszy. 2. Na listach Kontekst wybierz opcje Ścieżka przeciągnięcie lewym przyciskiem. Wyświetlone zostaną domyślne przypisania myszy do akcji wykreślania kopii elementów. Zauważ, że klawisze Alt oraz Shift+Alt nie są przypisane. 3. Kliknij dwukrotnie słowo Alt w kolumnie Modyfikator. Wyświetlona zostanie lista sugerowanych akcji. 4. Kliknij pozycję Wykreśl pusty element MIDI na tej liście. Akcja zostanie przypisana. Mała kropka obok tej akcji na liście wskazuje, że jest to zmiana dokonana przez użytkownika. 5. Kliknij przycisk Zastosuj, aby zastosować akcję. 6. Teraz wybierz z list kontekst Krawędź elementu multimedialnego przeciągnięcie. Przypuśćmy, że chcemy ustawić akcję Przenieś krawędź, ignorując przyciąganie jako nową akcję domyślną przeciągnięcia krawędzi elementu multimedialnego. 7. Kliknij dwukrotnie pozycję Default action i wybierz z menu akcję Przenieś krawędź, ignorując przyciąganie. Teraz kliknij dwukrotnie modyfikator Shift i wybierz z menu opcję Przenieś krawędź. 8. Kliknij przycisk Zastosuj. W ten sposób akcje zamieniły się modyfikatorami. 9. Teraz wybierz kontekst Element multimedialny dwukrotne kliknięcie. Wyświetlone zostaną modyfikatory dla tego kontekstu. Przypuśćmy, że chcemy utworzyć akcję służącą do otwierania okna łańcucha efektów elementu i przypisać tej akcji modyfikator Shift+Ctrl. 10. Kliknij dwukrotnie tekst Shift+Ctrl, aby wyświetlić menu. Kliknij polecenie Lista akcji, aby otworzyć edytor listy akcji. Dalszy ciąg wygląda znajomo po wcześniejszych przykładach z tego rozdziału. Znajdź akcję Pokaż łańcuch efektów dubla elementu i kliknij ją. Kliknij przycisk Zaznacz/zamknij, aby powrócić do okna Modyfikatory myszy. Kliknij przycisk Zastosuj. Wybrana akcja będzie odtąd wykonywana, gdy klikniesz element dwukrotnie, przytrzymując klawisze Shift+Ctrl (patrz niżej). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 293
296 11. Powtórz tę procedurę, aby do akcji Właściwości elementu: Przełącz wyciszenie elementu przypisać modyfikator Shift+Win. Kliknij przycisk Zastosuj. 12. Na koniec możemy dodać do kontekstu Podziałka dwukrotne kliknięcie akcję z modyfikatorem Shift, usuwającą bieżące punkty pętli. 13. Wybierz kontekst Podziałka dwukrotne kliknięcie z list rozwijanych. Kliknij dwukrotnie pozycję Shift w kolumnie Modyfikator i w wyświetlonym menu kliknij polecenie Lista akcji. Znajdź akcję Punkty pętli: Usuń punkty pętli, kliknij ją, kliknij przycisk Zaznacz/zamknij, a następnie kliknij przycisk Zastosuj. 14. Zamknij okno Preferencje. Jeśli chcesz przywrócić przypisania domyślne, kliknij przycisk Importuj/eksportuj. Pamiętaj! Gdy przypisujesz akcje do klawiszy modyfikatorów, nie musisz się ograniczać do akcji natywnych programu REAPER. Jeśli masz zainstalowane rozszerzenia SWS, możesz używać akcji SWS. Możesz też używać wszelkich akcji utworzonych samodzielnie. Uwaga! Po wybraniu kontekstu modyfikatorów myszy w niektórych przypadkach opcja odpowiednia do danego kontekstu zostaje wyświetlona tuż pod listą sposobów działania. Zwróć na to uwagę. Na przykład dla kontekstów Ścieżka oraz Elementy multimedialne można określić czy obszar etykiety elementu (nad elementem multimedialnym) ma być traktowany jak część elementu multimedialnego, czy jako puste miejsce. Porada dla użytkowników systemu OS X Obok przycisku Importuj/eksportuj znajduje się przycisk Zamień polec./opcja. Za jego pomocą można wymienić nawzajem wszystkie przypisania z przyciskiem Cmd i wszystkie przypisania z przyciskiem Opt w aktualnie wybranym kontekście modyfikatorów myszy Zapisywanie i przywracanie ustawień modyfikatorów myszy Ustawienia modyfikatorów myszy można zapisywać w plikach map myszy programu REAPER i przywracać (ładować) je z tych plików za pomocą przycisku Importuj/eksportuj. Można zapisywać/przywracać ustawienia bieżącego kontekstu albo wszystkich kontekstów (patrz obok) Modyfikatory myszy w edytorze MIDI Używanie modyfikatorów myszy w edytorze MIDI to temat domagający się oddzielnej sekcji. W szczególności dotyczy to edycji nut MIDI i zdarzeń CC. Duża liczba akcji dostępna jest w kontekście Nuta MIDI kliknięcie/przeciągnięcie lewym przyciskiem (patrz ilustracja). Jeśli intensywnie używasz edytora MIDI, z pewnością opłaci ci się sprawdzić akcje dostępne w tym kontekście. Możesz na przykład przypisać modyfikator Shift+Alt, aby kliknięcie nuty z tym modyfikatorem wymazywało ją. Pamiętaj, że wszystkim akcjom z listy w kategoriach Edytor MIDI oraz Edytor listy Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 294
297 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi zdarzeń MIDI (włącznie z wszelkimi akcjami niestandardowymi użytkownika) można przypisać modyfikator dwukrotnego kliknięcia w większości kontekstów edytora MIDI. Dostępne są następujące konteksty modyfikatorów myszy dla edytora MIDI: Nuta MIDI kliknięcie/przeciągnięcie lewym przyciskiem Nuta MIDI dwukrotne kliknięcie Krawędź nuty MIDI kliknięcie/przeciągnięcie lewym przyciskiem Nuta MIDI dwukrotne kliknięcie Zdarzenie CC MIDI kliknięcie/przeciągnięcie lewym przyciskiem Pas CC MIDI przeciągnięcie lewym przyciskiem Zdarzenie CC MIDI dwukrotne kliknięcie Pas CC MIDI dwukrotne kliknięcie Podziałka MIDI kliknięcie lewym przyciskiem Podziałka MIDI przeciągnięcie lewym przyciskiem Podziałka MIDI dwukrotne kliknięcie Wstęga pianoli kliknięcie/przeciągnięcie lewym przyciskiem, Wstęga pianoli MIDI dwukrotne kliknięcie oraz Edytor MIDI przeciągnięcie prawym przyciskiem Dostosowywanie menu programu REAPER Menu główne programu REAPER oraz wiele menu kontekstowych można dostosować na wiele różnych sposobów, na przykład: Usuwając z widoku zbędne polecenia. Zmieniając kolejność poleceń na liście. Dodając własne akcje niestandardowe do menu. Aby otworzyć i wyświetlić interfejs dostosowywania menu, wybierz w menu Opcje polecenie Dostosuj menu/paski narzędzi. Wyświetlone zostanie okno dialogowe Dostosuj menu/paski narzędzi. Domyślnie otwarte w nim będzie menu Main File (&Plik). Poniższa tabela przedstawia główne zadania, które można wykonać w tym oknie. Znak & wyświetlany przed literą wskazuje literę, którą można wpisać gdy wyświetlane jest dane menu, aby wybrać dane polecenie. W nazwie polecenia litera ta jest podkreślona. W powyższym przykładzie w poleceniu menu Plik Nowy projekt podkreślona jest litera N, a zatem polecenie to można wybrać, naciskając klawisz N. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 295
298 Aby zrobić to... musisz zrobić to. Wybrać menu w celu dostosowania Kliknij przycisk listy rozwijanej (w lewym górnym rogu okna) i kliknij żądane menu. Zmienić nazwę aktualnie wybranego menu Kliknij nazwę menu. Kliknij przycisk Zmień nazwę. Wpisz nową nazwę i naciśnij klawisz Enter. Usunąć polecenie z aktualnie wybranego menu niestandardowego Zaznacz polecenie w lewej kolumnie (kliknij je). Kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz z menu polecenie Usuń albo kliknij przycisk Usuń pod okienkiem menu niestandardowego. Zmienić położenie polecenia w menu niestandardowym Przeciągnij polecenie w lewej kolumnie na żądane miejsce albo W lewej kolumnie zaznacz polecenie, które chcesz przenieść. Naciśnij klawisze Ctrl+X. Kliknij w miejscu, w którym chcesz umieścić polecenie. Naciśnij klawisze Ctrl+V. Skopiować polecenie z jednego menu do drugiego Wybierz pierwsze menu z listy rozwijanej. Kliknij żądane polecenie i naciśnij klawisze Ctrl+C. Wybierz drugie menu z listy rozwijanej. Kliknij w żądanym miejscu w okienku menu niestandardowego (lewym) i naciśnij klawisze Ctrl+V. Dodać akcję programu REAPER lub akcję niestandardową jako nowe polecenie do menu niestandardowego W lewej kolumnie zaznacz kliknięciem polecenie, nad którym chcesz wstawić żądaną akcję niestandardową. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wybierz w menu opcję Akcja. Wybierz żądaną akcję z listy, a następnie kliknij przycisk Zaznacz. Zmienić nazwę polecenia w menu niestandardowym W lewej kolumnie wybierz polecenie, kliknij przycisk Zmień nazwę, a następnie wpisz nową nazwę i naciśnij klawisz Enter. Dodać separator do bieżącego menu niestandardowego W lewej kolumnie zaznacz kliknięciem polecenie, nad którym chcesz wstawić separator. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wybierz z menu opcję Separator. Dodać etykietę do bieżącego menu niestandardowego W lewej kolumnie zaznacz kliknięciem polecenie, nad którym chcesz wstawić etykietę. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wybierz z menu opcję Etykieta. Dodać podmenu do bieżącego menu niestandardowego W lewej kolumnie kliknij w miejscu, w którym chcesz wstawić podmenu. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wybierz z menu opcję Podmenu. Wpisz żądaną nazwę i naciśnij klawisz Enter. Zapisać zmiany dokonane w bieżącym menu niestandardowym Kliknij przycisk Zapisz. Przywrócić ustawienia domyślne jednego albo wszystkich menu Kliknij przycisk Resetuj, a następnie wybierz opcję Przywróć ustawienia domyślne bieżącego menu/paska narzędzi albo Przywróć ustawienia domyślne wszystkich menu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 296
299 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Aby zrobić to... musisz zrobić to. Wyeksportować bieżące menu niestandardowe albo wszystkie menu jako plik ReaperMenuSet Kliknij przycisk Eksportuj, a następnie wybierz opcję Wyeksportuj wszystkie (...) albo Wyeksportuj bieżące (...), a następnie wpisz żądaną nazwę i kliknij przycisk Zapisz. Zastąpić bieżące menu niestandardowe albo wszystkie menu wcześniej zapisanym zestawem menu programu REAPER Kliknij przycisk Importuj, zaznacz żądany plik zestawu menu, a następnie kliknij przycisk Otwórz. Można również przeciągnąć plik.reapermenu lub.reapermenuset do okna programu REAPER z Eksploratora Windows. Dołączyć menu domyślne programu REAPER do menu niestandardowych Zaznacz opcję Dołącz menu domyślne jako podmenu (w prawym górnym rogu okna). Jest to zalecane zwłaszcza w przypadku usuwania poleceń domyślnych z menu. Przykład W tym przykładzie nauczysz się dodawać akcję jako nowe polecenie menu programu REAPER oraz usuwać zbędne polecenie. Zmienisz również kolejność niektórych poleceń. Tak jak w innych ćwiczeniach w tym podręczniku skupiaj się nie na przykładzie, tylko na technice. Załóżmy, że intensywnie stosujesz znaczniki i chcesz móc szybko zmieniać numerację znaczników na linii czasu bez zapamiętywania skrótu klawiszowego. Możesz dodać akcję do menu kontekstowego podziałki. Skoro już jesteśmy przy tym, możesz również usunąć polecenie Wstaw puste miejsce w zaznaczonym obszarze (na potrzeby tego przykładu przyjmujemy, że nie potrzebujesz tego polecenia). Wykonaj następujące instrukcje. Przykład 1. W menu Opcje kliknij polecenie Dostosuj menu/paski narzędzi. 2. Kliknij przycisk listy rozwijanej menu i wybierz pozycję Ruler/arrange context. 3. Kliknij dowolne polecenie tego menu na przykład Ustaw zaznaczenie elementów. 4. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wybierz opcję Akcja. Otwarte zostanie okno edytora listy akcji. 5. W polu filtru wpisz: znacz przenu, aby znaleźć akcję Znaczniki: Przenumeruj wszystkie znaczniki wg linii czasu. 6. Zaznacz tę akcję i kliknij przycisk Zaznacz/zamknij. Okno Akcje zostanie zamknięte i wrócisz do okna Dostosuj menu/paski narzędzi. Wybrana akcja została dodana do menu i jest zaznaczona (patrz obok). 7. Dopóki jest zaznaczona, kliknij przycisk Zmień nazwę. 8. Wyświetlony zostanie monit o podanie nowej nazwy. Wpisz: Przenumeruj znaczniki i naciśnij klawisz Enter. 9. Aby przenieść polecenie w górę w menu, przeciągnij je nad polecenie Powiększ zaznaczenie. 10. Teraz zaznacz polecenie (niżej na liście) Wstaw puste miejsce w zaznaczonym obszarze. Kliknij przycisk Usuń, aby usunąć je z menu. 11. Upewnij się, że opcja Dołącz menu domyślne jako podmenu jest włączona. 12. Kliknij przycisk Zapisz, a następnie przycisk Zamknij. 13. Utwórz kilka znaczników w projekcie w kolejności niezgodnej z linią czasu. 14. Następnie kliknij prawym przyciskiem myszy podziałkę/linię czasu (patrz obok). Wybierz z menu polecenie Przenumeruj znaczniki: numeracja znaczników zostanie zmieniona. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 297
300 15. Zwróć uwagę na polecenie Menu domyślne: Ruler/arrange context. Umożliwia ono dostęp do oryginalnego menu kontekstowego. 16. Aby przywrócić oryginalny stan tego menu, otwórz znowu okno Dostosuj menu/paski narzędzi i dopóki polecenie Ruler/arrange context jest nadal zaznaczone, kliknij przycisk Resetuj, a następnie kliknij polecenie Przywróć ustawienia domyślne bieżącego menu/paska narzędzi. Kliknij przycisk Zapisz, a następnie przycisk Zamknij Dostosowywanie pasków narzędzi programu REAPER Dostosowanie głównych pasków narzędzi (włącznie z paskami narzędzi edytora MIDI) może znacznie ułatwić pracę w programie REAPER. Można na przykład: Usunąć zbędne ikony/polecenia. Przypisać do ikony inne polecenie lub akcję. Przypisać inne polecenie lub akcję do nowej ikony. Przypisać niestandardową akcję lub makro do nowej lub istniejącej ikony. Procedura jest podobna jak w przypadku dostosowywania menu. Domyślny układ paska narzędzi można zmienić w oknie dialogowym Dostosuj menu/paski narzędzi. Można je wyświetlić, klikając prawym przyciskiem myszy w pustym obszarze tła paska narzędzi albo wybierając polecenie Dostosuj menu/paski narzędzi w menu Opcje. Gdy wyświetlone zostanie okno Dostosuj menu/paski narzędzi, z listy rozwijanej w lewym górnym rogu wybierz pozycję Główny pasek narzędzi albo jeden z pasków narzędzi widoku MIDI. Swobodnymi paskami narzędzi (opcje Floating toolbars) zajmiemy się nieco później w tym rozdziale. Poniższa tabela przedstawia główne zadania, które można wykonać w tym oknie. Pod tabelą znajdziesz przykład dodawania własnego przycisku do paska narzędzi. Do celów czysto przykładowych użyjemy akcji Widok: Przełącz widoczność ścieżki głównej. Aby zrobić to... musisz zrobić to. Usunąć przycisk z paska narzędzi Kliknij nazwę przycisku w lewym okienku albo samą ikonę nad przyciskami tego okna. W powyższym przykładzie zaznaczono opcję Włącz metronom. Kliknij przycisk Usuń. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 298
301 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Aby zrobić to... musisz zrobić to. Dodać nową akcję lub polecenie do paska narzędzi W obszarze dostosowywania paska narzędzi (czyli w lewym okienku) zaznacz przycisk, przed którym chcesz wstawić żądany przycisk. Kliknij przycisk Dodaj. Wyświetlone zostanie okno Akcje. Z listy akcji wybierz polecenie programu REAPER, akcję programu REAPER, skrypt niestandardowy albo akcję niestandardową. Kliknij przycisk Zaznacz/zamknij. Program REAPER doda wybraną pozycję do paska narzędzi i przypisze jej ikonę. Dodać separator między dwoma przyciskami paska narzędzi W obszarze dostosowywania paska narzędzi (czyli w lewym okienku) kliknij prawym przyciskiem myszy drugi z tych dwóch przycisków i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Wstaw separator. Zmienić ikonę przycisku paska narzędzi Kliknij prawym przyciskiem myszy zmienianą ikonę pod okienkami a nad przyciskami poleceń. Wyświetlone zostanie okno Wybierz ikonę paska narzędzi. Kliknij żądaną ikonę, a następnie zamknij okno Wybierz ikonę paska narzędzi. Zmienić akcję przypisaną do przycisku paska narzędzi W obszarze dostosowywania paska narzędzi (czyli w lewym okienku) zaznacz przycisk, który chcesz zmienić. Kliknij prawym przyciskiem myszy, wybierz polecenie Zmień akcję, wybierz żądaną akcję z listy i kliknij przycisk Zaznacz/zamknij. Zastąpić ikonę paska narzędzi tekstem Kliknij prawym przyciskiem myszy żądaną pozycję na liście w lewym okienku. Wybierz z menu opcję Ikona tekstowa, wpisz tekst i kliknij przycisk OK. Zmienić położenie przycisku na pasku narzędzi Przeciągnij żądaną pozycję w górę lub w dół na liście w lewym okienku. Można również użyć skrótów Ctrl+X/Ctrl+V albo poleceń Wytnij i Wklej z menu kontekstowego. Zamknąć okno Dostosuj menu/paski narzędzi bez zapisywania zmian Kliknij przycisk Zamknij. W oknie monitu o zapisanie zmian kliknij przycisk Nie. Zapisać zmiany paska narzędzi Kliknij przycisk Zapisz. Przywrócić domyślny stan paska narzędzi Kliknij przycisk Resetuj. Wybierz z menu opcję Przywróć ustawienia domyślne bieżącego menu/paska narzędzi. Kliknij przycisk Tak, aby potwierdzić operację. Wyeksportować bieżący niestandardowy pasek narzędzi albo wszystkie paski narzędzi/menu jako plik ReaperMenuSet Kliknij przycisk Eksportuj, a następnie wybierz opcję Wyeksportuj wszystkie (...) albo Wyeksportuj bieżące (...), a następnie wpisz żądaną nazwę i kliknij przycisk Zapisz (patrz również uwaga poniżej). Zastąpić bieżący niestandardowy pasek narzędzi albo wszystkie paski narzędzi/menu wcześniej zapisanym zestawem menu programu REAPER Kliknij przycisk Importuj, zaznacz żądany plik zestawu menu, a następnie kliknij przycisk Otwórz (patrz również uwaga poniżej). Uwaga! Pliki ReaperMenuSet można również uwzględnić w eksporcie/imporcie preferencji i ustawień konfiguracyjnych programu REAPER patrz rozdział 19. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 299
302 Przykład Ćwiczenie ma na celu przedstawienie ogólnej techniki. 1. Kliknij prawym przyciskiem myszy tło paska narzędzi (nie przycisk) i wybierz z menu kontekstowego polecenie Dostosuj pasek narzędzi. 2. Kliknij ostatni przycisk paska narzędzi (Włącz blokowanie), a następnie kliknij przycisk Dodaj, aby otworzyć listę akcji. 3. Znajdź akcję Widok: Przełącz widoczność ścieżki głównej. Zaznacz tę akcję i kliknij przycisk Zaznacz/zamknij. Przycisk ten zostanie dodany do listy przycisków paska narzędzi. Na ikonie będzie mieć etykietę w rodzaju Przeł widoc. 4. Przeciągnij pozycję w żądane miejsce na liście. 5. Aby zmienić tekst Przeł widoc, możesz kliknąć prawym przyciskiem myszy pozycję na liście i wybrać opcję Zmień ikonę (aby zmienić ikonę) albo Ikona tekstowa (aby wpisać inną etykietę tekstową). Jeśli wybierzesz opcję Ikona tekstowa, możesz również wybrać opcję Podwójna szerokość przycisku paska narzędzi, aby poprawić widoczność tekstu. 6. Kliknij przycisk Zapisz, a następnie przycisk Zamknij. Aby usunąć ikonę, po prostu otwórz znowu okno Dostosuj menu/paski narzędzi i usuń ją. Porada: polecenie Umieść pasek narzędzi umożliwia zmianę położenia lub włączenie swobodnego wyświetlania głównego paska narzędzi: patrz następna sekcja Tworzenie dodatkowych niestandardowych pasków narzędzi Program REAPER może wyświetlać dodatkowo maksymalnie osiem ogólnych pasków narzędzi, cztery paski narzędzi tylko MIDI i jeden pasek narzędzi wstęgi pianoli MIDI. Dodatkowe paski narzędzi można dostosować do własnych potrzeb. Wybierając przyciski, można utworzyć paski narzędzi zapewniające błyskawiczny dostęp do najważniejszych poleceń i akcji. W celu przełączenia wyświetlania swobodnego paska narzędzi należy kliknąć pusty obszar głównego paska narzędzi i wybrać polecenie Otwórz pasek narzędzi, a następnie kliknąć żądany pasek narzędzi. Możesz wyświetlić tyle dostępnych pasków narzędzi, ile chcesz. Domyślnie każdy dodatkowy pasek narzędzi zawiera jedną ikonę o nazwie Edytuj mnie. Aby to zmienić, należy dostosować pasek narzędzi (patrz niżej). Każdy pasek narzędzi można przeciągać, zmieniać jego rozmiary i umieszczać w dowolnym miejscu na ekranie. Można też przypiąć go na wierzchu (ikoną pinezki). Kliknij prawym Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 300
303 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi przyciskiem myszy pusty obszar niestandardowego paska narzędzi, aby wyświetlić menu (przedstawione obok). Menu zawiera następujące główne opcje: Przełącz pasek narzędzi: umożliwia wyświetlenie innego paska narzędzi (zamiast bieżącego). Otwórz pasek narzędzi: umożliwia otwarcie następnego paska narzędzi. Umieść pasek narzędzi: umożliwia zadokowanie paska narzędzi na głównym pasku narzędzi, u góry okna głównego, w doku pasków narzędzi lub wyświetlanie go jako swobodnego paska narzędzi. Dostosuj paski narzędzi: otwiera okno Dostosuj menu/paski narzędzi, w którym można dostosować każdy pasek narzędzi. Domyślnie do edycji otwierany jest aktualnie wyświetlany pasek narzędzi. Do każdego paska narzędzi można dodać żądane polecenia. Aby po otwarciu okna Dostosuj menu/paski narzędzi wybrać do edycji inny pasek narzędzi, kliknij przycisk listy rozwijanej w lewym górnym rogu okna i wybierz z niej żądany pasek narzędzi. Poniższa tabela podsumowuje główne opcje edycji. Aby zrobić to... musisz zrobić to. Zmienić nazwę paska narzędzi Kliknij pasek narzędzi w oknie Dostosuj menu/paski narzędzi, kliknij przycisk Zmień nazwę, a następnie wpisz nową nazwę i kliknij przycisk OK. Dodać akcję lub polecenie do niestandardowego paska narzędzi Kliknij przycisk Dodaj, aby wyświetlić listę akcji. Zaznacz żądane polecenie lub akcję i kliknij przycisk Zaznacz. Edytować etykietę przycisku niestandardowego paska narzędzi Kliknij prawym przyciskiem myszy żądaną pozycję na liście w lewym okienku i wybierz polecenie Ikona tekstowa. Wpisz żądany tekst i kliknij przycisk OK. Przypisać ikonę zamiast tekstu do przycisku niestandardowego paska narzędzi Kliknij prawym przyciskiem myszy żądaną pozycję na liście w lewym okienku i wybierz polecenie Zmień ikonę. Kliknij żądaną ikonę, a następnie zamknij okno Wybierz ikonę paska narzędzi. Usunąć przycisk z niestandardowego paska narzędzi Kliknij pozycję na liście w lewym okienku, a następnie kliknij przycisk Usuń. Zmienić kolejność ikon na niestandardowym pasku narzędzi Przeciągaj pozycje w górę lub w dół na liście w lewym okienku. Zapisać zestaw niestandardowych pasków narzędzi Kliknij przycisk Zapisz w oknie Dostosuj menu/paski narzędzi. Wyeksportować zestaw niestandardowych pasków narzędzi Kliknij przycisk Eksportuj i wybierz polecenie Wyeksportuj bieżące menu/pasek narzędzi do pliku ReaperMenu. Wpisz żądaną nazwę pliku i kliknij przycisk Zapisz. Zaimportować zestaw niestandardowych pasków narzędzi Kliknij przycisk Importuj, zaznacz żądany plik i kliknij przycisk Otwórz. Zadokować/oddokować swobodny pasek narzędzi Kliknij swobodny pasek narzędzi prawym przyciskiem myszy i wybierz żądane polecenie. Poniżej widzisz przykład niestandardowych pasków narzędzi, zapewniających szybki dostęp do różnych zestawów ekranów ścieżek i okien. Sprawdźmy, jak to zrobić. Przykład 1. Otwórz okno Dostosuj menu/paski narzędzi i wybierz Swobodny pasek narzędzi 1. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 301
304 2. Kliknij przycisk Zmień nazwę i wpisz Zestawy ekranów. Naciśnij klawisz Enter. 3. Kliknij przycisk Dodaj, aby otworzyć okno listy akcji. Zaznacz akcję Zestaw ekranów: Załaduj zestaw okien nr 04, a następni kliknij przycisk Zaznacz. 4. Nie zamykając okna listy akcji, zaznacz akcję Zestaw ekranów: Załaduj zestaw okien nr 03 i znowu kliknij przycisk Zaznacz. 5. Powtórz kilka razy krok 4, aby wybrać inne akcje wymagane do utworzenia tego paska narzędzi. 6. Zaznacz akcję Zestaw ekranów: Załaduj widok ścieżki nr 01, a następnie kliknij przycisk Zaznacz/zamknij. 7. W razie potrzeby przeciągaj pozycje w górę lub w dół na liście, aby umieścić je w żądanej kolejności. 8. W razie potrzeby usuń zbędne przyciski z paska narzędzi. 9. Kliknij kolejno każdą pozycję na liście prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Ikona tekstowa. Wprowadź etykietę, taką jak Zestaw ścieżek 1 i włącz opcję Podwójna szerokość przycisku paska narzędzi. 10. Kliknij przycisk Zapisz, a po zakończeniu zamknij okno Dostosuj menu/paski narzędzi. Ten przykład przedstawia jak utworzyć niestandardowy pasek narzędzi. Tylko ty możesz jednak zadecydować, kiedy utworzyć taki pasek. Najlepiej jest używać ich do wykonywania często stosowanych operacji. Jeśli na przykład frustruje cię nawigacja i powiększanie, zrób sobie pasek narzędzi powiększania/nawigacji. Jeśli spędzasz dużo czasu nad edycją elementów multimedialnych, zrób sobie pasek narzędzi edycji elementów multimedialnych. W rozdziale 16 znajdziesz niestandardowy pasek narzędzi ułatwiający pracę z obwiedniami Tworzenie inteligentnych narzędzi Jeśli znasz już inne programy typu DAW (takie jak Cubase, Pro Tools lub Sonar), możesz oczekiwać pasków narzędzi ułatwiających wykonywanie różnych zadań edycji, takich jak dzielenie, usuwanie lub wyciszanie elementów. Ten sposób pracy nie jest stosowany w programie REAPER. Można jednak utworzyć własne inteligentne narzędzia, których można używać w znany ci już z owych innych programów sposób. Lista akcji zawiera wiele nadających się do tego akcji. Są to akcje takie jak Element: Podziel element pod kursorem myszy. Można też utworzyć własne akcje niestandardowe, na przykład w celu zaznaczania i wyciszania lub usuwania elementów. Bez uzbrojenia każde narzędzie odwołujące się do (na przykład) kursora myszy byłoby bezużyteczne a to dlatego, że po kliknięciu narzędzia kursor myszy znajdowałby się nad paskiem narzędzi, a nie nad jakimkolwiek elementem multimedialnym! Problem ten rozwiązuje użycie narzędzi inteligentnych. Aby utworzyć narzędzie inteligentne akcji lub akcji niestandardowej, najpierw należy przypisać akcję lub akcję niestandardową do paska narzędzi zgodnie z opisem z poprzedniej sekcji. W tym przykładzie utworzono przycisk akcji Podziel element pod kursorem myszy. Aby użyć tego przycisku jako inteligentnego narzędzia: 1. Kliknij przycisk narzędzia prawym przyciskiem myszy. Jeśli nie przeniesiesz wskaźnika myszy, po pewnym czasie wyświetlona zostanie etykietka narzędzia. Przenieś wskaźnik myszy nad dowolny element multimedialny, a zmieni się w literę A. 2. Kliknij żądany element lewym przyciskiem myszy (w tym przykładzie) w miejscu, w którym chcesz zastosować akcję. W tym przypadku element pod kursorem myszy zostanie podzielony. Narzędzie pozostaje uzbrojone do chwili jego rozbrojenia. W tym celu należy kliknąć uzbrojone narzędzie prawym przyciskiem myszy albo zaraz po użyciu narzędzia nacisnąć klawisz Esc. Porada: rozmiar swobodnego paska narzędzi można zmieniać, przeciągając jego prawy dolny róg (mały, kropkowany, trójkątny obszar). Aby uniemożliwić powiększanie ikon, włącz opcję Nie skaluj przycisków Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 302
305 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi paska narzędzi powyżej 1:1 na stronie Wygląd w oknie Preferencje. Dostępna jest również opcja Nie skaluj przycisków paska narzędzi poniżej 1:1. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 303
306 14 Pluginy programu REAPER w działaniu 14.1 Czym są pluginy? Z programem REAPER otrzymujesz ponad 200 pluginów! Są to pluginy Jesusonic oraz VST Rea firmy Cockos. W tej sekcji omówimy tylko wybrane z nich. Przedstawione zostaną jedynie podstawy dające pojęcie, czym są i jak działają pluginy. Resztę możesz sprawdzić samodzielnie. Pluginy to oprogramowanie służące do kontrolowania i kształtowania dźwięku generowanego podczas odtwarzania elementów multimedialnych znajdujących się na ścieżkach. Kilka prostych przykładów sytuacji i powodów używania pluginów: Ulepszenie brzmienia nagrania wokalu. Samo nagranie może brzmieć słabo, a nawet miejscami zanikać. Pluginami można dodać siły, ciepła i powietrza do takiej ścieżki, i nie jest to żadna magia, tylko wydobycie tych cech z nagrania. Wygładzenie nierówności w głośności ścieżki. Dodanie życia do ścieżki lub całego miksu, poprzez sprawienie, że zabrzmi jak nagrane w kościele albo sali koncertowej, a nie nudnym studio Trzy prawa pluginów Zanim zaczniesz używać pluginów, zbadaj i zapamiętaj tę mantrę. Od tych praw nie ma żadnego wyjątku! 1. Lepiej nie używać pluginu niż używać go źle. Źle użyty plugin pogorszy brzmienie miksu, zamiast je ulepszyć. W razie wątpliwości lepiej użyć zbyt mało pluginów niż zbyt wiele. 2. Nigdy nie osądzaj jakości pluginu na podstawie presetów. Presety zawsze odzwierciedlają czyjąś koncepcję brzmienia, a nie jakość pluginu ani jego potencjał. Nigdy nie nauczysz się prawidłowo używać pluginów (do equalizacji, kompresji, pogłosu ani niczego innego), jeśli nie podejmiesz trudu poznania i zrozumienia ich różnych parametrów. To zajmie ci sporo czasu. 3. Nie da się osądzić jakości pluginu na podstawie jego ceny. Naprawdę, nie da się. Niektóre pluginy są bezpłatne. Niektóre kosztują dosłownie tysiące dolarów. Niektóre bezpłatne pluginy są okropne, a inne znakomite. Niektóre pluginy za setki dolarów są, delikatnie mówiąc, zupełnie zwyczajne. Inne są doskonałe Pięć typów pluginów Jeśli zaczynasz poznawać cyfrowe audio, świat pluginów może wydać się niezrozumiały. Czemu? Ze względu na bogactwo wyborów. Czy naprawdę muszę pojąć całą ludzką wiedzę, aby użyć tego czegoś do nagrywania? Nie, nie musisz. Ucz się po trochu w trakcie. Jest pięć głównych typów pluginów (z pewnym poważnym wyjątkiem, ale dojdziemy do niego wkrótce). Tych pięć typów to: Kształtowanie brzmienia: te pluginy wpływają na częstotliwość (wysokość tonu) ścieżki. Przykład: equalizer. Efekty czasowe: te pluginy manipulują interakcją ścieżki z czasem. Przykłady: delay, chorus i pogłos. Zmiana głośności: te pluginy decydują o ogólnej lub postrzeganej głośności ścieżki. Przykłady: kompresory i limitery. Pluginy do routingu: nie kształtują dźwięku, ale służą do zadań takich jak routing. Routing zostanie omówiony w rozdziale 15. Pluginy analityczne: wyświetlają informacje, ale w żaden sposób nie zmieniają brzmienia ścieżki. A ten wyjątek? Cóż, niektóre pluginy należą do więcej niż jednej z tych kategorii, gdyż wykonują więcej niż jedno zadanie naraz. Za przykład może posłużyć kompresor wielopasmowy, mający cechy zarówno equalizera, jak i kompresora. Informacje na temat używania różnych pluginów znacznie przekraczają zakres tego podręcznika. Naszym celem jest przedstawienie z grubsza, co oferuje program REAPER w tej kwestii i jak sterować pluginami za pomocą interfejsu programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 304
307 14 Pluginy programu REAPER w działaniu 14.4 Dostosowywanie parametrów pluginów Tłumikami pluginu można poruszać przy użyciu jednej z głównych czterech metod. Mianowicie: Najedź myszą nad tłumik i przewiń kółko myszy. Przytrzymuj klawisz Ctrl, aby zwiększyć precyzję. Kliknij i przeciągnij tłumik myszą. Przytrzymuj klawisz Ctrl, aby zwiększyć precyzję. Przytrzymaj klawisz Alt, aby odsłuchać skutki zmiany: gdy zwolnisz przycisk myszy, tłumik powróci w oryginalne położenie. Kliknij tłumik, a następnie naciskaj klawisze strzałki w górę i strzałki w dół. Kliknij w polu wartości parametru (na poniższym przykładzie widzisz je po prawej stronie poziomych tłumików) i wpisz wartość. Jeśli wolisz nie używać pierwszej z powyższych metod (aby uniknąć przypadkowych zmian), możesz na stronie Sposób działania podczas edycji > Mysz w oknie Preferencje włączyć opcję Ignoruj kółko myszy na wszystkich tłumikach Efekty kształtujące dźwięk: ReaEQ Wiele pluginów kształtujących dźwięk (w taki czy inny sposób) należy do kategorii EQ. EQ znaczy equalizacja. Służą one do podkreślania (lub wytłumiania) wybranych częstotliwości. Są absolutnie niezbędne. ReaEQ to główny plugin EQ dostarczany z programem REAPER. Jest też kilka pluginów JS do equalizacji, ale ReaEQ jest najlepszy i najwszechstronniejszy. Czas na przykład. 1. Otwórz plik projektu All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night EQ.RPP 2. W tym przykładzie użyjemy tylko ścieżki wokalu, instrumentu najlepiej nadającego się do zademonstrowania equalizacji. Włącz solo ścieżki Vox. 3. Wyświetl okno efektów, kliknij przycisk Dodaj i dodaj efekt Cockos VST: ReaEQ. Zwróć uwagę, że domyślnie wyświetlane są karty 4 pasm (ponumerowane od 1 do 4). 4. Odtwórz utwór. W trakcie wybierz pasmo 4 i zmniejsz wzmocnienie (suwakiem Gain) do około 35 db. Głos stanie się głęboki. Kliknij dwukrotnie tłumik, aby powrócił na środek. 5. Wybierz pasmo 2. Zmniejsz wzmocnienie (Gain) do około 14 db. Głos stanie się cienki, a nawet jakby bezcielesny. Kliknij suwak dwukrotnie, aby wrócił na środek. Teraz zwiększ wzmocnienie do około +3 db. Głos zabrzmi przyjemnie pełniej i cieplej. Wybierz pasmo 3 i ustaw częstotliwość (Frequency) na około Zwróć uwagę, co się będzie działo, gdy będziesz zmieniać wzmocnienie między +3,5 a 3,5. Gdy skończysz, ustaw wzmocnienie 0,0. Zapisz plik. To co było słychać, to była zmiana wzmocnienia częstotliwości. Jest to oddzielny, duży temat, znacznie przekraczający zakres niniejszego podręcznika. Tu podajemy jedynie krótki wstęp. Sposób dzielenia widma częstotliwości jest do pewnego stopnia dowolny. Oto jeden ze sposobów mających sens: Częstotliwości Komentarze Od 16 do 60 Hz Bardzo niskie częstotliwości. Te częstotliwości bardziej czuć niż słychać. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 305
308 Częstotliwości Komentarze Od 60 do 250 Hz Niskie częstotliwości. Tu mieszczą się podstawowe nuty sekcji rytmicznej. Umiarkowane uwydatnienie tych częstotliwości może dać pełniejsze brzmienie, ale przesada poskutkuje dudnieniem. Od 250 do 2000 Hz Średnie częstotliwości. Zbyt duże wzmocnienie tych częstotliwości skutkuje brzmieniem jak przez telefon. Jeśli dźwięk jest mulisty, spróbuj podciąć ten zakres częstotliwości. Od 2000 do 4000 Hz Górne średnie częstotliwości. Często dość trudny obszar. Zbyt duże podbicie powoduje zmęczenie słuchu. Delikatne podcięcie tego zakresu w miksie przy jednoczesnym wzmocnieniu w wokalach może pomóc w wydobyciu wokalu. Od 4000 do 6000 Hz Zakres prezencji. Jest to zakres częstotliwości kluczowy dla klarowności i słyszalności (prezencji) instrumentów oraz wokali. Odrobina wzmocnienia wyciąga instrument lub głos do przodu w miksie. Zmniejszenie wzmocnienia odeśle wokal lub instrument w głąb miksu. Od 6000 do Hz Wysokie częstotliwości. Odpowiadają za klarowność i jasność. Zbyt duże wzmocnienie powoduje nieprzyjemny, szklisto-trzeszczący efekt. Za małe skutkuje ciemnym, tępym dźwiękiem. A zatem... wiemy już, że częstotliwość wyraża się w Hz (i khz), a także, że możemy zmniejszać lub zwiększać głośność pewnych częstotliwości, aby kształtować brzmienie. Poziom głośności dźwięku mierzy się w decybelach. Musimy poznać dwa dodatkowe pojęcia zacznijmy od szerokości pasma. Plugin ReaEQ mierzy pasmo w oktawach. Ustawienie wąskiego pasma znaczy, że będziesz zwiększał lub zmniejszał głośność bardzo małej części widma wokół wybranej częstotliwości. Ustawienie szerokiego pasma znaczy, że będziesz zwiększał lub zmniejszał głośność dużo większej części widma częstotliwości. Przykład różnicy kształtowania dźwięku w wąskim paśmie (górny obrazek) i szerokim paśmie (dolny obrazek) widzisz obok. W oknie pluginu znajduje się również lista rozwijana typów pasm (Type). Najczęściej używane z nich to: Band: głośność jest zmniejszana lub zwiększana po obu stronach wybranej częstotliwości, w zakresie wyznaczonym przez ustawienie szerokości pasma (Bandwidth). Inna nazwa to filtr szczytowy. Low/High Pass: odfiltrowuje częstotliwości większe/mniejsze od ustawionej częstotliwości. Nazwa polska to filtr dolno- i górnoprzepustowy. Low/High Shelf: powoduje zmniejszenie lub zwiększenie wzmocnienia poniżej/powyżej ustawionej częstotliwości. Polska nazwa to filtr półkowy. Filtrów typu Pass oraz Shelf najczęściej (o ile w ogóle) używa się w zakresach bardzo niskich i bardzo wysokich częstotliwości. Pasma można dodać lub usunąć za pomocą przycisków, odpowiednio, Add band i Remove band. Porada: nie zapomnij, że możesz utworzyć elementy sterujące parametrami ścieżki i/lub obwiednie automatyzacji tego i każdego innego pluginu, klikając przycisk Param w oknie pluginu. Informacje na ten temat zawiera rozdział Efekty czasowe: delay Efekty czasowe to pogłos, delay i chorus. Dźwięk rozchodzi się z określoną szybkością, a powierzchnie takie jak ściany i sufity odbijają Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 306
309 14 Pluginy programu REAPER w działaniu go, czasem tworząc skomplikowane, intrygujące rytmy. Efekty czasowe stosują różne sztuczki i techniki symulacji takich odbić w celu uzyskania żywszego brzmienia. Uważaj jednak. Przesadzając możesz zrujnować przyzwoite brzmienie. Parametr Opis Delay (ms) Określa czas między oryginalnym dźwiękiem a opóźnionym dźwiękiem. Feedback Określa głośność opóźnionego sygnału zwracaną do układu opóźniającego. Dzięki temu delay to inny efekt niż echo. Mix in (db) Określa ogólną głośność wyjściową. Output wet (db Określa głośność wyjściową sygnału za efektem. Ściszenie względem wyjścia sygnału nieobrobionego zwiększy subtelność efektu. Output dry (db) Określa głośność wyjściową sygnału przed efektem. W tym przykładzie użyjemy pluginu JS: Delay/Delay w celu dodania odrobiny efektu delay do ścieżki Bouzouki. Przykład 1. Wyłącz solo ścieżki Vox i włącz solo ścieżki Bouzouki. Otwórz jej okno efektów i dodaj efekt JS:Delay/delay. 2. Odtwórz utwór. Eksperymentuj z parametrami efektu, aż ustawisz efekt tak jak ci się podoba. Bardzo małe wartości opóźnienia, takie jak 0,2 ms, łatwiej jest wpisać niż ustawić tłumikami. 3. Wyłącz solo ścieżki, a następnie zmieniaj ustawienia do skutku. 4. Zapisz plik. Uwaga! Plugin ReaDelay to efekt bardziej rozbudowany niż JS Delay. Umożliwia w szczególności tworzenie wielu odbić z opóźnieniem, każde z odrębnymi ustawieniami opóźnienia i panoramy Pluginy zmieniające głośność: limiter W następnym przykładzie przyjrzymy się efektowi zmieniającemu głośność JS:LOSER:masterLimiter. Można go dodać do okna efektów ścieżki głównej w dwóch celach. Wbrew pozorom, cele te nie są sprzeczne: W celu zwiększenia ogólnej głośności miksu, a zarazem W celu zapobieżenia obcinaniu szczytów sygnału miksu, to jest zbytniej chwilowej głośności miksu. Użyjemy pluginu JS:Loser/masterLimiter, który ma następujące elementy sterujące i parametry: Parametr Opis Threshold Określa poziom, przy którym stosowane będą inne ustawienia limitera. Może to zabrzmieć paradoksalnie, ale im niższa wartość progu (Threshold), tym większa będzie postrzegana ogólna głośność. W miarę obniżania progu większa część utworu jest pogłaśniana do wskazanego limitu. Look Ahead Określa jak daleko naprzód limiter analizuje sygnał ułatwia to wygładzenie nagłych szczytów sygnału. Attack Określa jak szybko limiter reaguje na wzrosty sygnału. Release Określa jak szybko limiter wraca do spoczynku po napotkaniu szczytu sygnału. Limit Określa nieprzekraczalną maksymalną głośność. Przykład 1. Wyświetl okno efektów ścieżki głównej i wstaw plugin JS: LOSER /masterlimiter. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 307
310 2. 3. Odtwarzając utwór, dostosuj wartości tłumikami. Wskutek obniżania wartości progowej (Threshold) głośność jest zwiększana, ale nie przekracza głośności maksymalnej, ustawionej w polu Limit. 4. Zmniejszając wartość w polu Limit, zmniejszysz głośność utworu. 5. Im bardziej obniżysz wartości zarówno w polu Threshold, jak i w polu Limit, tym bardziej zdusisz dynamikę utworu głośność będzie niemal stała, a miernik VU niemal przestanie się ruszać. Prawidłowe użycie limitera polega na wygładzeniu szczytów i dołów sygnału, ale niewielkim, bez przesadnego wpływu na dynamikę utworu. Rób to delikatnie zwłaszcza na początku! 14.8 Pluginy analityczne: GFXAnalyzer Na obrazku obok widzisz plugin JS: Analysis GFXAnalyzer. Wstaw go do łańcucha efektów ścieżki lub ścieżki głównej i włącz odtwarzanie projektu, aby wyświetlić poziom wyjściowy różnych częstotliwości. Bywa to przydatne na przykład do identyfikowania częstotliwości wymagających uwagi. Trzy z pluginów firmy Cockos ReaEQ, ReaFir i ReaXComp zawierają w swoich standardowych interfejsach ekran analityczny podobny do tego. Skoro znasz już kilka różnych typów pluginów, możemy przyjrzeć się kilku następnym efektom. Najpierw jednak parę słów o presetach Używanie presetów efektów Gdy określisz ustawienia pluginu w żądany sposób, możesz zapisać je jako preset, aby móc zastosować identyczne ustawienia do innej ścieżki czy utworu: 1. Kliknij przycisk + nad pluginem JS Delay/delay, gdy wybrany jest ten plugin. 2. Wybierz z menu polecenie Save preset. 3. Wpisz żądaną nazwę i kliknij przycisk OK. Aby zapisać te ustawienia parametrów jako domyślne ustawienia pluginu, użyj poleceniasave preset as default w tym samym menu. Aby zaimportować bibliotekę presetów (na przykład pobraną z witryny internetowej programu REAPER), wybierz polecenie Import preset library. Aby wyeksportować presety do pliku (jako kopię zapasową albo w celu użycia na innym komputerze), wybierz polecenie Export preset library. Aby wybrać preset (z wcześniej zapisanych lub zaimportowanych albo dostarczonych z pluginem), wstaw plugin do okna efektów ścieżki, kliknij listę rozwijaną presetów (patrz obok), a następnie wybierz żądany preset. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 308
311 14 Pluginy programu REAPER w działaniu W przeglądarce efektów możesz użyć polecenia Opcje > Pokaż domyślne presety efektów, aby wyświetlać listę domyślnych presetów w oknie przeglądarki obok nazwy pluginu. Można wówczas kliknąć dwukrotnie nazwę presetu, aby wybrać inny preset domyślny plugin (patrz obok) Efekty czasowe: ReaVerb ReaVerb to plugin VST dostarczany z programem REAPER. Pogłos jest efektem czasowym, a plugin ReaVerb to pogłos splotowy (konwolucyjny). Teraz poznasz podstawy obsługi efektu ReaVerb. Dodatkowe funkcje zbadaj potem na własną rękę. Większość pogłosów próbuje odtworzyć wpływ środowiska akustycznego, takiego jak hala lub pokój, na dźwięk. Wymagany do tego proces matematyczny jest jednak bardzo złożony, więc rzadko zdarza się uzyskać coś przypominającego akustykę prawdziwych pomieszczeń. Pluginy pogłosowe są niezwykle różne, nie tylko pod względem jakości, lecz również zakresu zastosowań. Pogłosy splotowe umożliwiają uzyskanie realistycznego pogłosu niewielkim kosztem. Stosowane są w nich odpowiedzi impulsowe prawdziwych przestrzeni akustycznych. Uzyskuje się je, generując sygnał w żądanym środowisku i nagrywając wynik. Efekt ReaVerb idzie z tą koncepcją o krok dalej, umożliwiając nie tylko użycie nagranych impulsów z prawdziwych miejsc w celu utworzenia pogłosu, lecz również dodatkowe modyfikowanie dźwięku metodami zbliżonymi do stosowanych w tradycyjnych pogłosach. Aby móc użyć pogłosu splotowego, potrzebujesz zbioru plików odpowiedzi impulsowych. Poszukaj w sieci, a znajdziesz wszystko, co potrzebne, nierzadko za darmo. W tym przykładzie stosowane są pliki pobrane ze strony W poniższym przykładzie pliki te zostały po pobraniu zapisane w nowo utworzonym przez nas folderze C:\Program Files\REAPER\Reverb Impulses\Voxengo\ Przykład Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night REVERB.RPP Dodaj nową ścieżkę za ostatnią ścieżką i nazwij ją Szyna pogłosu. Utwórz na tej ścieżce odbiory od wszystkich ścieżek instrumentów oraz ścieżki Vox. Umożliwi to później wysyłanie do szyny pogłosu sygnałów z różnych ścieżek o żądanych różnych poziomach i położeniach w panoramie. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 309
312 4. Otwórz okno Efekty ścieżki Szyna pogłosu. 5. Dodaj efekt ReaVerb. 6. Zmniejsz poziom sygnału obrobionego tłumikiem Wet do około 60, a poziom sygnału nieobrobionego tłumikiem Dry do około 0,5, jak na powyższym zrzucie ekranu. Zaczniemy od dodania odrobiny pogłosu, a potem będziemy odpowiednio go zwiększać. 7. Kliknij przycisk Add, a następnie polecenie File. Umożliwi to dodanie pliku na początku łańcucha pogłosu. Przejdź w oknie przeglądarki plików do żądanego pliku odpowiedzi impulsowej. W tym przykładzie użyjemy pliku St Nicolaes Church.wav. 8. Zaznacz ten plik i kliknij przycisk Otwórz, aby wstawić plik do efektu ReaVerb. 9. Odtwórz plik. W oknie głównym zmniejsz głośność ścieżki Szyna pogłosu do około 10 db. Zmniejsz głośność ścieżki głównej do około 6 db. Później można będzie zwiększyć głośność. 10. W oknie efektu ReaVerb zwiększaj wartość sygnału obrobionego (Wet) aż usłyszysz przyjemny poziom pogłosu. Prawdopodobnie nastąpi to w pobliżu wartości 10 db. Jeśli chcesz, włącz na chwilę solo ścieżki Szyna pogłosu, aby wyraźniej usłyszeć efekt. 11. Teraz dostosujemy efekt pogłosu za pomocą elementów sterujących pluginu ReaVerb. Tłumik Pre-reverb przesuwa ogon pogłosu, opóźniając sygnał wysyłany do generatora ogona pogłosu. Spróbuj jak to działa. 12. Aby dodać więcej elementów sterujących do łańcucha pogłosu, kliknij przycisk Add i wybierz polecenie Time/Gain/Stretch. W oknie pluginu wyświetlone zostaną dodatkowe tłumiki. Służą one do rozciągania (wydłużania) impulsu, dodawania pewnej ziarnistości lub przycinania (skracania) impulsu. Najlepiej je zrozumiesz, eksperymentując. 13. Teraz znowu kliknij przycisk Add i wybierz polecenie Filter (LP/HP). W ten sposób dodasz filtr górnoprzepustowy (tłumik Highpass) i dolnoprzepustowy (tłumik Lowpass). Za ich pomocą możesz ograniczyć dodawanie impulsu do bardzo niskich i/lub bardzo wysokich częstotliwości. 14. Gdy ustawisz odpowiednie brzmienie, możesz zapisać ten zestaw parametrów jako nazwany preset, Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 310
313 14 Pluginy programu REAPER w działaniu którego można będzie użyć w innych projektach. Kliknij przycisk +, wybierz opcję Zapisz preset, nazwij preset i kliknij przycisk OK. Zwróć uwagę, że eksperymentując z pluginem ReaVerb możesz: Przeciągając moduły w łańcuchu pogłosu, zmieniać ich kolejność. Usunąć zaznaczenie pola wyboru po lewej stronie nazwy modułu, aby pominąć ten moduł. Zestawienie funkcji przycisku Add w oknie pluginu ReaVerb Echo generator moduł generujący echo, przydatny do zapełniania luk impulsu lub tworzenia wybrzmienia echa. High and low pass filter filtry ograniczające działanie impulsu powyżej lub poniżej wybranej częstotliwości. Normalize normalizacja umożliwiająca wzmocnienie impulsu do 0 dbfs. Reverse umożliwia odwrócenie pogłosu, co bywa interesującym efektem w przypadku wokali, solówek gitarowych i wstępów/zakończeń utworu. Trim/Gain/Stretch umożliwia przycięcie albo rozciągnięcie (czyli skrócenie albo wydłużenie) impulsu oraz dodanie tak zwanej ziarnistości. File umożliwia dodanie pliku impulsu. Można wstawić dowolną liczbę plików! Max FFT filtry FFT oparte na szybkiej transformacji Fouriera to skomplikowany matematyczny temat. Skorzystaj z wyszukiwarki Google! Póki co, zadowolimy się stwierdzeniem, że zmiana rozmiaru FFT zmienia obciążenie procesora. Niższa wartość ustawienia Max. FFT skutkuje większym obciążeniem procesora, ale równomierniej rozłożonym. Wyższe rozmiary FFT powodują mniejsze obciążenie procesora, ale kosztem zwiększonej latencji. Rozmiar FFT będzie w związku z tym wpływać na wydajność działania i możliwe przerwy przetwarzania, ale nie na sam dźwięk. Jeśli nie rozumiesz, o co chodzi, najlepiej zostaw ustawienie domyślne. ZL opcja umożliwiająca włączenie zerowej latencji: przydatna podczas nagrywania przy jednoczesnym monitorowaniu poziomów pogłosu. LL opcja umożliwiająca użycie dodatkowego wątku w celu poprawienia wydajności działania przy niskiej latencji. Set all umożliwia zastosowanie wybranych ustawień wydajności do wszystkich wystąpień pluginu ReaVerb w bieżącym projekcie Kontrola głośności za pomocą kompresji: ReaComp Wcześniej w tym rozdziale bawiliśmy się limiterem. Limiter można opisać jako rodzaj ruchomego sufitu, który uniemożliwia zwiększenie głośności sygnału powyżej ustawionego poziomu. Limitowanie może skutkować rzężącym brzmieniem, wiec często lepiej jest użyć kompresora na poszczególnych ścieżkach. Zwykły limiter działa gwałtownie i brutalnie, a kompresor potrafi być łagodny. Obrazek lepiej pokaże skutki limitowania w porównaniu do prawidłowo zastosowanej kompresji. Te trzy ilustracje przedstawiają ten sam kształt fali najpierw oryginalne nagranie, potem z zastosowanym limiterem (pośrodku), a na koniec (z prawej) z kompresorem zamiast limitera. Zwróć uwagę, że w oryginalnym kształcie fali głośność ma znaczne wahania. Limiter podciąga cichsze fragmenty, ale całość może brzmieć zbyt głośno. Dynamika utworu została praktycznie zduszona. Ilustracja z prawej przedstawia ten sam kształt fali po rozsądnym zastosowaniu kompresora zamiast limitera. Szczyty sygnału ścieżki nie są już obcinane i w dużej mierze zachowana została dynamika nagrania. Kompresory programowe mogą znacznie się różnić złożonością. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 311
314 My skoncentrujemy się na tylko pięciu głównych pojęciach. Są to pojęcia niezbędne do zrozumienia, jak należy używać kompresji. Są i inne czynniki, ale póki co skupmy się na tych pięciu. Threshold progowa głośność zadziałania kompresora. Można na przykład ustawić próg 10 db, aby nie kompresować niczego poniżej tego progu. Ratio współczynnik określający stopień kompresji. Względnie delikatny stopień kompresji 2 do 1 sprawi, że z każdych 2 decybeli głośności nagrania przekraczających próg ostanie się tylko 1 decybel. Znacznie wyższy stopień kompresji 12 do 1 znaczy, że z każdych 12 decybeli głośności nagrania przekraczających próg ostanie się tylko jeden decybel. Gain wzmocnienie regulujące głośność ścieżki po skompresowaniu. Często zechcesz zwiększyć głośność co najmniej troszkę, aby ścieżka nie stała się zbyt cicha. Tłumik wzmocnienia w pluginie ReaComp (powyżej) ma etykietę Wet. Limit Output wybranie tej opcji uniemożliwia przekroczenie 0 db na wyjściu kompresora. Bypass jest to małe pole wyboru w prawym górnym rogu, obok przycisku UI. Za jego pomocą można włączać i wyłączać pomijanie pluginu, aby ocenić skutki działania pluginu. Gdy pole wyboru jest zaznaczone, plugin działa. Gdy nie jest zaznaczone, plugin jest pomijany. To pole wyboru jest dostępne w każdym oknie każdego pluginu. Przykład 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night COMP.RPP 2. Włącz solo ścieżki Bouzouki. Przyjrzyj się szczytom sygnału na tej ścieżce. Jak widać, zaczyna się od stałej głośności, ale w ostatnich 30 sekundach utworu głośność ścieżki znacznie rośnie. 3. Odtwórz ścieżkę od 55 sekundy przez około 15 sekund, a następnie zatrzymaj odtwarzanie. Spróbuj zastosować kompresję z progiem zadziałania około 12 lub 13 db. 4. Wyświetl okno Efekty tej ścieżki. 5. Wstaw plugin VST: ReaComp (Cockos). 6. Utwórz pętlę odtwarzania ostatnich 20 sekund tego instrumentu. 7. Poeksperymentuj z ustawieniem progu (pionowego tłumika Threshold po lewej) i współczynnika (tłumika Ratio). Zaznacz pole wyboru opcji Limit output. Zapewne na koniec ustawisz próg około 16 i stopień kompresji 4:1 lub 5:1 (jak na obrazku). 8. Zapisz plik Pluginy transjentowe LOSER Prawidłowo użyty kompresor może wzbogacić ścieżkę lub miks, ale użyty nieprawidłowo wyrządzi więcej szkody niż pożytku. Jeśli nie masz wprawy w używaniu kompresora, możesz spróbować pluginu LOSER TransientsKiller. Jest to prosty kompresor (właściwie bardziej ogranicznik sygnału), mający dwa parametry sterujące Threshold (próg) i Ratio (współczynnik). Wszystkie pozostałe ustawienia są ustalone. Próg określa głośność, przy której zaczyna się kompresja współczynnik określa stopień kompresji. Masz ochotę się pobawić? Spróbuj dodać efekt LOSER TransientController, aby dodać wybrzmienie i/lub atak do ścieżki, folderu lub miksu Kontrola głośności za pomocą bramki szumów Bramka szumów steruje dźwiękiem po cichej stronie skali. Nagrywana ścieżka często zawiera fragmenty ciszy, jak na przykład wokal między wersami. W każdym razie powinna to być cisza! Zdarza się jednak, że zamiast ciszy słychać ciche, lecz irytujące dźwięki. Bramka szumów pozwoli je wykryć i odfiltrować. Podobnie jak kompresor, bramka szumów może być prosta lub skomplikowana. W tej chwili skoncentrujemy się na podstawowych elementach sterujących bramki szumów: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 312
315 14 Pluginy programu REAPER w działaniu Threshold służy do określania minimalnego poziomu głośności, poniżej którego następuje zadziałanie bramki szumów. Attack określa szybkość zadziałania bramki szumów. Zbyt krótki atak może skutkować obcięciem naturalnego wybrzmienia pożądanych dźwięków. Hold określa czas, przez który bramka pozostaje otwarta, gdy głośność sygnału opadnie poniżej ustawionego progu. Release określa czas, po którym bramka zamyka się gdy głośność sygnału opadnie poniżej ustawionego progu. Czas na ćwiczenie przy użyciu projektu All Through The Night COMP.RPP Przykład 1. Włącz solo ścieżki Vox. 2. Odtwórz utwór od miejsca tuż przed końcem pierwszej zwrotki. Jeśli dobrze się wsłuchasz (zwłaszcza przez słuchawki), usłyszysz zbędne dźwięki w tym fragmencie ciszy. Z pewnością da się je zauważyć na mierniku VU ścieżki. 3. Otwórz okno efektów ścieżki i dodaj plugin Cockos VST ReaGate. 4. Teraz znowu odtwórz utwór. Dostosuj wartość progu tłumikiem Threshold (pierwszym z lewej), najlepiej na poziomie tuż powyżej szczytowego odczytu miernika VU tego tłumika w cichych fragmentach (patrz niżej). W ten sposób odetniesz dźwięk wizualne potwierdzenie zobaczysz na mierniku VU z prawej, na którym teraz nie powinno nic się dziać. 5. Zapewne uznasz, że domyślne ustawienia parametrów Attack, Hold i Release działają całkiem nieźle, ale nie zaszkodzi poeksperymentować sobie z nimi. 6. Teraz znowu zapisz plik. To był prosty przykład zastosowań bramki szumów. Bramek szumów można też używać z doskonałym skutkiem do wielu innych zastosowań, takich jak odcięcie przesłuchu z mikrofonów zbierających perkusję. Tego typu zastosowania są znacznie bardziej skomplikowane i wymagają lepszego pojęcia o wielu parametrach bramki szumów Efekty chorus i delay Sstillwell Chyba każdy, kto miał gitarę akustyczną wie, co to to jest chorus. Pedał efektu chorus służy do uzyskiwania pełniejszego i bogatszego brzmienia, jakby grały co najmniej dwie gitary. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 313
316 W programie REAPER jest kilka efektów chorus. Tutaj widzisz efekt Sstillwell's Chorus_Stereo. Zasady jego działania są nieco podobne do pluginu efektu delay z poprzednich stron. Plugin ten ma jeszcze parę dodatkowych elementów sterujących, z których najważniejszy jest Number of Voices, decydujący o liczbie głosów. Spróbuj, a zrozumiesz! Jest to kolejny plugin, w przypadku którego bardzo przydatny okaże się element sterujący miksem sygnału obrobionego/nieobrobionego i pole wyboru w prawym górnym rogu, umożliwiające pomijanie efektu. Inne efekty chorus/delay marki Sstillwell to efekt Chorus mono, Delay_Pong (efekt delay typu ping-pong między lewym i prawym głośnikiem) oraz Delay_Tempo (prosty efekt delay). Jeśli marzy ci się naprawdę niezwykły efekt typu delay, poeksperymentuj z pluginem JS: remaincalm_org/floaty_delay Zmniejszanie szumów pluginem ReaFir ReaFir to wielozadaniowy plugin dynamiczny niemal umykający klasyfikacjom i opisom. Może działać jako equalizer, kompresor, bramka szumów i tak dalej. W tym przykładzie zobaczysz jego użycie w celu zmniejszenia szumów. Plugin zmniejszający szumy może okazać się niezbędny, gdy dobrze nagrana ścieżka zawiera zbędny szum tła. Może to być na przykład syk, dudnienie albo odgłosy klimatyzatora. Pluginu ReaFir można użyć do usuwania takich dźwięków ze ścieżek w czasie rzeczywistym. W tym celu należy najpierw zidentyfikować fragment ścieżki (sekunda lub dwie wystarczą), gdzie nagrany jest tylko niepożądany szum. Fragment taki zazwyczaj znajduje się na samym początku ścieżki. Przykład i procedura Ogólnie rzecz biorąc, procedura jest taka: 1. Wstaw plugin ReaFir w oknie efektów ścieżki zawierającej elementy nagrane z niepożądanym szumem. 2. Umieść kursor odtwarzania na początku fragmentu zawierającego jedynie niepożądany szum. 3. Z listy rozwijanej Mode wybierz tryb Subtract. 4. Z listy rozwijanej Edit Mode wybierz tryb Precise. 5. Zaznacz pole wyboru Automatically build noise profile, aby automatycznie utworzyć profil szumu. 6. Odtwórz tylko fragment ścieżki zawierający szum, a następnie zatrzymaj odtwarzanie. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 314
317 14 Pluginy programu REAPER w działaniu 7. Plugin ReaFir utworzy profil niepożądanego szumu. Oznaczy go czerwoną linią (jak na obrazku powyżej). 8. Teraz usuń zaznaczenie pola wyboru Automatically build noise profile. 9. Umieść kursor odtwarzania na początku utworu i włącz odtwarzanie. 10. Szum, którego profil został utworzony w krokach 1 5 zostanie usunięty z wyjścia. Uwaga! Być może zastanawiasz się, kiedy należy używać bramki szumów, a kiedy oprogramowania do zmniejszania szumów, takiego jak plugin ReaFir. Odpowiedź jest zwykle dość prosta. Zmniejszanie szumów nadaje się do usuwania raczej jednostajnego szumu tła, takiego jak przydźwięk elektryczny, natomiast bramka szumów lepiej radzi sobie z nieregularnymi hałasami, takimi jak sapanie wokalisty Kompresja wielopasmowa pluginem ReaXComp Kompresja wielopasmowa zastosowana do ścieżki głównej może przydać ciężaru, ciepła i głośności końcowemu miksowi. Zalecenia dotyczące stosowania kompresora wielopasmowego przekraczają zakres tego podręcznika. Wielu inżynierów dźwięku uważa, że kompresja wielopasmowa jest obecnie zdecydowania nadużywana przez firmy nagraniowe. Tak czy owak, kompresor wielopasmowy działa, stosując różne stopnie kompresji do różnych pasm częstotliwości. Umożliwia to precyzyjniejsze niż w przypadku prostego kompresora kształtowanie brzmienia. Plugin ReaXComp domyślnie kompresuje 4 pasma. Są to pasma Hz, Hz, Hz i powyżej 5000 Hz. Można jednak dodać potrzebne lub usunąć zbędne pasma. Można też zmienić częstotliwości pasm. Można na przykład zwiększyć górną częstotliwość pasma 1 do 250 Hz, a wskutek tego częstotliwość ta stanie się automatycznie dolną częstotliwością pasma 2. Jeśli używasz kompresora wielopasmowego po raz pierwszy, zacznij ostrożnie i najpierw zdobywaj doświadczenie oraz wiedzę. Do celów eksperymentowania możesz użyć każdego ćwiczebnego pliku projektu All Through The Night użytego wcześniej. Przykład 1. Otwórz jeden z przykładowych plików projektu. 2. Wstaw plugin ReaXComp do łańcucha efektów ścieżki głównej. 3. Odtwórz projekt od początku. 4. W tym stadium plugin ReaXComp może nie mieć żadnego wpływu na brzmienie. Będzie tak na przykład w przypadku przedstawionym obok, gdzie poziomy szczytowe (zielone pionowe słupki) niemal sięgają Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 315
318 ustawień progów (czerwonych poziomych linii) poszczególnych pasm. I tak możesz się jednak czegoś nauczyć! 5. Włącz funkcję Solo current band, aby posłuchać tylko bieżącego pasma. 6. Podczas odtwarzania utworu zmieniaj pasma, przechodząc na zmianę na karty 1, 2, 3 i 4. Usłyszysz w ten sposób każde z pasm oddzielnie. 7. Teraz wyłącz funkcję Solo Current Band. Wyłącz opcję Auto makeup gain. Trzeba to zrobić dla każdego pasma z osobna. Jeśli opcja Auto makeup gain pozostałaby włączona, głośność miksu wzrosłaby po dokonaniu innych zmian. Podczas odtwarzania utworu dostosuj próg każdego pasma, aby znalazł się tuż pod wartością szczytową sygnału w danym paśmie. Przykład widzisz obok. 8. Domyślne ustawienie stopnia kompresji 2:1 jest bezpieczne. Spróbuj zwiększyć współczynnik dla każdego z progów do około 4:1. Jeśli uznasz, że dźwięk został zbyt skompresowany, obniż poziomy w stronę stopnia 2:1. Pamiętaj, to tylko przykład, a nie wzór! 9. Nawet teraz, przy zachowawczych ustawieniach, zauważysz różnicę między sygnałem z pluginem ReaXComp i bez niego. Gdy plugin jest włączony, różne ścieżki lepiej łączą się w miks. 10. Możesz poeksperymentować z różnymi innymi tłumikami, zwłaszcza z tłumikiem Knee. To ustawienie tzw. załamania charakterystyki określa jak nagle lub jak stopniowo stosowana jest kompresja. 11. Możesz również pobawić się tłumikami wzmocnienia (Gain), zarówno poszczególnych pasm, jak i całego miksu, ale nie przesadzaj. Używanie pluginu ReaXComp: kilka porad Nie używaj zbyt wielu pasm. Zbyt wiele niezależnie kompresowanych pasm sprawi, że miks się rozleci. Wielu doskonałych inżynierów masteringowych używa tylko trzech pasm. Zmieniając różne ustawienia, przysłuchuj się uważnie zmianom brzmienia. Wpływają one na siebie nawzajem, więc nie szczędź na to czasu. Ustawienie ataku (Attack) określa długość czasu od wzrostu sygnału powyżej progu do chwili zadziałania kompresora. Ustawienia zwolnienia (Release) określają długość czasu od opadnięcia sygnału poniżej progu do chwili zwolnienia kompresora. Spróbuj dostosować ustawienia ataku i zwolnienia tak, aby wejście i wyjście kompresora nie było zauważalne. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 316
319 14 Pluginy programu REAPER w działaniu W szczególności przy pierwszym użyciu kompresora wielopasmowego na ścieżce głównej zalecane jest używanie ustawień wzmocnienia (Gain) jedynie w celu kompensowania utraty głośności wskutek kompresji, a nie do podbicia sygnału. Wyjątkiem od tej zasady może być sytuacja, gdy jedno z pasm wymaga delikatnego dopasowania do innych. Często zalecane jest umieszczenie w łańcuchu efektów limitera (takiego jak LOSER MasterLimiter) za kompresorem wielopasmowym. Kompresora wielopasmowego można też użyć do zupełnie innego celu, mianowicie kompresji określonej częstotliwości na ścieżce, na przykład aby ściszyć syczące lub wybuchowe głoski na ścieżce wokalnej ReaControlMIDI Za pomocą pluginu Cockos ReaControlMIDI można ustawiać różne parametry MIDI na ścieżce. Można go wstawić w oknie łańcucha efektów ścieżki albo kliknąć prawym przyciskiem myszy nazwę lub numer ścieżki i wybrać z menu polecenie Pokaż panel sterowania ścieżki MIDI. Przykład użycia pluginu widzisz obok. Możesz wstawić kilka wystąpień tego pluginu na jednej ścieżce, aby wysyłać różne komunikaty MIDI do różnych kanałów. Wiele programów DAW ma ścieżki MIDI o specjalnych elementach sterujących MIDI, takich jak Bank/Program Select, głośność i panorama MIDI itd. W programie REAPER natomiast używany jest plugin ReaControlMIDI, który stanowi panel sterowania ścieżki MIDI. To daje dodatkową swobodę, ponieważ można wstawić wiele wystąpień pluginu albo wstawić plugin w dowolnym miejscu łańcucha efektów ścieżki albo poszczególnych elementów na ścieżce. Istotne funkcje pluginu ReaControlMIDI to: Load File: umożliwia załadowanie pliku.reabank (programu REAPER) lub pliku.ins (programu Cakewalk), zawierającego definicje instrumentów, a następnie wybranie preferowanego połączenia bank/program. Control Change: można wybrać maksymalnie pięć typów zdarzeń CC z list rozwijanych. Na listach tych dostępne są wszystkie typy zdarzeń dostępne na pasach CC w edytorze MIDI. Plugin ReaControlMIDI umożliwia również tworzenie obwiedni CC MIDI dla ścieżek, pozwalając na zautomatyzowanie suwaków zdarzeń CC włączonych w pluginie. Automatyzacja zostanie przedstawiona w rozdziałach 16 i 17. Można również przypisać elementy sterujące ścieżki do panelu sterowania w okienku ścieżek i/lub mikserze w celu zarządzania jej parametrami. Mowa o tym będzie w rozdziale 11. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 317
320 14.18 JS: IX/MIDI_Router Ten plugin służy do przekierowywania danych MIDI z kanału do kanału. Możesz wybrać wysyłanie nut, zdarzeń innych niż nut lub jednych i drugich LOSER s TimeDifference Pan Z wielu pluginów JS plugin LOSER TimeDifference Pan definitywnie wymaga wzmianki. Jest prosty w obsłudze, lecz bardzo przydatny. Czasami nagrana ścieżka brzmi cienko lub słabo. Chcesz ją trochę wypełnić, pogrubić, wzbogacić, ocieplić i tak dalej. Stara sztuczka polega na zduplikowaniu ścieżki i puszczeniu duplikatu parę milisekund później niż oryginalnej i w innym miejscu panoramy. Gdy sygnał wraca do głównego miksu, instrument brzmi czasem jak dwa instrumenty. Plugin LOSER TimeDifference Pan załatwia to znacznie szybciej, sprawniej i mało obciążając procesor. Jeśli chcesz poeksperymentować z tym pluginem, ścieżka Bouzouki w projekcie All Through The Night.RPP świetnie się do tego nada LOSER Exciter Plugin LOSER Exciter to prosta metoda przywrócenia wysokich częstotliwości w głucho brzmiącym miksie Problemy z poszczególnymi instrumentami należy wyeliminować na ich ścieżkach. Można jednak dodać trochę życia do całego miksu, umieszczając plugin Exciter gdzieś na początku łańcucha efektów. Zwróć uwagę na następujące parametry: Frequency częstotliwość, powyżej której chcesz dodać wysokich tonów. Spróbuj poeksperymentować w zakresie od 2000 Hz do 4500 Hz. Czasem trzeba pójść w jeszcze wyższe częstotliwości. Clip Boost wartość, o którą chcesz podbić głośność powyżej wybranej częstotliwości. Rób to delikatnie. Harmonics ilość nadtonów harmonicznych, którą chcesz dodać do miksu (nie przesadź). Inny podobny plugin to JS:SStillwell/exciter. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 318
321 14 Pluginy programu REAPER w działaniu SSTillwell's HugeBooty Ten prosty plugin służy do podbijania niskich częstotliwości na ścieżce. Najpierw ustaw żądaną częstotliwość, a potem stopniowo zwiększaj wartości drive oraz mix aż do osiągnięcia żądanego skutku Niektóre nietypowe pluginy JS Utility/bufsave Umieszczony jako pierwszy w łańcuchu efektów (a na ścieżkach MIDI zaraz za syntezatorem) i ostatni w łańcuchu, dodaje sprzężenie zwrotne do łańcucha (patrz przykład poniżej). Dostępnych jest maksymalnie 100 miejsc na bufory. Używaj tego samego miejsca dla obu wystąpień pluginu bufsave na tej samej ścieżce, ale nie używaj tego samego numeru miejsca na żadnej innej ścieżce. Między dwoma wystąpieniami pluginu bufsave można wstawić jeden prosty efekt (np. delay lub JS: remaincalm_org/floaty_delay) albo, jak tutaj, cały łańcuch efektów. Pozostałe cztery tłumiki służą do zarządzania przepływem audio. Określają one, oddzielnie dla każdego wystąpienia pluginu bufsave, poziomy miksu źródło-bufor, bufor-bufor, buforcel i źródło-cel. Miks źródło-bufor steruje sprzężeniem zwrotnym. Ze sprzężeniem zwrotnym należy obchodzić się ostrożnie. Początkowo ustaw oba tłumiki src->buf mix bardziej po lewej stronie. Następnie powoli przeciągnij je w prawo. Interesujące brzmienia można uzyskać, stosując w łańcuchu efektów więcej niż jedną parę pluginów bufsave i przydzielając każdej parze jej oddzielne miejsce Sstillwell/thunderkick Ten to potrafi przerazić! Dodaje do ścieżki potężne niskie tony. Można go użyć do centralnego bębna, syntezatora, a nawet gitary basowej zresztą, wszędzie, gdzie chodzi o tę atmosferę. Ma cztery tłumiki i już. Nie wymaga specjalnych eksperymentów. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 319
322 Remaincalm_org/tonegate Tonegate to generator sygnałów akustycznych uruchamiany z bramki w celu dodawania sygnałów sinusoidalnych, prostokątnych lub szumów. Interesującym czynią go elementy sterujące wysokością tonu oraz wejściem/zejściem sygnału. Ten plugin naprawdę daje mnóstwo okazji do wykazania się kreatywnością. Przeznaczony początkowo do użytku ze stopą lub werblem, jest niezwykle wszechstronny. Wypróbuj go na przykład na gitarze elektrycznej! Pobaw się najpierw tłumikiem frequency i opcjami waveform, a potem innymi. Więcej o tym i innych świetnych pluginach remaincalm znajdziesz na stronie remaincalm.org. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 320
323 14 Pluginy programu REAPER w działaniu Niektóre pluginy efektów gitarowych Dostępna jest cała seria pluginów Jesusonic przeznaczonych specjalnie do kształtowania brzmień gitary. Działają one bardzo podobnie do pedałów gitarowych. Oto niektóre z nich: Plugin Opis JS Guitar/amp-model JS Guitar/amp-model-dual Umożliwia wybranie symulowanego wzmacniacza, takiego jak Fender lub Marshall. Potem już tylko bawisz się parametrami. Wersja dual tego pluginu umożliwia wybranie różnych głośników (lewego i i prawego). JS Guitar/chorus Kształt fali przechodzi przez szereg modułów efektu delay, których czasy opóźnienia są powoli modulowane. Kształt brzmienia chorusu zależy głównie od ustawień długości (Length), liczby głosów (Number of Voices) i Rate (szybkości). JS Guitar/distortion Ten plugin zniekształca kształt i częstotliwości kształtu fali. Stopień stosowanego odkształcenia zależy głównie od ustawień wzmocnienia (Gain) i dobroci (Hardness). JS Guitar/flanger Efekt fazowy powstaje, gdy sygnał jest miksowany ze swoją opóźnioną kopią, gdy czas opóźnienia nieustannie się zmienia. Efekt ustawia się za pomocą parametrów długości opóźnienia (Delay Length), szybkości (Rate) i sprzężenia zwrotnego (Feedback). JS Guitar/phaser Ten poczwórny wszechprzepustowy phaser stereo ma ustawienia szybkości (Rate (Hz)), zakresu (Range (Min i Max)) oraz sprzężenia zwrotnego (Feedback). JS Guitar/wah Efekt wah to efekt filtrowania, określany za pomocą ustawień położenia (Position), górnego rezonansu (Top Resonance), dolnego rezonansu (Bottom Resonance) i zniekształcenia na filtrze (Filter Distortion). JS Guitar/tremolo Efekt tremolo powstaje wskutek zmian obwiedni amplitudy dźwięku, którymi sterują ustawienia częstotliwości (Frequency (Hz)) i wielkości (Amount (db)). Jeśli użyjesz więcej niż jednego efektu naraz, ich efekt skumuluje się. Kolejność efektów decyduje o brzmieniu wyjściowym. Jedna z możliwych kolejności widnieje obok. Nie znaczy to jednak, że masz zaprzestać twórczych eksperymentów z kolejnością efektów! Filtr (np. Wah lub Phaser) Kompresor Distortion Equalizer Zmiana wysokości tonu (np. Vibrato) Modulator (np. Flanger lub Chorus) Kontroler poziomu (np. Tremolo lub Limiter) Echo (na przykład pogłos) Niektóre inne pluginy JS w programie REAPER W następnej części tego rozdziału znajduje się ogólny opis niektórych innych świetnych pluginów Jesusonic dostarczanych z programem REAPER. To tylko drobna część pluginów, a jeśli któregoś z nich nie ma w tej tabeli, to wcale nie znaczy, że jest gorszy niż te, które się w niej znalazły. Plugin JS IX/StereoPhaseInverter Opis Cztery opcje Normal Phase (w fazie), Invert Left (odwróć lewy), Invert Right (odwróć prawy) lub Invert Both (odwróć oba). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 321
324 Plugin Opis JS IX/PhaseAdjustingRouter Stereofoniczny inwerter fazy z opcjami wyboru kanałów wejściowych i wyjściowych. Można go użyć na przykład do wydobycia pełniejszego, żywszego brzmienia z jednej ścieżki mono. JS LOSER/DDC Specyficzny kompresor przeznaczony do użytku z perkusją cyfrową. JS LOSER/SPLimiter Prosty limiter szczytowych sygnałów z jednym sterowanym parametrem Threshold (próg). Za jego pomocą można ograniczyć obcinanie sygnału na pojedynczej ścieżce. JS LOSER/gfxGoniometer Umieść go na końcu łańcucha efektów ścieżki stereo, folderu lub ścieżki głównej Zobaczysz wizualną reprezentację ruchu dźwięku w polu stereo. JS LOSER/StereoEnhancer Służy do rozszerzania efektu stereo na ścieżce stereo, folderowej, szynie lub ścieżce głównej. Działa, dostosowując panoramę szerokości niezależnie wysokich i niskich częstotliwości oraz poprzez zdefiniowanie ich punktu przecięcia. Inne pluginy do manipulacji polem stereo to np. Liteon/pseudostereo i Sstillwell/stereowidth. JS LOSER/Waveshaping Distortion Cudownie prosty plugin typu distortion. JS Meters/tuner Wstaw go na nową ścieżkę i uzbrój ją do nagrywania, a potem nastrój gitarę. JS Meters/vumeter Wstaw na ścieżkę, gdy chcesz dokładnie monitorować jej poziomy VU. JS Misc/tonifier Interesujący plugin, który tworzy efekty dźwiękowe, zmieniając wysokość tonu lub częstotliwość bloków audio o wskazanym rozmiarze. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 322
325 14 Pluginy programu REAPER w działaniu Plugin Opis JS SStillwell/ozzifier Szczególnie nadaje się do pogrubiania lub dublowania ścieżki wokalu. JS SStillwell/expander Przeciwieństwo kompresora! Potrafi przywrócić dynamikę miksu, który brzmi jakby był nadmiernie skompresowany. Działa, dodatkowo tłumiąc głośność sygnału, gdy spadnie ona poniżej wskazanego progu. JS SStillwell/hpflpf Dodaje filtr górnoprzepustowy i filtr dolnoprzepustowy do ścieżki lub ścieżki głównej. Przydatny na przykład do usuwania niskiego przydźwięku. JS SStillwell/badbussmojo Specyficzny plugin do nielinearnego kształtowania fali. Używaj ustawień nonlinearity (nieliniowość), knee (załamanie charakterystyki) i mod (modulacja), aby osiągnąć nieco mniej doskonałe, a bardziej autentyczne brzmienie dźwięku. JS SStillwell/louderizer Prosty plugin z dwoma elementami sterującymi, służący do zwiększania głośności ścieżki lub miksu. JS Pitch/superpitch Jeden z wielu pluginów umożliwiających zmianę wysokości tonu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 323
326 Plugin Opis JS Filters/autopeakfilter Wygodny plugin umożliwiający tworzenie efektów typu autowah, zasadniczo poprzez dostosowanie środkowych częstotliwości i szerokości filtru. Im bliższe siebie są wartości min i max środkowej częstotliwości (center frequency) i im niższe ustawienie szerokości w oktawach (octave width) tym bardziej dramatyczny efekt. JS Filters/dc_remove Plugin do usuwania stałej składowej (DC offset). JS Utility/limiter Prosty plugin. Element sterujący Max Vol umożliwia ograniczenie obcinania szczytów sygnału na ścieżce głównej podczas eksperymentów z brzmieniami i miksowania. JS Utility/volume Prosty plugin do zwiększania lub zmniejszania głośności. Umieść go na początku łańcucha efektów, aby dostosować głośność ścieżki lub elementu przed zastosowaniem efektów. JS Utility/phase_adjust Kolejny bardzo prosty plugin używany do dostosowywania fazy ścieżki lub elementu. Z programem REAPER dostarczanych jest ponad 200 pluginów Jesusonic. Ten rozdział ma dać parę dobrych wskazówek, ale nie można udokumentować wszystkich pluginów w jednym małym podręczniku, takim jak ten. Więcej informacji zawiera Wiki strona programu REAPER pod adresem wiki.cockos.com/wiki/index.php/category:jesusonic, Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 324
327 14 Pluginy programu REAPER w działaniu Presety pluginów innych firm W programie REAPER można używać pluginów VST i DirectX innych firm, takich jak Sonitus, Wave Arts, Sony itd. Wiele pluginów jest instalowanych z presetami. Metody dostępu do presetów różnią się w zależności od czynników takich jak natywny interfejs pluginu i typ pluginu. W tej sekcji rozpatrzymy trzy przykłady. Uzbrojeni w te informacje na pewno damy radę domyślić się, gdzie też mogą być presety naszych różnych pluginów. Przykład 1 Oto popularny plugin DirectX firmy Sonitus, Phase. W tym przypadku interfejs pluginu zawiera natywną sekcję Presets. Kliknięcie tego przycisku (patrz obok) wyświetli menu dostępnych presetów. Możesz również zapisać za jego pomocą własne presety, ponieważ pluginy Sonitus są wyposażone we własnego menedżera presetów. Zwróć uwagę, że możesz również użyć biblioteki presetów programu REAPER w celu zapisania presetów w programie REAPER, a nie w pluginie. Aby ją otworzyć, kliknij przycisk + obok przycisku Param. Jest to szczególnie użyteczne w przypadku pluginów, które nie mają własnego, natywnego menedżera presetów. Przykład 2 Ten przykład przedstawia plugin VST firmy TWest, STEADY Pro. Ten plugin nie ma własnego, natywnego menedżera presetów. Podobnie jak w przypadku innych pluginów, można jednak użyć interfejsu programu REAPER do utworzenia presetów i zarządzania nimi. Przykład 3 Oto plugin Direct X firmy Sony, Vibrato. W tym przypadku natywne presety nie są wyświetlane po kliknięciu strzałki listy rozwijanej presetów programu REAPER. Wyświetlone zostaną tylko presety utworzone samodzielnie przez użytkownika. W tym przykładzie należy kliknąć prawym przyciskiem myszy w pustym miejscu interfejsu pluginu, aby wyświetlić listę presetów fabrycznych. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 325
328 14.26 Ukrywanie graficznego interfejsu użytkownika (GUI) Czasami może się zdarzyć, że konieczne będzie ukrycie graficznego interfejsu użytkownika pluginu VST i wyświetlenie jego parametrów jako serii prostych tłumików. Służy do tego przycisk UI w oknie Efekty programu REAPER. Klikając ten przycisk, wyświetlisz elementy sterujące pluginu w prostszym formacie. Oto przykład wyglądu pluginu VST firmy Terry West, VocEQ-ST. Załóżmy, że podoba ci się ten plugin, ale nie jego pokrętła. Niektórzy ludzie uważają, że pokrętłami trudno kręcić myszą. W takim przypadku można kliknąć przycisk UI, aby wyświetlić ten prosty interfejs: W ogólnym interfejsie programu REAPER każdym parametrem steruje poziomy tłumik. Na stronie Plug-iny > VST w oknie Preferencje dostępna jest również opcja Domyślnie ogólne UI (zamiast UI pluginów VST) Określanie trybu uruchamiania pluginu VST W przeglądarce efektów możesz kliknąć prawym przyciskiem myszy dowolny plugin VST i określić preferowany tryb uruchamiania tego pluginu. Dostępne opcje to Tylko w trybie natywnym, Oddzielny proces, Wydzielony proces lub Domyślnie (wg ustawień w obszarze Preferencje/VST). Opcje te umożliwiają uchronienie programu REAPER przed negatywnym wpływem pluginów. które powodują problemy z działaniem i/lub stabilnością programu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 326
329 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER Ta sekcja jest przeznaczona głównie dla doświadczonych użytkowników programów typu DAW. Przedstawiono w niej niektóre ciekawe aspektyroutingu w programie REAPER, które prawdopodobnie nie przypominają wcześniej poznanych rozwiązań. Nawet kompletny nowicjusz może się jednak czegoś dowiedzieć z tej sekcji. Mogą to być dla ciebie interesujące informacje ale możesz też pominąć na razie ten rozdział i wrócić do niego za jakiś czas Kontrolowane przenikanie dźwięków Przenikanie dźwięków to pojęcie używane wtedy, gdy materiał, który miał być nagrany na jednej ścieżce, trafia również na inne ścieżki. Zdarza się to zazwyczaj w następujących sytuacjach: Gdy nagrywany jest więcej niż jeden głos lub instrument naraz, każdy na swoim własnym mikrofonie. Możesz nagrywać na przykład artystę śpiewającego i grającego na gitarze akustycznej, używając jednego mikrofonu do nagrywania wokalu, a drugiego do nagrywania gitary. Okazuje się jednak, że część wokalu przenika do mikrofonu gitary i na odwrót. W razie nagrywania warstwowego, gdy słuchawki są tak mocno rozkręcone lub źle dopasowane, że mikrofon zbiera część materiału odtwarzanego na słuchawkach. Przesłuch ze słuchawek to zła rzecz i basta. Jeśli na przykład masz artystę, który lubi trzymać słuchawki tylko przy jednym uchu podczas dogrywania wokalu, wysyłaj miks tylko do tego jednego ucha. Na szczęście routing programu REAPER umożliwi to bez najmniejszego problemu. W przykładzie obok sygnał wyjściowy jest kierowany ze ścieżki głównej do obu głośników, ale tylko jednej słuchawki. Innego rodzaju przesłuch, tak zwane przenikanie dźwięków przy nagrywaniu na żywo, miewa pewne zalety. Jeśli wszystkie mikrofony zostały rozmieszczone prawidłowo i rozważnie, taki przesłuch może zapewnić cieplejszy, pełniejszy i bardziej naturalny dźwięk niż w przypadku nagrania warstwowego. (Nagrywanie warstwowe polega na nagrywaniu po jednej ścieżce naraz.) Problem polega na tym, że metoda nagrywania wszystkiego naraz ma także wady i to poważne. Przykłady: Nie da się dograć krótkiego fragmentu w celu poprawienia frazy wokalu czy paru taktów gitary. Za każdym razem trzeba znowu nagrywać cały utwór. Wszystko. Nie da się podczas miksowania uzyskać najlepszego brzmienia poszczególnych ścieżek. Jeśli na przykład musisz dodać prezencję lub kompresję do ścieżki wokalu, to musisz też dodać przenikającą gitarę do tej samej ścieżki. I tu właśnie przydają się możliwości routingu programu REAPER. Dzięki nim możesz mieć to, co najlepsze w obu metodach bogatszy, pełniejszy dźwięk wynikający z dodania niewielkiego, kontrolowanego przesłuchu, ale bez jego wad Działa to tak: Nagraj poszczególne ścieżki metodą warstwową, aby mieć czyste nagranie. Za pomocą routingu programu REAPER dodaj nieco przesłuchu, tam, gdzie jest potrzebny, przed lub za efektami w łańcuchu efektów. Przykład Ten przykład przedstawia proste użycie routingu w celu utworzenia efektu kontrolowanego przenikania dźwięków. 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night BLEED.RPP 2. Wycisz ścieżkę Bouzouki. Przykład ma być prosty, więc nie użyjemy tej ścieżki. 3. Zaznacz ścieżkę Vox, kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik głośności i ustaw liczbę kanałów ścieżki równą cztery. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 327
330 4. Wyświetl okno Efekty ścieżki Vox. Dodaj dowolny efekt pogłosu. W tym przykładzie użyjemy pluginu ReaVerbate, dołączonego do programu REAPER. 5. Po wstawieniu pluginu ReaVerbate (czy dowolnego innego), dostosuj jego ustawienia zgodnie z twoimi indywidualnymi, niepowtarzalnie niespotykanymi wymaganiami. Kliknij przycisk 2 we 2 wy i w okienku Złącze stykowe pluginu skieruj sygnał wyjściowy tylko do kanałów 3 i 4 (jak na obrazku obok). 6. Wyświetl okno IO ścieżki Vox. 7. Dodaj wysyłki ze ścieżki Vox (źródłowe kanały stereo 3/4) do obu ścieżek gitary (kanałów 1/2), jak na obrazku. Ustaw je panoramie 70% w lewo i prawo, około 15 db i za efektami (jak na obrazku). Dzięki temu ścieżkę wokalu będzie słychać czysto i wyraźnie ze środka, a jej pogłos zostanie skierowany dość szeroko w lewo i w prawo. 8. Odtwórz utwórz z wyłączoną wysyłką ścieżki Vox do ścieżki głównej/nadrzędnej. Dostosuj poziomy wysyłek ścieżki Vox do obu ścieżek gitary, aby ścieżkę Vox ledwie było słychać w ich tle. 9. Włącz wysyłkę ścieżki Vox do ścieżki głównej/nadrzędnej i znowu odtwórz utwór. Być może konieczne będzie podregulowanie paru parametrów pogłosu i/lub poziomów wysyłki. Ścieżka Vox powinna brzmieć pełniej niż poprzednio. 10. Zapisz plik. A teraz spróbuj zrobić to: Usuń efekt pogłosu ze ścieżki wokalu. Usuń wysyłki ze ścieżki Vox do ścieżek gitary. Utwórz nową ścieżkę o nazwie Vox pogłos i wstaw wybrany efekt pogłosowy. Utwórz wysyłkę ze ścieżki Vox do ścieżki Vox pogłos. Utwórz wysyłki ze ścieżki Vox pogłos do obu ścieżek gitar, za efektami. Odtwórz utwór i dostosuj poziomy wysyłek, panoramy i głośności. Wyłącz wysyłkę ścieżki pogłosu do ścieżki głównej/nadrzędnej różnica powinna być wyraźnie słyszalna Rozdzielanie kanałów Ten przykład przedstawi funkcję programu REAPER, która zapewnia większe możliwości miksowania niż jakakolwiek inna pojedyncza cecha: możliwość tworzenia i używania wielu kanałów. Nie brzmi zbyt ekscytująco, co? Nie jest łatwo od razu zrozumieć tę koncepcję, więc pobawimy się prostym przykładem, który nam to ułatwi. Masz nagraną ścieżkę gitary akustycznej. Masz też zapewne co najmniej słabe pojęcie jak wyrzeźbić jej brzmienie equalizerem lub pogrubić odrobiną efektu delay. W tym przykładzie jednak wskoczymy na inny poziom: nagraną ścieżkę możemy podzielić według pasm częstotliwości na, powiedzmy, trzy różne kanały i rozmieścić je w panoramie albo dodać trochę efektu delay tylko do jednego kanału (czyli jednego zakresu częstotliwości). Po co to w ogóle robić? W tym konkretnym przykładzie trudno powiedzieć. Możliwość tworzenia i używania kanałów w ten sposób otwiera jednak nieskończone możliwości miksowania i edycji. Zaczniemy od tego przykładu, bo jest go dość łatwo wykonać w praktyce, a ma nam pomóc jedynie w zrozumieniu techniki. Bardziej skomplikowany przypadek zostawimy sobie na później. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 328
331 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER Przykład 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night Channels.RPP 2. Do celów tego przykładu potrzebna nam będzie tylko ścieżka Gtr Body. Wycisz wszystkie ścieżki oprócz niej. W tym celu przytrzymaj klawisz Alt i kliknij przycisk Wycisz tej ścieżki. 3. Teraz utworzymy trzy ścieżki nazwiemy je ścieżkami powielanymi aby odzwierciedlić każde z trzech pasm, na które mamy zamiar rozdzielić ścieżkę Gtr Body. Utwórz te trzy ścieżki i nazwij je Low, Medium i High. Widzisz to na ilustracji obok. 4. Wyświetl okno IO ścieżki Gtr Body. Ustaw liczbę kanałów (w polu Kanały ścieżki) na 6 i utwórz wysyłki do każdej z trzech utworzonych przed chwilą ścieżek. 5. Wyślij sygnał audio z kanałów 1/2 do kanałów 1/2 na ścieżce Low, kanały 3/4 do kanałów 1/2 na ścieżce Medium i kanały 5/6 do kanałów 1/2 na ścieżce High (patrz ilustracja obok). 6. Brzmi skomplikowanie? W takim razie wyświetl okno Macierz routingu. 7. Teraz otwórz okno efektów ścieżki Gtr Body i wstaw plugin JS LOSER/3BandSplitter. 8. Ustaw pierwszy tłumik częstotliwości (Frequency) na około 200 Hz, a drugi na około 2000 Hz. 9. Włącz solo ścieżki Low i włącz odtwarzanie. Zauważ, że słychać tylko niskie częstotliwości. 10. Przytrzymując klawisze Ctrl+Alt, kliknij przycisk Solo na ścieżce Medium. Zauważ, że słychać tylko średnie częstotliwości. 11. Przytrzymując klawisze Ctrl+Alt, kliknij przycisk Solo na ścieżce High. Zauważ, że słychać tylko wysokie częstotliwości. 12. Poeksperymentuj z tłumikami w pluginie 3BandSplitter. Zwróć uwagę, jak zmienia się brzmienie. Potem ustaw je jak wcześniej. 13. Teraz zaznacz ścieżkę Medium, otwórz jej okno efektów i dodaj plugin JS:Guitar/chorus. Dostosuj ustawienia wedle wymagań. 14. Wyłącz solo i wyciszenie wszystkich ścieżek, aby odtworzyć miks wszystkich ścieżek. Zapewne zechcesz ściszyć oryginalną ścieżkę Gtr Body do około 6 db, a ścieżkę Bouzouki do około 10 db (albo je wyciszyć). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 329
332 15. Dokonaj dalszych zmian ustawień chorusu. Przykład (i tylko przykład) widzisz wyżej. 16. Poeksperymentuj z panoramą trzech pasm, aby osiągnąć pełniejszy dźwięk. 17. Zapisz plik. Wśród pluginów dostarczonych z programem REAPER znajdziesz kilka służących do manipulowania kanałami, w tym czteropasmowy rozdzielacz (pokazany tutaj) i pięciopasmowy rozdzielacz Pełne i tłuste wokale dziękireadelay W następnym przykładzie zobaczysz jak połączyć możliwości rozdzielania kanałów z pluginem ReaDelay w celu utworzenia prostego efektu pogrubiania cienko brzmiących wokali i to na jednej ścieżce! Schemat przepływu obok przedstawia technikę. Taki przepływ sygnału zapewni następujący efekt: Plugin ReaComp służy do kompresowania głównego wokalu. Utworzony zostaje boczny tor (sidechain), przesyłany do pluginu ReaDelay w celu pogrubienia i dopełnienia oryginalnego dźwięku. Opóźnione sygnały są następnie miksowane z oryginalnym sygnałem, a następnie dodatkowo skompresowane. Oczywiście dodatkowe efekty można zastosować do: Oryginalnego nieobrobionego nagrania. Sygnału opóźnionego z bocznego toru. Końcowego miksu sygnału nieobrobionego i z opóźnionego. Przykład 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night READELAY.RPP. 2. Włącz solo ścieżki Vox. Do celów tego przykładu potrzebna nam będzie tylko ścieżka wokalu. 3. Wyświetl okno IO tej ścieżki i ustaw liczbę kanałów ścieżki równą Otwórz okno Efekty ścieżki. Jeśli w łańcuchu są już jakiekolwiek efekty, usuń je. 5. Następnie wstaw plugin ReaDelay do łańcucha efektów. 6. Kliknij przycisk 2 we 2 wy, aby wyświetlić schemat połączeń stykowych. Pozostaw wejścia jak są (kanały 1 i 2), ale jako wyjścia ustaw kanał 3 (lewy) i kanał 4 (prawy), i tylko te dwa kanały (jak na przykładzie obok). 7. Kliknij przycisk Add Tap, aby dodać drugą stronę. 8. Ustaw na stronie 1 wartość Length (time) równą około 3,5 ms, a Lenght (musical) równą Panoramę na stronie 1 ustaw na około 50% w lewo. Odpowiada to na tłumiku wartości 0,5. Patrz poniższa ilustracja. 10. Ustaw na stronie 2 wartość Length (time) równą około 6 7 ms, a Lenght (musical) równą 0. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 330
333 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 11. Panoramę na stronie 2 ustaw na około 50% w prawo. Odpowiada to na tłumiku wartości 0, Sprawdź, czy na obu stronach zaznaczona jest opcja Enabled, a opcja Solo active tap jest niezaznaczona. 13. Ustaw tłumik Wet na około 9 db, a tłumik Dry na około 2 db. 14. Wstaw plugin ReaComp do łańcucha efektów. Pozostaw domyślnie ustawione główne wejścia i wyjścia, czyli kanał 1 (lewy) i kanał 2 (prawy). 15. Ustaw stopień kompresji (tłumik Ratio) równy około 6:1. Dostosuj wartość progu (Threshold), aby w głośniejszych fragmentach zmniejszać głośność wyjściową o około 6 lub 7 db. 16. Teraz możemy znowu połączyć kanały, aby zmiksować opóźniony efektem delay sygnał z sygnałem skompresowanym. Wstaw plugin JS:IX/Mixer_8xS_1xS do łańcucha efektów (za pluginem ReaComp). 17. Całkiem opuść wszystkie tłumiki oprócz pierwszych dwóch. Pierwsze dwa ustaw jak sobie życzysz (patrz obok). 18. Odtwórz plik i ustaw tłumiki głośności różnych ścieżek w żądany sposób. Porównaj brzmienie wokalu z efektami włączonymi i wyłączonymi. Gdy efekty są włączone, wokal powinien z łatwością wpasować się w miks. Uwaga! W tym przykładzie kolejność efektów jest istotna. W przypadku tej kolejności sygnały opóźnione nie przechodzą przez kompresor, dzięki czemu zachowują więcej oryginalnej dynamiki Typy wysyłek w programie REAPER Każdą wysyłkę należy zdefiniować jako wysyłkę jednego z trzech typów: Za tłumikiem (za panoramą), Przed tłumikiem (za efektami) albo Przed efektami. Typ domyślny to Za tłumikiem (za panoramą), ale można to zmienić w oknie Preferencje na stronie Ustawienia domyślne ścieżki/wysyłki. Wybór typu wysyłki decyduje, w którym stadium przepływu sygnału wysyłany jest dźwięk. Na przykład w przypadku wysyłki Za tłumikiem (za panoramą) zmiany położenia tłumika głośności ścieżki źródłowej będą mieć wpływ na głośność wysyłki. Zmiany takie nie miałyby wpływu na wysyłkę Przed tłumikiem (za efektami). Gdy Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 331
334 dźwięk wysyłany jest przed efektami, nie mają na niego wpływu żadne zmiany w efektach z łańcucha efektów ścieżki źródłowej. Bardziej szczegółowe informacje znajdziesz w schematach przepływu na końcu rozdziału Rozdzielanie kanałów i zmienianie wysokości tonu Już wiesz jak za pomocą pluginu ReaPitch można utworzyć na przykład harmonie wokalne ze ścieżki głównego wokalu. W tym przykładzie zobaczysz jak, rozdzielając ścieżkę wokalu na kilka kanałów, można utworzyć cały zespół wokalny, z różnymi efektami i pluginami na różnych partiach harmonii. Jest to szczególnie przydatne na przykład w sytuacjach, gdy chcesz skompresować harmonie wokalne przed ich ściszeniem, aby uplasować je delikatnie i subtelnie za głównym wokalem. Ilustracja obok demonstruje ten koncept. Oto, pokrótce, co się dzieje: Ścieżce wokalu przydzielamy sześć kanałów. Wstawiamy dwa wystąpienia pluginu ReaPitch i do obu kierujemy sygnał z kanałów 1 oraz 2. Sygnał wyjściowy z dwóch wystąpień pluginu ReaPitch kierujemy kanałami 3 i 4 oraz 5 i 6 do dwóch oddzielnych wystąpień pluginu ReaComp. Określamy kanały 3 i 4 (dla wystąpienia ReaComp 1) oraz kanały 5 i 6 (dla wystąpienia ReaComp 2) jako źródło sygnału wejściowego kompresorów. Wejścia pomocnicze (Auxiliary Input) należy pozostawić nieustawione, a kanały wyjściowe powinny być identyczne z kanałami wejściowymi. Sygnał wyjściowy z dwóch kompresorów oraz sygnał oryginalny (na kanałach 1 i 2) wysyłamy do jednego wystąpienia pluginu ReaEQ. W tym celu należy do wejścia 1 pluginu ReaEQ skierować kanały 1, 3 i 5, a do wejścia 2 kanały 2, 4 i 6 (patrz ilustracja obok). Dzięki możliwości wysłania trzech różnych strumieni audio bezpośrednio do pluginu ReaEQ nie potrzebujemy miksera kanałów. Dostosowanie względnych poziomów głośności trzech strumieni audio może być jednak trudniejsze. Trzy strumienie są łączone z powrotem w pluginie ReaEQ, z którego są kierowane do tłumika głośności. Porada: jeśli zapomnisz utworzyć niezbędne kanały ścieżki przed załadowaniem pluginów do łańcucha efektów ścieżki, możesz dodać je w locie. W tym celu kliknij mały przycisk + w lewym dolnym rogu okienka Złącze stykowepluginu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 332
335 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 15.6 Przyduszanie audio innym sygnałem Następny przykład pokazuje jak wykorzystać możliwości routingu programu REAPER w celu utworzenia efektu zwanego przyduszaniem (ducking). Polega to na tym, że odpowiednio ustawiony kompresor automatycznie zmniejsza głośność jednej ścieżki, gdy rośnie głośność drugiej ścieżki. Przydaje się to na przykład w przypadku stopy i basu. W tym przykładzie użyjemy ścieżek Bouzouki, Guitar i Vocal w naszym przykładowym projekcie, aby pokazać jak to się robi. Użyjemy przyduszania audio innym sygnałem, aby automatycznie nieco zmniejszać ogólną głośność instrumentów w miejscach, w których na ścieżce Vocal jest sygnał. Dzięki temu wokal nieco wybije się w miksie. Aby to zrobić, użyjemy routingu wielokanałowego w połączeniu z kompresorem ReaComp. Schemat obok przedstawia koncepcję przyduszania audio przy użyciu innego sygnału (sidechainingu). A teraz wykonajmy ćwiczenie. Przykład 1. Otwórz projekt All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night DUCK.RPP. 2. Usuń wszystkie ścieżki oprócz Gtr Body, Gtr Neck, Vox i Bouzouki, tak by zostały tylko te cztery ścieżki. Dostosuj głośność i panoramę ścieżek, aby uzyskać w miarę przyzwoity miks. 3. W razie potrzeby zmień kolejność ścieżek, aby Vox był ścieżką 1, Gtr Body ścieżką 2, Gtr Neck ścieżką 3, a Bouzouki ścieżką W okienku ścieżek zaznacz ścieżkę Vox i naciśnij klawisze Ctrl+T, aby wstawić za nią nową ścieżkę. Nazwij tę nową ścieżkę Instrument Submix. 5. Kliknij ikonę Folder, aby ustawić tę ścieżkę jako folder. Ustaw ścieżkę Bouzouki jako ostatnią ścieżkę w folderze. 6. Potrzebujemy dwóch dodatkowych kanałów dla folderu Instrument Submix, aby móc kierować do niej sygnał sterujący (sidechain) ze ścieżki Vox. Kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik głośności ścieżki submiksu, a następnie ustaw liczbę kanałów równą Teraz trzeba utworzyć pętlę sterującą (sidechain), aby instrumenty i ścieżka Instrument Submix wykrywały poziom sygnału ścieżki Vox. 8. Przeciągnij przycisk IO ścieżki Vox na przycisk IO ścieżki Instrument submix. Utworzysz w ten sposób wysyłkę i otworzysz okno elementów sterujących tej wysyłki. Zaakceptuj domyślny typ wysyłki Za tłumikiem (za panoramą) i ustaw jako kanały docelowe kanały 3/4 (jak na obrazku). 9. Następnie wyświetl okno efektów ścieżki Instrument Submix. Dodaj plug-in VST: ReaComp (Cockos). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 333
336 10. Zwróć uwagę na listę rozwijaną Detector input w interfejsie tego pluginu. Za jej pomocą poinformujemy program REAPER, że to poziom ścieżki Vox, a nie ścieżki Bouzouki ma sterować zadziałaniem kompresora. Lista Detector input zawiera dwie opcje Main Input i Auxiliary Input. 11. Wejście główne Main Input należy zdefiniować tak jak media na ścieżce submiksu (kanały 1 i 2), a wejście pomocnicze Auxiliary Input jako strumień przychodzący ze ścieżki Vox na kanałach 3 i Kliknij przycisk 4 we 2 wy i w razie potrzeby ustaw przypisania: Main Input L odbiór z kanału 1, Main Input R odbiór z kanału 2, Auxiliary Input L odbiór z kanału 3 i Auxiliary Input R odbiór z kanału 4. Widać to na obrazku obok: prawdopodobnie będą to ustawienia domyślne. 13. Teraz z listy rozwijanej Detector Input wybierz opcję Auxiliary Input L + R. Dzięki temu kompresja będzie stosowana do ścieżki Instrument Submix w reakcji na zmiany głośności (mocy) sygnału przychodzącego na kanałach 3/4 ze ścieżki Vox. Gdy głośność ścieżki Vox przekroczy ustawiony próg, ścieżka Instrument Submix będzie kompresowana. 14. Odtwórz teraz utwór. Tłumik Threshold (pierwszy pionowy tłumik) przesuń w dół, aby w partiach wokalu szczyty sygnału na mierniku VU przypadały nad poziomem tłumika. 15. Przesuń tłumik Ratio w prawo, aby osiągnąć żądane zmniejszenie głośności instrumentów. Zapewne będzie to w okolicy wartości od 4:1 do 6:1. Obserwuj migający czerwony słupek po lewej stronie miernika VU sygnału wyjściowego. Wskazuje on zmniejszenie mocy sygnału na ścieżce submiksu. W tym przykładzie zmniejszenie mocy wynosi 3,9 db. 16. Zapisz plik. Na obrazku widzisz przykładowe, ale zapewne odpowiednie w tym przypadku ustawienia kompresora. Sztuka polega na tym, by kompresja nie była zbyt słyszalna, ale nieco obniżała szczyty sygnału submiksu instrumentów, aby zrobić więcej miejsca na wokal. Porada: aby szybko utworzyć boczny tor sterujący (sidechain) ze ścieżki do ścieżki, wystarczy przeciągnąć przycisk IO tej ścieżki do okna pluginu na ścieżce odbierającej. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 334
337 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 15.7 Podwójne przyduszanie innym sygnałem Tego ćwiczenia można spróbować dopiero po ukończeniu poprzedniego, w sekcji Przyduszanie audio innym sygnałem. Zaczyna się ono w miejscu, w którym skończyło się poprzednie dodamy następne wystąpienie sygnału sterującego (sidechain), tym razem do ścieżki głównej. Wstawimy plugin ReaComp na ścieżkę główną, aby podczas partii wokalu zastosować kolejną warstwę łagodnej kompresji do całego miksu. Ten sam strumień audio jest używany do przyduszenia na dwa różne sposoby dlatego też mówimy o podwójnym przyduszaniu. Jak zwykle przykład ma na celu przedstawienie możliwości programu REAPER, tym razem możliwości routingu. Ważna jest technika, reszta jest mniej istotna. W poprzednim przykładzie użyliśmy wysyłki ze ścieżki Vox do kanałów 3 i 4 na ścieżce Instrument Submix, a następnie tych wejść pomocniczych użyliśmy do delikatnego skompresowania miksu instrumentów. Jako że ścieżka Instrument Submix jest kierowana do ścieżki głównej, ta wysyłka ścieżki Vox będzie również automatycznie wysyłana do ścieżki głównej na kanałach 3 i 4. Wykorzystamy to, aby nieco wygładzić miks. Przykład 1. Otwórz plik All Through The Night DUCK.RPP i zapisz go jako All Through The Night DOUBLE DUCK.RPP. 2. W okienku ścieżek lub mikserze zaznacz ścieżkę główną. Kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik głośności ścieżki głównej i ustaw liczbą kanałów równą 4. Zamknij to okno. 3. Wyświetl okno Efekty ścieżki głównej i wstaw plugin ReaComp. 4. Otwórz okno Złącze stykowe pluginu. Tak jak poprzednio, ustaw wejście Auxiliary Input L na kanał 3, a wejście Auxiliary Input R na kanał 4. Powinny być zresztą już tak ustawione domyślnie. 5. Ustaw stopień kompresji (Ratio) na około 2:1. 6. Z listy rozwijanej Detector Input wybierz opcję Auxiliary Input L + R. 7. Odtwórz utwór. 8. W trakcie partii wokalu dostosuj próg zadziałania kompresji tłumikiem Threshold w taki sposób, aby kompresja była łagodna. Podnieś o decybel lub dwa wartość Wet. 9. Upewnij się, że pole wyboru Limit Output jest zaznaczone. Przykład ustawień widzisz obok. 10. I już! Możesz zapisać plik. Ostatnie przykłady pokazywały jak użyć bocznego toru sygnału (sidechain) do przyduszania. Bocznego toru można używać z wieloma innymi pluginami programu REAPER, takimi jak ReaGate, ReaXComp, ReaComp i ReaFir. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 335
338 15.8 ReaSamplomatic i ReaDrums W tym przykładzie użyjemy pluginu ReaSamplomatic dostępnego w programie REAPER w połączeniu z szablonem ReaDrums utworzonym przez użytkownika jamester. Szablon ten można pobrać z witryny internetowej programu REAPER. Aktualny adres szablonu można uzyskać przechodząc do forum użytkowników programu REAPER i sprawdzając sygnaturę użytkownika jamester albo wyszukując hasło readrums. Pobrany szablon należy skopiować do folderu TrackTemplates. W systemie Windows XP jest to lokalizacja C:\Documents and Settings\User Name\Application Data\REAPER\TrackTemplates Szablon jest od czasu do czasu modyfikowany, więc pobrana wersja może nieco się różnić od użytej w poniższym opisie. Nie powinno to mieć znaczenia. Ponadto w przykładzie używamy edytora MIDI do celów demonstracyjnych, ale można zamiast niego użyć keyboardu MIDI. Przykład 1. Utwórz nowy plik pustego projektu i zapisz go jako ReaDrums Example.RPP 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy w obszarze okienka ścieżek, z wyświetlonego menu wybierz polecenie Wstaw ścieżkę z szablonu, a następnie wybierz szablon ReaDrums. Zauważ, że ścieżka zostanie wstawiona z ośmioma oddzielnymi, nazwanymi wystąpieniami pluginu ReaSamplomatic5000 w łańcuchu efektów. 3. Każde wystąpienie pluginu ReaSamplomatic5000 jest ustawione inaczej. Od góry do dołu są to wystąpienia: Kick, Snare, Perc 1, Perc 2, Perc 3, Perc 4, HH Cl, HH Op. Zaznacz dowolną pozycję na tej liście, aby sprawdzić jej kanał MIDI. Tutaj widzimy pozycję Kick (stopę), która używa kanału 1 (widać to prawym dolnym rogu okna). Na tej ilustracji wstawiona została również próbka (sample) audio. To następny krok! 4. Wyświetl okno Eksplorator mediów skrótem Ctrl+Alt+X i wybierz folder, w którym znajdują się żądane sample. W oknie efektu ReaDrums zaznacz pozycję Kick. Przeciągnij żądany plik sampli z okna Eksplorator mediów do okienka ReaSamp (czarnego obszaru nad przyciskiem Browse). Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 336
339 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 6. Teraz powtórz tę procedurę w pozostałych siedmiu wystąpieniach pluginu ReaSamp, aby kolejno dodać pozostałe siedem instrumentów, wstawiając odpowiednie sample. 7. Upewnij się, że ścieżka ReaDrums nie jest uzbrojona do nagrywania. Zapisz plik. 8. Na linii czasu zaznacz pierwszych 10 sekund. Zaznacz ścieżkę ReaDrums i wybierz polecenie Wstaw > Nowy element MIDI, aby wstawić element MIDI. 9. Kliknij dwukrotnie ten element, aby otworzyć go w edytorze MIDI. Wybierz opcje Widok > Nuty na wstędze pianoli > Trójkątyoraz Widok > Tryb: nazwane nuty. 10. Wstaw kilka nut jak na poniższym obrazku. Nie kopiuj tego rytmu, po prostu wstaw parę nut. 11. Zamknij edytor MIDI i zapisz plik. 12. Jeśli chcesz, możesz również użyć routingu kanałów, aby wysłać różne partie do różnych ścieżek, na których można dodawać efekty, ustawiać panoramę, głośność itd. Przypuśćmy, że chcemy zastosować niektóre efekty oddzielnie do stopy i werbla. Kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik głośności ścieżki ReaDrums, a następnie ustaw liczbę kanałów równą 4. Zaczniemy od jednego lub dwóch. 13. Naciśnij klawisze Ctrl+T dwa razy, aby dodać następne dwie ścieżki. 14. Nazwij ścieżkę stopy Kick, a ścieżkę werbla Snare. 15. Na ścieżce ReaDrums ustaw liczbę kanałów równą 4 i utwórz wysyłkę do nowej ścieżkikick (przy użyciu kanału 3) oraz ścieżki Snare (przy użyciu kanału 4). 16. Otwórz okno Efekty ścieżki ReaDrums. 17. Zaznacz pierwsze wystąpienie pluginu ReaSamplomatic5000, Kick. Ustaw oba wyjścia VST na kanał Zaznacz drugie wystąpienie pluginu ReaSamplomatic5000, Snare i ustaw oba jego wyjścia VST na kanał Odtwórz teraz muzykę. Zauważ, że wystąpienia Kick i Snare zostały przekierowane do odpowiednich ścieżek. Oczywiście można teraz wstawić żądane efekty w oknach efektów tych ścieżek. 20. Zapisz plik. 21. Jeśli dodasz więcej kanałów do oryginalnej ścieżki ReaDrums, to będzie można zrobić to samo z innymi partiami perkusji. Uwaga! W szablonie ścieżki ReaDrums Rack, który można pobrać z forum użytkowników programu REAPER, wszystkie ścieżki i ich routing są już skonfigurowane. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 337
340 15.9 Wielowyjściowe pluginy VSTi Za pomocą tych funkcji być może skonfigurujesz wielowyjściowe pluginy instrumentów VSTi zaledwie raz lub dwa, ale warto to zrobić. Lepiej pojmiesz też wewnętrzne funkcjonowanie programu REAPER niż pobierając szablon ścieżki. Przykład 1: użycie par ścieżek audio 13. Kliknij prawym przyciskiem myszy w pustym obszarze okienka ścieżek i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Wstaw instrument wirtualny na nowej ścieżce. 14. W oknie przeglądarki efektów kliknij dwukrotnie żądany instrument. W tym przykładzie użyjemy 8wyjściowej wersji instrumentu Grizzly (4 kanałów stereo). Możesz użyć dowolnego instrumentu wielowyjściowego. 15. Wyświetlony zostanie monit o potwierdzenie, czy chcesz dodać odpowiednią liczbę ścieżek dla wybranego instrumentu (patrz obok). 16. Kliknij przycisk Tak. 17. Program REAPER wstawi instrument do łańcucha efektów oryginalnej ścieżki, nazwie ją i uzbroi do nagrywania. Utworzy również wszystkie dodatkowe ścieżki. 18.Masz teraz jedną ścieżkę wejściową MIDI dla pluginu VSTi oraz cztery ścieżki wyjściowe audio. Zwróć uwagę, że w tym przykładzie: Kanały 1/2 ze ścieżki 1 są kierowane do ścieżki 2, kanały 3/4 do ścieżki 3, kanały 5/6 do ścieżki 4, a kanały 7/8 do ścieżki Track 5. Żaden sygnał ze ścieżki 1 nie jest kierowany bezpośrednio do ścieżki głównej. 3. Możesz teraz załadować instrumenty (w tym przykładzie zestaw perkusyjny) i zacząć grać. Przykład 2: użycie oddzielnych ścieżek MIDI Jeśli chcesz przydzielić oddzielną ścieżkę MIDI każdemu kanałowi wyjściowemu instrumentu VSTi, użyj poniższej metody. Do celów przykładu użyjemy pluginu Grizzly, ale możesz użyć dowolnego innego wielowyjściowego syntezatora. 1. Utwórz nową ścieżkę i nazwij ją. Otwórz okno efektów ścieżki i dodaj żądany instrument VSTi do łańcucha efektów ścieżki. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 338
341 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 2. Z menu Opcje w oknie łańcucha efektów wybierz polecenie Utwórz 16-kanałowy routing MIDI na tej ścieżce. 3. Dla każdego kanału utworzona zostanie oddzielna ścieżka MIDI. Zwróć uwagę, że sygnał wyjściowy MIDI każdej z tych 16 ścieżek jest wysyłany do ścieżki, na której wstawiony został oryginalnie instrument VSTi. Masz kilka opcji ułatwiających zarządzanie tym zestawem ścieżek. Możesz na przykład umieścić ścieżki MIDI w jednym folderze, nazwać ten folder, nadać kolor ścieżkom i ukryć je w mikserze. Aby włączyć wejście klawiatury dla poszczególnych ścieżek MIDI: Upewnij się, że ścieżka z pluginem VSTi nie jest uzbrojona do nagrywania. Zaznacz wszystkie 16 ścieżek MIDI. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk Uzbrój i włącz monitorowanie wejścia dla wszystkich 16 ścieżek. Ustaw kanał wejściowy każdej ścieżki MIDI, od 1 do Więcej równoległego przetwarzania efektów za pomocą mikserów kanałów Wcześniej w tym rozdziale omawialiśmy równoległe przetwarzanie efektów, na przykład w przykładzie dotyczącym pogrubiania wokali. W tej sekcji rozwiniemy tę technikę, wykorzystując dodatkowe kanały i indywidualnie kontrolując ustawienia panoramy i poziomów głośności poszczególnych kanałów. Użyjemy pluginu IX / Mixer 8xM-1xS, który oferuje dodatkowe możliwości rozdzielania i kierowania sygnału audio przez różne kanały, a następnie ich miksowania z powrotem w celu osiągnięcia interesujących brzmień i efektów. Główna różnica między tym mikserem a użytym wcześniej polega na możliwości używania indywidualnych kanałów mono. Poniższy przykład ma pokazać sposób konfigurowania i używania tego miksera. Wykonanie ćwiczenia powinno wystarczyć do opanowania tego miksera. Przykład W tym przykładzie wyślemy sygnał wyjściowy z jednej ścieżki instrumentalnej oddzielnie do efektów Distortion i Reverb, następnie zmiksujemy sygnał nieobrobiony i sygnały obrobione i ustawimy je w żądany sposób w panoramie a wszystko to na jednej ścieżce i bez użycia żadnych szyn. W tym celu posłużymy się pluginem IX Mixer 8xM oraz kilkoma innymi pluginami dostarczanymi z programem REAPER. Powyższy schemat ilustruje, co chcemy osiągnąć: Poprowadzimy sygnał równolegle do dwóch efektów. W ten sposób umożliwimy oddzielne przetwarzanie efektów przed zmiksowaniem. W zwykłym łańcuchu efektów efekty przetwarzane są kolejno. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 339
342 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night IX MIX.RPP 2. Do celów tego przykładu potrzebna nam będzie tylko ścieżka Bouzouki. Włącz solo tej ścieżki. 3. Otwórz okno IO ścieżki Bouzouki. Ustaw liczbę kanałów ścieżki równą 6 i zamknij to okno. 4. Otwórz okno efektów tej ścieżki. Jeśli są już w nim jakieś efekty, usuń je. 5. Wstaw efekt JS: Guitar Distortion. Na początek ustaw różne tłumiki jak na obrazku obok. Uwaga! W tym przypadku, w kroku 5 powyżej należy dostosować elementy sterujące parametrami pluginu przed otwarciem i użyciem złącza stykowego. Należy tak zrobić, ponieważ nie będzie możliwe odsłuchiwanie ani monitorowanie żadnego sygnału wyjściowego wysyłanego do kanałów i 3 i 4 do chwili późniejszego dodania miksera kanałów do łańcucha efektów. 6. Upewnij się, że sygnał wyjściowy płynie tylko z kanałów 1 i 2, a sygnał wyjściowy tylko do kanałów 3 i 4, jak na powyższym obrazku. 7. Teraz dodaj plugin ReaVerbate do łańcucha efektów ścieżki Bouzouki. 8. Wybierz dowolny preset, ustaw żądane poziomy sygnału obrobionego/nieobrobionego, a następnie ustaw sygnał wyjściowy na kanały 5/6 jak na obrazku obok. 9. Teraz wstaw plugin JS: IX/Mixer_8xM-1xS na końcu łańcucha efektów ścieżki Bouzouki. 10. Odtwórz utwór i poeksperymentuj z ustawieniami głośności i panoramy różnych kanałów. Pozmieniaj również ustawienia efektów. Przykładowy wynik takich eksperymentów przedstawiono poniżej. 11. Wyłącz solo ścieżki Bouzouki. Ścisz ścieżkę jej tłumikiem, aby wtopić ją w miks. Po zakończeniu zapisz plik. To jest oczywiście tylko prosty przykład. Można by przecież równie dobrze ustawić cztery oddzielne, równoległe łańcuchy efektów na tej ścieżce. Efekt można też bardzo łatwo przenieść z łańcucha do łańcucha, zmieniając jego kanały wyjściowe. Serię IX pluginów Jesusonic opracował Philip S. Considine. Wielkie dzięki dla Philipa za pomoc w opracowaniu również tego przykładu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 340
343 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER Więcej równoległego przetwarzania efektów Poprzedni przykład przedstawiał równoległe przetwarzanie efektów w najprostszej postaci. Eksperymentując z tą funkcją można w końcu ukształtować żądane brzmienie. Można na przykład dodać pluginy do łańcuchów efektów i/lub użyć więcej niż 6 kanałów. Wszystkie trzy strumienie można zmiksować za pomocą pluginu do miksowania kanałów. Kanały 1 i 2: oryginalny, nieprzetworzony sygnał. Kanały 3 i 4: distortion a następnie kompresja. Kanały 5 i 6: equalizacja, a następnie pogłos Inne pluginy do routingu kanałów (omówienie) Lista pluginów Jesusonic i Cockos dla programu REAPER już jest imponująca, a przy tym nieustannie rośnie. Poniższa tabela przedstawia ogólny opis niektórych innych aktualnie dostępnych pluginów do routingu kanałów. Najnowsze informacje można znaleźć w witrynach internetowych i na forach. Ta sekcja przedstawia niektóre inne pluginy (nie użyte tutaj w przykładach), które są specjalnie przeznaczone do użytku z routingiem wielokanałowym. Poniższe informacje pochodzą z plików tekstowych dostarczonych z tymi pluginami przez ich autora Philipa S. Considine'a. Oczywiście pluginów tych należy używać jedynie na ścieżkach, dla których zdefiniowano więcej niż jedną parę kanałów. Plugin Opis IX Switcher To jest narzędzie do przełączania kanałów. Parametr Output Source służy do wybierania, który z maksymalnie czterech parowanych kanałów wejściowych ma być monitorowany. Przydatne do porównań typu A/B. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 341
344 Plugin Opis IX Switcher 2 Odmiana narzędzia IX Switcher. Parametr Output Source służy do wybierania, który z maksymalnie czterech parowanych kanałów wejściowych ma być monitorowany, a tłumiki Level umożliwiają dostosowanie wzmocnienia każdej pary z osobna. Przydatne do porównań typu A/B. IX SwitchMix To narzędzie do krosowania sygnałów umożliwia doprowadzenie maksymalnie czterech par wejść do dwóch szyn, a następnie zmiksowanie tych szyn do kanałów wyjściowych 1+2. Jako cel każdej z czterech par wejść można ustawić opcję wyłączenia, A, B albo A+B. IX PhaseAdjustingRouter Przyjmuje sygnał z pary kanałów wejściowych i modyfikuje fazę zgodnie z wybranym trybem. Zmodyfikowany sygnał jest następnie wyprowadzany do wybranych kanałów wyjściowych. Modyfikowane są tylko wybrane kanały wyjściowe, zatem na przykład sygnał odebrany z wejść 1+2 i sygnał wyjściowy na kanałach 3+4 będą nadal kierowane w oryginalnej postaci do wyjść 1+2. Parametr Input służy do wybierania para kanałów używanych jako źródło sygnału wejściowego. Tryb fazy (Phase Mode) ma ustawienia No Change (bez zmiany), Invert Left Channel Only (odwróć tylko lewy kanał), Invert Right Channel Only (odwróć tylko prawy kanał) lub Invert Both Channels (odwróć oba kanały). Parametr Output umożliwia wybranie kanałów wyjściowych Interfejs routingu programu REAPER Jeśli używasz wielu kanałów ścieżek, wysyłek i odbiorów (jak w wielu przykładach w tej sekcji), być może najlepiej będzie trzymać okno Macierz routingu na wierzchu. Okno Macierz routingu umożliwia dokonywanie zmian wysyłek i odbiorów, określanie liczb kanałów poszczególnych ścieżek itd. Niektóre przykłady przedstawiono zwięźle poniżej. Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę ścieżki (jak obok), aby wyświetlić okno routingu i zmienić liczbę kanałów ścieżki albo dostosować parametry wysyłek lub odbiorów powiązanych z tą ścieżką. Kliknij prawym przyciskiem myszy sygnał wysyłki albo odbioru w dowolnej komórce macierzy routingu, aby dostosować parametry wysyłki lub odbioru (jak poniżej z prawej). Kliknij w wolnej komórce macierzy routingu, aby utworzyć wysyłkę lub odbiór. Pamiętaj rzecz jasna, że tworzyć lub usuwać wysyłki i odbiory oraz zarządzać nimi można również w okienku ścieżek oraz mikserze. W każdym przypadku można kliknąć przycisk IO Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 342
345 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER żądanej ścieżki, aby wyświetlić okno jej routingu albo kliknąć prawym przyciskiem myszy przycisk IO i za pomocą menu z łatwością dodać wysyłkę lub odbiór. Zwróć również uwagę na trzy różne typy wysyłek, które w oknie Macierz routingu reprezentują trzy różne symbole, jak na obrazku z lewej. Od góry do dołu, są to symbole wysyłek Przed tłumikiem (za efektami), Za tłumikiem (za panoramą), i Przed efektami. W każdym przypadku wysokość dużego, grubego paska wskazuje poziom głośności wysyłki. Schematy przepływu w rozdziale 5 ułatwią zrozumienie różnic między tymi typami wysyłek Wielokanałowe mierniki VU Gdy ścieżka składa się z więcej niż 2 kanałów, można wybrać opcję wyświetlania wszystkich kanałów albo tylko kanałów 1 i 2 na mierniku VU ścieżki (w okienku ścieżek i mikserze). Kliknij prawym przyciskiem myszy miernik VU ścieżki, a następnie wybierz polecenie Miernik VU ścieżki, aby przejść do polecenia przełączającego Pokazuj pełny pomiar wielokanałowy (nie tylko 1+2). W przykładzie obok opcja ta została wyłączona dla pierwszej ścieżki, a włączona dla drugiej. Akcja ta jest również dostępna w menu głównym programu REAPER (Ścieżka > Wielokanałowy pomiar ścieżki) Panoramowanie dźwięku otaczającego za pomocą ReaSurround Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 343
346 Produkcja dźwięku przestrzennego to skomplikowany temat. Zasady, teoria i problemy praktyczne znacznie przekraczają zakres tego podręcznika. Dostępne są całe książki na ten temat, można też poczytać co nieco w Internecie, na przykład bezpłatny plik PDF The Recording Academy's Producers and Engineers Wing Recommendations for Surround Sound Production. Funkcje programu REAPER używane do produkcji dźwięku przestrzennego znajdziesz w trzech obszarach: 1. Funkcjach nagrywania w formacie wielokanałowym. Metodę objaśniono w rozdziale Funkcjach routingu kanałów programu REAPER. 3. Pluginu do panoramy przestrzennej ReaSurround. W związku z tym, kwestie specyficzne dla programu REAPER, które należy mieć na uwadze w przypadku produkcji dźwięku przestrzennego, to: Nagrywanie Nagraj ścieżki, stosując ustawienia odpowiednie w przypadku poszczególnych ścieżek. Na przykład dla głównego wokalu można użyć dwukanałowej ścieżki z jednym wejściem mono (jednym mikrofonem). Fortepian można nagrać w stereo przy użyciu dwóch mikrofonów. Dźwięki otoczenia można nagrać na czterokanałowej ścieżce przy użyciu czterech wejść mikrofonowych. Routing Program REAPER oferuje różne opcje routingu. Można na przykład wstawić plugin ReaSurround na każdą ze ścieżek, a każdą ścieżkę skierować bezpośrednio do ścieżki głównej. Inna możliwość to utworzenie wysyłek ze wszystkich ścieżek do jednej szyny miksu surround i wstawienie na niej jednego wystąpienia pluginu ReaSurround oraz wyłączenie bezpośredniego wysyłania poszczególnych ścieżek do ścieżki głównej. Pierwsza z tych metod zapewnia większą swobodę i zarazem większą kontrolę. Konieczne jest również skonfigurowanie niezbędnego routingu wyjść ścieżki głównej, aby prawidłowo kierować sygnał ze ścieżki głównej do głośników dźwięku przestrzennego. Przykład konfiguracji dźwięku przestrzennego 5.1 widzisz obok. ReaSurround ReaSurround, tak jak każdy inny plugin, można wstawić do łańcucha efektów ścieżki za pomocą przeglądarki efektów. Tu przyjmiemy, że wolisz metodę wstawienia pluginu ReaSurround na każdej ścieżce. Zauważ, że: Plugin ReaSurround trzeba umieścić w łańcuchu efektów ścieżki. Często plugin powinien znaleźć się na końcu łańcucha. Nie jest to jednak reguła jeśli na przykład używasz wielokanałowego efektu delay, zazwyczaj wstawisz go za efektem ReaSurround. Po wstawieniu pluginu ReaSurround wybierz jedną z opcji z listy rozwijanej konfiguracji (patrz obrazek u Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 344
347 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER góry poprzedniej strony). Wybierz tę samą opcję dla wszystkich ścieżek. Poziomy wejściowe i położenia można ustawić i zablokować. Gdy wybierzesz konfigurację, do ścieżki automatycznie dodana zostanie odpowiednia liczba kanałów wyjściowych. W tym przykładzie wybrano opcję 5.1 surround, więc ścieżce przydzielonych zostało sześć kanałów. W poniższym przykładzie ścieżka z dwoma kanałami i elementem multimedialnym mono (Vox Mix) ma dwa wejścia, każde z własnym tłumikiem (który można ustawić na Gain wzmocnienie albo LFE, czyli subwoofer) oraz przyciski solo i wyciszenia. Kliknij dwukrotnie wejście, aby zmienić jego nazwę. Wybrana została opcja 5.1, więc kanałów wyjściowych jest sześć. Zauważ, że można je w dowolnych połączeniach włączać solo i/lub wyciszać. Każdy z kanałów ma również własny tłumik, który można ustawić na Gain (wzmocnienie) lub Influence (wpływ). Użyj złączy stykowych innych efektów na ścieżce, aby skierować sygnały wyjściowe tych efektów do żądanych kanałów. Sprawdź przykłady wyboru złączy stykowych efektów wcześniej w tym podręczniku. Plugin ReaSurround należy również wstawić na końcu łańcucha efektów ścieżki głównej. Położenie wejść kanałów można ustawić, przeciągając je na ekranie. Ponadto w oknie pluginu ReaSurround znajdziesz dwa dodatkowe zestawy elementów sterujących. Trzy listy rozwijane Edit i towarzyszące im pokrętła mogą służyć do sterowania trzema wyświetlanymi pozycjami. Dostępne są pozycje Left/Right, Back/Front, Low/High, Back Left/Front Right, Front Left/ Back Right, Expand/Contract, Rotate, LFE Send, Diffusion Level i Diffusion Bias. Trzy poziome tłumiki Space size umożliwiają dostosowanie trzech wymiarów otoczenia dźwięku przestrzennego (szerokości, głębokości i wysokości), a czwarty tłumik, Zoom, steruje przybliżeniem. W tym przykładzie plugin do ustawiania panoramy dźwięku przestrzennego został wstawiony na normalną ścieżkę dwukanałową zawierającą element multimedialny nagrany mono. W związku z tym plugin do ustawiania panoramy dźwięku przestrzennego znajduje i wyświetla tylko dwa wejścia. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 345
348 Jako że wybrano tryb dźwięku przestrzennego 5.1 surround, sygnał wejściowy z tych dwóch kanałów można skierować do pokazanych tu sześciu kanałów. Patrz również rozdział 18, Renderowanie w formacie dźwięku przestrzennego Routing do/z innych aplikacji za pomocą ReWire Wszystkie dotychczasowe przykłady przedstawiały routing audio lub danych MIDI wewnątrz programu REAPER. Muzykę i inne dźwięki można jednak kierować również do i z innych aplikacji. Użytkowników ReWire ucieszy fakt, że program REAPER obsługuje technologię ReWire (2.6). ReWire to technologia opracowana wspólnie przez firmy Propellerhead Software i Steinberg, aby umożliwić aplikacjom współużytkowanie danych audio, MIDI i synchronizacyjnych. Dane audio i MIDI są przesyłane między dwiema aplikacjami w czasie rzeczywistym, co umożliwia używanie funkcji obu aplikacji, jakby były jedną aplikacją. Funkcja ReWire jest automatycznie instalowana wraz z programem REAPER w systemie OS X. Użytkownicy systemu Windows muszą podczas instalowania programu REAPER zaznaczyć opcję ReWire na stronie Choose components w obszarze Additional functionality w kreatorze instalacji programu REAPER. W sesji ReWire pierwsza aplikacja działa jako host (serwer), a druga jako aplikacja podległa (slave). Aplikacja podległa odbiera i wysyła sygnały za pośrednictwem aplikacji hosta. Programu REAPER można używać jako hosta albo aplikacji podległej. Więcej informacji ogólnych i dokumentację technologii ReWire znajdziesz na stronie W systemie ReWire stosowane są miksery, okienka i urządzenia. Miksery to aplikacje hosta, które zazwyczaj wykonują sekwencjonowanie z jednej strony i finalny miks z drugiej strony. Urządzenie to biblioteka podłączana dynamicznie, która tylko generuje dźwięk, ale nie ma własnego interfejsu użytkownika. Okienko to interfejs graficzny, umożliwiający ustawianie parametrów jednego urządzenia. Można na przykład użyć programu REAPER jako miksera, a programu Propellerhead Reason jako syntezatora. W tym przypadku program Reason dostarcza programowi REAPER urządzenie i okienko, a program REAPER może dzięki wysyłać polecenia MIDI oraz synchronizować i miksować sygnał wyjściowy programu Reason z własnymi łańcuchami efektów. Technologii ReWire można używać z dowolnymi ścieżkami w projekcie programu REAPER. Wyświetl łańcuch efektów ścieżki i wybierz ReWire z listy kategorii pluginów (lewego okienka). W prawym okienku wyświetlona zostanie lista wszystkich zainstalowanych na komputerze aplikacji obsługujących technologię ReWire. Wybierz aplikację ( podległą ), której chcesz użyć na przykład ReWire Ableton Live, Rewire Reason lub (jak w przykładzie obok) ReWire FLStudio. W sesji ReWire pierwsza aplikacja działa jako host (serwer), a druga jako aplikacja podległa (slave). Aplikacja podległa odbiera i wysyła sygnały za pośrednictwem aplikacji hosta. Wybranie aplikacji obsługującej technologię ReWire spowoduje otwarcie tej aplikacji. Za pomocą technologii ReWire można wysyłać dane MIDI do aplikacji podległej (jak w powyższym przykładzie), kierować sygnał audio z aplikacji podległej do programu REAPER albo kierować dane MIDI z aplikacji podległej do programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 346
349 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER Domyślnie tempo obu aplikacji ustawia host ReWire. W oknie ReWire programu REAPER dostępna jest jednak opcja umożliwiająca ustawianie tempa przez aplikację podległą. Uwaga! Program REAPER można otworzyć w trybie slave (aplikacji podległej) za pomocą menu Start > Wszystkie programy (w systemie Windows) albo najpierw otwierając aplikację hosta, a następnie wybierając w niej program REAPER jako aplikację podległą. Można również (w systemie OSX jak i Windows) podłączyć program REAPER do samego siebie, wybierając w oknie Dodaj efekt opcję Rewire REAPER. Więcej informacji na temat używania technologii ReWire w programie REAPER zawiera strona Wiki programu REAPER pod adresem wiki.cockos.com/wiki/index.php/rewire Wprowadzenie do ReaRoute ReaRoute to funkcja programu REAPER, oferująca inne metody współużytkowania danych (audio i MIDI) w czasie rzeczywistym z innymi aplikacjami. Funkcji ReaRoute poświęcono oddzielny rozdział rozdział 21. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 347
350 16 Automatyzacja za pomocą obwiedni 16.1 Omówienie automatyzacji Automatyzacja jest używana po to, aby podczas odtwarzania ścieżek wraz z muzyką odtwarzane były też nagrane zmiany poziomu głośności, panoramy i wielu innych parametrów. Za pomocą automatyzacji w najprostszej postaci można na przykład zwiększać głośność instrumentu w określonych fragmentach albo dodawać prezencję lub ciepło do frazy tu czy tam na ścieżce wokalu, aby go nieco wydobyć z miksu. Przykład prostej obwiedni (głośności) widzisz tutaj. Obwiednia jest w tym przypadku wyświetlana pod elementem multimedialnym. W okienku ścieżek widać pod panelem sterowania ścieżki panel obwiedni z elementami sterującymi obwiednią. Gdy odtwarzana jest ścieżka, jej głośność wzrasta i opada zgodnie z kształtem obwiedni. W drugim (niższym) przykładzie ta sama obwiednia jest wyświetlana nie na własnym pasie, tylko na elemencie multimedialnym. Obie metody mają swoje wady i zalety. Pierwsza ułatwia pracę z obwiednią, ale zajmuje więcej miejsca na ekranie. Druga zajmuje mniej miejsca, ale nieco trudniej jest wykonywać zadania takie jak edycja. Sposób wyświetlania tworzonych obwiedni (na oddzielnych pasach albo na elementach multimedialnych) można określić na stronie Sposób działania podczas edycji > Obwiednie w oknie Preferencje. W programie REAPER stosowane są dwa główne typy automatyzacji w jednej metodzie stosowane są tylko obwiednie, a w drugiej bardziej skomplikowana (i dająca większe możliwości) technika zwana modulacją parametrów. W tym rozdziale zajmiemy się tworzeniem i używaniem obwiedni. Modulację parametrów przedstawia rozdział Metody wyznaczania obwiedni automatyzacji Różne tryby automatyzacji programu REAPER to faktycznie dwie główne metody automatyzowania projektów za pomocą obwiedni. Jedna polega na zapisywaniu (nagrywaniu), a druga na ręcznym tworzeniu obwiedni. Zapisywanie automatyzacji: w przypadku zapisywania automatyzacji instruujesz program REAPER, aby rejestrował twoje działania takie jak poruszanie tłumikiem głośności podczas odtwarzania projektu. Działania te są używane do utworzenia obwiedni, która jest następnie odtwarzana podczas odtwarzania lub miksowania utworu. Dostępne są trzy różne metody zapisywania takich obwiedni zwane zapisem, dotknięciem i zatrzaśnięciem. Do objaśnienia różnic dojdziemy niebawem. Ręczne tworzenie obwiedni: zamiast ruszać tłumikami w celu utworzenia obwiedni, można ręcznie kształtować obwiednie. Zapewnia to bardzo precyzyjną kontrolę nad projektem. Krzywe obwiedni można swobodnie wykreślać, dodawać do nich punkty i przenosić te punkty. Obwiednie utworzone w ten sposób będą działać tak, jakby nagrane zostały ruchy odpowiednich tłumików. Podczas tworzenia lub edycji w ten sposób stosowany jest tryb przycinania/odczytu. Można zapisywać obwiednie na przykład w trybie zatrzaśnięcia, a następnie edytować je w trybie przycinania/odczytu. Aktualnie wybrany tryb jest wyświetlany na przycisku obwiedni ścieżki. Różne tryby automatyzacji opiszemy szczegółowo w następnych sekcjach. Oba mają swoje zalety i można używać dowolnych kombinacji trybów na Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 348
351 16 Automatyzacja za pomocą obwiedni różnych ścieżkach w projekcie. W przypadku zarówno nagranych, jak i ręcznie wykreślonych obwiedni można w prosty sposób edytować instrukcje automatyzacji albo usunąć je Okno Obwiednie ścieżki Obwiedniami ścieżki można zarządzać za pomocą jej okna Obwiednie. Aby otworzyć to okno, kliknij przycisk Obwiednia ścieżki na jej panelu sterowania lub w mikserze. Za pomocą tego okna można na przykład: Ustawić Tryb automatyzacji ścieżki. Utworzyć obwiednię (np. głośności, panoramy klub wyciszenia ścieżki albo wysyłki). Włączyć lub wyłączyć wyświetlanie obwiedni. Uzbroić lub rozbroić obwiednię. Ponadto okno obwiedni zawiera przyciski globalnych opcji umożliwiających na przykład pokazanie lub ukrycie wszystkich obwiedni danej ścieżki. Kwestie te zostaną omówione i przeanalizowane na następnych stronach. Pole Wyróżnij ułatwia znajdowanie szukanych pozycji. Wpisz na przykład volume w polu Wyróżnij, a wyróżnione zostaną wszystkie pozycje, których nazwa zawiera wyraz volume. Zwróć również uwagę, że w oknie tym wyświetlane są również parametry wszystkich pluginów znajdujących się w łańcuchu efektów ścieżki. W tym przykładzie wstawiono plugin ReaComp. Klikając mały symbol + obok nazwy pluginu, otworzysz listę parametrów pluginu, dla których można utworzyć obwiednie. Niebawem przedstawimy przykłady. Zaznaczenie opcji Pokaż tylko ostatnio tknięte parametry efektów umożliwia zwiększenie czytelności wyświetlania Dostępne obwiednie ścieżek i wysyłek Poniższa tabela przedstawia obwiednie automatyzacji domyślnie dostępne dla wszystkich ścieżek i wysyłek. Obwiednie pluginów i efektów omówimy w dalszej części tego rozdziału. Obwiednia Opis Głośność Dostosowuje głośność wyjścia ścieżki, po zastosowaniu na przykład wszystkich efektów elementu lub ścieżki. Ustawia poziom sygnału wysyłanego do ścieżki głównej. Panorama Przesuwa tłumik panoramy w lewo, w prawo lub do środka: sygnał jest wysyłany za efektami ze ścieżki do ścieżki głównej. Szerokość Przesuwa tłumik szerokości w lewo, w prawo lub do środka: sygnał jest wysyłany za efektami ze ścieżki do ścieżki głównej. Głośność (przed efektami) Zmienia głośność sygnału ścieżki kierowanego do łańcucha efektów ścieżki. Jest to odpowiednik tłumika wzmocnienia w niektórych konsoletach i mikserach. Panorama (przed efektami) Podobna do tłumika panoramy, ale przed efektami ścieżki i tłumikami ścieżki. Szerokość (przed efektami) Podobna do tłumika szerokości, ale przed efektami ścieżki i tłumikami ścieżki. Wyciszenie Ta obwiednia steruje dwoma stanami włączenia i wyłączenia. Służy do wyciszania fragmentów ścieżki. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 349
352 Obwiednia Opis Głośność wysyłki Zmienia głośność sygnału ścieżki wysyłanego do ścieżki docelowej. Sposób stosowania zależy po części od tego, czy wysyłka jest zdefiniowana jako za tłumikiem (za panoramą), za efektami, czy też przed efektami. Panorama wysyłki Zmienia położenie w panoramie sygnału ścieżki wysyłanego do ścieżki docelowej. Sposób stosowania zależy po części od tego, czy wysyłka jest zdefiniowana jako za tłumikiem (za panoramą), za efektami, czy też przed efektami. Wyciszenie wysyłki Ta obwiednia steruje dwoma stanami włączenia i wyłączenia. Służy do wyciszania fragmentów wysyłki Zapisywanie automatyzacji Aby utworzyć obwiednie automatyzacji przy użyciu funkcji Zapis: W mikserze lub okienku ścieżek kliknij przycisk Obwiednie (patrz obok), aby otworzyć okno obwiedni danej ścieżki. Zwróć uwagę, że na przycisku obwiedni widnieje aktualnie wybrany tryb automatyzacji tej ścieżki. W tym przykładzie widać etykietę Trim (Przycinanie). Zaznacz pozycję parametru, który chcesz zautomatyzować, a następnie zaznacz opcje Widoczna i Uzbrój. Ustaw tryb automatyzacji ścieżki na Zapis. Zamknij okno Obwiednie. Umieść kursor edycji w miejscu, w którym chcesz rozpocząć. Odtwórz utwór. W trakcie ruszaj na ekranie tłumikiem automatyzowanego parametru. Zatrzymaj odtwarzanie, gdy skończysz. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk Obwiednie tej ścieżki i wybierz opcję Przycinanie/odczyt albo Odczyt. Odtwórz utwór. Słuchaj i patrz! Jeśli wybrany został tryb Odczyt, tłumiki będą ruszać się zgodnie z obwiednią automatyzacji. Jeśli wolisz, zamiast otwierać okno obwiedni, możesz kliknąć przycisk obwiedni prawym przyciskiem myszy i wybrać żądane opcje z menu kontekstowego (patrz obok). Porada: stosowanie obwiedni głośności i panoramy jest bardzo częste, a wyświetlanie tych obwiedni można przełączać domyślnie skrótami klawiszowymi V oraz P. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 350
353 16 Automatyzacja za pomocą obwiedni Przykład zapisu automatyzacji 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP. Zapisz go jako All Through The Night AUTO.RPP. Dodamy obwiednię automatyzacji do ścieżki Bouzouki, aby nieco zwiększyć jej głośność we fragmencie między pierwszą a drugą zwrotką utworu. 2. Zwiększ myszą wysokość ścieżki Bouzouki. Nie jest to konieczne, ale lepiej będzie widać. co robisz. 3. Wstaw plugin JS: Utility/Limiter na ścieżce głównej i ustaw w nim próg (suwakiem Threshold) równy 2,0. To zapobiegnie obcinaniu szczytów sygnału. Umieść kursor odtwarzania tuż przed końcem pierwszego fragmentu partii wokalu, około 40 sekundy utworu. 4. Teraz kliknij przycisk Obwiednie/Automatyzacja ścieżki Bouzouki. Zaznacz pole wyboru opcji Głośność oraz Widoczna i Uzbrój. Wybierz tryb automatyzacji ścieżki Zapis (patrz wyżej). 5. Zamknij okno Obwiednie. Zwróć uwagę, że tłumik głośności ścieżki ma teraz kolor czerwony i utworzona została obwiednia głośności. Na przycisku obwiedni widnieje napis Write (Zapis). 6. Odtwórz utwór od około 48 sekundy do około 63 sekundy (15 sekund). 7. Gdy zacznie się break instrumentalny, za pomocą myszy zwiększ głośność ścieżki Bouzouki jej tłumikiem głośności (a nie tłumikiem głośności obwiedni) o około trzy decybele. Przytrzymaj go tak, a potem na końcu breaku instrumentalnego z powrotem obniż głośność tłumikiem. Zatrzymaj odtwarzanie. 8. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk Obwiednie ścieżki Bouzouki i wybierz polecenie Tryb automatyzacji: Odczyt z menu kontekstowego. Powiększ fragment utworu między 45 a 65 sekundą. 9. Obszar tłumika głośności tej ścieżki stanie się zielony, a obwiednia automatyzacji powinna być wyraźnie widoczna (patrz obok). 10. Odtwórz utwór. Tłumik głośności ścieżki Bouzouki będzie automatycznie poruszać się w nagrany sposób. 11. Zapisz plik. Uwaga! Nie trzeba wybierać trybu automatyzacji Odczyt, aby automatyzacja działała. W trybie na przykład Przycinanie/odczyt automatyzacja będzie działać, ale tłumiki nie będą się ruszać. Jest tak dlatego, że w trybie Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 351
354 Przycinanie/odczyt można ręcznie dokonać zmian, poruszając tłumikami. Bardziej szczegółowe objaśnienie różnych trybów automatyzacji znajdziesz w dalszej części tego rozdziału. Modyfikowanie obwiedni Za pierwszym razem rzadko udaje się uzyskać zamierzone ustawienia zautomatyzowanych tłumików. Można wprowadzić poprawki w trybie Dotknięcie, aby zapisać zmiany obwiedni albo ręcznie edytować obwiednię Opcje punktów obwiedni Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk obwiedni na głównym pasku narzędzi, aby wyświetlić opcje umożliwiające określenie sposobu działania obwiedni. Są one również dostępne w menu Opcje (polecenie Punkty obwiedni). Opcja Przenieś punkty obwiedni z elementami multimedialnymi powinna być włączona, jeśli obwiednia ma być przesuwana wraz z elementem multimedialnym. Uważaj na opcję Zaznaczenie punktu obwiedni odpowiada wybranemu zakresowi czasu. Umożliwia ona przenoszenie wszystkich punktów w wybranym zakresie czasu kliknięciem i przeciągnięciem dowolnego z punktów znajdujących się w tym zakresie czasu. Jeśli chcesz przenieść tylko jeden punkt (lub zaznaczone punkty) w wybranym zakresie czasu, wyłącz tę opcję. Punkty krawędzi ułatwiają wizualnie przenoszenie grupy punktów obwiedni lub zaznaczonych punktów obwiedni. Opcję Zmniejszaj ilość danych obwiedni podczas nagrywania lub wykreślania automatyzacji należy włączyć, jeśli program REAPER tworzy więcej punktów niż potrzeba podczas zapisu danych automatyzacji wprowadzanej myszą lub urządzeniem sterującym. Aby zmniejszyć liczbę punktów na już nagranej obwiedni: 1. Zaznacz (kliknij) obwiednię. 2. Zaznacz żądany zakres czasu. Zaznaczone zostaną wszystkie punkty obwiedni w wybranym zakresie czasu. 3. Kliknij obwiednię prawym przyciskiem myszy. 4. Z wyświetlonego menu wybierz polecenie Zmniejsz liczbę punktów. 5. Wybierz opcję Tylko punkty w wybranym zakresie czasu albo Wszystkie punkty. 6. Ruszaj tłumikiem aż do wyświetlenia żądanej liczby punktów. Przykład widać z prawej strony. 7. Kliknij przycisk OK Zapisywanie automatyzacji wyciszenia Jedno z nietypowych zastosowań automatyzacji to użycie przycisku Wycisz ścieżki w celu automatycznego wyciszania fragmentów ścieżki. Procedura jest następująca: Kliknij przycisk Obwiednie/automatyzacja ścieżki, aby wyświetlić okno Obwiednie. Zaznacz obwiednię Wyciszenie i ustaw tryb Zapis. Następnie zamknij okno Obwiednie. Na przycisku Obwiednie/automatyzacja będzie widnieć napis Write (Zapis), a uzbrojony Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 352
355 16 Automatyzacja za pomocą obwiedni przycisk wyciszenia będzie mieć podświetlenie w kolorze czerwonym. Zwróć uwagę (powyżej) na sposób wyświetlania w tym trybie. Teraz odtwórz ścieżkę. W trakcie klikaj przycisk Wycisz ścieżki na początku i końcu każdego fragmentu, który chcesz wyciszyć. Gdy skończysz, zatrzymaj odtwarzanie. Tryb automatyzacji tej ścieżki powinien automatycznie zmienić się na Przycinanie/odczyt (o ile nie zmieniono tego ustawienia domyślnego w oknie Preferencje > Sposób działania podczas edycji > Obwiednie). W poniższym przykładzie ścieżka wokalu jest wyciszana w miejscach, w których nie powinna być słyszalna. Wybrany został tryb Odczyt. Podczas odtwarzania kolor przycisku Wycisz ścieżki zmienia się w wyciszonych fragmentach Tryby automatyzacji Tryb automatyzacji można ustawić w oknie Obwiednie lub klikając prawym przyciskiem myszy przycisk obwiedni/automatyzacji ścieżki. Można to zrobić również wieloma innymi metodami: Wybierając żądany tryb w oknie Obwiednie. Klikając prawym przyciskiem myszy przycisk Obwiednie/automatyzacja i wybierając żądany tryb z menu kontekstowego. W okienku ścieżek, klikając prawym przyciskiem myszy dowolny pas automatyzacji i wybierając żądany tryb z menu kontekstowego. W menu Ścieżka, wybierając polecenie Ustaw tryb automatyzacji ścieżki (albo klikając prawym przyciskiem myszy numer ścieżki i wybierając to polecenie z menu kontekstowego). Poniższa tabela zawiera podsumowanie pięciu dostępnych trybów automatyzacji. Tryb automatyzacji Opis Przycinanie/odczyt Obwiednie są stosowane, ale elementy sterujące na ekranie nie poruszają się. Tryb Przycinanie/odczyt może wydawać się dziwny, ale ma spore zalety. Ogólne zmiany można wprowadzić elementami sterującymi ścieżki. W trybie Przycinanie/odczyt ruchy tłumików nie są nagrywane. Na przykład, poruszając tłumikiem głośności w tym trybie zmieniasz głośność całej ścieżki względem obwiedni. Odczyt Obwiednie są stosowane i ruszają się elementy sterujące uzbrojonych elementów, ale nie są zapisywane ani rejestrowane żadne zmiany wprowadzane przez użytkownika. Zatrzaśnięcie Zapisywane i rejestrowane są wszystkie zmiany ustawień wprowadzane przez użytkownika, a na istniejących obwiedniach tworzone są nowe punkty. Zmiany są wprowadzane od chwili pierwszej zmiany ustawienia do zatrzymania odtwarzania. Dotknięcie Tryb podobny do trybu Zatrzaśnięcie, ale wprowadzanie zmian punktów obwiedni jest zatrzymywane, gdy użytkownik przestaje je zmieniać. Jeśli używasz kontrolera MIDI, może się jednak okazać że tryb Dotknięcie działa identycznie jak tryb Zatrzaśnięcie. Zapis Aktualne ustawienia są zapisywane i rejestrowane jako punkty edycji wraz z wszelkimi wprowadzanymi przez użytkownika w trakcie odtwarzania zmianami ustawień uzbrojonych elementów. W tym trybie wcześniej zapisane obwiednie uzbrojonych elementów zostają zastąpione. W preferencjach programu REAPER dotyczących obwiedni dostępna jest opcja automatycznego przełączania w inny tryb natychmiast po nagraniu automatyzacji w trybie Zapis. Domyślnie następuje przejście w tryb Przycinanie/odczyt. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 353
356 Zauważ, że w trybie Zatrzaśnięcie, Dotknięcie lub Zapis obwiednię można również uzbroić, klikając przycisk Uzbrój na jej pasie automatyzacji (o ile istnieje). Pamiętaj r&oa
|
<doc fingerprint="18c798fe953f6e37">
<main>
<p>1 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER 4.16 autor: Geoffrey Francis tłumaczenie na język polski Adam Siemieński Wersja 4.16 Luty 2012 Ten podręcznik będzie regularnie aktualizowany wraz z usprawnieniami i rozwojem oprogramowania. Aktualizacje i inne informacje są dostępne w witrynie Ten dokument został utworzony i przekonwertowany na format PDF za pomocą wspaniałego oprogramowania OpenOffice Writer. Więcej informacji o programie OpenOffice można znaleźć w witrynie marzec 2007 luty 2012 Jak korzystać z tego podręcznika REAPER to wyrafinowany program i nie ma jednego, oczywistego czy też łatwego sposobu ani kolejności zaprezentowania informacji zawartych w tym podręczniku. Jeśli potrzebujesz na dowolny temat więcej informacji niż znajduje się na danej stronie, spróbuj użyć funkcji wyszukiwania. Wersja PDF ma zakładki, a czytnik PDF ma funkcję Znajdź na pasku narzędzi. Zarówno wersja PDF, jak i drukowana mają wszechstronny indeks. Użyj go!</p>
<p>2 Uwagi dotyczące wersji polskiej tego podręcznika Tłumaczenie zarówno interfejsu użytkownika, jak i niniejszego podręcznika na język polski zostało wykonane przeze mnie jako pracownika Softword Sp. z o. o. i jest bezpłatnie udostępniane użytkownikom programu REAPER. Mamy nadzieję, że ułatwi Polakom użytkowanie tego wspaniałego programu. Dziękuję autorowi podręcznika, Geoffreyowi Francisowi, za udostępnienie pliku źródłowego i zgodę na przetłumaczenie jego dzieła. Geoffrey nieustannie aktualizuje podręcznik i udostępnia go za darmo. Polska wersja również będzie aktualizowana i udostępniana za darmo. Jeśli masz uwagi lub propozycje, możesz się ze mną skontaktować, pisząc tzw. prywatną wiadomość do użytkownika asocial na forum programu REAPER. Jeśli chcesz mi podziękować nie wahaj się, będzie mi miło. Zrzuty ekranu i inne materiały ilustracyjne nie zostały i nie zostaną przeze mnie zlokalizowane na język polski. Wynika to z mojego przekonania, że ilustracje te są wystarczająco wymowne nawet w wersji angielskiej, a wykonanie i dopasowanie wymiarami blisko tysiąca zrzutów ekranu zajmuje bardzo dużo czasu, którego nie mam w nadmiarze i wolę wykorzystać w sensowniejszy sposób. Na koniec zastrzeżenia prawne, niezbędne w świecie szerszym niż szczodra i życzliwa społeczność użytkowników programu REAPER: Właścicielem praw autorskich do tłumaczenia jest Softword Sp. z o.o. Tłumaczenia tego wolno używać jedynie do celów związanych bezpośrednio z użytkowaniem programu REAPER. Tłumaczenia tego nie wolno udostępniać ani zmieniać w jakikolwiek sposób bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich do tłumaczenia. Z właścicielem praw autorskich można skontaktować się przy użyciu formularza w sekcji Kontakt na stronie lub danych kontaktowych podanych w tejże sekcji. Wszystkie odniesienia do opcji interfejsu użytkownika programu REAPER dotyczą wersji polskiej opracowanej przez Softword Sp. z o.o., która jest również właścicielem praw autorskich do owego tłumaczenia interfejsu użytkownika. Plik polskiej wersji interfejsu użytkownika jest dostępny do pobrania pod adresem 2</p>
<p>3 ReaRead: książki i podręczniki dotyczące programu REAPER, wydrukowane i zbindowane, można kupić na stronie REAPER 4 Unleashed: Unlock Your Inner REAPER! REAPER Unleashed zaczyna się w miejscu, w którym kończy się niniejszy podręcznik. Ta książka przedstawia najpotężniejsze funkcje programu REAPER, takie jak akcje niestandardowe, menu i paski narzędzi, łańcuchy efektów, zestawy ekranów, migawki, szablony, modyfikatory myszy itd. Książce towarzyszy wiele materiałów, w tym pliki zawierające przykłady modyfikatorów myszy, szablony ścieżki, niestandardowe paski narzędzi i wiele innych. Przykładowe pliki robocze i dziesiątki szczegółowych samouczków ułatwiają zrozumienie sposobów łącznego używania tych funkcji w celu dostosowania działania programu REAPER do własnych potrzeb. Czy dowiesz się wszystkiego, co można chcieć wiedzieć o programie REAPER? Z pewnością nie. Czy łatwiej ci będzie jednak uwolnić w sobie artystę i korzystać z tego programu? Z pewnością tak! Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Podstawowy i autorytatywny podręcznik nagrywania, edycji i miksowania w programie REAPER. Teraz w pełni zaktualizowany do wersji 4.0. Zawiera przykładowe pliki projektów i przykłady krok po kroku uczące używania wielu funkcji programu REAPER. Zawiera specjalne sekcje dotyczące najważniejszych funkcji programu REAPER, takich jak routing i rozdzielanie kanałów audio, a także liczne przykłady używania i stosowania wielu pluginów efektów dołączonych do programu. Wszystko gra to nie tylko wszechstronna instrukcja obsługi programu REAPER, lecz również skarbnica informacji o nagrywaniu i inżynierii audio. Gorąco polecam tę publikację! Justin Frankel (założyciel COCKOS Inc i deweloper programu REAPER). ReaMix: Breaking the Barriers with REAPER Ta książka czyni znacznie więcej niż uczenie używania podstawowych narzędzi (takich jak głośność, panorama, equalizacja, bramki, kompresory, delay, pogłos itd.) w celu uzyskania przyzwoitego miksu. Przedstawia również relacje jedne proste, inne złożone między wymiarami dźwięku a wymiarami przestrzeni. Pokazuje, jak wykorzystać tę wiedzę w celu przekształcenia przyzwoitych miksów we wspaniałe. Zawiera sporo teorii, ale z naciskiem praktycznym, a łącza prowadzą do archiwów z około 40 plikami projektów i szczegółowymi przykładami pozwalającymi przekuć wiedzę w doświadczenie. Wow! Tyle dobra od niezwykłych technik zaawansowanych po zwykłe praktyczne rady. Ten podręcznik wpłynie dobrze na chyba każdego, kto interesuje się miksowaniem (a zwłaszcza, jeśli używa programu REAPER)! Justin Frankel założyciel COCKOS Inc i deweloper programu REAPER. Słowo wstępne i powiadomienia REAPER to nie tylko oprogramowanie do robienia muzyki. To znacznie więcej. REAPER to idea. Pokazuje, jak należy podchodzić do muzyki, Internetu, komputerów, opracowywania oprogramowania i jego licencjonowania... tak naprawdę, to jak podchodzić do świata. Chodzi o współpracę i wspólne działanie, a to coś naprawdę wspaniałego. Jeśli kto pracował dla pewnych firm softwarowych lub miał z nimi do czynienia, ten wie, o czym mowa. Kto nie wie, ten możecie mi wierzyć na słowo nie chce się dowiedzieć. 3</p>
<p>4 Ten podręcznik nie mógłby powstać bez pomocy wielu osób ze społeczności skupionej wokół programu REAPER. Gdybym próbował wymienić wszystkie te osoby, na pewno kogoś bym pominął, więc wspomnę tylko te z nich, których pomoc była absolutnie bezcenna: Malcolm Jacobson za jego pracę nad opracowaniem pierwszego podręcznika programu REAPER. Art Evans za jego porady techniczne i konstruktywny wkład. Mario Bianchi (zwany również Mabianem) za nieocenioną pomoc w formatowaniu i składzie dokumentu oraz wiele konstruktywnych sugestii i pomysłów. Dodatkowe, specjalne dziękuję za dokładne sprawdzenie dokumentu. Simon Mullings za jego pomoc i sugestie oraz godziny spędzone cierpliwie nad korektą. Marah Mag za użyczenie mi jej oczu, uszu i umysłu! Bevan Fowke (znany również jako Bevosss) za rady i pomoc z niestandardowymi akcjami i makrami. Susan G za jej pomoc i rady, zwłaszcza (choć nie tylko) w kwestiach MIDI. Jason Brian Merrill za, między innymi, recenzje i uwagi. Pipeline Audio za oryginalne samouczki wideo. White Tie za wspaniałą grafikę. Xenakios, Jeffos i SWS za zestawy rozszerzeń. Oraz, oczywiście Justin, Christophe i Schwa, za program REAPER. Witaj w programie REAPER! Ten podręcznik ma za zadanie wprowadzić cię do programu REAPER i ułatwić zrozumienie jego działania, czyli ostatecznie ułatwić ci osiągnięcie twoich własnych celów. Jeśli nie masz pojęcia o dźwięku cyfrowym, znajdziesz tu wszelkie potrzebne podstawowe informacje na ten temat. Niektóre sekcje mogą zawierać informacje, które uznasz za trudne do zrozumienia, a nawet zbędne. Możesz po prostu pominąć te sekcje i wrócić do nich później. Jeśli, tak jak ja, znasz już inne programy DAW, to uznasz z pewnością, że warto przeczytać nawet sekcje dotyczące podstaw, aby poznać konstrukcję programu REAPER i jego sposób działania. Będziesz zadawać sobie pytanie: Czemu inni tak nie mogą? Z pewnością znajdziesz tu wiele innych interesujących spraw. Nie jest to (i nigdy nie miała być) szczegółowa instrukcja obsługi, omawiająca w 100% każdy aspekt i funkcję programu REAPER. Tematy są ułożone w kolejności co trzeba wiedzieć, co wydaje się dość sensownym podejściem. Starałem się zapewnić ścisłość i dokładność podręcznika, ale nie poczuwam się do odpowiedzialności za żadne błędy ani problemy, które mogą wyniknąć z jego stosowania. Na koniec pragnę wyjaśnić, że (poza cytatem z witryny internetowej COCKOS) wszelkie poglądy lub opinie, wyrażone tutaj czy gdziekolwiek indziej przeze mnie, są moje i nie zachęcała mnie do ich wyrażania firma COCKOS ani żadna osoba ani komitet związane z programem REAPER. Mam nadzieję, że program REAPER da ci równie dużo, co mi, a ten podręcznik znacznie ci to ułatwi. - Geoffrey Francis, luty 2012 r. Zasoby programu REAPER w Internecie Projekt REAPER jest żywy, dynamiczny i ciągle coś się w nim dzieje. Sprawdzaj często te witryny: strona główna programu REAPER REAPER strona pobierania programu REAPER podsumowanie funkcji programu fora dotyczące programu REAPER The REAPER Wiki Pliki przykładowych projektów Są dostępne do pobrania ze strony Należy pamiętać, że w łączach rozróżniana jest wielkość liter. Pliki mediów mają format MP3. Niektóre przykłady przedstawione w tej książce wymagają nagrania dodatkowych ścieżek w formacie MP3. Do tego niezbędne jest zainstalowanie kodera MP3 w katalogu programu REAPER. Plik kodera można pobrać z wielu lokalizacji, na przykład ze strony Wybierz plik odpowiedni do twojego systemu. W przypadku 32-bitowego systemu Windows na przykład będzie to plik lame_enc.dll. 4</p>
<p>5 Po pobraniu pliku skopiuj go do folderu programu REAPER. Uruchom program REAPER, następnie otwórz plik przykładowego projektu i odtwórz go. Jeśli nie słychać dźwięku, należy sprawdzić ustawienie We/Wy ścieżki głównej i prawidłowo skierować dane wyjściowe do urządzenia dźwiękowego. 5</p>
<p>6 Nowości w tej wersji Ostatnią dużą aktualizacją podręcznika programu REAPER była wersja Ostatnią poprzednią małą aktualizacją podręcznika programu REAPER była wersja To jest wersja Zawiera poprawki kilku drobnych błędów i literówek oraz dodatkowe objaśnienia w paru miejscach. Opisane zostały również zmiany i nowe funkcje. Zmiany głównych funkcji i inne edycje od czasu poprzedniej aktualizacji (w tym wcześniej nieudokumentowane materiały) podano poniżej: Zmiany w wersji 4.16, luty 2012 r. Gdzie... Dodano wstępną obsługę języków miejscowych (menu, okien dialogowych programu REAPER itd.). Strona 26 Opcje umożliwiające określenie ustawień nagrywania i/lub kolejnych wejść audio dla wszystkich zaznaczonych ścieżek naraz. Strona 57 Opcja umożliwiająca określenie kolejnych wejść MIDI dla wszystkich zaznaczonych ścieżek naraz. Strona 68 Okno dialogowe Właściwości elementu: opcja automatycznego stosowania zmian po 2 sekundach bezczynności. Strona 118 Menedżer regionów, Montażownia projektu, Menedżer ścieżek: w nagłówku sortowania kolumny wyświetlana jest teraz strzałka kierunku. Strony 148, 188, 190, 191 Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolną komórkę w kolumnie Nagrywanie, aby wyświetlić menu ustawień nagrywania. Strona 192 Dodano łącze do grafiki instruktażowej mapy kolorów nut MIDI. Strona 213 Routing MIDI, szyny MIDI i ReWire. Strona 231 Dodano urządzenie sterujące typu OSC (Open Sound Control). Strona 246 W obszarze Preferencje/Ogólne dodano opcję wyboru pakietu języka. Strona 343 Pakiet języka można uwzględnić w konfiguracji eksportu. Strona 344 W obszarze Preferencje/Audio/Renderowanie dodano dodatkową opcję zamrożenia. Strona 351 Pewne zmiany dotyczące wejść/zejść sygnału w obszarze Preferencje/Wygląd/Media. Strona 353 Więcej informacji o obsłudze wideo w programie REAPER. Strona 385 Zmiany tego podręcznika w różnych wersjach opublikowanych od wersji 4.00 do niniejszej zostały podsumowane w następującym dokumencie: Uwaga! Program REAPER jest rozwijany w tak dużym tempie, że niniejszy podręcznik może nie być w danej chwili w 100% aktualny. Aby sprawdzić pełną listę nowych funkcji, wybierz w menu Pomoc programu REAPER polecenie Dziennik zmian. Najnowsze wersje zarówno programu REAPER, jak i tego podręcznika są dostępne na stronie 6</p>
<p>7 Spis treści 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy Pobieranie programu REAPER Instalowanie programu REAPER w systemie Mac OS X Instalowanie programu REAPER w systemie Windows Opcje instalacji (tylko w systemie Windows) REAPER Software Updates Włączanie nagrywania w formacie MP Uruchamianie programu REAPER Porady dotyczące uruchamiania programu REAPER Zaznaczanie, sterowanie i polecenia w programie REAPER Ekran programu REAPER Ścieżka i elementy sterujące ścieżki Konfigurowanie audio Konfigurowanie audio (w systemie Windows) Konfigurowanie audio (w systemie Mac OS X) Aliasy wejść Aliasy wyjść Konfigurowanie MIDI Włączanie pluginów VST Wybieranie pakietu języka Lokalizacje instalacji folderów i plików programu REAPER Tworzenie kopii zapasowej ustawień Uruchamianie programu REAPER z dysku USB Opcje programu REAPER w menu Start (tylko w systemie Windows) REAPER File Types Stukanie i trzaski Odinstalowywanie programu REAPER Podstawy projektów programu REAPER Omówienie sekcji Otwieranie istniejącego projektu Ustawienia projektu Ustawianie wyjścia audio Pasek transportu Duży zegar Elementy sterujące ścieżki Zasada panoramy i tryb panoramy Nawigacja i powiększanie Używanie nawigatora Podstawy efektów ścieżki Używanie presetów efektów Sterowanie efektami ścieżki Tworzenie domyślnego łańcucha efektów Używanie szyny efektów Monitorowanie wydajności efektów Zaznaczenia i pętle Zarządzanie wybranymi zakresami czasu i pętlami Wybrane zakresy czasu i pętle a pasek transportu Nawigacja skokami Nazwy, przyciski i ikony elementów Podstawy routingu programu REAPER Macierz routingu</p>
<p>8 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Dokowanie i okna swobodne Okno Historia cofanie Zachowywanie okna na wierzchu Wiele kart projektów Domyślne skróty klawiszowe i ustawienia myszy Nagrywanie w programie REAPER Tworzenie nowego projektu Ustawianie opcji mediów projektu Zapisywanie pliku projektu Tworzenie i nazywanie ścieżek Przygotowanie i nagranie jednej ścieżki Przygotowanie i nagranie wielu ścieżek Automatyczne uzbrajanie ścieżek Używanie metronomu Nagrywanie ścieżek stereo Nagrywanie wielokanałowe Szablony ścieżki Importowanie istniejącego projektu Szablony projektu Nagrywanie warstwowe Dogrywanie i wejście/wyjście z nagrywania Niedestrukcyjne wejście w nagrywanie Destrukcyjne wejście w nagrywanie Wejścia, zejścia i płynne przejścia sygnałów Nagrywanie wielu dubli Pokazywanie dubli na pasach Używanie kodowania dubli kolorami Praca z wieloma dublami Nakładające się elementy Nagrywanie wielu dodatkowych elementów Nagrywanie przy użyciu pustych zdarzeń Nagrywanie MIDI Inne tryby nagrywania MIDI Dogrywanie w pętli i nagrywanie w zapętlonym zakresie czasu Nagrywanie przy użyciu instrumentu wirtualnego Używanie syntezatora Microsoft GS Wavetable SW Synth Importowanie mediów: Eksplorator mediów Ustawianie akcji domyślnej Eksploratora mediów Importowanie wielu plików audio Importowanie części pliku audio Importowanie plików MIDI Importowanie mediów z dysku CD Audio Nagrywanie z pluginami efektowymi audio Nagrywanie wyjścia ścieżki Nagrywanie samych efektów Nagrywanie z zewnętrznymi efektami sprzętowymi Ustawienia preferencji nagrywania Preferencje ścieżki dotyczące nagrywania Nagrywanie w różnych formatach Lista kontrolna nagrywania audio w programie REAPER Nagrywanie audio strumieniowego z Internetu Podstawy aranżacji projektu Zarządzanie ścieżkami</p>
<p>9 4.2 Modyfikatory sterowania ścieżki Solo in front Wyszukiwanie ustawień w oknie Preferencje Kolory ścieżek Motywy kolorystyczne Ikony ścieżek Monitorowanie na słuchawkach Tworzenie miksu słuchawkowego Wyświetlanie linii siatki Wysyłki, szyny, submiksy i foldery Podstawy folderów ścieżek Zarządzanie folderami metodą przeciągania i upuszczania Foldery zagnieżdżone Grupowanie ścieżek i parametrów ścieżek Podstawowe grupowanie ścieżek Podstawowe elementy sterujące macierzy grupowania ścieżek Wskaźniki grupowania ścieżek Relacje grup nadrzędnych i podległych Okno grupowania ścieżek Podstawowe elementy sterujące okna grupowania ścieżek Mierniki VU na ścieżkach wielokanałowych Szybki przesuw audio Zarządzanie efektami ścieżki i elementu Grupowanie efektów Filtrowanie efektów ścieżki Pokazywanie folderów VST Kopiowanie efektów ścieżki Szybkie wyświetlanie efektów Przenoszenie efektów ścieżki Zmienianie domyślnej nazwy efektu Zmienianie nazw wystąpień efektów na ścieżce Używanie ustawień domyślnych parametrów efektów Efekty poszczególnych elementów Używanie efektów elementu z wieloma dublami Optymalizowanie wydajności efektów Uwagi i komentarze do efektów Miks obrobiony/nieobrobiony i pomijanie Otwieranie pliku w trybie odzyskiwania Ustawienia pluginów Renderowanie ścieżek roboczych Renderowanie grupy ścieżek na jedną ścieżkę roboczą Zamrażanie i odmrażanie ścieżek Schemat przepływu sygnału audio: ścieżki i foldery Schemat przepływu sygnału audio: ścieżka główna Zarządzanie łańcuchami efektów i presetami efektów Powtórka z szablonów ścieżek Edytowanie ścieżek i elementów Używanie edytora zewnętrznego Edytowanie elementów w programie REAPER Inteligentna edycja w programie REAPER Standardowe funkcje edycji systemu Windows Edytowanie preferencji dotyczących sposobu działania podczas edycji Oddzielanie wyboru pętli od wybranego zakresu czasu</p>
<p>10 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Przyciąganie z połączonymi ustawieniami przyciągania/siatki Przyciąganie z oddzielnymi ustawieniami przyciągania i siatki Przycinanie pod elementami podczas edycji Okno Przesuń/ustaw elementy Właściwości elementu multimedialnego Ikony elementu multimedialnego Uwagi dotyczące elementu Kolorowanie poszczególnych elementów Dostosowywanie głośności elementu Pokrętło głośności elementu/uchwyt głośności elementu Tłumik głośności Normalizowanie elementów Zmienianie trybu kanałów elementu Właściwości źródła dubla Przykład edycji i odsłuchu w programie REAPER Zarządzanie kursorem odtwarzania Edytowanie wielu elementów multimedialnych Edycja zsuwaniem Dostosowywanie wejść/zejść sygnału Obcinanie projektu do zaznaczonego obszaru Grupowanie elementów Zapisywanie i przywoływanie grup elementów Sklejanie zaznaczonych elementów Tworzenie i kopiowanie elementów w trybie ołówka Edycja zbiorcza Przycinanie do zaznaczonego obszaru Swobodne pozycjonowanie elementów Modyfikatory myszy Podziały dynamiczne usuwanie obszarów ciszy Rozszerzenia SWS Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Rozsadzanie dubli na wiele ścieżek Płynne przejścia sygnałów Rozsadzanie dubli na miejscu Odtwarzanie wszystkich dubli Edytowanie i kompilowanie wielu dubli Więcej akcji dotyczących dubli Zarządzanie kompilacjami w oknie Montażownia projektu Pętle, znaczniki i regiony Tworzenie pętli Tworzenie znaczników i nawigacja za ich pomocą Znaczniki początku/końca wybranego zakresu czasu Przyciąganie do znaczników Usuwanie znaczników Tworzenie i używanie regionów Menedżer regionów Budowanie projektu za pomocą regionów Zmienianie podstawy czasowej projektu Znaczniki i znaczniki sterujące mediów Produkcja muzyczna oparta na tempie Podstawowe informacje o muzyce opartej na czasie Ustawienia projektu Właściwości audio elementu multimedialnego</p>
<p>11 Tworzenie pętli z wybranego zakresu czasu Tworzenie pętli z transjentów Ustawienia wykrywania transjentów Korekcja rytmu Kwantyzacja elementów Podział dynamiczny Podział elementu multimedialnego na sample Zmienianie tempa projektu Tworzenie chromatycznego elementu MIDI Zapisywanie i używanie próbek Obsługa plików REX Manipulowanie wysokością tonu i czasem Zmienianie wysokości tonu indywidualnych elementów multimedialnych Używanie pluginu ReaPitch Używanie pluginu ReaPitch z wieloma ścieżkami Strojenie instrumentu za pomocą pluginu ReaTune Korekcja wysokości tonu za pomocą pluginu ReaTune Rozciąganie w czasie Zmienianie współczynnika tempa projektu Zmienianie znacznika metrum Mikser i ścieżka główna programu REAPER Wprowadzenie Polecenia miksera Układy i zestawy ekranów miksera Polecenia i opcje menu miksera Pokazywanie i ukrywanie typów ścieżek miksera Praca z efektami w mikserze Praca z wysyłkami w mikserze Pokazywanie ikon ścieżek w mikserze Zarządzanie mikserem Menu sterowania ścieżkami Wprowadzenie do zestawów ekranów okien Preferencje dotyczące wyglądu miksera Panorama stereo i podwójna Opcje i ustawienia ścieżki głównej Wyjścia sprzętowe ścieżki głównej Kanały ścieżki głównej Unikanie przesłuchu kanałów Resetowanie wskazań szczytów sygnału na miernikach VU Funkcje zarządzania projektami Wprowadzenie Ustawianie czasu początku projektu Blokowanie elementów multimedialnych Blokowanie elementów sterujących ścieżki Ustawienia blokowania projektu Dostosowywanie kolorów i czcionek Media projektu/efekty Menedżer ścieżek Zestawy ekranów widoku ścieżki Zestawy ekranów okien Automatyczne zapisywanie zestawów ekranów Zestawy zaznaczeń elementów Układy ścieżki, miksera, transportu i obwiedni</p>
<p>12 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Dodatkowe zarządzanie efektami projektu Pomoc panelu sterowania ścieżki i paska menu Używanie wielu doków Znajdowanie skali Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Wprowadzenie Monitorowanie zewnętrznego syntezatora Używanie elementów sterujących ścieżki z MIDI Sterowanie wysyłkami danych MIDI Otwieranie edytora MIDI Okno edytora MIDI Komunikaty CC (Control Change) Podstawowe informacje o kanale sterowania Praca z pasami edytora MIDI Zdarzenia SysEx Zdarzenia tekstowe Opcja Bank Program/Select Używanie pasów CC MIDI: porady praktyczne Ogólne techniki edycji pasa CC Zaznaczanie zaciągnięciem prawym przyciskiem myszy Zmiana wysokości pasów CC Inteligentna lista rozwijana pasa CC Praca z wieloma elementami Nawigacja w oknie głównym edytora MIDI Wybór pętli/zakresu czasu i inteligentna edycja Podstawy zaznaczania i manipulowania nutami Menu edytora MIDI Tworzenie i edycja nut Używanie klawiatury Brzmienia General MIDI Szybki przesuw MIDI Tryby i widoki edytora MIDI Tryby nut Style nut Kwantyzowanie danych MIDI Kwantyzacja danych wejściowych Humanizacja nut F3 przycisk paniki Używanie edytora MIDI: ćwiczenie Modyfikatory myszy w edytorze MIDI Akcje w edytorze MIDI Miejscowa edycja MIDI Kopiowanie elementów MIDI w widoku aranżacji Złączanie elementów MIDI Eksportowanie MIDI projektu Szyny MIDI, routing MIDI i ReWire Niektóre pluginy MIDI Wysokość tonu sterowana MIDI za pomocą pluginu ReaVoice Ustawienia preferencji MIDI Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Wprowadzenie Podstawy akcji programu REAPER Środowisko edytora listy akcji</p>
<p>13 13.4 Tworzenie nowego skrótu klawiszowego Usuwanie istniejącego skrótu Zmienianie istniejącego przypisania klawiszy Przykłady możliwych prostych przypisań Skróty klawiszowe do celów nagrywania Skróty klawiszowe edytora MIDI Skróty klawiszowe eksploratora mediów Przypisywanie akcji do kółka myszy Eksportowanie i importowanie skrótów klawiszowych Tworzenie makr akcji niestandardowych Makra niestandardowe w edytorze MIDI Importowanie skryptów Używanie urządzenia sterującego z programem REAPER Metaakcje Modyfikatory myszy Zapisywanie i przywracanie ustawień modyfikatorów myszy Modyfikatory myszy w edytorze MIDI Dostosowywanie menu programu REAPER Dostosowywanie pasków narzędzi programu REAPER Tworzenie dodatkowych niestandardowych pasków narzędzi Tworzenie inteligentnych narzędzi Pluginy programu REAPER w działaniu Czym są pluginy? Trzy prawa pluginów Pięć typów pluginów Dostosowywanie parametrów pluginów Efekty kształtujące dźwięk: ReaEQ Efekty czasowe: delay Pluginy zmieniające głośność: limiter Pluginy analityczne: GFXAnalyzer Używanie presetów efektów Efekty czasowe: ReaVerb Kontrola głośności za pomocą kompresji: ReaComp Pluginy transjentowe LOSER Kontrola głośności za pomocą bramki szumów Efekty chorus i delay Sstillwell Zmniejszanie szumów pluginem ReaFir Kompresja wielopasmowa pluginem ReaXComp ReaControlMIDI JS: IX/MIDI_Router LOSER s TimeDifference Pan LOSER Exciter SSTillwell's HugeBooty Niektóre nietypowe pluginy JS Utility/bufsave Sstillwell/thunderkick Remaincalm_org/tonegate Niektóre pluginy efektów gitarowych Niektóre inne pluginy JS w programie REAPER Presety pluginów innych firm Ukrywanie graficznego interfejsu użytkownika (GUI) Określanie trybu uruchamiania pluginu VST Więcej przykładów routingu w programie REAPER</p>
<p>14 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Kontrolowane przenikanie dźwięków Rozdzielanie kanałów Pełne i tłuste wokale dziękireadelay Typy wysyłek w programie REAPER Rozdzielanie kanałów i zmienianie wysokości tonu Przyduszanie audio innym sygnałem Podwójne przyduszanie innym sygnałem ReaSamplomatic i ReaDrums Wielowyjściowe pluginy VSTi Więcej równoległego przetwarzania efektów za pomocą mikserów kanałów Więcej równoległego przetwarzania efektów Inne pluginy do routingu kanałów (omówienie) Interfejs routingu programu REAPER Wielokanałowe mierniki VU Panoramowanie dźwięku otaczającego za pomocą ReaSurround Routing do/z innych aplikacji za pomocą ReWire Wprowadzenie do ReaRoute Automatyzacja za pomocą obwiedni Omówienie automatyzacji Metody wyznaczania obwiedni automatyzacji Okno Obwiednie ścieżki Dostępne obwiednie ścieżek i wysyłek Zapisywanie automatyzacji Opcje punktów obwiedni Zapisywanie automatyzacji wyciszenia Tryby automatyzacji Globalne pominięcie automatyzacji Elementy sterujące panelu obwiedni Ręczne dostosowywanie obwiedni Używanie myszy z obwiedniami Modyfikatory myszy do edycji obwiedni Zarządzanie wyświetlaniem obwiedni automatyzacji Elementy sterujące panelu obwiedni Przenoszenie i kopiowanie obwiedni z elementami Zarządzanie i manipulowanie obwiedniami Kształty obwiedni Preferencje dotyczące obwiedni Obwiednie w szablonach ścieżek Używanie paska narzędzi obwiedni Automatyzacja grupowanych parametrów ścieżek Automatyzacja wysyłek ścieżek Automatyzacja parametrów efektów Automatyzacja parametrów efektów w trybie Learn Automatyzacja parametrów efektów w locie Automatyzacja elementów i dubli Automatyzacja wysyłek wyjść sprzętowych Automatyzowanie automatyzacji Automatyzacja metronomu Używanie obwiedni mapy temp i szybkości odtwarzania Blokowanie obwiedni Automatyzacja modulacji parametrów Koncepcja Interfejs</p>
<p>15 17.3 Definiowanie modulowanego parametru Definiowanie modyfikowanego parametru Modulacja parametrów przy użyciu sterowania sygnałem audio Używanie kształtu LFO z modulacją parametrów Używanie modulacji parametrów w celu zmiennej kompresji Tryb pomijania Modulacja parametrów pod kontrolą parametrów Używanie modulacji parametrów za pomocą obwiedni Modulacja parametrów pod kontrolą pętli sterującej (sidechain) sygnału audio Dodatkowe zastosowania Eksportowanie plików, miksowanie i renderowanie Wsadowa konwersja plików Konsolidowanie i eksportowanie Renderowanie projektu Renderowanie zakończonego utworu Renderowanie wsadowe Nagrywanie dysku CD Audio za pomocą programu REAPER Zapisywanie danych wyjściowych na żywo na dysku Renderowanie w formacie dźwięku przestrzennego Preferencje programu REAPER i inne ustawienia Wprowadzenie Preferencje Ogólne Importowanie i eksportowanie konfiguracji Ścieżki na dysku i klawiatury Główne preferencje projektu Ustawienia domyślne ścieżek/wysyłek projektu Ustawienia domyślne elementu multimedialnego Konfiguracja i ustawienia audio Preferencje Audio Buforowanie audio Audio Odtwarzanie Audio Renderowanie Preferencje Wygląd Wygląd Media Wygląd Szczyty sygnału/kształty fali Wygląd Mierniki VU/tłumiki Edytowanie preferencji dotyczących sposobu działania podczas edycji Sposób działania podczas edycji, preferencje dotyczące obwiedni Sposób działania podczas edycji, preferencje dotyczące myszy Preferencje dotyczące edycji, edytor MIDI Preferencje Media Media, preferencje dotyczące MIDI Media, preferencje z obszaru Wideo/REX/Różne Preferencje Pluginy Pluginy, Zgodność Pluginy, VST Pluginy, ReWire/DX Pluginy, ReaScript Pluginy, ReaMote Niestandardowe ustawienia UI Zarządzanie projektami i plikami Dostosowywanie miernika wydajności Dostosowywanie sposobu działania historii cofania Przywracanie ustawień domyślnych programu REAPER</p>
<p>16 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER Niektóre inne opcje programu REAPER Zestawienie głównych menu kontekstowych Menu kontekstowe panelu sterowania ścieżki Menu kontekstowe pustego obszaru listy ścieżek Menu kontekstowe linii czasu i podziałki Menu kontekstowe elementów multimedialnych Podmenu menu kontekstowego elementów multimedialnych Menu kontekstowe uzbrojenia do nagrywania Menu kontekstowe obwiedni Menu kontekstowe paska transportu Menu kontekstowe macierzy routingu Menu kontekstowe okna efektów Menu kontekstowe eksploratora mediów Menu kontekstowe miejscowego i oddzielnego edytora MIDI ReaRoute: używanie programu REAPER z innymi aplikacjami audio Czym jest ReaRoute? Konfigurowanie aplikacji do obsługi ReaRoute Wysyłanie audio z programu REAPER do innej aplikacji Wysyłanie audio z innej aplikacji DAW do programu REAPER Używanie programu REAPER z syntezatorem typu workstation Synchronizowanie z urządzeniem zewnętrznym Niektóre inne funkcje programu REAPER (przegląd) Program REAPER i wideo ReaScript ReaMote Program REAPER i NINJAM Rozwiązywanie problemów z programem REAPER Problemy z wejściami/wyjściami Problemy z interfejsem programu REAPER Rozwiązywanie problemów z trybami nagrywania i monitorowaniem Indeks</p>
<p>17 Lista ćwiczeń krok po kroku Ten podręcznik zawiera nie tylko objaśnienia funkcji programu REAPER i wskazówki ich używania, lecz również wiele pomocnych w nauce przykładów krok po kroku faktycznego ich zastosowania. Poniżej lista tych ćwiczeń: Instalowanie programu REAPER na dysku USB...29 Tworzenie domyślnego łańcucha efektów...41 Nagrywanie warstwowe...60 Niedestrukcyjne wejście w nagrywanie...61 Nagrywanie wielu dubli...62 Nagrywanie ścieżki MIDI...67 Nagrywanie z zewnętrznymi efektami sprzętowymi...75 Tworzenie i używanie folderów ścieżek...87 Tworzenie szyny efektów...88 Grupowanie ścieżek i parametrów ścieżek...91 Grupowanie ścieżek nadrzędnych/podległych...93 Okno grupowania ścieżek...93 Kopiowanie efektów ścieżki...99 Edycja i odsłuch elementów multimedialnych Grupowanie elementów multimedialnych Tworzenie i używanie znaczników Tworzenie i używanie regionów Używanie znaczników sterujących mediów Praca z efektami w mikserze Używanie panoramy szerokości/stereo Kanały ścieżki głównej (zaawansowane) Zestawy ekranów widoku ścieżki Używanie edytora MIDI Zmiana wysokości tonu MIDI za pomocą ReaVoice Tworzenie niestandardowego skrótu klawiszowego Tworzenie skrótów klawiszowych do celów nagrywania Tworzenie makra akcji niestandardowej Dostosowywanie modyfikatorów myszy Dostosowywanie menu programu REAPER Tworzenie niestandardowego paska narzędzi Tworzenie niestandardowego paska narzędzi Używanie efektów kształtujących dźwięk (wstęp) Używanie efektów czasowych (wstęp) Używanie limitera (wstęp) Używanie pogłosu (wstęp) Używanie kompresora (wstęp) Używanie bramki szumów (wstęp) Używanie pluginów zmniejszających szumy (wstęp) Używanie kompresora wielopasmowego (wstęp) Prosty routing ścieżki Rozdzielanie kanałów i równoległe przetwarzanie efektów Równoległe przetwarzanie efektów (średnio zaawansowane) Sidechaining i ducking (przyduszanie innym sygnałem)..285 Podwójne przyduszanie sygnału (zaawansowane) ReaSamplomatic i ReaDrums Używanie wielowyjściowych instrumentów wirtualnych Równoległe przetwarzanie efektów (zaawansowane) Zapisywanie obwiedni automatyzacji Edycja obwiedni automatyzacji (2) Automatyzowanie wysyłek ścieżek Automatyzowanie parametrów efektów Modulacja parametrów przy użyciu sterowania sygnałem audio Modulacja parametrów w celu zmiennej kompresji Modulacja parametrów pod kontrolą parametrów Modulacja parametrów pod kontrolą pętli sterującej (sidechain) Używanie ReaRoute (1) Używanie ReaRoute (2) Używanie programu REAPER z syntezatorem typu workstation Lista głównych tabel Ten podręcznik zawiera wiele tabel z instrukcjami i podsumowaniami. Najważniejsze oprócz tabel z rozdziału 19 (Preferencje programu REAPER i inne ustawienia) oraz rozdziału 20 (Zestawienie głównych menu kontekstowych) są następujące tabele: Opcje instalacji programu REAPER...19 Lokalizacje instalacji plików i folderów...27 Opcje menu Start...30 Typy plików programu REAPER...30 Funkcje paska transportu...34 Skróty nawigacji i powiększania...36 Zarządzanie efektami ścieżki...40 Skróty pętli i wybranego zakresu czasu...46 Zarządzanie dublami...64 Wstawianie elementów multimedialnych...71 Lista kontrolna nagrywania audio...77 Kolorowanie ścieżek...82 Zarządzanie efektami elementu Przenoszenie/przesuwanie elementów Modyfikatory zaciągania Zarządzanie zestawami dubli i kompilacjami (1) Zarządzanie zestawami dubli i kompilacjami (2) Akcje dubli Znaczniki Regiony Zarządzanie efektami w mikserze Zarządzanie wysyłkami w mikserze Zestawy ekranów okien Używanie wielu doków Monitorowanie zewnętrznego syntezatora Najczęściej używane komunikaty CC Edytor MIDI: skróty klawiszowe Zarządzanie makrami akcji niestandardowych Dostosowywanie menu programu REAPER Dostosowywanie głównego paska narzędzi Pluginy efektów gitarowych Przykładowe pluginy JS Pluginy do routingu kanałów Obwiednie wysyłki i parametrów ścieżki Tryby automatyzacji Edytowanie obwiedni Zarządzanie wyświetlaniem automatyzacji Manipulowanie obwiedniami Modulacja parametrów Przykłady renderowania projektu Rozwiązywanie problemów z programem REAPER Tryby nagrywania i monitorowanie</p>
<p>18 Wszystko gra: podręcznik programu REAPER</p>
<p>19 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy 1.1 Pobieranie programu REAPER Aby pobrać program REAPER, przejdź na stronę pobierania Przeczytaj uważnie informacje wyświetlane na ekranie (zwłaszcza na temat wersji 32-bitowej i 64-bitowej), a następnie wybierz wersję odpowiednią do komputera. Po 30 dniach użytkowania programu należy kupić licencję. Licencję na program REAPER można kupić pod adresem Po pobraniu programu należy go zainstalować. Procedura instalacji w systemie OS X różni się od procedury dla systemu Windows. 1.2 Instalowanie programu REAPER w systemie Mac OS X Aby zainstalować program REAPER w systemie Mac OS X: 1. Kliknij dwukrotnie plik obrazu dysku z programem REAPER (.dmg), aby otworzyć plik. 2. Jeśli akceptujesz warunki licencji, kliknij przycisk Akceptuję, aby otworzyć plik. 3. Przeciągnij ikonę programu REAPER (z prawej) do folderu Applications. 4. Jeśli chcesz zainstalować również funkcję ReaMote, przeciągnij również jej ikonę do folderu Applications. W razie potrzeby można to jednak zrobić później. Aby umieścić program REAPER w doku, przeciągnij ikonę programu REAPER z folderu Applications do doku. Zalecane jest również włączenie w obszarze System Preferences kliknięcia prawym przyciskiem myszy jako przycisku pomocniczego. 1.3 Instalowanie programu REAPER w systemie Windows Aby zainstalować program REAPER na komputerze z systemem Windows: 1. Znajdź plik instalacyjny w Eksploratorze Windows. Nazwa pliku zawiera numer wersji, np. reaper40-install.exe. 2. Kliknij dwukrotnie plik, aby uruchomić program instalacyjny. 3. Kliknij przycisk Akceptuję, aby zaakceptować warunki i kontynuować. 4. W przypadku zwykłej instalacji zaakceptuj folder domyślny (patrz uwaga poniżej), taki jak C:\Program Files\REAPER. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 17</p>
<p>20 W razie potrzeby włącz opcję Instalacja przenośna (patrz uwaga poniżej), a następnie kliknij przycisk Dalej. Zaznacz elementy, które chcesz zainstalować (jeśli masz wątpliwości, zaakceptuj ustawienia domyślne patrz również sekcja 1.4 poniżej) i kliknij przycisk Zainstaluj. Poczekaj na zainstalowanie programu. Po wyświetleniu monitu kliknij przycisk Zamknij, aby zamknąć program instalacyjny. Zostanie wyświetlone pytanie, czy chcesz od razu uruchomić program: w tym przypadku wybierz opcję Nie. Uwaga! Jeśli instalujesz program REAPER po raz pierwszy albo zastępujesz starszą wersję programu REAPER, zaakceptuj domyślny folder docelowy i nie włączaj opcji instalacji przenośnej. Aby zainstalować tę wersję równolegle ze starszą wersją 3.xx, zmień katalog domyślny (np. na \REAPER4) i włącz opcję instalacji przenośnej. Zapewni to zachowanie oddzielnych ustawień i preferencji starszej wersji 3.xx. Porada: jeśli nie zainstalujesz jakichś składników programu REAPER lub opcji, możesz ponownie uruchomić program instalacyjny i zaznaczyć żądane składniki i opcje. 1.4 Opcje instalacji (tylko w systemie Windows) Ekran instalacji umożliwia wybranie składników programu REAPER, które chcesz lub których nie chcesz zainstalować. Poniżej przedstawiono zestawienie głównych opcji. Większość z nich jest domyślnie zaznaczona. Element Objaśnienie Audio Processing Plug-ins Jest to zbiór efektów audio i MIDI dołączonych do programu REAPER takich jak kompresor, bramka szumów i syntezator. Zazwyczaj opcja ta powinna pozostać zaznaczona. Compressed File Support Składnik ten umożliwia pracę z plikami w formatach takich jak MP3, OGG, APE (Monkey s Audio), FLAC i WavPack oraz z plikami wideo. Customizations Umożliwia używanie klawiatur języków europejskich i oferuje opcję późniejszego wybrania dowolnego ze schematów kolorystycznych programu REAPER. Additional Functionality Umożliwia zainstalowanie funkcji takich jak eksplorator mediów, zgrywanie/nagrywanie dysków CD, obsługa urządzeń sterujących i ReWire. Kwestie te są omawiane w różnych miejscach tego podręcznika. Jeśli nie znasz programu REAPER lub ogólnie oprogramowania audio, być może lepiej będzie nie instalować sterownika ASIO ReaRoute ani funkcji ReWire i ReaMote. Uprości to opcje routingu audio. Składniki te można zawsze dodać później. Ikona pulpitu Jeśli pozostawisz tę opcję zaznaczoną, ikona skrótu do programu REAPER zostanie umieszczona na pulpicie systemu Windows. Skróty menu Start Jeśli pozostawisz tę opcję zaznaczoną, grupa programu REAPER zostanie dodana do menu Start systemu Windows. Associate with RPP Files Jeśli zaznaczysz tę opcję, program REAPER będzie można otworzyć, klikając dowolny skrót do projektu albo plik projektu programu REAPER w Eksploratorze Windows. 1.5 REAPER Software Updates Program REAPER jest często i systematycznie aktualizowany przy użyciu poprawek bugów, nowych funkcji i innych udoskonaleń. Dostępność aktualizacji możesz w każdej chwili sprawdzić na stronie a następnie pobrać ją i zainstalować. Nie trzeba odinstalowywać poprzedniej wersji. Istniejące preferencje i ustawienia zostaną automatycznie przeniesione. Porada: program REAPER jest często aktualizowany. Opcja dostępna w obszarze Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 18</p>
<p>21 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy Opcje/Preferencje/Ogólne (Ustawienia uruchamiania) umożliwia programowi REAPER automatyczne sprawdzanie dostępności aktualizacji przy każdym uruchomieniu programu (oczywiście, o ile komputer ma wówczas połączenie z Internetem). Domyślnie opcja ta jest włączona. Jeśli nie chcesz otrzymywać powiadomień o nowych wersjach, możesz wyłączyć tę opcję. 1.6 Włączanie nagrywania w formacie MP3 Jeśli masz zamiar nagrywać, miksować nagrania lub konwertować je na format MP3, musisz zainstalować koder MP3. Odpowiednim koderem jest dostępny bezpłatnie koder LAME. Można go pobrać z wielu witryn internetowych, na przykład Użytkownicy systemu Mac powinni rozpakować pobrany plik i przeciągnąć plik biblioteki dołączanej dynamicznie (o nazwie w rodzaju libmp3lame.dylib) do folderu ~/Library/Application Support/REAPER. Kliknij go dwukrotnie, aby uruchomić i umożliwić kodowanie MP3 w programie REAPER. Użytkownicy systemu Windows powinni skopiować plik lame_enc.dll do katalogu programu REAPER, domyślnie w lokalizacji C:\Program Files\REAPER. Plik można również skopiować do innych wymagających go aplikacji (np. Audacity). 1.7 Uruchamianie programu REAPER Aby uruchomić program REAPER, kliknij dwukrotnie ikonę programu REAPER na pulpicie. Można również utworzyć odpowiedni skrót klawiszowy. W systemie Windows można to zrobić na karcie Skrót w oknie dialogowym Właściwości ikony. Aby je wyświetlić, kliknij ikonę prawym przyciskiem myszy. 1.8 Porady dotyczące uruchamiania programu REAPER Domyślnie program REAPER otwiera przy uruchomieniu ostatni użyty w nim projekt. Dalej w tym rozdziale dowiesz się, jak można to w razie potrzeby zmienić. Ponadto można podczas uruchamiania programu REAPER użyć kombinacji klawiszy w celu pominięcia ustawień domyślnych. Akcja Klawisze Otwarcie programu REAPER bez załadowania ostatniego projektu. Shift (podczas uruchamiania programu REAPER) Otwarcie programu REAPER bez załadowania jakiegokolwiek szablonu projektu. Ctrl Shift (podczas uruchamiania programu REAPER) 1.9 Zaznaczanie, sterowanie i polecenia w programie REAPER Praca w programie REAPER wymaga wykonywania zaznaczeń i wydawania poleceń. Na przykład, aby skopiować pojedynczy element, należy go zaznaczyć (zazwyczaj za pomocą myszy), a następnie wydać programowi REAPER polecenie skopiowania go. Czasami polecenia dotyczą całego projektu i nie trzeba niczego zaznaczać. Tak jest w przypadku zapisywania projektu. Nie trzeba wówczas niczego zaznaczać wystarczy wydać odpowiednie polecenie. W programie REAPER stosowane są cztery powszechnie używane metody wydawania poleceń: Metoda Komentarz Menu główne Tak jak w innych aplikacjach, można je otworzyć za pomocą myszy lub klawiatury. Menu kontekstowe Kliknij prawym przyciskiem myszy żądany element lub obszar ekranu, aby wyświetlić menu kontekstowe odpowiadające klikniętemu obiektowi. Paski narzędzi Kliknij przycisk paska narzędzi, aby wykonać przypisane do niego polecenie. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 19</p>
<p>22 Metoda Komentarz Skróty klawiszowe Wiele poleceń i akcji można wykonać za pomocą skrótów klawiszowych. Można również przypisać własne skróty poleceń i akcji. Procedurę przedstawia rozdział 13. W niektórych przypadkach klawisze modyfikatorów w systemie Windows różnią się od klawiszy w systemie Mac. W tym podręczniku w przykładach użyto skrótów systemu Windows. Użytkownicy systemów Mac powinni zapamiętać następującą tabelę: Klawisz w systemie Windows Shift Control Alt Windows 1.10 Odpowiednik w systemie Mac OS X Shift Command Option Control Ekran programu REAPER W programie REAPER można wybrać jeden z wielu różnych motywów kolorystycznych. Na zrzutach ekranu w tym podręczniku widać głównie motyw domyślny programu REAPER 4. Jeśli używasz dowolnego innego motywu, ekrany mogą wyglądać nieco inaczej. Jeśli sprawia ci to jakiekolwiek trudności, możesz włączyć motyw domyślny. W niektórych przypadkach dokonane zostały modyfikacje w celu zwiększenia czytelności wydruków w skali odcieni szarości. Gdy uruchamiasz program REAPER, wyświetlany jest ekran podobny do poniższego. Przykład przedstawia bardzo prosty plik projektu. Tabela pod ilustracją pokrótce przedstawia elementy ekranu głównego. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 20</p>
<p>23 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy Element Objaśnienie Pasek menu Wyświetla polecenia Menu głównego Plik, Edytuj, Widok, Wstaw, Element, Ścieżka itd. w wierszu u góry ekranu. Tak jak w innych aplikacjach systemów Mac i Windows, menu służy do wydawania poleceń. Główny pasek narzędzi Tuż pod menu widnieją dwa wiersze siedmiu przycisków. Jest to główny pasek narzędzi programu REAPER. Wygląd przycisków zależy od używanego motywu kolorystycznego. Można jednak najechać kursorem myszy na dowolny przycisk, aby wyświetlić etykietkę narzędzia (przykład z lewej). W rozdziale 13 dowiesz się jak można dostosować ten pasek narzędzi. Linia czasu Linia czasu biegnie u góry okna programu REAPER, w prawo od głównego paska narzędzi. Mierzy ona długość projektu i ułatwia identyfikowanie położenia różnych elementów multimedialnych. W tym przykładzie linia czasu jest mierzona i wyświetlana w taktach i uderzeniach (u góry) oraz minutach i sekundach (u dołu). Obszar aranżacji: okno główne i obszar roboczy! Jest to obszar na prawo od panelu sterowania ścieżki. Wyświetlane są w nim elementy multimedialne (audio i/lub MIDI), z których składają się ścieżki. W tym przykładzie jest jeden element multimedialny. Można również wstawić elementy wideo, ale temat ten przekracza zakres niniejszego podręcznika. Panel sterowania ścieżki (TCP) Ten obszar służy do sterowania sposobem działania ścieżek audio i MIDI w tym przykładzie jest jedna ścieżka o nazwie Music. Można oczywiście utworzyć tyle ścieżek, ile trzeba, a ich liczbę ograniczają jedynie możliwości sprzętu. Należy zauważyć, że każda ścieżka ma własny zestaw elementów sterujących. Elementy sterujące i sposób ich obsługi omówimy w rozdziałach 2 i 4. Wszystkie elementy sterujące mają etykietki narzędzi (przykład z lewej). Pasek transportu Służy do sterowania nagrywaniem i odtwarzaniem na przykład do uruchamiania i zatrzymywania nagrywania. Przyjrzymy się temu bliżej w rozdziale 2. Mikser i panel sterowania miksera (MCP) Jest wyświetlany (w tym przykładzie) wzdłuż dołu ekranu. Przedstawia ścieżki w inny sposób. W tym przykładzie widać jedną ścieżkę: jest to ta sama ścieżka, co pokazana w TCP. Należy zauważyć, że w MCP widać również główną ścieżkę wyjściową. Wyjście ścieżki głównej to właśnie to, co słychać po włączeniu odtwarzania ścieżek i elementów multimedialnych. Mikser i ścieżka główna zostaną szczegółowo omówione w rozdziale 10. Nie dziw się, jeśli twój ekran wygląda nieco inaczej, a nawet zupełnie inaczej niż ten. Ekran programu REAPER można dostosować do indywidualnych potrzeb. Omówimy to w sekcji Ścieżka i elementy sterujące ścieżki Jeśli znasz już inne programy DAW, zapewne chcesz jak najszybciej zapoznać się z elementami sterującymi ścieżki programu REAPER. Ta ilustracja przedstawia najczęściej używane z nich. W większości przypadków można kliknąć element sterujący, aby go użyć (np. klikając przycisk Wycisz można przełączyć stan wyciszenia dowolnej ścieżki, a klikając i przeciągając tłumik Głośność można ustawić Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 21</p>
<p>24 poziom głośności). Kliknięcie elementu sterującego prawym przyciskiem myszy wyświetla menu poleceń, opcji i/lub ustawień. Nowicjusze w dziedzinie cyfrowego audio, nie martwcie się. Wszystkie te elementy sterujące zostaną szczegółowo objaśnione w odpowiednich miejscach tego podręcznika Konfigurowanie audio Aby móc cokolwiek nagrać lub odtworzyć, najpierw należy określić kilka ustawień konfiguracji. W tej sekcji opisano konfigurację audio. Tu informujesz program REAPER, jakie masz urządzenia audio i jak chcesz ich używać. Sposób, w jaki to zrobisz w systemie OS X jest inny niż w systemie Windows Ponadto zalecane jest wyłączenie dźwięków systemowych. W systemie OS X należy przejść do obszaru System Preferences. W systemie Windows służy do tego Panel sterowania. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 22</p>
<p>25 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy Konfigurowanie audio (w systemie Windows) Aby skonfigurować urządzenie audio, w menu głównym programu REAPER wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie w obszarze Audio z listy po lewej stronie wybierz pozycję Urządzenie. W poniższym przykładzie na komputerze zainstalowane jest urządzenie zewnętrzne, a mianowicie karta dźwiękowa M-Audio Delta 1010 PCI. Jest to przykład jednego z wielu dostępnych urządzeń. Jeśli masz zamiar używać wewnętrznej karty dźwiękowej komputera, zapoznaj się z jej oprogramowaniem sterującym (zazwyczaj dostępnym w Panelu sterowania systemu Windows). Jest to szczególnie istotne, jeśli wolisz uniknąć przypadkowego zmiksowania wcześniej nagranego materiału z nowym materiałem po dodaniu ścieżek. Warto również rozważyć użycie sterowników ASIO4ALL, dostępnych bezpłatnie. Więcej informacji znajdziesz na stronie en.wikipedia.org/wiki/audio_stream_input/output Na ekranie preferencji urządzenia audio należy ustawić następujące opcje: Element Komentarz System audio Inne pozycje na tym ekranie zależą od wybranego systemu audio. Wybierz opcję ASIO i sterowniki ASIO, jeśli są dostępne dla danej karty dźwiękowej lub urządzenia Firewire albo USB. Włącz wejścia Tę opcję trzeba włączyć (zaznaczyć), aby móc nagrywać w programie REAPER. Zakres wejść Jeśli urządzenie ma wiele wejść, należy podać pierwsze i ostatnie z wejść, które mają być dostępne. W tym przykładzie dostępnych jest osiem wejść. Umożliwia to użycie do nagrywania jednocześnie ośmiu mikrofonów lub linii (w dowolnym połączeniu). Zakres wyjść Jeśli urządzenie ma wiele wyjść, należy podać pierwsze i ostatnie z wyjść, które mają być dostępne. Zazwyczaj szyna GŁÓWNA będzie kierować sygnał wyjściowy do jednej pary wyjść, ale w razie potrzeby można również użyć innych wyjść. Żądaj częstotliwości próbkowania/ro zmiaru bloku Częstotliwość i rozmiar bloku można ustawić tutaj albo za pomocą oprogramowania sterującego karty dźwiękowej. Jeśli nie masz pewności, zacznij od wartości i 512. Konfiguracja ASIO Kliknięcie tego przycisku zapewnia bezpośredni dostęp do oprogramowania sterującego karty dźwiękowej lub innego urządzenia audio. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 23</p>
<p>26 Konfigurowanie audio (w systemie Mac OS X) Urządzenie audio w systemie OS X należy konfigurować i wybierać w obszarze Audio MIDI Setup. Najpierw pobierz i zainstaluj najnowsze aktualizacje systemu Mac. Sprawdź również urządzenie audio w programie REAPER. W tym celu uruchom program REAPER i w menu głównym wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie w obszarze Audio z listy nagłówków w kolumnie po lewej stronie wybierz pozycję Urządzenie. W pierwszym poniższym przykładzie zainstalowane zostało urządzenie USB Saffire (Focusrite Saffire Pro 40). Urządzenie Saffire zostało w związku z tym zaznaczone, aby było używane jako zarówno urządzenie wejściowe, jak i wyjściowe. Częstotliwość próbkowania i rozmiar bloku (ułatwiający określenie latencji) można ustawić tutaj albo w oddzielnym panelu sterowania urządzenia. Jeśli nie masz pewności, zacznij od wartości i 512. Jeśli chcesz używać wewnętrznej karty dźwiękowej komputera Mac, musisz wykonać pewne kroki, aby uniknąć przypadkowego zmiksowania wcześniej nagranego materiału z nowym materiałem po dodaniu ścieżek. Niezbędne jest do tego urządzenie zespolone. Otwórz okno Audio MIDI Setup systemu OS X, a następnie kliknij znak + w lewym dolnym rogu okna, aby utworzyć takie urządzenie. Dodaj do urządzenia zespolonego wejście i wyjście wbudowanej karty dźwiękowej, jak na przykładzie. Aby zmienić nazwę urządzenia, kliknij dwukrotnie tekst Aggregate Device. Następnie na ekranie preferencji Audio > Urządzenie w programie REAPER wybierz urządzenie zespolone i kliknij przycisk Zastosuj. Można już będzie używać słuchawek podłączonych do gniazda wyjścia audio komputera oraz mikrofonu podłączonego do gniazda wejścia audio Aliasy wejść Program REAPER obsługuje funkcję aliasów wejść. Funkcja ta umożliwia nadawanie żądanych nazw wejściom audio. Można za jej pomocą skrócić długie nazwy nadane wejściom przez system, zwłaszcza gdy urządzenie obsługuje wiele wejść. Przykładem użycia tej funkcji będzie np. zmiana nazw typu Analog In 1 Delta 1010 (1), Analog In 2 Delta 1010 (1) itd. na Mik/Linia 1, Mik/Linia 2 itd. Funkcja aliasów wejść jest dostępna na ekranie Preferencje > Audio. Zaznacz opcję Aliasy/zmiana mapowania kanałów wejściowych. Metoda jest podobna jak w przypadku aliasów wyjść patrz sekcja niżej Aliasy wyjść Program REAPER obsługuje również funkcję aliasów wyjść. Funkcja ta umożliwia nadawanie żądanych nazw wyjściom audio. Jest to szczególnie przydatne, gdy karta dźwiękowa lub inne urządzenie audio Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 24</p>
<p>27 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy ma wiele wyjść. Jedną parę wyjść można na przykład podłączyć do monitorów w reżyserni, inną do monitorów w studio, a trzecią do wielowyjściowego monitora słuchawkowego. Domyślnie wyjścia mają nazwy podobne do przedstawionych tutaj (powyżej z prawej). Takie nazwy nie są zbyt przydatne. Przypisując aliasy do wyjść, można wyświetlać żądane nazwy (na przykład podczas określania celu wyjścia ze ścieżki głównej), a nie nazwy urządzeń sprzętowych. Przykład Aby utworzyć aliasy wyjść: 1. W menu Opcje wybierz polecenie Preferencje. 2. Wyświetl stronę Audio i w sekcji Nazywanie/mapowanie kanałów zaznacz opcję Aliasy/zmiana mapowania kanałów wyjściowych (jest to niemal ostatnia pozycja na tym ekranie). 3. Kliknij przycisk Edytuj nazwy/mapę obok tej opcji. 4. Kliknij dwukrotnie w kolumnie Nazwa aliasu każdą pozycję, którą chcesz edytować. W każdym przypadku po wpisaniu żądanego aliasu kliknij przycisk OK, aby powrócić do okna Alias/mapowanie kanału wyjściowego (z prawej). 5. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć to okno i powrócić do okna dialogowego Preferencje. 6. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno dialogowe Preferencje. Wpisane przez ciebie nazwy będą automatycznie stosowane w całym programie REAPER. Tematyka przypisywania wyjść do ścieżek będzie omawiana później, począwszy od rozdziału 2. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 25</p>
<p>28 1.15 Konfigurowanie MIDI Jeśli chcesz używać MIDI, musisz włączyć urządzenia MIDI. Wiele kart dźwiękowych PCI oraz urządzeń audio Firewire i USB ma porty wejściowe i wyjściowe MIDI (na przykład do użytku z klawiaturą MIDI). W menu głównym wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie wyświetl ekran Urządzenia MIDI w obszarze Audio. Można zaznaczyć każde z wyświetlanych na liście urządzeń wejściowych i wyjściowych MIDI, kliknąć prawym przyciskiem myszy jego nazwę, a następnie wybrać polecenie Włącz wejście. Klikając dwukrotnie nazwę urządzenia wejściowego, można wyświetlić jego okno ustawień Konfiguruj wejście MIDI (patrz poniżej z prawej). Umożliwia ono przypisanie urządzeniu żądanej nazwy (lub aliasu) albo określenie zaawansowanych opcji sygnatury czasowej (w razie potrzeby). Można również zaznaczyć opcję Włącz wejście komunikatów sterujących, aby użyć urządzenia jako kontrolera MIDI patrz też rozdział 13. Aby przypisać żądaną nazwę lub określić przesunięcie czasowe dla dowolnego urządzenia wejściowego lub wyjściowego MIDI, kliknij nazwę urządzenia prawym przyciskiem myszy i wybierz z menu kontekstowego polecenie Konfiguruj wyjście.. Jeśli masz joystick, którego chcesz używać z programem REAPER, kliknij przycisk Dodaj MIDI joysticka, a następnie zaznacz nazwę urządzenia i tryb przetwarzania. Możesz też określić, czy chcesz używać go jako wejścia wirtualnej klawiatury MIDI i/lub urządzenia sterującego/urządzenia funkcji MIDI learn. Jeśli chcesz używać urządzenia sterującego, takiego jak Behringer BCF2000 lub BCR2000 w programie REAPER, jako tryb wejścia musisz ustawić opcję Tylko sterowanie. Używanie urządzeń sterujących zostanie omówione dalej w tym podręczniku, zwłaszcza w rozdziałach 11 i 13. Inne preferencje audio Dostępne są inne, jeszcze nie omówione ekrany preferencji audio, takie jak Buforowanie, Odtwarzanie i Nagrywanie. Zostaną one omówione dalej w tym podręczniku, zwłaszcza w rozdziale 19. Zaczynając pracę w programie można zazwyczaj pozostawić domyślne wartości tych ustawień. Zmienić je można w razie potrzeby później. Po zakończeniu kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno Preferencje i zapisać ustawienia. W tej sekcji omówiono ogólne zagadnienia związane z konfiguracją systemu do pracy z MIDI. Ustawienia i opcje specyficzne dla projektów przedstawia rozdział 2. W szczególności, w razie pracy głównie z materiałem MIDI Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 26</p>
<p>29 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy konieczna może być zmiana domyślnego ustawienia podstawy czasowej projektu. Informacje na ten temat również zawiera rozdział Włączanie pluginów VST Przed rozpoczęciem pracy zazwyczaj warto wyświetlić jeszcze jeden ekran preferencji Pluginy VST. Program REAPER ma kilka stron ekranów preferencji dotyczących pluginów, ale można je (przynajmniej na początku) pozostawić z ustawieniami domyślnymi. Jeśli jednak masz już zbiór pluginów VST i/lub VSTi na komputerze, programowi REAPER trzeba powiedzieć, gdzie je znajdzie. W tym celu należy w menu Opcje wybrać polecenie Preferencje, a następnie kliknąć pozycję VST w sekcji Pluginy. Większość ustawień można (przynajmniej na razie) pozostawić bez zmian, ale konieczne może być kliknięcie przycisku Dodaj w celu wskazania lokalizacji folderów, w których przechowywane są pluginy VST. W systemie OS X stosowane są dwa wbudowane foldery instalacji współużytkowanych pluginów. Są to foldery ~/Library/Audio/Plug-Ins oraz ~/Users/<twoje_konto>/Library/Audio/Plug-Ins. Program REAPER skanuje te foldery domyślnie. Należy jednak sprawdzić, czy są automatycznie wyświetlane na liście jako ścieżki do lokalizacji pluginów VST. Jeśli nie, musisz je dodać. System Windows nie znajduje żadnych takich folderów za użytkownika. Musisz zidentyfikować i wskazać lokalizacje instalacji pluginów VST. Jeśli pluginy VST znajdują się w więcej niż jednym folderze (co nie jest rzadkością), konieczne będzie kliknięcie przycisku Dodaj tyle razy, aby wskazać wszystkie foldery, po jednym naraz. Po wybraniu nazwy folderu kliknij przycisk OK w oknie Przeglądanie w poszukiwaniu folderu. Kliknięcie przycisku Ponownie wyszukaj w tym oknie spowoduje natychmiastowe wyszukanie zawartości folderów pluginów VST i VSTi. Program REAPER przeszuka również wszystkie podfoldery. Program REAPER automatycznie przeszukuje foldery pluginów VST przy każdym uruchomieniu. Można również w dowolnej chwili wrócić na ten ekran i dodać foldery pluginów VST. Wskaż dodatkowe lokalizacje pluginów VST, a następnie kliknij kolejno przyciski Ponownie wyszukaj, Zastosuj i OK, aby zamknąć ten ekran i zapisać nowe ustawienia. Więcej informacji o różnych opcjach i ustawieniach preferencji VST zawiera rozdział 19. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 27</p>
<p>30 1.17 Wybieranie pakietu języka Wybranie pakietu języka powoduje, że program REAPER używa tego języka w menu, oknach dialogowych, etykietkach narzędzi itd. Językiem domyślnym jest angielski (USA). Do napisania: pakiety języka jak je pobrać? Z instalatorem czy z adresu URL? Aby wybrać pakiet języka inny niż angielski (USA), wyświetl listę rozwijaną dostępnych języków w oknie Opcje > Preferencje > Ogólne. Dostępna jest również opcja wyświetlania przez program REAPER monitu o wybranie języka interfejsu przy następnym otwarciu programu Lokalizacje instalacji folderów i plików programu REAPER Lokalizacje, w których instalowane są różne zasoby programu REAPER, zależą od systemu operacyjnego (OS X lub Windows) oraz jego wersji. System Windows 7 na przykład działa inaczej niż wersja XP. Aby zidentyfikować lokalizację różnych plików, wybierz w menu Opcje polecenie Pokaż ścieżkę zasobów programu REAPER w eksploratorze/oknie funkcji znajdowania. Przykład przedstawia ścieżkę na dysku w oknie funkcji znajdowania systemu OSX. Widok w Eksploratorze Windows jest podobny. O kilku z tych plików będzie jeszcze mowa w niniejszym podręczniku. Tymczasem przydatne mogą się okazać informacje z poniższej tabeli: Lokalizacje instalacji folderów i plików programu REAPER Rejestr (tylko w systemie Windows) Uwaga dotycząca systemu Windows: program REAPER nie zapisuje żadnych danych, ustawień ani preferencji instalacji w rejestrze systemu Windows. System Windows tworzy wpis programu REAPER w obszarze HKEY_ LOCAL_MACHINE, Software, ale nie zawiera on żadnych danych innych niż zapis przeniesienia plików w obszarach rejestru takich jak MUICache oraz utworzenia skojarzeń plików w celu otwierania plików.rpp (np. w Eksploratorze Windows) ich dwukrotnym kliknięciem. Katalog instalacji programu REAPER w systemie OS X System OS X instaluje program REAPER w folderze Applications. Skopiuj wszystkie pliki PDF (takie jak ten podręcznik), do których chcesz uzyskiwać dostęp z menu Pomoc programu REAPER, do lokalizacji: <nazwa_użytkownika>/library/application Support/REAPER W niektórych wersjach (np. Lion) konieczne może być przytrzymanie klawisza Options podczas wyświetlania menu Go, aby uczynić tę ścieżkę dostępną. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 28</p>
<p>31 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy Lokalizacje instalacji folderów i plików programu REAPER Katalog instalacji programu REAPER w systemie Windows Domyślnie program REAPER jest instalowany w systemie Windows w lokalizacji C:\Program Files\REAPER Skopiuj do tego katalogu wszystkie pliki PDF (takie jak ten podręcznik), do których chcesz uzyskiwać dostęp z menu Pomoc programu REAPER. Niektóre opcjonalne składniki instalacji są przechowywane w podfolderach w lokalizacji C:\Program Files\REAPER. Są to na przykład pluginy COCKOS ReaPlug VST i (o ile zainstalowane) rozszerzenia SWS. Wszystkie pliki przechowywane w tym katalogu są dostępne wszystkim użytkownikom programu REAPER na tym komputerze. Większość funkcji programu REAPER (takich jak pliki konfiguracji i ustawienia niestandardowe) jest umieszczana w folderze Applications Data lub AppData. Lokalizacja tego folderu zależy od wersji systemu Windows. Katalog Application Data/Support Aby uzyskać dostęp do folderu programu REAPER w folderze AppData lub Application Support, wybierz polecenie Opcje > Pokaż ścieżkę zasobów programu REAPER w menu głównym programu REAPER. Niektóre najważniejsze elementy znajdujące się tam przedstawiono poniżej. Podkatalogi W folderze znajduje się wiele podkatalogów, takich jak: ColorThemes MenuSets Configurations Presets Cursors ProjectBays Data ProjectTemplates Effects QueuedRenders FXChains Scripts KeyMaps TrackTemplates Wiele powyższych nazw jest zrozumiała dla osób znających język angielski, a zwłaszcza nazwy podkatalogów zawierających różne pliki tworzone przez użytkownika podczas zarządzania projektami programu REAPER. Każdy utworzony łańcuch efektów na przykład jest zapisywany w podkatalogu FXChains. Dane niestandardowych menu i pasków narzędzi są przechowywane w podkatalogu MenuSets itd. Tematy takie jak tworzenie łańcuchów efektów i menu niestandardowych omówiono w innych miejscach tego podręcznika. Informacje przechowywane w katalogu Data to między innymi ikony ścieżek i pasków narzędzi. W podkatalogu Effects przechowywane są efekty JS. preset-vstnazwa_pluginu.ini Dla każdego pluginu VST tworzony jest oddzielny plik, używany do przechowywania presetów utworzonych lub zaimportowanych przez użytkownika. REAPER.ini Ten plik zawiera wszystkie ustawienia opcji i preferencji, informacje o ostatnim układzie ekranu oraz historię niedawno używanych projektów. reaper-dxplug-ins.ini reaper-vstplug-ins.ini W tych plikach przechowywane są informacje o zainstalowanych pluginach. reaper-reginfo.dat reaper-reginfo.ini Zawierają dane rejestracji produktu reaper-recentfx.ini Ten plik zawiera listę ostatnio używanych efektów: na jej podstawie generowane jest podmenu ostatnio używanych efektów, dostępne w mikserze. screensets.ini Ten plik zawiera szczegóły zestawów ekranów okien. Należy zauważyć, że zestawy ekranów ścieżki są zapisywane w odpowiednim pliku.rpp. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 29</p>
<p>32 Lokalizacje instalacji folderów i plików programu REAPER Określ domyślne ścieżki nagrywania i renderowania na dysku Na stronie Ogólne, Ścieżki na dysku w obszarze Opcje > Preferencje można określić domyślne ścieżki na dysku dla nagrywanych elementów multimedialnych. Należy jednak pamiętać, że każda ścieżka określona w oknie Ustawienia projektu będzie mieć pierwszeństwo przed tą ścieżką. Można również określić domyślne ścieżki na dysku dla plików szczytów sygnału kształtu fali i do celów renderowania projektów. Może cię tu zainteresować jeszcze jedna sprawa. Wszystkie ustawienia, preferencje i pliki niestandardowe są zapisane jako pliki tekstowe. Każdy z nich można otworzyć i zmodyfikować za pomocą edytora tekstów, takiego jak Notatnik. Dotyczy to nawet plików projektów programu REAPER z rozszerzeniem.rpp. Prawdopodobnie nie będziesz tego nigdy potrzebować, a nawet jeśli, najpierw zrób sobie kopię na wszelki wypadek. Nie próbuj jednak otwierać, wyświetlać ani edytować w edytorze tekstów żadnych plików o rozszerzeniach.app,.dmg,.exe lub.dll 1.19 Tworzenie kopii zapasowej ustawień W tym rozdziale przedstawiono ogólnie niektóre ustawienia i preferencje programu REAPER. Jest ich o wiele więcej. W każdej chwili można utworzyć kopię zapasową ustawień i preferencji. Jest to dobry środek ostrożności na wypadek awarii systemu i metoda uzyskiwania identycznych instalacji programu REAPER na różnych komputerach. Procedura jest przedstawiona w rozdziale 19, w sekcji Importowanie i eksportowanie konfiguracji. Nie martw się, jeśli nie rozumiesz jeszcze znaczenia wielu opcji. Zapamiętaj po prostu, że ta funkcja jest zawsze dostępna. Jeśli nie wiesz, co masz uwzględnić w kopii zapasowej, zapewne najlepiej będzie co pewien czas utworzyć kopię zapasową wszystkich ustawień konfiguracyjnych, każdą w nowym pliku ReaperConfig.zip. Jak często masz to robić zależeć będzie od tego, jak często zmieniasz ustawienia i jak ważne są dla ciebie te zmiany. Kopie plików ReaperConfig.zip przechowuj również na dysku zewnętrznym lub USB Uruchamianie programu REAPER z dysku USB Program REAPER można zainstalować na dysku USB lub innym dysku zewnętrznym. Dzięki temu można na przykład wziąć dysk USB (lub zewnętrzny) na wyjazd, podłączyć go do innego komputera i używać. Przed zainstalowaniem programu REAPER na dysku USB warto najpierw zainstalować go na dysku twardym. Dzięki temu, gdy później zainstalujesz program REAPER na urządzeniu zewnętrznym, migrowane zostaną wszystkie twoje ustawienia, preferencje itd. Metody instalacji w systemie OS X i Windows różnią się. OS X Włóż dysk USB do portu USB. Utwórz nowy folder na tym dysku, np. REAPER4. W folderze tym utwórz pusty plik tekstowy o nazwie reaper.ini Otwórz folder systemu Mac zawierający plik obrazu dysku programu REAPER (.dmg): zazwyczaj będzie to folder Downloads. Kliknij dwukrotnie plik dmg, aby go otworzyć. Przeciągnij ikonę programu REAPER do nowego folderu na dysku USB. Czekaj cierpliwie. Przenieść trzeba dużą liczbę plików. Może to zająć 10 minut lub dłużej. Windows 1. Włóż wtyk urządzenia zewnętrznego do dostępnego portu USB komputera. Zapamiętaj jego literę dysku (np. E:, F:. G:, H:. I:. itd.). Litera dysku zależy od liczby już zainstalowanych dysków wewnętrznych, partycji dysków, zewnętrznych dysków twardych, nagrywarek DVD itd. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 30</p>
<p>33 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy 2. Kliknij dwukrotnie plik instalacyjny programu REAPER, aby uruchomić proces instalacji. 3. Kliknij przycisk Akceptuję, aby zaakceptować umowę licencyjną. Wyświetlone zostanie okno wyboru lokalizacji instalacji. 4. Włącz opcję Instalacja przenośna. 5. Kliknij przycisk Przeglądaj. Zaznacz żądany dysk USB i kliknij przycisk Utwórz nowy folder. Nazwij folder (np. REAPER) i naciśnij klawisz Enter. 6. Wrócisz na przedstawiony tutaj ekran. Wykonaj normalną procedurę instalacji. 7. Zaczekaj na zainstalowanie plików. Plików jest wiele i może to zająć kilka minut Opcje programu REAPER w menu Start (tylko w systemie Windows) Aby uruchomić program REAPER, wystarczy kliknąć dwukrotnie skrót programu na pulpicie. Program REAPER jest wówczas uruchamiany zgodnie z preferencjami i ustawieniami określonymi przez użytkownika. W menu Start systemu Windows dostępne są opcje umożliwiające uruchamianie programu w inny sposób. Kliknij przycisk Start, a potem polecenie Wszystkie programy > REAPER, aby wyświetlić menu opcji: Polecenie menu Objaśnienie Install REAPER to USB key Umożliwia zainstalowanie programu REAPER na dysku USB lub podobnym urządzeniu. Metoda opisana wcześniej w tym rozdziale jest jednak prostsza! ReaMote Slave Używanie funkcji ReaMote przekracza zakres tego podręcznika. Opis ogólny zawiera jednak sekcja 22. REAPER Uruchamia program REAPER w zwykły sposób, z ostatnim projektem. REAPER (create new project) Uruchamia program REAPER z nowym plikiem projektu. REAPER (reset configuration to Uruchamia program REAPER i przywraca wartości domyślne wszystkich factory defaults) ustawień, opcji, oraz preferencji. Tej opcji należy używać z rozwagą! REAPER (ReWire slave mode) Otwiera program REAPER w trybie ReWire slave. Tematyka ta przekracza zakres niniejszego podręcznika, ale omówienie zawiera końcówka rozdziału 15. REAPER (show audio configuration on startup) Uruchamia program REAPER ze stroną preferencji Ustawienia audio. REAPER License Wyświetla informacje o licencji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 31</p>
<p>34 Polecenie menu Objaśnienie Uninstall REAPER Odinstalowuje program REAPER. Jeśli musisz odinstalować program REAPER, zawsze używaj tej tej metody. Whatsnew.txt Otwiera plik tekstowy zawierający historię nowych funkcji i zmian wprowadzanych w poszczególnych wersjach programu REAPER REAPER File Types Program REAPER, jak każdy inny program, tworzy szereg plików, których używa do przechowywania twojej pracy. Niektóre główne typy plików i ich zastosowania oraz inne przydatne informacje przedstawia poniższa tabela. Typ pliku Przykład Objaśnienie.RPP plik projektu programu REAPER Alone.RPP Ten plik jest podstawą projektu. Zawiera wszystkie informacje o ścieżkach, mediach i ich ustawieniach. Pliki.RPP są przechowywane w formacie tekstowym..rpp-bak plik kopii zapasowej projektu Alone.RPP-bak Gdy zapisujesz plik istniejącego projektu, poprzednia jego wersja jest zapisywana z rozszerzeniem.rpp-bak. Otwierając plik kopii zapasowej, możesz przywrócić poprzedni stan projektu..rpp-undo plik historii cofania Alone.RPP-UNDO Ten typ pliku będzie tworzony, o ile zaznaczysz opcję zapisywania historii cofania z plikami projektów. Opcja znajduje się w sekcji Ustawienia cofania w obszarze Ogólne w oknie Preferencje otwieranym za pomocą menu Opcje. Temat ten jest wyjaśniony szerzej w rozdziale 2..reapeaks plik szczytów sygnału programu REAPER Vox.wav.reapeaks Te pliki zawierające informacje umożliwiające programowi REAPER wykreślanie kształtów fal itd. w elementach multimedialnych..reapindex plik szczytów sygnału programu REAPER Vox.wav.reapindex Te pliki zawierają informacje indeksu dotyczące poszczególnych elementów multimedialnych Stukanie i trzaski Już prawie wszystko gotowe do rozpoczęcia robienia muzyki w programie REAPER! Zanim jednak zaczniesz, poświęć parę chwil na przeczytanie tej sekcji. Opisano w niej wcale nierzadki problem niepożądanych stuków i trzasków słyszalnych podczas odtwarzania muzyki. Problem ten dotyczy raczej komputera niż programu REAPER i zazwyczaj występuje raczej na komputerach PC niż Mac. Jeśli usłyszysz niepożądane stuki i trzaski podczas odtwarzania utworu w programie REAPER, prawdopodobnie jest to wynik niedopasowania ustawień urządzenia audio do komputera. Przede wszystkim spróbuj zmienić rozmiar bloku (Preferencje > Audio > Urządzenie), zaczynając od 128 i sprawdzając wartości 256, 512, 768 lub 1012 w celu znalezienia najniższego ustawienia umożliwiającego odtwarzanie muzyki w systemie bez stuków i trzasków. Jeśli napotkasz ten problem przeczytaj również rozdział 19.4, aby dowiedzieć się więcej Odinstalowywanie programu REAPER W celu zainstalowania nowej wersji programu REAPER nie trzeba odinstalowywać wersji dotychczas używanej. Dotychczasowa instalacja zostanie automatycznie uaktualniona przez nową instalację. Jeśli jednak chcesz z Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 32</p>
<p>35 1 Instalacja i rozpoczęcie pracy dowolnych względów odinstalować program REAPER, w systemie OS X przeciągnij ikonę programu REAPER do kosza, a następnie usuń folder ~/Library/Application Support/REAPER. W systemie Windows wykonaj tę procedurę: 1. Kliknij przycisk Start, a następnie polecenie Wszystkie programy > REAPER > Uninstall REAPER. 2. Gdy wyświetlony zostanie kreator dezinstalacji programu REAPER, kliknij przycisk Odinstaluj. 3. Po zakończeniu procesu dezinstalacji kliknij przycisk Zamknij. 4. Gdy wyświetlony zostanie monit, wybierz opcję Tak, jeśli chcesz sprawdzić pliki pozostałe na dysku twardym. W przeciwnym razie wybierz opcję Nie. Porada: jeśli masz zamiar ponownie zainstalować program REAPER, nie usuwaj tych plików. Zapewni to zachowanie dotychczasowych ustawień i preferencji po reinstalacji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 33</p>
<p>36 2 2.1 Podstawy projektów programu REAPER Omówienie sekcji W tym rozdziale poznasz podstawy pracy z plikiem projektu w programie REAPER. Tematy obejmują otwieranie i zamykanie plików, nawigację w środowisku programu REAPER, pracę ze ścieżkami i efektami audio itd. Większość tematów wprowadzonych tutaj zostanie omówiona dokładniej na dalszych stronach tego podręcznika. 2.2 Otwieranie istniejącego projektu Aby otworzyć istniejący plik projektu programu REAPER, użyj polecenia Plik > Otwórz > Otwórz projekt albo skrótu klawiszowego Ctrl O. Tak jak w innych aplikacjach systemu Windows musisz następnie przejść do odpowiedniego folderu i wskazać żądany projekt. Ostatnio używane projekty można łatwiej otworzyć za pomocą polecenia Plik > Ostatnio otwierane projekty. Wyświetlona zostanie lista maksymalnie 100 ostatnio otwieranych plików projektów. Z tej listy możesz wybrać żądany plik. Na stronie Ogólne w oknie Opcje > Preferencje dostępnych jest wiele opcji. W szczególności możesz: Określić liczbę plików wyświetlanych w oknie Lista ostatnio otwieranych projektów. Określić, czy chcesz automatycznie ładować ostatni użyty plik przy uruchamianiu programu REAPER. Służy do tego opcja Ładuj ostatni projekt przy uruchomieniu. Włączyć lub wyłączyć opcję Przy uruchomieniu automatycznie sprawdzaj dostępność nowych wersji programu REAPER. Inne ustawienia preferencji ogólnych zostaną omówione i objaśnione w innych miejscach tego podręcznika. W przykładach używanych w tym podręczniku stosowany jest plik projektu All Through The Night.RPP. Można go pobrać ze strony Czytanie tej dokumentacji może być łatwiejsze z otwartym przykładowym projektem. Zrób kopię pliku i pracuj z tą kopią. Dzięki temu możliwe będzie eksperymentowanie bez obawy o uszkodzenie własnych, ważnych projektów. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 34</p>
<p>37 2 Podstawy projektów programu REAPER 2.3 Ustawienia projektu Każdy projekt programu REAPER ma wiele ustawień, które można określać i zmieniać odpowiednio do wymogów danego projektu. Okno dialogowe Ustawienia projektu można otworzyć za pomocą polecenia Plik > Ustawienia projektu albo skrótem klawiszowym Alt Enter. Okno dialogowe ma trzy strony ustawień Ustawienia audio, Ustawienia projektu i Uwagi. W razie wątpliwości możesz pozostawić ustawienia domyślne do czasu, gdy poznasz ich znaczenie i działanie. Ustawienia projektu: Media Są to: Ścieżki na dysku (główna i pomocnicza), w których przechowywane są pliki mediów. Jeśli na przykład wpiszesz Audio, media będą przechowywane w folderze o nazwie Audio, będącym podfolderem folderu projektu. Jeśli pozostawisz te pola puste, program REAPER będzie używać folderu, w którym przechowuje plik projektu. Format nagrywania (zazwyczaj WAV lub MP3, ale także AIFF, FLAC, OGG Vorbis i WavPack oraz inne). Ustawienia i specyfikacje wybranego formatu nagrywania np. w Głębia bitowa w przypadku plików WAV. Preferowany format mediów, gdy elementy multimedialne są renderowane, na przykład poprzez stosowanie efektów lub sklejanie. Opis sklejania zawiera rozdział 6, a renderowanie opisano w rozdziale 18. Póki co, pozostaw tę opcję niezaznaczoną. Ustawienia projektu: Ustawienia projektu Są to: Częstotliwość próbkowania projektu: na przykład Hz (standard CD) lub Hz (standard DVD). Opcja wymuszająca uderzenia metrum na całych próbkach. Tempo projektu w uderzeniach na minutę (BPM) i metrum. Metoda ustawiania podstawy czasowej projektu masz do wyboru Czas, Uderzenia (położenie, długość, współczynnik tempa) lub Uderzenia (tylko położenie). Patrz uwagi poniżej. Preferowana Szybkość klatek. Czas i takt początku projektu. Póki co pozostaw ich ustawienia domyślne. W rozdziale 11 dowiesz się, po co i w jaki sposób można je zmienić. Tryb zmiany próbkowania odtwarzania i renderowania. Domyślna metoda i parametr zmiany wysokości tonu. Temu tematowi przyjrzymy się w rozdziale 9. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 35</p>
<p>38 Ustawienia projektu: Zaawansowane Sposób mieszania elementów. Określa sposób działania programu REAPER, gdy jeden element multimedialny zostanie umieszczony na drugim. Opcje umożliwiają zastępowanie obejmujących elementów, mieszanie elementów lub zastępowanie starszych elementów nowszymi. Głębia bitowa miksowania ścieżek. Jeśli nie wiesz, o co chodzi, pozostaw ustawienie domyślne. Opcja umożliwiająca sprzężenie zwrotne w routingu. Sprzężenie zwrotne w routingu może być przydatne w niektórych zaawansowanych operacjach miksowania, ale wiąże się z pewnym ryzykiem. Jeśli nie wiesz, o co chodzi, nie zaznaczaj tej opcji. Opcja synchronizacji projektu za pomocą kodu czasowego z zewnętrznego urządzenia. Opcja ograniczenia długości projektu i czasu nagrywania. Opcja domyślnej zasady panoramy ścieżek. Zasada panoramy określa względną zmianę głośności ścieżki wskutek zmiany jej panoramy. Kompensację wzmocnienia w panoramie można włączyć lub wyłączyć. Zasady panoramy są omawiane dokładniej w rozdziale 2. Póki co, jeśli nie wiesz jak działają zasady panoramy, pozostaw ustawienia domyślne. Domyślny tryb panoramy ścieżki. Masz wybór trybów panoramy, niektórych mono, innych stereo. Patrz rozdział 10. Ustawienia podstawy czasowej projektu Gdy tylko jest to możliwe, ustawienia podstawy czasowej projektu należy określić przed nagraniem lub zaimportowaniem czegokolwiek w projekcie. Ustawienie domyślne to Czas, ale można jej zmienić. Jeśli na przykład pracujesz głównie lub wyłącznie z elementami MIDI lub zapętlonymi próbkami, wybierzesz zapewne ustawienia Uderzenia (położenie, długość, współczynnik tempa). Elementy zostają wówczas zablokowane na linii czasu w taki sposób, że zmiany tempa powodują zmianę rozmiarów elementów i dostosowanie ich współczynnika tempa odtwarzania. W przypadku ustawienia Uderzenia (tylko położenie) początek elementu jest blokowany na uderzeniu, ale zmiany tempa nie mają wpływu na zawartość elementu. Warto również zauważyć, że można ponadto pomijać ustawienie podstawy czasowej projektu na poszczególnych ścieżkach w projekcie. W tym celu należy zaznaczyć żądane ścieżki i wybrać polecenie Podstawa czasowa z menu kontekstowego panelu sterowania ścieżki. Aby zrobić to dla indywidualnego elementu, zaznacz element i naciśnij klawisz F2, aby wyświetlić okno dialogowe Właściwości elementu. Ustawienia projektu: Uwagi W tej (bardzo wygodnej) sekcji można wprowadzić uwagi i komentarze, które mają być dołączone do pliku projektu. Można zadecydować, czy uwagi mają być automatycznie wyświetlane przy każdym otwarciu projektu. Porada: wszystkie te ustawienia można zapisać jako ustawienia domyślne nowych projektów. Oczywiście w poszczególnych projektach można określić ustawienia inne niż domyślne. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 36</p>
<p>39 2 Podstawy projektów programu REAPER 2.4 Ustawianie wyjścia audio Sygnał audio domyślnie kierowany jest ze ścieżki głównej do pierwszej dostępnej pary wyjść karty dźwiękowej (zazwyczaj wyjść 1 i 2), i tylko do tej pary. Jeśli karta dźwiękowa ma wiele par wyjść, możesz to zmienić za pomocą okna Macierz routingu (Widok > Macierz routingu albo Alt+R). Dostępne wyjścia sprzętowe zostaną wyświetlone u góry siatki. Możesz tu wybrać i/lub usunąć wybór dowolnych dostępnych wyjść. 2.5 Pasek transportu Jeśli pasek transportu nie jest widoczny w oknie programu REAPER, możesz go wyświetlić za pomocą polecenia Widok > Transport lub skrótu klawiszowego Ctrl+Alt+T. Pasek transportu może być wyświetlany w programie REAPER jako okno swobodne lub być zadokowany tuż pod panelami sterowania ścieżek. W tej chwili położenie paska transportu nie ma znaczenia. Główne elementy sterujące transportu to siedem następujących przycisków pośrodku: Funkcja Domyślny skrót klawiszowy Przewinięcie do początku projektu W Zatrzymanie i przewinięcie do ostatniego miejsca rozpoczęcia odtwarzania (kursora edycji) Spacja Odtwarzanie Spacja Pauza (zatrzymanie w bieżącym miejscu i przeniesienie kursora edycji) Ctrl+Spacja Przejście na koniec projektu End Nagrywanie Ctrl+R Przełączenie powtarzania (o ile zdefiniowana została pętla) R Na lewo od przycisków wyświetlany jest bieżący czas projektu. W powyższym przykładzie 1: Pod czasem projektu widnieje położenie początkowe i końcowe oraz długość aktualnie wybranego zakresu czasu. Wybieranie zakresu czasu i pętli zostanie omówione dalej w tym podręczniku, zwłaszcza w rozdziałach 6 i 8. Na lewym końcu paska wyświetlana jest funkcja Globalne pominięcie automatyzacji: powrócimy do niej w rozdziale 16. Na prawo od przycisków sterujących wyświetlane jest pole edycji tłumika sterującego prędkością odtwarzania. Z jego lewej strony widnieją pola edycji pokazujące ustawienie szybkości projektu w uderzeniach na minutę (BPM). Aby zmienić wartość w dowolnym polu edycji (np. liczbę uderzeń na minutę), należy kliknąć w tym polu i wpisać nową wartość. Jeśli wolisz, możesz również najechać myszą na pole i zwiększyć lub zmniejszyć wartość kółkiem myszy. Inne przydatne klawisze sterujące transportem przedstawia następna tabela. Funkcja Domyślny skrót klawiszowy Przewinięcie nieco do tyłu Ctrl+Strzałka w lewo Przewinięcie nieco do przodu Ctrl+Strzałka w prawo Odtworzenie (z pomijaniem zaznaczenia pętli) Alt+Spacja Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 37</p>
<p>40 Kliknięcie prawym przyciskiem myszy na pasku transportu powoduje wyświetlenie menu kontekstowego. Może ono wyglądać zrazu nieco skomplikowanie. Opcjami zaawansowanymi zajmiemy się w rozdziale 8, a teraz wystarczy zapamiętać, że menu zawiera opcje umożliwiające: Wybranie preferowanego formatu wyświetlania czasu. Zadokowanie lub oddokowanie transportu w oknie głównym. Można wybrać dok główny albo jedną z czterech innych pozycji Pod aranżacją, Nad podziałką, U dołu okna głównego lub U góry okna głównego. Szybki przesuw Kursor edycji jest oznaczony odwróconym trójkątem. Można go złapać myszą i przeciągnąć kursor edycji, nie wpływając na odtwarzanie. W zależności od ustawionych preferencji, konieczne może być w tym celu przytrzymywanie klawisza Shift podczas przeciągania. Takie przeciąganie, gdy projekt nie jest odtwarzany, brzmi jak szybki przesuw audio. 2.6 Duży zegar Za pomocą polecenia Widok > Duży zegar lub (klawiszy Alt+C) można przełączać (włączać i wyłączać) wyświetlanie okna Duży zegar, na którym wyraźnie widać bieżące położenie kursora edycji. Rozmiar tego okna można zmieniać, a okno można dowolnie przemieszczać lub zadokować. Kliknięcie prawego przycisku myszy w oknie Duży zegar powoduje wyświetlenie menu kontekstowego, zawierającego np. opcję zmiany formatu wyświetlania. 2.7 Elementy sterujące ścieżki Jeśli odtworzysz projekt All Through The Night.RPP, zauważysz że z obu głośników dochodzi identyczny dźwięk, a różne instrumenty i głosy rywalizują ze sobą o tę samą przestrzeń akustyczną. Jest tak dlatego, że nie dokonano jeszcze żadnych regulacji głośności ani panoramy tych ścieżek. Położenie tych tłumików może się nieco różnić w zależności od szerokości i wysokości panelu sterowania. Poziomy tłumik pokazany tutaj służy do regulacji głośności ścieżki. Mniejsze pokrętło z jego prawej strony (tutaj w środkowym położeniu) reguluje panoramę, wysyłając sygnał bardziej do lewego lub do prawego głośnika. Każda ścieżka może również zawierać drugie pokrętło panoramy (niepokazane tutaj), tuż pod pierwszym. Widoczność tego pokrętła (sterującego szerokością stereo) zależy od wybranego trybu panoramy i/lub układu ścieżki (patrz rozdziały 10 i 11). Sterowanie szerokością stereo to koncepcja zaawansowana, używana głównie w przypadku folderów i ścieżek z plikami mediów stereo. Mowa o tym będzie w rozdziale 10. Póki co, będziemy sobie radzić z tylko jednym pokrętłem panoramy. W każdym przypadku, aby ruszyć jakimkolwiek poziomym, pionowym lub obrotowym tłumikiem w programie REAPER, możesz: Kliknąć i przytrzymać lewy przycisk myszy nad tłumikiem, a następnie przeciągnąć go w żądanym kierunku, po czym zwolnić przycisk myszy. W przypadku pokręteł należy przeciągać mysz w górę, aby obracać tłumik w prawo, i na odwrót. Przytrzymując klawisz Ctrl podczas przeciągania, zwiększysz precyzję zmian. Przenieść mysz nad tłumik i zmienić poziom sygnału kółkiem myszy. Jeśli chcesz wyłączyć tę funkcję, przejdź do obszaru Opcje > Preferencje > Sposób działania podczas edycji > Mysz i zaznacz opcję Ignoruj kółko myszy na tłumikach paneli ścieżek. Szczegółowe informacje na temat preferencji dotyczących sposobu działania myszy zawiera rozdział 19. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 38</p>
<p>41 2 Podstawy projektów programu REAPER Domyślnie tłumiki głośności i panoramy sterują wyjściem audio ścieżki. Jeśli chcesz użyć ich do sterowania sygnałem MIDI ścieżki, kliknij prawym przyciskiem myszy numer ścieżki w panelu sterowania ścieżki, a następnie z menu kontekstowego wybierz polecenie Elementy sterujące ścieżki MIDI > Powiąż głośność/panoramę ze wszystkimi kanałami MIDI (patrz rozdział 12). Porada: aby odsłuchiwać zmianę, przytrzymuj klawisz Alt podczas przeciągania tłumika myszą. Gdy zwolnisz mysz, tłumik powróci w oryginalne położenie. Jest to przydatne w razie potrzeby chwilowego zwiększenia głośności, na przykład w celu przysłuchania się frazie lub zakłóceniu. Porada: aby wykonać tę samą operację na więcej niż jednej ścieżce, przytrzymuj klawisz Ctrl, klikając numery poszczególnych ścieżek w ich panelach sterowania. Następnie zwolnij klawisz Ctrl. Każdy ruch tłumika lub inny zostanie zastosowany do wszystkich zaznaczonych ścieżek. Dwa przyciski przy prawej krawędzi panelu sterowania ścieżki mają następujące funkcje: Wycisz Włącza/wyłącza wyciszenie zaznaczonych ścieżek Solo Włącza/wyłącza solo zaznaczonych ścieżek Uwaga! Elementów sterujących wyciszenia i solo można używać również z klawiszami modyfikatorów, na przykład Alt i Ctrl, aby uruchamiać różne funkcje. Szczegóły zawiera rozdział 4. Należy zauważyć, że domyślnie włączenie solo ścieżki powoduje odtwarzanie zarówno ścieżki, jak i wszystkich jej wysyłek. Aby słyszeć samą ścieżkę bez tych wysyłek, przytrzymaj klawisz Alt podczas włączania solo ścieżki. Zwróć również uwagę na przycisk znajdujący się pod przyciskiem uzbrojenia ścieżki do nagrywania. Jest to przycisk sterujący fazą. Umożliwia on odwrócenie biegunowości ścieżki. 2.8 Zasada panoramy i tryb panoramy Można również zmienić zasadę panoramy poszczególnych ścieżek. Kliknięcie prawego przycisku myszy nad tłumikiem panoramy ścieżki otwiera okno, w którym można wybrać opcję z listy (w zakresie od 0,0 db do 6,0 db) albo wpisać żądaną wartość. Ustawienie ujemne powoduje tłumienie sygnału pośrodku w miarę przesuwania w panoramie. Opcję Kompensacja wzmocnienia (w panoramie) można włączyć, aby wzmacniać siłę sygnału audio w miarę przesuwania w panoramie. Inną opcją jest wybranie preferowanego trybu panoramy (patrz z prawej). Jest to dość skomplikowany temat, omówiony pełniej w rozdziale 10, w którym mowa jest o panoramie stereo. Pokrótce, masz kilka opcji a opcja Balans stereo/panorama mono jest ustawieniem domyślnym (patrz sekcja Ustawienia projektu). Jest to odpowiednik trybu panoramy stosowanego w programie REAPER przed wersją 4. Jeśli wybierzesz tryb panoramy stereo lub podwójnej, automatycznie wyświetlany będzie tłumik szerokości. Różne tryby panoramy omówiono w rozdziale Nawigacja i powiększanie Nawigacja w panelu sterowania ścieżki Poniższe skróty klawiszowe ułatwiają nawigację w panelu sterowania ścieżki: Funkcja Klawisze Przejście do następnej ścieżki. Ctrl+Alt+Down Przejście do poprzedniej ścieżki. Ctrl+Alt+Up Dostosowywanie szerokości okienka myszą Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 39</p>
<p>42 Aby dostosować szerokość obszaru okienka ścieżek, umieść mysz nad pionową ramką oddzielającą obszar okienka ścieżek od głównego obszaru roboczego. Wskaźnik myszy przybierze postać dwóch przeciwnych strzałek w poziomie. Kliknij i przytrzymaj lewy przycisk myszy, a następnie przeciągnij mysz w lewo lub w prawo. Zwolnij przycisk myszy, gdy okienko ścieżek osiągnie żądaną szerokość. Pamiętaj, że dwukrotne kliknięcie tej pionowej ramki przełącza widoczność okienka ścieżek. Dostosowywanie wysokości ścieżki myszą Funkcja Akcja Dostosowanie wysokości jednej ścieżki. Kliknij/przeciągnij w górę/w dół dolną ramkę ścieżki Dostosowanie wysokości zaznaczonych ścieżek. Alt + kliknij/przeciągnij w górę/w dół dolną ramkę ścieżki Dostosowanie wysokości wszystkich ścieżek. Ctrl + kliknij/przeciągnij w górę/w dół dolną ramkę dowolnej ścieżki Dostosowanie wysokości wszystkich ścieżek. Kliknij i przeciągnij w górę/w dół między symbolami + i na pasku przewijania w pionie. Przełączanie wysokości ścieżki klawiaturą lub myszą Funkcja Klawisze Przełączenie normalnej/zminimalizowanej wysokości wszystkich ścieżek. ` (klawisz na lewo od klawisza 1, zazwyczaj nad klawiszem Tab). Przełączenie normalnej/zmaksymalizowanej wysokości aktualnie zaznaczonej ścieżki. ~ (na większości klawiatur trzeba nacisnąć klawisze Shift oraz `). Rozwinięcie wysokości zaznaczonych ścieżek, zminimalizowanie wszystkich innych. Ponowne naciśnięcie przywraca tę samą wysokość wszystkich ścieżek.! (na większości klawiatur trzeba nacisnąć klawisze Shift oraz 1). Minimalizacja wszystkich (na większości klawiatur trzeba nacisnąć klawisze Shift oraz 2). Przełączenie zminimalizowanej/normalnej/zmaksymalizowanej wysokości wszystkich ścieżek. Dwukrotne kliknięcie myszą na pasku przewijania w pionie. Powiększanie i pomniejszanie za pomocą klawiatury W celu powiększania i pomniejszania w projekcie można używać następujących skrótów klawiszowych: Funkcja Klawisze Pomniejszenie w pionie, ze zmniejszeniem wysokości ścieżek Page Down Powiększenie w pionie, ze zwiększeniem wysokości ścieżek Page Up Powiększenie wybranego zakresu czasu Ctrl+NumPad + Pomniejszenie do całej długości projektu Ctrl+Page Down Pomniejszenie w poziomie (znak minus) Powiększenie w poziomie + (znak plus) Pomniejszenie szczytów sygnału mediów Shift+Strzałka w dół Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 40</p>
<p>43 2 Podstawy projektów programu REAPER Funkcja Klawisze Powiększenie szczytów sygnału mediów Shift+Strzałka w górę Przewijanie za pomocą klawiatury W celu przewijania w projekcie można używać następujących skrótów klawiszowych: Funkcja Klawisze Przewinięcie widoku w dół Alt+Strzałka w dół Przewinięcie widoku w górę Alt+Strzałka w górę Przewinięcie widoku w lewo Alt+Strzałka w lewo Przewinięcie widoku w prawo Alt+Strzałka w prawo Powiększanie/pomniejszanie i przewijanie za pomocą kółka myszy Kółka myszy można również używać do powiększania i pomniejszania podczas nawigacji w pliku projektu. Poniższa tabela podsumowuje sposoby działania kółka myszy. Sposób działania Klawisz modyfikatora kółka myszy Powiększenie w poziomie (bez modyfikatora) Powiększenie w pionie Ctrl Przewijanie w poziomie Alt Przewijanie w pionie Ctrl+Alt Uwaga! Ustawienia powiększenia programu REAPER zapewniają precyzyjniejszą kontrolę nad sposobem działania powiększenia w programie. Ustawienia te są dostępne w sekcji Sposób działania podczas edycji w oknie Preferencje. Dodatkowe informacje zawiera rozdział 19. W razie potrzeby można zmienić każde domyślne przypisanie klawiszy i kółka myszy. Możesz na przykład używać strzałek w dół i w górę (bez klawiszy Ctrl i Alt), aby przechodzić do następnej lub poprzedniej ścieżki albo używać kółka myszy bez modyfikatora w celu przewijania, a nie powiększania. Możesz również używać innych żądanych modyfikatorów myszy w celu powiększania i pomniejszania. Modyfikatory myszy zostaną omówione w rozdziale 13 Porada: tworzenie i używanie paska narzędzi powiększania/nawigacji. Powiększanie/pomniejszanie i nawigacja to bardzo często wykonywane czynności. Można utworzyć własny pasek narzędzi powiększania/nawigacji. Nie jest to tak skomplikowane, jak się zdaje. Tworzenie własnych pasków narzędzi przedstawia rozdział Używanie nawigatora Nawigator programu REAPER przedstawia ogólny widok projektu. Wyświetlanie go może być przydatne podczas powiększania małego obszaru projektu. Aby wyświetlić okno Nawigator, wybierz Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 41</p>
<p>44 polecenie Widok > Nawigator. Wyświetlanie okna Nawigator można włączać i wyłączać klawiszami Ctrl+Alt+V. Okna Nawigator można również używać do przewijania projektu. Wystarczy w oknie Nawigator umieścić mysz nad prostokątem reprezentującym wyświetlany na ekranie obszar projektu. Kliknij lewy przycisk myszy i przytrzymując go przeciągaj widok. Zwolnij przycisk myszy, gdy skończysz. Inne zastosowania okna Nawigator: Czynność Metoda Określenie nowego obszaru wyświetlanego w obszarze roboczym programu REAPER. Przytrzymaj prawy przycisk myszy, przeciągnij i zwolnij Zmiana położenia prostokąta i wyświetlanego fragmentu obszaru roboczego. Kliknij lewy przycisk myszy Zmiana położenia i lokalizacji kursora odtwarzania. Ctrl+Kliknięcie lewego przycisku myszy Użycie jak w obszarze roboczym do przewijania i/lub zmiany powiększenia. Kółko myszy 2.11 Podstawy efektów ścieżki Efekty ścieżki (JS, VST i Direct X oraz VSTi i DXi, a także AU w systemie Mac) można dodawać do każdej ścieżki, wstawiając je bezpośrednio do okna efektów żądanej ścieżki. W niektórych programach efekty takie są zwane insertami ścieżki. Z programem REAPER otrzymujesz spory wybór pluginów efektów, takich jak Jesusonic i Cockos. Wiele z nich omówimy oddzielnie w dalszej części tego podręcznika, a zwłaszcza w rozdziałach 5 i 14. Póki co, skupmy się na kilku ogólnych cechach efektów w kontekście programu REAPER. Aby użyć dowolnego z tych efektów, wykonaj następującą procedurę: 1. Kliknij przycisk Efekty w panelu sterowania ścieżki, do której chcesz dodać efekt. Wyświetlone zostanie okno Dodaj efekt dla tej ścieżki (patrz niżej). 2. Wybierz kategorię, taką jak Wszystkie pluginy, DX, VST, JS, Cockos. Wyświetlone zostaną wszystkie efekty dostępne w tej kategorii. 3. Kliknij dwukrotnie nazwę żądanego efektu. Ilustracja przedstawia przykład. 4. Aby dodać następne efekty, kliknij przycisk Dodaj w oknie efektów ścieżki, a następnie powtórz powyższe kroki 2 i 3. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 42</p>
<p>45 2 Podstawy projektów programu REAPER Uwaga! Po dodaniu dowolnego pluginu do łańcucha efektów dowolnej ścieżki plugin ten jest wyświetlany w przeglądarce efektów w folderze Ostatnio używane Używanie presetów efektów Nierzadko zechcesz poprawić brzmienie swoich utworów za pomocą doskonałych efektów dostarczanych z programem REAPER. Stosowanie tych efektów to temat-rzeka. Wiele przykładów znajdziesz w rozdziałach 14, 15 i 16 tego podręcznika. Bardziej szczegółowe informacje i zaawansowane przykłady zawiera książka ReaMix: Breaking the Barriers with REAPER, dostępna w języku angielskim w dziale REAPER pod adresem facctid= Na początek można jednak sprawdzić niektóre presety tych pluginów. Plugin Cockos ReaDelay ma na przykład presety, których można użyć jako punktu wyjścia w różnych utworach. Po prostu wyświetl listę rozwijaną i wybierz żądany preset (patrz przykład z prawej). Większość pluginów z serii Cockos Rea ma presety. Można je sprawdzić, aby odkryć, co oferują. Można też oczywiście zmieniać presety w dowolny żądany sposób, aby dopasować je do potrzeb. Aby ustawić żądany preset efektu jako jego preset domyślny: 1. Wybierz żądany preset z listy rozwijanej. 2. Kliknij przycisk + z prawej strony listy i wybierz z menu polecenie Zapisz preset jako domyślny. 3. Wpisz żądaną nazwę presetu i kliknij przycisk OK. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 43</p>
<p>46 Dodatkowe presety można pobrać ze strony w dziale FX Preset Libraries. Aby zaimportować pobrane presety do programu REAPER: 1. Wstaw plugin na dowolnej ścieżce. 2. Kliknij przycisk + (po lewej stronie przycisku Param w oknie łańcucha efektów). 3. Wybierz opcję Zaimportuj bibliotekę presetów. 4. Przejdź do żądanego pliku, zaznacz go i kliknij przycisk Otwórz Sterowanie efektami ścieżki Program REAPER zapewnia kilka narzędzi ułatwiających zarządzanie efektami ścieżek. Można na przykład: Zmienić kolejność efektów. Skopiować lub przenieść dowolny efekt ze ścieżki na ścieżkę. Zapisać (i załadować) dowolną sekwencję efektów jako łańcuch, który można z łatwością wstawiać na inne ścieżki. Pominąć żądane efekty lub cały łańcuch efektów. Określić domyślny zestaw efektów, który ma być automatycznie wstawiany na nowych ścieżkach projektu. Zadanie Metoda Zadokowanie łańcucha efektów Wybierz polecenie Efekty > Zadokuj okno efektu w doku. Dostosowanie wartości parametrów efektów ścieżki Przeciągnij myszą lub przewiń kółkiem myszy tłumik sterujący wartością parametru, który chcesz zmienić. W celu zwiększenia precyzji przytrzymuj klawisz Ctrl. Jeśli wolisz, zaznacz element sterujący myszą, a następnie użyj klawiszy strzałek w górę/w dół. Dostosowanie miksu sygnału obrobionego/nieobrobionego dowolnego efektu Zaznacz plugin w łańcuchu efektów, a następnie ustaw myszą małe pokrętło obok przycisku UI w oknie efektów. Zmiana kolejności efektów ścieżki Przeciągnij nazwę efektu w górę lub w dół listy w oknie efektów. Wyświetlenie efektu w oknie swobodnym Kliknij dwukrotnie nazwę efektu w oknie łańcucha efektów (przełącza okno swobodne). Zachowywanie okna efektu lub dodawania efektu na wierzchu Kliknij symbol pinezki po prawej stronie paska tytułu. Zamknięcie swobodnego okna efektu Kliknij dwukrotnie pasek tytułu okna efektu. Skopiowanie efektu ze ścieżki na ścieżkę. Przytrzymując klawisz Ctrl, przeciągnij efekt z okna efektów ścieżki źródłowej na panel żądanej ścieżki. Przeniesienie efektu ze ścieżki na ścieżkę Przytrzymując klawisz Alt, przeciągnij efekt z okna efektów ścieżki źródłowej na panel żądanej ścieżki. Zmiana nazwy wystąpienia efektu Zaznacz nazwę efektu w łańcuchu efektów i naciśnij klawisz F2. Pomijanie efektu Usuń zaznaczenie pola wyboru z lewej strony nazwy efektu w oknie efektów ścieżki albo pola wyboru w prawym górnym rogu okna efektu. Ustawienie 100% odpowiada sygnałowi tylko obrobionemu, a 0% sygnałowi nieobrobionemu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 44</p>
<p>47 2 Podstawy projektów programu REAPER Zadanie Metoda Usunięcie efektu ze ścieżki Zaznacz nazwę efektu w oknie efektów ścieżki i kliknij przycisk Usuń. Usunięcie wszystkich efektów ze ścieżki Przytrzymując klawisz Alt, kliknij przycisk efektów na panelu sterowania ścieżki. Wyszukanie efektu Wprowadź tekst w polu Filtruj listę u dołu okna efektów. Zapisywanie bieżącej sekwencji efektów ścieżki jako łańcucha W oknie efektów ścieżki wybierz polecenie Efekty > Zapisz łańcuch efektów. Z łańcuchem efektów zapisywane są ustawienia ich parametrów. Zapisywanie zaznaczonych efektów ścieżki jako łańcucha Zaznacz nazwy efektów, które chcesz uwzględnić w łańcuchu (użyj klawisza Ctrl i myszy), a następnie wybierz polecenie Efekty > Zapisz zaznaczone efekty jako łańcuch Ustawienie efektów bieżącej ścieżki jako domyślnych dla nowych ścieżek W oknie efektów ścieżki wybierz polecenie Efekty > Zapisz łańcuch jako domyślny dla nowych ścieżek. Ładowanie wcześniej zapisanego łańcucha efektów W oknie efektów ścieżki wybierz polecenie Efekty > Dodaj łańcuch efektów albo w panelu sterowania ścieżki kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk efektów i wybierz z menu polecenie Dodaj łańcuch efektów. Ładowanie domyślnego łańcucha efektów W oknie efektów ścieżki wybierz polecenie Efekty > Załaduj domyślny łańcuch efektów. Otwieranie ustawień preferencji dotyczących efektów W oknie efektów ścieżki wybierz polecenie Opcje > Ustawienia pluginów efektów. Mowa o nich w rozdziale 19. Pomijanie wszystkich efektów ścieżki W panelu sterowania ścieżki kliknij przycisk przełączający włączenie/wyłączenie efektów. Kliknij go ponownie, aby odwrócić stan włączenia Tworzenie domyślnego łańcucha efektów Użytkownicy innych programów typu DAW, takich jak Sonar, mogą być przyzwyczajeni do automatycznego wstawiania pluginu equalizera na każdej ścieżce. W programie REAPER można to zrobić, tworząc domyślny łańcuch efektów, automatycznie stosowany do każdej nowo utworzonej ścieżki. Łańcuch domyślny może zawierać dowolne żądane efekty. Wykonaj w tym celu następującą procedurę: Otwórz okno efektów dowolnej ścieżki. Dodaj żądane efekty. Zaznacz żądane efekty, kliknij prawym przycisk myszy i wybierz z menu kontekstowego polecenie Zapisz łańcuch jako domyślny dla wszystkich nowych ścieżek. Porada: jeśli przełączysz efekty w tryb pomijania przed zapisaniem łańcucha efektów, łańcuch efektów zostanie zapisany w trybie pomijania. To znaczy, że efekty na nowych ścieżkach nie będą obciążać procesora aż do chwili otwarcia okna efektów i ich włączenia. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 45</p>
<p>48 Przykład W tym przykładzie utworzymy domyślny łańcuch efektów składający się z pluginów ReaEQ i ReaComp ustawionych na tryb pomijania. 1. Otwórz dowolny plik projektu i dodaj nową ścieżkę na końcu. Użyjemy tej ścieżki do utworzenia łańcucha efektów. 2. Kliknij przycisk efektów tej ścieżki, aby otworzyć okno efektów. 3. W pierwszej (lewej) kolumnie okna Dodaj efekt kliknij pozycję Cockos. 4. Zaznacz pluginy ReaEQ (Cockos), a następnie ReaComp (Cockos). W każdym przypadku kliknij przycisk OK, aby dodać plugin do łańcucha efektów ścieżki albo przeciągnij plugin do łańcucha. 5. Usuń zaznaczenie pól wyboru obu tych efektów, aby ustawić ich pomijanie. 6. Kliknij jeden z efektów prawym przyciskiem myszy i z menu kontekstowego wybierz polecenie Zapisz łańcuch jako domyślny dla nowych ścieżek. 7. Zamknij okno efektów. 8. Możesz teraz zamknąć program REAPER. Nie musisz zapisywać zmian w pliku projektu. 9. Ponownie otwórz program REAPER i otwórz dowolny plik projektu. 10. Wstaw nową ścieżkę w tym pliku projektu. 11. Otwórz okno efektów nowej ścieżki. Wstawione w nim już będą dwa pluginy, ReaEQ i ReaComp, w trybie pomijania. Porada: jeśli chcesz zmienić pluginy w domyślnym łańcuchu efektów, po prostu powtórz powyższą procedurę, tym razem wybierając inne pluginy albo (aby usunąć łańcuch) nie wybierając żadnych pluginów. Porada: jeśli przytrzymasz klawisze Ctrl+Shift podczas otwierania pliku projektu, plik zostanie otwarty z odłączonymi efektami. Może to być przydatne, gdy konieczne jest zmniejszenie obciążenia procesora albo gdy chcesz zidentyfikować plugin sprawiający problemy Używanie szyny efektów Jeśli znasz już inne programy typu DAW lub magnetofony i miksery sprzętowe, to pewnie nie jest ci obce pojęcie szyny. Dokładny zakres znaczeniowy tego pojęcia może mieć kilka odmian, ale zazwyczaj (i tutaj) szyna służy do tego, by kilka ścieżek używało tego samego zasobu (takiego jak pogłos lub chorus). Oszczędza to cenne zasoby komputera, takie jak procesor. Zamiast na przykład wstawiać wiele wystąpień tego samego efektu na trzech czy czterech ścieżkach, możesz użyć szyny z jednym wystąpieniem efektu. W razie używania szyny w ten sposób należy pamiętać, że: Sygnał wyjściowy z każdej ścieżki jest nadal kierowany do ścieżki głównej. Ponadto, kopia sygnału z każdej ścieżki jest kierowana do szyny efektu. W pewnym punkcie sygnał wyjściowy z szyny efektu jest miksowany z sygnałem oryginalnym. Zazwyczaj (i w tym przykładzie) osiąga się to, kierując sygnał wyjściowy z szyny efektu do ścieżki głównej, ale możliwe są inne, bardziej skomplikowane ustawienia routingu. Szynę można wstawić w dowolnym miejscu projektu. W tym przykładzie umieścimy ją zaraz za ostatnią ścieżką. W przykładzie użyto przykładowego pliku projektu All Through The Night.RPP. Otwórz ten plik i zanim rozpoczniesz, zapisz jego kopię pod nową nazwą, na przykład All Through The Night with Bus.RPP. W tym przykładzie utworzymy szynę efektu i wstawimy na niej efekt chorusu. Następnie sprawimy, że obie ścieżki gitary będą przepuszczane przez chorus. Przekonasz się, że program REAPER różni się od innych programów do obróbki audio pod tym względem, że nie czyni żadnej różnicy między szyną i ścieżką. Różnica wynika wyłączenie ze sposobu użycia ścieżek. Na ilustracji widać, że ścieżki gitar zostały nieco przesunięte w panoramie w lewo i w prawo w celu uzyskania przyjemniejszego dźwięku. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 46</p>
<p>49 2 Podstawy projektów programu REAPER Aby utworzyć szynę i dodać do niej efekt: Zaznacz ścieżkę 4. Aby wstawić nową ścieżkę, wybierz polecenie Ścieżka > Wstaw nową ścieżkę albo naciśnij klawisze Ctrl+T, albo kliknij dwukrotnie w pustym miejscu okienka ścieżek pod ostatnią ścieżką. Aby nazwać nową ścieżkę, kliknij w obszarze nazwy, wpisz FX Bus i naciśnij klawisz Enter. Aby wstawić efekt Chorus na tej szynie, kliknij przycisk efektów ścieżki. Z listy typów pluginów wybierz Jesusonic, a następnie na liście pluginów kliknij dwukrotnie pozycję JS: Guitar/Chorus. Zamknij okno efektów szyny. Aby utworzyć wysyłki z dwóch ścieżek gitary do szyny: Zaznacz dwie ścieżki gitary w okienku ścieżek. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk IO dowolnej z tych ścieżek. Z menu kontekstowego wybierz polecenie Wysyłki, a potem Ścieżka 5: FX Bus. Zauważ, że każda wysyłka ma odpowiadający jej odbiór i na odwrót. Jeśli na przykład otworzysz teraz okno routingu We/Wy ścieżki 5, zobaczysz że ma ona dwa odbiory, po jednym dla każdej ścieżki gitary. O routingu w programie REAPER dowiesz się więcej w tym rozdziale (w sekcji Podstawy routingu) oraz w rozdziałach 4 i 15. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 47</p>
<p>50 Dokonywanie dostosowań Gdy odtworzysz utwór, prawdopodobnie okaże się, że masz za dużo chorusu na ścieżkach gitary. Poziom efektu można dostosować na cztery główne sposoby. Eksperymentuj aż osiągniesz żądane wyniki: 1. Dostosuj parametry efektu chorus. W tym przypadku możesz zmniejszyć ilość obrobionego sygnału w miksie. 2. Dostosuj poziomy jednego lub obu odbiorów w oknie routingu szyny efektu. 3. Wyświetl okno routingu jednej ze ścieżek gitary i dostosuj poziomy wysyłek tej ścieżki. 4. Dostosuj tłumik głośności wyjściowej ścieżki o nazwie FX Bus. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 48</p>
<p>51 2 Podstawy projektów programu REAPER Szybkie porady Aby zrobić to... Zrób to Przełączyć włączenie/wyłączenie wysyłki ze ścieżki do ścieżki głównej Przytrzymaj klawisz Alt, klikając przycisk IO. Działa z jedną ścieżką lub zaznaczeniem wielu ścieżek. Utworzyć w locie szybką wysyłkę ze ścieżki do ścieżki. Przeciągnij przycisk IO ścieżki wysyłającej na panel ścieżki odbierającej. Można to również zrobić w widoku miksera. Rozdział 10 zawiera opis wszystkich dostępnych opcji. Wysłać sygnał wyjściowy ścieżki do dowolnego wyjścia sprzętowego. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk IO i wybierz polecenie Wyjście sprzętowe audio, a potem wybierz wyjście z podmenu. Można tego polecenia użyć z zaznaczonymi ścieżkami i jest ono niezależne od stanu wysyłki ścieżek do ścieżki głównej Monitorowanie wydajności efektów Różne pluginy mogą tchnąć życie w miksy, o ile umie się ich używać. Jedyną wadą jest to że mogą rzucić procesor komputera na klęczki. Aby ułatwić sobie przezwyciężanie tego problemu, możesz za pomocą funkcji Miernik wydajności monitorować efekty na następujące sposoby: Możesz sprawdzać obciążenie procesora przez efekty na różnych ścieżkach i ścieżce głównej. Możesz wyłączać łańcuchy efektów poszczególnych ścieżek szybko, łatwo i wygodnie z jednego miejsca. Możesz włączać i wyłączać wyciszenie ścieżek, również z jednego, wygodnego miejsca. Aby wyświetlić okno Miernik wydajności, naciśnij klawisze Ctrl+Alt+P albo użyj polecenia Widok > Miernik wydajności. Przykład W przedstawionym przykładzie (z prawej) widać, że efekty projektu używają łącznie około 18% mocy procesora, a ścieżka główna z 8 pluginami niemal 5,0%. Można przyjrzeć się tej ścieżce uważniej, zwłaszcza jeśli projekt zbliży się do granic możliwości procesora. Najpierw można sprawdzić efekty tej ścieżki i ich znaczenie na tej ścieżce. W tym celu kliknij dwukrotnie nazwę ścieżki lub jej numer w oknie Miernik wydajności. Otwarty zostanie łańcuch efektów tej ścieżki. Ta funkcja jest szczególnie przydatna, gdy projekt zawiera dużą liczbę ścieżek. Za pomocą okna Miernik wydajności można przeglądać plik projektu, ścieżka za ścieżką, bez konieczności przewijania lub nawigacji w widoku ścieżek. Można również przełączać pomijanie efektów poszczególnych ścieżek, wybranych ścieżek lub wszystkich ścieżek w widoku ścieżek lub widoku miksera. Poniższa tabela podsumowuje te opcje. Aby zrobić to... W widoku miksera lub ścieżek, zrób to Przełączyć włączenie/wyłączenie pomijania efektów dla danej ścieżki. Kliknij przycisk pomijania efektów ścieżki. Przełączyć włączenie/wyłączenie pomijania efektów dla wszystkich zaznaczonych ścieżek. Zaznacz żądane ścieżki (Ctrl+kliknięcie), a następnie kliknij przycisk pomijania efektów dowolnej z zaznaczonych ścieżek. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 49</p>
<p>52 Przełączyć włączenie/wyłączenie pomijania efektów dla wszystkich ścieżek. Przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij przycisk pomijania efektów dowolnej ścieżki. Ponadto w oknie Miernik wydajności dostępne są dwa menu kontekstowe, zawierające różne opcje. Pierwsze otworzysz, klikając prawy przycisk myszy w obszarze listy ścieżek. Aby zrobić to... W oknie Miernik wydajności, zrób to Otworzyć okno efektów danej ścieżki. Kliknij prawym przyciskiem myszy żądaną ścieżkę i wybierz polecenie Pokaż okno dialogowe efektów Przełączyć włączenie/wyłączenie pomijania efektów dla wszystkich zaznaczonych ścieżek. Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolną z zaznaczonych ścieżek i wybierz polecenie Przełącz pomijanie efektu Przełączyć wyciszenie danej ścieżki Kliknij prawym przyciskiem myszy żądaną ścieżkę i wybierz polecenie Przełącz wyciszenie ścieżki Drugie menu służy głównie do wybierania informacji pokazywanych w oknie. Aby je wyświetlić, kliknij prawym przyciskiem myszy gdziekolwiek w głównym obszarze okna Miernik wydajności. Za pomocą tego menu można również przenieść okno do doku. Porada: możesz zaznaczyć kilka ścieżek (za pomocą klawisza Ctrl+kliknięcia), a następnie kliknąć prawym przyciskiem myszy numer dowolnej z zaznaczonych ścieżek w oknie Miernik wydajności, aby przełączyć stan pomijania efektów i/lub stan wyciszenia wszystkich zaznaczonych ścieżek. Uwaga! Więcej informacji na temat okna Miernik wydajności zawiera sekcja 19 tego podręcznika, poświęcona dodatkowemu dostosowywaniu programu REAPER Zaznaczenia i pętle Często przez dłuższy czas pracuje się tylko nad częścią projektu. W tym celu najpierw trzeba sprawdzić w menu Opcje, czy włączona jest opcja Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu. Jeśli jest włączona (zaznaczona), wybranie zakresu czasu będzie równoznaczne ze zdefiniowaniem pętli. Jeśli jest wyłączona (niezaznaczona), wybranie zakresu czasu i zdefiniowanie pętli stają się dwiema różnymi sprawami. W każdym przypadku można zdefiniować obszar pętli, klikając i przeciągając wzdłuż linii czasu. Zatrzymaj odtwarzanie w pobliżu punktu, w którym ma się zaczynać pętla (albo kliknij myszą w obszarze tła), aby przenieść w to miejsce kursor edycji. Umieść mysz nad linią czasu (tuż nad pierwszą ścieżką), a następnie kliknij i przeciągnij wzdłuż linii czasu, zwalniając mysz w punkcie określającym koniec pętli. Skutek tej operacji zilustrowano powyżej. Jak widać, początek i koniec pętli są oznaczone trójkącikami. Jeśli przy próbie tej operacji zaznaczenie przeskakuje dalej niż chcesz, to znaczy że włączone jest przyciąganie. Funkcję przyciągania omówimy dokładnie w rozdziale 6, ale teraz możesz po prostu włączać lub wyłączać przyciąganie skrótem klawiszowym Alt+S. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 50</p>
<p>53 2 Podstawy projektów programu REAPER Porada: aby ustawić pętlę odpowiadającą elementowi multimedialnemu, przytrzymaj klawisz Ctrl i kliknij dwukrotnie ten element. Aby ustawić wybrany zakres czasu odpowiadający elementowi multimedialnemu, przytrzymaj klawisz Shift i kliknij dwukrotnie ten element. Jeśli ikona pętli (przełączenia powtarzania) na pasku transportu została włączona, odtwarzanie zapętlonego obszaru będzie powtarzane. Jest to funkcja powtarzania. Jeśli punkty zapętlenia są powiązane z wybranym zakresem czasu, czas rozpoczęcia, czas zakończenia i długość zaznaczenia są pokazywane również na pasku transportu. Naciśnięcie klawisza R przełącza włączenie/wyłączenie funkcji powtarzania. Dostępna jest również (na stronie Opcje > Preferencje > Odtwarzanie) opcja zatrzymywania odtwarzania na końcu pętli, jeśli funkcja powtarzania jest wyłączona. Aby zmienić region zdefiniowany jako pętla, po prostu powtórz oryginalną procedurę. Aby wyczyścić pętlę bez definiowania nowej, naciśnij klawisz Esc. Jeśli punkty pętli nie są powiązane z wybranym zakresem czasu, można zdefiniować wybrany zakres czasu, klikając i przeciągając w miejscu pod lub między elementami medialnymi, w obszarze tła ścieżki. Przykład przedstawiono poniżej. Kliknięcie prawym przyciskiem myszy na linii czasu wyświetla menu poleceń, które można zastosować do wybranego zakresu czasu, takich jak Powiększenie zaznaczenia. Za pomocą tego menu można również zmienić jednostki linii czasu na przykład Minuty, Takty, Sekundy i Próbki. Wiele z tych poleceń widać na ilustracji (z prawej). Ułatwia to zrozumienie, jak ważna w programie REAPER jest praca z wybranymi zakresami czasu. Inne polecenia tego menu zostaną omówione w innych sekcjach tego podręcznika. Są to funkcje przydatne szczególnie podczas edycji plików. Aby zmieścić w widoku cały projekt (a nie tylko wybrany zakres czasu), naciśnij klawisze Ctrl+PgDown. Więcej informacji na temat pętli i wybranych zakresów czasu znajdziesz w rozdziałach 6 i Zarządzanie wybranymi zakresami czasu i pętlami Z poprzedniej sekcji wiesz już jak zdefiniować wybrany zakres czasu kliknięciem i przeciągnięciem myszą w pustym obszarze widoku ścieżek. W ten sposób można również zmieniać zaznaczenie pętli, w zależności od ustawienia Opcje > Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu. Na dalszych stronach podręcznika przekonasz się, że wybór zakresu czasu pełni ważną rolę w programie REAPER, na przykład gdy chodzi o edycję elementów multimedialnych. Na początku często zdarza się zaznaczenie zbyt dużego lub małego obszaru. Aby zmodyfikować zaznaczenie pętli myszą, przenieś mysz nad krawędź początku lub końca zaznaczenia pętli na linii czasu, a następnie kliknij i przeciągnij mysz w lewo lub w prawo. Przeciągnięcie w lewo od początku zaznaczenia rozciąga zaznaczenie w lewo, przeciągnięcie w prawo skraca je. Przeciągnięcie w prawo od końca Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 51</p>
<p>54 zaznaczenia rozciąga zaznaczenie w prawo, przeciągnięcie w lewo skraca je. Przytrzymanie klawisza Ctrl podczas przeciągania powoduje zignorowanie wszelkich ustawień przyciągania. Aby przenieść zaznaczenie pętli, najedź myszą nad zaznaczony obszar na linii czasu, a następnie, przytrzymując klawisz Shift, kliknij i przeciągnij mysz w lewo lub w prawo. Wybrany zakres czasu można również zmodyfikować, przewijając kółko myszy nad obszarem zaznaczenia na pasku transportu. Przewiń kółko nad polem początku, aby dostosować czas rozpoczęcia, nad polem końca, aby dostosować czas zakończenia lub nad polem długości zaznaczenia, aby przenieść całe zaznaczenie. Jeśli chcesz, możesz po prostu wprowadzić czas w polach początku i końca. Wybranymi zakresami czasu można również zarządzać za pomocą poniższych skrótów klawiszowych. Jeśli punkty zapętlenia są powiązane z wybranym zakresem czasu, obszar pętli również będzie modyfikowany. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 52</p>
<p>55 2 Podstawy projektów programu REAPER Funkcja Klawisze Przesunięcie całego wybranego zakresu czasu nieco w lewo., (przecinek) Przesunięcie całego wybranego zakresu czasu nieco w prawo.. (kropka) Rozciągnięcie wybranego zakresu czasu w lewo poprzez przesunięcie lewej krawędzi nieco w lewo. Ctrl+, Skrócenie wybranego zakresu czasu do prawej poprzez przesunięcie lewej krawędzi nieco w prawo. Ctrl+. Skrócenie wybranego zakresu czasu od prawej poprzez przesunięcie prawej krawędzi nieco w lewo. Ctrl+Alt+, Rozciągniecie wybranego zakresu czasu od lewej poprzez przesunięcie prawej krawędzi nieco w prawo. Ctrl+Alt+. Przeniesienie wybranego zakresu czasu w lewo za pomocą zmiany długości wybranego zakresu czasu. Shift+, Przeniesienie wybranego zakresu czasu w prawo za pomocą zmiany długości wybranego zakresu czasu. Shift+. Skopiowanie części zaznaczonych elementów multimedialnych znajdujących się w wybranym zakresie czasu. Ctrl+Shift+C Usunięcie wyboru zakresu czasu. Esc Jeśli chcesz, możesz definiować wybrane zakresy czasu za pomocą klawiatury, a nie myszy. Najpierw musisz umieścić kursor na początku lub końcu pętli, a następnie użyć jednego z następujących skrótów: Funkcja Klawisze Przeciągnięcie kursora w lewo i utworzenie wybranego zakresu czasu. Shift+Strzałka w lewo Przeciągnięcie kursora w prawo i utworzenie wybranego zakresu czasu. Shift+Strzałka w prawo Za pomocą następujących klawiszy można sterować powiększeniem podczas pracy z wybranym zakresem czasu: Funkcja Klawisze Powiększenie wybranego zakresu czasu. Ctrl+PageUp Powiększenie projektu. Ctrl+PageDown Porada: jeśli podczas tworzenia zaznaczenia pętli nie możesz umieścić kursora dokładnie w żądanym miejscu, to prawdopodobnie w projekcie włączone masz przyciąganie. Klawisze Alt+S przełączają stan włączenia/wyłączenia przyciągania Wybrane zakresy czasu i pętle a pasek transportu Paska transportu można użyć na dwa specjalne sposoby z wybranym zakresem czasu lub pętlą. Aby zrobić to... zrób to W kółko powtarzać zaznaczenie Utwórz żądane zaznaczenie pętli, włącz funkcję Powtórz (przyciskiem obok przycisku Odtwórz na pasku transportu), umieść kursor odtwarzania w pętli i naciśnij klawisz spacji. Odtwarzać projekt z pominięciem wybranego zakresu czasu Wybierz żądany zakres czasu i umieść kursor odtwarzania w dowolnym miejscu przed tym zakresem czasu. Naciśnij klawisze Alt+Spacja. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 53</p>
<p>56 2.20 Nawigacja skokami Korzystając z polecenia Widok > Przejdź do > Skok do lub ze skrótu klawiszowego Ctrl+J możesz skoczyć w dowolne miejsce na linii czasu. Określając miejsce docelowe skoku, należy stosować format linii czasu. W tym przykładzie linia czasu jest wyświetlana w taktach oraz (poniżej taktów) w minutach i sekundach. W związku z tym można użyć jednego z tych formatów, 33.1 albo 1: Nazwy, przyciski i ikony elementów W zależności od ustawień w obszarze preferencji Wygląd > Media, możesz (lub nie możesz) wyświetlać nazwy elementów nad elementami, zamiast na nich (przykład z prawej). Możesz również wyświetlać niektóre ikony (lub przyciski) elementów multimedialnych. Dowiesz się o tym więcej w rozdziale 6, przy dokładniejszym omawianiu elementów multimedialnych Podstawy routingu programu REAPER Z tej sekcji dowiesz się więcej o jednej z najważniejszych podstawowych funkcji programu REAPER routingu. Routing to metody kierowania mediów (audio i/lub MIDI) w taki sposób, aby projekt brzmiał dokładnie w żądany sposób. Wcześniej w tym przykładzie przedstawiono podstawowe przykłady routingu w sekcji dotyczącej tworzenia i używania szyny efektów. Routing może być bardzo prosty lub skrajnie skomplikowany, a zazwyczaj mieści się gdzieś pomiędzy tymi skrajnościami. Ta sekcja przedstawia podstawowe zagadnienia routingu. Bardziej skomplikowane opcje routingu zostaną omówione dalej w tym rozdziale, a także w rozdziałach 4 i 15 oraz w innych miejscach. Każda ścieżka ma przycisk IO na pasku narzędzi panelu sterowania. Kliknięcie tego przycisku powoduje wyświetlenie okna routingu danej ścieżki. Aby zamknąć okno routingu ścieżki naciśnij klawisz Esc, kliknij przycisk X w prawym górnym rogu okna albo kliknij gdziekolwiek poza oknem. Zawartość okna Routing dla ścieżki różni się w zależności od struktury projektu i konfiguracji sprzętu komputera (karty dźwiękowej, urządzeń audio, MIDI itd.). Okno powinno wyglądać podobnie do powyższego, choć niekoniecznie identycznie. W szczególności należy zwrócić uwagę na następujące elementy: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 54</p>
<p>57 2 Podstawy projektów programu REAPER Wysyłka główna/nadrzędna włączenie tej opcji powoduje skierowanie wyjścia ścieżki do ścieżki głównej. W przykładowych plikach projektu wyjście wszystkich ścieżek będzie kierowane do ścieżki głównej, jak w przypadku ścieżki 1 (poniżej). W razie wątpliwości pozostaw to pole zaznaczone. Wysyłki we wcześniejszym przykładzie dotyczącym szyny efektu konieczne było utworzenie wysyłek. Wyjście ścieżki można skierować poprzez wysyłkę z dowolnej innej ścieżki do dowolnych innych ścieżek. Temat ten zostanie dokładniej omówiony później. Wyjścia sprzętowe audio oprócz (lub zamiast) kierowania wyjścia do szyny głównej, można również skierować wyjście dowolnej ścieżki bezpośrednio do wyjść sprzętowych urządzenia audio. Jeśli urządzenie audio ma wiele wyjść, można w ten sposób na przykład utworzyć oddzielny miks słuchawkowy lub kilka oddzielnych miksów słuchawkowych. Wyjście sprzętowe MIDI za pomocą tej opcji można skierować wyjście MIDI do urządzenia zewnętrznego lub syntezatora Microsoft GS Wavetable Synth. Odbiory każda ścieżka wysyłająca (źródłowa) ma ścieżkę odbierającą (docelową). We wcześniejszym przykładzie szyna efektu miała dwa odbiory, po jednym z każdej ścieżki gitary w pliku projektu. Zwróć uwagę (na ilustracji poniżej), że gdy tworzysz wysyłkę, masz do dyspozycji sterujące nią tłumiki głośności i panoramy. Możesz również określić czy chcesz wysyłać sygnał wyjściowy audio, MIDI, czy oba. Zawsze, gdy wybierasz dowolną wyświetlaną ścieżkę, wyjście sprzętowe audio lub urządzenie MIDI, które mają służyć do routingu ścieżki, do interfejsu tego automatycznie dodawane są elementy sterujące takie jak Głośność i Panorama. Gdy tworzysz nowy projekt, wyjście każdej nowej ścieżki jest domyślnie kierowane do ścieżki głównej, a z niej do wyjścia karty dźwiękowej. Jeśli to ci wystarcza, nie musisz zapoznawać się z opcjami routingu. Poznanie możliwości routingu w programie REAPER niemal na pewno ułatwi ci jednak w pewnym momencie pracę w programie. Poniższa ilustracja przedstawia przykład okna routingu ścieżki, dla której utworzono zarówno wysyłki, jak i odbiory. Nauczysz się tego dalej w tym podręczniku, począwszy od rozdziału 4. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 55</p>
<p>58 Do routingu ścieżki należy podchodzić z szacunkiem: jest to potężna funkcja programu REAPER. W głównej części tego podręcznika poznasz podstawy routingu ścieżki. Gdy je opanujesz, bardziej skomplikowane przykłady możesz znaleźć na przykład w rozdziale 15. Uwaga! Możliwe są wysyłki i odbiory trzech typów: za tłumikiem (za panoramą), przed tłumikiem (za efektami) oraz przed efektami. Różnice zostaną omówione w rozdziale 15 Tymczasem, gdy nie wiesz, co robić, akceptuj opcję domyślną Za tłumikiem (za panoramą). Patrz również schematy przepływu na końcu rozdziału 5. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 56</p>
<p>59 2 Podstawy projektów programu REAPER 2.23 Macierz routingu Macierz routingu programu REAPER to jedno a dobre okno, w którym można zarządzać i aranżować struktury całego routingu projektu. Można na przykład dodawać i usuwać wysyłki i odbiory oraz zarządzać ich różnymi parametrami, takimi jak głośność i panorama. Naciśnij klawisze Alt+R, aby wyświetlić macierz routingu. W przypadku pliku projektu All Through The Night with Bus powinna wyglądać tak jak macierz po prawej: wyjścia sprzętowe zapewne nie będą identyczne. Przyjrzyj się komórce na przecięciu wiersza Gtr Body z kolumną FX Bus. Zawiera ona dwa małe kształty. Klikając prawym przyciskiem myszy w tej komórce możesz wyświetlić elementy sterujące sposobem wysyłania sygnału ze ścieżki Gtr Body do ścieżki szyny efektu FX Bus (patrz powyższa ilustracja). Upraszczanie wyświetlania macierzy routingu Jeśli karta dźwiękowa ma wiele wyjść, w macierzy routingu programu REAPER domyślnie wyświetlanych będzie wiele permutacji par wyjść, włącznie z kilkoma, które możesz uznać za zbędne. Domyślnie program REAPER umożliwia używanie dowolnych dwóch wyjść audio o kolejnych numerach jako pary stereo. Prawdopodobnie będziesz używać wyjść 1 i 2 jako jednej pary (na przykład jako wyjścia na głośniki) i wyjść 3 oraz 4 jako drugiej pary (na przykład jako wyjścia na wzmacniacz słuchawkowy). Możesz jednak używać wyjść 2 i 3 jako pary, i nikt nie weźmie ci tego za złe. Jeśli wolisz, możesz wyłączyć wyświetlanie zbędnych par wyjść, wybierając w menu Opcje polecenie Preferencje i przechodząc na stronę ustawień Audio. Strona ta ma sekcję Nazywanie/mapowanie kanałów, w której można wyłączyć opcję Pokazuj niestandardowe pary kanałów stereo (patrz wyżej). Jeśli z jakichś powodów zechcesz kierować sygnał wyjściowy do dowolnej pary niestandardowej, możesz nadal to zrobić, zaznaczając je oddzielnie w macierzy Dokowanie i okna swobodne Zbyt wiele widoków naraz na ekranie stwarza bałagan. Właśnie wtedy przydaje się funkcja doku. Kliknięcie prawym przyciskiem myszy na pasku tytułu lub w obszarze tła większości okien powoduje wyświetlenie menu kontekstowego, oferującego listę wyborów odpowiednich do danego okna. Zazwyczaj znaczenie tych opcji jest oczywiste. Wśród nich dostępna jest opcja Zadokuj w doku. Gdy zadokowanych jest wiele okien, u podstawy doku widać szereg kart. Karty służą do wybierania elementy wyświetlanego w doku w danej chwili. Na ilustracji tutaj dok zawiera kilka elementów. Ponadto należy zauważyć, że: Jeśli zamkniesz okno, przy następnym otwarciu go jego stan zadokowania będzie taki, jak podczas gdy było zamknięte. Jeśli okno jest zadokowane po zamknięciu, przy następnym otwarciu nadal będzie zadokowane. Aby oddokować okno, kliknij prawym przyciskiem myszy w obszarze tła lub kart okna i usuń zaznaczenie opcji Zadokuj w doku. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 57</p>
<p>60 Dok można dołączyć do okna głównego lub odłączyć i wyświetlać w oknie swobodnym. Kliknij mały wykrzyknik w lewym dolnym rogu doku i przełącz stan doku za pomocą opcji Dołącz dok do okna głównego. Domyślnie dok jest dołączony u dołu okna głównego, ale za pomocą tegoż menu możesz zmienić położenie na: z lewej, u góry lub z prawej. Klikając wykrzyknik po odłączeniu doku od okna głównego, uzyskasz również dostęp do funkcji Ustaw przeźroczystość. Za jej pomocą można sprawić, że dok w oknie swobodnym i bez fokusu będzie przeźroczysty. Przeźroczystość można ustawić w zakresie od 25% do 100%. Porada: skrótem klawiszowym Alt+D można przełączyć pokazywanie lub ukrywanie doków. Bardziej zaawansowanych użytkowników ucieszy informacja, że można pracować z wieloma dokami. Mowa o tym będzie w rozdziale 11, Funkcje zarządzania projektami. Zamiast dokować okna, można radzić sobie z bałaganem na ekranie, korzystając z polecenia Widok > Pokaż/ukryj wszystkie okna swobodne. Inne przydatne polecenie to Widok > Wszystkie okna swobodne kaskadowo Okno Historia cofanie Funkcja cofania w programie REAPER jest łatwa w obsłudze i skuteczna. Polecenie Widok > Historia cofanie (lub skrót klawiszowy Ctrl+Alt+Z) przełącza otwarcie/zamknięcie okna Historia cofanie. Możesz kliknąć żądane zdarzenie wyświetlane w tym oknie, aby powrócić do stanu projektu z tego punktu. Na stronie ustawień Opcje > Preferencje > Ogólne dostępna jest sekcja, za pomocą której można określić żądany sposób działania funkcji historii cofania. W szczególności możesz: Określić maksymalną liczbę MB pamięci przydzielaną funkcji cofania. Ustawienie wartości zerowej wyłącza tę funkcję. Określić czy w historii cofania mają być uwzględniane zdarzenia zaznaczenia elementu i/lub wybrania zakresu czasu, i/lub przeniesień kursora edycji. Włączyć zachowywanie w historii cofania ostatnich akcji w razie zużycia przydzielonej pamięci cofania. Włączyć zapisywanie historii cofania z plikiem projektu i ładowanie pliku historii cofania z projektem. To znaczy, że nawet w razie załadowania projektu po dłuższym czasie można będzie w razie potrzeby przywrócić jego wcześniejszy stan. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 58</p>
<p>61 2 Podstawy projektów programu REAPER Włączyć przechowywanie wielu ścieżek cofania/ponawiania na dysku. W oknie Historia cofanie można nawet zachować alternatywne sekwencje poleceń lub akcji, a następnie przełączać się między nimi! Porada: na stronie Wygląd w oknie Preferencje można włączyć lub wyłączyć opcję Pokazuj ostatni punkt cofania na pasku menu. Jeśli ją włączysz, ostatnia akcja, którą można cofnąć, będzie pokazywana na pasku menu za ostatnim poleceniem. W każdej chwili można ją będzie kliknąć, aby otworzyć okno Historia cofanie. Drugie kliknięcie zamknie to okno. Okno Historia cofanie można również zadokować. W tym celu należy kliknąć pasek tytułu okna prawym przyciskiem myszy i z menu kontekstowego wybrać polecenie Zadokuj w doku Zachowywanie okna na wierzchu Mała pinezka po prawej na pasku tytułu większości okien (obok przycisku X) umożliwia przypięcie okna w celu zachowania go na wierzchu. Kliknięcie pinezki przełącza stan wyświetlania na wierzchu. Gdy pinezka jest wciśnięta, okno jest wyświetlane na wierzchu Wiele kart projektów W programie REAPER można otworzyć wiele projektów naraz, korzystając z wielu kart projektów. Dzięki temu łatwiej jest przechodzić między różnymi projektami podczas pracy nad wieloma utworami albo przenosić lub kopiować elementy multimedialne (audio i/lub MIDI) z jednego projektu do drugiego. Aby utworzyć nową kartę projektu, gdy otwarty jest już jakiś plik, użyj polecenia Plik > Nowa karta projektu (albo naciśnij klawisze Ctrl+Alt+N). Otwarta zostanie nowa karta (o nazwie Niezapisany), ale poprzedni projekt również pozostanie otwarty na innej karcie. Możesz przechodzić między projektami, klikając karty (patrz niżej). Aby otworzyć plik na określonej karcie projektu, zaznacz tę kartę, a następnie użyj polecenia Plik > Otwórz projekt w zwykły sposób. Aby otworzyć plik na nowej karcie projektu, wybierz tę opcję w oknie dialogowym podczas otwierania projektu. Możesz otworzyć tyle projektów, ile sobie życzysz (patrz niżej). Możesz kliknąć żądaną kartę projektu, aby wyświetlić menu karty projektu. Dostępne są polecenia: Nowa karta projektu. Umożliwia wstawienie następnej, nowej karty. Zamknij bieżący projekt. Zamyka projekt aktualnie otwarty na tej karcie i samą kartę. Można w tym celu również kliknąć przycisk X w prawym górnym rogu karty projektu. Zawsze pokazuj karty projektów. Za pomocą tego polecenia można wyświetlać karty projektów, nawet jeśli otwarty jest aktualnie tylko jeden projekt. Ukryj okna efektów/midi projektów drugoplanowych. Powoduje, że po wybraniu jednej z wielu kart otwartych projektów wszystkie otwarte okna efektów itd., należące do pozostałych otwartych projektów zostają ukryte. Uruchom projekty drugoplanowe. Umożliwia odtwarzanie projektu z jednej karty podczas pracy na innej. Uruchom zatrzymane projekty drugoplanowe. Rozpoczyna odtwarzanie projektów na kartach, które nie są aktualnie wybrane. Odłącz media projektu drugoplanowego. Na wszystkich kartach z wyjątkiem aktualnie aktywnej ustawia stan elementów multimedialnych jako odłączony. Porady: kolejność kart projektów można zmienić metodą przeciągania i upuszczania. Wszystkie otwarte projekty można jednocześnie zamknąć za pomocą polecenia Plik > Zamknij wszystkie projekty. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 59</p>
<p>62 2.28 Domyślne skróty klawiszowe i ustawienia myszy Za pomocą polecenia Pomoc > Listy HTML (automatycznie generowane) > Klawisze modyfikatorów myszy i skróty akcji (albo naciskając klawisze Shift+F1) można otworzyć w domyślnej przeglądarce internetowej pełną listę modyfikatorów myszy i skrótów akcji programu REAPER. Jak się przekonasz w rozdziale 13, można również zdefiniować własne modyfikatory myszy, skróty klawiszowe i klawisze akcji w żądany sposób odpowiadające danemu kontekstowi. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 60</p>
<p>63 3 Nagrywanie w programie REAPER 3 Nagrywanie w programie REAPER W tym rozdziale dowiesz się wszystkiego co potrzebne, aby rozpocząć nagrywanie w programie REAPER. Na końcu rozdziału znajdziesz przydatną listę kontrolną. 3.1 Tworzenie nowego projektu Aby utworzyć nowy plik projektu, możesz użyć polecenia Plik > Nowy projekt albo nacisnąć klawisze Ctrl+N. Strona Projekt w oknie dialogowym Opcje > Preferencje umożliwia określenie sposobu działania programu REAPER podczas tworzenia nowego projektu: Na ekranie tym znajdziesz wiele przydatnych opcji, takich jak: Podczas tworzenia nowych projektów użyj jako szablonu następującego pliku projektu. Umożliwia utworzenie projektu z (na przykład) ścieżkami, szynami i routingiem już skonfigurowanymi w preferowany sposób. Funkcja ta zostanie szczegółowo omówiona dalej w tej sekcji. Pytaj o zapisanie w razie utworzenia nowego projektu. Jeśli opcja ta jest włączona, natychmiast po utworzeniu każdego nowego projektu będzie wyświetlany monit o jego zapisanie. Otwórz właściwości w razie utworzenia nowego projektu. Jeśli ta opcja jest zaznaczona, okno dialogowe Opcje projektu będzie automatycznie wyświetlane przy każdym utworzeniu nowego projektu. Dzięki temu można wybrać odpowiedni format nagrywania i inne wymagane ustawienia. Opcje automatycznego tworzenia kopii zapasowych po każdym zapisaniu lub zastąpieniu pliku. Chronią przed przypadkową utratą pracy. Opcje automatycznego zapisywania pliku z sygnaturą czasową w żądanych odstępach czasu. Chronią przed skutkami nieprzewidywalnych wypadków, takich jak awaria zasilania lub komputera. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 61</p>
<p>64 3.2 Ustawianie opcji mediów projektu Po utworzeniu pliku projektu należy wyświetlić okno Ustawienia projektu klawiszami Alt+Enter aby upewnić się, czy stosowane są preferowane Ustawienia mediów. W szczególności należy wybrać preferowany format audio. Jeśli nie wiesz, który wybrać, wybierz format.wav i ustawienia podobne do przedstawionych tutaj. Zapewnią one dobrą jakość audio. Aby później użyć innego formatu (takiego jak.mp3), możesz wyrenderować pliki w żądanym formacie. Format WAV Jest odpowiedni, jeśli nagranie ma być ostatecznie opublikowane na dysku CD Audio lub DVD. Ustawienia widoczne z lewej strony mają sens w przypadku CD Audio. W przypadku nagrań z zasady preferowana jest głębia 24bitowa. Jeśli jednak nagranie ma zostać sfinalizowane w formacie DVD, a nie CD, należy wybrać częstotliwość próbkowania 48000, a nie Określa się ją na głównej stronie Ustawienia projektu. Niektórzy wolą używać częstotliwości próbkowania w przypadku CD i w przypadku DVD. Jeśli karta dźwiękowa da radę, program REAPER to umożliwi. Zwiększenie częstotliwości próbkowania zwiększa jednak również rozmiary plików elementów multimedialnych i spowalnia przetwarzanie. Inne formaty Jeśli wolisz, możesz nagrywać w dowolnych dostępnych formatach skompresowanych, takich jak MP3, OGG i WavPack. Wybranie któregokolwiek z nich powoduje wyświetlenie dodatkowych opcji, odpowiednich do danego formatu. Jeśli na przykład wybierzesz format MP3, musisz również określić żądaną szybkość transmisji w bitach. 3.3 Zapisywanie pliku projektu Po utworzeniu pliku, warto go zapisać za pomocą polecenia Plik > Zapisz projekt albo skrótu klawiszowego Ctrl+S. Konieczne będzie podanie nazwy pliku projektu. Przy zapisywaniu pliku po raz pierwszy wyświetlanych jest klika opcji (patrz z prawej). Jeśli zaznaczysz opcje Utwórz podkatalog dla projektu i Przenieś wszystkie media do katalogu projektu, projekt i wszystkie jego pliki mediów będą automatycznie zapisywane w ich własnym folderze. Warto również nabrać nawyku częstego zapisywania projektu po dokonaniu zmian. Najprościej robić to, naciskając klawisze Ctrl+S. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 62</p>
<p>65 3 Nagrywanie w programie REAPER 3.4 Tworzenie i nazywanie ścieżek Po utworzeniu nowego pliku projektu należy utworzyć ścieżkę lub ścieżki w celu nagrywania. Projekt może zawierać dowolną liczbę ścieżek. Ścieżki można dodać za pomocą polecenia Ścieżka > Wstaw nową ścieżkę albo naciskając klawisze Ctrl+T. Można również po prostu kliknąć dwukrotnie gdziekolwiek w pustym obszarze okienka ścieżek. Zalecane jest nazwanie ścieżek przed rozpoczęciem nagrywania. W tym celu kliknij dwukrotnie w obszarze nazwy ścieżki i wpisz żądaną nazwę. Plik mediów tworzony wskutek nagrywania otrzyma wówczas nazwę odpowiadającą nazwie ścieżki. W obszarze Opcje > Preferencje możesz wyświetlić stronę ustawień Nagrywanie i zadecydować, które elementy mają być automatycznie uwzględniane w nazwach plików ścieżek. W nazwach tych można w dowolny sposób łączyć indeks (numer) ścieżki, nazwę ścieżki i czas nagrania. Omówimy owe preferencje w dalszej części tego rozdziału. Program REAPER obsługuje nagrywanie wielościeżkowe. Liczba różnych źródeł, które można nagrywać jednocześnie, jest ograniczana przez liczbę włączonych (w obszarze Preferencje > Audio > Urządzenie) wejść karty dźwiękowej. Przed rozpoczęciem nagrywania każdej ścieżki należy: W oknie Preferencje programu Uzbroić ścieżkę do nagrywania. REAPER jest strona Ustawienia Przypisać wejście, które ma zostać użyte. domyślne ścieżki/wysyłki, za Sprawdzić, czy poziom głośności jest odpowiedni do pomocą której można ustawić nagrywania. domyślne cechy ścieżek (takie jak domyślny poziom tłumika głośności). Można ewentualnie również: Ich objaśnienie zawiera rozdział 19. Wybrać format nagrywania inny niż domyślny. Włączyć monitorowanie wejścia. Uwaga! Podczas tworzenia ścieżki nie musisz określać czy jest to ścieżka stereo, czy mono. Przypisując ścieżce wejście nagrywanego sygnału, możesz użyć pojedynczego wejścia mono lub pary stereo. Pamiętaj, że można ustawić panoramę zarówno ścieżek stereo, jak i mono na głośnikach w dowolny sposób. Panorama to temat omawiany w całym podręczniku, na przykład w rozdziale Przygotowanie i nagranie jednej ścieżki 1. Sprawdź w menu Opcje, czy zaznaczona jest opcja Tryb nagrywania: Normalny. Inne tryby omówimy dalej w tym rozdziale. 2. Kliknij przycisk Uzbrój tej ścieżki (po lewej) Przycisk powinien zmienić kolor na czerwony. 3. Kliknij myszą ustawienie wejścia ścieżki (pod tłumikiem głośności patrz po prawej). Wyświetlone zostanie menu. Opcje tego menu zależą od zainstalowanych kart dźwiękowych i urządzeń audio. 4. Wybierz żądane wejście z menu. Będzie to wejście, do którego podłączony jest mikrofon lub linia używane do nagrywania. W większości przypadków wybierzesz jedną z opcji Wejście: Mono. Jeśli nie wiesz, którą opcję wybrać, w razie nagrywania z jednego mikrofonu lub przewodu wybierz opcję Mono. 5. Włącz funkcję Monitorowanie wejścia służy do tego pierwsza opcja w menu kontekstowym przycisku Uzbrój. Można również użyć w tym celu przedstawionego tutaj (po prawej) przycisku Monitorowanie nagrywania. Dokładne umiejscowienie tego przycisku na panelu sterowania ścieżki zależy od wybranego układu i szerokości kolumny paneli sterowania ścieżki. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 63</p>
<p>66 Jeśli karta dźwiękowa obsługuje monitorowanie bezpośrednie, zazwyczaj zechcesz go używać, a w takim przypadku nie należy włączać monitorowania wejścia w programie REAPER. Dodatkowe informacje na ten temat zawiera dokumentacja karty dźwiękowej. Jeśli karta dźwiękowa nie obsługuje monitorowania bezpośredniego, należy włączyć monitorowanie wejścia w programie REAPER. Więcej informacji o monitorowaniu wejścia zawiera sekcja Przysłuchuj się dźwiękowi podczas regulowania głośności na konsolecie audio lub urządzeniu wejściowym dźwięku, aby ustawić dobry, silny sygnał bez obcinania jego szczytów. W razie wątpliwości staraj się osiągnąć poziom szczytowy około 10 db. Pamiętaj, że poziomem nagrywania nie można sterować za pomocą tłumika głośności ścieżki: tłumik ten steruje jedynie poziomem odtwarzania. 7. Kliknij przycisk Nagrywaj na pasku transportu albo użyj skrótu klawiszowego Ctrl+R. 8. Aby zakończyć nagrywanie, kliknij przycisk Zatrzymaj na pasku transportu albo naciśnij klawisz spacji, albo kliknij znowu przycisk Nagrywaj, albo naciśnij klawisze Ctrl+R. Następnie kliknij przycisk Uzbrój danej ścieżki, aby ją rozbroić. Porada: menu Wejście (pokazane powyżej) zawiera pozycję Wejście: Brak. Opcji tej można użyć w celu uniemożliwienia nagrania materiału z jakiegokolwiek wejścia na ścieżce, na której jest to niepożądane, takiej jak szyna efektów lub folder. Uwaga 1: Jeśli zatrzymasz nagrywanie, klikając przycisk Nagrywaj lub naciskając klawisze Ctrl+R, nagrane media zostaną automatycznie zapisane. Jeśli naciśniesz klawisz spacji lub przycisk Zatrzymaj, wyświetlone zostanie okno dialogowe z opcjami zapisania lub usunięcia nagrań (patrz z prawej). Może to być przydatne na przykład w razie uzbrojenia i nagrania większej niż zamierzona liczby ścieżek. Można również zmienić nazwę pliku mediów. Może to być przydatne na przykład w przypadku, gdy ścieżka nie została nazwana przed nagrywaniem. Uwaga 2: Program REAPER obsługuje nagrywanie w locie. To znaczy, że po rozpoczęciu nagrywania można uzbroić dodatkowe ścieżki. Ścieżki te są nagrywane od chwili ich uzbrojenia. Jeśli nagrywasz więcej niż jedną ścieżkę, możesz z kolei zatrzymać nagrywanie tylko wybranych ścieżek, klikając przycisk uzbrojenia do nagrywania/rozbrojenia w celu rozbrojenia tych ścieżek. Porada: podczas nagrywania dbaj, aby sygnał wejściowy nie był zbyt głośny, bo inaczej możesz uszkodzić sprzęt nagraniowy. W tym celu: 1. Całkowicie ścisz wejście lub zmniejsz wzmocnienie w urządzeniu wejściowym (np. urządzeniu FireWire lub konsolecie). 2. Jeśli nagrywasz podłączony instrument, podłącz jeden koniec linii do instrumentu, a drugi do urządzenia wejściowego. Całkowicie otwórz wyjście w instrumencie. 3. Przysłuchując się instrumentowi, powoli zwiększaj sygnał wejściowy lub wzmocnienie w urządzeniu wejściowym, aż instrument będzie brzmieć jak należy. 3.6 Przygotowanie i nagranie wielu ścieżek W celu przygotowania wielu ścieżek do nagrywania można powtórzyć wszystkie niezbędne kroki tyle razy, ile ścieżek potrzeba, ale to nużące zadanie a ponadto łatwo o pomyłkę podczas wybierania wejść audio. Może Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 64</p>
<p>67 3 Nagrywanie w programie REAPER to się skończyć wielokrotnym nagraniem jednego z wejść, a pominięciem innego. To może się zdarzyć każdemu i w każdym programie typu DAW. Aby uniknąć tego problemu, możesz wykonać następującą procedurę: 1. Za pomocą polecenia Wstaw > Wiele ścieżek wstaw wymaganą liczbę ścieżek. Określ wymaganą liczbę ścieżek, a następnie kliknij przycisk OK. Nazwij nowe ścieżki. 2. Zaznacz wszystkie ścieżki, na których chcesz nagrywać. Po zaznaczeniu ścieżek kliknij przycisk Uzbrój na jednej z nich, aby uzbroić wszystkie zaznaczone ścieżki. 3. Jedną z metod jest użycie okna Macierz routingu. Naciśnij klawisze Alt+R, aby wyświetlić to okno. W tym przykładzie nagrywane będą jednocześnie cztery ścieżki. Domyślnie wszystkie cztery ścieżki są początkowo przypisywane do pierwszego wejścia (powyżej). Gdyby teraz włączyć nagrywanie, nagrany zostałby cztery razy ten sam sygnał z pierwszego wejścia! (Należy również zauważyć, że domyślnie wejście 1 zostało również przypisane do ścieżki 5 szyny efektów ale nie jest ona uzbrojona, więc nic z niej nie zostanie nagrane.) 4. Kliknij w odpowiednich komórkach macierzy routingu, aby przypisać każdej ścieżce żądane wejście. W tym przykładzie (z prawej) przyjmujemy, że wejście 1 idzie na ścieżkę 1, wejście 2 na ścieżkę 2, wejście 3 na ścieżkę 3 i tak dalej. 5. Monitorowanie siły sygnałów i nagrywanie należy wykonać tak jak wcześniej. Porady: przygotowanie wielu ścieżek za pomocą panelu sterowania ścieżki Ścieżki można również skonfigurować i nagrać za pomocą panelu sterowania ścieżki. 1. Aby określić te same ustawienia nagrywania dla wielu ścieżek, zaznacz żądane ścieżki, kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk uzbrojenia do nagrywania na jednej ze ścieżek, a następnie wybierz żądane opcje z menu. Przytrzymując klawisz Shift możesz zastosować wybrane z menu opcje tylko do jednej ścieżki. 2. Aby przypisać zestawowi ścieżek serię kolejnych wejść mono, zaznacz ścieżki, a następnie kliknij przycisk Wejście dowolnej z zaznaczonych ścieżek. Następnie wybierz z menu jedną z opcji kolejnych (np. w powyższym przykładzie należałoby wybrać opcję Wejście mono: (4 ścieżki, kolejne wejścia), a następnie wejście 1 do wejścia 4). 3. Aby wstawić nową ścieżkę na końcu projektu, wystarczy kliknąć dwukrotnie w obszarze okienka ścieżek, tuż pod ostatnią ścieżką. 3.7 Automatyczne uzbrajanie ścieżek Jeśli chcesz, możesz ustawić automatycznie uzbrajanie ścieżek do nagrywania po zaznaczeniu i rozbrajanie po wyłączeniu zaznaczenia. W tym celu zaznacz żądane ścieżki, kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk uzbrojenia dowolnej z zaznaczonych ścieżek i wybierz opcję Automatycznie uzbrajaj ścieżkę do nagrywania po jej zaznaczeniu. Polecenie to można włączać/wyłączać. Aby ustawić wszystkie ścieżki w projekcie do automatycznego uzbrajania, wybierz w menu głównym polecenie Ścieżka > Automatycznie uzbrój wszystkie ścieżki pozaznaczeniu ścieżki. 3.8 Używanie metronomu Nagrywając w programie REAPER, możesz skonfigurować metronom w żądany sposób. W tym celu kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk metronomu na pasku narzędzi albo użyj polecenia Opcje > Metronom/rozbieg > Ustawienia metronomu/rozbiegu. Lewym kliknięciem przycisku metronomu lub poleceniem Opcje Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 65</p>
<p>68 > Metronom/rozbieg > Metronom włączony w menu głównym można następnie włączać/wyłączać metronom. Ustawienia metronomu Włącz metronom: włącza lub wyłącza wbudowany metronom. Przycisk IO: znajduje się po prawej stronie opcji Włącz metronom i umożliwia kierowanie wyjścia metronomu do żądanego urządzenia (np. na słuchawki). Metronom włączony podczas odtwarzania: włącza metronom podczas odtwarzania. Odliczanie przed odtwarzaniem: włącza odliczanie przed odtwarzaniem. Metronom włączony podczas nagrywania: włącza metronom podczas nagrywania. Odliczanie przed nagrywaniem: włącza odliczanie przed nagrywaniem. Przydatne, gdy nagrywasz się samodzielnie. Gdy naciśniesz klawisze Ctrl+R, nagrywanie zacznie się dopiero po określonym odliczeniu. Daje to czas na przejście do mikrofonu i przygotowanie instrumentu. Odliczana liczba taktów: określa liczbę odliczanych taktów. Na samym początku projektu program odczeka tę liczbę taktów przed uruchomieniem nagrywania. Jeśli wybierzesz miejsce nagrania w środku projektu, odliczanie zacznie się na tę liczbę taktów przed miejscem, od którego ma się zacząć nagrywanie. Głośność metronomu: ogólna głośność metronomu. Wzmocnienie słabych uderzeń: ściszenie słabych uderzeń względem ogólnej głośności. Możesz również użyć własnych próbek jako dźwięków metronomu. Próbka pierwszego uderzenia: próbka odtwarzana jako pierwsze uderzenie, na przykład w metrum 4/4 jako uderzenie 1. Następne uderzenie: próbka odtwarzana jako następne uderzenia, na przykład w metrum 4/4 jako uderzenia 2, 3 i 4. Jeśli chcesz używać własnych próbek dźwięków metronomu we wszystkich projektach, musisz skonfigurować próbki, zapisać projekt i szablon (zawierający wszelkie inne żądane ustawienia projektu), a następnie w obszarze Preferencje/Projekt wskazać ten projekt jako szablon domyślny wszystkich nowych projektów. Program REAPER domyślnie używa syntetyzowanego metronomu. Można określić w Hz Częstotliwość pierwszego uderzenia oraz następnych uderzeń. Długość kliknięcia uderzenia xx ms: długość wybrzmienia kliknięcia uderzenia. Kształt początkowy: może być twardy (głośniejszy) lub miękki (cichszy). Ustawienia w grupie opcji Rozbieg umożliwiają odtwarzanie dźwięków metronomu przez określoną liczbę taktów przed faktycznym rozpoczęciem nagrywania lub odtwarzania. Porada: podstawę czasową metronomu określają ustawienia projektu. Aby ją zmienić, naciśnij klawisze Alt+Enter w celu wyświetlenia strony Ustawienia projektu. 3.9 Nagrywanie ścieżek stereo Zdarza się, że konieczne jest nagrywanie z dwóch wejść bezpośrednio na ścieżkę stereo. Jest tak na przykład w razie przegrywania wcześniej nagranego materiału z taśmy do programu REAPER albo nagrywania fortepianu przy użyciu dobranej pary mikrofonów. W tym celu należy wykonać procedurę przedstawioną w sekcji 3.5, wybierając wejście stereo zamiast wejścia mono. Sygnał z pary wejść stereo można nagrać w jednym elemencie stereo na jednej ścieżce. Jak już wiesz z rozdziału 2, zalecane jest otwarcie strony Audio w oknie Preferencje i wyłączenie opcji Pokazuj niestandardowe pary kanałów stereo. Ograniczy to listę dostępnych par wejść stereo do logicznego wyboru, takiego jak powyżej. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 66</p>
<p>69 3 Nagrywanie w programie REAPER 3.10 Nagrywanie wielokanałowe Jest to temat zaawansowany, mało odpowiedni dla nowicjuszy. Jeśli zdefiniujesz ścieżkę jako wielokanałową (np. 4-, 6- lub 8kanałową), to menu kontekstowe wejścia nagrywania tej ścieżki będzie zawierać opcję nagrywania wielokanałowego. Umożliwia ona nagrywanie na przykład z czterech, sześciu lub ośmiu mikrofonów naraz, w oddzielnych kanałach na jednej ścieżce. Ta metoda sprawdza się na przykład w nagrywaniu czterokanałowych macierzy mikrofonów używanych do nagrywania dźwięku przestrzennego. Ścieżki wielokanałowe mają również polecenie przełączające w menu kontekstowym przycisku uzbrojenia: Miernik VU ścieżki > Pokazuj pełny pomiar wielokanałowy (nie tylko 1+2) Szablony ścieżki Po skonfigurowaniu ścieżek do nagrywania można używać identycznych ścieżek w przyszłych projektach. Służą do tego szablony ścieżek. Aby utworzyć szablon ścieżki z istniejącej ścieżki (lub wybranych ścieżek): 1. Zaznacz żądane ścieżki. 2. Wybierz polecenie Ścieżka > Zapisz ścieżki jako szablon ścieżek. 3. W oknie zapisywania wpisz nazwę szablonu. Możesz zaznaczyć opcję Dołącz elementy ścieżek do szablonu. W takim przypadku do szablonu dołączone zostaną wszelkie elementy audio i MIDI znajdujące się na ścieżkach. Możesz również wybrać opcję Dołącz obwiednie do szablonu. (Obwiednie omówimy w rozdziale 16). 4. Kliknij przycisk Zapisz. Aby zaimportować istniejący szablon ścieżki do projektu: 1. Wybierz polecenie Ścieżka > Wstaw ścieżkę z szablonu. 2. W zależności od sposobu przechowywania szablonów, wybierz żądany szablon z menu albo wybierz polecenie Otwórz szablon, a następnie zaznacz żądany szablon i kliknij przycisk Otwórz. Podmenu Wstaw ścieżkę z szablonu zawiera opcję Przesuń elementy szablonu w położenie kursora edycji. Jeśli opcja ta jest włączona, wszelkie zapisane z oryginalnym szablonem elementy multimedialne i/lub obwiednie będą wstawiane w bieżącym położeniu kursora edycji. Uwaga! W szablonie zapisywane są właściwości i ustawienia ścieżek, w tym nazwy, wejścia i wyjścia, pluginy efektów (z wszelkimi ustawieniami i modulacjami parametrów oraz elementami sterującymi ścieżek), wysyłki i odbiory. Jeśli jednak ścieżka z szablonu zawiera dowolne wysyłki do/odbiory ze ścieżek nieuwzględnionych w szablonie (niezaznaczonych w celu zapisania), to te wysyłki i odbiory nie zostaną zapisane w szablonie ścieżek Importowanie istniejącego projektu Polecenie Ścieżka > Wstaw ścieżkę z szablonu > Otwórz szablon umożliwia zaimportowanie całego projektu programu REAPER do bieżącego projektu. Wszystko elementy multimedialne, ustawienia ścieżek, efekty, routing itd. zostanie załadowane dokładnie jak w oryginalnym projekcie. Nie są importowane jedynie elementy, które nie są specyficzne dla ścieżek (takie jak znaczniki). W tym celu w oknie dialogowym Otwórz szablon ścieżki wybierz z listy rozwijanej Typ pliku opcję Pliki projektu, przejdź do pliku, który chcesz zaimportować, zaznacz go i kliknij Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 67</p>
<p>70 przycisk Otwórz. Ścieżki z importowanego pliku projektu są wstawiane bezpośrednio pod aktualnie zaznaczonymi ścieżkami Szablony projektu Szablon projektu różni się od szablonu ścieżki tym, że można go użyć do utworzenia całego pliku projektu opartego na strukturze i ustawieniach pliku szablonu. W szablonie projektu są zapisywane na przykład ustawienia projektu (włącznie z ustawieniami mediów) oraz układ ekranu, otwarte widoki, ich rozmiary, stan zadokowania i tak dalej. W odróżnieniu od szablonu ścieżki, w celu utworzenia szablonu projektu należy usunąć klipy multimedialne i elementy z pliku przed zapisaniem go jako szablonu. W przeciwnym razie elementy te będą wstawiane do każdego nowego pliku tworzonego przy użyciu szablonu. (Można jednak oczywiście zapisać te media w szablonie, gdy jest to pożądane). Aby utworzyć szablon projektu: Otwórz źródłowy plik projektu, a następnie wybierz polecenie Plik > Szablony projektu > Zapisz projekt jako szablon. Nadaj nazwę szablonowi, a następnie kliknij przycisk Zapisz. Aby utworzyć nowy plik na podstawie szablonu projektu Wybierz polecenie Plik > Szablony projektu, a następnie kliknij nazwę żądanego szablonu projektu. Aby użyć istniejącego pliku jako szablonu wszystkich nowych projektów: Wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie pozycję Projekt. Kliknij przycisk Przeglądaj obok pola Podczas tworzenia nowych projektów użyj jako szablonu następującego pliku projektu. Wyświetlona zostanie zawartość folderu szablonów projektu. Zaznacz żądany plik, a następnie kliknij przycisk Otwórz. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno Preferencje. Porada: jeśli wskazujesz domyślny szablon projektu, to warto również zapisać pusty projekt jako szablon Pusty projekt. Wówczas, aby utworzyć nowy plik bez użycia domyślnego szablonu, można wybrać w menu Plik > Szablony projektu plik szablonu Pusty projekt Nagrywanie warstwowe Pojęcie nakładania warstw odnosi się do techniki nagrywania, w której co najmniej dwa instrumenty i/lub głosy tego samego utworu są nagrywane niejednocześnie. Zazwyczaj nagrywa się po jednej ścieżce naraz. Najpierw nagrywana jest ścieżka odniesienia, często usuwana na końcu procesu nagrywania. Następnie nagrywane są wszystkie inne ścieżki, a muzyk grając lub śpiewając słucha przez słuchawki miksu nagranych ścieżek i swojej, właśnie nagrywanej partii. Aby użyć tej metody nagrywania warstwowego: 1. Ustaw tryb nagrywania na Normalny i nagraj ścieżkę odniesienia. 2. Po nagraniu upewnij się, że wyjście tej ścieżki jest kierowane do ścieżki głównej. Ponadto rozbrój tę ścieżkę. 3. Upewnij się, że ścieżka główna jest kierowana na wyjścia sprzętowe, do których podłączone są słuchawki lub wzmacniacz słuchawkowy. 4. Dodaj następną ścieżkę. Nazwij ją. Uzbrój tę ścieżkę do nagrywania. Wybierz wejście używane przez mikrofon lub linię, których chcesz użyć do nagrania nowej ścieżki. 5. Upewnij się, że zaznaczona jest pozycja Nagrywanie: wejście i pozycja Monitoruj wejście dla tej ścieżki (patrz wyżej). Umożliwi to nagrywanej osobie i inżynierowi nagrania słuchanie w słuchawkach miksu wcześniej nagranego materiału z aktualnie nagrywanym sygnałem. 6. Dostosuj poziomy głośności wcześniej nagranej ścieżki (tłumikiem ścieżki) i sygnału przychodzącego (za pomocą zewnętrznej konsoli, urządzenia audio lub oprogramowania sterującego urządzeniem audio), aby uzyskać żądany miks na słuchawkach. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 68</p>
<p>71 3 Nagrywanie w programie REAPER Naciśnij klawisze Ctrl+R, aby uruchomić nagrywanie i ponownie klawisze Ctrl+R, aby zatrzymać je po zakończeniu. Rozbrój tę ścieżkę po zakończeniu nagrywania na niej. Powtarzaj tę procedurę na wszystkich innych nagrywanych warstwowo ścieżkach. W kroku 6 możesz skierować do ścieżki głównej miks wszystkich już nagranych ścieżek. Uwaga! Ewentualne opóźnienie (echo) na słuchawkach wynika ze zbyt dużej latencji. Można temu zaradzić, zmniejszając rozmiar bloku (patrz sekcja 1.12) do 256 lub 128 próbek. Na typowych konsumenckich kartach dźwiękowych może to jednak spowodować stuki i trzaski. W systemie Windows problem może rozwiązać zastosowanie sterowników ASIO4ALL. Porada: wiele kart dźwiękowych i urządzeń audio USB lub FireWire (zwłaszcza tych z wieloma wejściami i wyjściami) wyposażanych jest w oprogramowanie umożliwiające monitorowanie wejścia i tworzenie miksu słuchawkowego z zerową latencją. Jeśli używasz tego oprogramowania do monitorowania wejścia, wyłącz opcję monitorowania wejścia w programie REAPER. Spróbuj teraz! Otwórz plik projektu All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night LAYERS.RPP. Nagraj dowolną ścieżkę w tym projekcie, na dowolnym instrumencie. Uwaga! Monitoruj wejście (styl magnetofonowy). Ta opcja różni się od normalnego monitorowania wejścia, gdyż powoduje monitorowanie wejścia tylko po zatrzymaniu transportu oraz podczas nagrywania. Podczas odtwarzania słychać tylko audio z linii czasu, ale nie z wejścia. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 69</p>
<p>72 3.15 Dogrywanie i wejście/wyjście z nagrywania Na już nagranej ścieżce można ponownie nagrać nieudany fragment w celu jego poprawienia. Służy do tego nagrywanie z wejściem/wyjściem. Podczas nagrywania możesz odtwarzać na słuchawkach wcześniej nagrany materiał wraz z dowolnymi innymi ścieżkami. W miejscu, w którym chcesz rozpocząć nagrywanie, odpowiednia ścieżka zostanie odcięta i zacznie się nagrywanie. W drugim wskazanym przez ciebie punkcie nagrywanie zostanie zatrzymane, a dotychczasowe nagranie zostanie zachowane. Techniki tej można używać zarówno z elementami audio, jak i MIDI. MIDI omówimy dalej w tym rozdziale, w sekcji dotyczącej nagrywania w zapętlonym zakresie czasu Niedestrukcyjne wejście w nagrywanie Domyślnie nagrywanie z wejściem/wyjściem nie jest destrukcyjne: tworzony jest nowy dubel, a oryginalne nagranie nie jest niszczone. Aby użyć nagrywania z wejściem/wyjściem: 1. Wybierz polecenie Opcje, a następnie Tryb nagrywania: automatyczne wejście/wyjście z zapisu w wybranym zakresie czasu. Przycisk nagrywania na pasku transportu zmieni wygląd. Wyłącz funkcję Przełącz powtarzanie na pasku transportu. 2. Zaznacz ścieżkę i uzbrój ją do nagrywania. Wyświetl menu Opcje i upewnij się, że opcja Pokaż wszystkie duble na pasach (jeśli jest miejsce) nie jest zaznaczona. Pasami zajmiemy się niebawem. Do celów tego przykładu upewnij się, że również opcja Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu nie jest włączona. 3. Upewnij się, że wyjście ścieżki jest wysyłane do ścieżki głównej, a monitorowanie wejścia jest włączone. 4. Upewnij się, że sygnał wyjściowy ścieżki głównej jest kierowany na wyjścia sprzętowe audio, do których podłączone są słuchawki lub wzmacniacz słuchawkowy. 5. Kliknij raz istniejący element multimedialny, aby go zaznaczyć. Kliknij i przeciągnij wzdłuż linii czasu, aby zaznaczyć region, który chcesz ponownie nagrać (patrz wyżej). 6. Przewiń ścieżkę wstecz do miejsca nieopodal żądanego punktu rozpoczęcia nagrywania. Można w tym celu po prostu kliknąć w żądanym miejscu na linii czasu. 7. Naciśnij klawisze Ctrl+R. Nagrany materiał będzie słychać aż do początku zdefiniowanego regionu, w którym możesz ponowić nagrywanie. Naciśnij klawisz spacji, aby zatrzymać nagrywanie. Rozbrój ścieżkę. 8. W wyświetlonym oknie monitu zaakceptuj opcję zapisania nagranych mediów. Nie zapomnij przywrócić normalny tryb nagrywania po zakończeniu nagrań w trybie wejścia i wyjścia. Ścieżka zawiera teraz dwa elementy multimedialne, nowy nad starym. Co się stało z oryginalnym nagraniem tego fragmentu? Cóż, jest tam nadal i nadal możesz go użyć, jeśli chcesz. Dowiesz się jak to zrobić w sekcji poświęconej dublom. Uwaga! Możesz włączyć opcję Monitoruj media ścieżki podczas nagrywania. Jeśli robisz to w przypadku wchodzenia w, powiedzmy, gitarę lub wokale, normalne monitorowanie wejścia powoduje, że słyszysz zarówno dotychczasowy, jak i nowy materiał aż do miejsca wejścia, a potem tylko nowy, nagrywany materiał. Opcja Monitoruj wejście (styl magnetofonowy) powoduje monitorowanie tylko dotychczasowego materiału aż do wejścia, a potem tylko nowego materiału. Porada: jeśli się pomylisz albo zmienisz zdanie podczas dogrywania, możesz klawiszami Ctrl+Z cofnąć nagranie lub zaznaczyć niepożądany element multimedialny i usunąć go klawiszem Delete. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 70</p>
<p>73 3 Nagrywanie w programie REAPER Opanowanie różnych trybów nagrywania programu REAPER, a zwłaszcza ich sposobów działania w połączeniu z innymi opcjami (takimi jak monitoring), może być dość trudne dla nowych użytkowników. Rozdział 23 zawiera tabelę zbiorczą Rozwiązywanie problemów z trybami nagrywania i monitorowaniem Destrukcyjne wejście w nagrywanie Dostępna jest również opcja wejścia w nagranie z usunięciem wcześniej nagranego materiału za ścieżki. Jeśli tego właśnie chcesz, poleceniem Opcje > Nowe nagranie, które nakłada się na istniejące elementy multimedialne przełącz stan opcji Przycina istniejące elementy pod nowym nagraniem. Tej opcji należy używać ostrożnie. Domyślne ustawienie tej opcji można przywrócić poleceniem Dzieli istniejące elementy i tworzy nowe duble z tego samego menu Wejścia, zejścia i płynne przejścia sygnałów Program REAPER umożliwia stosowanie automatycznych płynnych przejść sygnałów oraz wejść i zejść sygnałów nagranych elementów. Funkcję tę można włączyć, wyłączyć lub dostosować na stronie Opcje > Preferencje > Projekt > Ustawienia domyślne elementu multimedialnego. Możesz wybrać preferowany kształt i czas (długość) krzywych wejścia/zejścia sygnału. Kliknięcie grafiki krzywej (przedstawionej wyżej) powoduje wyświetlenie dostępnych opcji (patrz z prawej). Jak się przekonasz w rozdziale 6, można z łatwością zmienić domyślny typ i/lub długość wejścia/zejścia sygnału poszczególnych elementów multimedialnych. Jeśli wolisz nie używać automatycznych wejść i zejść sygnału, po prostu wyłącz tę opcję Nagrywanie wielu dubli Funkcja wielu dubli umożliwia w programie REAPER nagranie kilku wersji ścieżki. Działa to tak: 1. Ustaw tryb nagrywania na normalny (Opcje > Tryb nagrywania: normalny). 2. Upewnij się że opcja Włącz swobodne pozycjonowanie elementu na ścieżce (FIPM)nie jest włączona (czyli nie jest zaznaczona) dla nagrywanych ścieżek. Użyj w tym celu menu kontekstowego (wyświetlanego kliknięciem prawego przycisku myszy) panelu sterowania ścieżki. Funkcję FIPM omówimy dalej w tym rozdziale. 3. Nagraj pierwszy dubel ścieżki. 4. Cofnij do początku i nagraj następny dubel. 5. Powtórz krok 4 tyle razy, ile chcesz. W tym przykładzie nagrana został ścieżka wokalu, potem nad nią trzy duble ścieżki harmonii wokalnych. Zwróć uwagę na tekst Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 71</p>
<p>74 wyświetlany z nazwą elementu multimedialnego na ścieżce Vox Harmony. Nazwa zaczyna się tekstem Dubel 3/3. Uwaga! W obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd > Szczyty sygnału/kształty fali dostępne jest ustawienie Automatycznie koloruj każdy przebieg nagrywania, który dodaje nowe duble do istniejących elementów multimedialnych. W razie nagrywania wielu dubli na dwóch lub więcej ścieżkach naraz włączenie tej opcji może ułatwić identyfikację dubli należących do tego samego zestawu Pokazywanie dubli na pasach Można również wybrać opcję wyświetlania dubli na pasach. Zajmują wówczas więcej miejsca na ekranie, ale za to lepiej widać, które duble na różnych ścieżkach są aktualnie zaznaczone. Tę opcję przełącza się klawiszami Ctrl+L lub poleceniem Opcje > Pokaż wszystkie duble na pasach (jeśli jest miejsce). W pierwszym przykładzie (z prawej) utworzono trzy duble duetu wokalnego. Pierwszy i drugi to pełne duble, a trzeci to dograny, mały fragment. W tym przypadku włączona została opcja Wyświetlaj puste pasy dubli (Opcje > Sposób działania pasa dubla). Opcja ta sprawia, że krótki dograny fragment ma cały własny pas. Dzięki temu lepiej widać, które fragmenty dubli należą do jednego zestawu. Na obu ścieżkach zaznaczony jest i odtworzony zostanie drugi dubel (z wyjątkiem dogranego fragmentu). W drugim przykładzie (po prawej) na różnych ścieżkach zaznaczono różne duble (i permutacje dubli). Na trzeciej ilustracji ścieżki zostały zminimalizowane w taki sposób, że widoczny jest tylko zaznaczony dubel. Niemniej, dopóki opcja Pokaż wszystkie duble na pasach pozostaje aktywna, pasy będą automatycznie wyświetlane po zwiększeniu wysokości tych ścieżek. Uwaga! Gdy tworzysz wiele alternatywnych dubli w taki sposób, łatwo jest później wybrać ich najlepsze fragmenty i połączyć w jeden element. Metodę tę omówimy w rozdziale 7 tego podręcznika Używanie kodowania dubli kolorami Polecenie Element > Kolory elementów i dubli oferuje wiele interesujących sposobów stosowania kolorów podczas pracy z dublami i elementami (patrz po prawej). Temat ten zostanie omówiony szczegółowo w rozdziale 7, a póki co zwróć uwagę na polecenie Ustaw jeden losowy kolor aktywnych dubli. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 72</p>
<p>75 3 Nagrywanie w programie REAPER Jeśli po wybraniu żądanych dubli na dowolnej ścieżce klikniesz dwukrotnie tę ścieżkę w okienku ścieżek, to zaznaczysz wszystkie elementy multimedialne na tej ścieżce. Wybranie polecenia Ustaw jeden losowy kolor aktywnego dubla będzie mieć efekt podobny do przedstawionego poniżej. Będzie to widoczne tylko w przypadku, gdy opcja pokazywania kolorów dubli będzie włączona na stronie Preferencje > Wygląd > Media. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 73</p>
<p>76 3.22 Praca z wieloma dublami Gdy element zawiera więcej niż jeden dubel, możesz kliknąć dowolny dubel prawym przyciskiem myszy i za pomocą polecenia Dubel sterować oraz zarządzać wieloma dublami. Podmenu Dubel jest dość duże większość funkcji omówimy w rozdziale 7. Póki co należy zapamiętać poniższe informacje, zwłaszcza jeśli duble nie są wyświetlane na pasach. Polecenie Skrót Efekt Następny dubel T Wyświetla następny dubel zaznaczonych ścieżek. Poprzedni dubel Shift+T Wyświetla poprzedni dubel zaznaczonych ścieżek. Rozsadź wszystkie duble na nowe ścieżki Tworzy oddzielną ścieżkę dla każdego dubla (patrz niżej). Polecenie Rozsadź wszystkie duble na nowe ścieżki różni się od polecenia Pokaż wszystkie duble na pasach tym, że umożliwia przetwarzanie każdego dubla jako oddzielnej ścieżki. Widać to na ilustracji po prawej. Ścieżka 1 składa się z dwóch dubli, pokazywanych na pasach. Po rozsadzeniu tych dubli na nowe ścieżki otrzymujemy (oprócz oryginalnej ścieżki) dwie dodatkowe, nowe ścieżki, po jednej na każdy dubel. Przestroga! Zerknij tylko na podmenu Dubel (w menu kontekstowym wyświetlanym po kliknięciu elementu multimedialnego prawym przyciskiem myszy), a zobaczysz tam polecenia usuwania dubli i obcinania ich do aktywnego dubla. Unikaj tych poleceń, dopóki nie przebrniesz przez rozdział 7 tego podręcznik. W szczególności unikaj klawisza Delete po zaznaczeniu dubli: prawdopodobnie usuniesz znacznie więcej niż tylko niechciany dubel! Spróbuj teraz! Otwórz plik projektu All Through The Night LAYERS.RPP (zapisany wcześniej) i dodaj ścieżkę harmonii wokalnych do tego projektu. Użyj tej ścieżki do nagrania trzech dubli, a następnie zapisz plik Nakładające się elementy Znasz już dwie z trzech opcji dogrywania w menu Opcje > Nowe nagranie, które nakłada się na istniejące elementy multimedialne, to jest Dzieli istniejące elementy i tworzy nowe duble (domyślnie) oraz Przycina istniejące elementy pod nowym nagraniem (tryb taśmy). Trzecia opcja to Nowe nagranie tworzy nowe elementy multimedialne na oddzielnych pasach (warstwy) Poniższy przykład pokazuje jak działa ta opcja. Na pierwszej ilustracji (wyżej) nagrana została część ścieżki. Na drugiej ilustracji (niżej) wróciliśmy do tej ścieżki i z włączoną opcją Nowe nagranie tworzy nowe elementy multimedialne na oddzielnych pasach (warstwy) ponownie nagraliśmy ostatnią część, a z nią nieco nowego materiału. W tym przypadku, mimo dwóch dubli o nazwach Take 1 i Take 2, drugi dubel stanowi oddzielny element multimedialny. Można wybrać, które z tych elementów multimedialnych są i nie są odtwarzane. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 74</p>
<p>77 3 Nagrywanie w programie REAPER W menu Opcje dostępne jest również polecenie Pokaż nakładające się elementy multimedialne na pasach. Maksymalną liczbę pasów można ustawić na stronie Opcje > Preferencje > Wygląd. Ten temat ogólny zostanie ponownie podjęty dalej w tym podręczniku, zwłaszcza w rozdziałach 4, 5 i Nagrywanie wielu dodatkowych elementów Wiesz już jak można w programie REAPER nagrać wiele dubli na tych samych ścieżkach. W rozdziale 7 dowiesz się jak je edytować, aby z najlepszych fragmentów poszczególnych dubli skompilować jeden dubel. Można również, zamiast użyć wielu dubli, nagrać dodatkowe, być może nakładające się elementy na istniejącej ścieżce. Właśnie w takich przypadkach swobodne pozycjonowanie elementów może zapewnić większą swobodę działań. Domyślnie swobodne pozycjonowanie elementów jest wyłączone. Aby nagrać dodatkowe elementy (a nie dodatkowe duble) na istniejącej ścieżce, wykonaj następującą procedurę: 1. Ustaw tryb nagrywania na normalny (Opcje > Tryb nagrywania: normalny). 2. Upewnij się że opcja Włącz swobodne pozycjonowanie elementu na ścieżce (FIPM) jest włączona (zaznaczona) dla nagrywanych ścieżek. Kliknij prawym przyciskiem myszy panel sterowania jednej z zaznaczonych ścieżek i zaznacz opcję Włącz swobodne pozycjonowanie elementu, jeśli jeszcze nie jest zaznaczona. 3. Nagraj pierwszy element na ścieżce. 4. Umieść kursor w punkcie, w którym chcesz nagrać drugi element. Nagraj ten element. 5. Powtórz krok 4 tyle razy, ile trzeba. Przykład Na pierwszym zrzucie ekranu ścieżka 2 zawiera nagranie wokalu, a ścieżka harmonię wokalną pierwszej połowy utworu. Na drugim zrzucie ekranu opcja Swobodne pozycjonowanie elementów (FIPM) została włączona dla ścieżki 1. Kursor myszy pokazuje mały uchwyt, umożliwiający dostosowanie wysokości tego elementu multimedialnego. Na trzecim zrzucie ekranu na ścieżce 1 nagrana została druga harmonia wokalna, nakładająca się na oryginalną harmonię. Zauważ, że nie jest to alternatywny dubel pierwszej harmonii, tylko dodatkowy element multimedialny. Uwaga! W oknie Opcje > Preferencje > Projekt > Ustawienia domyślne ścieżki/wysyłki możesz wybrać opcję domyślnego włączania swobodnego pozycjonowania elementów na ścieżkach. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 75</p>
<p>78 3.25 Nagrywanie przy użyciu pustych zdarzeń Puste zdarzenia to pomysłowa funkcja ułatwiająca dogrywanie lub nagrywanie warstwowe. Jeśli wiesz dokładnie, w których regionach nagrywanie ma się uruchamiać i zatrzymywać, możesz zdefiniować te regiony, wstawiając puste zdarzenia. Wówczas nagrywane będą tylko regiony zdefiniowane przy użyciu pustych zdarzeń. Weźmy przykład, w którym ścieżka wokalu została już nagrana i chcemy położyć wokal harmonii, który ma wchodzić tylko w refrenie. W tym celu: 1. Wstaw nową ścieżkę dla harmonii wokalnej. Najlepiej od razu nadaj tej ścieżce odpowiednią nazwę. 2. Uzbrój ścieżkę do nagrywania. Przypisz wejście audio w normalny sposób. Włącz funkcję Monitoruj wejście dla tej ścieżki i upewnij się, że sygnał wyjściowy ze ścieżki głównej jest kierowany na słuchawki. 3. W menu Opcje wybierz opcję Tryb nagrywania: automatyczne wejście/wyjście z zapisu wybranych elementów. Zauważ zmianę wyglądu przycisku nagrywania na pasku transportu. 4. Aby utworzyć pusty element, najpierw zaznacz nową ścieżkę. Kliknij i przeciągnij, aby zdefiniować wybrany zakres czasu, a następnie utwórz pusty element za pomocą polecenia Wstaw > Pusty element. Powtórz to tyle razy, ile trzeba. W razie potrzeby klikaj i przeciągaj elementy, aby dostosować ich położenie. 5. Jeśli musisz zmienić rozmiar elementu, najedź myszą na granicę między końcem zdarzenia a tłem, mniej więcej w połowie wysokości. Kliknij i przeciągnij w lewo, aby skrócić element albo w prawo, aby go wydłużyć. Następnie zwolnij mysz. 6. Zaznacz wszystkie żądane zdarzenia. W tym celu klikaj je, przytrzymując klawisz Ctrl. Przykład przedstawiono powyżej. Jeśli musisz zmienić położenie kursora edycji przed nagrywaniem, kliknij linię czasu. 7. Naciśnij klawisze Ctrl+R, aby uruchomić nagrywanie. Aby zatrzymać nagrywanie, znowu naciśnij klawisze Ctrl+R. W oknie monitu kliknij opcję zapisania wszystkich plików. Poprzednio puste elementy multimedialne zostaną zastąpione nowo nagranym materiałem. Rozbrój ścieżkę Nagrywanie MIDI Masz wiele możliwości nagrywania MIDI, zależnych od sprzętu i jego konfiguracji. W każdym przypadku zasada jest jednak identyczna: Musisz użyć klawiatury wirtualnej programu REAPER albo urządzenia wejściowego MIDI, takiego jak klawiatura podłączona do portu MIDI In karty dźwiękowej lub innego urządzenia audio. Musisz utworzyć (lub przypisać istniejącą) ścieżkę dla nagrania MIDI. Musisz przypisać urządzenie wyjściowe ścieżki. Musisz przypisać kanał elementowi MIDI. Musisz włączyć monitorowanie wejścia, aby słyszeć, co grasz. Na wirtualnej klawiaturze MIDI programu REAPER można grać myszą lub klawiszami klawiatury komputera. Aby wyświetlić tę klawiaturę, użyj polecenia Widok > Wirtualna klawiatura MIDI. Jej wyświetlanie można przełączać skrótem klawiszowym Alt+B. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 76</p>
<p>79 3 Nagrywanie w programie REAPER Procedura nagrywania na nowej ścieżce MIDI 1. Wstaw nową ścieżkę w pliku projektu. Uzbrój tę ścieżkę do nagrywania. 2. Upewnij się, że klawiatura MIDI jest podłączona do wejścia MIDI karty dźwiękowej lub urządzenia audio i włączona. W tym przykładzie użyjemy wirtualnej klawiatury programu REAPER. Jeśli jej nie widać, naciśnij klawisze Alt+B. Kliknij prawym przyciskiem myszy klawisz, który ma być wyświetlany pośrodku. 3. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk nagrywania ścieżki (jak na ilustracji). Zaznacz opcje Monitoruj wejście i Nagrywaj sygnał wejściowy. Wybierz opcję Wirtualna klawiatura MIDI w wierszu Wejście: MIDI. Do celów tego przykładu zaznacz opcję Wszystkie kanały). 4. Upewnij się, że sygnał wyjściowy ścieżki jest kierowany do ścieżki głównej, a jej sygnał wyjściowy na wyjścia sprzętowe audio, do których podłączone są słuchawki lub wzmacniacz słuchawkowy. 5. W tym przykładzie użyjemy syntezatora programowego. Otwórz okno Efekty ścieżki. Wstawisz w nim syntezator programowy. Możesz użyć dowolnego zainstalowanego syntezatora VSTi lub DXi. W podanym przykładzie użyjemy VSTi ReaSynth (Cockos), dołączonego do programu REAPER. Póki co pozostaw domyślne ustawienia parametrów syntezatora ReaSynth. 6. Naciśnij klawisze Ctrl+R, aby uruchomić nagrywanie. Zagraj prostą melodię na wirtualnej klawiaturze. Użyj myszy lub klawiatury komputera klawiszami zxcvbvcxz zagrasz pół skali w górę i w dół. Gdy skończysz, naciśnij klawisze Ctrl+R, aby zatrzymać nagrywanie. Wyświetlony zostanie monit. Zapisz element multimedialny. W rozdziale 12 omówimy edycję danych MIDI we wbudowanym edytorze MIDI programu REAPER. Procedura odtwarzania elementu MIDI Odtwórz ścieżkę w zwykły sposób. Podczas odtwarzania można zmieniać naturę i brzmienie dźwięku parametrami syntezatora programowego. Gdy znajdziesz żądane brzmienie, możesz kliknąć przycisk + w oknie Efekty (patrz z lewej strony pod kursorem myszy), a następnie wybrać polecenie Zapisz preset, aby nazwać i zapisać ten zestaw parametrów. Nazwany preset można będzie w każdej chwili załadować z listy rozwijanej Preset. W ten sposób można tworzyć presety wszystkich efektów i instrumentów. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 77</p>
<p>80 W przypadku instrumentów VSTi można również importować i eksportować pliki brzmień/banków (patrz przykład). Uwaga! Powyższy przykład demonstruje istotną różnicę między MIDI i Audio. W przypadku audio nagrywany jest dźwięk wydawany przez instrument lub głos. Można zmienić brzmienie odtwarzanego elementu audio za pomocą efektów takich jak equalizer i kompresja, ale sam element audio nie zmienia się. W przypadku MIDI nagrywana jest seria instrukcji, które same w sobie nie mają żadnego brzmienia. Muzyka powstaje wówczas, gdy instrukcje te otrzyma syntezator. Zmieniając parametry ustawień syntezatora lub wręcz zmieniając syntezator można wytworzyć zupełnie inny dźwięk. Mimo tych różnic, na tej samej ścieżce można umieścić zarówno elementy audio, jak i elementy MIDI. Uwaga! Przed nagrywaniem można jedną akcją przypisać wielu ścieżkom MIDI kolejne kanały wejściowe. Zaznacz w tym celu ścieżki, a następnie kliknij przycisk wejścia jednej z nich. W menu wybierz jedną z opcji kolejnych wejść MIDI. W tym przykładzie wybrano cztery ścieżki Inne tryby nagrywania MIDI W celu nagrywania MIDI należy wybrać jeden z sześciu trybów. W powyższym przykładzie użyty został tryb nagrywania wejścia. W trybie tym zachowywane są wszystkie dotychczasowe zdarzenia: nowy materiał jest nagrywany jako nowy dubel. Cztery z pozostałych pięciu trybów to tryby Nagrywanie: dogranie/zamiana MIDI: Nagrywanie: dogranie MIDI nowe nuty są dodawane na dowolnym kanale w istniejących elementach z zachowaniem istniejącego materiału. Nagrywanie: zamiana MIDI od miejsca uruchomienia do miejsca zakończenia nagrywania istniejące nuty MIDI są usuwane i zastępowane nowym materiałem nagrywanym na dowolnych kanałach. Nagrywanie: zamiana MIDI po tknięciu istniejące nuty MIDI są zastępowane nowymi nutami granymi w ich miejscach na tym samym kanale, co oryginalny materiał. Cały pozostały materiał pozostaje nietknięty. Nagrywanie: zamiana MIDI po zatrzaśnięciu istniejący materiał MIDI pozostaje niezmieniony do chwili uderzenia pierwszej nuty. Odtąd do chwili zatrzymania nagrywania cały stary materiał jest zastępowany nutami granymi na tym samym kanale, co oryginalny materiał. Nagrywanie wyjścia -> Nagrywanie: wyjście (MIDI) tryb podobny do trybu wejścia, ale nagrywany jest tylko sygnał MIDI wychodzący z łańcucha efektów. Należy zauważyć, że opcji tych można z powodzeniem używać w razie nagrywania w wybranym zakresie czasu (patrz sekcje ) i nagrywania w zapętlonym zakresie czasu (patrz niżej). Spróbuj teraz! Jeśli masz klawiaturę MIDI, otwórz plik projektu All Through The Night LAYERS.RPP (zapisany wcześniej) i dodaj do projektu ścieżkę klawiatury MIDI Dogrywanie w pętli i nagrywanie w zapętlonym zakresie czasu Dogrywanie w pętli umożliwia powtarzanie dogrywania we fragmencie nagranego materiału bez konieczności ciągłego zatrzymywania i uruchamiania nagrywania. Techniki tej można używać zarówno z elementami audio, jak i MIDI. W obu przypadkach należy sprawdzić ustawienia w obszarze Opcje > Preferencje > Audio > Nagrywanie. Omówiono je szczegółowo dalej w tym rozdziale, a póki co włącz opcję Po nagraniu i zapętleniu dodaj nagrane media do projektu > Przy zatrzymaniu. Zazwyczaj warto również włączyć opcję W razie nagrywania w pętli odrzuć niekompletne pierwsze/ostatnie duble, jeśli nagrana została co najmniej jedna pełna pętla. W menu Opcje wyłącz opcję Punkty zapętlenia powiązane z Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 78</p>
<p>81 3 Nagrywanie w programie REAPER wybranym zakresem czasu i włącz opcję Automatyczne wejście/wyjście z zapisu w wybranym zakresie czasu. Uzbrój ścieżkę do nagrywania, wybierz żądane opcje nagrywania i zdefiniuj wybrany zakres czasu tak jak w przypadku zwykłego wejścia w nagrywanie. Kliknij i przeciągnij wzdłuż linii czasu, aby utworzyć pętlę powinna objąć wybrany zakres czasu, jak poniżej. Włącz opcję Przełącz powtarzanie (obok przycisku nagrywania) na pasku transportu. Gdy wybrana jest opcja Nagrywanie: wejście (audio lub MIDI), audio i MIDI działają w zasadniczo podobny sposób. Podczas nagrywania, aż do kliknięcia przycisku Zatrzymaj, w wybranym zakresie czasu tworzony jest nowy dubel dla każdego przejścia przez pętlę. Pętla umożliwia odsłuchiwanie materiału znajdującego się przed i za nagrywanym fragmentem. Możesz na przykład wybrać opcje Monitoruj wejście i Nagrywanie: wejście (audio lub MIDI) oraz Wejście MIDI, a następnie urządzenie MIDI. W takim przypadku wynik będzie podobny do pokazanego tutaj. W tym przypadku nagrane zostały trzy duble w wybranym fragmencie. Nagranie materiału z wejścia MONO, zamiast wejścia MIDI, dałoby podobny wynik, tyle tylko, że utworzone zostałyby elementy audio, a nie MIDI. Wyniki będą jednak znacznie się różnić w razie użycia którejkolwiek z opcji Nagrywanie: dogranie/zamiana MIDI podczas nagrywania w pętli. W tych trybach nie są tworzone nowe duble. Zamiast tego edytowane są istniejące duble. Przykład: Nagrywanie: dogranie MIDI w każdej pętli nowy materiał jest dodawany do istniejącego materiału w wybranym zakresie czasu. Nagrywanie: zamiana MIDI w każdej pętli cały poprzedni materiał w wybranym zakresie czasu jest zastępowany nowym materiałem. Na przykład pierwsza pętla zastąpi zdarzenia istniejące w wybranym zakresie czasu. Drugie przejście pętli zastąpi nowymi zdarzeniami materiał nagrany w pierwszej pętli i tak dalej. Zachowywany jest tylko najnowszy materiał. Nagrywanie: zamiana MIDI po tknięciu za każdym razem, gdy zagrasz nutę w wybranym zakresie czasu, każdy istniejący materiał równoczesny z tą nutą zostanie zastąpiony nowym materiałem na tym samym kanale. Jeśli na przykład za pierwszym razem zagrasz dobrze wszystkie nuty z wyjątkiem pierwszej, możesz w drugiem przejściu skorygować tylko tę pierwszą nutę. Nagrywanie: zamiana MIDI po zatrzaśnięciu każde przejście pętli powoduje zastąpienie całego materiału istniejącego w wybranym zakresie czasu nowym materiałem na tym samym kanale, ale dopiero od chwili zagrania pierwszej nuty. Ta technika bywa przydatna na przykład do zamiany istniejącego materiału kawałek po kawałku Nagrywanie przy użyciu instrumentu wirtualnego Aby użyć instrumentu wirtualnego (takiego jak plugin VSTi lub DXi) do nagrywania ścieżki MIDI, należy wybrać polecenie wstawienia instrumentu wirtualnego na nowej ścieżce. Można to zrobić, wybierając w menu Wstaw polecenie Instrument wirtualny na nowej ścieżce albo klikając prawym przyciskiem myszy w pustym obszarze okienka ścieżek i wybierając to samo polecenie z menu kontekstowego. Wyświetlone zostanie okno listy wszystkich wirtualnych instrumentów zainstalowanych w systemie. Kliknij dwukrotnie żądaną pozycję. Ścieżka zostanie uzbrojona i nazwana, a następnie wyświetlony zostanie instrument. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 79</p>
<p>82 Przykład dotyczy instrumentu ReaSynDr, wymagającego czterech wyjść. Jeśli wybrany instrument wymaga (jak w przykładzie) wielu wyjść, program REAPER utworzy pierwszą ścieżkę i wyświetli pytanie, czy chcesz automatycznie utworzyć pozostałe wymagane ścieżki. Jeśli wybierzesz opcję Tak, program zbuduje cały łańcuch wyjściowy. Łańcuch ten zależy oczywiście od wybranego instrumentu wirtualnego. Monitorowanie zewnętrznego syntezatora Jeśli pracujesz z zewnętrznym syntezatorem sprzętowym, to jest niemal pewne, że czasami będziesz monitorować jego wyjście w programie REAPER. Temat ten omówiono w rozdziale 12, Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Używanie syntezatora Microsoft GS Wavetable SW Synth Syntezatora Microsoft GS Wavetable Synth można używać, o ile jest dołączony do danej wersji systemu Windows. Jest on przydatny zwłaszcza do odtwarzania plików MIDI przed ich zaimportowaniem do programu REAPER. Importowanie plików omówiono dalej w tej sekcji. Aby włączyć syntezator Microsoft GS Wavetable SW Synth: 1. Przejdź do okna Opcje > Preferencje > Audio i wyświetl ekran Urządzenia MIDI. 2. W obszarze wyjść MIDI kliknij prawym przyciskiem myszy pozycję Microsoft GS Wavetable SW Synth i wybierz polecenie Włącz wyjście. 3. Kliknij przycisk Zastosuj, a następnie OK. Syntezator ten stanie się dostępny jako wyjście sprzętowe MIDI. Podczas nagrywania MIDI można będzie użyć syntezatora Microsoft GS Wavetable SW Synth jako urządzenia wyjściowego, zamiast syntezatora programowego (patrz wyżej) Importowanie mediów: Eksplorator mediów Istniejących elementów multimedialnych (takich jak pliki MP3, MIDI i WAV) można użyć w programie REAPER. Służy do tego polecenie Wstaw > Plik multimedialny, ale często łatwiej jest użyć eksploratora mediów programu REAPER. Eksplorator mediów ma kilka funkcji upraszczających importowanie elementów. Stan wyświetlana/ukrycia eksploratora mediów przełącza się poleceniem Widok > Eksplorator mediów albo skrótem klawiszowym Ctrl+Alt+X. Eksplorator mediów ma między innymi następujące przydatne funkcje: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 80</p>
<p>83 3 Nagrywanie w programie REAPER Okno Eksplorator mediów można zadokować lub oddokować w zwykły sposób. W oknie głównym można wyświetlić zawartość dowolnego folderu, a mały przycisk widoczny na poniższej ilustracji, z lewej strony nad kolumną File, umożliwia przejście o poziom w górę w hierarchii folderów. Aktualnie wyświetlany folder można dodać do listy skrótów funkcji Eksplorator mediów za pomocą polecenia Eksplorator mediów > Dodaj bieżący folder do listy skrótów. Zwróć uwagę na pasek transportu pod okienkiem skrótów umożliwia on (na przykład) odtwarzanie, pauzę, zatrzymywanie i dostosowywanie głośności aktualnie wybranego elementu multimedialnego. Można również kliknąć dowolną część wyświetlanego kształtu fali, aby odtwarzać od tego miejsca. Za pomocą kółka myszy możesz powiększać i pomniejszać szczyty sygnału w poziomie. Wyświetlanie szczytów kształtu fali można włączać i wyłączać za pomocą menu Opcje. Lista rozwijana (w prawym górnym rogu) umożliwia wyświetlanie szczegółów pliku (jak na przykładzie) albo tylko nazw plików. Klikając przycisk IO, możesz skierować wyjście odsłuchu do dowolnego wyjścia audio. Szczyty sygnału w oknie podglądu można powiększać i pomniejszać kółkiem myszy. Można również przewijać, przytrzymując klawisz Shift podczas przeciągania myszą w lewo lub w prawo. Aby zaznaczyć żądany zakres czasu, kliknij i przeciągnij w okienku podglądu. Wybrany zakres możesz przemieścić w lewo lub w prawo, przytrzymując klawisz Alt podczas przeciągania myszy. Jeśli włączona jest funkcja Automatyczne odtwarzanie, możesz automatycznie odsłuchać każdy plik w oknie Eksplorator mediów, klikając nazwę pliku. Zaznaczony plik zostanie odtworzony. W menu Opcje jest również opcja Automatycznie przejdź do następnego pliku po wykonaniu odsłuchu. Funkcja ta działa tylko wówczas, gdy funkcja powtarzania na pasku transportu jest wyłączona. Pokrętło Wysokość tonu steruje wysokością tonu odsłuchiwanego elementu. Kliknij je dwukrotnie w celu zresetowania. Aby dostosować wysokość podglądu kształtu fali, kliknij i przytrzymaj mysz na górnej krawędzi obszaru podglądu, a następnie przeciągnij ją w górę lub w dół. W celu uniknięcia możliwych konfliktów tempa można wybrać żądaną opcję (taką jak Dopasowanie tempa wył. i Dopasowanie tempa wł.) z listy rozwijanej w obszarze podglądu. Dostępna jest również opcja przełączająca Zacznij od taktu. Kliknięcie prawym przyciskiem myszy nazwy dowolnego elementu multimedialnego wyświetla menu kontekstowe, którego najważniejsze opcje przedstawia poniższa tabela. Menu Opcje zawiera polecenie Użyj Eksploratora Windows do przeglądania. Gdy opcja ta jest włączona, po kliknięciu elementu dostępne jest całe menu kontekstowe Eksploratora Windows. Gdy opcja ta jest wyłączona, pokazywane są tylko polecenia eksploratora mediów programu REAPER. Elementy można wstawić do projektu metodą przeciągania i upuszczania albo klikając prawy przycisk myszy i używając menu kontekstowego (patrz poniższa tabela). Jeśli w podglądzie w oknie Eksplorator mediów zaznaczony jest wybrany zakres czasu, można wstawić do projektu tylko ten zakres czasu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 81</p>
<p>84 Jeśli przed kliknięciem elementu w eksploratorze mediów prawym przyciskiem myszy zaznaczysz wybrany zakres czasu na jednej ze ścieżek, wyświetlana będzie dodatkowa opcja Wstaw w wybranym zakresie czasu (rozciągnij/zapętl, aby dopasować). Wiele zaznaczeń można wstawić za pomocą menu kontekstowego lub metodą przeciągania i upuszczania. Ekran Media w oknie Preferencje zawiera ustawienie domyślnego sposobu działania wielu wstawień. W razie wątpliwości ustaw opcję Pytaj użytkownika. Patrz również sekcja Opcje menu kontekstowego umożliwiające wstawianie elementów multimedialnych (audio lub MIDI) do projektu Polecenie Komentarz Wstaw do projektu Wstawia element na zaznaczonej ścieżce. Wstaw w wybranym zakresie czasu (rozciągnij/zapętl, aby dopasować) Wstawia i dopasowuje element w wybranym zakresie czasu w projekcie. Wstaw do projektu na nowej ścieżce Dodaje do projektu element na nowej ścieżce. Wstaw jako dubel w zaznaczonych elementach Dodaje element do aktualnie zaznaczonego elementu w projekcie jako nowy dubel. Użyj jako źródła mediów zaznaczonych elementów Zastępuje źródło mediów w elemencie zaznaczonym w projekcie. Użyj jako źródła mediów zaznaczonych elementów (rozciągnij/zapętl, aby dopasować) Zastępuje źródło mediów w zaznaczonym w projekcie elemencie i rozciąga je (lub ściska), aby dopasować do długości tego elementu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 82</p>
<p>85 3 Nagrywanie w programie REAPER 3.32 Ustawianie akcji domyślnej Eksploratora mediów Na tej ilustracji widzisz meni Opcje w oknie Eksplorator mediów. Większość poleceń i opcji w tym menu nie wymaga dodatkowego komentarza, ale wymaga go opcja Akcja domyślna (dwukrotne kliknięcie lub klawisz Enter). Umożliwia ona określenie akcji wykonywanej dwukrotnym kliknięciem nazwy pliku mediów w oknie Eksplorator mediów. Można wybrać na przykład akcję Uruchom odsłuch, Wstaw media na zaznaczonej ścieżce lub Wstaw media na nowej ścieżce. W przypadku plików.rpp można również wybrać opcję Otwórz projekty na bieżącej karcie albo Otwórz projekt na nowej karcie. Umożliwia to otwarcie każdego pliku projektu w oknie Eksplorator mediów Importowanie wielu plików audio Pliki wave i inne pliki audio można importować za pomocą okna Eksplorator mediów bezpośrednio do projektu. Jeśli masz na przykład zestaw plików wave wyeksportowanych z innego programu, takiego jak Cubase lub Sonar, możesz zaimportować je wszystkie naraz i automatycznie utworzyć ścieżkę dla każdego z plików. Można również przeciągnąć pliki z okna Eksplorator mediów, a nawet z Eksploratora Windows. Poświęć trochę czasu na zbadanie opcji w obszarze Opcje > Preferencje> Media (nie Wygląd > Media). Ich zestawienie i objaśnienie zawiera rozdział 19. Warto zapoznać się przede wszystkim z opcjami dostępnymi podczas importowania wielu elementów multimedialnych Masz cztery opcje domyślnego sposobu działania w razie importowania więcej niż jednego elementu naraz: Wstawiaj na jednej ścieżce (przechodząc do przodu w czasie) wszystkie elementy są umieszczane, jeden za drugim, na tej samej ścieżce. Wstawiaj na różnych ścieżkach każdy element jest umieszczany na oddzielnej ścieżce, a wszystkie zaczynają się razem. Decyduj automatycznie jeśli pliki mają tę samą długość (rozmiar pliku), to zostaną umieszczone na oddzielnych ścieżkach, w przeciwnym razie zostaną wstawione kolejno na tej samej ścieżce. Pytaj użytkownika za każdym razem wyświetlony zostanie monit o wskazanie żądanego sposobu importu Importowanie części pliku audio Aby zaimportować część pliku audio do projektu, wykonaj tę procedurę: 1. Zaznacz plik w oknie Eksplorator mediów. 2. Kliknij i przeciągnij wzdłuż podglądu kształtu fali, aby zaznaczyć część, którą chcesz zaimportować. 3. Przeciągnij zaznaczony obszar do projektu albo kliknij prawym przyciskiem myszy i użyj menu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 83</p>
<p>86 Opcje menu kontekstowego są identyczne jak te w tabeli powyżej. Ponadto podczas przeciągania zaznaczonego obszaru można użyć klawiszy Ctrl+Alt w jednym z dwóch celów specjalnych: W razie przeciągania na ścieżkę w widoku aranżacji, w celu wyrenderowania zaznaczonego obszaru jako nowego, wstawionego na tę ścieżkę pliku, który można zapętlić. W razie przeciągania do pluginu samplera lub inne aplikacji, w celu wyeksportowania zaznaczonego obszaru z dopasowaniem tempa do samplera Importowanie plików MIDI Aby odsłuchać plik MIDI w oknie Eksplorator mediów, najpierw utwórz pustą ścieżkę w projekcie i wstaw instrument wirtualny lub syntezator do łańcucha efektów tej ścieżki. Można wówczas będzie zaznaczyć dowolny plik MIDI w oknie Eksplorator mediów i odsłuchać go. Można również zaznaczyć dowolną część pliku MIDI w celu zaimportowania: należy w tym celu użyć tej samej techniki, co powyżej. Kliknij plik prawym przyciskiem myszy, aby wybrać jedną z opcji wstawiania. W razie importowania pliku MIDI typu 1 do programu REAPER oferowana jest opcja rozdzielenia ścieżek lub zaimportowania pliku jako jednej ścieżki. Wyświetlany jest komunikat taki jak przedstawiony obok. Jeśli zaznaczysz opcję rozmieszczenia ścieżek, plik zostanie zaimportowany jako wiele oddzielnych ścieżek, po jednej dla każdego kanału. W przeciwnym razie materiał zostanie zaimportowany na różnych kanałach jednej ścieżki MIDI. Masz również opcję scalenia mapy temp pliku MIDI z mapą temp projektu. Dostępnych jest kilka metod umożliwiających następnie przypisanie tych ścieżek do syntezatora zewnętrznego w celu wysyłania danych (czyli odtworzenia dźwięków utworu). Oto jedna z propozycji: 1. Dodaj nową ścieżkę bezpośrednio nad pierwszą ze ścieżek MIDI. 2. Ustaw tę ścieżkę jako ścieżkę folderową ze wszystkimi ścieżkami MIDI zawartymi w folderze. 3. Wstaw syntezator (np. ReaSynth) do łańcucha efektów ścieżki folderowej. 4. Zapisz i odtwórz plik. Więcej informacji o folderach, ich tworzeniu, konfigurowaniu i używaniu zawiera rozdział Importowanie mediów z dysku CD Audio Za pomocą okna Eksplorator mediów można zaimportować do projektu materiał z dysku CD Audio (takiego, jaki można odtworzyć w odtwarzaczu dysków CD). Może to być na przykład wcześniej zgrany samodzielnie materiał audio albo materiał przekazany przez kogoś innego w celu uwzględnienia w projekcie. W celu użycia tej funkcji: 1. Włóż dysk CD Audio do napędu dysków CD komputera i zaczekaj, aż komputer odczyta dysk. 2. Wyświetl okno Eksplorator mediów, zaznacz pozycję Mój komputer w lewym okienku, a następnie w okienku głównym kliknij dwukrotnie literę dysku reprezentującą napęd dysków CD. 3. Zostanie wyświetlona zawartość dysku CD, podobnie jak przedstawiono wyżej. W podanym przykładzie napęd dysków CD na literę dysku X. 4. Aby odtworzyć (odsłuchać) jakikolwiek utwór z dysku CD, kliknij żądany utwór prawym przyciskiem myszy, a następnie z menu kontekstowego wybierz opcję odsłuchu (patrz wyżej). W zależności od oprogramowania znajdującego się na komputerze, menu może zawierać niżej również polecenia inne niż polecenia programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 84</p>
<p>87 3 Nagrywanie w programie REAPER 5. Aby wstawić zawartość utworu do projektu jako element multimedialny, kliknij ten utwór i wybierz jedno z pozostałych poleceń menu. Każde z tych poleceń działa w sposób opisany w sekcji Można ewentualnie kliknąć dwukrotnie element, aby wstawić go na aktualnie zaznaczoną ścieżkę albo przeciągnąć go na istniejącą lub nową ścieżkę Nagrywanie z pluginami efektowymi audio Efekty audio zazwyczaj dodaje się do ścieżki później w procesie produkcji, już po nagraniu materiału. Temat ten napomknięty był w rozdziale 2, a więcej informacji zawiera na przykład rozdział 14. Program REAPER umożliwia jednak dodawanie efektów do materiału w trakcie jego nagrywania, jeśli ktoś sobie tego życzy. Tej funkcji lepiej używać z rozwagą, ponieważ efekt jest znacznie łatwiej dodać niż po fakcie zniwelować. Procedura nagrywania z efektami jest następująca: 1. Uzbrój ścieżkę do nagrywania i wybierz w zwykły sposób wymagane urządzenie wejściowe audio lub MIDI. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk Uzbrój i z menu kontekstowego wybierz polecenie Wejściowy łańcuch efektów ścieżki. Wyświetlone zostanie okno Dodaj efekt do ścieżki. 3. Zaznacz żądany efekt i kliknij przycisk OK. Ustaw parametry efektu. 4. Dodaj inne efekty za pomocą przycisku Dodaj. 5. Zamknij okno efektów. 6. Odsłuchaj jak wszystko brzmi bez efektów i z efektami (patrz komentarz poniżej), a potem nagraj ścieżkę w zwykły sposób. Efekty umieszczane w łańcuchu wejściowym ścieżki obciążają zasoby tylko wówczas, gdy ścieżka jest uzbrojona i są one stosowane do elementu multimedialnego podczas nagrywania w sposób destrukcyjny. Prawdopodobnie przed nagraniem instrumentu lub głosu w ten sposób zechcesz je odsłuchać z efektami, aby prawidłowo ustawić parametry. W tym celu, nie wyłączając uzbrojenia ścieżki, włącz monitorowanie wejścia i słuchając materiału na żywo dostosuj parametry efektów. Monitorowanie wejścia zostało omówione w innych miejscach podręcznika, na przykład w sekcjach dotyczących nagrywania warstw i dogrywania Nagrywanie wyjścia ścieżki Wyjście ścieżki można nagrywać z kilku powodów. Może chodzić na przykład o nagranie sygnału z syntezatora zewnętrznego bezpośrednio na ścieżkę audio, jako plik wav lub podobny. Przykład postępowania: 1. Podłącz klawiaturę MIDI do komputera. 2. Utwórz nową ścieżkę. Nazwij ją i uzbrój do nagrywania. Włącz monitorowanie wejścia. 3. Wybierz polecenie Nagrywanie: wyjście, a następnie żądaną opcję. Zazwyczaj wybierzesz opcję mono, z kompensacją latencji. 4. Wybierz polecenie Wejście: MIDI, a następnie wybierz żądane urządzenie wejściowe. 5. Słuchając muzyki, dostosuj ustawienia, takie jak parametry syntezatora. 6. Wykonaj nagranie. 7. Zatrzymaj nagranie, gdy skończysz Nagrywanie samych efektów Możliwe jest nagranie samych efektów ścieżki. Może to być sygnał wyjściowy jednego efektu lub całego łańcucha efektów. Nagranie efektów daje wiele możliwości twórczych później, w fazie miksowania. Oto przykład: 1. W pliku projektu zaznacz ścieżkę FX Bus i uzbrój ją do nagrywania. 2. Możesz również podkręcić odbiory ścieżki, aby uzyskać dobry, silny sygnał podczas późniejszego odtwarzania można zawsze zmniejszyć głośność. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 85</p>
<p>88 3. Ustaw ścieżkę na monitorowanie wejścia i wybierz żądany Tryb nagrywania. Zazwyczaj wybierzesz opcje Wyjście, Stereo. 4. Odtwórz utwór, pilnując poziomu sygnału. 5. Cofnij do początku i kliknij przycisk nagrywania. 6. Zatrzymaj nagranie, gdy skończysz. Porada: po nagraniu zazwyczaj należy ustawić tryb pomijania efektów ścieżki. Warto jednak zostawić efekty w oknie efektów ścieżki, aby móc sprawdzić jak zostały uzyskane Nagrywanie z zewnętrznymi efektami sprzętowymi Program REAPER może nagrać ścieżkę z zewnętrznym efektem sprzętowym w sposób przypominający użycie urządzenia zewnętrznego jako insertu podczas nagrywania na konsolecie analogowej. Służy do tego plugin ReaInsert. Jeśli chcesz spróbować zrobić wszystko od początku, utwórz nowy plik projektu programu REAPER, wstaw ścieżkę i przygotuj urządzenie efektowe. Przykład 1. Podłącz nieużywane w inny sposób wyjście audio do wejścia urządzenia efektowego. Podłącz wyjście urządzenia efektowego do nieużywanego w inny sposób wejścia audio. 2. Utwórz nowy plik projektu programu REAPER i dodaj jedną ścieżkę audio. Nadaj tej ścieżce odpowiednią nazwę. Nagrajmy na przykład wokal z efektem. 3. Podłącz mikrofon do nieużywanego w inny sposób wejścia audio. Włącz urządzenie efektowe. 4. Uzbrój ścieżkę do nagrywania. 5. Wybierz urządzenie wejściowe (do którego podłączona jest linia lub mikrofon), wybierz polecenie Monitoruj wejście, wybierz opcję nagrywania wyjścia (na przykład mono, z kompensacją latencji), tak jak w sekcji Nagrywanie wyjścia ścieżki. 6. Teraz wyświetl okno efektów ścieżki i dodaj efekt VST:ReaInsert (patrz z prawej). 7. Wskaż wysyłki i powroty sprzętowe skonfigurowane w krokach 1 i Ustaw miks sygnału urządzenia efektowego na 100% nieobrobiony, a następnie kliknij przycisk Auto Detect. Umożliwi to programowi REAPER obliczenie wymaganej kompensacji opóźnienia. 9. Mając sygnał wyjściowy ścieżki na słuchawkach, ustaw żądane poziomy głośności i efektów, włącznie z miksem obrobionego/nieobrobionego sygnału efektu. 10. Gdy wszystko ustawisz, wykonaj nagranie. 11. Po zakończeniu nie zapomnij rozbroić ścieżkę i ustawić plugin ReaInsert w stan pomijania Ustawienia preferencji nagrywania Strona Nagrywanie w oknie Preferencje umożliwia określenie opcji sposobu działania programu REAPER podczas nagrywania. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 86</p>
<p>89 3 Nagrywanie w programie REAPER Dostępne są następujące opcje: Przewijania widoku ścieżki podczas nagrywania. Automatycznego odrzucania niekompletnych dubli w razie nagrania pełnej pętli. Wyświetlania podglądu szczytów sygnału elementów multimedialnych w trakcie nagrywania. Jest to przydatne do potwierdzenia, że sygnał jest nagrywany każdemu może się zdarzyć, że zapomni uzbroić jedną czy dwie ścieżki. Można również określić częstotliwość aktualizowania ekranu. Chwili budowania szczytów sygnałów nagrywanych elementów multimedialnych. Chwili dodawania nagranych mediów do projektu w razie nagrywania w pętli. Automatycznego wyświetlania całego panelu ścieżki (włącznie z miernikami VU) po uzbrojeniu ścieżki. Wyświetlania monitu o zapisanie plików po zatrzymaniu nagrywania. Jeśli opcja ta zostanie wyłączona, pliki będą zapisywane automatycznie Blokowania rozpoczęcia nagrywania, gdy nie jest uzbrojona żadna ścieżka. Opcję tę można wyłączyć w razie warstwowego nagrywania ścieżki (lub ścieżek), gdyż rozpoczęcie nagrywania jest wówczas wymagane dopiero w pewnym miejscu utworu. Elementów składowych nazw plików nagrań można stosować (lub nie) dowolne połączenie numeru ścieżki, nazwy ścieżki i sygnatury czasowej. Sprawdzania dostępności wolnego miejsca na dysku przed nagrywaniem oraz wyświetlania na pasku menu ilości wolnego miejsca na dysku i/lub lokalizacji nagrywania na dysku. Preferencje ścieżki dotyczące nagrywania Ustawienia domyślne ścieżki obejmują wiele opcji ułatwiających proces nagrywania. Ustawienia te znajdują się na stronie Projekt > Ustawienia domyślne ścieżki/wysyłki w oknie Opcje > Preferencje. Ustawienia dostępne na tej stronie określają: Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 87</p>
<p>90 Domyślny poziom wzmocnienia tłumika głośności ścieżki. Ustawienie kierowania sygnału wyjściowego do wysyłki głównej. Domyślną wysokość nowej ścieżki. Ustawienie automatycznego uzbrajania nowych ścieżek do nagrywania. Opcję konfiguracji nagrywania, określającą ustawienia domyślne menu kontekstowego Uzbrój. Dostępne są opcje domyślnego włączania monitorowania wejścia i określania ustawień domyślnych wejścia nagrywania. Domyślny tryb nagrywania nowych ścieżek. Należy zauważyć, że w obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd Mierniki VU/tłumiki znajdują się ustawienia decydujące o sposobie przedstawiania mierników VU ścieżek. Można na przykład wybrać ustawienie opcji Pokazuj wejście uzbrojonej ścieżki oraz Uwidocznij możliwość klikania wejścia tej ścieżki. Wyłączenie drugiej z tych opcji może zwiększyć czytelność wskazań mierników VU. Włączenie opcji Pokazuj skale w db na miernikach uzbrojonych ścieżek oraz Trwałe wskazania obcięcia sygnału ułatwiają monitorowanie poziomów szczytowych Nagrywanie w różnych formatach Program REAPER umożliwia stosowanie różnych formatów nagrań na różnych ścieżkach w tym samym pliku. Format domyślny każdej tworzonej nowej ścieżki określają ustawienia projektu. Aby je zmienić dla dowolnej ścieżki, kliknij jej miernik VU prawym przyciskiem myszy, a następnie wybierz z menu polecenie Ustawienia nagrywania ścieżki. Można wybrać dowolny z formatów: WAV, AIFF, Monkey s Audio, FLAC, MP3, OGG Vorbis lub WavPack lossless compressor. Wyświetlone zostaną opcje odpowiednie do wybranego formatu Lista kontrolna nagrywania audio w programie REAPER Poniższa lista kontrolna stanowi jedynie pouczający przykład. W niektórych przypadkach można zmienić sugerowaną kolejność (np. włączyć komputer i uruchomić program REAPER przed podłączeniem mikrofonu i przewodów). W innych przypadkach kolejność jest istotna (np. mikrofon należy zawsze podłączać do przedwzmacniacza przed włączeniem zasilania fantomowego). W razie wątpliwości zachowuj poniższą kolejność. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 88</p>
<p>91 3 Nagrywanie w programie REAPER Element Komentarz Przygotowanie Ustaw cały potrzeby sprzęt nagraniowy (mikrofony, statywy itd.). Ustaw maksymalne wyciszenie wszystkich tłumików i pokręteł wzmocnienia w mikserze i/lub urządzeniu dźwiękowym. Wyłącz zasilanie fantomowe (jeśli dostępne). Podłącz wszystko, co ma być podłączone (np. przewody mikrofonowe do miksera lub urządzenia dźwiękowego). Włącz sprzęt, ale sprawdź, czy głośniki nie grają zbyt głośno. Podłącz słuchawki do wzmacniacza słuchawkowego lub urządzenia dźwiękowego. Jeśli potrzebne jest zasilanie fantomowe (mikrofonu pojemnościowego), włącz je. Włącz komputer i zaczekaj na uruchomienie systemu Windows. Otwórz program REAPER i żądany plik projektu. Zapisz plik. Sprawdź format nagrywania i ustawienia np. 24-bitowy, WAV, Hz. Czy w przypadku danej ścieżki wymagany jest inny format? Ustaw tryb nagrywania Normalny. Nazwana i uzbrojona do nagrywania? Monitorowanie wejścia ścieżki włączone czy wyłączone? Użyj funkcji bezpośredniego monitorowania wejścia karty dźwiękowej, jeśli funkcja ta jest dostępna programowi REAPER w preferencjach. Wejście nagrywania wybrane? Wybrano właściwy kanał wejściowy? Zacznij od niskich i stopniowo zwiększaj. Nagraj małą próbkę, aby sprawdzić poziomy: przykłady obok pokazują zbyt niski, zbyt wysoki i mniej więcej właściwy poziom. Lepszy jest poziom zbyt niski niż zbyt wysoki. Naciskaj klawisze Ctrl+R, aby uruchomić/zakończyć nagrywanie. Zapisz nagrane elementy multimedialne. Naciśnij klawisze Ctrl+S, aby zapisać plik projektu. Rozbrój ścieżki przed odsłuchaniem nagrań w celu ich oceny. W szczególności, jeśli słuchasz na słuchawkach, wyłącz monitorowanie wejścia (lub ścisz tłumiki i pokrętła wzmocnienia w urządzeniu wejściowym), aby odciąć dźwięki otoczenia. Komputer Ustawienia projektu Ustawienia ścieżki Sprawdzenie poziomów nagrywania Nagrywanie Ocena 3.45 Nagrywanie audio strumieniowego z Internetu Za pomocą programu REAPER możesz nagrać strumień audio z Internetu. Zanim to zrobisz upewnij się, że nie łamiesz żadnych praw autorskich czy zakazów licencyjnych. Dokładna metoda zależy od konfiguracji sprzętowej, w tym karty dźwiękowej. Zmianę ustawień karty dźwiękowej umożliwia zwykle jej oprogramowanie. Może ono mieć swoją ikonę w oknie Panel sterowania systemu Windows. Jeśli nie wiesz, jak do niego przejść, możesz kliknąć przycisk Start, polecenie Uruchom, a następnie wpisać sndvol32 r i nacisnąć klawisz Enter. Następnie wykonaj poniższe kroki ogólne. 1. Otwórz oprogramowanie sterujące karty dźwiękowej i zmodyfikuj jej ustawienia, aby wybrać żądaną opcję. Zazwyczaj należy tymczasowo wyłączyć wejście sygnału z wszystkich innych źródeł (mikrofonu, wejścia liniowego itd.). 2. Otwórz przeglądarkę internetową i przejdź do strony zawierającej to, co chcesz nagrać. 3. Otwórz program REAPER, utwórz nowy plik projektu i dodaj ścieżkę. 4. Następny krok może wymagać eksperymentowania. W zależności od sprzętu, na ekranie Opcje > Preferencje > Audio > Urządzenia konieczna może być zmiana ustawienia na opcję Direct Sound. Ilustracja przedstawia przykład. Ustawienia te mogą nie być optymalnymi dla danego systemu. 5. Uzbrój ścieżkę do nagrywania i wybierz właściwe wejście. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 89</p>
<p>92 6. Naciśnij klawisze Ctrl+R, aby uruchomić nagrywanie. W przeglądarce internetowej włącz odtwarzanie tego, co chcesz nagrać. Gdy skończysz, zatrzymaj nagrywanie i zapisz pracę. Uwaga! Po zakończeniu nagrywania nie zapomnij przywrócić poprzednich ustawień w oprogramowaniu sterującym karty dźwiękowej i preferencjach urządzenia audio w programie REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 90</p>
<p>93 4 Podstawy aranżacji projektu 4 Podstawy aranżacji projektu 4.1 Zarządzanie ścieżkami W sekcji 2 przedstawiliśmy pewne zupełnie podstawowe funkcje zarządzania programu REAPER, takie jak Głośność, Panorama, Wycisz i Solo. W tej sekcji przyjrzymy się dokładniej tym funkcjom i przedstawimy kilka innych, takich jak funkcje przenoszenia i zmiany nazw ścieżek, folderów ścieżek i grupowanie parametrów ścieżek. Wiele poleceń i akcji zarządzania ścieżkami dostępnych jest w menu wyświetlanym po kliknięciu numeru ścieżki prawym przyciskiem myszy. Widać je na ilustracji (z prawej). Pamiętaj, że klawiszami Ctrl+Z można zawsze cofnąć ostatnią akcję. Funkcje cofania programu REAPER są szczegółowo opisane dalej w tej sekcji. Porada: przed kontynuacją możesz otworzyć plik projektu All Through The Night.RPP i zapisać go pod nową nazwą, na przykład All Through The Night EDITS.RPP. Umożliwi ci to beztroskie eksperymentowanie z pewnymi koncepcjami przedstawionymi w tej sekcji. Podstawowe zarządzanie ścieżkami Zadania zarządzania ścieżkami można wykonywać przy użyciu wielu technik. Zadanie Metoda Przeniesienie ścieżki w górę lub w dół Kliknij numer ścieżki, kliknij i przeciągnij ścieżkę w górę lub dół listy ścieżek, a następnie zwolnij przycisk myszy. Elementy multimedialne zostaną przeniesione wraz ze ścieżką. Przeniesienie dwóch lub więcej sąsiadujących ścieżek w górę lub w dół Kliknij numer pierwszej ścieżki i przytrzymując klawisz Shift kliknij numer ostatniej żądanej ścieżki. Następnie przeciągnij ścieżki w górę lub w dół. Wszystkie elementy multimedialne zostaną przeniesione wraz ze ścieżkami. Usunięcie ścieżki Kliknij w pobliżu numeru ścieżki, a następnie naciśnij klawisz Delete albo kliknij prawy przycisk myszy i wybierz polecenie Usuń ścieżki. Wraz ze ścieżką usuwane są wszystkie zawarte na niej elementy multimedialne. Usunięcie dwóch lub więcej ścieżek Przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij żądane ścieżki, a następnie naciśnij klawisz Delete albo kliknij prawy przycisk myszy i wybierz polecenie Usuń ścieżki. Wraz ze ścieżkami usuwane są wszystkie zawarte na nich elementy multimedialne. Skopiowanie ścieżki jako następnej ścieżki Kliknij prawym przyciskiem myszy numer żądanej ścieżki i wybierz polecenie Zduplikuj ścieżki. Wraz ze ścieżką duplikowane są wszystkie zawarte na niej elementy multimedialne. Aby zrobić to samo z więcej niż jedną ścieżką, najpierw zaznacz żądane ścieżki. Skopiowanie ścieżki w określone miejsce Kliknij numer żądanej ścieżki. Naciśnij klawisze Ctrl+C. Przejdź do żądanego miejsca i naciśnij klawisze Ctrl+V. Wraz ze ścieżkami zduplikowane zostaną wszystkie zawarte na nich elementy multimedialne. Aby zrobić to samo z więcej niż jedną ścieżką, najpierw zaznacz żądane ścieżki. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 91</p>
<p>94 Wyświetlenie ścieżki głównej w widoku ścieżki Kliknij prawym przyciskiem myszy gdziekolwiek w okienku ścieżek pod ostatnią ścieżką. Wybierz polecenie Pokaż ścieżkę główną albo przełącz stan jej wyświetlania klawiszami Ctrl+Alt+M. Poszerzanie/zwężanie okienka ścieżek Kliknij krawędź okienka ścieżek od strony obszaru aranżacji i przeciągnij ją w prawo lub w lewo. W miarę zwężania okienka ścieżek niektóre elementy sterujące mogą znikać z widoku, a suwaki mogą się zmieniać w pokrętła. 4.2 Modyfikatory sterowania ścieżki Podczas odsłuchu ścieżek używane są przede wszystkim cztery elementy sterujące: Głośność, Panorama, Wycisz i Solo. Elementy te opisano pobieżnie w rozdziale 2. Na tej ilustracji widać również element sterujący Szerokość. Jest on wyświetlany jedynie w przypadku wybrania zasady panoramy stereo (z menu wyświetlanego po kliknięciu tłumika panoramy prawym przyciskiem myszy). Mowa o tym będzie w rozdziałach 10 i 11. Domyślnie tłumiki głośności i panoramy sterują wyjściem audio. Aby używać ich do sterowania danymi na kanałach MIDI ścieżek, najpierw zaznacz żądane ścieżki, potem kliknij prawym przyciskiem myszy numer jednej ze ścieżek i wybierz polecenie Elementy sterujące ścieżki MIDI, a następnie wybierz jedną z opcji Powiąż głośność/panoramę (patrz rozdział 12). Sterowanie głośnością i panoramą Klawisz modyfikatora z tłumikiem głośności z pokrętłem panoramy Alt Po zwolnieniu przycisku myszy tłumik powraca w oryginalne położenie. Po zwolnieniu przycisku myszy tłumik powraca w oryginalne położenie. Ctrl+Shift Gdy zaznaczona jest więcej niż jedna ścieżka, akcja ma wpływ tylko na bieżącą ścieżkę. Gdy zaznaczona jest więcej niż jedna ścieżka, akcja ma wpływ tylko na bieżącą ścieżkę. Ctrl Zwiększa precyzję sterowania poziomem tłumika. Zwiększa precyzję sterowania poziomem tłumika. Dwukrotne kliknięcie Wyzerowanie. Wyśrodkowanie. Sterowanie wyciszeniem i solo Klawisz modyfikatora z przyciskiem Wycisz z przyciskiem Solo Shift Gdy zaznaczona jest więcej niż jedna ścieżka, przełączany jest stan tylko bieżącej ścieżki. Gdy zaznaczona jest więcej niż jedna ścieżka, przełączany jest stan tylko bieżącej ścieżki. Ctrl Czyści wszystkie wyciszenia. Czyści wszystkie solo. Alt Wyłącza wyciszenie zaznaczonych ścieżek, wycisza wszystkie pozostałe. Włącza solo tylko zaznaczonych ścieżek, wyklucza sygnał z wszelkich wysyłek. Ctrl+Alt Wycisza zaznaczone ścieżki, wyłącza wyciszenie wszystkich pozostałych. Włącza solo zaznaczonych ścieżek, wyłącza solo wszystkich pozostałych. Ctrl+Shift Nie ma zastosowania Przełącza tryb blokady solo dla zaznaczonych ścieżek. Dodatkowe informacje znajdziesz poniżej. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 92</p>
<p>95 4 Podstawy aranżacji projektu Blokada solo Funkcji blokady solo można użyć w celu odtwarzania ścieżki nawet w razie włączenia solo innych ścieżek. Menu kontekstowe przycisków Wycisz i Solo Powyższe opcje są również dostępne w menu wyświetlanych po kliknięciu prawym przyciskiem myszy przycisków Wycisz lub Solo. Menu te przedstawiają ilustracje po prawej stronie. Polecenia można stosować do jednej ścieżki lub wielu zaznaczonych ścieżek. Zbiorcze wyciszanie/solo ścieżek Aby włączyć wyciszenie lub solo wielu ścieżek w jednej akcji, kliknij i przeciągnij w okienku ścieżek od przycisku wyciszenia lub solo pierwszej ścieżki do tegoż przycisku ostatniej ścieżki, a potem zwolnij przycisk myszy. Powtórz tę akcję, aby wyłączyć wyciszenie/solo ścieżek. Tłumiki głośności i panoramy Kliknięcie tłumika głośności dowolnej ścieżki lub folderu prawym przyciskiem myszy otworzy okno z tłumikami głośności i panoramy zarówno ścieżki, jak i wszystkich wysyłek i odbiorów ścieżki. Ilustracja przedstawia przykład. Kliknięcie tłumika panoramy prawym przyciskiem myszy otwiera okno umożliwiające zmianę zasady panoramy danej ścieżki. Temat ten został omówiony w rozdziale 2. Porada: domyślnie dwukrotne kliknięcie numeru ścieżki w panelu sterowania ścieżki powoduje zaznaczenie wszystkich elementów multimedialnych znajdujących się na tej ścieżce. Tę akcję domyślną można zmienić na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. Dodatkowe informacje na temat dostosowywania modyfikatorów myszy zawiera rozdział Solo in front Funkcja Solo in front umożliwia ciche odtwarzanie reszty projektu w tle po włączeniu solo wybranych ścieżek. Stan włączenia tej funkcji można przełączać poleceniem Opcje > Solo In Front. Poziom głośności odtwarzania ścieżek w tle można określić na stronie Opcje > Preferencje > Audio. Należy zauważyć, że ustawienie to (w powyższym przykładzie równe 18 db) określa liczbę decybeli, o którą miks w tle jest ściszany. To znaczy, że im wyższa wartość ustawienia, tym ciszej odtwarzany jest miks w tle i na odwrót. 4.4 Wyszukiwanie ustawień w oknie Preferencje Znasz już niektóre ustawienia preferencji programu REAPER. Sprawdzaliśmy już na przykład ustawienia preferencji w obszarach Audio, Urządzenie, Urządzenia MIDI, Nagrywanie oraz Projekt. Im dłużej pracujesz w Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 93</p>
<p>96 programie REAPER, tym więcej ustawień preferencji odkrywasz. Jest ich tak wiele, że czasami trudno jest zapamiętać, na której stronie znajduje się żądane ustawienie. Można wówczas skorzystać z pola tekstowego i przycisku Znajdź u dołu okna Preferencje. Wprowadź w tym polu szukane słowo lub wyrażenie i kliknij przycisk Znajdź, aby przejść do pierwszego wystąpienia wyszukiwanego tekstu. Każde kliknięcie przycisku Znajdź przenosi do następnego wystąpienia wyszukiwanego tekstu. Wyszukiwany tekst jest zaznaczany kolorem. W tym przykładzie wyszukiwanie słowa sends spowodowało wyświetlenie informacji o różnych opcjach ustawień domyślnych parametrów nowo tworzonych wysyłek ścieżki. Porada: domyślnie dwukrotne kliknięcie numeru ścieżki powoduje zaznaczenie wszystkich elementów multimedialnych znajdujących się na tej ścieżce. Można zmienić tę akcję i/lub dodać własne modyfikatory myszy, korzystając ze strony preferencji Sposób działania podczas edycji > Modyfikatory myszy. Można na przykład przypisać skrótowi Alt+dwukrotne kliknięcie akcję Widok:Przełącz powiększenie ścieżki na maksymalną wysokość. Instrukcje dostosowywania modyfikatorów myszy zawiera rozdział Kolory ścieżek Oprócz umieszczania ścieżek w folderach, można używać kolorów w celu ułatwienia sobie identyfikacji relacji między różnymi ścieżkami. Zaznacz żądane ścieżki w okienku ścieżek, a następnie kliknij prawym przyciskiem myszy, wybierz polecenie Niestandardowe kolory ścieżek, a następnie użyj dowolnego polecenia dostępnego w podmenu: Polecenie Efekt Ustaw niestandardowy kolor ścieżek... Otwiera okno dialogowe wyboru kolorów, w którym możesz wybrać żądany kolor elementów multimedialnych znajdujących się na ścieżce. Ustaw losowe kolory ścieżek Ustawia inny, losowo wybrany kolor elementów multimedialnych każdej z zaznaczonych ścieżek. Ustaw jeden losowy kolor ścieżek Ustawia ten sam, losowo wybrany kolor elementów multimedialnych wszystkich zaznaczonych ścieżek. Ustaw domyślny kolor ścieżek Przywraca kolor ścieżki domyślny w bieżącym motywie kolorystycznym. Ilustracja (z prawej) przedstawia przykład użycia okna Kolory (wyświetlanego po wybraniu polecenia Ustaw niestandardowy kolor ścieżek) do określenia różnych kolorów dla różnych ścieżek i grup ścieżek. Na stronie Wygląd w oknie Opcje > Preferencje można za pomocą opcji w obszarze Panel sterowania ścieżki zastosować żądane kolory tła etykiet ścieżek, tła panelu sterowania ścieżki lub jedne i drugie. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 94</p>
<p>97 4 Podstawy aranżacji projektu Sposób wyświetlania kolorów elementów multimedialnych znajdujących się na ścieżce zależy od opcji wybranych na stronie Wygląd > Media w oknie Preferencje. Można wybrać opcję podbarwiania szczytów i/lub tła kształtów fali. Można także ustawić intensywność koloru (od 0 do 4) zaznaczonych i niezaznaczonych ścieżek. Dodatkowe szczegóły na temat tych i innych opcji w obszarze Wygląd przedstawia rozdział Motywy kolorystyczne Program REAPER oferuje obsługę motywów kolorystycznych, za pomocą których można zmienić sposób prezentacji projektów. Aby wybrać motyw, użyj polecenia Opcje > Motywy. W obszarze Wygląd > Edytor motywu w oknie Preferencje możesz zmodyfikować kolory i inne cechy motywu. Dodatkowe szczegóły zawierają rozdziały 10 i 11. Ponadto zatrzęsienie kompletnych motywów znajdziesz na stronie REAPER stash. Można je pobrać bezpłatnie pod adresem stash.reaper.fm Dodatkowe motywy znajdziesz również na forach użytkowników programu REAPER. 4.7 Ikony ścieżek Do ścieżek można dodać ikony. Można przeciągnąć własne pliki.png lub.jpg z Eksploratora Windows i upuścić na dowolną ścieżkę w okienku ścieżek albo kliknąć numer ścieżki prawym przyciskiem myszy i wybrać polecenie Niestandardowe ikony ścieżek, a następnie Ustaw ikonę ścieżki z menu ścieżki, aby użyć jednej z ikon dostępnych w programie REAPER. Otwarte zostanie wówczas okno dialogowe Załaduj zasoby grafiki, w którym można zaznaczyć plik i kliknąć przycisk Otwórz. Przykład przedstawia przykład projektu, w którym stosowane są ikony ścieżek. Pamiętaj, że jeśli utworzysz szablon ścieżki ze ścieżki mającej ikonę, ikona ta zostanie zapisana w szablonie. Aby wyświetlić te ikony także w mikserze, otwórz mikser, wyświetl jego menu i wybierz opcję Pokaż ikony ścieżek w mikserze. Aby usunąć ikony ze ścieżek, zaznacz żądane ścieżki (w okienku ścieżek lub w mikserze), a następnie kliknij prawym przyciskiem myszy ikonę dowolnej zaznaczonej ścieżki i wybierz z menu polecenie Usuń ikonę ścieżki. Jeśli nie chcesz używać ikon dostępnych w programie REAPER lub nie możesz znaleźć żądanej ikony, dodatkowe zestawy ikon ścieżek można pobrać na stronie REAPER stash pod adresem stash.reaper.fm 4.8 Monitorowanie na słuchawkach Do odsłuchu i oceny różnych nagranych elementów zalecane jest stosowanie monitorów (głośników) w studiu lub reżyserni. Czasem używa się jednak słuchawek, na przykład w celu skupienia się na szczegółach konkretnej ścieżki czy elementu multimedialnego. Przyjmijmy, że masz kartę dźwiękową obsługującą wiele wyjść i wypróbujmy pewną sztuczkę. 1. Przypisz aliasy wyjść wyjściom (instrukcje podano w rozdziale 1). 2. Wyświetl macierz routingu i przypisz wyjście ścieżki głównej do głośników w reżyserni. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 95</p>
<p>98 3. Włóż słuchawki. 4. Odtwarzając utwór, kliknij odpowiednie komórki w macierzy routingu, aby skierować żądaną ścieżkę także na słuchawki. Można oczywiście zmieniać te ścieżki lub dodawać ich tyle, ile trzeba naraz. W przykładzie (powyżej) cały miks (ze ścieżki głównej) jest odsłuchiwany na głośnikach głównych, a tylko ścieżka 1 Vox jest odsłuchiwana również na słuchawkach. Pamiętaj, że możesz kliknąć tę komórkę siatki prawym przyciskiem myszy, aby wyświetlić elementy sterujące (np. Głośność) wysyłki. Może to być również przydatna technika, w razie pracy z muzykiem, który chce posłuchać swojej ścieżki, podczas gdy miksujesz! Podczas miksowania można wyłączyć wyświetlanie zbędnych informacji o routingu. Czasem potrzebna jest tylko bardzo uproszczona macierz routingu. Jeśli na przykład skupiasz się tylko na miksowaniu, nie musisz widzieć przypisania wejść. Kliknięcie prawym przyciskiem myszy w obszarze tła umożliwia dostosowanie wyświetlania. W tym przykładzie wyświetlanie zostało uproszczone usunięciem zaznaczenia opcji Pokaż sprzęt audio jako źródła. Jeśli zainstalowany został sterownik ReaRoute, można również wyłączyć opcje Pokaż ReaRoute jako docelowe i Pokaż ReaRoute jako źródła. 4.9 Tworzenie miksu słuchawkowego Jeśli karta dźwiękowa ma co najmniej dwie pary wyjść, proces monitorowania na słuchawkach można ułatwić i uprościć, tworząc miks słuchawkowy. W tym celu: 1. Podłącz słuchawki do wzmacniacza słuchawkowego, a wzmacniacz słuchawkowy do jednej pary wyjść. 2. Utwórz nową ścieżkę i nazwij ją Headphone Mix. Utwórz wysyłki do tej ścieżki na wszystkich ścieżkach, które chcesz monitorować za pomocą miksu słuchawkowego. 3. Wybierz polecenie Opcje > Preferencje, przejdź do sekcji Ogólne, a następnie kliknij przycisk Zaawansowane ustawienia UI/systemowe. Włącz opcję Zezwalaj na pozostawianie otwartych okien obwiedni ścieżek/routingu. 4. Kliknij przycisk OK i jeszcze raz OK, aby zamknąć okno Preferencje. 5. Zaznacz ścieżkę Headphone Mix i kliknij przycisk IO, aby otworzyć okno routingu We/Wy. Dodaj Wyjście sprzętowe audio do par wyjść, do których podłączony jest wzmacniacz słuchawkowy. Wyłącz opcję Wysyłka główna/nadrzędna dla tej ścieżki. 6. Możesz teraz sterować miksem słuchawkowym za pomocą tłumików panoramy i głośności oraz przycisków Wycisz. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 96</p>
<p>99 4 Podstawy aranżacji projektu 4.10 Wyświetlanie linii siatki W programie REAPER można wybrać, czy w projektach są wyświetlane linie siatki. Jeśli wybierzesz wyświetlanie linii siatki, kilka opcji umożliwi określenie sposobu ich wyświetlania. W tej sekcji przyjrzymy się trzem przykładom używania linii siatki. Wyświetlanie linii siatki włącza/wyłącza przycisk Siatka na pasku narzędzi, polecenie Opcje > Przyciąganie/siatka > Pokaż siatkę albo skrót klawiszowy Alt+G. Aby przejść do ustawień linii siatki, kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk Siatka, wybierz polecenie Opcje > Przyciąganie/siatka > Ustawienia przyciągania/siatki albo naciśnij klawisze Alt+L. Poniższe przykłady ilustrują efekty różnych kombinacji opcji ustawień siatki. Są to również opcje wyświetlania linii znaczników. Znaczniki omówimy w rozdziale 8. Pokazywanie siatki wyłączone. Pokazywanie siatki włączone. Odstęp 1 uderzenia, minimum 20 pikseli. Linie siatki przez elementy, linie znaczników nad elementami. Opcja kropkowanych linii siatki niezaznaczona. Pokazywanie siatki włączone. Odstęp 1 uderzenia, minimum 5 pikseli. Linie siatki pod elementami, linie znaczników nad elementami. Opcja kropkowanych linii siatki zaznaczona. Pokazywanie siatki włączone. Odstęp 1 uderzenia, minimum 5 pikseli. Linie siatki nad elementami, linie znaczników pod elementami. Opcja kropkowanych linii siatki zaznaczona. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 97</p>
<p>100 Dalej w tym podręczniku (w rozdziałach 5 i 6) dowiesz się, jak używać ustawień linii siatki w celu automatycznego przyciągania różnych obiektów i elementów w żądane położenie Wysyłki, szyny, submiksy i foldery Jak już wiesz, każda ścieżka w projektach ma wyjście audio kierowane domyślnie do ścieżki głównej, a z niej sygnał audio jest kierowany do preferowanych urządzeń wyjściowych, takich jak głośniki lub słuchawki. Przepływ sygnału w programie REAPER można przedstawić jak na pierwszym schemacie z prawej strony, pokazującym prosty projekt, zawierający tylko trzy ścieżki. W rozdziale 2 omawialiśmy użycie ścieżki jako szyny efektu, na przykład w celu dodania tego samego pogłosu do kilku ścieżek. Przepływ sygnału w tym przypadku przedstawia drugi z dwóch schematów (poniżej, po prawej). Utworzone na każdej ścieżce wysyłki przenoszą sygnały do ścieżki szyny, tam stosowany jest efekt, a następnie przetworzony (obrobiony) sygnał jest wysyłany do ścieżki głównej. Zarazem, o ile opcja Wysyłka główna/nadrzędna pozostaje włączona, nieobrobiony sygnał każdej ścieżki również jest wysyłany bezpośrednio do ścieżki głównej. Na ścieżce głównej sygnał nieobrobiony jest miksowany z sygnałem obrobionym (z szyny efektu), a następnie kierowany jest do głośników i/lub słuchawek. W tych dwóch przykładowych modelach stosowany jest routing dostępny w każdym programie DAW. Zaraz wkroczymy jednak na teren, na którym program REAPER może znacznie się różnić od wszelkich innych tego typu programów. Związane jest to z możliwościami tworzenia i używania submiksów. W większości programów, aby utworzyć submiks (np. różnych ścieżek perkusji albo harmonii wokalnych), trzeba utworzyć szynę, dodać wysyłki z każdej ścieżki uwzględnianej w submiksie, a następnie wyłączyć na tych ścieżkach bezpośrednią wysyłkę do ścieżki głównej. Tej samej metody można użyć również w programie REAPER. Przytrzymując klawisz Alt i klikając przycisk IO ścieżki włączysz lub wyłączysz bezpośrednią wysyłkę do ścieżki głównej. Jeśli wysyłka sygnału ścieżki do ścieżki głównej jest włączona, widać to na panelu sterowania ścieżki. Jeśli jest wyłączona, słowo Master jest przyciemnione. Widać to na obrazku po lewej stronie. W pierwszym (górnym) przykładzie wyjście ze ścieżki na ścieżkę główną jest włączone. W drugim (dolnym) przykładzie wyjście na ścieżkę główną zostało wyłączone. Sprytniejszą i potencjalnie znacznie bardziej interesującą metodą tworzenia submiksu jest jednak użycie folderów (zwanych również folderami ścieżek). Najpierw zapoznajmy się z koncepcją. Ścieżkę folderową tworzy się tak jak każdą inną ścieżkę. Następnie program REAPER trzeba poinstruować, że ma ją traktować jako ścieżkę folderową i to już właściwie wszystko. Masz swój submiks (jak na przykładzie z prawej). Bezpośrednie wyjście sygnału do ścieżki głównej Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 98</p>
<p>101 4 Podstawy aranżacji projektu ze znajdujących się w folderze ścieżek podrzędnych jest automatycznie wyłączone. Sygnał jest przekazywany przez folder. Nie wyłączaj ręcznie wysyłki do ścieżki głównej/nadrzędnej na ścieżkach podrzędnych w folderze, bo sygnał nie będzie wówczas kierowany z nich do folderu (ścieżki głównej). Każda operacja dotycząca folderu dotyczyć będzie całego submiksu. Jeśli na przykład zmienisz głośność folderu, zmieniona zostanie głośność całego submiksu. Jeśli dodasz do folderu efekt taki jak kompresor, efekt ten zostanie zastosowany do submiksu. Zanim przejdziemy do kwestii konfigurowania folderu i jego ścieżek podrzędnych, przyjrzyjmy się jeszcze jednemu scenariuszowi. Jeśli nawet masz folder zawierający submiks innych ścieżek, możesz nadal użyć szyn dla samego folderu lub poszczególnych ścieżek znajdujących się w folderze (patrz z prawej). W tym przypadku nasz folder (submiks) składa się z tych samych trzech ścieżek, co wcześniej. Dodatkowo utworzona została jednak wysyłka z folderu do szyny efektów, na przykład w celu dodania pogłosu do submiksu. Wkrótce zobaczymy przykład zastosowania. Są trzy typy wysyłek Za tłumikiem (za panoramą), Przed tłumikiem (za efektami) i Przed efektami. Ich opis zawiera rozdział 15, a schematy przepływu znajdują się na końcu rozdziału 5. Tymczasem pozostawmy opcję domyślną, Za tłumikiem (za panoramą) Podstawy folderów ścieżek Gdy folder zawiera kilka ścieżek, konieczne jest zwykle używanie zarówno elementów sterujących poszczególnych ścieżek, jak i elementów sterujących folderu. Można na przykład użyć tłumików głośności poszczególnych ścieżek w folderze, aby ustawić ich poziomy głośności w submiksie. Następnie można użyć tłumika głośności folderu, aby ustawić ogólną łączną głośność submiksu ścieżek znajdujących się w folderze. Również przyciski Wycisz i Solo folderu dotyczą całego folderu. Można jednak oczywiście włączać wyciszenie i solo poszczególnych ścieżek. Na przykładowej ilustracji (z prawej) widać folder o nazwie Instruments, zawierający trzy ścieżki. Blade szczyty widoczne na pasie folderu w widoku aranżacji reprezentują łączną zawartość ścieżek podrzędnych folderu. Funkcję tę można wyłączyć na stronie Opcje > Preferencje > Wygląd > Szczyty sygnału/kształty fali. Zwróć uwagę na ikonki pod numerem każdej ścieżki w jej panelu sterowania. Wskazują one stan ścieżki jako folderu lub jego elementu. Może to być jeden z czterech stanów: Zwykła ścieżka najwyższego poziomu (ustawienie domyślne). Wyświetlana jest blada ikona folderu. Najedź myszą na tę ikonę, a zmieni się w znak +. Ścieżka folderowa. Jak powyżej na ścieżce Instruments, wskazuje ją wyraźniejsza ikona folderu. Najedź myszą na tę ikonę, a zmieni się w znak X (patrz z prawej). Ścieżka podrzędna w folderze. Ścieżka jest zagnieżdżona i wyświetlana z bladą ikoną folderu. Najedź myszą na tę ikonę, a zmieni się w znak + (patrz poniżej z prawej). Ostatnia ścieżka w folderze. Wyświetlana jest ikona folder, a ścieżka jest zagnieżdżona. Najedź myszą na tę ikonę, a wyświetlona zostanie strzałka skierowana w dół. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 99</p>
<p>102 Klikając tę ikonę, można zmienić stan ścieżki. Poprzyjmy to przykładem. 7. Otwórz plik All Through the Night.RPP i zapisz go jako All Through the Night Folder.RPP 8. Upewnij się, że ścieżka Vox jest ścieżką nr 1, ścieżka Gtr Body ma numer 2, ścieżka Gtr Neck ma numer 3, a ścieżka Bouzouki ma numer Zaznacz ścieżkę 1. Naciśnij klawisze Ctrl+T, aby wstawić nową ścieżkę pod ścieżką 1. Nowa ścieżka stanie się ścieżką 2. Nadaj tej ścieżce nazwę Instruments. 10. Kliknij raz przycisk folderu tej ścieżki. Zauważ, że stała się folderem, a ścieżki pod nią są wyświetlane z wcięciem. 11. Chcemy, żeby ścieżka Bouzouki była ostatnią ścieżką w tym folderze. W tym celu kliknij jej ikonę folderu dwa razy. Dostosuj panoramę trzech ścieżek podrzędnych. 12. Aby zilustrować punkt, zaznacz ścieżkę Bouzouki i naciśnij klawisze Ctrl+T. Zostanie dodana nowa ścieżka na zewnątrz folderu. 13. Nazwij tę ścieżkę Reverb i wstaw plugin ReaVerbate do jej łańcucha efektów. Przeciągnij przycisk IO ścieżki Vox, a następnie przycisk IO folderu Instruments na ścieżkę Reverb. Utworzysz w ten sposób dwie wysyłki. 14. Zmniejsz głośność ścieżki Reverb do około 10,0 db (patrz z prawej) i zapisz plik. 15. Odtwórz plik. Poeksperymentuj z różnymi elementami sterującymi folderu. Na przykład wycisz folder, aby wyciszyć wszystkie instrumenty. Włącz solo folderu, aby włączyć solo wszystkich instrumentów. Dostosuj głośność, aby zmienić ogólną głośność submiksu instrumentów. Aby zmienić folder w zwykłą ścieżkę, klikaj ikonę folderu, aby zmieniać różne opcje stanu ścieżki i wybierz żądaną opcję Zarządzanie folderami metodą przeciągania i upuszczania Inną metodą tworzenia folderów jest metoda przeciągania i upuszczania. Identyfikujesz ścieżkę folderową i jej ścieżki podrzędne, a potem przeciągasz ścieżki podrzędne do folderu. Gdy wiesz, co robisz, ta metoda jest szybsza, choć na początku wydać się może trudna. Proces przedstawiono poniżej. Oto ten sam plik projektu, co wcześniej (ale ścieżka Reverb została już dodana). Zaznaczone zostały trzy ścieżki i zaczęliśmy je przeciągać. Zauważ gruby poziomy pasek nad pierwszą z tych ścieżek na całej szerokości okienka ścieżek. Powoli i ostrożnie przeciągnij ścieżki nieco wyżej, a zauważysz, że poziomy pasek ma niewielkie wcięcie. Zwolnij przycisk myszy, aby umieścić trzy ścieżki w nowo utworzonym folderze Instruments jako jego ścieżki podrzędne (patrz niżej). Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 100</p>
<p>103 4 Podstawy aranżacji projektu Jeśli teraz najedziesz myszą nad ikonę folderu na ścieżce Bouzouki, zobaczysz etykietę potwierdzającą, że jest to ostatnia ścieżka w folderze. Metodą przeciągania i upuszczania można również dodawać ścieżki do istniejącego folderu, oraz/lub usuwać je. Technika ta wymaga jednak nabrania pewnej wprawy. Eksperymentuj do woli, choćby teraz. Zauważ małą strzałkę skierowaną w dół, tuż nad numerem ścieżki folderowej (w tym przypadku, ścieżki 2). Za jej pomocą można przełączać widok ścieżek podrzędnych w folderze normalny (jak wyżej po lewej), zminimalizowany lub zwinięty (jak niżej po lewej) Foldery zagnieżdżone W programie REAPER można zagnieżdżać foldery w folderach, i to na dowolną głębokość. Ta funkcja jest przeznaczona raczej dla doświadczonych użytkowników programów DAW niż dla nowicjuszy. Aby utworzyć folder zagnieżdżony, najpierw utwórz pustą ścieżkę w folderze nadrzędnym, a następnie za pomocą ikony folderu uczyń nową ścieżkę folderem. Jako że ścieżka znajduje się w folderze nadrzędnym, automatycznie stanie się folderem drugiego poziomu. Przykładem jest przedstawiony tutaj projekt. Zauważ, że: Jest tu folder nadrzędny o nazwie Vox Tracks, zawierający ścieżkę Lead Vox oraz podfolder Harmonies, zawierający cztery ścieżki podrzędne. Drugi folder nadrzędny, o nazwie Instruments, zawiera dwa podfoldery (Drum Kit i Guitars). Dwa foldery drugiego poziomu, będące podfolderami folderu Instruments, zawierają własne ścieżki podrzędne. Jest tu jeszcze folder nadrzędny Reverbs, który zawiera dwie szyny pogłosów. Każda akcja dotycząca folderu dotyczy całej jego zawartości. W tym przypadku na przykład, jeśliby wyciszyć folder Instruments, to automatycznie wyciszona zostanie zawartość folderów Acoustic Guitar oraz Other Instruments. Program REAPER nie ogranicza liczby poziomów folderów. Możesz mieć ich, ile dusza zapragnie. Pamiętaj tylko, że zbyt wiele poziomów folderów może komplikować życie! Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 101</p>
<p>104 4.13 Grupowanie ścieżek i parametrów ścieżek Grupowanie ścieżek i parametrów to obszerny temat z ogromną liczbą opcji ułatwiających miksowanie i aranżowanie utworów. Funkcja jest oparta na następującej zasadzie. Możesz zdefiniować relacje grupowe między różnymi ścieżkami i ich elementami sterującymi w taki sposób, że zmiana na jednej ścieżce z grupy powoduje zmianę również na innych ścieżkach z tej grupy. Natura relacji może być dowolnie prosta lub złożona. Każdy może samodzielnie znaleźć różne ułatwiające życie zastosowania funkcji grupowania ścieżek. Przyjrzyjmy się kilku przykładom. Przykłady zostały wybrane głównie do celów nauki. Nie muszą być przydatne dla wszystkich. Załóżmy, że masz dwie ścieżki i chcesz, aby zachowywały stałą głośność względem siebie nawzajem. W tym przypadku można sprawić, że ruchy tłumika na jednej ścieżce będą odwzorowywane na drugiej. Załóżmy, że masz dwie ścieżki, które muszą mieć przeciwne położenia w panoramie. W tym przypadku można sprawić, że zmiany panoramy na jednej ścieżce będą odwzorowywane odwrotnie na drugiej. Załóżmy, że masz dwie lub więcej ścieżek i chcesz włączać ich solo lub wyciszenie jako grupy. Za chwilę przyjrzymy się kilku przykładom. Są dwie główne metody tworzenia grup i zarządzania nimi. Można to zrobić za pomocą panelu sterowania ścieżki lub macierzy grupowania ścieżek. Poniżej znajdziesz opis obu metod. W metodzie 1 używamy okna dialogowego Grupowanie (przedstawione z prawej), które można otworzyć z panelu sterowania ścieżki lub panelu sterowania miksera. Metoda wygląda tak: W panelu sterowania ścieżek lub miksera zaznacz ścieżki, których parametry chcesz zgrupować. Kliknij prawym przyciskiem myszy numer dowolnej ścieżki w grupie i wybierz z menu kontekstowego polecenie Parametry grupowania ścieżek (albo naciśnij klawisze Shift+G). W wyświetlonym oknie dialogowym Grupowanie (patrz z lewej) określ parametry, które chcesz zgrupować, a następnie kliknij przycisk Zamknij. Upewnij się, że włączona (zaznaczona) jest opcja Grupowanie ścieżek włączone w menu panelu sterowania ścieżki lub miksera. Tą samą metodą możesz później dokonać zmian definicji grupowanych parametrów. To okno dialogowe może się wydać zrazu nieco zbyt skomplikowane. Dlatego też na początku łatwiej może przychodzić używanie drugiej metody. W metodzie 2 używasz macierzy grupowania ścieżek. Jest ona przedstawiona na drugiej stronie. Za pomocą macierzy grupowania można zarządzać maksymalnie 32 różnymi grupami. Macierz można dokować. Aby wyświetlić macierz grupowania, wybierz w menu Widok polecenie Macierz grupowania ścieżek albo naciśnij klawisze Ctrl+Alt+G. Na poniższym przykładzie widać trzy grupy. W ramach przygotowań możemy utworzyć specjalny plik projektu do celów przykładowych. Grupować można dowolne wybrane ścieżki: w tym przykładzie będziemy pracować z dwiema lub trzema ścieżkami umieszczonymi w folderze ścieżek. Oczywiście nie trzeba umieszczać ścieżek w folderze, aby móc je grupować Podstawowe grupowanie ścieżek Przykład W następującym przykładzie opcjonalny element sterujący Szerokość jest wyświetlany, ale nie uwzględniany w żadnej grupie. Jego widoczność zależy od wybranego układu ścieżki. Mowa o tym będzie w rozdziałach 10 i 11. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 102</p>
<p>105 4 Podstawy aranżacji projektu 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i od razu zapisz go jako All Through The Night GROUPS.RPP 2. Zaznacz ścieżkę 1 (Vox) i naciśnij klawisze Ctrl+T, aby utworzyć pod nią nową ścieżkę. Nadaj nowej ścieżce nazwę Instruments. Metodą omówioną wcześniej w tym rozdziale ustaw tę ścieżkę jako folder. W folderze umieść dwie ścieżki gitary oraz ścieżkę buzuki. Umieść buzuki jako ostatnią ścieżkę w folderze. Zapisz plik. Najpierw upewnij się, że grupowanie ścieżek jest włączone. Kliknij menu Ścieżka. Jeśli opcja Grupowanie ścieżek włączone (prawie na końcu) nie jest zaznaczona, kliknij ją, aby zaznaczyć. Jeśli jest już zaznaczona, kliknij pasek tytułu programu REAPER. 3. Wybierz polecenie Widok > Macierz grupowania ścieżek, aby wyświetlić macierz grupowania. 4. Ustaw jedną ścieżkę gitary około 50% w lewo, a drugą 50% w prawo w panoramie. 5. W grupie 1 w macierzy grupowania kliknij w komórkach Gtr Body i Gtr Neck w kolumnie Głośność. 6. Kliknij również w komórkach Gtr Body i Gtr Neck w kolumnie Panorama. W tej kolumnie kliknij w komórce Flaga: odwrócenie panoramy jednej z gitar. Przykład masz z prawej strony. 7. Jak się przekonasz, sterowanie głośnością tych dwóch ścieżek jest zgrupowane w taki sposób, że gdy dostosowujesz głośność jednej ze ścieżek, oba tłumiki głośności poruszają się w tym samym kierunku. 8. Być może bardziej interesujące jest, że poruszenie tłumika panoramy jednej z tych ścieżek w lewo lub w prawo powoduje ruch tłumika drugiej ścieżki w przeciwnym kierunku. 9. Zapisz plik. 10. Kliknij teraz w komórkach dwóch ścieżek gitary w kolumnach Wycisz i Solo, i ponownie zapisz plik. Sterowanie solo i wyciszeniem tych dwóch ścieżek jest teraz powiązane. Widać to wyżej. Spróbuj! 11. Aby tymczasowo pominąć grupowanie, przytrzymuj klawisz Shift podczas regulowania głośności jednej ze ścieżek gitary. Zauważ, że rusza się tylko jeden tłumik. Za pomocą klawisza Shift można tymczasowo pominąć dowolne grupowane parametry ścieżek. 12. Aby wyłączyć całą grupę, kliknij (jak na przykładzie z prawej) pole wyboru Grupa 1. Wszystkie elementy sterujące grupy zostaną wyłączone. 13. Kliknij ponownie to samo pole, aby włączyć grupę. Zapisz plik. Poniższa tabela zawiera zestawienie informacji o grupowaniu parametrów ścieżek. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 103</p>
<p>106 Uwaga! Element grupy może mieć stan sterowania tylko nadrzędny (M), tylko podległy (S) lub nadrzędny/podległy (domyślny). W tym ćwiczeniu przedstawiono grupowanie typu domyślnego (nadrzędny/podległy). Pozostałe dwie opcje omówimy niebawem Podstawowe elementy sterujące macierzy grupowania ścieżek Aby zrobić to... Przy użyciu macierzy grupowania ścieżek Określić ścieżki w nowej grupie Wyświetl macierz grupowania ścieżek. Zaznacz co najmniej jeden parametr (taki jak Panorama) dla każdej ścieżki w grupie. Dostosować wszystkie powiązane tłumiki grupy W widoku miksera lub aranżacji ścieżek dostosuj położenie tłumika dowolnej ścieżki z grupy. Dostosować położenie tłumika tylko jednej ścieżki w grupie zawierającej powiązane tłumiki W widoku miksera lub aranżacji ścieżek dostosuj położenie tłumika jednej ścieżki, przytrzymując klawisz Shift. Określić odwrotną relację panoramy lub głośności ścieżki w grupie W wierszu żądanej ścieżki kliknij komórkę w kolumnie Flaga: odwrócenie panoramy lub Flaga: odwrócenie głośności. Zmienić istniejącą relację parametru przełączania (np. Solo, Wycisz lub Uzbrój) na odwrotną W widoku miksera przytrzymaj klawisz Shift i kliknij żądany przycisk indywidualnej ścieżki (np. Solo lub Wycisz). Użyj ponownie klawisza Shift, aby przywrócić relację prostą. Powiązać dodatkowe parametry ścieżek w istniejącej grupie Klikaj odpowiednie komórki na przecięciu kolumn żądanych parametrów z wierszami ścieżek. Dodać ścieżkę do istniejącej grupy Kliknij komórkę na przecięciu kolumny żądanego parametru z wierszem dodawanej ścieżki. Usunąć ścieżkę z istniejącej grupy Kliknij raz, dwa lub trzy razy w odpowiedniej komórce, aż ją zupełnie wyczyścisz. W razie potrzeby zrób to dla każdego powiązanego parametru. Włączyć/wyłączyć grupę Kliknij w polu Włącz/wyłącz danej grupy. Zaznaczyć wszystkie ścieżki w grupie Kliknij nazwę grupy Wskaźniki grupowania ścieżek Domyślnie w okienku ścieżek zgrupowane parametry ścieżek wskazują kolorowe wstążki (patrz z prawej). W obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd znajduje się podsekcja Panele sterowania ścieżek, która zawiera opcję używania linii na krawędziach zamiast wstążek lub nieużywania żadnych wskaźników Relacje grup nadrzędnych i podległych Każdy parametr uwzględniony w relacji grupowania może przybierać jeden z trzech stanów nadrzędny/podległy (domyślny), tylko nadrzędny albo tylko podległy. Stan ten wpływa na działanie parametru na różne sposoby: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 104</p>
<p>107 4 Podstawy aranżacji projektu Element nadrzędny/podległy może sterować innymi elementami nadrzędnymi/podległymi i tylko podległymi, ale nie elementami tylko nadrzędnymi. Element taki może być sterowany jedynie przez inne elementy nadrzędne/podległe i tylko nadrzędne. Element tylko nadrzędny może sterować innymi elementami nadrzędnymi/podległymi i tylko podległymi, ale nie elementami tylko nadrzędnymi. Elementem takim nie może sterować żaden inny element. Element tylko podległy nie może sterować żadnym innym elementem, ale mogą nim sterować elementy nadrzędne/podległe i elementy tylko nadrzędne. Nie martw się, nie jest to tak skomplikowane, jak się zdaje. Wszystko zrozumiesz, gdy przyjrzymy się kilku przykładom. W poprzednim ćwiczeniu wszystkie elementy w naszej grupie miały stan nadrzędny/podległy. To znaczyło, że na przykład ruch tłumika panoramy lub głośności na jednej ze ścieżek gitary powodował ruch odpowiedniego tłumika na drugiej ścieżce gitary zgodnie ze zdefiniowaną relacją. Działo się tak bez względu na to, na której z dwóch ścieżek ruszany był tłumik. Przyjrzyjmy się teraz nieco innym scenariuszom. Przykład 1. Otwórz plik All Through The Night GROUPS.RPP utworzony w ostatnim przykładzie. Dodamy sterowanie głośnością ścieżki Bouzouki do tej grupy jako element tylko podległy. 2. Wyświetl macierz grupowania. Kliknij w wierszu Bouzouki w kolumnie Głośność grupy 1, aby dodać ten element do grupy. Przypisany jest mu stan domyślny nadrzędny/podległy. 3. Kliknij znowu w tej samej komórce. W komórce wyświetlona zostanie litera M, wskazująca stan tylko nadrzędny. Kliknij znowu, a w komórce wyświetlona zostanie litera S, wskazująca stan tylko podległy (patrz z prawej). 4. Zwróć uwagę na tę ścieżkę w okienku ścieżek lub miksera. Na tłumiku głośności ścieżki widać tylko jedną kolorową wstążkę (zamiast dwóch). W okienku ścieżek będzie ona wyświetlana z prawej strony, a w mikserze u dołu. Wskazuje to stan podległy. 5. Odtwórz utwór. Zmień głośność jednej ze ścieżek gitary najpierw zwiększ, potem zmniejsz. Zauważ, że głośność podległej ścieżki buzuki zostanie również odpowiednio dostosowana. 6. Teraz zmień głośność ścieżki buzuki najpierw zwiększ, potem zmniejsz. Ścieżka ma stan tylko podległa więc nie może sterować żadną inną ścieżką. Tłumiki głośności ścieżek gitary nie ruszają się wskutek zmian głośności ścieżki buzuki. 7. Teraz, w celu nauki, zmieńmy stan głośności buzuki na tylko nadrzędny. Kliknij kilka razy w tej komórce, aby przejrzeć opcje. Zatrzymaj, gdy wyświetlona zostanie litera M. 8. Jest to odwrotność kroku 3. Po pierwsze, wskaźnik (kolorowa wstążka) tego elementu jest wyświetlany tylko po lewej stronie, zamiast po prawej. To wskazuje jej stan tylko nadrzędny (patrz z prawej). 9. Odtwórz utwór. Jeśli teraz ruszysz tłumikiem głośności ścieżki buzuki, tłumiki dwóch ścieżek gitary również się przesuną. Jeśli natomiast ruszysz tłumikiem głośności jednej ścieżki gitary, poruszysz także tłumik głośności drugiej ścieżki gitary, ale nie tłumik ścieżki buzuki. 10. Po zakończeniu zapisz plik Okno grupowania ścieżek Wcześniej przedstawione zostało okno grupowania ścieżek z informacją, że interfejs ten oferuje inną metodę pracy z grupowaniem ścieżek i zgrupowanymi parametrami ścieżek. Metodę tę omówimy teraz. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 105</p>
<p>108 W oknie grupowania wyświetlane są wszystkie dotyczące grup informacje o różnych parametrach dowolnych zaznaczonych ścieżek. Zazwyczaj (i ma to największy sens) należy go używać z poszczególnymi ścieżkami, po jednej naraz. Łatwiej będzie to pokazać na przykładzie. Przykład 1. Otwórz plik projektu All Through The Night GROUPS.RPP i zaznacz ścieżkę Gtr Body w okienku ścieżek. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy numer ścieżki i wybierz z menu kontekstowego polecenie Parametry grupowania ścieżek albo naciśnij klawisze Shift+G. 3. Wyświetlone zostanie okno grupowania dla zaznaczonej ścieżki (patrz niżej z lewej). 4. W okienku ścieżek zaznacz ścieżkę Bouzouki. W oknie grupowania (u góry z prawej) wyświetlone zostaną aktualnie grupowane parametry ścieżki buzuki w tym przypadku jedynie głośność ścieżki nadrzędnej. 5. W tym oknie dialogowym zaznacz opcje Wyciszenie ścieżki nadrzędnej, Solo ścieżki nadrzędnej, Wyciszenie ścieżki podległej i Solo ścieżki podległej. Te parametry grupy zostaną zaznaczone również dla tej ścieżki. Widać to będzie w macierzy grupowania ścieżek. 6. W tym oknie można ponadto zmienić nazwę grupy. Kliknij przycisk Zmień nazwę, wpisz Instruments i naciśnij klawisz Enter. 7. Zamknij okno dialogowe i spójrz na macierz grupowania ścieżek. 8. Zapisz plik. W pliku projektu można zdefiniować maksymalnie 32 grupy. W poniższym przykładzie dodano drugą grupę, umożliwiającą równoważenie głośności ścieżki wokalu i miksu instrumentów (grupy Instruments). Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 106</p>
<p>109 4 Podstawy aranżacji projektu Podstawowe elementy sterujące okna grupowania ścieżek Aby zrobić to... Przy użyciu okienka ścieżek Określić ścieżki w nowej grupie Zaznacz ścieżki w okienku ścieżek, naciśnij klawisze Shift+G, a następnie zaznacz co najmniej jeden parametr. Nazwać grupę Naciśnij klawisze Shift+G, wybierz numer żądanej grupy i kliknij przycisk Zmień nazwę. Dostosować wszystkie powiązane tłumiki grupy Dostosuj tłumik dowolnej ścieżki w grupie. Dostosować położenie tłumika tylko jednej ścieżki w grupie zawierającej powiązane tłumiki Dostosuj położenie tłumika jednej ścieżki, przytrzymując klawisz Shift. Określić odwrotną relację panoramy lub głośności ścieżki w grupie Zaznacz ścieżkę w okienku ścieżek i naciśnij klawisze Shift+G. Kliknij komórkę w kolumnie Flaga: odwrócenie głośności lub Flaga: odwrócenie panoramy. Zmienić istniejącą relację parametru przełączania (np. Solo, Wycisz lub Uzbrój) na odwrotną Przytrzymaj klawisz Shift i kliknij żądany przycisk indywidualnej ścieżki (np. Solo lub Wycisz). Powiązać dodatkowe parametry ścieżek w istniejącej grupie Otwórz okno dialogowe grupowania grupy i zaznacz żądane parametry. Dodać ścieżkę do istniejącej grupy Zaznacz ścieżkę w okienku ścieżek i naciśnij klawisze Shift+G. Kliknij listę rozwijaną grup i wybierz żądaną grupę. Zaznacz żądane parametry. Usunąć ścieżkę z istniejącej grupy Zaznacz ścieżki w okienku ścieżek i naciśnij klawisze Shift+G. Usuń zaznaczenie wszystkich zaznaczonych elementów z wyjątkiem pozycji Grupowanie włączone. Włączyć/wyłączyć grupę Naciśnij klawisze Shift+G, wybierz grupę z listy rozwijanej, a następnie kliknij w polu Grupowanie włączone. Porada: gdy odtwarzasz utwór, w trakcie edycji od czasu do czasu warto zresetować szczyty VU bez zatrzymywania odtwarzania. Aby wyczyścić jeden szczyt, kliknij odczyt szczytu wyświetlany na prawym krańcu miernika VU w panelu sterowania ścieżki lub u góry w okienku miksera. Aby wyczyścić wszystkie szczyty, zrób to samo, przytrzymując klawisz Ctrl Mierniki VU na ścieżkach wielokanałowych Gdy ścieżka ma więcej niż dwa kanały, dostępna jest opcja pokazywania wyjścia wszystkich kanałów na miernikach VU ścieżki w panelu sterowania ścieżki i mikserze. Funkcję tę można włączać i wyłączać, klikając prawym przyciskiem myszy Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 107</p>
<p>110 przycisk Uzbrój i wybierając z menu kontekstowego polecenie Miernik VU ścieżki > Pokazuj pełny pomiar wielokanałowy. W tym przykładzie dla ścieżki wybrano w mikserze układ Duży miernik. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 108</p>
<p>111 4 Podstawy aranżacji projektu 4.15 Szybki przesuw audio Szybki przesuw (scrubbing) to technika z czasów, gdy nagrywano tylko na taśmie magnetycznej. Ułatwia przenoszenie się w projekcie, na ścieżce lub grupie ścieżek, w celu odsłuchania lub zlokalizowania określonego fragmentu. Szybki przesuw jest zazwyczaj używany w programie REAPER, gdy projekt nie jest odtwarzany, ale można pominąć to ustawienie domyślne. Aby wykonać szybki przesuw fragmentu utworu, umieść mysz nad trójkątem znajdującym się nad kursorem edycji (patrz z prawej). Wskaźnik myszy przybierze kształt białej rączki. Możesz wówczas kliknąć i przeciągnąć w dowolnym kierunku. Zapewne okaże się, że podczas szybkiego przesuwu wolisz mieć duże powiększenie projektu. Preferencje dotyczące szybkiego przesuwu można ustawić na stronie Audio > Odtwarzanie w oknie Opcje > Preferencje (patrz niżej). Zauważ zwłaszcza, że: Można włączyć lub wyłączyć szybki przesuw jako domyślny sposób działania. Przytrzymanie klawisza Shift podczas przeciągania kursora edycji powoduje tymczasowe pominięcie tego ustawienia. To znaczy, że nawet jeśli opcja szybkiego/wolnego przesuwu materiału źródłowego nie jest zaznaczona (jak powyżej), można nadal wykonać szybki przesuw, używając klawisza Shift. Można również wybrać opcję włączania trybu szybkiego przesuwu z pominięciem normalnego odtwarzania. Jeśli włączysz opcję odtwarzania tylko zaznaczonych ścieżek, to podczas szybkiego przesuwu słychać będzie tylko aktualnie zaznaczone ścieżki. Można ograniczyć współczynnik (szybkość) szybkiego przesuwu do nie więcej niż normalnej szybkości odtwarzania. Ułatwia to identyfikowanie materiału audio podczas szybkiego przesuwu. Przytrzymanie klawisza Ctrl podczas przesuwu włącza tryb wolnego przesuwu. W tym trybie przesuw jest znacznie wolniejszy. Ułatwia to wyszukiwanie np. bardzo krótkich zakłóceń przy dużym powiększeniu. Zauważ również (po prawej), że gdy włączony jest przesuw i masz trójprzyciskową mysz, możesz określić sposób działania wolnego/szybkiego przesuwu za pomocą modyfikatorów myszy dla kontekstu środkowego przycisku myszy w widoku aranżacji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 109</p>
<p>112 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu Omówiliśmy już podstawowe techniki stosowania efektów (Direct X i VST) na ścieżkach w programie REAPER. Teraz zajmiemy się niektórymi opcjami ułatwiającymi skuteczniejsze zarządzanie efektami i ich stosowanie. Sposobem użycia niektórych co ważniejszych poszczególnych efektów zajmiemy się dokładniej w rozdziale 14: w tej sekcji interesują nas głównie ogólniejsze kwestie zarządzania pluginami i ich organizowania. 5.1 Grupowanie efektów Efekty można grupować w dowolny żądany sposób. Jeśli na przykład używasz często efektów takich jak chorus, delay i pogłos, możesz utworzyć grupę o nazwie Chorus/Delay i drugą o nazwie Pogłos. Jeśli często używasz jakiegoś zestawu pluginów (takiego jak Bootsy), możesz utworzyć dla nich oddzielną grupę. Możesz utworzyć tyle grup, ile sobie życzysz, a ten sam plugin możesz umieścić w wielu grupach. Możesz na przykład umieścić plugin Bootsy EpicVerb zarówno w grupie o nazwie Pogłos, jak i grupie o nazwie Bootsy. Aby utworzyć grupę efektów: Za pomocą polecenia Widok > Przeglądarka efektów lub klawiszy Shift+F otwórz okno przeglądarki efektów. Kliknij prawym przyciskiem myszy pozycję Moje foldery i wybierz polecenie Utwórz nowy folder. Wpisz żądaną nazwę i naciśnij klawisz Enter. Aby dodać efekty do grupy: Zaznacz kategorię Wszystkie pluginy w lewym okienku przeglądarki efektów. Wyświetlona zostanie lista wszystkich dostępnych efektów. Przeciągnij żądany efekt z prawego okienka do folderu, w którym chcesz wyświetlać efekt. Aby przeciągnąć wiele efektów, zaznacz je przytrzymując klawisz Ctrl, a potem przeciągnij. Aby zmienić kolejność wyświetlania grup efektów: Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę folderu, który chcesz przenieść. Z menu kontekstowego wybierz polecenie Przenieś na początek, Przenieś w górę, Przenieś w dół lub Przenieś na koniec. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 110</p>
<p>113 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu Aby wyświetlić i wybrać z grupy: W lewym okienku przeglądarki efektów kliknij nazwę grupy efektów, aby wyświetlić jej zawartość w większym okienku po prawej stronie. Kliknij dwukrotnie nazwę efektu w tej grupie (na liście w prawym okienku), aby dodać ten efekt do ścieżki. Porada: jeśli pozostawisz okno Przeglądarka efektów otwarte, możesz dodać dowolny efekt do dowolnej ścieżki, przeciągając efekt na żądaną ścieżkę w okienku ścieżek lub mikserze. Porada: efekt z istniejącego folderu możesz dodać do dowolnej ścieżki bezpośrednio z panelu sterowania ścieżki lub miksera. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk fx i wybierz z menu polecenie Dodaj efekt, a następnie wybierz folder i efekt. 5.2 Filtrowanie efektów ścieżki Wprowadzając ciąg tekstowy w polu Filtruj listę w lewym dolnym rogu okna Dodaj efekt, wyświetlisz listę efektów spełniających kryterium filtrowania. Najpierw zaznacz pozycję Wszystkie pluginy na liście folderów pluginów albo żądany folder, aby ograniczyć wyszukiwanie. W tym przykładzie wpisany został jako filtr ciąg tekstowy lim, w celu wyświetlenia dostępnych limiterów. Przycisk Wyczyść filtr usuwa filtr i przywraca wyświetlanie wszystkich pluginów. Filtr można wyczyścić ręcznie w ten sposób, a ponadto dostępne są (w menu Opcje) dwie opcje automatycznego czyszczenia filtrów. Są to opcje Automatycznie wyczyść pole wyszukiwania przy zmianie folderu i Automatycznie wyczyść pole wyszukiwania przy zamknięciu. Druga z tych opcji dotyczy zamykania okna przeglądarki efektów, a nie programu REAPER. Program REAPER pamięta poprzednie filtry. Można wyświetlić je, klikając strzałkę listy rozwijanej filtrów. W tym przykładzie poprzednie wyszukiwania dotyczyły m.in ciągów lim (jak limiter) oraz gon (jak goniometr). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 111</p>
<p>114 5.3 Pokazywanie folderów VST Jeśli w systemie Windows organizujesz efekty za pomocą podfolderów w folderze pluginów VST, to możesz wyświetlić tę strukturę folderów w przeglądarce efektów programu REAPER (oknie Dodaj efekt). Stan włączenia tej funkcji można przełączać poleceniem Opcje > Pokaż foldery VST. Można wybrać dowolny folder z lewego okienka, aby wyświetlić jego zawartość w prawym okienku przeglądarki efektów. Kliknięcie nazwy folderu prawym przyciskiem myszy (patrz z prawej) wyświetla menu opcji, takich jak Pokaż pełne ścieżki do pluginów VST i Uwzględnij pluginy znalezione w podfolderach. Tak jak w Eksploratorze Windows, można zwijać lub rozwijać różne poziomy podfolderów. Program REAPER zapamiętuje ustawienia, toteż przy każdym otwarciu przeglądarki wyświetlany jest jej ostatni użyty układ. 5.4 Kopiowanie efektów ścieżki Każdy efekt ścieżki można skopiować z jednej ścieżki na dowolne inne. Gdy efekt ścieżki jest kopiowany w taki sposób, wraz z pluginem kopiowane są również jego ustawienia i wartości parametrów. Można użyć standardowych technik systemu Windows (Ctrl+C i Ctrl+V), ale najprościej jest zaznaczyć żądany plugin w oknie efektów ścieżki źródłowej i przeciągnąć go myszą na przycisk fx żądanej ścieżki. Można to zrobić zarówno w okienku ścieżek, jak i okienku miksera. Przykład Do celów tego przykładu otwórz plik All Through The Night Folder.rpp, zapisany wcześniej w tej sekcji. Jeśli plik ten nie został utworzony, użyj dowolnego innego pliku zawierającego więcej niż jedną ścieżkę. 1. Kliknij przycisk fx na ścieżce Gtr Neck, aby otworzyć jej okno efektów. 2. Wstaw plugin VST ReaEQ(Cockos). 3. Najedź myszą na pozycję VST ReaEQ w oknie efektów. Kliknij i przytrzymaj lewy przycisk myszy, a następnie przeciągnij wskaźnik myszy na panel sterowania ścieżki Gtr Body (patrz z prawej). 4. Zwolnij przycisk myszy. Plugin ReaEQ zostanie skopiowany na tę ścieżkę. Można powtarzać tę operację, aby skopiować ten sam plugin na inne ścieżki. Gdy efekt jest kopiowany w taki sposób, wraz z nim kopiowane są wszystkie jego ustawienia i wartości parametrów. Aby skopiować ze ścieżki na ścieżkę więcej niż jeden plugin naraz, postępuj tak: 1. Kliknij pierwszy żądany plugin. Przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij inne pluginy, które chcesz skopiować. Aby skopiować wszystkie efekty w łańcuchu, można kliknąć pierwszą pozycję, a następnie, przytrzymując klawisz Shift, kliknąć ostatnią pozycję w łańcuchu. 2. Wyżej opisaną metodą przeciągnij pluginy w pobliże przycisku fx żądanej ścieżki docelowej. 5.5 Szybkie wyświetlanie efektów Lista efektów ścieżki jest wyświetlana w menu kontekstowym przycisku fx (patrz z prawej). Menu umożliwia otwarcie każdego z tych efektów. 5.6 Przenoszenie efektów ścieżki Aby przenieść (a nie skopiować) plugin ze ścieżki na ścieżkę, przeciągnij go, przytrzymując klawisz Alt. Porada: przenosząc kursor myszy nad przycisk fx ścieżki, wyświetlisz etykietkę narzędzia zawierającą listę pluginów z okna efektów danej ścieżki. Informacje te są wyświetlane nawet w przypadku, gdy ustawione jest pomijanie łańcucha efektów. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 112</p>
<p>115 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu 5.7 Zmienianie domyślnej nazwy efektu Aby zmienić domyślną nazwę dowolnego pluginu efektu Direct X lub VST (ale nie JS): Wyświetl okno przeglądarki efektów (Widok > Przeglądarka efektów albo klawisze Shift F). Kliknij prawym przyciskiem myszy plugin, którego nazwę chcesz zmienić. Wybierz z menu opcję Zmień nazwę efektu. Wpisz nową nazwę i naciśnij klawisz Enter. 5.8 Zmienianie nazw wystąpień efektów na ścieżce Można zmienić nazwy poszczególnych wystąpień pluginów efektów, aby w widoku ścieżki i miksera stosowana była żądana nazwa efektu. Zazwyczaj służy to do opisu celu efektu. Można na przykład zmienić nazwę wystąpienia efektu ReaEQ dodanego do ścieżki wokalu na Ocieplenie, Większa prezencja itp. W tym celu zaznacz plugin i naciśnij klawisz F2 albo: Kliknij prawym przyciskiem myszy żądany efekt w oknie łańcucha efektów albo w przedziale efektów w widoku miksera. Wybierz polecenie Zmień nazwę wystąpienia efektu. Wpisz żądaną nazwę. Naciśnij klawisz Enter. Zauważ, że nadana nazwa zostanie zastosowana tylko do jednego wystąpienia efektu i tylko na tej ścieżce. Zmiana nazwy nie dotyczy innych wystąpień. 5.9 Używanie ustawień domyślnych parametrów efektów Dowolny zestaw ustawień parametrów efektu można określić jako stosowany domyślnie. Po określeniu żądanych ustawień kliknij mały przycisk + i wybierz polecenie Zapisz preset jako domyślny. Musisz wprowadzić nazwę presetu. Używanie presetów przedstawiono dokładniej w rozdziale Efekty poszczególnych elementów W programie REAPER można zastosować efekty nie tylko do ścieżek, lecz również do poszczególnych elementów multimedialnych na ścieżce. Przypuśćmy, że chcesz dodać efekt (np. pogłos lub delay) tylko do części ścieżki. Możesz podzielić media na ścieżce na kilka elementów i zastosować efekt tylko do żądanych elementów. Jeśli wybrana została opcja wyświetlania ikon elementów Efekty i Bez efektów (Opcje > Preferencje > Wygląd > Media), możesz kliknąć ikonę fx elementu, aby otworzyć okno efektów elementu. Temat ten zostanie dokładniej omówiony w rozdziale 6. W przeciwnym razie można zaznaczyć element multimedialny i użyć domyślnego skrótu klawiszowego Shift+E. Aby dodać plugin do indywidualnego elementu multimedialnego: Zaznacz element multimedialny. Kliknij przycisk fx lub naciśnij klawisze Shift+E, aby otworzyć łańcuch efektów elementu. Zostanie wyświetlone okno Dodaj efekt do: Element. Kliknij dwukrotnie żądany plugin. Dostosuj parametry. Zamknij okno efektów. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 113</p>
<p>116 Jeśli tę metodę uważasz za zbyt skomplikowaną, możesz po prostu przeciągnąć dowolny efekt z okna Przeglądarka efektów wprost na żądany element multimedialny. Nie musisz nawet specjalnie celować. Po dodaniu efektów do elementu ich nazwy są wyświetlane w widoku aranżacji wraz z nazwą elementu (patrz wyżej). Porada: aby dodać nowy efekt do elementu albo otworzyć istniejący efekt w celu edycji, możesz również kliknąć prawym przyciskiem myszy przycisk fx elementu i wyświetlić menu kontekstowe (patrz wyżej). Zarządzanie efektami elementu tabela zbiorcza Aby zrobić to... Musisz zrobić to Dodać plugin do łańcucha efektów elementu Przeciągnij efekt z okna przeglądarki efektów na element. Otworzyć i wyświetlić łańcuch efektów elementu Zaznacz element, naciśnij klawisze Shift+E. Usunąć cały łańcuch efektów elementu Zaznacz pierwszą pozycję w łańcuchu i przytrzymując klawisz Shift zaznacz ostatnią pozycję. W ten sposób zaznaczysz wszystkie elementy w łańcuchu efektów. Następnie naciśnij klawisz Delete. Skopiować łańcuch efektów z elementu do elementu Zaznacz efekty, a następnie przeciągnij je z elementu do elementu. Jeśli widoczny jest przycisk fx, przeciągnij go na element docelowy. Tutaj widzisz ustawienia określające, czy i w jaki sposób wyświetlane są na poszczególnych elementach multimedialnych różne przyciski. Zajmiemy się nimi dokładniej w rozdziale 6, a póki co po prostu zauważ, że dostępne są takie ikony (przyciski) elementu, jak ikony stanu zablokowania i wyciszenia, łańcucha efektów oraz uwag i właściwości. Jeśli włączysz opcję Wykreślaj etykiety nad elementem, a nie wewnątrz elementu, przyciski będą wyświetlane (wraz z nazwą elementu) nad elementem. Jeśli wyłączysz tę opcję, będą nakładane na element multimedialny Używanie efektów elementu z wieloma dublami Gdy używasz wielu alternatywnych dubli jako metody nagrywania ścieżek, każdemu dublowi można przypisać odrębne właściwości elementu multimedialnego. Można na przykład wstawić oddzielne pluginy efektów do poszczególnych dubli, tak jak na tym przykładzie. Jeśli w obszarze Wygląd > Media włączone zostały opcje Wyświetlaj nazwę dubla elementu multimedialnego Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 114</p>
<p>117 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu oraz Wykreślaj etykiety nad elementem, wyświetlany będzie również każdy łańcuch efektów aktualnie zaznaczonego dubla. W przykładzie z prawej strony aktualnie aktywny jest dubel 2: nazwy efektów wyświetlane nad elementem są w związku z tym nazwami efektów przypisanych do dubla 2. Możesz wstawić te same efekty do każdego dubla, po czym zastosować różne ustawienia parametrów w poszczególnych dublach Optymalizowanie wydajności efektów Niektóre pluginy potrafią poważnie obciążać procesor. W szczególności dotyczy to efektów typu delay, takich jak delay, chorus, a zwłaszcza pogłos. Program REAPER oferuje kilka opcji umożliwiających zminimalizowanie obciążenia zasobów komputer przez pluginy. Opcje te są dostępne w oknie Preferencje (otwieranym skrótem klawiszowym Ctrl+P) w obszarze Audio > Buforowanie. Okno to zostanie omówione dokładniej w rozdziale 19. Nie ma jednej optymalnej grupy ustawień na każdą okazję. Najlepsza konfiguracja zależy od wielu czynników, takich jak używane procesory i pluginy. Eksperymentowanie jest jednak dość łatwe. W szczególności: Spróbuj użyć najpierw ustawień domyślnych z obszaru Buforowanie. Możesz dostosować je później. Zezwalaj na wieloprzetwarzanie efektów na żywo. Spróbuj włączyć tę opcję, jeśli komputer ma wiele procesorów. Przetwarzanie efektów z wyprzedzeniem. Pozwala znacznie zmniejszyć obciążenie procesora, ale zbyt agresywne ustawienie może spowodować trzaski i stuki podczas odtwarzania. W przypadku kart UAD-1 najlepiej jest włączyć zarówno synchroniczne przetwarzanie efektów, jak i tryb synchroniczny UAD-1. Przetwarzanie efektów z wyprzedzeniem należy wyłączyć. Karty UAD-2 są natomiast zgodne z trybem przetwarzania efektów z wyprzedzeniem i jest on zalecany w celu uzyskania najlepszej wydajności przy niskiej latencji.. Optymalizuj buforowanie dla sprzętu o niskiej latencji. Jeśli się okaże, że jakiś plugin lub łańcuch efektów powoduje problemy z buforowaniem mediów lub przetwarzaniem efektów z wyprzedzeniem, można wyłączyć je na poszczególnych ścieżkach za pomocą polecenia Opcje wydajności ścieżki w menu wyświetlanym po kliknięciu prawego przycisku myszy w panelu sterowania ścieżki Uwagi i komentarze do efektów Okno efektów ma obszar Komentarz, w którym można wpisać uwagi patrz przykład poniżej. Kliknij przycisk tuż nad polem wyboru pomijania, aby dodać komentarze. Uwagi są powiązane z danym wystąpieniem pluginu. W tym przykładzie komentarz jest wyświetlany tyko po wybraniu 4pasmowego equalizera dla ścieżki 2, Vox Lead. Możesz dodać uwagi do dowolnych efektów ścieżki, ale w oknie efektów wyświetlany będzie tylko jeden komentarz naraz. Komentarze można otworzyć w oddzielnym oknie, klikając przycisk Można otworzyć dowolną liczbę okien komentarzy naraz. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 115</p>
<p>118 5.14 Miks obrobiony/nieobrobiony i pomijanie Element sterujący miksem sygnału obrobionego/nieobrobionego został wspomniany w rozdziale 2, ale warto znów o nim napomknąć. Kliknij i przytrzymaj lewym przyciskiem myszy małe pokrętło w prawym górnym rogu okna pluginów wyświetlona zostanie jako tekst proporcja sygnału obrobionego do nieobrobionego dla tego pluginu (patrz z prawej). Przy 100% sygnału obrobionego (ustawienie domyślne) plugin jest stosowany do ścieżki w oczekiwany zazwyczaj sposób. Pokrętłem można zmienić tę wartość, aby utworzyć miks sygnału nieobrobionego (strumienia audio bez efektu) i sygnału obrobionego (strumienia audio z efektem w pełni zastosowanym). Ustawienie 100% znaczy, że w miksie jest tylko sygnał obrobiony. Ustawienie 0% znaczy, że w miksie jest tylko sygnał nieobrobiony (brzmiący tak, jakby efekt był pominięty). Ustawienie 50% znaczy, że miks zawiera po połowie sygnał obrobiony i nieobrobiony. Zwróć uwagę na małe pole wyboru po prawej stronie tego pokrętła jest to funkcja pomijania. Pozostaw pole zaznaczone, aby stosować efekt (określony za pomocą różnych parametrów, włącznie z miksem sygnału obrobionego/nieobrobionego) do ścieżki. Wyczyść to pole, aby pominąć efekt Otwieranie pliku w trybie odzyskiwania Nie ma całkowicie bezawaryjnych programów komputerowych. Program REAPER jest bardzo stabilny, ale też może się zawiesić. Problemy powodują na przykład pluginy VST, VSTi, DX lub DXi. W takim przypadku należy w oknie dialogowym Plik > Otwórz projekt (patrz z prawej) włączyć opcję Otwórz z wyłączonymi efektami (tryb naprawczy) w celu ponownego otwarcia pliku. Pliki zostanie wówczas otwarty z odłączonymi wszystkimi efektami. Ponownie włączając pluginy po jednym naraz można zwykle zidentyfikować plugin powodujący problem. Aby wyeliminować problem, należy usunąć ten plugin i zastąpić go innym o podobnej funkcjonalności. Inną metodą jest przytrzymanie klawiszy Ctrl+Shift podczas otwierania pliku za pomocą polecenia Plik > Ostatnio otwierane projekty Ustawienia pluginów Ustawienia i preferencje programu REAPER dotyczące pluginów są omówione i wyjaśnione w rozdziale 19. Do tej strony ustawień można przejść bezpośrednio z okna łańcucha efektów dowolnej ścieżki, wybierając w menu polecenie Opcje > Ustawienia pluginów efektów Renderowanie ścieżek roboczych Renderowanie ścieżek roboczych to technika umożliwiająca zmniejszenie obciążenia procesora. Element jest renderowany na nowej ścieżce, a oryginalna ścieżka zostaje zachowana, ale jest automatycznie wyciszana, a jej efekty są pomijane. Aby zmienić efekty na wyrenderowanej ścieżce roboczej, można usunąć wyrenderowaną ścieżkę roboczą, wyłączyć wyciszenie ścieżki oryginalnej i wprowadzić żądane zmiany. Aby wyrenderować ścieżkę roboczą: 1. W okienku ścieżek kliknij prawym przyciskiem myszy numer dowolnej ścieżki. 2. Z menu wybierz polecenie Renderuj/zamroź ścieżki, a następnie jedno z poleceń Renderuj ścieżki na ścieżki robocze (i wycisz oryginalne). Do wyboru masz ścieżki robocze mono, stereo lub wielokanałowe. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 116</p>
<p>119 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu Pierwsze z tych poleceń renderuje element mono (jak tutaj). Drugie renderuje element stereo. Liczbę kanałów renderowanych w razie wybrania opcji wielu kanałów wyznacza liczba kanałów zdefiniowana dla ścieżki. Domyślnie ścieżki w programie REAPER składają się z 2 kanałów: w tym przypadku opcje stereo i wielu kanałów dadzą ten sam wynik. W wyrenderowanym materiale zawarte są efekty ścieżki oraz sygnał audio lub MIDI otrzymany z wysyłek z innych ścieżek. Renderowanie ścieżek roboczych ma skutek podobny do zamrażania ścieżek (patrz niżej). Główna różnica polega na tym, że (w odróżnieniu od zamrażania) renderowanie ścieżek roboczych zachowuje w projekcie ścieżki oryginalne i wyrenderowane. Jeśli chcesz tylko wyrenderować efekty ścieżki bez zachowywania obu ścieżek w projekcie, możesz użyć w zamian jednej z akcji renderowania/zamrażania. Omówione są one kilka stron dalej Renderowanie grupy ścieżek na jedną ścieżkę roboczą Grupę ścieżek można wyrenderować na jedną ścieżkę roboczą jako miks w jednym pliku audio. W tym celu: 1. Umieść żądane ścieżki w folderze. 2. Zaznacz ten folder w okienku ścieżek. Nie zaznaczaj żadnej innej ścieżki. 3. Wybierz polecenie Plik > Renderuj. 4. Upewnij się, że tak jak na obrazku z prawej strony zaznaczone są opcje Ścieżki robocze (zaznaczone ścieżki) oraz kanały Stereo lub Mono (wedle życzenia). Możesz również zaznaczyć opcję Po zakończeniu dodaj elementy do nowych ścieżek w projekcie. 5. Wybierz żądany format wyjściowy (np. WAV) i specyfikacje formatu (np. 24 bity). 6. Kliknij przycisk Renderuj 1 plik. W poniższym przykładzie folder Guitars został wyrenderowany na jedną ścieżkę stereo. Ścieżka została dodana do projektu, a folder został wyciszony. Jeśli pracujesz ze ścieżkami wielokanałowymi, możesz również renderować pliki w formacie wielokanałowym. W takim przypadku musisz wybrać żądaną liczbę kanałów z listy rozwijanej Kanały w oknie dialogowym Renderuj do pliku. Więcej informacji o renderowaniu wielokanałowym zawiera rozdział Zamrażanie i odmrażanie ścieżek Akcje zamrażania ścieżek (polecenie Renderuj/zamroź ścieżki w menu kontekstowym ścieżki) umożliwiają zamrożenie ścieżki, czyli zastąpienie jej zawartości jednym, Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 117</p>
<p>120 wyrenderowanym elementem audio. Pierwsza z akcji zamrażania (po prawej) generuje element audio mono, druga stereo, a trzecia wielokanałowy (odpowiednio do liczby kanałów ścieżki). Jeśli zaznaczysz więcej niż jedną ścieżkę, każda z nich zostanie wyrenderowana oddzielnie. Wyrenderowany element zawiera podłączone efekty i wszelkie sygnały wysłane do renderowanych kanałów z innych ścieżek. Dane lub elementy MIDI są renderowane jako audio. Podłączone efekty i odbiory są następnie usuwane ze ścieżki. Należy zauważyć, że element MIDI nie podłączony do żadnego instrumentu będzie renderowany jako cisza. Jeśli jest podłączony do instrumentu, renderowany jest sygnał wyjściowy instrumentu. Jeśli ścieżka została już zamrożona, w powyższym menu wyświetlane będzie polecenie Odmroź ścieżki, jako akcja umożliwiająca przywrócenie stanu ścieżki z chwili jej zamrożenia. Przywrócone zostaną zarówno efekty, jak i wszystkie odbiory. Warto również pamiętać, że: Do zamrożonej ścieżki mogły zostać dodane kolejne efekty i odbiory. W takim przypadku wskutek ponownego zamrożenia ścieżki owe efekty (oraz materiał audio i/lub MIDI z nowych odbiorów) zostaną wyrenderowane wraz z dotychczasowym zamrożonym materiałem jako nowy element audio. Każda akcja odmrażania usunie poprzednie zamrożenie ścieżki i przywrócenie jej stanu z chwili sprzed poprzedniego zamrożenia. Innymi słowy, jeśli zamrozisz ścieżkę, a potem dodasz następne efekty i znowu ją zamrozisz, to w celu przywrócenia stanu ścieżki sprzed pierwszego zamrożenia musisz odmrozić ścieżkę dwa razy. Przy użyciu menedżera ścieżek Zamrażanie można wykonać również w oknie Menedżer ścieżek. Wybierz polecenie Menedżer ścieżek w menu Widok. Możesz wybrać dowolne ścieżki z listy (w tym przykładzie wybrano ścieżki 3 i 4), a następnie kliknąć przycisk Zamroź, aby wyświetlić menu opcji zamrażania (mono, stereo lub wielokanałowo). Liczba zamrożeń każdej ścieżki (maksymalnie 8) będzie wyświetlana w kolumnie Zamroź. W tym przykładzie (z prawej) ścieżki 3 i 4 zostały zamrożone raz. Polecenie Odmróź jest dodawane do menu Zamroź wyświetlanego po wybraniu zamrożonej ścieżki. Ponadto menu to zawiera również opcję wyświetlenia szczegółów zamrożenia ścieżki (patrz wyżej). Więcej informacji na temat okna Menedżer ścieżek zawiera rozdział 11. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 118</p>
<p>121 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu Zamrażanie zaznaczonych efektów W oknie łańcucha efektów ścieżki dostępna jest kolejna opcja, mianowicie zamrożenia ścieżki do ostatniego podłączonego albo zaznaczonego efektu. Opcje widać na ilustracji powyżej. W tym przykładzie zaznaczono dwa efekty (ReaComp i ReaEQ), a trzeci efekt, plugin JS Guitar, nie jest zaznaczony. Akcja Zamroź ścieżkę na stereo, aż do ostatniego zaznaczonego efektu spowoduje zamrożenie kompresji i equalizacji ścieżki. Te dwa pluginy zostaną też usunięte z łańcucha efektów ścieżki. Efekt gitarowy natomiast nie zostanie wyrenderowany do nowego elementu audio. Nie zostanie też usunięty z łańcucha efektów i można będzie go dostosowywać albo usunąć ręcznie. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 119</p>
<p>122 5.20 Schemat przepływu sygnału audio: ścieżki i foldery Poniższe dwa schematy (w tej i następnej sekcji) ilustrują przepływ sygnałów audio przez ścieżki programu REAPER do ścieżki głównej i urządzeń wyjściowych. Niektóre kwestie widoczne na tych schematach (np. ustawienia elementu/dubla) nie były jeszcze omawiane w tym podręczniku. Zajmiemy się nimi później, głównie w rozdziale 6. Uwagi: 1. Przycisk wyciszenia ścieżki widnieje w schemacie więcej niż raz (na początku i końcu łańcucha). Wynika to z tego, że przycisk ten wycisza nie tylko na początku (czyli w tym przykładzie wyciszone zostają wszystkie elementy multimedialne), lecz również na końcu (czyli na przykład instrument w łańcuchu efektów ścieżki, otrzymujący dane MIDI za pomocą odbioru z innej ścieżki, również zostaje wyciszony). 2. Jeśli włączony jest zarówno przycisk wyciszenia, jak i przycisk solo ścieżki, solo ma wyższy priorytet i powoduje zignorowanie wyciszenia. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 120</p>
<p>123 5 Zarządzanie efektami ścieżki i elementu 3. Jeśli włączone jest solo ścieżki głównej, bezpośrednie wyjścia do sprzętu ze ścieżek/folderów nie będą przetwarzane Schemat przepływu sygnału audio: ścieżka główna Ten schemat ilustruje przepływ audio ścieżki głównej Zarządzanie łańcuchami efektów i presetami efektów Łańcuchy efektów i presety pluginów można zapisywać i przywracać za pomocą przycisków eksportu/importu konfiguracji w oknie Preferencje (Ustawienia ogólne). Więcej informacji na temat importowania i eksportowania ustawień konfiguracji zawiera rozdział Powtórka z szablonów ścieżek Pamiętaj, że oprócz zapisywania samych łańcuchów efektów można je zapisać wraz z innymi ustawieniami (takimi jak nazwa, panorama, głośność itd.) w szablonach ścieżek. Za pomocą polecenia Ścieżka > Zapisz ścieżki jako szablon ścieżek można zapisać zaznaczone żądane ścieżki w jednym szablonie ścieżki. Patrz też rozdział 3. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 121</p>
<p>124 Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 122</p>
<p>125 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6.1 Używanie edytora zewnętrznego Możesz określić maksymalnie dwa programy innych firm (na przykład Adobe Audition, Audacity, Wavosaur lub Sound Forge), które chcesz zintegrować z programem REAPER w celu edytowania elementów multimedialnych. W tym celu: 1. Wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie opcję Edytory zewnętrzne. 2. Kliknij przycisk Dodaj 3. Za pomocą przycisków Przeglądaj (patrz z prawej) zidentyfikuj i wybierz preferowane edytory plików wave. 4. Kliknij przycisk OK > OK, aby zamknąć okno Preferencje. Zauważ, że możesz określić różne edytory dla różnych typów plików, np. WAV, MP3, Midi. Aby użyć zewnętrznego edytora plików wave: Dostęp do preferowanego edytora zewnętrznego można uzyskać z programu REAPER dwiema głównymi metodami: Zaznaczając element multimedialny i naciskając klawisze Ctrl+Alt+E. Klikając prawym przyciskiem myszy żądany element multimedialny w projekcie programu REAPER. Z menu należy wybrać polecenie Otwórz elementy w edytorze, a następnie z podmenu należy wybrać opcję otwarcia elementu albo otwarcia kopii elementu. W odróżnieniu od wersji programu REAPER starszych niż 4.0, dwukrotne kliknięcie elementu multimedialnego audio nie otwiera już go domyślnie w głównym edytorze. Ten sposób działania można w razie potrzeby zmienić na stronie Preferencje > Sposób działania podczas edycji > Modyfikatory myszy. Mowa o tym będzie w rozdziale 13. Jeśli edytor zewnętrzny działa w sposób destrukcyjny na pliki, to bezpieczniejszą opcją jest otwarcie kopii. Kopia zostanie wstawiona na ścieżkę dopiero po jej zapisaniu, zamknięciu edytora i powrocie do programu REAPER. 6.2 Edytowanie elementów w programie REAPER Temat edycji elementów w programie REAPER jest nader obszerny. Program REAPER obsługuje duży zakres technik edycji, umożliwiających zarządzanie elementami w projektach. Jeśli znasz inne oprogramowanie audio, możesz zrazu uznać techniki programu REAPER za nieco dziwne. Pierwszym pytaniem po zerknięciu na ekran jest wówczas zwykle gdzie są narzędzia edycji? Odpowiedź brzmi nie ma ich! Jest tak przynajmniej przy pierwszym użyciu programu REAPER. Jak się zaraz przekonasz, nie znaczy to jednak, że REAPER nie wykona Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 123</p>
<p>126 zadania. Funkcje edycji plików dźwiękowych są dostępne, ale bez zaśmiecania ekranu. Co więcej, można utworzyć i dodać dowolną liczbę własnych narzędzi edycji. Dojdziemy do tego w rozdziale 13. Przed poznaniem poszczególnych technik edycji trzeba zrozumieć pewne podstawowe koncepcje filozofii i struktury programu REAPER. Przykład: edycja elementów w programie REAPER jest niedestrukcyjna. Edycje elementów są unikatowe dla elementów i nie zmieniają zawartości plików źródłowych. Można spokojnie eksperymentować wiedząc, że oryginalne nagrane pliki są bezpieczne. Edycja elementu w programie REAPER zasadniczo polega na zaznaczeniu elementu lub jego części (wybranego zakresu), a następnie wykonaniu żądanej operacji, takiej jak podzielenie, usunięcie, skopiowanie lub przeniesienie. Czasami do wykonania zadania edycji niezbędna jest spora liczba kroków. W takich przypadkach można przypisać jeden skrót klawiszowy do całej sekwencji kroków. Omówimy to w rozdziale 13. Jeśli naprawdę brakuje ci narzędzi edycji, nie martw się. Możesz z łatwością utworzyć własne narzędzia i paski narzędzi w tym (lub dowolnym innym) celu. Mowa o tym będzie w rozdziale 13. Sposób działania programu REAPER podczas edycji można w ogromnym stopniu dostosować za pomocą ustawień edycji w oknie Opcje > Preferencje. Zajmiemy się tym dalej w tej sekcji. Za chwilę przyjrzymy się przykładom funkcji edycji programu REAPER. Najpierw warto jednak przypomnieć sobie, że podczas edycji dostępne jest nie tylko polecenie Edytuj > Cofnij, lecz również okno Historia cofanie (omówione w rozdziale 2). Pamiętaj, że gdy wpadniesz w tarapaty, za pomocą okna Historia cofanie możesz przywrócić dowolny wcześniejszy stan pliku projektu. Włączanie tych różnych opcji przedstawia rozdział Inteligentna edycja w programie REAPER Funkcje inteligentnej edycji programu REAPER umożliwiają szybkie i proste wykonanie wielu typowych zadań edycji. W tej sekcji przyjrzymy się technikom przenoszenia, kopiowania i usuwania elementów multimedialnych oraz ich wybranych zakresów lub części. Technik tych można użyć dopiero po wyłączeniu opcji Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu. Poniższa tabela przedstawia domyślny sposób działania różnych akcji myszy w programie REAPER. Można je zmienić, wybierając kontekst Element multimedialny i przeciągnięcie lewym przyciskiem na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. Aby zrobić za pomocą myszy to... Musisz zrobić to Przenieść element lub zaznaczone elementy, ignorując wybrany zakres czasu Przeciągnij i upuść. Przenieść element lub zaznaczone elementy, ignorując przyciąganie i wybrany zakres czasu Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisz Shift. Skopiować element lub zaznaczone elementy Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisz Ctrl. Skopiować element lub zaznaczone elementy, ignorując przyciąganie Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisze Shift i Ctrl. Przenieść zawartość elementu (w elemencie) Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisz Alt. Precyzyjnie dostosować wysokość tonu elementu Przeciągnij i upuść, przytrzymują klawisze Shift i Alt. Wyrenderować element do nowego pliku Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisze Ctrl i Alt. Skopiować element, umieszczając dane źródłowe MIDI w puli Przeciągnij i upuść, przytrzymując klawisze Shift+Ctrl i Alt. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 124</p>
<p>127 6 Edytowanie ścieżek i elementów Z prawej widnieje przykład zmiany akcji domyślnych. W tym przykładzie zmieniany jest domyślny sposób działania kliknięcia i przeciągnięcia, z Przenieś element, ignorując wybrany zakres czasu na Przenieś element > Tylko przenieś. Umożliwi to przenoszenie dowolnego zaznaczonego obszaru elementu metodą przeciągnięcia i upuszczenia. Więcej informacji na ten temat zawiera rozdział Standardowe funkcje edycji systemu Windows Wiele typowych zadań edycji wykonywanych w programie REAPER polega na użyciu intuicyjnych, standardowych procedur zaznaczania i manipulowania elementami systemu Windows. Używane są również pewne funkcje dodatkowe. Oto zestawienie. Zaznaczanie elementów Aby zaznaczyć element, kliknij go. Aby zaznaczyć wiele elementów, klikaj je, przytrzymując klawisz Ctrl. Aby zaznaczyć sąsiednie elementy, klikaj je, przytrzymując klawisz Shift. Grupy elementów można zaznaczyć zaciągnięciem zaznaczenia prawym przyciskiem myszy. Nie trzeba zaciągać zaznaczenia na cały element, aby go zaznaczyć (patrz u góry z prawej). Sposób działania funkcji zaciągania można zmienić za pomocą jednej z wielu opcji klawiszy modyfikatorów (patrz tabela Modyfikatory zaciągnięcia poniżej). Technik tych można używać w programie REAPER w kilku kontekstach na przykład w edytorze MIDI można zaznaczać wiele nut zarówno techniką Ctrl+kliknięcie, jak i techniką zaciągnięcia zaznaczenia (patrz rozdział 12). Dzielenie elementów Dzielenie elementów jest stosowane w kilku funkcjach edycji programu REAPER. Zapoznaj się z nimi poniżej: Jeśli nie jest zaznaczony żaden element, naciśnięcie klawisza S nie ma żadnego skutku. Jeśli zaznaczone są elementy, naciśnięcie klawisza S podzieli wszystkie zaznaczone elementy w położeniu kursora edycji. Jeśli aktywny jest wybrany zakres czasu, naciśnięcie klawisza S podzieli wszystkie zaznaczone elementy w miejscu początku i końca tego zakresu. W razie podzielenia elementu mającego efekty oba powstałe elementy będą zawierać te efekty. Można to zmienić na stronie Opcje > Preferencje > Media, wyłączając opcję Duplikuj efekty dubla w razie dzielenia elementów. Naprawa podziałów w elementach Aby ponownie złączyć wcześniej podzielony element multimedialny: Zaznacz elementy multimedialne na ścieżce Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolny z zaznaczonych elementów multimedialnych i wybierz z wyświetlonego menu opcję Napraw podziały w elementach. Naprawa różni się od sklejania. Krótko mówiąc, naprawa przywraca oryginalny stan elementów, a sklejenie renderuje je do nowego pliku. Sklejanie zostanie omówione dalej w tym rozdziale. Zauważ, że w razie naprawy wielu wcześniej podzielonych elementów zawierających odrębne łańcuchy efektów zachowany zostaje tylko łańcuch efektów pierwszego z tych elementów. Wycinanie/kopiowanie elementów Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 125</p>
<p>128 Oprócz inteligentnej edycji (patrz poprzednia sekcja), w programie REAPER dostępne są również inne metody kopiowania i wycinania elementów. Są one oparte na standardowych technikach systemu Windows. Skrót klawiszowy Ctrl+Shift+C umożliwia skopiowanie, a Ctrl+Shift+X wycięcie zaznaczonych elementów w całości. Należy zauważyć, że jeśli aktywny jest wybrany zakres czasu, skrótem klawiszowym Ctrl+C/Ctrl+X skopiujesz/wytniesz tylko ten zakres czasu, a nie cały element. Ten sposób działania można zmienić w edytorze akcji (patrz rozdział 13). Kliknij element prawym przyciskiem myszy i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Kopiuj elementy lub Wytnij elementy. Zaznacz element, a następnie wybierz z menu Edytuj polecenie Kopiuj elementy/ścieżki/punkty obwiedni, ignorując wybrany zakres czasu lub Wytnij elementy/ścieżki/punkty obwiedni, ignorując wybrany zakres czasu. Uwaga! Kopiowanie elementów MIDI w widoku aranżacji: w przypadku kopiowania elementów MIDI (nie audio) w widoku aranżacji należy wziąć pod uwagę pewne specjalne kwestie. Mowa o nich w rozdziale 12. Wklejanie elementów Skrót Ctrl+V umożliwia wklejenie elementu w położeniu kursora. Jeśli zaznaczona jest ścieżka, element zostanie wklejony na zaznaczonej ścieżce. Jeśli nie jest zaznaczona żadna ścieżka, element zostanie wklejony na ścieżce ostatnio zaznaczonej w okienku ścieżek. Jeśli przed wklejeniem przeniesiesz fokus do głównego okna widoku aranżacji, utworzona zostanie nowa ścieżka. Zaznacz ścieżkę i użyj polecenia Edytuj > Wklej, aby wkleić element w bieżącym położeniu kursora edycji. Kopiowanie lub wycinanie części elementu W przypadkach, gdy wolisz nie używać funkcji inteligentnej edycji, możesz użyć schowka systemu Windows. Zaznacz element, a następnie zaznacz wybrany zakres czasu. Aby skopiować lub wyciąć zaznaczony obszar, najpierw przenieś fokus do głównego okna widoku aranżacji, a następnie w celu kopiowania użyj polecenia Edytuj > Kopiuj elementy/ścieżki/punkty obwiedni w wybranym zakresie czasu albo kliknij element prawym przyciskiem myszy i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Kopiuj zaznaczony obszar elementów, albo naciśnij klawisze Ctrl+C, albo Aby wyciąć zaznaczony obszar, użyj polecenia Wytnij elementy/ścieżki/punkty obwiedni w wybranym zakresie czasu albo kliknij zaznaczony obszar prawym przyciskiem myszy i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Wytnij zaznaczony obszar elementów, albo naciśnij klawisze Ctrl+X. Zaznacz ścieżkę w okienku ścieżek, umieść kursor w żądanym położeniu w widoku aranżacji i wybierz polecenie Edytuj > Wklej. Usuwanie elementów Usunięcie całkowicie usuwa element ze ścieżki. Nie usuwa natomiast pliku mediów z katalogu projektu. Elementy można usuwać na kilka sposobów. Jeśli element ma kilka dubli, każda z tych akcji usunie wszystkie duble, a nie tylko aktywny dubel. Informacje na temat postępowania z poszczególnymi dublami zawiera rozdział 7. Za pomocą klawisza Delete usuń zaznaczone elementy. Kliknij zaznaczony element prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Usuń elementy. Usunięte zostaną wszystkie zaznaczone elementy. Wybierz polecenie Element > Usuń elementy. Pokazywanie nakładających się elementów multimedialnych na pasach Na jednej ścieżce można umieścić kilka nakładających się elementów multimedialnych. W takim przypadku należy zadecydować, czy użyć płynnych sygnału przejść między tymi elementami. Płynne przejścia sygnału można stosować ręcznie lub automatycznie, włączając na pasku narzędzi funkcję Automatyczne płynne przejście sygnałów. Można również włączyć w menu Opcje opcję Pokaż nakładające się elementy multimedialne na pasach. Maksymalną liczbę pasów można ustawić na stronie Wygląd w oknie Preferencje. Przenoszenie elementów: specjalne Dostępne są klawisze skrótów umożliwiające przenoszenie elementów na sposoby trudne do kontrolowania myszą. Przykład: Domyślny skrót klawiszowy Zastosowanie Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 126</p>
<p>129 6 Edytowanie ścieżek i elementów 1 na klawiaturze numerycznej Niewielkie przesunięcie elementu w lewo 3 na klawiaturze numerycznej Niewielkie przesunięcie elementu w prawo 4 na klawiaturze numerycznej Przeniesienie elementu nieco w lewo 6 na klawiaturze numerycznej Przeniesienie elementu nieco w prawo 8 na klawiaturze numerycznej Przeniesienie elementu o jedną ścieżkę w górę 2 na klawiaturze numerycznej Przeniesienie elementu o jedną ścieżkę w dół Uwaga! Ta funkcja jest określana jako przesuwanie. W programie REAPER przesuwanie jest względne do ekranu. Jeśli na przykład wyświetlasz duże powiększenie elementu, przesunięcie będzie znacznie mniejsze niż w widoku całego projektu. Porada: kliknij dwukrotnie numer ścieżki w okienku ścieżek, aby zaznaczyć wszystkie elementy na tej ścieżce. Modyfikatory zaciągania Dostępne są klawisze modyfikatorów, zmieniające sposób działania zaciągania prawym przyciskiem myszy. Domyślnie są to następujące modyfikatory: Klawisze modyfikatora Zastosowanie Przeciągnięcie prawym przyciskiem myszy (bez modyfikatora) Zaznaczenie elementów zaciągnięciem. Shift+przeciągnięcie prawym przyciskiem myszy Dodanie elementów zaciągnięciem do zaznaczenia. Ctrl+przeciągnięcie prawym przyciskiem myszy Przełączenie zaznaczenia elementu zaciągnięciem. Alt+przeciągnięcie prawym przyciskiem myszy Zaznaczenie elementów i czasu zaciągnięciem. Shift+Alt+przeciągni ęcie prawym przyciskiem myszy Zaznaczenie elementów i czasu zaciągnięciem, ignorując przyciąganie. Można te modyfikatory wedle życzenia zmienić i/lub dodać inne, korzystając ze strony Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. Więcej informacji na ten temat zawiera rozdział Edytowanie preferencji dotyczących sposobu działania podczas edycji Zapoznaj się z głównymi preferencjami dotyczącymi edycji i ich działaniem. Twoje życie stanie się wówczas znacznie łatwiejsze! Opcje znajdują się na stronie Sposób działania podczas edycji w oknie Preferencje. Ich opis zawiera rozdział 19 ale, pokrótce, niektóre z najprzydatniejszych określają: Czy kursor edycji ma być przenoszony podczas wykonywania różnych akcji, takich jak zmiana wybranego zakresu czasu lub wstawienie mediów. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 127</p>
<p>130 Czy punkty zapętlenia mają być powiązane z wybranym zakresem czasu. Który punkt fokusu ma być używany jako środkowy podczas powiększania w poziomie i w pionie. Te dwie ważne opcje zapewniają kontrolę nad sposobem działania powiększania w programie REAPER. Wybranie opcji Kursor myszy pozwala wskazać miejsce i powiększyć widok kółkiem myszy. Opcja decydująca o przenoszeniu kursora edycji po zaznaczeniu elementu multimedialnego nie znajduje się już na tej stronie, ale można ją ustawić za pomocą kontekstu Element multimedialny kliknięcie lewym przyciskiem na stronie Modyfikatory myszy. Domyślna opcja to Zaznacz element i przenieś kursor edycji, ale można ją zmienić na samo Zaznacz element. 6.6 Oddzielanie wyboru pętli od wybranego zakresu czasu Ustawienie Powiąż punkty zapętlenia z wybranym zakresem czasu (na stronie Preferencje > Sposób działania podczas edycji) decyduje, czy punkty pętli są domyślnie powiązywane z wybranym zakresem czasu. Jeśli tak, zaznaczenie zakresu czasu innego niż aktualnie zaznaczony powoduje tym samym zmianę pętli. W każdej chwili można pominąć domyślny sposób działania za pomocą polecenia przełączającego stan funkcji Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu w menu Opcje. Nawet gdy opcja ta jest wyłączona (niezaznaczona), można nadal przytrzymać klawisz Alt podczas przeciągania myszą na linii czasu spowoduje to ustawienie jednocześnie wybranego zakresu czasu, jak i pętli. Przykład W tym przykładzie przyjmiemy, że opcja Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu została wyłączona. W pierwszym przykładzie przeciągnęliśmy mysz wzdłuż linii czasu, aby utworzyć pętlę. Następnie przeciągnęliśmy mysz w obszarze ścieżki, tuż pod elementem multimedialnym. W obszarze pętli utworzony został nowy wybrany zakres czasu, ale oryginalna pętla została zachowana. Następnie kliknęliśmy prawym przyciskiem myszy nad obszarem i wybraliśmy z wyświetlonego menu polecenie Podziel elementy w wybranym zakresie czasu. Mamy teraz oddzielny element (można go na przykład wyciszyć albo dodać do niego efekty), ale oryginalna pętla nadal jest zaznaczona. Tutaj wyciszyliśmy poprzedni wybrany (a teraz również podzielony) zakres czasu. Utworzyliśmy następnie nowy wybrany zakres czasu, który również można edytować wedle uznania. Zauważ, że możemy dalej pracować z różnymi zakresami czasu, a nasza oryginalna pętla pozostaje niezmieniona. Pętlę tę można w kółko odtwarzać, pracując nad różnymi wybranymi w niej zakresami czasu. 6.7 Przyciąganie z połączonymi ustawieniami przyciągania/siatki Wiesz już (z rozdziału 4), jak zdefiniować ustawienia siatki. Określają one, czy siatka jest wyświetlana w obszarze ścieżek, a jeśli tak, to jak wygląda. Okna Ustawienia przyciągania/siatki (widocznego poniżej) można również użyć, aby automatycznie przyciągać różne akcje (w tym zaznaczenie zakresu czasu lub pętli) i/lub elementy w żądane położenie zgodne z wybranymi ustawieniami. Można na przykład włączyć przyciąganie do najbliższego uderzenia. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 128</p>
<p>131 6 Edytowanie ścieżek i elementów Okno dialogowe Ustawienia przyciągania/siatki można otworzyć za pomocą polecenia Opcje > Ustawienia przyciągania/siatki, skrótu klawiszowego Alt+L lub klikając prawym przyciskiem myszy przycisk Siatka na pasku narzędzi programu REAPER. Skrót klawiszowy Alt+S służy do przełączania stanu włączenia funkcji przyciągania. Możesz zdecydować, czy chcesz stosować przyciąganie na wszystkie lub wybrane następujące sposoby: Elementy multimedialne: tworzone, przenoszone lub edytowane elementy multimedialne mogą być przyciągane zgodnie z ustawieniami na początku, zarówno na początku i końcu albo odpowiednio do położenia myszy w danej chwili. Zaznaczenie: określa, czy przyciąganiu ma podlegać zaznaczanie zakresów czasu i pętli. Kursor: określa, czy przyciąganiu ma podlegać kursor. Przyciągaj kursor do krawędzi elementów multimedialnych na każdej ścieżce: przydatne do przechodzenia na początek, koniec, miejsca podziału elementu itd. Przyciągaj do częstotliwości próbkowania projektu: włącza przyciąganie elementów do próbek elementów, a kursora, znaczników, punktów pętli i punktów obwiedni do próbek. Zwróć uwagę na ustawienia w obszarze Odległość przyciągania. Za ich pomocą można zwiększyć elastyczność przyciągania. Można na przykład ustawić odstępy siatki co 50 pikseli, określić odległość przyciągania równą 5 pikselom i wyłączyć opcję Przyciągaj do siatki z każdej odległości. Przyciąganie do siatki nastąpi wówczas tylko wtedy, gdy klikniesz myszą nie dalej niż 5 pikseli od jednej z linii siatki. W przeciwnym razie kursor zostanie umieszczony dokładnie tam, gdzie klikniesz. Zauważ również, że dostępna jest opcja przyciągania względnego wobec siatki. 6.8 Przyciąganie z oddzielnymi ustawieniami przyciągania i siatki W powyższych przykładach program REAPER został skonfigurowany do używania tego samego zestawu parametrów wyświetlania siatki i przyciągania. Innymi słowy, następuje przyciąganie do najbliższego położenia siatki. Sprawdźmy teraz, co się stanie, gdy wyłączymy opcję Ustawienia przyciągania siatki zgodne z widocznością siatki. Zmieniliśmy także ustawienie minimalnej liczby pikseli odstępu linii siatki, w tym przypadku na 20 pikseli, zarazem określając (w miejscu, w którym znajduje się kursor na zrzucie ekranu) Odstęp przyciągania siatki równy jednej szesnastej uderzenia. Zwiększy to schludność ekranu. Jeśli projekt jest wyświetlany w wystarczającym powiększeniu, linie siatki będą widoczne co jedną czwartą uderzenia, ale przyciąganie będzie zachodzić, między liniami siatki i na liniach siatki, co jedną szesnastą uderzenia. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 129</p>
<p>132 Zwróć również uwagę na opcję Przyciąganie elementów multimedialnych. Można wybrać dla niej ustawienie Przyciągaj i początek, i koniec, Przyciągaj tylko na początku/przesunięciu przyciągania lub W zależności od położenia myszy (czyli tego, bliżej którego położenia jest mysz, początku czy końca). Porada: gdy włączone jest przyciąganie, można je pominąć, przytrzymując klawisz Ctrl podczas zaznaczania pętli na linii czasu. 6.9 Przycinanie pod elementami podczas edycji Za pomocą połączenia przełączającego Opcje > Przytnij zawartość pod elementami multimedialnymi podczas edycji można sprawnie zastępować istniejący materiał nowym materiałem, który w wyniku akcji edycji jest umieszczany na starym materiale. Opcja ta jest również dostępna po kliknięciu prawym przyciskiem myszy ikony Automatyczne płynne przejście na głównym pasku narzędzi. Najprościej będzie zrozumieć działanie tej funkcji na przykładzie, w którym jeden element jest przenoszony na drugi z włączoną i wyłączoną opcją przycinania. W tym przykładzie przyjmiemy, że automatyczne płynne przejście sygnałów zostało wyłączone. Najpierw sprawdźmy, co zrobi program REAPER, gdy przycinanie jest wyłączone (ustawienie domyślne). 1. Z lewej widzisz dwie ścieżki gitary. 2. Przeciągniemy element z drugiej ścieżki na pierwszą ścieżkę. 3. Jeśli teraz włączymy swobodne pozycjonowanie elementu na ścieżce i zwiększymy wysokość ścieżki, po przeciągnięciu elementu z wierzchu w dół pod oryginalny element multimedialny zobaczymy zarówno element oryginalny, jak i nowy na tej ścieżce. Sprawdźmy teraz, co się zdarzy, gdy powtórzymy te czynności z włączoną opcją Przytnij zawartość pod elementami multimedialnymi podczas edycji. Dwa pierwsze kroki będą identyczne jak wyżej. Sprawdźmy krok 3: tym razem po włączeniu swobodnego pozycjonowania elementu i przeciągnięciu go w dół zobaczymy pod spodem puste miejsce! Oryginalny element został zastąpiony nowym. Ten przykład służy jedynie do celów ilustracyjnych. Nie znaczy, że konieczne jest włączenie swobodnego pozycjonowania elementów w razie pracy z przycinaniem. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 130</p>
<p>133 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6.10 Okno Przesuń/ustaw elementy Okno Przesuń/ustaw elementy można otworzyć za pomocą menu kontekstowego, wyświetlanego po kliknięciu elementów multimedialnych prawym przyciskiem myszy. Za pomocą edytora listy akcji można przypisać tej akcji skrót klawiszowy, a edytor w oknie Dostosuj menu/paski narzędzi umożliwia umieszczenie jej na pasku narzędzi. Obsługę edytora listy akcji i edytora menu/pasków narzędzi przedstawia rozdział 13. Okno to pozostaje otwarte, dopóki go nie zamkniesz. Możesz zaznaczyć dowolny element (lub żądane elementy) i za pomocą tego okna przesunąć jej albo ustawić ich położenie. Dokładny sposób działania zależy czasem od innych twoich ustawień (takich jak ustawienia przyciągania i opcji zapętlania elementu). Główne opcje i parametry w tym oknie, w kolejności od lewej do prawej, przedstawia poniższa tabela. Element Objaśnienie Akcja Wybierz opcję Przesuń albo Ustaw. Wybór opcji decyduje o wyświetlanych jednostkach. Jeśli wybierzesz opcję Przesuń, element zostanie przeniesiony o wskazaną liczbę wybranych jednostek. W powyższym przykładzie położenie elementu zostanie przeniesione o 10 ms w lewo lub w prawo (w zależności od tego, który przycisk Przesuń klikniesz. Jeśli wybierzesz opcję Ustaw, element zostanie przeniesiony we wskazane położenie. Definicja przesunięcia/usta wienia Określa co dokładnie ma zostać przesunięte lub ustawione. Dostępne są następujące opcje: Położenie Cały element: cały element zostanie fizycznie przeniesiony Przycięcie z lewej Element zostanie przycięty z lewej Lewa krawędź Przeniesiona zostanie lewa krawędź Prawa krawędź Przeniesiona zostanie prawa krawędź Zawartość Element pozostanie w miejscu, a przeniesiona zostanie zawartość w jego wnętrzu Duplikuj Utworzone zostaną duplikaty elementu Kierunek przeniesienia (w lewo albo w prawo) zależy od tego, który przycisk klikniesz. W razie wybrania opcji Duplikuj można określić żądaną liczbę kopii. Wartość w jednostkach Umożliwia określenie liczby jednostek, o którą zostanie przesunięty element. Liczba ta jest interpretowana odpowiednio do wybranego typu jednostki. W powyższym przykładzie jako typ jednostki wybrano milisekundy, a wartość w jednostkach równa jest 10. Typ jednostki Dostępne opcje: milisekundy, sekundy, jednostki siatki, takty/uderzenia, próbki, klatki, piksele, długości elementów, zaznaczenia elementów i nuty. W razie wybrania nut wyświetlona zostaje dodatkowa lista rozwijana z wartościami nuty (od 1/256 do całej nuty). Przyciągaj do jednostki Określa, czy przyciąganie ma być włączone. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 131</p>
<p>134 Element Objaśnienie Przesuń w lewo Te przyciski są wyświetlane tylko w razie wybrania opcji Przesuń. Określają one czy elementy są przesuwane w lewo, czy w prawo. Przesuń w prawo Pobierz kursor Zastosuj przeniesienie Te przyciski są wyświetlane tylko w razie wybrania opcji Ustaw. Przycisk Pobierz kursor zwraca bieżące położenie kursora i zapisuje je w polu do. Przycisk Zastosuj przeniesienie przenosi element zgodnie z różnymi opcjami i ustawieniami, w tym zgodnie z położeniem określonym w polu do. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 132</p>
<p>135 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6.11 Właściwości elementu multimedialnego Wszystkie elementy multimedialne mają stronę ustawień właściwości, która umożliwia określenie sposobu działania danego elementu. Edycja w programie REAPER nierzadko polega na zaznaczeniu (albo utworzeniu nowego) elementu i zmianie jego właściwości. Aby wyświetlić właściwości elementu, zaznacz go i naciśnij klawisz F2 albo kliknij prawy przycisk myszy i wybierz polecenie Właściwości elementu, albo kliknij przycisk właściwości elementu (jeśli jest widoczny). W przypadku elementów audio (ale nie MIDI) można w tym celu również kliknąć dwukrotnie element. Okno Właściwości elementu multimedialnego pozostaje otwarte, dopóki go nie zamkniesz. Jeśli pozostawisz je otwarte, jego zawartość będzie odzwierciedlać właściwości aktualnie zaznaczonego elementu/elementów. Nie musisz znać wszystkich tych właściwości przed rozpoczęciem, wystarczy wiedzieć, gdzie możesz sprawdzić i zmienić te informacje. W tym oknie dialogowym przedstawione są następujące najważniejsze właściwości: Położenie: wprowadzenie wartości w tym polu przeniesie początek elementu multimedialnego w to miejsce. Długość elementu multimedialnego (wyrażona czasem lub uderzeniami) Wejście sygnału i Zejście sygnału: możliwe jest określenie zarówno długości, jak i kształtu, a także włączenie albo wyłączenie Automatycznego wejścia/zejścia sygnałów. Przesunięcie przyciągania: wielkość przesunięcia od domyślnego położenia przyciągania, jeśli przyciąganie jest włączone. Podstawa czasowa elementu: przyjmuje domyślnie podstawę czasową projektu, ale można ją zmienić (czas, uderzenia itd.). Sposób mieszania elementu: określa, czy umieszczenie elementu na innym elemencie powoduje zastąpienie, czy zmiksowanie nakładającego się fragmentu. Domyślnie przyjmuje ustawienie projektu. Zapętl źródło: określa, czy element jest zapętlany. Stan wyciszenia: określa, czy element jest wyciszony. Stan blokowania elementu: określa, czy element jest zablokowany. Opcja odtwarzania wszystkich dubli. Ma rzecz jasna zastosowanie tam, gdzie są co najmniej dwa duble. Nazwa pliku aktywnego dubla. Nazwa aktywnego dubla. Domyślnie program REAPER stosuje nawę pliku elementu multimedialnego, ale można to zmienić. Dostosowanie wysokości tonu. Początek w źródle: ustawia czas początku. Współczynnik tempa odtwarzania: wpisz na przykład x2, aby podwoić szybkość wszystkich aktualnie zaznaczonych elementów. Opcja określająca, czy zachowywana jest wysokość tonu w razie zmiany współczynnika tempa odtwarzania. Tłumiki głośności i panoramy, przycisk Normalizuj. Tryb kanałów: zostanie pokrótce omówiony niżej. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 133</p>
<p>136 Opcja odwrócenia fazy. Przycisk dodawania/usuwania obwiedni dubla. Algorytm, który ma być używany do dostosowywania wysokości tonu. Domyślnie stosowany jest algorytm z ustawień projektu. Opcja użycia jedynie fragmentu elementu multimedialnego. Opcje odwrócenia elementu. Przycisk umożliwiający wyświetlenie właściwości źródłowego pliku elementu multimedialnego. Przycisk Wybierz nowy plik, umożliwiający zastąpienie istniejącego pliku źródłowego. Przycisk Zmień nazwę pliku, umożliwiający zmianę nazwy pliku źródłowego. Przycisk otwierający okno dialogowe Przesuń/ustaw dla tego elementu. Przycisk Efekty dubla, otwierający okno łańcucha efektów danego dubla/elementu. Po dokonaniu jakichkolwiek zmian kliknij przycisk Zastosuj, aby zastosować zmiany i pozostawić okno otwarte albo przycisk OK, aby zastosować zmiany i zamknąć okno, ewentualnie przycisk Anuluj, aby zamknąć okno bez zastosowania zmian. Dostępna jest również (kliknij prawym przyciskiem myszy pasek tytułu) opcja Zastosuj zmiany po 2 sekundach bezczynności, którą można włączyć, jeśli sobie tego kto życzy. Niektóre z tych opcji takie jak Zapętl źródło i Tryb kanałów są dostępne również w menu Ustawienia elementu. Ponadto dostępne są (lub można zdefiniować) skróty klawiszowe wielu z tych opcji. Jak tworzyć własne skróty klawiszowe dowiesz się w rozdziale 13, gdy będziemy mówić o edytorze listy akcji. Porada: aby zmienić właściwość (np. współczynnik tempa odtwarzania) kilku elementów naraz, zaznacz wszystkie żądane elementy, a następnie dokonaj żądanych zmian, nie zamykając okna Właściwości elementu multimedialnego Ikony elementu multimedialnego Dla kilku ustawień w oknie dialogowym Właściwości elementu dostępne są ikony (przyciski), których można użyć w celu szybkiego uzyskiwania dostępu do tych często używanych funkcji. Wyświetlanie przycisków można włączyć lub wyłączyć na stronie Wygląd > Media w oknie Preferencje. Ikony są wyświetlane w dwóch wierszach. Zaznaczenie opcji w pierwszym wierszu znaczy, że ikony będą wyświetlane tylko w razie włączenia funkcji (skrótem klawiszowym, w menu lub oknie dialogowym Właściwości elementu). Zaznaczenie opcji w drugim wierszu znaczy, że ikony będą wyświetlane bez względu na to, czy funkcja jest włączona. Jeśli na przykład zaznaczysz opcję Wyciszony w pierwszym wierszu, ale nie zaznaczysz opcji Nie wyciszony w drugim wierszu, przycisk wyciszenia będzie wyświetlany tylko wtedy, gdy element będzie wyciszony. Przycisk wskazuje stan wyciszenia ścieżki i można również użyć go do wyłączenia wyciszenia ścieżki. Jeśli zaznaczysz tę funkcję w obu wierszach, przycisk wyciszenia będzie zawsze wyświetlany (jeśli wystarczy miejsca) na wszystkich elementach multimedialnych i można będzie go używać jako przełącznika. Włączenie funkcji Właściwości (tylko zmieniono próbkowanie) znaczy, że ten przycisk będzie wyświetlany tylko w przypadku, gdy częstotliwość próbkowania elementu została zmieniona. W tym przykładzie (po lewej) mamy dwa elementy multimedialne, oba z wyświetlanymi przyciskami stanu zablokowania, uwag, wyciszenia i efektów. Pierwszy element jest wyciszony, a drugi jest zablokowany. Wyświetlanie ikon nad elementami multimedialnymi lub na ich tle zależy od ustawienia (na tej samej stronie preferencji) opcji Wykreślaj etykiety nad elementem, a nie wewnątrz elementu. Należy pamiętać, że nawet jeśli opcja ta jest włączona, to i tak będzie stosowana tylko wówczas, Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 134</p>
<p>137 6 Edytowanie ścieżek i elementów gdy ścieżka ma wystarczającą wysokość. Więcej informacji o innych ustawieniach na stronie Wygląd > Media zawiera rozdział Uwagi dotyczące elementu Za pomocą przycisku Uwagi (lub polecenie Ustawienia elementu > Uwagi dotyczące elementu w menu wyświetlanym po kliknięciu prawego przycisku myszy) można otworzyć okno tekstowe w celu wpisania dowolnych uwag dotyczących danego elementu. Po wpisaniu uwag na elemencie wyświetlana jest mała ikona Uwagi. Najechanie myszą na tę ikonę wyświetla uwagi jako etykietkę narzędzia. Kliknij ikonę, aby otworzyć i edytować uwagi w oknie tekstowym. W oknie Uwagi kliknij przycisk Załaduj, aby załadować dowolny żądany plik grafiki w formacie PNG lub JPG. Zaznaczenie opcji Użyj jako tła elementu umożliwia wyświetlenie tej grafiki z ikoną. Można również wybrać opcję Rozciągnij, aby dopasować do elementu. Przykład elementu multimedialnego z grafiką widzisz obok. Ikony można również wstawiać do elementów multimedialnych, przeciągając je z Eksploratora/okna funkcji znajdowania Kolorowanie poszczególnych elementów Aby zmienić kolory poszczególnych elementów multimedialnych (lub zaznaczonych elementów multimedialnych), najpierw zaznacz żądane elementy, a następnie wyświetl menu kontekstowe i wybierz polecenie Kolory elementów i dubli, potem Ustaw niestandardowy kolor elementów, Ustaw losowe kolory elementów albo Ustaw jeden losowy kolor elementów. W preferencjach (Wygląd > Szczyty sygnału/kształty fali) włączona musi być co najmniej jedna opcja podbarwiania szczytów kształtu fali i/lub tła elementów multimedialnych w obszarze Kolory niestandardowe (patrz wyżej). Przykłady W poniższym przykładzie ścieżka wokalu została podzielona na kilka oddzielnych elementów. Przyjmijmy, że zawierają one zwrotki i refreny, a my z niewiadomej przyczyny chcemy móc łatwo odróżnić refreny. Możemy zaznaczyć elementy zawierające refreny, kliknąć prawym przyciskiem myszy dowolny z zaznaczonych elementów i wybrać z wyświetlonego menu polecenie Kolory elementów i dubli > Ustaw niestandardowy kolor elementów. (Polecenia te są również dostępne w głównym menu Edytuj). Następnie możemy wybrać dowolny żądany kolor w oknie dialogowym Kolory i kliknąć przycisk OK. Elementy przybiorą wybrany kolor. Inne podobne polecenia to Ustaw losowe kolory elementów i Ustaw jeden losowy kolor elementów. Aby usunąć kolor niestandardowy, wybierz polecenie Ustaw domyślny kolor elementów Dostosowywanie głośności elementu Oprócz stosowania obwiedni (czym zajmiemy się w rozdziale 16), dostępne są trzy główne metody dostosowywania głośności poszczególnych elementów multimedialnych. Można: Użyć uchwytu głośności elementu lub przycisku głośności elementu. Użyć tłumika głośności w oknie Właściwości elementu. Zastosować normalizację. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 135</p>
<p>138 Pokrętło głośności elementu/uchwyt głośności elementu Strona Wygląd > Media w oknie Preferencje zawiera opcję użycia pokrętła głośności elementu lub górnej krawędzi elementu multimedialnego (uchwytu głośności elementu) jako szybkiej i prostej metody dostosowywania głośności poszczególnych elementów multimedialnych. Pokrętło głośności elementu widzisz tutaj (z prawej). Kliknij je i przeciągnij mysz w górę lub dół up, aby zwiększyć lub zmniejszyć głośność. Kliknij je dwukrotnie, aby zresetować głośność do 0,0 db. Aby dostosować głośność kilku elementów naraz, zaznacz żądane elementy, a następnie rusz pokrętłem jednego z zaznaczonych elementów. Uchwyt głośności elementu to poziomy pasek u góry każdego elementu multimedialnego. Nie jest widoczny do chwili, gdy najedziesz myszą na górną krawędź multimedialną w celu wyświetlenia podwójnej pionowej strzałki. Gdy klikniesz i przeciągniesz myszą w dół, zmniejszysz poziom głośności (patrz pierwsza ilustracja). Aby chwycić uchwyt u góry mediów i zwiększyć głośność, przeciągnij przytrzymując klawisz Shift (patrz druga ilustracja). Przytrzymując klawisz Ctrl, zwiększysz precyzję dostosowywania głośności za pomocą pokrętła lub uchwytu głośności elementu. Porada: aby przy głośności 0,0 db wyświetlać uchwyt głośności elementu w połowie wysokości elementów multimedialnych (a nie przy górnej krawędzi), wybierz polecenie Opcje > Preferencje i na stronie Media ustaw Zakres regulacji głośności elementu multimedialnego na db. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 136</p>
<p>139 6 Edytowanie ścieżek i elementów Tłumik głośności Okno dialogowe Właściwości elementu zawiera poziomy tłumik (po lewej stronie przycisku Normalizuj), za pomocą którego można zwiększyć albo zmniejszyć głośność elementu. Po ustawieniu żądanego poziomu kliknij przycisk Zastosuj. Ta metoda jest szczególnie przydatna w razie dokonywania zmian jednocześnie głośności i panoramy albo gdy nie chcesz wyświetlać uchwytu głośności elementu Normalizowanie elementów Pojęcie normalizacji odnosi się do dostosowywania głośności elementu (lub zaznaczonych elementów) do poziomu standardowego. Może to być przydatne zwłaszcza w sytuacji, gdy niektóre ścieżki zostały nagrane zbyt cicho. W tym celu: 1. Zaznacz element lub grupę elementów, które chcesz znormalizować. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy zaznaczone elementy. 3. Wybierz z wyświetlonego menu polecenie Przetwarzanie elementów, a następnie Normalizuj elementy albo Normalizuj elementy (wspólne wzmocnienie). Opcja wspólne wzmocnienie umożliwia identyczne zwiększenie poziomu wszystkich elementów, czyli z zachowaniem ich względnej wzajemnej głośności. Wielkość zmiany wyznacza w tym przypadku możliwe zwiększenie głośności najgłośniejszego z elementów bez obcięcia szczytów sygnału. Aby każdy z zaznaczonych elementów był normalizowany niezależnie, nie wybieraj opcji wspólnego wzmocnienia. W wyniku można się spodziewać większego wzrostu głośności niektórych elementów niż w razie wybrania opcji wspólnego wzmocnienia. Każdy indywidualny element również można znormalizować, klikając przycisk Normalizuj w oknie dialogowym Właściwości. Jest to szczególnie przydatne, gdy chcesz zmienić inne właściwości elementu przy normalizacji Zmienianie trybu kanałów elementu Kliknięcie prawym przyciskiem myszy dowolnego elementu multimedialnego i wybranie polecenia Ustawienia elementu z menu kontekstowego powoduje wyświetlenie podmenu. Zwróć uwagę, że w przypadku elementów multimedialnych stereo masz kilka opcji trybu kanałów (dostępnych również w oknie dialogowym Właściwości elementu). Są to tryby: Normalny: zachowuje lub przywraca oryginalny stan kanałów elementu stereo. Odwrócone stereo: zamienia kanały lewy i prawy miejscami. Mono (miks): łączy lewy i prawy kanał w jeden kanał mono. Mono (lewy): wytwarza jeden kanał mono przy użyciu tylko sygnału wyjściowego z oryginalnego lewego kanału. Mono (prawy): wytwarza jeden kanał mono przy użyciu tylko sygnału wyjściowego z oryginalnego prawego kanału. W przypadku elementów wielokanałowych (patrz rozdział 3) masz również opcję miksowania mono lub stereo do kanałów innych niż 1 i 2. Przykłady Niektóre przykłady widzisz na poniższych ilustracjach. Zauważ, że zmiany te nie są destrukcyjne. Możesz zmieniać te różne stany elementu tyle razy, ile zechcesz. Aby na przykład w szybki i prosty sposób przekonwertować element multimedialny stereo na dwa elementy mono, zduplikuj go, a potem jeden ustaw na Mono (lewy) i drugi na Mono (prawy) Tryb: Normalny Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 137</p>
<p>140 Tryb: Odwrócone stereo Tryb: Mono (miks) 6.17 Właściwości źródła dubla Sekcja Źródło dubla w oknie dialogowym Właściwości elementu multimedialnego umożliwia wyświetlenie właściwości aktualnie zaznaczonego dubla albo zmianę pliku źródłowego lub zmianę nazwy tego pliku. Gdy element multimedialny składa się z tylko jednego dubla, pojęcia źródło dubla i źródło elementu multimedialnego stają się synonimami. Aby zmienić zawartość elementu multimedialnego, kliknij przycisk Wybierz nowy plik. Zmianę nazwy umożliwia przycisk Zmień nazwę pliku. Kliknięcie przycisku Właściwości wyświetla informacje o formacie oryginalnego pliku audio lub nagrania MIDI, będącego źródłem elementu. W przypadku elementów MIDI można również zmodyfikować niektóre właściwości, na przykład ograniczyć odtwarzane kanały. Przykłady przedstawiono poniżej: 6.18 Przykład edycji i odsłuchu w programie REAPER Większość nowych użytkowników każdego oprogramowania do obróbki cyfrowego audio ma na początku trudności z edycją, zwłaszcza osoby przyzwyczajone do innego programu, w którym stosowane są inne techniki. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 138</p>
<p>141 6 Edytowanie ścieżek i elementów Najlepsze efekty da ćwiczenie na przykładach. W przykładach tych przyjmuje się, że opcja Powiąż punkty zapętlenia z wybranym zakresem czasu jest włączona. Otwórz plik All Through The Night.RPP. Za pomocą polecenia Plik > Zapisz projekt jako zapisz projekt pod nazwą All Through The Night EDITS.RPP. Poniższe przykłady mają na celu ułatwienie poznania i zrozumienia sposobu użytkowania programu REAPER. Nie jest ich celem przedstawienie wszystkich dostępnych funkcji można je badać samodzielnie ani szczególnie dobrej metody aranżacji używanego w nich utworu. W ramach przygotowań ustaw dwie ścieżki gitary w panoramie jedną 33% w lewo, a drugą 33% w prawo. 1. Zrobimy kopię ścieżki Bouzouki i pobawimy się brzmieniem. W okienku ścieżek kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę ścieżki lub jej numer, a następnie z wyświetlonego menu wybierz polecenie Zduplikuj ścieżki. 2. Zmień nazwę nowej ścieżki na Bouzouki Copy. Naciśnij klawisze Ctrl+S, aby znowu zapisać plik projektu. 3. W okienku ścieżek kliknij numer ścieżki pierwszej ścieżki Bouzouki, a następnie, przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij numer ścieżki drugiej ścieżki. W ten sposób zaznaczysz obie ścieżki. 4. Kliknij przycisk Solo jednej ze ścieżek włączone zostanie solo obu ścieżek. 5. Za pomocą myszy zmniejsz głośność tłumikiem jednej ze ścieżek do około 7 db obie ścieżki zostaną ściszone. Zbliżając się do 7 db, naciśnij i przytrzymaj klawisz Ctrl, aby zwiększyć precyzję ruchu. 6. Przytrzymując klawisz Shift, przesuń tłumik panoramy pierwszej ścieżki Bouzouki do położenia 55% w lewo i, nadal przytrzymując klawisz Shift, przesuń tłumik panoramy drugiej ścieżki Bouzouki do położenia 55% w prawo. 7. Kliknij prawym przyciskiem myszy element multimedialny na drugiej ścieżce Bouzouki. Z wyświetlonego menu wybierz polecenie Właściwości elementu. Zmień wartość w polu Początek w źródle na - 0: Kliknij przycisk Zastosuj, a następnie OK. Element zostanie przesunięty o 7 milisekund w prawo. Delikatny efekt opóźnienia zapewni pełniejsze brzmienie instrumentu. 8. Naciśnij klawisze Ctrl+S. Odtwórz utwór. 9. Podczas odtwarzania przytrzymując klawisz Ctrl kliknij przycisk Solo jednej ze ścieżek Bouzouki. Solo obu ścieżek zostanie wyłączone. 10. Kliknij prawym przyciskiem myszy tuż pod obszarem paneli sterowania ścieżek i wybierz polecenie Pokaż ścieżkę główną. 11. Dostosuj panoramę i głośność różnych ścieżek, by uzyskać w miarę nieźle brzmiący miks. Zapewne wyjdzie ci coś takiego, jak widać wyżej. Naciśnij klawisze Ctrl+S. 12. W tym przykładzie może ci się podobać ogólny balans różnych ścieżek, ale głośność ścieżki głównej może być nieco przesadna w niektórych miejscach. 13. Otwórz okno efektów ścieżki głównej i wstaw efekt JS/Utility Limiter. Ustaw maksymalną głośność limitera na 0.5. Zamknij okno efektów i ustaw tłumik głośności ścieżki głównej na 0 db. Możesz teraz odtworzyć utwór bez obcinania szczytów sygnału. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 139</p>
<p>142 14. Zwróć uwagę na dłuższy zbędny fragment na końcu utworu. Umieść kursor odtwarzania mniej więcej w tym samym miejscu, co na ilustracji powyżej. Upewnij się, że nie jest zaznaczona żadna ścieżka, a następnie naciśnij klawisz litery S, aby podzielić wszystkie ścieżki w położeniu kursora. 15. Zwróć uwagę, że tak jak wcześniej każda ścieżka zawierała jeden element, tak teraz na każdej są dwa elementy. Elementy utworzone przed chwilą (po prawej) wskutek podziału powinny nadal być zaznaczone. Jeśli nie są, kliknij prawym przyciskiem myszy i przeciągnij je, aby zaznaczyć (zaciągnięciem). 16. Naciśnij klawisz Delete, aby usunąć zaznaczone elementy. Naciśnij klawisze Ctrl+S, aby zapisać plik projektu. 17. Teraz wyciszymy część elementu. Najpierw musimy utworzyć oddzielny element zawierający jedynie obszar, który zostanie wyciszony. 18. Zaznacz element multimedialny ścieżki Vox. Umieść kursor edycji około znacznika 56 sekundy. 19. Naciśnij klawisz tyldy ~ (Shift+`), aby zmaksymalizować bieżącą ścieżkę. Naciskaj klawisze Ctrl+Alt+Up lub Ctrl+Alt+Down do chwili wyświetlenia ścieżki Vox. Na tym poziomie powiększenia widać zbędne dźwięki, nagrane we fragmencie, gdzie wokalista nie śpiewa. Prawdopodobnie jest to przeciek ze słuchawek. Pozbędziemy się go. 20. Aby go najpierw usłyszeć, włącz Solo ścieżki i odtwórz ją. Nie zapomnij wyłączyć solo, gdy skończysz. 21. Wyświetl Duży zegar. Z kursorem edycji w pobliżu 56 sekundy naciskaj klawisz + aż żądany obszar zajmie duża część ekranu. 22. Kliknij element multimedialny, aby go zaznaczyć. 23. Kliknij i przeciągnij tuż pod linią czasu, aby zaznaczyć żądany region (patrz niżej). 24. Kliknij element multimedialny prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Podziel elementy w wybranym zakresie czasu. Utworzony zostanie nowy element i będzie on nadal zaznaczony. Naciśnij klawisz Esc, aby wyczyścić zaznaczenie wybranego zakresu czasu. 25. Jeśli widoczny jest przycisk wyciszenia elementu, kliknij go. W przeciwnym razie kliknij nowy element prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Ustawienia elementu, a następnie Wycisz. 26. Naciśnij znowu klawisz ~ (tyldy), aby wyświetlić cały utwór na ekranie. Ustaw żądaną wysokość ścieżek. 27. Odtwórz utwór. Zauważ, że ścieżka Vox jest teraz wyciszona we fragmencie, nad którym pracowaliśmy. 28. Naciśnij klawisze Ctrl+S, aby zapisać plik projektu. Wkrótce wrócimy do tego przykładu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 140</p>
<p>143 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6.19 Zarządzanie kursorem odtwarzania Domyślnie podczas odtwarzania projektu naciśnięcie przycisku Zatrzymaj (lub klawisza spacji) zatrzymuje odtwarzanie, a kursor odtwarzania powraca w poprzednie położenie początkowe. Naciśnięcie przycisku Pauza (lub klawisza Enter) wstrzymuje odtwarzanie w bieżącym położeniu kursora odtwarzania. Można również określić, że kursor odtwarzania ma być przenoszony, gdy klikniesz na podziałce czasu, w pustym miejscu na dowolnej ścieżce lub pod ścieżkami. Te trzy opcje można włączyć/wyłączyć w obszarze Szukaj odtwarzania w razie kliknięcia na stronie Opcje > Preferencje > Audio > Odtwarzanie Edytowanie wielu elementów multimedialnych Różnych metod edycji elementów i manipulowania elementami (z inteligentną edycją włącznie) można używać na wielu zaznaczonych elementach. Wystarczy zaznaczyć żądane elementy i wykonać żądaną akcję (usunięcie, przeniesienie itd). 1. Można to zrobić z więcej niż jedną sąsiadującą ścieżką naraz, korzystając z metody zaznaczania zaciąganiem (kliknięciem prawego przycisku myszy i przeciągnięciem). 2. Można to również zrobić w przypadku, gdy elementy multimedialne znajdują się na niesąsiadujących ścieżkach. W tym celu utwórz wybrany zakres czasu, zaznacz pierwszy element, a następnie klikaj pozostałe elementy, przytrzymując klawisz Ctrl. Na pierwszym obrazku (u góry z prawej) w ten sposób zaznaczony został obszar na ścieżkach 1 i 4. Na drugim zrzucie ekranu ten zaznaczony obszar został wycięty z obu elementów multimedialnych. Tu aż się prosi o przykład dostosowania ustawień myszy w programie REAPER w celu zmiany domyślnego sposobu działania. Można na przykład określić, że nawet jeśli zaznaczonych jest wiele elementów, edytowany ma być tylko jeden element. Umożliwia to strona Modyfikatory myszy w oknie Preferencje, a temat ten omówiono w rozdziale Edycja zsuwaniem Zsuwaniem można w następujący sposób edytować zbędne fragmenty na początku lub końcu elementu multimedialnego: Najedź myszą na dolną część lewej lub prawej krawędzi elementu multimedialnego, aby wskaźnik przybrał kształt dwustronnej poziomej strzałki z nawiasem kwadratowym (jak po prawej). Kierunek nawiasu zależy od tego, czy zsuwasz początek, czy koniec elementu. Kliknij i przeciągnij mysz w prawo lub w lewo, a następnie zwolnij przycisk myszy. Edycja wielu elementów zsuwaniem Aby edytować zsuwaniem kilka elementów na różnych ścieżkach, zaznacz żądane elementy multimedialne (na przykład klikaj te elementy, przytrzymując klawisz Ctrl albo zaznacz je metodą zaciągania), a następnie zsuń dowolny z zaznaczonych elementów. Zmiana zostanie zastosowana do wszystkich zaznaczonych elementów (patrz z lewej). Jest to kolejny przykład sytuacji, w której możesz chcieć dostosować ustawienia myszy w programie REAPER, aby zmienić domyślny sposób działania. Można na przykład określić, że nawet jeśli zaznaczonych jest wiele elementów, edytowany zsuwaniem ma być tylko jeden element. Można to zrobić na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. Mowa o tym będzie w rozdziale 13. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 141</p>
<p>144 Uważaj edytując zsuwaniem sąsiadujące elementy, zwłaszcza, gdy się stykają ze sobą nawzajem. Jeśli klikniesz i przeciągniesz myszą na jednym z elementów w celu utworzenia miejsca między dwoma elementami, edycja zsuwaniem zostanie wykonana w zwykły sposób. Jeśli jednak wykonasz edycję zsuwaniem w celu nałożenia elementów, utworzysz płynne przejście sygnałów. Podczas odtwarzania fragmentu zawierającego nałożenie słychać będzie oba elementy. Widać to na ilustracji koniec pierwszego (od lewej) z dwóch sąsiadujących elementów został zsunięty w prawo, na drugi element. Ten sposób działania można zmodyfikować na dwa sposoby. Wyłączenie automatycznego płynnego przejścia (na pasku narzędzi) powstrzyma przejście sygnałów, ale oba elementy będą nadal słyszalne. Włączenie opcji Przytnij zawartość pod elementami multimedialnymi podczas edycji (w menu Opcje) sprawi, że w miejscu nałożenia słychać będzie tylko zsunięty element (ten na wierzchu). Inną techniką jest użycie edycji zsuwaniem w celu przeniesienia granicy między dwoma sąsiadującymi elementami (na przykład powstałymi z podzielonego elementu). Zaznacz oba elementy i najedź myszą nad granicę między elementami, aby wyświetlić symbol pokazany na ilustracji obok. Możesz wówczas kliknąć i przeciągnąć granicę w lewo lub w prawo Dostosowywanie wejść/zejść sygnału Jeśli zaznaczysz dowolny element na ścieżce i wystarczająco go powiększysz, zobaczysz krzywą zejścia sygnału na jego końcu. Możesz zmienić zarówno kształt, jak i długość tej krzywej, używając myszy albo za pomocą okna Właściwości elementu. 1. Zaznacz elementy na prawym skraju ścieżek. W tym przykładzie (po prawej) zaznaczono dwie ścieżki. Zaznaczone elementy są w przykładzie wyrównane w pionie, ale nie musi tak być. 2. Przenieś mysz nad pionową białą linię wyznaczającą początek zejścia sygnału. Wskaźnik myszy zmieni się w kształt krzywej. 3. Kliknij i przytrzymaj przycisk myszy. Przeciągnij mysz w lewo, aby wydłużyć zejście sygnału (jak na obrazku z lewej), a następnie zwolnij przycisk myszy. Zauważ, że krzywa zejścia sygnału jest teraz łagodniejsza. Jeśli dokonasz edycji zsunięciem któregokolwiek z tych elementów, zejście sygnału zachowa kształt i długość po prostu zacznie się wcześniej. 4. Upewnij się, że elementy multimedialne są nadal zaznaczone. 5. Kliknij prawym przyciskiem myszy pionową linię wyznaczającą początek zejścia sygnału. Wyświetlone zostanie menu różnych krzywych zejścia sygnału (patrz z prawej). Wybierz tę, którą chcesz. Jeśli wolisz, zamiast użyć myszy naciśnij klawisz F2 (gdy elementy są zaznaczone), aby wyświetlić okno dialogowe Właściwości elementu. Możesz dokonać w nim żądanych zmian. W oknie dialogowym Opcje > Preferencje > Projekt > Ustawienia domyślne elementu multimedialnego można określić domyślny kształt wejścia/zejścia/płynnego przejścia sygnału, ich długości oraz nałożenie. Dodatkowe informacje zawiera rozdział 19. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 142</p>
<p>145 6 Edytowanie ścieżek i elementów Ponadto strona Preferencje > Modyfikatory myszy oferuje podczas pracy z wejściami/zejściami i płynnymi przejściami sygnałów dodatkowe funkcje przy użyciu klawiszy modyfikatorów myszy. Na przykład przytrzymanie klawisza Shift podczas przeciągania myszy w lewo lub w prawo przenosi płynne przejście w lewo lub w prawo. Na ilustracji widać inne ustawienia domyślne, ale każde z nich można zmienić. Informacje na temat dostosowywania modyfikatorów myszy zawiera rozdział Obcinanie projektu do zaznaczonego obszaru W trakcie nagrywania ścieżek nierzadko nagrywa się ciszę na początku, przed faktycznym rozpoczęciem utworu, a także różnej długości ciszę na końcu różnych ścieżek, na których nagrywanie było włączone dłużej niż trzeba, aby nie stracić wybrzmienia instrumentu. Można to oczywiście załatwić, edytując zsuwaniem poszczególne ścieżki, a potem przeciągając je na początek linii czasu. Szybszą metodą jest jednak użycie polecenia Obetnij projekt do zaznaczonego obszaru. Aby obciąć projekt do zaznaczonego obszaru: 1. Kliknij i przeciągnij wzdłuż obszaru tła, aby zaznaczyć obszar, który chcesz zachować jak na rysunku poniżej. 2. Kliknij linię czasu prawym przyciskiem myszy i wybierz z wyświetlonego menu polecenie Obetnij projekt do zaznaczonego obszaru. W razie potrzeby następnie naciśnij klawisz Esc, aby usunąć zaznaczenie wybranego zakresu czasu. Porada: jeśli natychmiast po obcięciu do zaznaczonego obszaru (a przed naciśnięciem klawisza Esc) znowu klikniesz linię czasu prawym przyciskiem myszy i wybierzesz z menu kontekstowego polecenie Powiększ zaznaczenie (albo użyjesz skrótu klawiszowego Ctrl+Plus na klawiaturze numerycznej), widok projektu zostanie dopasowany w poziomie do szerokości okna widoku ścieżki Grupowanie elementów Jeśli funkcja grupowania jest włączona (Opcje > Grupowanie elementów włączone albo klawisze Alt+Shift+G), elementy można grupować i pracować na nich jako na grupie. Można na przykład przenieść je, ustawić dla nich ten sam kolor, wyciszyć itd.). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 143</p>
<p>146 Zaznacz elementy i naciśnij klawisz G, aby dodać je do grupy. Jeśli wolisz, możesz włączać i wyłączać grupowanie przyciskiem grupowania elementów na pasku narzędzi programu REAPER. W poniższym przykładzie zgrupowane zostały trzy z sześciu elementów. Zauważ, że zgrupowane elementy mają ikonę grupowania, o ile opcję tę włączono w obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd > Media. Nawet jeśli preferencja ta jest wyłączona, nad i pod wszystkimi zgrupowanymi elementami wyświetlany jest cienki kolorowy pasek (patrz z prawej). Do grupy można dodać następne elementy. Zaznacz dowolny element z grupy, a następnie naciśnij klawisze Ctrl+G, aby zaznaczyć całą grupę. Przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij elementy, które chcesz dodać do grupy, a następnie zwolnij klawisz Ctrl i naciśnij klawisz G. Pamiętaj, że klawiszem U usuniesz zaznaczony element z grupy. Grupami można zarządzać również za pomocą poleceń podmenu Grupowanie w menu kontekstowym. Przykład Oto prosty przykład otwórz plik All Through The Night EDITS.RPP i zapisz go jako All Through The Night GROUP ITEMS.RPP 1. Zaznacz ścieżkę Vox i za pomocą znanych ci już technik edycji potnij tę ścieżkę na kilka elementów multimedialnych, aby wyglądała jak na powyższym obrazku. Można to zrobić na kilka sposobów na przykład umieszczając kursor w żądanym punkcie podziału, a następnie zaznaczając element i naciskając klawisz S. Powtórz tę procedurę tyle razy, ile trzeba. Aby usunąć zbędne elementy, zaznacz je i naciśnij klawisz Delete. 2. Otwórz menu Opcje i sprawdź, czy opcja Grupowanie elementów jest włączona. Jeśli nie, włącz ją. Grupowanie elementów można włączać/wyłączać skrótem klawiszowym (domyślnie: Alt+Shift+G). 3. Zaznacz drugi z elementów na ścieżce Vox. Przytrzymując klawisz Ctrl, zaznacz czwarty i ostatni element na tej ścieżce. 4. Naciśnij klawisz G, aby połączyć te elementy w grupę. Zaznacz dowolny element z grupy, a następnie naciśnij klawisze Ctrl+G, aby zaznaczyć wszystkie elementy z grupy. 5. Jeśli widoczne są ikony elementów, kliknij przycisk Wycisz dowolnego elementu w grupie. Jeśli ikon nie widać, kliknij element prawym przyciskiem myszy i wybierz z wyświetlonego menu polecenie Ustawienia elementu, a następnie zaznacz pole wyboru Wycisz. Powtórz tę procedurę, aby wyłączyć wyciszenie elementu. 6. W razie potrzeby zaznacz wszystkie elementy w grupie, kliknij jeden z nich prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Kolory elementów i dubli, a następnie Ustaw niestandardowy kolor elementów. Wybierz kolor i naciśnij klawisz Enter. 7. Teraz zaznacz pierwszy z elementów i przeciągnij go nieco w prawo. Przeniesione zostaną wszystkie elementy znajdujące się w grupie. Naciśnij klawisze Ctrl+Z, aby cofnąć akcję. 8. Teraz kliknij dowolny element multimedialny nie znajdujący się w grupie. Zaznaczenie grupy zostanie cofnięte. Zapisz plik. 9. Kliknij znowu dowolny element z grupy i naciśnij klawisze Ctrl+G. Znowu zaznaczone zostaną wszystkie elementy z grupy. 10. Naciśnij klawisz U. elementy te zostaną rozgrupowane. Zapisz plik Zapisywanie i przywoływanie grup elementów Różne grupy elementów można zapisać i przywołać za pomocą karty Grupy elementów w montażowni projektu programu REAPER. Montażownia projektu zostanie omówiona bardziej szczegółowo w rozdziale 11. Póki co zapamiętaj, że możesz ją otworzyć poleceniem Widok > Media projektu/efekty, a następnie wybierając kartę Grupy elementów. Aby utworzyć i zapisać wiele grup: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 144</p>
<p>147 6 Edytowanie ścieżek i elementów Otwórz okno Montażownia projektu i wybierz kartę Grupy elementów. Zaznacz elementy pierwszej grupy, kliknij jeden z nich prawym przyciskiem myszy i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Grupowanie > Zgrupuj elementy. W oknie Montażownia projektu automatycznie utworzona zostanie grupa. Możesz kliknąć nazwę grupy prawym przyciskiem myszy i wybrać polecenie Zmień nazwę grupy, aby nadać jej żądaną nazwę. Powtórz powyższy krok, aby utworzyć następne grupy. Ten przykład przedstawia projekt z dwiema grupami elementów. Aby zaznaczyć wszystkie elementy w grupie, możesz teraz kliknąć prawym przyciskiem myszy nazwę grupy w montażowni i z wyświetlonego menu wybrać polecenie Zaznacz grupę. Aby usunąć grupę, użyj polecenia Usuń grupę, zachowaj elementy z tego samego menu. Porada: aby dostosować głośność wszystkich elementów w wybranej grupie, przytrzymaj klawisze Ctrl i Alt, dostosowując położenie tłumika lub uchwytu głośności dowolnego elementu z danej grupy Sklejanie zaznaczonych elementów Aby kilka elementów na ścieżce stale przetwarzać jako jeden, można je skleić za pomocą polecenia Sklej elementy. Wskutek sklejenia elementów tworzony jest jeden nowy element multimedialny. Na przykład dwa sklejone elementy MIDI będą zawsze automatycznie otwierane razem w tym samym oknie edytora MIDI. Dwa elementy audio po sklejeniu będą mieć jeden i ten sam zestaw właściwości elementu. Sklejone elementy można później podzielić w dowolny żądany sposób. Może to być przydatne, gdy później okaże się, że trzeba dostosować właściwości części sklejonego elementu. Aby skleić elementy sąsiadujące na ścieżce: 1. Zaznacz wszystkie elementy, które chcesz skleić. Najprościej pewnie będzie kliknąć w tym celu prawym przyciskiem myszy i przeciągnąć myszą przez elementy. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolny z zaznaczonych elementów i wybierz z wyświetlonego menu kontekstowego opcję Sklej elementy. Przykład W poniższym przykładzie ścieżka zawiera sześć oddzielnych elementów multimedialnych (tak jak w ćwiczeniu powyżej). Umieszczając mysz nad pierwszym elementem, a potem klikając prawym przyciskiem myszy i przeciągając mysz na ostatni element zaznaczymy wszystkie te elementy. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 145</p>
<p>148 Następnie należy kliknąć prawym przyciskiem myszy dowolny z zaznaczonych elementów i wybrać z wyświetlonego menu opcję Sklej elementy. W wyniku tej akcji zaznaczone elementy zostaną sklejone w jeden, jak na obrazku poniżej. Jednym z zastosowań sklejania elementów jest łączenie kilku elementów w nowe źródło pętli. Więcej informacji o pracy z pętlami zawiera rozdział 8. Inne zastosowanie sklejania to renderowanie elementu, na przykład, łączącego wzmocnienie i efekty w nowym elemencie multimedialnym oraz ustawiającym pomijanie efektów. Gdy zaznaczone elementy są sklejane w ten sposób, efekty itd. są stosowane do odpowiednich fragmentów nowego elementu Tworzenie i kopiowanie elementów w trybie ołówka W programie REAPER dostępny jest opcjonalny tryb ołówka, w którym można tworzyć nowe elementy multimedialne lub kopie istniejących. Sposób działania funkcji określają ustawienia przeciągnięcia ścieżki lewym przyciskiem na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. W rozdziale 13 dowiesz się, jak w razie potrzeby zmienić te ustawienia odpowiednio do własnych wymagań. Można na przykład przypisać używanie modyfikatora Shift do wykreślania nowego elementu. Póki co, zajmiemy się ustawieniami domyślnymi. Ustawienia domyślne przedstawiono tutaj. Domyślnie podczas klikania i przeciągania można stosować następujące modyfikatory myszy: Ctrl wykreśla kopię aktualnie zaznaczonego elementu multimedialnego. Jeśli przyciąganie jest włączone, to zostanie zastosowane. Ctrl+Shift wykreśla kopię aktualnie zaznaczonego elementu multimedialnego, bez przyciągania. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 146</p>
<p>149 6 Edytowanie ścieżek i elementów Ctrl+Alt wykreśla kopię aktualnie zaznaczonego elementu multimedialnego z umieszczeniem danych źródłowych MIDI w puli. Jeśli przyciąganie jest włączone, to zostanie zastosowane. Shift+Ctrl+Alt wykreśla kopię aktualnie zaznaczonego elementu multimedialnego z umieszczeniem danych źródłowych MIDI w puli, bez przyciągania. Przykład widać na powyższej ilustracji. Zaznaczone zostały dwa pierwsze elementy multimedialne na ścieżce. Przytrzymując klawisz Ctrl podczas klikania i przeciągania ich dalej na ścieżce utworzono kopię tych elementów multimedialnych Edycja zbiorcza Edycję zbiorczą można najprościej opisać w ten sposób: zazwyczaj, gdy usuniesz część elementu multimedialnego, na jego ścieżce pozostaje luka. W przypadku edycji zbiorczej materiał znajdujący się na ścieżce jest przesuwany tak, aby wypełnić tę lukę. Przedstawiają to trzy poniższe zrzuty ekranu. Pierwszy obrazek przedstawia zaznaczony element multimedialny z podświetlonym wybranym zakresem czasu. Gdy edycja zbiorcza jest wyłączona, usunięcie zaznaczonego obszaru elementu multimedialnego ma skutek taki jak na drugim obrazku. Gdy edycja zbiorcza jest włączona, usunięcie zaznaczonego obszaru elementu multimedialnego ma natomiast skutek taki jak na trzecim obrazku. Aby korzystać z funkcji edycji zbiorczej, wybierz polecenie Opcje > Edycja zbiorcza albo naciśnij klawisze Alt P, albo użyj przycisku Tryb edycji zbiorczej w cyklu na głównym pasku narzędzi. Ta sama akcja (wybranie polecenia lub użycie skrótu) przełącza stan edycji zbiorczej. Możliwe są trzy stany: Wyłączona: tryb domyślny. Elementy nie są przesuwane przy edycji ścieżki. Poszczególne ścieżki: jeśli wybierzesz opcję edycji zbiorczej raz, funkcja przejdzie w tryb edycji zbiorczej poszczególnych ścieżek. Edycja zbiorcza jest wówczas stosowana do aktualnie zaznaczonych ścieżek, ale nie do innych ścieżek. Wszystkie ścieżki: jeśli wybierzesz opcję edycji zbiorczej drugi raz, funkcja przejdzie w tryb edycji zbiorczej wszystkich ścieżek. To znaczy, że każda akcja dotycząca KTÓREGOKOLWIEK z elementów na KTÓREJKOLWIEK ścieżce będzie dotyczyć CAŁEGO projektu. Jest to przydatne na przykład do usuwania całych sekcji utworów. W tym trybie znaczniki i automatyzacja są blokowane na elementach, których dotyczą, tak by wraz z elementami przenoszone były związane z nimi znaczniki i automatyzacja. Używanie tego trybu na wielu ścieżkach jest bardzo przydatne do edycji nagrań wielościeżkowych materiału na żywo wszystko, co trzeba, jest nieustanie synchronizowane podczas edycji. I na odwrót, stosowanie tego trybu do elementu na jednej ścieżce sprawia, że program REAPER działa raczej jak edytor stereo. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 147</p>
<p>150 Jeśli na przykład podzielisz element w dwóch miejscach (tak, że powstaną trzy elementy), a potem usuniesz środkowy fragment, pozostałe fragmenty zsuną się, ale w odróżnieniu od zwykłego edytora stereo, można będzie dostosować punkt połączenia, przeciągając końce elementów w żądany sposób. Aby przenieść materiał z miejsca na miejsce, można podzielić go w punkcie wstawiania, przeciągnąć materiał na prawo od punktu wstawiania, aby zrobić miejsce, a następnie wstawić i przeciągnąć przemieszczany materiał, aby je połączyć. Wszystkie elementy na prawo od przeciąganego elementu są przetwarzane razem i przenoszone wraz ze znacznikami i automatyzacją. Tu widzisz przykład edycji zbiorczej wszystkich ścieżek. Edycja zbiorcza jest włączona dla wszystkich ścieżek. Na pierwszej ilustracji zaznaczono fragment ciszy przed początkiem nagranego programu. Następnie zastosowano polecenie Wytnij zaznaczony obszar elementów. Zaznaczony obszar został wycięty ze wszystkich ścieżek, a pozostały materiał został przeniesiony na początek projektu. Porada: dalej w tym rozdziale dowiesz się jak za pomocą modyfikatorów myszy określić sposób działania programu REAPER podczas przeciągania elementu lub zaznaczonych elementów. Dostępne są opcje umożliwiające zaznaczenie i zastosowanie dowolnego z trzech stanów edycji zbiorczej podczas przeciągania Przycinanie do zaznaczonego obszaru Jeśli chcesz, możesz przyciąć element multimedialny albo ścieżkę jednocześnie od początku i końca. W tym celu: 1. Zaznacz żądane elementy multimedialne. 2. Kliknij i przeciągnij na tle ścieżki, aby zaznaczyć obszar, który chcesz zachować. 3. Kliknij zaznaczony element multimedialny prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Przytnij elementy do wybranego obszaru. Jeśli edycja zbiorcza jest włączona, przycięty obszar zostanie również usunięty z linii czasu (a jeśli nie, to zostanie puste miejsce). Jeśli Ustawienia przyciągania/siatki są skonfigurowane do przyciągania elementów multimedialnych, to przyciąganie (jeśli włączone) zostanie zastosowane podczas zaznaczania przycinanego obszaru Swobodne pozycjonowanie elementów Wybranie opcji Swobodne pozycjonowanie elementów umożliwia swobodne przenoszenie elementów multimedialnych na ścieżkach. Może to być przydatne na przykład, gdy chcesz, aby dwa lub więcej elementy multimedialne były odtwarzane jednocześnie albo nakładały się na tej samej ścieżce. Aby włączyć tę funkcję: 1. Zaznacz ścieżki, na których chcesz zezwolić na swobodne pozycjonowanie elementów. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy panel sterowania ścieżki i z menu kontekstowego wybierz polecenie Włącz swobodne pozycjonowanie elementu na ścieżce. Następująca seria ilustracji przedstawia przykład możliwego użycia tej funkcji. Na pierwszym zrzucie ekranu mamy główny wokal i harmonię wokalną na różnych ścieżkach. Możemy dla wygody umieścić je na jednej ścieżce. Na drugim zrzucie ekranu widać włączone swobodne pozycjonowanie elementów na Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 148</p>
<p>151 6 Edytowanie ścieżek i elementów ścieżce głównego wokalu. Kursor myszy pokazuje mały uchwyt, umożliwiający dostosowanie wysokości tego elementu multimedialnego. Na trzecim zrzucie ekranu element multimedialny został przeciągnięty ze ścieżki Vox Harmy na ścieżkę Vox Lead. Gdy włączysz odtwarzanie tej ścieżki, odtworzone zostaną oba te elementy multimedialne. Faktycznie, w tym przykładzie, można teraz usunąć ścieżkę 3.Elementy (w tym przykładzie dwa) są niezależne od siebie wzajem. Można je razem lub osobno wyciszać, dodawać do nich efekty, zmieniać ich wysokość tonu i/lub współczynnik tempa odtwarzania i tak dalej. W tym celu możesz użyć okna dialogowego Właściwości elementu multimedialnego (klawisz F2) i/lub menu kontekstowego, wyświetlanego kliknięciem prawego przycisku myszy Modyfikatory myszy Znasz już wiele przykładów używania myszy w programie REAPER z modyfikatorami i bez nich w celu wykonania wielu różnych zadań. Tworzyliśmy w ten sposób pętle i wybrane zakresy czasu, kopiowaliśmy i przenosiliśmy elementy multimedialne, edytowaliśmy elementy zsuwaniem, używaliśmy trybu ołówka itd. W rozdziale 13 dowiesz się więcej o modyfikowaniu, a nawet tworzeniu własnych modyfikatorów. Tymczasem możesz sprawdzić ustawienia domyślne różnych modyfikatorów myszy, przeglądając stronę Sposób działania podczas edycji > Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. Z listy Kontekst wybierz temat, na przykład kliknięcie elementu multimedialnego, przeciągnięcie krawędzi elementu multimedialnego, kliknięcie ścieżki, kliknięcie podziałki, kliknięcie prawym przyciskiem myszy w widoku aranżacji itd. Wyświetlona zostanie lista zbiorcza wszystkich domyślnych akcji dostępnych w danym kontekście. Można wówczas kliknąć dwukrotnie dowolny wpis w kolumnie Modyfikator, aby przypisać żądaną akcję do danego modyfikatora. Poniżej widzisz przykład akcji domyślnych powiązanych z różnymi modyfikatorami myszy, a dotyczących przeciągania elementów multimedialnych. Na przykład, domyślnie, klikając i przeciągając element multimedialny, przeniesiesz go ignorując wybrany zakres czasu. Przytrzymując przy tym klawisz Ctrl, skopiujesz element i tak dalej. Dostępnych jest znacznie więcej możliwości. Można na przykład zdefiniować klawisze Shift+Win jako modyfikator ograniczający ruch elementu jedynie w pionie podczas przenoszenia lub kopiowania. Klawisze Ctrl+Win mogą służyć do dostosowywania głośności elementu itd. Aby zdefiniować modyfikator, musisz kliknąć dwukrotnie żądany modyfikator na liście, a następnie wybrać żądane polecenie lub akcję z listy poleceń i akcji. Lista rozwijana Kontekst zawiera następujące pozycje dotyczące pracy z elementami multimedialnymi. Element multimedialny (kliknięcie lewym przyciskiem, przeciągnięcie lewym przyciskiem i dwukrotne kliknięcie) Dolna połowa elementu multimedialnego (kliknięcie lewym przyciskiem, przeciągnięcie lewym przyciskiem i dwukrotne kliknięcie) Krawędź elementu multimedialnego (przeciągnięcie lewym przyciskiem i dwukrotne kliknięcie) Wejście/zejście/płynne przejście sygnału elementu Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 149</p>
<p>152 multimedialnego (kliknięcie lewym przyciskiem, przeciągnięcie lewym przyciskiem i dwukrotne kliknięcie) Z wieloma kontekstami powiązana jest opcja, wyświetlana pod tabelą, tuż nad przyciskiem OK. Na tym przykładzie jest to opcja Podczas wykreślania nad elementami multimedialnymi traktuj obszar etykiety elementu jak puste miejsce na ścieżce. Zauważ również przycisk Importuj/eksportuj. Za jego pomocą można zapisywać i przywoływać akcje modyfikatorów myszy dla aktualnie wybranego kontekstu albo wszystkich kontekstów. Jest to obszar wart dogłębnego zbadania, a sposób używania dostępnych na nim opcji zależy zazwyczaj od potrzeb. Poniższe przykłady powinny pomóc w rozpoczęciu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 150</p>
<p>153 6 Edytowanie ścieżek i elementów Modyfikatory w kontekście Element multimedialny: kliknięcie lewym przyciskiem Tu widnieją domyślne przypisania sposobu działania myszy podczas klikania dowolnych elementów multimedialnych. Zauważ, że domyślny sposób działania zwykłego kliknięcia to Zaznacz element i przenieś kursor edycji. Modyfikator Alt+kliknięcie spowoduje zaznaczenie elementu bez przenoszenia kursora edycji. Jeśli chcesz, możesz zamienić te przypisania w taki sposób, że zwykłe kliknięcie będzie zaznaczać element multimedialny bez przenoszenia kursora edycji. W tym celu kliknij dwukrotnie pozycję listy, którą chcesz zmienić, a następnie wybierz żądaną akcję z listy (patrz z prawej). Dodatkowe informacje na temat dostosowywania modyfikatorów myszy zawiera rozdział 13. Kontekst Krawędź elementu multimedialnego: przeciągnięcie lewym przyciskiem Po prawej stronie widzisz domyślne ustawienia modyfikatorów myszy, stosowane podczas klikania i przeciągania krawędzi dowolnych elementów multimedialnych. Rozdział 13 zawiera szczegółowy przykład ich zmiany. Inne opcje Zwróć uwagę, że można przypisać modyfikatory stosowane podczas klikania dolnej części elementów multimedialnych inne od modyfikatorów stosowanych podczas klikania górnej części. W tym przykładzie akcja domyślna zwykłego kliknięcia dolnej połowy elementu multimedialnego jest zmieniana na Dodaj element do zaznaczenia. Uwaga! Gdy wybrany jest kontekst Dolna połowa elementu multimedialnego, wyświetlana jest opcja Wyłącz działanie na dolną część elementu multimedialnego, gdy wysokość pasa dubla jest mniejsza niż xx piks. Domyślnie ustawiona jest wartość 44. Jej zmiana będzie konieczna, jeśli zechcesz stosować akcje tego kontekstu do elementów multimedialnych o wysokości mniejszej niż 44 piksele. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 151</p>
<p>154 Są to tylko niektóre z wielu możliwych przykładów ilustrujących możliwości stosowania modyfikatorów myszy w różnych kontekstach podczas edytowania elementów multimedialnych. Możesz samodzielnie zbadać inne opcje, w zależności od tego, które funkcje są dla ciebie najistotniejsze. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 152</p>
<p>155 6 Edytowanie ścieżek i elementów 6.32 Podziały dynamiczne usuwanie obszarów ciszy Podział dynamiczny w programie REAPER to potężna funkcja, której można używać do wszelkich możliwych celów. Wiele z nich ma za zadanie ułatwić pracę z tempami, ale możliwe są znacznie szersze zastosowania. Można na przykład oczyszczać w ten sposób ścieżki i usuwać fragmenty, które powinny zawierać ciszę. Może to być przydatne na przykład na ścieżce wokalu do automatycznego usuwania fragmentów między zwrotkami, w których nagrane mogą być niepotrzebnie dźwięki takie jak oddychanie czy szuranie nogami. Przypuśćmy, że masz nagraną taką ścieżkę wokalu. Korzystając z funkcji podziału dynamicznego możesz poinstruować program REAPER, aby usunął ze ścieżki wszystkie fragmenty, gdzie wokalista nie śpiewa. Są to fragmenty, które mają zawierać ciszę, a mogą zawierać zbędne dźwięki, takie jak odgłosy oddychania. W tym celu najpierw zaznacz żądany element multimedialny, a następnie kliknij go prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Przetwarzanie > Dynamicznie podziel elementy. Przed wykonaniem podziału musisz określić żądane parametry. Podgląd skutków zobaczysz przed wykonaniem polecenia. Każdy punkt podziału jest wskazywany kolorową pionową linią, a obszary oznaczone do usunięcia są wyświetlane w ciemniejszym kolorze. Podział dynamiczny zostanie omówiony szczegółowo w rozdziale 8, w kontekście produkcji muzycznej opartej na tempie, ale do celów tego zadania można funkcji użyć w sposób przedstawiony w poniższej tabeli. Zacznij z podobnymi ustawieniami i w razie potrzeby dostosuj je. Zestawienie parametrów podziału dynamicznego Przy tego rodzaju użytkowaniu funkcja podziału dynamicznego zasadniczo stosuje bramkę szumów, aby poinformować program REAPER, w których miejscach ma podzielić elementy multimedialne i które obszary ma usunąć. Parametr podziału dynamicznego Ustawienie usuwania obszarów ciszy Przy transjentach Usuń zaznaczenie tej opcji w razie używania podziału dynamicznego w celu usuwania ciszy. Przy otwarciu bramki Przy zamknięciu bramki Zazwyczaj zaznaczyć należy obie te opcje. Obie muszą być włączone, aby program REAPER mógł zidentyfikować początek i koniec każdego usuwanego fragmentu. Zmniejsz liczbę podziałów W większości przypadków usuwania ciszy tę opcję należy wyczyścić. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 153</p>
<p>156 Parametr podziału dynamicznego Ustawienie usuwania obszarów ciszy Min. długość segmentu Określa najmniejszą dozwoloną długość każdego segmentu. Aby ustawić ją właściwie, trzeba zwykle poeksperymentować. Zazwyczaj należy ustawić małą wartość. Na szczęście interfejs funkcji podziału dynamicznego od razu pokazuje podgląd skutków. Aby sprawdzić czy ustawienia są poprawne, wystarczy spojrzeć na ekran. Poniższa ilustracja pokazuje skutek określenia zbyt dużej wartości tego ustawienia. Jak widać, może to doprowadzić do usunięcia niektórych prawidłowo nagranych fragmentów. Ogranicz długość segmentu W większości przypadków usuwania ciszy to ustawienie nie powinno mieć znaczenia. W razie potrzeby wypróbuj obie opcje i sprawdź skutki na podglądzie. Próg bramki To ustawienie jest ważne, ale ma zazwyczaj rozsądny zakres dopuszczalnych wartości. Zbyt mała wartość nie wyeliminuje wszystkich zbędnych dźwięków na bramce szumów. Zbyt duża wartość zagraża usunięciem cichszych fragmentów nagranego materiału. Zacznij od około 50 db i w razie potrzeby zmień tę wartość. Min. długość ciszy Ten parametr również wymaga doprecyzowania. Zbyt duża wartość spowoduje pozostawienie niektórych okresów ciszy. Histereza Za pomocą tego ustawienia można dostosować poziom, przy którym bramka zamyka się względny wobec poziomu, przy którym się otwiera. W powyższym przykładzie bramka zamykać się będzie przy 62,5 db i ponownie otwierać przy 50 db. Zwiększenie wartości histerezy do 0 db lub więcej poskutkuje utworzeniem większej liczby podziałów. Usuń ciszę Tę opcję należy włączyć. Tłumik wejścia/zejścia sygnału Włączenie tłumika wejścia/zejścia sygnału zapewnia płynniejsze przejścia. Inne ustawienia Pozostaw je jak na tym przykładzie Rozszerzenia SWS Gdy poznasz lepiej program REAPER, zechcesz częściej używać niektórych akcji, zwłaszcza edycji. Mogą to być na przykład akcje tak różne jak wyrównywanie wielu elementów multimedialnych do kursora edycji albo ustawianie głośności wielu zaznaczonych elementów multimedialnych jedną akcją. Wiele z tych akcji (i Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 154</p>
<p>157 6 Edytowanie ścieżek i elementów dodatkowe akcje) dostępnych jest w pluginie programu REAPER, dostępnym po pobraniu i zainstalowaniu pakietu SWS Extensions. Wykonaj w tym celu następującą procedurę: 1. Przejdź do witryny internetowej 2. Wykonaj instrukcje pobierania wersji odpowiedniej do używanego systemu operacyjnego. 3. Uruchom pobrany program instalacyjny, a następnie otwórz program REAPER. Zawartość pakietu rozszerzeń jest niezwykła. Są to nie tylko setki przydatnych akcji edycji itd., ale również całe moduły, zapewniające dodatkowe funkcje w programie REAPER, takie jak migawki stanu miksera czy zarządzanie znacznikami. Do pakietu rozszerzeń dołączona jest oddzielna instrukcja obsługi w formacie PDF. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 155</p>
<p>158 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Wcześniej, w rozdziale 3, omawialiśmy tworzenie wielu dubli podczas nagrywania. W szczególności należy zapoznać się z sekcjami Pokazywanie dubli na pasach, Używanie kodowania dubli kolorami oraz Praca z wieloma dublami. Techniki edycji i rozmieszczania omówione w rozdziale 6 dotyczą również edytowania projektów z wieloma dublami. Ten przykład ma na celu przybliżenie metod podchodzenia do zadania. Dostępne są dwie główne metody. Można: Rozsadzić duble na nowe ścieżki. Umożliwia to edycję poszczególnych ścieżek i (w razie potrzeby) scalenie ich po zakończeniu w jedną ścieżkę. Edytować różne duble na tej ścieżce, na której zostały nagrane. Zajmiemy się tą metodą dalej w tej sekcji. W instrukcjach w tej sekcji przyjmuje się, że opcja swobodnego pozycjonowania elementów została wyłączona na edytowanych ścieżkach. Jest to ustawienie domyślne. (Dodatkowe informacje na temat swobodnego pozycjonowania elementów zawiera rozdział 6). 7.1 Rozsadzanie dubli na wiele ścieżek Zaczniemy od pierwszej z tych dwóch metod. Przypuśćmy, że nagrane zostały trzy duble ścieżki wokalu. Można kliknąć element prawym przyciskiem myszy i wybrać polecenie Dubel > Rozsadź wszystkie duble na nowe ścieżki. Polecenie utworzy (w tym przypadku) trzy dodatkowe ścieżki bez nazwy oryginalna ścieżka zawierająca trzy duble pozostanie niezmieniona. Teraz przypuśćmy, że po odsłuchaniu wybieramy żądane fragmenty z poszczególnych dubli. Na następnej ilustracji widać duble edytowane w celu zachowania jedynie żądanych fragmentów. Służą do tego techniki edycji omówione w rozdziale 6. Na koniec zaznaczono różne elementy na ścieżkach 3 i 4 i za pomocą klawisza 8 na klawiaturze numerycznej przeniesiono je w górę, na ścieżkę 2. Ścieżka 1 jest teraz wyciszona i można ją w razie potrzeby ukryć. Ścieżki 3 i 4 są już zbędne i można je usunąć. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 156</p>
<p>159 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Można teraz zaznaczyć wszystkie elementy na ścieżce 2 i scalić w jeden element multimedialny za pomocą polecenia Sklej elementy. Zauważ, że oryginalna, wyciszona ścieżka zawierająca trzy duble jest nadal dostępna. Dzięki temu w razie potrzeby można później z łatwością zmienić fragmenty wokalu. 7.2 Płynne przejścia sygnałów Jeśli masz zamiar rozmieścić elementy multimedialne w taki sposób, że będą się nakładać, najpierw określ czy program REAPER ma dodawać płynne przejście sygnałów. Funkcję tę można włączać i wyłączać przyciskiem Automatyczne płynne przejście sygnałów na głównym pasku narzędzi (lub skrótem klawiszowym Alt X). Krzywe płynnych przejść sygnałów można edytować. Można rozciągnąć płynne przejście sygnałów w dowolnym kierunku, przeciągając pionowe paski wejścia/zejścia sygnału. Jeśli przytrzymasz przy tym klawisz Shift, przeniesiesz całe płynne przejście w lewo lub w prawo w nowe położenie. Klikając przejście sygnałów prawym przyciskiem myszy, wyświetlisz menu kształtów przejścia sygnałów (patrz z lewej). najlepszym momencie. 7.3 Za pomocą tych technik można zamaskować raptowne zmiany płynnym przejściem w Rozsadzanie dubli na miejscu Inną możliwością jest użycie polecenia Dubel > Rozsadź wszystkie duble (na miejscu). Wszystkie duble na ścieżce zostaną scalone na jednym pasie. Oto przykład zastosowania. Przedstawiona tu ścieżka zawiera trzy duble głównego wokalu. Wybrane zostały najlepsze fragmenty poszczególnych dubli. Dostosowano właściwości (takie jak głośność) poszczególnych elementów, aby uzyskać żądane brzmienie. Rozsadzając wszystkie duble na miejscu, umieścisz zaznaczone elementy na jednym pasie, nad innymi dublami i duble te będą odtwarzane razem. 7.4 Odtwarzanie wszystkich dubli Zajmiemy się teraz naprawdę interesującym trickiem, który umożliwiają duble. Widzisz tu ścieżkę wokalu z dograną harmonią dwóch wersów. Oba duble w tym miejscu mają oddzielne obwiednie panoramy i głośności, a może również oddzielne efekty w swoich łańcuchach efektów. Zaznacz oba elementy multimedialne, kliknij jeden z nich prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Ustawienia elementu, a następnie Odtwarzaj wszystkie duble. Jedna ścieżka zawiera teraz cały miks wokalu i harmonii! To ustawienie jest dostępne również w oknie Właściwości elementu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 157</p>
<p>160 7.5 Edytowanie i kompilowanie wielu dubli Nie trzeba rozsadzać dubli na wiele ścieżek, aby nimi zarządzać. W tej sekcji omówimy niektóre możliwe sposoby zarządzania wszystkimi dublami na jednej ścieżce. Ogólnie rzecz biorąc, chodzi o wybranie najlepszych fragmentów dubli i skompilowanie ich w jeden dubel, zawierający wybrane fragmenty. Siekanie i składanie Gdy w menu Opcje wybierzesz opcję Pokaż wszystkie duble na pasach (jeśli jest miejsce), za pomocą wygodnej techniki siekania i składania złożysz sobie z najlepszych fragmentów dubli całość do odtwarzania na jednej ścieżce. W tym celu należy podzielić ścieżkę we wszystkich żądanych miejscach, a następnie wybrać żądane wycinki. Różne metody dzielenia przedstawia rozdział 6. Niegłupio będzie wyróżnić preferowane fragmenty dubli innym kolorem. W tym celu wybierz duble i zaznacz wszystkie elementy multimedialne (zaciągnięciem), w menu Element wybierz polecenie Kolory elementów i dubli, a następnie polecenie Ustaw niestandardowy kolor aktywnego dubla albo Ustaw jeden losowy kolor aktywnego dubla. Polecenia te są również dostępne w menu kontekstowym, wyświetlanym po kliknięciu elementu multimedialnego prawym przyciskiem myszy. Przykład użycia widać poniżej. Zauważ, że w tym przykładzie drugi dubel składa się z krótkiego dogrania fragmentu utworu. Opcja Wyświetlaj puste pasy dubli (Opcje > Sposób działania pasa dubla) jest włączona, aby zapewnić klarowniejsze wyświetlanie dubli. Pustego fragmentu dubla (takiego jak tutaj w dublu 2) nie można zaznaczyć, chyba że włączysz opcję Zezwalaj na wybranie pustych pasów dubli (Opcje > Sposób działania pasa dubla). Jeśli wolisz nie wyświetlać pustych pasów dubli, możesz jej ukryć, wyłączając opcję Wyświetlaj puste pasy dubli (Opcje > Sposób działania pasa dubla). Zestawy kompilacji Możesz zapisać wiele zestawów kompilacji poszczególnych ścieżek (jak wyżej), a nawet grup ścieżek (jak z prawej). Projekt zawiera dwie ścieżki wokalu, obie zostały posiekane i poskładane, a preferowane duble maja kolor rdzawoczerwony. Zaznacz (zaciągnięciem) wszystkie elementy multimedialne w tym zestawie, a następnie kliknij prawym przyciskiem myszy zaznaczone elementy i z menu kontekstowego wybierz polecenie Kompilacje, a następnie Zapisz jako nową kompilację. Zostanie wyświetlony monit o podanie nazwy: podana nazwa zostanie dodana do menu Kompilacje i można będzie przy jej użyciu w każdej chwili przywołać kompilację z menu. Jedną z zalet tego rozwiązania jest to, że ułatwia porównywanie różnych połączeń wycinków z różnych dubli, czyli wybór najlepszego połączenia. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 158</p>
<p>161 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Liczba zestawów kompilacji, które można zapisać i stosować jest nieograniczona. Poniżej znajduje się zestawienie poleceń podmenu Kompilacje. Polecenie Objaśnienie Zapisz jako nową kompilację Zapisuje aktualnie zaznaczone duble na wszystkich zaznaczonych ścieżkach jako nowy zestaw kompilacji. Wyświetlany jest monit o podanie nazwy. Zmień nazwę aktywnej kompilacji Umożliwia zmianę nazwy aktualnie aktywnego zestawu kompilacji. Usuń aktywną kompilację z listy Usuwa aktualnie zaznaczony zestaw kompilacji z menu Kompilacje. Nie powoduje to usunięcia żadnych dubli ani elementów multimedialnych z samego projektu. Obetnij listę do aktywnej kompilacji Usuwa inne zestawy kompilacji z listy menu Kompilacje. Przenieś aktywną kompilację do górnego pasa Przenosi wszystkie zaznaczone w dublu elementy na górny pas ścieżki dubla. Nazwy kompilacji Kompilacje są wyświetlane na liście na końcu menu Kompilacje (patrz przykład z prawej). Wybranie dowolnej z nich spowoduje zaznaczenie odpowiedniego zestawu dubli. W tym przykładzie utworzyliśmy drugi zestaw kompilacji i nadaliśmy mu kolor zielony. Można teraz przełączać się między zestawami kompilacji. W tym przykładzie zaznaczyliśmy preferowany zestaw kompilacji i użyliśmy polecenia Przenieś aktywną kompilację do górnego pasa. Nie zapomnij również, że naciskając klawisze Ctrl+L możesz przełączać włączenie i wyłączenie wyświetlanie pasów, tak jak na tym przykładzie. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 159</p>
<p>162 Porada: gdy używasz pasów oraz siekania i składania w taki sposób, możesz za pomocą klawiszy 1 i 3 na klawiaturze numerycznej przesuwać elementy nieco w lewo lub w prawo, jeśli nie są dokładnie zsynchronizowane z innymi dublami. Dokładna wielkość przesunięcia zaznaczonych elementów tymi klawiszami zależy od powiększenia widoku. Zapewne okaże się, że we wcześniejszych fazach postprodukcji wolisz tworzyć i zapisywać zestawy kompilacji poszczególnych ścieżek, a nie grup ścieżek. Zapewnia to sporą swobodę miksowania i dobierania ścieżek. W dalszych fazach, bliżej zakończenia miksowania, większe zalety może mieć zapisywanie, przywoływanie i używanie skompilowanych zestawów całych grup ścieżek. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 160</p>
<p>163 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Poniższa tabela zawiera zestawienie innych dostępnych w menu Dubel poleceń zarządzania: Polecenie (skrót) Objaśnienie Następny dubel (T) Ustawia następny dubel jako aktywny dla wszystkich zaznaczonych elementów multimedialnych. Poprzedni dubel (Shift+T) Ustawia poprzedni dubel jako aktywny dla wszystkich zaznaczonych elementów multimedialnych. Usuń aktywny dubel (X) Usuwa aktualnie zaznaczony dubel wszystkich aktualnie zaznaczonych elementów multimedialnych. Obetnij do aktywnego dubla (Alt+Shift+T) Usuwa wszystkie nieaktywne duble z aktualnie zaznaczonych elementów multimedialnych. Zduplikuj aktywny dubel Dodaje kopię aktywnego dubla do elementu jako nowy dubel. Zablokuj na aktywnym dublu To jest polecenie przełączające. Blokuje aktualnie aktywne zaznaczenie dubli. Gdy blokowanie dubli zostanie zastosowane do elementu multimedialnego, jego aktywnego dubla nie można zmienić do chwili przełączenia tej blokady. Pokaż łańcuch efektów aktywnego dubla Otwiera przeglądarkę efektów, umożliwiającą dodanie efektów do aktywnego dubla zaznaczonego elementu multimedialnego. Usuń efekty aktywnego dubla Usuwa efekty wcześniej dodane do łańcucha efektów dubla. Obwiednia głośności dubla Obwiednia panoramy dubla Obwiednia wyciszania dubla Obwiednia wysokości tonu dubla Dodaje obwiednię automatyzacji do zaznaczonego dubla. Więcej informacji o obwiedniach automatyzacji zawiera rozdział 16. Rozsadź wszystkie duble na nowe ścieżki Kopiuje każdy dubel na nową ścieżkę. Rozsadź wszystkie duble (na miejscu) Umieszcza zaznaczone duble na tej samej ścieżce, jeden na drugim, tak że są odtwarzane jednocześnie. Rozsadź wszystkie duble (w kolejności) Umieszcza zaznaczone duble na tej samej ścieżce w kolejności, jeden za drugim. To polecenie przekształca to w to: Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 161</p>
<p>164 Polecenie (skrót) Objaśnienie Scal elementy z różnych ścieżek w duble Kopiuje wszystkie zaznaczone elementy na jedną ścieżkę, jako serię dubli. To polecenie przekształca to w to: Scal elementy z tej samej ścieżki w duble Przenosi wszystkie zaznaczone elementy w to samo położenie początku jako serię dubli na tej samej ścieżce. To polecenie przekształca to w to: Wklej do dubli w elementach Wkleja wcześniej zaznaczone i wycięte lub skopiowane elementy do wybranych ścieżek jako nowe elementy. 7.6 Więcej akcji dotyczących dubli Trzecia część menu kontekstowego elementu zawiera serię poleceń umożliwiających utworzenie nowego dubla z istniejącego elementu. Polecenia te dają wiele możliwości interesujących pod względem twórczym. Pierwsze trzy z nich umożliwiają zastosowanie efektów ścieżki do istniejącego elementu multimedialnego i są zasadniczo podobne jedno tworzy element mono, drugie element stereo, a trzecie z nich jest stosowane do elementów MIDI. Poniższa tabela zawiera zestawienie tych poleceń i sposobów ich używania. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 162</p>
<p>165 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Polecenie (skrót) Objaśnienie Zastosuj efekty ścieżki do elementów jako nowy dubel Zastosuj efekty ścieżki do elementów jako nowy dubel (mono) Zastosuj efekty ścieżki do elementów jako nowy dubel (MIDI) Za pomocą tego polecenia można na przykład zmniejszyć obciążenie procesora w razie takiej potrzeby. Rozważmy przykład ścieżki z efektami w łańcuchu efektów, na przykład pogłosem i kompresorem: Po zastosowaniu efektów ścieżki otrzymujemy nowy dubel z zastosowanymi do niego efektami. Oryginalny łańcuch efektów można teraz ustawić jako pomijany: Nie tylko zmniejszy to obciążenie procesora, ale również otworzy dalsze możliwości twórcze. Spróbuj wybrać polecenie Odtwarzaj wszystkie duble, a potem użyć obwiedni panoramy i głośności obu dubli w celu zmieniania ich położenia i względnej głośności w miksie w różnych częściach utworu. Renderuj elementy jako nowy dubel To polecenie to kolejne odciążenie procesora. Umożliwia ono wyrenderowanie istniejącego elementu multimedialnego jako nowego dubla. Odwróć elementy jako nowy dubel To polecenie może mieć zabawne zastosowania. Robi to, co sugeruje nazwa dodaje do elementu multimedialnego nowy dubel, zawierający materiał puszczony od tyłu. Oto przykład. Zaczynając z tym dostaniemy to: Nie zapomnij, że masz teraz mnóstwo opcji siekanie i składanie, odtwarzanie wszystkich dubli, obwiednie głośności, panoramy i wyciszenia, zmiana wysokości tonu i/lub współczynnika tempa odtwarzania, efekty dubli i tak dalej i dalej! Stopka: o co chodzi z kolorami? Ustawienia w obszarze Preferencje >Wygląd > Media oferują tyle opcji koloru, że można się pogubić w ich sposobach działania. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 163</p>
<p>166 W tym przykładzie zachcieliśmy, aby szczyty sygnału i tła elementów multimedialnych miały kolory zarówno ścieżki, jak i dubla. Oczywiście nie jest możliwe wyświetlanie jednych i drugich kolorów. W takich przypadkach pierwszeństwo ma opcja znajdująca się najdalej w prawo. Innymi słowy, w przypadku pewnego elementu multimedialnego, jeśli nie są stosowane kolory dubli, to użyte zostaną kolory ścieżek. Jeśli jednak określono kolory ścieżek, będą one mieć pierwszeństwo przed kolorami ścieżek. 7.7 Zarządzanie kompilacjami w oknie Montażownia projektu Dublami i kompilacjami można również zarządzać za pomocą okna Montażownia projektu. Montażownia projektu to centralna lokalizacja umożliwiająca wygodne zarządzanie wszystkimi elementami multimedialnymi, efektami, grupami elementów, dublami i kompilacjami w projekcie. Omawiamy ją szczegółowo w rozdziale 11. Aby otworzyć i wyświetlić okno Montażownia projektu, użyj polecenia Widok > Media projektu/efekty. Kliknij kartę Kompilacje dubli, aby wyświetlić sekcję zarządzania dublami i kompilacjami. Klikając przycisk Opcje (w prawym dolnym rogu), wyświetlisz menu. Szczegółowy opis tego menu zawiera rozdział 11. Tymczasem zwróć uwagę na opcję Dubluj wybór w montażowni i projekcie. Gdy jest włączona, umożliwia zaznaczenie każdego elementu multimedialnego lub segmentu kliknięciem w projekcie lub na liście w oknie Montażownia projektu. W oknie Montażownia projektu (patrz niżej) możesz kliknąć prawym przyciskiem myszy dowolną kompilację na liście, aby wyświetlić jej menu kontekstowe. Zawiera ono polecenia Uaktywnij kompilację, Zmień nazwę kompilacji i Usuń kompilację, zachowaj duble. Można również utworzyć nową kompilację z aktualnie zaznaczonych dubli, klikając przycisk Akcje (u dołu z prawej) i wybierając z menu Akcje polecenie Utwórz nową kompilację z aktywnych dubli. Przykład projektu z otwartym oknem Montażownia projektu i wybraną kartą Kompilacje dubli przedstawiono poniżej: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 164</p>
<p>167 7 Rozmieszczanie, kompilowanie i edytowanie dubli Ilustracja po prawej przedstawia sposób, w jaki można zaznaczać poszczególne duble i elementy i zarządzać nimi również w zestawach kompilacji. Można na przykład uaktywniać lub dezaktywować poszczególne duble albo wręcz usuwać je z kompilacji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 165</p>
<p>168 8 8.1 Pętle, znaczniki i regiony Tworzenie pętli Każdy element audio, MIDI lub źródła kliknięć można zapętlić. Zapętlanie elementów multimedialnych jest domyślnie włączone w programie REAPER. Można je wyłączyć dla poszczególnych elementów w oknie dialogowym Właściwości elementu multimedialnego, a globalnie (dla elementów MIDI oraz importowanych) na stronie Projekt > Ustawienia domyślne elementu multimedialnego w oknie Preferencje. Punkt zapętlenia jest definiowany za pomocą czasu trwania mediów źródłowych. Jeśli wstawisz element o długości czterech taktów, będzie zapętlany co 4 takty, element o długości 8 taktów będzie zapętlany co 8 taktów itd. Zapamiętaj, że jeśli w poniższych przykładach użyjesz uderzeń jako podstawy czasowej, to element musi mieć długość równą pełnej liczbie uderzeń, bo w przeciwnym razie zapętlenie nie będzie synchroniczne. W razie potrzeby dostosuj współczynnik tempa odtwarzania (Właściwości mediów) w przypadku zachowywania wysokości tonu, a następnie sklej w tym celu elementy. Aby zapętlić cały element: 1. Najedź myszą na krawędź elementu, aby kursor zmienił się w dwustronną strzałkę (patrz z prawej). 2. Przeciągnij kursor, aby wydłużyć element. Każdy punkt zapętlenia zostanie oznaczony wcięciem na brzegach elementu. 3. Podczas przeciągania krawędzi elementu wyświetlana jest długość, czas rozpoczęcia i czas zakończenia zapętlanego elementu. Obcinanie i zapętlanie: Aby zapętlić tylko część elementu, można najpierw obciąć i skleić element. 1. Upewnij się, że przyciąganie jest włączone. Najedź myszą na krawędź elementu, aby kursor zmienił się w dwustronną strzałkę. Kliknij i przeciągnij mysz w stronę elementu, aby go skrócić (zachować tylko tę część elementu, którą chcesz zapętlić). Zwolnij przycisk myszy. 2. Kliknij element prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Sklej elementy. 3. Teraz przeciągnij kursor tak, by wydłużyć element. Każdy punkt zapętlenia zostanie znowu oznaczony wcięciem na brzegach elementu. Wydłuż pętlę do żądanej długości. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 166</p>
<p>169 8 Pętle, znaczniki i regiony Zmienianie współczynnika tempa odtwarzania: Może się zdarzyć, że konieczna będzie zmiana współczynnika tempa odtwarzania elementu, na przykład w celu jego zsynchronizowania. Korzystając z tego samego przykładu, co wyżej, najpierw wyświetlisz okno Właściwości elementu, a potem zapewne zaznaczysz opcję Zachowuj wysokość tonu w razie zmiany współczynnika tempa. Następnie można zmienić współczynnik tempa (na przykład na 2,0). Będzie to miało skutek taki, jak widzisz tutaj. Współczynnik tempa powyższego oryginalnego elementu (zapętlonego) został tu zmieniony (po prawej). Tworzenie pętli z wybranego zakresu czasu Inną metodą tworzenia pętli z fragmentu elementu jest zaznaczenie żądanego elementu, wyróżnienie żądanego fragmentu jako wybranego zakresu czasu, kliknięcie prawym przyciskiem myszy, wybranie polecenia Kopiuj pętlę zaznaczonego obszaru elementów, usunięcie oryginału, a następnie wklejenie pętli w jego miejsce. Przedstawiono to tutaj: 1. Zaznacz źródłowy element, a następnie zaznacz fragment, który chcesz zapętlić (patrz wyżej). Naciśnij klawisze Ctrl+Alt+L albo kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Kopiuj pętlę zaznaczonego obszaru elementów. 2. Zaznacz ścieżkę i kliknij w miejscu, w którym chcesz wkleić skopiowany element. 3. Naciśnij klawisze Ctrl+V, aby wkleić w obszarze, który chcesz zapętlić. 4. Przeciągnij kursor jak wcześniej od krawędzi elementu, aby utworzyć pętlę. 8.2 Tworzenie znaczników i nawigacja za ich pomocą Znaczniki to jakby zakładki. Ułatwiają nawigację, rozmieszczanie i edycję projektów. Znaczniki można wstawiać w aktualnym położeniu kursora edycji, bez względu na to czy projekt jest właśnie odtwarzany. Akcja Skrót Efekt Polecenie Wstaw > Znacznik M Wstawia numerowany znacznik w bieżącym położeniu. Polecenie Wstaw > Znacznik (pytaj o nazwę) Shift+M Wstawia numerowany znacznik w bieżącym położeniu i wyświetla monit o podanie nazwy. Kliknięcie znacznika prawym przyciskiem myszy Wyświetla menu umożliwiające usunięcie znacznika lub edycję znacznika. Skróty klawiszowe i z użyciem myszy Domyślne skróty klawiszowe i z użyciem myszy, umożliwiające tworzenie znaczników i nawigację przy ich użyciu, są następujące: Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 167</p>
<p>170 Aby zrobić to... Mysz/klawisze Przejść do znacznika od 1 do 10. Klawisze od 1 do 0 na klawiaturze głównej (a nie numerycznej). Przenieść znacznik 1 10 w położenie kursora albo utworzyć nowy znacznik, jeśli nie ma znacznika o tym numerze. Ctrl+1 do Ctrl+9 oraz Ctrl+0 Przejść do następnego znacznika/końca projektu lub poprzedniego znacznika/początku projektu. ] lub [ Skoczyć do żądanego znacznika. Klawiszami Ctrl+J otworzysz okno dialogowe Skok do. Wpisz m i numer znacznika np. m2, aby skoczyć do znacznika 2. Skoczyć do znacznika za pomocą paska transportu. Kliknij pasek transportu prawym przyciskiem myszy > Skok do znacznika Otworzyć okno dialogowe Edycja znacznika (np. w celu dodania lub zmiany nazwy znacznika albo zmiany koloru znacznika). Naciskając klawisz Shift, kliknij dwukrotnie numer znacznika. Wpisz nową nazwę albo kliknij przycisk Ustaw kolor. Zaznaczyć pętlę w głównym widoku aranżacji albo w widoku wstęgi pianoli edytora MIDI. Kliknij dwukrotnie podziałkę między dwoma znacznikami. Zaznaczyć obszar między dwoma znacznikami. Kliknij dwukrotnie na linii czasu między znacznikami. Przenieść znacznik. Kliknij i przeciągnij znacznik wzdłuż linii czasu. Usunąć znacznik. Alt+kliknij znacznik. Przykład Ten przykład ilustruje zastosowanie znaczników. Zanim rozpoczniesz, w menu Opcje włącz opcję Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu. 1. Otwórz przykładowy plik All Through The Night.RPP i od razu zapisz go jako All Through The Night MARKERS.RPP 2. Odtwórz utwór. Tuż przed miejscem, w którym zaczyna się wokal, naciśnij klawisze Shift+M. Gdy wyświetlony zostanie monit, wpisz jako nazwę Verse 1 Start (czyli Początek pierwszej zwrotki ) i naciśnij klawisz Enter 3. Na końcu pierwszej zwrotki znowu naciśnij klawisze Shift+M, nazwij znacznik Verse 1 End ( Koniec pierwszej zwrotki ) i naciśnij klawisz Enter. 4. Utwórz podobne znaczniki początku i końca zwrotki 2 i zwrotki 3. Umieścisz je w miejscach około 1:00, 1:38, 1:46 i 2: Zapisz plik. 6. Naciśnij klawisz 1 na klawiaturze (głównej, nie numerycznej). Kursor edycji przeskoczy na początek 1 zwrotki. 7. Naciśnij klawisz 2. Skoczysz na koniec 2 zwrotki. 8. Kliknij dwukrotnie podziałkę linii czasu (a nie wiersz znaczników) między znacznikiem 2 i 3. Obszar ten zostanie zapętlony i będzie odtwarzany w pętli. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 168</p>
<p>171 8 Pętle, znaczniki i regiony 9. Kliknij prawym przyciskiem myszy linię czasu i wybierz polecenie Powiększ zaznaczenie. Umożliwi to pracę nad wybranym zakresem czasu w powiększeniu. 10. Naciśnij klawisz Esc, aby wyczyścić zaznaczenie, a następnie naciśnij klawisze Ctrl+PgDn, aby wyświetlić widok całego projektu. Zapisz plik. 8.3 Znaczniki początku/końca wybranego zakresu czasu Program REAPER traktuje początek i koniec każdego aktualnie wybranego zakresu czasu jako znaczniki swobodne. Klawisze skrótu ] oraz [ odpowiadają poleceniom Przejdź do następnego znacznika i Przejdź do poprzedniego znacznika. Za ich pomocą znajdziesz również początek lub koniec aktualnie wybranego zakresu czasu i przeniesiesz tam kursor odtwarzania. Można również kliknąć prawym przyciskiem myszy przycisk Przejdź na początek i włączyć opcję Użyj początku/końca transportu jako znaczników. Przyciski Przejdź na początek i Przejdź na koniec będą wówczas znajdować początek/koniec aktualnie wybranego zakresu czasu. 8.4 Przyciąganie do znaczników Można ewentualnie włączyć automatyczne przyciąganie granic wybranego zakresu czasu do pobliskich znaczników na początku i/lub końcu tego zakresu (o ile takie znaczniki zostały utworzone). Przyjrzyj się części okna Ustawienia przyciągania/siatki przedstawionej obok. Zwróć uwagę, że włączono przyciąganie i określono odległość przyciągania równą 10 pikselom. Gdy przyciąganie jest wyłączone, wybranie zakresu z początkiem i końcem dokładnie w miejscu znaczników może być dość trudne. Próbując wybrać zakres czasu, możesz wówczas skończyć z czymś takim, jak na pierwszym zrzucie ekranu. Zauważ, że koniec zaznaczenia nie przypada dokładnie w miejscu znacznika. W drugim przykładzie przyciąganie jest włączone z ustawieniami jak wyżej jeśli przeciągniesz zaznaczenie około 10 pikseli od położenia znacznika, zaznaczenie automatycznie zostanie przyciągnięte do znacznika, gdy zwolnisz przycisk myszy. Skutek dokładnie tej samej operacji zaznaczenia z powyższymi ustawieniami widzisz z lewej (przyciąganie wyłączone) i z prawej (przyciąganie włączone). Przykład Na pierwszym zrzucie ekranu (poniżej) projekt zawiera dwa znaczniki, jeden na początku, a drugi na końcu projektu. Przypuśćmy, że chcesz zmienić położenie znacznika 2 na początek drugiej zwrotki. Wystarczy umieścić w tym miejscu kursor edycji i nacisnąć klawisze Ctrl+2. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 169</p>
<p>172 Teraz przypuśćmy, że chcesz utworzyć znacznik 4 na końcu utworu, rezerwując sobie znacznik 3 dla jeszcze nie określonego miejsca. W tym celu umieść kursor edycji na końcu utworu i naciśnij klawisze Ctrl Usuwanie znaczników Są dwie główne metody usuwania zbędnych znaczników. Aby usunąć jeden znacznik Umieść mysz nad flagą znacznika i przytrzymując klawisz Alt kliknij ją lewym przyciskiem myszy. Można też kliknąć flagę znacznika prawym przyciskiem myszy i z menu kontekstowego wybrać polecenie Usuń znacznik. Aby usunąć serię znaczników Zaznacz wybrany zakres czasu zawierający wszystkie znaczniki, które chcesz usunąć. Kliknij prawym przyciskiem myszy w miejscu tuż nad flagami znaczników w wybranym zakresie czasu, a następnie z menu kontekstowego wybierz polecenie Usuń wszystkie znaczniki w wybranym zakresie czasu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 170</p>
<p>173 8 Pętle, znaczniki i regiony 8.6 Tworzenie i używanie regionów Regiony to zasadniczo rozwinięcie koncepcji znaczników. Regiony można utworzyć w projekcie, aby ułatwić sobie identyfikowanie, zaznaczanie i pracę nad różnymi fragmentami utworu. Aby zrobić to... Mysz/klawisze/polecenie Utworzyć nowy region z aktualnego wybranego zakresu czasu. Shift+R lub kliknij prawym przyciskiem myszy, Utwórz region z zaznaczenia. Zmienić nazwę lub inne właściwości regionu. Shift+kliknij dwukrotnie ikonę regionu. Określić kolor regionu. Shift+kliknij dwukrotnie ikonę regionu, a następnie kliknij przycisk Ustaw kolor. Ustawić region jako aktualnie wybrany zakres czasu. Kliknij dwukrotnie ikonę regionu albo kliknij ją prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Zaznacz region. Usunąć region. Alt+kliknij ikonę regionu Aby utworzyć region z dwóch znaczników 1. Upewnij się, że opcja Opcje > Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu jest włączona. 2. Kliknij dwukrotnie na linii czasu (nie w wierszu znaczników) między znacznikami, aby utworzyć zaznaczenie. 3. Kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Utwórz region z zaznaczenia. Aby utworzyć region bez znaczników 1. Kliknij i przeciągnij na tle ścieżek, aby zaznaczyć żądany obszar. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Utwórz region z zaznaczenia. Przykład pracy z regionami 1. Upewnij się, że opcja Opcje > Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu jest włączona. 2. W pliku All Through The Night MARKERS.RPP kliknij dwukrotnie na linii czasu między pierwszymi dwoma znacznikami. Obszar ten zostanie zaznaczony. 3. Kliknij prawym przyciskiem myszy na linii czasu między znacznikami i wybierz polecenie Utwórz region z zaznaczenia. 4. Przytrzymując klawisz Shift, kliknij dwukrotnie ikonę nowego regionu, aby wyświetlić okno dialogowe Edytuj region. Wpisz nazwę Verse 1 i naciśnij klawisz Enter. 5. Kliknij dwukrotnie na linii czasu między znacznikami 3 i 4, aby zaznaczyć ten obszar. Naciśnij klawisze Shift+R, aby zdefiniować region. Kliknij ikonę tego regionu prawym przyciskiem myszy, wybierz polecenie Edytuj region, wpisz nazwę Verse 2 i naciśnij klawisz Enter. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 171</p>
<p>174 6. Powtórz tę procedurę między znacznikami 5 i 6, aby utworzyć region Verse 3. Zachowaj ten region zaznaczony. 7. Naciśnij klawisze Ctrl+klawisz + na klawiaturze numerycznej. W ten sposób powiększysz zaznaczony region. 8. Naciśnij klawisze Ctrl+PgDn, aby znowu wyświetlić cały projekt na ekranie. 9. Naciśnij klawisz Esc, aby usunąć bieżące zaznaczenie. 10. Zapisz plik. 8.7 Menedżer regionów Polecenie Widok > Menedżer regionów umożliwia przełączenie wyświetlania okna Menedżer regionów, służącego do zarządzania zarówno regionami, jak i znacznikami. Ta tabela zawiera podsumowanie stosowania menedżera regionów: Aby zrobić to... zrób to Przenumerować wszystkie znaczniki i regiony wg kolejności na linii czasu Kliknij prawym przyciskiem myszy na pasku tytułu i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Zmień numerację wg kolejności na linii czasu. Przejść do znacznika lub regionu i przewinąć widok W menu wyświetlanym po kliknięciu paska tytułu prawym przyciskiem myszy włącz opcję Szukaj odtwarzania w razie zaznaczenia znacznika lub regionu. Edytować znacznik/nazwę regionu Kliknij dwukrotnie znacznik/nazwę regionu w tabeli. Posortować wiersze wg dowolnej kolumny Kliknij nagłówek żądanej kolumny, np. Nazwa lub Początek. W powyższym przykładzie wiersze zostały posortowane według kolumny Początek. Usunąć znacznik lub region Zaznacz znacznik lub region w tabeli i naciśnij klawisz Delete. Usuniesz w ten sposób definicje regionu, ale nie znajdujące się w nim media. Pokazać/ukryć regiony lub znaczniki w oknie Menedżer regionów Zaznacz/usuń zaznaczenie opcji Regiony i Znaczniki (w prawym górnym rogu okna). Zmienić kolejność kolumn Kliknij i przeciągnij nagłówek żądanej kolumny w prawo lub w lewo. Ukryć/pokazać kolumny Kliknij prawym przyciskiem myszy nagłówek dowolnej kolumny i zaznacz/usuń zaznaczenie na liście. Otworzyć okno dialogowe Edytuj region lub Edytuj znacznik Kliknij dwukrotnie nazwę regionu lub znacznika. Zmienić kolor regionu lub znacznika Kliknij małą kolorową ikonę po lewej stronie numeru znacznika/regionu. Powiększyć region lub znacznik Kliknij dwukrotnie numer regionu lub znacznika. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 172</p>
<p>175 8 Pętle, znaczniki i regiony Aby zrobić to... zrób to Wyrenderować regiony jako oddzielne pliki Klikaj w kolumnie Renderuj, aby zaznaczyć żądane regiony. Za pomocą przycisku Renderuj otwórz okno Renderuj do pliku. Patrz rozdział Budowanie projektu za pomocą regionów Regionów można użyć jako potężnego narzędzia budowy projektu, zwłaszcza jeśli konstruujesz projekt z sampli i/lub pętli. Dwie szczególnie interesujące funkcje regionów to: Przeciąganie i upuszczanie regionu na linii czasu w celu przenoszenia całej zawartości regionu. Przeciąganie i upuszczanie z przytrzymaniem klawisza Ctrl w celu kopiowania całej zawartości regionu. Zerknij na powyższy obrazek. Zaczęliśmy budować projekt, ze wstępem, potem zwrotką (z której utworzyliśmy region), refrenem (znowu region) i drugą zwrotką. Przytrzymując klawisz Ctrl przeciągnęliśmy ikonę regionu refrenu (Chorus) w prawo, za 2 zwrotkę, kopiując w ten sposób cały refren w to miejsce (patrz niżej). Wszystkie znaczniki i znaczniki metrum znajdujące się w regionie są również kopiowane lub przenoszone wraz z regionem. Uwaga! Można również zaznaczyć serię elementów multimedialnych i utworzyć oddzielny region dla każdego z zaznaczonych elementów. W tym celu zaznacz elementy, a następnie uruchom akcję Znaczniki: Wstaw oddzielne regiony dla każdego zaznaczonego elementu. Akcję tę można uruchomić z okna Akcje. Można jej również przypisać skrót klawiszowy, dodać jej przycisk do paska narzędzi lub jej polecenie do jednego z menu więcej informacji na ten temat zawiera rozdział Zmienianie podstawy czasowej projektu Jako podstawę czasową obwiedni, zdarzeń i znaczników można wybrać opcję Czas, Uderzenia (położenie, długość, współczynnik tempa) lub Uderzenia (tylko położenie). W tym celu: 1. Naciśnij klawisze Alt+Enter, aby wyświetlić okno Ustawienia projektu. Kliknij kartę Ustawienia projektu. 2. Wybierz żądaną opcję z listy rozwijanej Podstawa czasowa elementów/obwiedni/znaczników, a następnie kliknij przycisk OK. Tempo można również zmienić, klikając w polu BPM (na pasku transportu) i wprowadzając żądaną liczbę. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 173</p>
<p>176 8.10 Znaczniki i znaczniki sterujące mediów Jeśli konieczne jest użycie plików multimedialnych w innych aplikacjach, stosujących znaczniki sterujące mediów (takich jak program Sound Forge), możesz podczas renderowania przekonwertować znaczniki na znaczniki sterujące mediów. Renderowanie plików omówiono szczegółowo w rozdziale 18. W menu Widok programu REAPER dostępna jest również (włączona domyślnie) opcja pokazywania znaczników sterujących istniejących w importowanych elementach multimedialnych. Ponadto za pomocą polecenie Przetwarzanie elementów można utworzyć w programie REAPER znaczniki dla tych znaczników sterujących mediów. Przykład 1. Na powyższym zrzucie ekranu nasz projekt zawiera kilka znaczników. 2. Możemy teraz zaznaczyć odpowiednie ścieżki i wyrenderować plik przy użyciu polecenia Plik > Renderuj, wybierając opcję Ścieżki robocze (zaznaczone ścieżki) z listy rozwijanej Renderuj, kanały Mono, i opcję Zapisz znaczniki jako znaczniki sterujące. 3. Jeśli wyrenderowane pliki zostaną później zaimportowane do programu REAPER, okaże się, że elementy multimedialne zawierają znaczniki sterujące odpowiadające dokładnie oryginalnym znacznikom. Przedstawiono to poniżej. Zwróć uwagę na szereg pionowych przerywanych linii, wskazujących położenia znaczników sterujących mediów. 4. Jeśli teraz zaznaczymy dowolny z tych elementów multimedialnych, klikniemy go prawym przyciskiem myszy i wybierzemy polecenie Przetwarzanie elementów, następnie Importuj znaczniki sterujące mediów z elementów jako znaczniki projektu, automatycznie utworzony zostanie dla projektu zestaw znaczników i regionów programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 174</p>
<p>177 8 Pętle, znaczniki i regiony Produkcja muzyczna oparta na tempie Podstawowe informacje o muzyce opartej na czasie Program REAPER ma kilka funkcji, dzięki którym doskonale nadaje się do produkcji muzycznej opartej na tempie. Niektóre z tych elementów (takie jak tworzenie pętli i różnych właściwości elementu) zostały już wspomniane w kontekście innych zastosowań. O innych nie było jeszcze mowy. W tej sekcji naszkicujemy te kwestie łącznie, aby dać przedsmak możliwości programu REAPER w produkcji muzyki opartej na tempie. Tworzenie muzyki opartej na tempie to proces polegający głównie na tworzeniu i układaniu pętli z sampli audio. Są one klockami, z których tworzymy dzieło. Mogą mieć różne długości od jednej nuty po kompletny wzorzec rytmiczny. Niezaprzeczalną przewagą samplingu nad MIDI jest jakość dźwięku. Wiele technik i subtelnych odmian gry jest trudno lub wręcz nie da się symulować za pomocą MIDI. Do niedawna MIDI miało natomiast jedną ogromną przewagę nad samplingiem. Ścieżkę MIDI można z łatwością transponować bez zmiany tempa, a tempo można zmieniać bez wpływu na wysokość tonu. Z audio to nie takie proste. Weźmy na przykład taką pętlę bębnów. Jednym z największych problemów w razie używania samplerów do wyzwalania pętli perkusyjnych była zmiana wysokości tonu powodowana przez zmiany tempa. Samplery zmieniają wysokość tonu, spowalniając lub przyśpieszając odtwarzanie sampli. To znaczy, że naciskając klawisze na klawiaturze instrumentu, zarazem trzeba radzić sobie ze zmianą tempa. Utrzymanie żądanego tempa bez konieczności otwarcia samplera i dokonania zmian w pętlach staje się niemal niemożliwe. Dzisiaj dostępne są już jednak liczne narzędzia, załatwiające to automatycznie. Narzędzia zmieniające wysokość tonu, dostępne w programie REAPER, stosują wysokiej jakości algorytmy, oferujące wszelkie niezbędne możliwości zmiany lub zachowania długości, wysokości tonu itd. Umożliwia to modyfikowanie sampli w żądany sposób i bez zatracania ich najważniejszych cech. ReCycle to program, który stał się popularny, ponieważ jego groovy REX automatycznie dostosowują się podczas importowania do tempa projektu. Każdy groove zawsze pasuje do utworu. Weź zestaw elementów reprezentujących wycinki w groovie rytmicznym, ustaw ich podstawę czasu na uderzenia i zmień tempo magia! Zostaną przeniesione, ale zachowają rytm zgodnie z tempem. Korzystając z plików REX, można odtwarzać pętle w różnych tempach, nie zmieniając wysokości tonu. Można dzięki temu tworzyć pętle perkusji i inne dźwięki w żądany sposób i względnie małym nakładem pracy. Dalej w tym rozdziale porozmawiamy jeszcze o programie ReCycle, a w rzeczy samej o funkcjach podziału dynamicznego programu REAPER, które oddają tę magię do dyspozycji zwykłym śmiertelnikom. Po dokonaniu podziału dynamicznego kliknij dwukrotnie pole BPM na pasku transportu, wprowadź żądaną liczbę i już! Cała ścieżka zagra szybciej lub wolniej z doskonałą intonacją. Co więcej, cała ścieżka przyśpieszy lub zwolni naturalnie, bez przerw ani stuków. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 175</p>
<p>178 8.12 Ustawienia projektu Przed utworzeniem jakiejkolwiek muzyki należy sprawdzić prawidłowość ustawień projektu. Aby wyświetlić okno dialogowe ustawień projektu, naciśnij klawisze Alt+Enter albo wybierz polecenie Plik > Ustawienia projektu. Sprawdź w szczególności: Tempo projektu w uderzeniach na minutę (BPM) na karcie Ustawienia projektu. Metrum na karcie Ustawienia projektu. Podstawę czasową zdarzeń na karcie Ustawienia projektu. Można wybrać opcję Czas, Uderzenia (położenie, długość, współczynnik tempa) albo Uderzenia (tylko położenie). W przypadku dwóch pierwszych opcji elementy zostają zablokowane na linii czasu w taki sposób, że zmiany tempa powodują zmianę rozmiarów elementów i dostosowanie ich współczynnika tempa odtwarzania. W przypadku ustawienia Uderzenia (tylko położenie) początek elementu jest blokowany na uderzeniu, ale zmiany tempa nie mają wpływu na zawartość elementu. Domyślny tryb zmiany wysokości tonu na karcie Ustawienia projektu. Pamiętaj, że możesz zmienić podstawę czasową poszczególnych ścieżek (klikając prawym przyciskiem myszy, polecenie Ustaw podstawę czasową ścieżki), a nawet poszczególnych elementów multimedialnych (klawisz F2, Podstawa czasowa elementu). Możesz także do woli zmieniać w trakcie utworu właściwości takie, jak tempo i metrum. Możesz na przykład zwiększyć tempo w jednym fragmencie, a na końcu tego fragmentu wrócić do poprzedniego tempa. Wkrótce pokażemy, jak to się robi Właściwości audio elementu multimedialnego Możesz nagrywać własne elementy multimedialne lub importować je z istniejących plików. Możesz też zmieniać różne właściwości, takie jak współczynnik tempa odtwarzania i wysokość tonu poszczególnych elementów multimedialnych. Możesz określić ustawienia parametrów poszczególnych i/lub zaznaczonych elementów multimedialnych. Jeśli na przykład zechcesz zmienić wysokość tonu lub szybkość odtwarzania kilku elementów, możesz zaznaczyć te elementy i nacisnąć klawisz F2 (lub kliknąć dowolny z zaznaczonych elementów prawym przyciskiem myszy i wybrać polecenie Właściwości elementu). W tym przykładzie zwiększamy szybkość odtwarzania zaznaczonych elementów o 5%, zachowując oryginalną wysokość tonu. Zauważ, że w razie potrzeby możesz pominąć domyślny dla projektu tryb zmiany wysokości tonu. Może się okazać, że różne algorytmy działają lepiej z różnymi rodzajami elementów audio (np. wokalem, werblem, czy gitarą basową). Więcej informacji o rozciąganiu w czasie zawiera sekcja Manipulowanie wysokością tonu i czasem Tworzenie pętli z wybranego zakresu czasu Zapamiętaj, że możesz zaznaczyć dowolną część elementu multimedialnego i użyć jej do utworzenia pętli. Temat ten omówiono wcześniej w tym rozdziale. W rozdziale 13 zapoznasz się z akcjami programu REAPER i edytorem listy akcji. Za pomocą tego edytora można przypisać skróty klawiszowe do wielu akcji przydatnych podczas pracy z pętlami i zakresami czasu. Są na przykład akcje wydłużania, skracania lub przesuwania zakresu czasu w jedną ze stron. Przeglądając listę akcji i wyszukując na niej z pewnością znajdziesz akcje, których szukasz. W rozdziale 13 dowiesz się jak powiązać te akcje z żądanymi klawiszami skrótów Tworzenie pętli z transjentów Inna metoda zaznaczania zapętlanego obszaru polega na użyciu transjentów w elemencie multimedialnym. Poniższe akcje to tylko niektóre z akcji dostępnych na liście w edytorze listy akcji (patrz rozdział 13). Jeśli akcja nie ma przypisanego skrótu klawiszowego, można go jej przypisać. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 176</p>
<p>179 8 Pętle, znaczniki i regiony Nawigacja elementu: Przenieś kursor do najbliższego transjentu w elementach Ctrl Tab Nawigacja elementu: Przenieś kursor do następnego transjentu w elementach Tab Nawigacja elementu: Przenieś kursor do poprzedniego transjentu w elementach Shift Tab Wybrany czas: Rozciągnij wybrany zakres czasu na następny transjent w elementach Zakładając, że używasz domyślnych skrótów przedstawionych wyżej, a skrót Ctrl+Alt+Tab został przypisany do akcji Rozciągnij wybrany zakres czasu na następny transjent w elementach, możesz zaznaczyć element i przechodząc w nim od transjentu do transjentu zaznaczyć obszar, który chcesz zapętlić. Możesz zaznaczyć element, skopiować go i wkleić gdzie indziej, a następnie kliknąć go prawym przyciskiem myszy i wybrać z menu kontekstowego polecenie Kopiuj pętlę zaznaczonego obszaru elementów. Jest to zaledwie kilka akcji i poleceń, za pomocą których możesz wdrożyć własne metody pracy podczas tworzenia projektów opartych na tempie. Sprawdź też inne, są warte zainteresowania. Są to na przykład polecenia: Kopiuj zaznaczony obszar elementów Przytnij elementy do wybranego obszaru Podziel elementy w poprzednim przecięciu punktu zerowego Ustawienia wykrywania transjentów Polecenie Widok > Ustawienia wykrywania transjentów powoduje wyświetlenie okna, które widzisz obok. Można w nim zwiększyć naturalność wykrywania transjentów, wprowadzając subtelne odchylenia czułości i/lub progu głośności. Włączając opcję przecięcia w punkcie zerowym unikniesz niepożądanych trzasków Korekcja rytmu W programie REAPER znajdziesz wiele akcji ułatwiających wykrywanie rytmu i korekcję rytmu. Są to akcje umożliwiające wykrycie tempa, utworzenie taktów z wybranych zakresów czasu, rozciągnięcie lub przemieszczenie zakresów czasu do następnego transjentu i wiele innych. Niektóre z nich są dostępne w menu kontekstowych, a wszystkie znajdują się na liście akcji. Każdej akcji można przypisać skrót klawiszowy, można ją uruchomić z okna listy akcji i/lub dodać do menu Akcje. Więcej informacji na temat listy akcji znajdziesz w rozdziale 13. Sposób powiązania akcji zależy od ciebie. Oto przykład. Masz nagrany występ na żywo, nie do końca utrzymany we właściwym rytmie. Prosta procedura umożliwi ręczne zmapowanie temp całego występu. Przyjmujemy, że używasz następujących skrótów klawiszowych: Tab Nawigacja elementu: Przenieś kursor do następnego transjentu w elementach Ctrl+Alt+Tab Wybrany czas: Zamień lewą krawędź wybranego zakresu czasu na następny transjent w elementach Ctrl+Shift+Alt+Tab Wybrany czas: Rozciągnij wybrany zakres czasu na następny transjent w elementach Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 177</p>
<p>180 Przykład W tym przykładzie za pomocą powyższych skrótów utworzyliśmy wybrany zakres czasu i rozciągnęliśmy go w żądany sposób. Następnie wybraliśmy polecenie Utwórz takt z wybranego zakresu czasu (wykryj tempo). Można je wybrać z menu kontekstowego linii czasu lub użyć skrótu klawiszowego. Następnie za pomocą skrótów klawiszowych zaznaczymy następny żądany zakres czasu i znowu użyjemy go do utworzenia taktu za pomocą automatycznego wykrywania tempa. Procedurę tę powtarzamy aż do pierwszego miejsca, w którym niezbędna jest zmiana metrum. Klikając linię czasu prawym przyciskiem myszy, wyświetlimy menu kontekstowe (widoczne obok) i wybierzemy polecenie Utwórz takt z wybranego zakresu czasu (nowe metrum). Otwarte zostanie okno dialogowe Edytuj metrum, w którym po edycji należy kliknąć przycisk OK. Procedurę tę można następnie powtarzać aż do końca nagrania Kwantyzacja elementów W programie REAPER można kwantyzować elementy audio. To zasadniczo oznacza wyrównywanie ich położenia odpowiednio do tempa projektu lub metrum. Wyobraźmy sobie, że chcesz wyrównać sampla wklejono kilka razy na ścieżce lub kilku ścieżkach. Aby wyrównać rytmicznie wszystkie elementy, musisz wykonać następujące czynności: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 178</p>
<p>181 8 Pętle, znaczniki i regiony 1. Kliknij dwukrotnie panel sterowania ścieżki w okienku ścieżek, aby zaznaczyć wszystkie elementy multimedialne na tej ścieżce. Możesz też przeciągnąć prawym przyciskiem myszy, aby zaciągnąć lub złapać te elementy. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolny z zaznaczonych elementów i wybierz polecenie Przetwarzanie elementów > Kwantyzuj położenia elementów do siatki. Wyświetlone zostanie okno dialogowe Kwantyzuj położenia elementów. 3. Określ żądane parametry, takie jak ustawienie długości w nutach (1/8, 1/4, 1/2, 1, 2, itd.) oraz opcję rozciągania elementów w celu ich dopasowania. Przykład widać z prawej strony. 4. Kliknij przycisk Przetwórz, aby przeprowadzić kwantyzację. W powyższym przykładzie włączona została również opcja Kwantyzuj końce elementów i rozciągnij element, aby dopasować Podział dynamiczny Podział dynamiczny to niezwykle potężna funkcja o wielu zastosowaniach. Wcześniej (w rozdziale 6) użyliśmy jej do usunięcia ciszy. Przypuśćmy, że masz nagraną fajną linię basu i chcesz jej użyć w utworze. Szkoda, że została nagrana w tempie 96 BPM. Może bas zagrany jest chwilami nieco nierówno, ale ogólnie brzmi naprawdę nieźle. Problem w tym, że nowy kawałek będzie mieć większe tempo 120 BPM. A może inny przykład. Może masz świetne nagranie partii gitary. Podoba ci się, ale uważasz, że warto byłoby wprowadzić jedną czy dwie zmiany tempa. W obu tych przypadkach w sukurs przyjdzie ci funkcja podziału dynamicznego. Podział dynamiczny działa na takiej zasadzie, że możesz poinstruować program REAPER, aby podzielił dowolny element multimedialny (lub zaznaczone elementy multimedialne) według określonych przez ciebie kryteriów. Wygląda to tak: Najpierw zaznacz element multimedialny (lub elementy), które chcesz podzielić. Kliknij element prawym przyciskiem myszy i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Przetwarzanie elementów > Dynamicznie podziel elementy. Wyświetlone zostanie okno dialogowe Dynamicznie podziel elementy. Podaj w nim informacje niezbędne do podzielenia elementów w żądany sposób. Można wybrać opcję podziału przy transjentach lub użycia bramki szumów w celu podzielenia elementów w miejscach, w których głośność audio opadnie poniżej określonego progu. Jak wkrótce się przekonasz, każda z tych opcji ma odmienne zastosowania. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 179</p>
<p>182 Program REAPER pokaże podgląd podziału zaznaczonych elementów. Rząd kolorowych pasków wskaże punkty podziału w razie zastosowania danych ustawień. Zmieniaj ustawienia parametrów aż do osiągnięcia żądanych wyników. Następnie kliknij przycisk Podziel. Po podzieleniu elementu każdy jego wycinek zostanie ustawiony na bieżącą podstawę czasową. Dla każdego z wycinków można jednak ustawić dowolną żądaną podstawę czasową. Elementów można używać razem lub osobno, wedle życzenia i potrzeb. I nagle okazuje się, że masz całą bibliotekę próbek! Podział dynamiczny jest operacją niedestrukcyjną. Oryginalne pliki audio (WAV, MP3, AIF itd.) pozostają nietknięte. Niemniej jednak, jeśli masz zamiar tą metodą zbudować bibliotekę sampli, zazwyczaj dobrym pomysłem będzie praca na kopii oryginalnej ścieżki. Tak jest po prostu łatwiej w razie potrzeby wrócić do oryginału i utworzyć nowy zestaw próbek. Przyjrzyjmy się teraz przykładom Podział elementu multimedialnego na sample W poniższych przykładach wybrano nagranie gitary z rezonatorem. Kliknięte zostało polecenie Przetwarzanie elementów > Podział dynamiczny w menu kontekstowym. Przestudiowanie tych przykładów pomoże ci zrozumieć działanie ustawień. W każdym przypadku należy włączyć opcję Przy transjentach. Przykłady te na pewno wystarczą na początek. Potem należy już samodzielnie eksperymentować, by dojść do żądanych rezultatów. Przykłady Użyto tu jedynie minimalnej liczby opcji. Jeśli określisz bardzo małą minimalną długość wycinka, program REAPER będzie szukać transjentów z bardzo wysoką czułością. Wskutek tego nasz element multimedialny zostanie podzielony na bardzo dużą liczbę nowych elementów. Może to być przydatne, na przykład do wprowadzania zmian tempa w utworze. Im większa liczba sampli i mniejsza ich długość, tym większa czułość i siła reakcji ścieżki na wszelkie takie zmiany. Zapoznaj się z następującymi dwoma przykładami. Na zrzucie z prawej jako metoda ograniczania długości wycinka zaznaczona jest opcja Od najlepszego do najgorszego. Ta opcja będzie zwykle preferowana w przypadku dzielenia przy transjentach. Zaznaczona jest również opcja Zachowaj lokalizację uderzenia, nawet jeśli tempo się zmienia. Sprawdźmy, co spowodują inne opcje. W tym przypadku ustawiliśmy sporą minimalną długość wycinka, skutkującą dłuższymi wynikowymi elementami multimedialnymi. Może to być odpowiednie ustawienie w razie tworzenia sampli do użytku w syntezatorze programowym. Można jednak pokusić się o pewne doprecyzowanie ustawień. W następnym przykładzie (po prawej) zwiększyliśmy minimalną długość wycinka i za pomocą opcji Zmniejsz liczbę podziałów dodatkowo zmniejszyliśmy liczbę podziałów. W tym szczególnym przypadku ustawienia takie mogą być odpowiednie do utworzenia biblioteki sampli ze ścieżki gitary basowej. Przed podzieleniem jej można się zastanowić, czy warto dodatkowo włączyć ustawienia bramki szumów w celu usunięcia ciszy. Zależeć to będzie głównie od instrumentu oraz natury i aranżacji Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 180</p>
<p>183 8 Pętle, znaczniki i regiony utworu. Jeśli instrument wydaje dość ciągły dźwięk i generuje sygnał audio podobny do powyższego, stosowanie bramki szumów zazwyczaj nie ma większego sensu. Poniżej widać część oryginalnego elementu multimedialnego po podziale. Następny (poniższy) przykład przedstawia podział przy transjentach, z bramką szumów włączoną w celu usuwania niepożądanych dźwięków tła, takich jak świst oddechu na ścieżce wokalu. W tym przykładzie wskutek ustawienia zbyt niskiego progu bramki zachowalibyśmy zbyt wiele zbędnych odgłosów. Zbyt wysoki próg zagrażałby usunięciem cichszych fragmentów partii wokalu. Dojście do właściwych ustawień wymaga zazwyczaj sporej ilości eksperymentów. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 181</p>
<p>184 Zmienianie tempa projektu Po przeprowadzeniu dynamicznego podziału elementu można utworzyć znaczniki metrum, wskazujące zmiany tempa, na które ma reagować muzyka podczas odtwarzania. Aby je utworzyć: 1. Kliknij linię czasu prawym przyciskiem myszy i wybierz z wyświetlonego menu kontekstowego polecenie Wstaw znacznik metrum. 2. Określ żądane zmiany tempa lub metrum. Jeśli chcesz, możesz wybrać opcję stopniowej zmiany tempa między znacznikami. 3. Kliknij przycisk OK. Możesz kliknąć dwukrotnie dowolny znacznik metrum, aby edytować jego ustawienia. W celu zmiany położenia kliknij znacznik i przeciągnij go na linii czasu Tworzenie chromatycznego elementu MIDI W przypadku podziału dynamicznego można zaznaczyć opcję Twórz chromatyczny element MIDI z wycinków. Spowoduje to utworzenie elementu MIDI, w którym każdemu wycinkowi odpowiada zdarzenie MIDI ułożone w skali chromatycznej. Jednym z zastosowań tej funkcji może być wyzwalanie sampli. Przypuśćmy, że masz groove złożony z różnych elementów pochodzących z różnych źródeł. Możesz utworzyć chromatyczny element MIDI z tych elementów, a następnie załadować elementy do samplera i zmapować je na kolejne nuty. Za pomocą MIDI można będzie odtworzyć groove. Przenosząc nuty MIDI można będzie zmienić groove. Możliwa będzie również zmiana mapowania nut na sample. Inne możliwe zastosowanie to zamiana uderzeń. Załóżmy, że podzielono dynamicznie partię bębnów i utworzono z niej chromatyczny element MIDI. Na każde uderzenie przypada jedna rozpoznająca parametr Velocity nuta MIDI. Dzięki temu można w prosty sposób usunąć złe uderzenie i za pomocą nuty MIDI wyzwolić żądanego sampla perkusji. Można też użyć całej ścieżki MIDI do wyzwalania sampli perkusji, aby zdublować nagraną partię (w ten sposób ją pogrubiając). Chromatyczny element MIDI można oczywiście edytować tak jak każdy inny element MIDI w edytorze MIDI i używać do gry na dowolnym syntezatorze czy samplerze. Szczegółowe informacje na temat używania edytora MIDI zawiera rozdział Zapisywanie i używanie próbek Po podziale elementu można zapisać poszczególne wycinki jako sample. Aby zapisać jednego sampla, kliknij go prawym przyciskiem myszy i wybierz z menu kontekstowego polecenie Sklej elementy. Plik wave sampla można następnie zaimportować do użytku w dowolnym pluginie samplera VSTi, takim jak ReaSamplOmatic5000. Pamiętaj również, że jeśli zapiszesz oryginalny plik z podzielonymi elementami, można będzie wracać do niego do woli w celu utworzenia dodatkowych sampli. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 182</p>
<p>185 8 Pętle, znaczniki i regiony 8.14 Obsługa plików REX Plik REX składają się z zestawów wycinków pętli groove. Są tworzone i eksportowane za pomocą programu Recycle w celu tworzenia muzyki opartej na tempie. Pliki te można zaimportować do programu REAPER za pomocą polecenia Wstaw > Media albo przeciągając je z okna Eksplorator mediów. W takim przypadku zostaną automatycznie umiejscowione odpowiednio do bieżącego tempa. Plikami REX zaimportowanymi do programu REAPER można manipulować dokładnie tak samo jak innymi elementami multimedialnymi, do których zastosowano podział dynamiczny w programie REAPER. Zaimportowane wycinki REX można na przykład ustawić do zachowywania położenia rytmicznego nawet po zmianie tempa projektu. Na stronie Preferencje > Media > Wideo/REX/Różne znajdziesz kilka opcji umożliwiających określenie żądanego sposobu działania plików REX. Można wybrać opcje importu plików REX: Wycinki rytmu, które dynamicznie dopasowują się do zmian tempa, Pojedynczy element, który można zapętlić (w bieżącym tempie projektu) albo Zawsze pytaj podczas importowania elementów REX. Można również określić sposób obsługi ogonów plików REX: Zachowaj ogony wszystkich wycinków, Utnij ogony wszystkich wycinków oprócz ostatniego, Utnij tylko ogon ostatniego wycinka albo Utnij ogony wszystkich wycinków. Lista akcji zawiera również przydatną akcję Element: rozsadź element REX na wycinki rytmu. Można przypisać skrót klawiszowy tej akcji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 183</p>
<p>186 9 9.1 Manipulowanie wysokością tonu i czasem Zmienianie wysokości tonu indywidualnych elementów multimedialnych Wysokość tonu dowolnego elementu można zmienić za pomocą okna dialogowego Właściwości elementu multimedialnego. Wysokość tonu określa się w półtonach. Można albo wprowadzić liczbę, aby podnieść lub obniżyć wysokość tonu dowolnego elementu o tę liczbę półtonów, albo wpisać mnożnik, na przykład x1.5. Zwróć uwagę na listę rozwijaną umożliwiającą wybranie preferowanego algorytmu zmiany wysokości tonu/rozciągania czasu. Lista zawiera następujące opcje: Domyślne ustawienie projektu. Sound Touch. Dirac LE (lepsza jakość, większe obciążenie procesora). Prosty w oknie. Élastique 2.1 Pro (najlepszy). Élastique 2.1 Efficient (mniej obciąża zasoby niż élastique Pro). Élastique 2.1 SOLOIST (odpowiedni dla elementów monofonicznych). W razie wybrania jednego z algorytmów élastique należy wybrać również żądane parametry innych opcji dostępnych dla każdego z tych trzech algorytmów. Więcej informacji na temat funkcji algorytmów élastique zawiera witryna internetowa zplane pod adresem Aby otworzyć okno dialogowe Właściwości elementu multimedialnego dla dowolnego elementu, zaznacz element, a następnie naciśnij klawisz F2. Algorytm domyślny określają ustawienia projektu. Skróty klawiszowe umożliwiają prostą i szybką zmianę wysokości tonu każdego zaznaczonego elementu lub grupy elementów bez konieczności otwierania okna Właściwości elementu multimedialnego: Skrót klawiszowy Opis Shift+9 Obniża wysokość tonu o jeden półton. Shift+7 Obniża wysokość tonu o jeden cent. Shift+0 Podnosi wysokość tonu o jeden półton. Shift+8 Podnosi wysokość tonu o jeden cent. W celu zmiany wysokości tonu można także użyć obwiedni wysokości tonu. Kliknij prawym przyciskiem myszy dubel (albo element multimedialny, jeśli jest tylko jeden dubel) i wybierz z menu polecenie Dubel > Obwiednia wysokości tonu dubla. Bardziej zaawansowane i odważniejsze zmiany wysokości tonu można zastosować za pomocą jednego z dostępnych w programie REAPER pluginów umożliwiających manipulowanie wysokością tonu. Otwórz okno efektów Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 184</p>
<p>187 9 Manipulowanie wysokością tonu i czasem ścieżki, kliknij przycisk Dodaj, a następnie w polu Filtruj listę wpisz słowo pitch, aby wyświetlić dostępne pluginy tego typu. Tutaj widać plugin JS Pitch: Octavedown. Inne pluginy JS do zmiany wysokości tonu to fft-ps, mdct-shift, octaveup, pitch2, pitchdown i superpitch. Każdy z nich służy do określonych zadań, ale najwszechstronniejszym z dostępnych pluginów do zmiany wysokości tonu jest ReaPitch. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 185</p>
<p>188 9.2 Używanie pluginu ReaPitch Wstaw plugin VST ReaPitch do łańcucha efektów ścieżki i już masz do dyspozycji potężne narzędzie manipulowania wysokością tonu. Za pomocą pluginu ReaPitch można na przykład tworzyć harmonie wokalne. Pierwsza ilustracja (z prawej) przedstawia plugin ReaPitch wstawiony do łańcucha efektów ścieżki wokalu. Wybrano algorytm élastique Soloist z parametrem Monofoniczny. Zauważ, że wysokość tonu została obniżona o 25 centów, a efekt został ustawiony w panoramie w położeniu 50% prawo. Na drugiej ilustracji dodano drugi przesuwnik wysokości tonu, tym razem podnoszący ją o 25 centów i ustawiający efekt w panoramie w położeniu 50% w lewo, a tym samym tworzący dodatkową harmonię. Zwróć uwagę, że na drugiej ilustracji dostosowano również panoramę i miks sygnałów (obrobionego i nieobrobionego) w celu wytworzenia przyjemniejszego efektu ogólnego. Rozdzielanie kanałów i zmienianie wysokości tonu Jeśli masz zamiar poważnie się tym zajmować, koniecznie poznaj na wylot funkcje rozdzielania kanałów programu REAPER. Ich dość szczegółowy opis znajdziesz w sekcji Więcej przykładów routingu w programie REAPER (i w innych). Szczególną uwagę zwróć na przykład zatytułowany Rozdzielanie kanałów i zmienianie wysokości tonu. Korzystając z funkcji rozdzielania kanałów, można na przykład nie tylko utworzyć kilka harmonii wokalnych, lecz również zastosować do każdej z nich inne pluginy efektowe lub łańcuchy pluginów (takich jak pogłos lub delay). Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 186</p>
<p>189 9 Manipulowanie wysokością tonu i czasem 9.3 Używanie pluginu ReaPitch z wieloma ścieżkami Wiemy już, w jaki sposób w programie REAPER wysyłać strumienie audio ze ścieżki do ścieżki. Sprawdźmy, jak można użyć tej funkcji z pluginem ReaPitch. W przykładzie z lewej strony wysyłki służą do wysyłania sygnału ze ścieżki Lead Vocal do dwóch innych ścieżek. Każda z tych innych ścieżek ma własny łańcuch efektów, wśród których jest plugin ReaPitch, a tłumikami panoramy i głośności tych ścieżek można sterować oddzielnie i niezależnie, również od ścieżki Lead Vocal. Rozdział 15 przedstawia konfigurowanie tego typu przepływu sygnałów. 9.4 Strojenie instrumentu za pomocą pluginu ReaTune ReaTune to plugin umożliwiający skorygowanie wysokości tonu nagranych elementów multimedialnych. Zazwyczaj stosuje się to do ścieżek wokalu. Można jednak użyć tego pluginu także do nastrojenia instrumentu jak na ilustracji po prawej. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 187</p>
<p>190 9.5 Korekcja wysokości tonu za pomocą pluginu ReaTune Pluginu ReaTune można używać do korekcji wysokości tonu. Można go używać w trybie ręcznym lub automatycznym. W obu trybach właściwym algorytmem jest élastique SOLOIST. Tryb automatyczny zilustrowano obok. Aby go zastosować, najpierw wstaw plugin ReaTune do łańcucha efektów ścieżki. Następnie: Kliknij kartę Correction. Zaznacz opcję Automatic pitch correction. Wybierz żądany algorytm i parametr. Określ prawidłową tonację i włącz odtwarzanie. Plugin ReaTune wykona resztę roboty! Tryb ręczny zilustrowano poniżej. Aby go użyć, najpierw wstaw plugin ReaTune do łańcucha efektów ścieżki. Następnie: Kliknij kartę Manual Correction. Zaznacz opcję Manual correction. Włącz lub wyłącz inne opcje. Za pomocą myszy (klikając i przeciągając) wykreśl żądane korekcje. Dostępne do wyboru opcje to Update (Aktualizuj), Prevent octave shifts (Uniemożliwiaj zmiany oktaw) oraz Prevent overlapping segments (Uniemożliwiaj nakładanie się segmentów). Za pomocą przycisku Clear można wyczyścić ekran. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 188</p>
<p>191 9 Manipulowanie wysokością tonu i czasem 9.6 Rozciąganie w czasie Sekcje Właściwości dubla i Tryb zmiany wysokości tonu/rozciągania w czasie dubla w oknie dialogowym Właściwości elementu multimedialnego (otwieranego klawiszem F2) umożliwiają wydłużanie i skracanie elementu. W tym celu należy dostosować Współczynnik tempa. W tym przykładzie (z prawej) współczynnik tempa odtwarzania został zwiększony o 2% i zaznaczono opcję Zachowuj wysokość tonu w razie zmiany współczynnika tempa. Wybrano użycie algorytmu élastique 2.1 Pro. Aby otworzyć okno dialogowe Właściwości elementu multimedialnego dla dowolnego elementu, zaznacz element, a następnie naciśnij klawisz F2. Aby dokonać identycznej zmiany wielu elementów: 1. Zaznacz wszystkie żądane elementy. 2. Naciśnij klawisz F2. 3. Gdy wyświetlone zostanie okno dialogowe Właściwości elementu, z łatwością zidentyfikujesz właściwości, które można zmienić dla wielu elementów naraz. Należą do nich wysokość tonu i współczynnik tempa odtwarzania (patrz niżej). 4. Dokonaj żądanych zmian. 5. Kliknij przycisk OK. Tutaj widzisz okno dialogowe właściwości wielu elementów multimedialnych. Zauważ, że niektóre opcje są przyciemnione i nie są dostępne podczas ustawiania właściwości wielu elementów. Większość opcji jest jednak dostępna. Inna możliwa metoda zmiany współczynnika tempa odtwarzania dowolnego elementu multimedialnego (lub zaznaczonej grupy elementów multimedialnych) jest następująca: 1. Zaznacz wszystkie żądane elementy. 2. Najedź myszą na krawędź jednego z elementów, aby kursor zmienił się w dwustronną strzałkę, tak jak w przypadku edycji zsuwaniem. Przytrzymując klawisz Alt, kliknij i przeciągnij myszą w lewo (aby zwiększyć współczynnik tempa odtwarzania) albo w prawo (aby go zmniejszyć). 3. Zwolnij przycisk myszy, gdy skończysz. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 189</p>
<p>192 Zwróć uwagę, że jeśli zaznaczona zostanie opcja Wyświetlaj wysokość tonu/współczynnik tempa elementu multimedialnego, jeśli ustawione (Preferencje >Wygląd > Media), to wszelkie zmiany wysokości tonu lub współczynnika odtwarzania będą w widoku ścieżki wyświetlane na elementach multimedialnych lub nad nimi. 9.7 Zmienianie współczynnika tempa projektu Współczynnik tempa odtwarzania całego projektu można zmienić za pomocą paska transportu. Zastosowany zostanie tryb zmiany wysokości tonu domyślny dla projektu. Można użyć dowolnej z następujących metod: Kliknij w polu edycji Współczynnik tempa i wpisz nową wartość (aby na przykład przyśpieszyć odtwarzanie o 10%, wpisz 1.1) Najedź myszą na to pole edycji i przewiń kółko myszy w górę (aby zwiększyć współczynnik tempa odtwarzania) albo w dół (aby go zmniejszyć). Przeciągnij poziomy tłumik po prawej stronie pola edycji współczynnika tempa odtwarzania. Ponadto można kliknąć prawym przyciskiem myszy pole edycji lub pokrętło współczynnika tempa odtwarzania i wybrać żądaną opcję z wyświetlonego menu. Za pomocą tego menu można: Przywrócić współczynnik tempa 1.0. Zwiększyć lub zmniejszyć współczynnik tempa o dowolną z wyświetlanych wartości. Włączyć lub wyłączyć opcję Zachowaj wysokość tonu w elementach audio w razie zmiany głównego współczynnika tempa odtwarzania. Zastosować współczynnik tempa odtwarzania do bieżącego BPM. Ustawić zakres tłumika współczynnika tempa odtwarzania zgodny z jedną z dostępnych opcji. Uwaga! Jeśli tłumik współczynnika tempa odtwarzania nie jest widoczny na pasku transportu, możesz go wyświetlić, klikając prawym przyciskiem myszy w dowolnym miejscu tła paska transportu i wybierając opcję Pokaż kontrolkę współczynnika tempa. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 190</p>
<p>193 9 Manipulowanie wysokością tonu i czasem 9.8 Zmienianie znacznika metrum Domyślnie tempo w BPM i metrum każdego projektu określają wartości ustawione w oknie Ustawienia projektu. Można je zmienić dla całego utworu za pomocą każdej z następujących metod: Wyświetlając okno Ustawienia projektu (Alt+Enter) i zmieniając je w nim. Naciskając klawisz W, aby umieścić kursor edycji na początku utworu, a następnie... Wpisując nową wartość w polu edycji BPM na pasku transportu albo Najeżdżając myszą na pole edycji BPM na pasku transportu i przewijając kółko myszy w górę lub w dół (patrz z prawej). Tempo i metrum można również zmienić w dowolnym miejscu utworu, wstawiając znacznik metrum. Za znacznikiem zmieniane jest tempo/metrum. Aby zmienić znacznik metrum w dowolnym miejscu: 1. Umieść kursor edycji w żądanym miejscu utworu. 2. Z menu Wstaw wybierz polecenie Znacznik zmiany metrum/tempa (lub naciśnij klawisze Shift+C). 3. Określ żądane wartości w oknie dialogowym (z prawej). Odstępne są pola BPM i Położenie oraz opcje Stopniowo zmieniaj tempo do następnego znacznika i Ustaw metrum. 4. Kliknij przycisk OK. Zmiany znacznika metrum mają wpływ na metronom i elementy MIDI, ale nie na nagrywane elementy audio. Zwróć również uwagę, że menu kontekstowe podziałki zawiera inne polecenia dotyczące tempa i metrum projektu a mianowicie: Ustaw tempo projektu na podstawie wybranego zakresu czasu (wykryj tempo) Ustaw tempo projektu na podstawie wybranego zakresu czasu (nowe metrum) Ustaw tempo projektu na podstawie wybranego zakresu czasu (wykryj tempo, wyrównaj elementy) Utwórz takt z wybranego zakresu czasu (wykryj tempo) Utwórz takt z wybranego zakresu czasu (nowe metrum)... Porada: proces ten można zautomatyzować za pomocą obwiedni mapy temp patrz rozdział 16 Automatyzacja za pomocą obwiedni. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 191</p>
<p>194 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER 10.1 Wprowadzenie Jak dotąd pracowaliśmy głównie w widoku ścieżki. Trudno się temu dziwić, w widoku tym spędza się najwięcej czasu (przynajmniej w przypadku audio) i najwięcej pracuje. W miarę postępów miksu coraz ważniejszy staje się jednak widok miksera. Zawartość tej sekcji pozwala dobrze poznać mikser programu REAPER oraz jego rozmaite funkcje i możliwości. Dowiesz się również więcej na temat ścieżki głównej programu REAPER i jej zastosowań. Wyświetlanie miksera włączasz i wyłączasz poleceniem Widok > Mikser (lub klawiszami Ctrl+M) Polecenia miksera Aby wyświetlić menu miksera, kliknij prawym przyciskiem myszy pasek tytułu lub inny pusty obszar okna miksera albo nazwę ŚCIEŻKA GŁÓWNA (tutaj: MASTER) na panelu sterowania ścieżki głównej (patrz z prawej), albo (w doku) kartę Mikser. Menu umożliwia określenie żądanego sposobu wyświetlania ścieżki głównej. Można na przykład wybrać, czy chcesz wyświetlać efekty i wysyłki (i móc nimi zarządzać) w mikserze. Główne opcje układu miksera przedstawia tabela na następnej stronie. W widoku miksera można również otworzyć menu kontekstowe panelu sterowania ścieżki, klikając prawym przyciskiem myszy nazwę lub numer dowolnej ścieżki Układy i zestawy ekranów miksera Polecenia w menu kontekstowym miksera umożliwiają wybranie, co jest wyświetlane w mikserze, natomiast układy miksera pozwalają określić, w jaki sposób. Rozdział 11 Funkcje zarządzania projektami dokładniej przedstawia tematykę układów (paneli sterowania ścieżek i miksera), a na razie warto zapamiętać, że: Układy tworzy się, zapisuje i dołącza do poszczególnych motywów kolorystycznych, a nie samego programu REAPER. Przykład zwartego układu miksera widzisz po lewej. Pamiętaj, że używany przez ciebie motyw kolorystyczny może nie zawierać identycznego układu. Aby wybrać motyw, użyj polecenia Opcje > Motywy. Układy można otworzyć za pomocą polecenia Ustaw układ ścieżki > Mixer Panel w menu kontekstowym panelu sterowania ścieżki albo Opcje > Układy w menu głównym, albo Widok > Zestawy/układy ekranów, po czym trzeba wybrać kartę Layouts. Wybrany układ miksera jest przypisywany do zaznaczonej ścieżki. Jeśli używasz menu kontekstowego, najpierw zaznacz ścieżki, którym chcesz przypisać układ. Jeśli używasz okna Zestawy/układy ekranów, możesz wybrać opcję zastosowania układów globalnie albo tylko do zaznaczonych ścieżek. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 192</p>
<p>195 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER Zanim pogrążysz się w stosowaniu układów, lepiej zapoznaj się z poleceniami menu kontekstowego miksera i ich działaniem Polecenia i opcje menu miksera Polecenie Opis Ścieżka główna Prowadzi do podmenu opcji przełączających ścieżki głównej: Pokaż w mikserze Pokaż po prawej stronie miksera Pokaż w oddzielnym oknie Pokaż w doku Polecenie Widok > Swobodna ścieżka główna miksera (w menu głównym programu REAPER) również umożliwia przełączanie wyświetlania ścieżki głównej miksera w oddzielnym oknie swobodnym. Pokaż foldery Określa czy wyświetlane są foldery ścieżek. Pokaż normalne ścieżki najwyższego poziomu Określa czy wyświetlane są ścieżki nie znajdujące się w folderach. Pokaż ścieżki zawarte w folderach Określa czy wyświetlane są ścieżki znajdujące się w folderach. Pokaż ścieżki mające odbiory Określa czy wyświetlane są ścieżki mające odbiory. Przewijaj widok, gdy ścieżki są uaktywniane Jeśli w widoku miksera jest za mało miejsca na wyświetlanie wszystkich ścieżek, mikser będzie przewijany odpowiednio do ścieżki wybranej w okienku ścieżek. Automatycznie rozmieść ścieżki w mikserze Kolejność ścieżek w mikserze będzie odwzorowywać wszelkie zmiany kolejności w okienku ścieżek. Opcję tę można wyłączyć, aby ustawiać ścieżki w innej kolejności w mikserze, a innej w okienku ścieżek. Grupuj foldery do lewej Foldery ścieżek są umieszczane po lewej stronie. Może to być czasem przydatne do wyświetlania folderów submiksów, ale zwykle oddzielenie folderów od zawartych w nich ścieżek jest mylące. Grupuj ścieżki mające odbiory do lewej Wszystkie ścieżki mające odbiory są umieszczane po lewej stronie. Jest to szczególnie przydatne, gdy jedynymi ścieżkami mającymi odbiory są wszystkie szyny. Klikana ikona ścieżek folderowych do pokazywania/ukrywania ścieżek podrzędnych Umożliwia pokazywanie/ukrywanie ścieżek zawartych w folderach za pomocą zamykania/otwierania folderów. Pokazuj wiele wierszy ścieżek, gdy pozwala na to rozmiar Ścieżki są wyświetlane w maksymalnie trzech wierszach, gdy nie mieszczą się w jednym wierszu, a okno miksera ma wystarczającą wysokość. Pokazuj maksymalną liczbę wierszy, nawet gdyby ścieżki zmieściły się w mniejszej liczbie wierszy Powoduje wyświetlanie ścieżek w tylu wierszach, ile mieści się w wysokości ścieżki, bez względu na liczbę ścieżek. Pokazuj wysyłki, gdy pozwala na to rozmiar Wyświetla sekcję wysyłek nad elementami sterującymi ścieżki. Pokazuj inserty efektów, gdy pozwala na to rozmiar Wyświetla sekcję łańcucha efektów nad elementami sterującymi ścieżki. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 193</p>
<p>196 Polecenie Opis Pokazuj parametry efektów, gdy pozwala na to rozmiar Wyświetla elementy sterujące parametrami efektów: kliknij taki element prawym przyciskiem myszy, aby przypisać elementowi sterującemu żądany parametr efektu. Pokaż ikony ścieżek w mikserze Ikony ścieżek (jeśli używane) są wyświetlane na ścieżkach w mikserze. Pokazuj ikonę ostatniej ścieżki w folderze Wyświetla ikonę ostatniej ścieżki w folderze. Zadokuj mikser w doku Dokuje okno miksera w doku programu REAPER. Zamknij Zamyka widok miksera. Porada: Kliknij dwukrotnie panel sterowania dowolnej ścieżki w mikserze, aby włączyć lub wyłączyć powiększenie tej ścieżki w okienku ścieżek. Ten sposób działania można zmienić na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje (patrz rozdział 13). Na stronie Modyfikatory myszy można również dodać własne akcje. Można na przykład przypisać Ctrl+Dwukrotne kliknięcie do akcji Ścieżka: Ustaw kolor niestandardowy. Jak przypisać własne akcje, dowiesz się również w rozdziale 13. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 194</p>
<p>197 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER 10.5 Pokazywanie i ukrywanie typów ścieżek miksera Spójrz na powyższy przykład projektu. Projekt ma dwa foldery (zwane również ścieżkami nadrzędnymi) Vocals oraz Instruments, zawierające odpowiednio dwie i trzy ścieżki podrzędne oraz jedną ścieżkę najwyższego poziomu o nazwie Reverb. Ścieżka Reverb (która działa jako szyna) odbiera wysyłki z dwóch folderów, a na większości ścieżek wstawione są efekty. Pierwszych pięć poleceń Pokaż w menu miksera służy do określania typów ścieżek wyświetlanych w mikserze. Szóste polecenie Pokaż określa czy ścieżka główna jest wyświetlana po lewej, czy po prawej stronie ekranu. W tym przykładzie osiągnięto fazę miksowania, w której balans w folderach submiksu jest prawidłowy i chcemy się skupić na uzyskaniu balansu między submiksami oraz poziomem folderów Vocals i Instruments a ścieżką (szyną) Reverb. W tym przypadku wyłączymy pokazywanie ścieżek znajdujących się w folderach, a wyświetlać będziemy jedynie foldery, ścieżki mające odbiory i ścieżkę główną (jak po prawej). Ten przykładowy projekt jest prosty. Wyobraź sobie jednak, jak użyteczna jest ta funkcja, gdy pracujesz nad projektem złożonym na przykład z 60 ścieżek (w sześciu folderach submiksów) i sześciu szyn! W takim przypadku może się okazać, dlaczego przydatne bywają polecenia Grupuj do lewej. Menu miksera nie zawiera opcji umożliwiającej ukrycie lub pokazanie nazwanych poszczególnych ścieżek. Do tego służy okno Menedżer ścieżek. Okno Menedżer ścieżek zostanie omówione w rozdziale Praca z efektami w mikserze Jeśli chcesz, możesz zarządzać efektami niemal wyłącznie z widoku miksera. Możesz dodawać efekty do ścieżek, przenosić je lub kopiować ze ścieżki na ścieżkę, otwierać okna efektów dowolnych pluginów albo łańcuch efektów ścieżki, aby mieć większą kontrolę nad efektami. Będzie to jednak możliwe dopiero po włączeniu w menu miksera opcji Pokazuj inserty efektów, gdy pozwala na to rozmiar. Poniższa tabela podsumowuje te i inne operacje. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 195</p>
<p>198 Aby zrobić to... zrób to Zmienić kolejność pluginów w łańcuchu efektów. Przeciągnij efekt w żądane miejsce w łańcuchu. Skopiować efekt ze ścieżki na ścieżkę (podobnie jak w widoku ścieżki). Przeciągnij efekt do obszaru efektów drugiej ścieżki. Wyświetlić menu kontekstowe efektów. Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę dowolnego wyświetlanego efektu. Wyświetlić okno Dodaj efekt. Kliknij w pustym miejscu w obszarze efektów. Wyświetlić łańcuch efektów z otwartym interfejsem żądanego pluginu. Ctrl+kliknij nazwę żądanego pluginu. Przenieść efekt ze ścieżki na ścieżkę. Alt+przeciągnij efekt na żądaną ścieżkę. Otworzyć interfejs pluginu w oknie swobodnym. Kliknij nazwę pluginu. Usunąć plugin z łańcucha efektów. Alt+kliknij nazwę pluginu. Usunąć wszystkie pluginy z łańcucha efektów ścieżki. Alt+kliknij przycisk FX ścieżki. Przełączyć stan odłączenia pluginu. Ctrl+Shift+kliknij nazwę pluginu. Przełączyć stan pomijania pluginu. Shift+kliknij nazwę pluginu. Ponadto, klikając prawym przyciskiem myszy w obszarze efektów dowolnej ścieżki w mikserze, otworzysz menu kontekstowe przedstawione po lewej stronie. Jeśli klikniesz puste miejsce w obszarze efektów, niektóre polecenia (takie jak Konfiguracja efektu w oknie swobodnym) nie będą dostępne. Jeśli klikniesz prawym przyciskiem myszy nazwę pluginu, wyświetlone zostanie pełne menu. Dostępne są w nim następujące opcje: Dodaj efekt... Otwiera przeglądarkę efektów umożliwiającą wybranie i dodanie dowolnych zainstalowanych pluginów efektów. Szybko dodaj efekt Wyświetla podmenu niedawno użytych efektów: można z tego menu wybrać dowolną pozycję, aby dodać plugin do łańcucha efektów. Dodaj łańcuch efektów Wyświetla menu łańcuchów efektów, które można wybrać i wstawić na ścieżce. Konfiguracja efektu w oknie swobodnym Otwiera okno efektów z interfejsem wybranego pluginu. Pokaż łańcuch efektów Otwiera łańcuch efektów ścieżki: działa tak samo jak kliknięcie przycisku FX ścieżki. Pomiń łańcuch Ustawia łańcuch efektów ścieżki w tryb pomijania. Działa tak samo jak kliknięcie przycisku włączenia/wyłączenia efektów ścieżki. Pomiń efekt Ustawia indywidualny plugin w tryb pomijania. Odłącz efekt Odłącza indywidualny plugin. Usuń efekt Usuwa plugin z łańcucha efektów ścieżki. Zmień nazwę wystąpienia efektu Umożliwia nadanie żądanej nazwy danemu wystąpieniu efektu. Elementy sterujące parametrami efektów Mikser można przekształcić w dostosowaną do potrzeb konsolę mikserską, dodając bezpośrednio do paneli ścieżek w mikserze elementy sterujące żądanymi parametrami efektów. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 196</p>
<p>199 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER Więcej przydatnych informacji na ten temat zawiera rozdział 11, Funkcje zarządzania projektami. Nim dobrniesz tak daleko, zdążymy już zacząć. Sprawdźmy, jak sobie poradzisz z utworzeniem konsoli takiej jak ta niżej. Zwróć uwagę na pokrętła wzmocnienia pasma 2 i pasma 4 equalizacji na każdej ścieżce. Przykład Do celów tego przykładu możesz użyć jednego z dostępnych plików projektu. 1. Otwórz jeden z plików projektu, na przykład plik All Through the Night MARKERS i zapisz go jako plik All Through the Night MIXER. 2. Wyświetl okno Mikser. Oddokuj je i dostosuj szerokość oraz wysokość okna w żądany sposób. 3. W menu kontekstowym miksera włącz opcje Pokazuj inserty efektów, gdy pozwala na to rozmiar oraz Pokazuj parametry efektów, gdy pozwala na to rozmiar. 4. Wstaw na pierwszej ścieżce plugin ReaEQ. 5. Wybierz stronę ustawień pasma Kliknij raz tłumik Gain tego pasma, a następnie kliknij przycisk Param, aby wyświetlić menu parametrów. 7. Kliknij opcję Pokaż w elementach sterujących ścieżki. 8. Wybierz stronę ustawień pasma 2 i kliknij raz tłumik wzmocnienia (Gain) tego pasma. 9. Kliknij przycisk Param, aby wyświetlić menu parametrów. Kliknij opcję Pokaż w elementach sterujących ścieżki (patrz wyżej). Zamoknij okno equalizera. 10. W mikserze zobaczysz teraz dwa elementy sterujące ścieżki 1. Przeciągnij efekt ReaEQ ze ścieżki 1 kolejno na wszystkie inne ścieżki. Zapisz plik. Uwaga 1: te elementy sterujące można również przypisać w oknie Mikser. Kliknij przycisk sterujący prawym przyciskiem myszy, a następnie wybierz efekt i parametr z Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 197</p>
<p>200 menu kontekstowego. Wybierz opcję Wszystkie parametry, aby dodać elementy sterujące wszystkich parametrów. Uwaga 2: te elementy sterujące zostaną dodane zarówno do panelu sterowania ścieżki, jak i panelu w mikserze. Można oczywiście utworzyć tyle elementów sterujących, ile trzeba, a nie tylko te dwa. To był tylko przykład ćwiczebny. Uwaga 3: gdy znowu zajmiemy się tym tematem w rozdziale 11, przekonasz się, że mamy w rękawie kilka opcji ułatwiających automatyczne dodawanie tego rodzaju elementów sterujących do nowo tworzonych ścieżek. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 198</p>
<p>201 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER 10.7 Praca z wysyłkami w mikserze Włączenie opcji Pokazuj wysyłki, gdy pozwala na to rozmiar w menu miksera spowoduje wyświetlenie wysyłek, każdą z małym pokrętłem umożliwiającym dostosowanie poziomu głośności wysyłki bezpośrednio z panelu miksera. Kliknięcie wysyłki prawym przyciskiem myszy powoduje wyświetlenie menu zawierającego opcje przedstawione na ilustracji. Klikając prawym przyciskiem myszy w pustym miejscu w obszarze wysyłek ścieżki, wyświetlisz menu zawierające tylko jedno polecenie Pokaż okno routingu ścieżki. Okno to można również wyświetlić, klikając lewym przyciskiem myszy w dowolnym pustym miejscu w obszarze wysyłek ścieżki. Pokaż parametry wysyłki Otwiera okienko z parametrami (głośnością, panoramą itd.) danej wysyłki. Wycisz wysyłkę Przełącza stan wyciszenia wysyłki. Usuń wysyłkę Usuwa wysyłkę. Pokaż okno routingu ścieżki Otwiera okno routingu (wejść/wyjść) ścieżki. Przejdź do ścieżki docelowej wysyłki Zaznacza ścieżkę docelową wysyłki. Oprócz tego menu masz do dyspozycji wiele innych technik tworzenia, edycji i zarządzania wysyłkami. Możesz przeciągnąć przycisk IO ze ścieżki na ścieżkę (jak w okienku ścieżek), aby utworzyć wysyłki, ale przeznaczony do tego obszar wysyłek na pasku kanału ścieżki oferuje więcej opcji. Przedstawia je poniższa tabela: Aby zrobić to... zrób to Dodać wysyłkę z jednej ścieżki do drugiej. Przeciągnij myszą z obszaru wysyłek lub przycisku IO jednej ścieżki na drugą. W drugim przypadku otwarte zostanie okno elementów sterujących wysyłki. Dodać wysyłkę z jednej ścieżki do drugiej i otworzyć okno elementów sterujących wysyłki. Ctrl+przeciągnij z obszaru wysyłek ścieżki lub przycisku IO na drugą ścieżkę. Dodać wysyłkę z jednej ścieżki do drugiej i wyłączyć wysyłkę z pierwszej ścieżki do ścieżki głównej. Alt+przeciągnij z obszaru wysyłek lub przycisku IO ścieżki na drugą ścieżkę. Tą metodą można tworzyć wysyłki z kilku ścieżek źródłowych do tej samej ścieżki docelowej w celu utworzenia tradycyjnego submiksu. Dodać kilka wysyłek do jednej ścieżki w jednej akcji Zaznacz wszystkie wysyłające ścieżki. Przytrzymując klawisz Shift przeciągnij z obszaru wysyłek lub przycisku IO dowolnej zaznaczonej ścieżki na ścieżkę odbierającą. Dodać kilka odbiorów do jednej ścieżki w jednej akcji Zaznacz wszystkie żądane ścieżki wysyłające. Przytrzymując klawisz Shift przeciągnij z przycisku IO ścieżki odbierającej (niezaznaczonej) na dowolną z zaznaczonych ścieżek. Skopiować wysyłkę z jednej ścieżki do drugiej. Przeciągnij wysyłkę na inną ścieżkę. Usunąć wysyłkę. Alt+kliknij wysyłkę. Wyświetlić menu kontekstowe. Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolną wysyłkę Otworzyć całe okno routingu ścieżki. Ctrl+kliknij żądaną wysyłkę lub kliknij w pustym miejscu obszaru wysyłek lub kliknij przycisk IO. Otworzyć okno elementów sterujących wysyłki. Kliknij wysyłkę w oknie tym można zmienić głośność i/lub panoramę, określić kanały wysyłki/odbioru, włączyć wyciszenie itd. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 199</p>
<p>202 Aby zrobić to... zrób to Zwiększyć lub zmniejszyć poziom głośności wysyłki. Kliknij i przeciągnij pokrętło sterujące wysyłki. Przełączyć stan włączenia/wyłączenia wyciszenia wysyłki. Shift+kliknij wysyłkę. Pamiętaj, że wszystkie akcje z powyższej tabeli, w których używany jest przycisk IO, można wykonać zarówno w okienku ścieżek, jak i w mikserze. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 200</p>
<p>203 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER 10.8 Pokazywanie ikon ścieżek w mikserze Opcję Pokaż ikony ścieżek w mikserze (w menu kontekstowym miksera) można włączyć w celu wyświetlania ikon przypisanych do ścieżek również w mikserze. Ikony ścieżek wstawia się poleceniem Niestandardowe ikony ścieżek > Ustaw ikonę ścieżki w menu kontekstowym panelu sterowania ścieżki. Menu to można również otworzyć w mikserze, klikając nazwę ścieżki prawym przyciskiem myszy Zarządzanie mikserem Uwaga! Przykładowe układy użyte na ilustracjach w tej sekcji to przykłady wybrane do celów nauki. Nie muszą wyglądać dokładnie tak samo jak twoje układy. Może się okazać, że gdy chcesz wyświetlić inserty efektów, wysyłki itd. wszystkich ścieżek naraz, zwłaszcza gdy ścieżek jest wiele, efekty nie są zbyt szczęśliwe. Jedną z możliwości wyświetlania dodatkowych ścieżek jest włączenie opcji Pokazuj wiele wierszy ścieżek, gdy pozwala na to rozmiar. Tutaj widzisz przykład ekranu po włączeniu tej opcji. Problem polega tu na tym że wszystkie ścieżki zostały ściśnięte w oknie ale z kolei zabrakło miejsca na wyświetlenie wszystkich żądanych funkcji. W tym przykładzie miejsca jest za mało, aby wyświetlić wszystkie efekty ścieżek (zauważ strzałki w dół na ścieżkach 3 i 4). W takich przypadkach masz dwie główne opcje. Możesz ręcznie dopasować względne rozmiary różnych części paneli ścieżek albo użyć węższego układu miksera. Ręczne dopasowywanie elementów na ekranie Jeśli w powyższym przykładzie najedziesz myszą na obramowanie między obszarem wysyłek a nazwą ścieżki, kursor myszy zmieni się w dwustronną strzałkę, jak na obrazku po prawej. Znalezienie tego miejsca może wymagać zrazu nieco cierpliwości. Następnie możesz przeciągnąć obramowanie tej jednej ścieżki w górę lub w dół (jak na obrazku), albo zrobić to samo, przytrzymując klawisz Ctrl, aby przenieść obramowanie na wszystkich ścieżkach. Przytrzymując klawisz Ctrl i przeciągając mysz w dół można zrobić więcej miejsca na wyświetlanie insertów efektów, jak na obrazku. Spójrz również na poniższą tabelę. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 201</p>
<p>204 Aby zrobić to... zrób to Dostosować względną wysokość elementów tylko bieżącej ścieżki. Kliknij/przeciągnij w górę lub w dół Dostosować względną wysokość elementów wszystkich zaznaczonych ścieżek. Alt+kliknij/przeciągnij w górę lub w dół Dostosować względną wysokość elementów wszystkich ścieżek. Ctrl+kliknij/przeciągnij w górę lub w dół Na tym przykładzie dostosowaliśmy obramowania różnych elementów (tłumików ścieżki i insertów efektów), aby wyświetlić wszystkie efekty. Następnie zmieniliśmy kilka rzeczy ręcznie na przykład miernik VU ścieżki głównej został wydłużony przeciągnięciem jego górnego obramowania (w tym przypadku wspólnego z obszarem wysyłek). Używanie układów miksera Na poniższej ilustracji (tej dużej) widzisz przykład innego podejścia, a mianowicie użycie innego układu miksera. Więcej informacji na ten temat zawiera rozdział 11. Układ miksera możesz jednak wybrać już teraz: 1. Zaznacz ścieżki, których układ chcesz zmienić. Aby zaznaczyć wszystkie ścieżki, zaznacz jedną i naciśnij klawisze Ctrl+A. 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę dowolnej ścieżki i z menu kontekstowego wybierz polecenie Ustaw układ ścieżki > Mixer Panel, a następnie Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 202</p>
<p>205 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER wybierz żądany układ. Układy z tej listy zależą od używanego motywu kolorystycznego i mogą się różnić od przedstawionych tutaj. To jest przykład układu miksera, który może (ale nie musi) być dostępny w używanym przez ciebie motywie kolorystycznym. Motywy kolorystyczne programu REAPER możesz pobrać ze strony Przykłady zrzutów ekranu niektórych układów ścieżek i miksera dostępnych w motywie domyślnym programu REAPER 4 przedstawiono w rozdziale Menu sterowania ścieżkami Funkcje dostępne w panelach sterowania ścieżki w widoku ścieżek są dostępne również w panelach sterowania w mikserze. Funkcje te opisano szczegółowo w sekcji 2 tego podręcznika. Przykłady: Kliknięcie prawym przyciskiem myszy w obszarze tła lub nazwy ścieżki w dowolnym panelu ścieżki w mikserze wyświetla menu kontekstowe ścieżki. Ścieżki można uzbroić w mikserze do nagrywania. Kliknięcie przycisku IO ścieżki wyświetla okno routingu ścieżki. Kliknięcie tego przycisku prawym przyciskiem myszy wyświetli menu routingu. Kliknięcie przycisku FX ścieżki wyświetla łańcuch efektów tej ścieżki. Kliknięcie tego przycisku prawym przyciskiem myszy wyświetli menu kontekstowe. Kliknięcie tłumika głośności lub panoramy ścieżki prawym przyciskiem myszy powoduje wyświetlenia odpowiednio okna sterowania głośnością lub okna Zasada panoramy. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 203</p>
<p>206 Przyciski uzbrojenia, monitorowania nagrywania i wyboru trybu nagrywania służą do tych samych celów, co w widoku ścieżki. Ścieżki można w widoku miksera również wyciszyć lub włączyć solo. Oba przyciski używają tych samych modyfikatorów myszy i mają te same menu kontekstowe, co w okienku ścieżek. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 204</p>
<p>207 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER Wprowadzenie do zestawów ekranów okien Zestawy ekranów okien umożliwiają zapisywanie i przywoływanie kompletnych układów okien programu REAPER na ekranie, włącznie z widokiem aranżacji, miksera, okna Nawigator, macierzy routingu/grupowania i innymi. Dokładniej przyjrzymy się tej funkcji i popracujemy na przykładach w rozdziale 11. Użycie zestawów ekranów okien do zapisania różnych kombinacji ustawień miksera może ułatwić zrozumienie zestawów ekranów i sposobu ich działania. Mogą one oszczędzać mnóstwo czasu, ponieważ im więcej używasz programu REAPER, tym więcej używasz jedynie trzech lub czterech różnych układów w zależności od sytuacji. Używane układy zależą głównie od czynników takich jak: Liczba ścieżek: preferowany układ miksera będzie prawdopodobnie inny w przypadku projektu zawierającego trzy lub cztery ścieżki niż w przypadku projektu zawierającego 20 lub 30 ścieżek. W większych projektach chętniej skorzystasz z opcji wyświetlania wielu wierszy ścieżek. Faza projektu: informacje, które chcesz wyświetlać w mikserze, mogą się różnić w zależności, na przykład, od tego czy jesteś w fazie nagrywania, wczesnego miksu, czy też końcowych poprawek projektu. Zestawy ekranów okien są dostępne globalnie we wszystkich projektach. Są przechowywane w pliku screensets.ini w folderze \Application Data\REAPER. To znaczy, że możesz utworzyć zestaw ekranów w jednym projekcie, a następnie użyć tego samego zestawu ekranów w dowolnym innym projekcie. Przydadzą ci się w tym poniższe informacje. Aby zrobić to... zrób to Utworzyć zestaw ekranów okien Rozmieść w żądany sposób okna na ekranie (włącznie z mikserem i jego różnymi opcjami oraz ustawieniami). Jeśli chcesz ustawić fokus na oknie Mikser, zaznacz je. Wybierz polecenie Widok > Zestawy/układy ekranów (lub użyj skrótu Ctrl+E). Wybierz kartę Windows. Kliknij numer pozycji, aby ją zaznaczyć, a następnie kliknij przycisk Zapisz, aby otworzyć okno Zapisz zestaw ekranów okien (patrz wyżej). Zaznacz wszystkie opcje i upewnij się, że w polu Ostatni fokus widnieje Mikser. W razie potrzeby wpisz to. Kliknij przycisk Zapisz. Możesz zaakceptować domyślny skrót w kolumnie Klawisz ładowania (np. F7 dla zestawu ekranów okien nr 1) albo kliknąć przycisk Edytuj skróty, aby otworzyć edytor listy akcji i przypisać własny skrót. Listę akcji omówimy w rozdziale 13. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 205</p>
<p>208 Aby zrobić to... zrób to Załadować/przywołać zestaw ekranów okien Użyj skrótu klawiszowego (o ile istnieje) lub Wybierz polecenie Widok > Zestawy/układy ekranów (lub użyj skrótu Ctrl+E). Wybierz kartę Windows i kliknij dwukrotnie nazwę żądanego zestawu ekranów Preferencje dotyczące wyglądu miksera W oknie Preferencje nie ma sekcji o nazwie Mikser, ale wybór opcji w kilku miejscach w tym oknie wpłynie na działanie i wygląd okna Mikser. Mowa tu na przykład o stronie Wygląd > Edytor motywu w oknie Preferencje. Dokładniej zajmiemy się tym tematem w rozdziale 11, ale gdy mowa o mikserze, możesz zmienić kolor dowolnych elementów z poniższej listy. Wystarczy kliknąć nazwę elementu na liście w edytorze motywu, wybrać nowy kolor z okna wyboru koloru i kliknąć przycisk OK. Zmiany należy zapisać przyciskiem Zapisz motyw. Normalny kolor tekstu efektów w mikserze Kolor tekstu pomijanych efektów w mikserze Kolor tekstu odłączonych efektów w mikserze Normalny kolor tekstu wysyłek w mikserze Kolor tekstu wyciszonych wysyłek w mikserze Kolor tekstu wysyłek sprzętowych MIDI w mikserze Kolor poziomu wysyłek w mikserze Normalny kolor tekstu pokrętła efektu w mikserze Kolor tekstu pokrętła pomijanego efektu w mikserze Kolor tekstu pokrętła odłączonego efektu w mikserze Przeplot mierników VU Kolor wskazania obcięcia sygnału na mierniku VU Kolor góry miernika VU Kolor środka miernika VU Kolor dołu miernika VU Kolor przeplotu/krawędzi miernika VU Wyświetlanie aktywności MIDI na mierniku VU W obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd znajdziesz kilka opcji umożliwiających dostosowanie wyglądu miksera przy użyciu kodowania kolorami. Są to opcje Jako tło etykiet ścieżek ustaw niestandardowe kolory ścieżek oraz Podbarw tła paneli ścieżek. Gdy opcje te są włączone, kolory wybrane za pomocą polecenia Niestandardowe kolory ścieżek w menu kontekstowym (patrz rozdział 4) są stosowane do paneli ścieżek w mikserze. Poniżej widnieje przykład skutków włączenia opcji Podbarw tła paneli ścieżek. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 206</p>
<p>209 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER Nie wolno również zapomnieć o ustawieniu preferencji Pokaż w mikserze w obszarze Projekt > Ustawienia domyślne ścieżki/wysyłki. Domyślnie opcja ta jest włączona, czyli nowe ścieżki są po dodaniu automatycznie wyświetlane w oknie Mikser. Aby zmienić ten domyślny sposób działania, należy wyłączyć te opcję. Ustawienie to można pomijać dla poszczególnych ścieżek za pomocą okna Menedżer ścieżek. Mowa o tym będzie w rozdziale Panorama stereo i podwójna Tłumik panoramy stereo i podwójny mają za zadanie zapewnić większą kontrolę nad panoramą ścieżek stereo. Domyślna zasada panoramy (balans stereo/panorama mono) zapewnia pojedynczy tłumik panoramy, który przesuwa dźwięk miedzy lewym i prawym głośnikiem. Ścieżka stereo składa się jednak z dwóch kanałów lewego i prawego. Widać je na każdej ścieżce stereo pliku wave nagranego lub zaimportowanego do projektu. Wyjście jednego kanału (górnego kształtu fali) jest zazwyczaj kierowane w 100% na lewo, a drugiego (dolnego kształtu fali) w 100% na prawo right. Za pomocą podwójnego tłumika panoramy lub tłumika szerokości panoramy można to zmienić na jeden z dwóch różnych sposobów. Łatwiej wyjaśnić działanie podwójnego tłumika panoramy. Każdy z dwóch tłumików panoramy steruje jednym z dwóch kanałów. Ustaw pierwszy z nich na 100% w lewo i drugi z nich na 100% w prawo, a usłyszysz pierwszy kanał tylko w lewym głośniku, a drugi kanał tylko w prawym głośniku. Odwróć ustawienia tłumików, a usłyszysz pierwszy kanał tylko w prawym głośniku, a drugi tylko w lewym głośniku. Ustaw oba na 100% w lewo, a usłyszysz oba kanały tylko w lewym głośniku. Oba tłumiki działają niezależnie i umożliwiają ustawienie poszczególnych kanałów w żądanym miejscu w panoramie. Jeśli na przykład ustawisz oba tłumiki pośrodku, usłyszysz identyczny miks dwóch kanałów w obu głośnikach. Tłumik panoramy stereo pod pewnymi względami działa subtelniej. Możesz ustawić miks dwóch kanałów w elemencie multimedialnym Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 207</p>
<p>210 lub submiksie za pomocą tłumika szerokości, a tłumikiem balansu ustawić cały miks nieco w lewo lub w prawo w panoramie. Łatwiej będzie to wytłumaczyć na względnie prostym przykładzie. Wyświetlanie podwójnego tłumika panoramy lub tłumika stereo Tłumik podwójny lub stereo dowolnej ścieżki można wyświetlić, klikając prawym przyciskiem myszy tłumik panoramy i wybierając żądany tryb panoramy. Zazwyczaj ma to sens w przypadku ścieżek zawierających elementy multimedialne stereo, stanowiących foldery lub działających jako szyna albo submiks. Przykład W tym przykładzie najpierw utworzymy plik stereo, aby móc poeksperymentować z tłumikiem szerokości panoramy. Potem nabierzemy nieco ambicji i użyjemy go w submiksie. W tym celu wyrenderujemy elementy multimedialne mono z dwóch ścieżek jako jeden plik stereo. Temat renderowania omówimy szczegółowo w rozdziale Otwórz plik All Through the Night.RPP i zapisz go jako All Through the Night WIDTH.RPP. 2. Wycisz wszystkie ścieżki z wyjątkiem ścieżek Guitar Body oraz Bouzouki. 3. Ustaw ścieżkę Guitar Body 100% w lewo a Bouzouki 100% w prawo w panoramie. 4. Wybierz polecenie Renderuj w menu Plik. Ustaw kanały Stereo i wybierz opcje Miks główny oraz Cały projekt. Ustaw format wyjściowy MP3 i opcję Po zakończeniu dodaj elementy do nowych ścieżek w projekcie (jak niżej). 5. Kliknij przycisk Renderuj 1 plik. 6. Po kilku sekundach wyrenderowany plik zostanie dodany jako nowa ścieżka. Nadaj ścieżce żądaną nazwę. Może być taka jak widać na obrazku. 7. Na tej wyrenderowanej ścieżce gitara zajmuje jeden kanał, a buzuki drugi kanał. 8. Włącz Solo dla tej ścieżki i odtwórz utwór. 9. Powoli przesuwaj tłumik panoramy, najpierw do końca w lewo, potem w prawo, a w końcu wróć na środek. Odpowiednie kanały będą stopniowo cichnąć. Z tłumikiem całkiem po lewej usłyszysz tylko gitarę, z tłumikiem całkiem po prawej słychać tylko buzuki. Przesuń tłumik panoramy na środek. 10. Zaznacz ścieżkę w okienku ścieżek, kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik panoramy i wybierz opcję Podwójna panorama z listy rozwijanej trybów panoramy (opisanych dalej). Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 208</p>
<p>211 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER 11. Odtwórz utwór. Powoli przesuń górny tłumik panoramy na 100% w prawo. Oba instrumenty będzie słychać tylko w prawym głośniku. 12. Przesuń dolny tłumik panoramy na 100% w lewo. Teraz usłyszysz gitarę tylko w prawym kanale, a buzuki tylko w lewym kanale odwrotnie niż na początku. 13. Poeksperymentuj z ustawieniami tłumików. Gdy skończysz, przesuń górny tłumik panoramy w położenie 100% z lewej, a dolny 100% z prawej. Zapisz plik. 14. Teraz zmień tryb panoramy tej ścieżki na Panorama stereo. 15. Odtwórz utwór. Najpierw będzie słychać tylko gitarę w lewym głośniku i tylko buzuki w prawym głośniku. Powoli przesuń dolny tłumik (szerokości) z pozycji 100% w prawo na środek (0W). W miarę przesuwania tłumika dwa instrumenty zaczną się mieszać ze sobą. 16. Przy szerokości 0W przesuń górny tłumik (panoramy) całkiem w lewo. Miks będzie teraz słychać tylko przez jeden głośnik. Przesuń tłumik z powrotem na środek. Zapisz plik. A teraz spróbuj zrobić to: 1. Wyłącz solo i włącz wyciszenie ścieżki stereo. 2. Utwórz folder o nazwie Instruments tuż pod ścieżką Vocal. Zmień tryb panoramy tego folderu na Stereo. 3. Umieść w folderze dwie ścieżki gitary i ścieżki buzuki. Dostosuj panoramę i głośność poszczególnych ścieżek oraz folderu, aby uzyskać w miarę nieźle brzmiący miks. 4. Dodaj tłumik szerokości do folderu. Poeksperymentuj z tym tłumikiem, aby poprawić brzmienie instrumentów. Porównaj wyniki uzyskiwane w różnych trybach panoramy. Porada: tą techniką można czynić cuda podczas miksowania wokali, na przykład duetów i harmonii wokalnych! Tryby panoramy Domyślnie szerokość stereo jest stosowana przed panoramą/balansem. Aby wybrać inny tryb panoramy, kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik panoramy lub szerokości i wybierz żądaną opcję z listy rozwijanej. Dostępne są trzy tryby: Balans stereo/panorama mono: ścieżka jest przetwarzana mono, nawet jeśli zawiera media stereo. Ustaw tłumik pośrodku, a usłyszysz ten sam sygnał w obu głośnikach. Ustaw całkiem na prawo, a usłyszysz go tylko w prawym głośniku. Panorama stereo: umożliwia oddzielne sterowanie stroną (panoramą) i szerokością sygnału. Strona znaczy, że obraz stereo jest ustawiony bardziej w lewo lub w prawo, a szerokość wskazuje jak bardzo rozstawione są kanały lewy i prawy w obrazie stereo. Ze stroną ustawioną na środek i szerokością 100% słychać lewy kanał w lewym głośniku, a prawy kanał w prawym głośniku. Ze stroną ustawioną na środek i szerokością 0% słychać oba kanały równie dobrze w lewym i prawym głośniku. Gdy ustawisz stronę całkiem na prawo, oba kanały będzie słychać jedynie w prawym głośniku, bez względu na ustawienie szerokości. Podwójna panorama: umożliwia sterowanie oboma kanałami oddzielnie. Pokrętło z lewej ustawia lewy kanał bardziej w lewo lub w prawo, pokrętło z prawej ustawia prawy kanał bardziej w lewo lub w prawo. Gdy lewe pokrętło ustawisz całkiem w lewo a prawe całkiem w prawo, usłyszysz lewy kanał w lewym głośniku, a prawy kanał w prawym głośniku. Gdy oba pokrętła ustawisz na środek, oba kanały będzie słychać równie dobrze w lewym i prawym głośniku. Gdy oba pokrętła ustawisz całkiem na prawo, oba kanały słychać będzie z równą głośnością w prawym głośniku Opcje i ustawienia ścieżki głównej Elementy sterujące ścieżki głównej w mikserze mają te same funkcje, co w widoku ścieżki. Zwróć uwagę na przycisk Wyjście (wyżej domyślnie z etykietą Mono): Kliknij przycisk Wyjście lewym przyciskiem myszy, aby przełączać tryby Stereo i Mono. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 209</p>
<p>212 Kliknij przycisk Wyjście prawym przyciskiem myszy, aby ustawić dowolny z czterech dostępnych trybów Mono (wyżej po prawej). Kliknij przycisk FX lewym przyciskiem myszy, aby wyświetlić łańcuch efektów ścieżki głównej. Kliknij przycisk FX prawym przyciskiem myszy, aby wyświetlić menu kontekstowe dodawania efektów. Jeśli łańcuch efektów ścieżki głównej jest wyświetlany, możesz używać wszystkich skrótów klawiszowych, których używasz do zarządzania efektami na innych ścieżkach. Kliknij prawym przyciskiem myszy w obszarze miernika VU w mikserze, aby wyświetlić ustawienia sterujące wyświetlaniem miernika VU (po prawej). Okno zawiera opcję wyświetlania wyjścia w trybie wielokanałowym (np. podczas pracy z dźwiękiem przestrzennym). Wyłączenie tej opcji powoduje wyświetlanie wyjścia w trybie dwukanałowym Wyjścia sprzętowe ścieżki głównej Sygnał wyjściowy można kierować ze ścieżki głównej do jednego lub wielu dostępnych wyjść sprzętowych. Służy do tego okno Macierz routingu. Przycisk routingu (IO) ścieżki głównej (w mikserze) umożliwia skonfigurowanie wyjść sprzętowych i zarządzanie nimi. Kliknij przycisk IO prawym przyciskiem myszy, aby wyświetlić menu opcji wyjść sprzętowych. Można je włączać i wyłączać w dowolnych żądanych kombinacjach. Kliknij przycisk IO lewym przyciskiem myszy, aby wyświetlić okno wyjść ścieżki głównej. Za jego pomocą można sterować poziomami i panoramą sygnałów wysyłanych do wyjść sprzętowych. Zauważ (poniżej), że na każdym wyjściu możesz niezależnie: Przełączać włączenie/wyłączenie wyciszenia. Przełączać odwrócenie fazy. Ustawić poziom głośności. Ustawić poziom panoramy Kanały ścieżki głównej Temat routingu i rozdzielania kanałów powraca w całym podręczniku. Sama koncepcja zaczyna się względnie prosto, ale z tych prostych podstaw może przekształcić się w coś tak złożonego i skomplikowanego, jak tylko sobie zażyczysz. Bogactwem przykładów służy rozdział 15. Za pomocą kanałów można wysłać dwie kopie identycznego sygnału w dwa różne miejsca. Następnie można oddzielnie przetworzyć każdy z tych sygnałów, a potem znowu je złączyć. Poniżej przedstawiono względnie prosty przykład. Być może uznasz przykład za nieprzydatny albo bardzo przydatny do twoich celów, ale nie w tym rzecz. Przykład ma ułatwić ci zrozumienia, do czego służy rozdzielanie kanałów i jak je wykonać. Użyjmy w przykładzie wielu kanałów (dwóch par stereo) ścieżki głównej. W ten sposób można na przykład dodać efekt (taki jak pogłos) do łańcucha sygnału, potem wysłać efekt (i tylko efekt) do słuchawek (aby ocenić jego wpływ), a ogólny końcowy miks wysłać do głośników. Ten przykład wymaga karty dźwiękowej z co najmniej czterema wyjściami audio. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 210</p>
<p>213 10 Mikser i ścieżka główna programu REAPER Przykład To ćwiczenie niemal na pewno jest zbyt skomplikowane dla nowicjuszy. Innymi słowy, nie warto go wykonywać, jeśli nie masz doświadczenia. Lepiej będzie w takim przypadku wrócić tutaj po ukończeniu lektury rozdziału 15. Ten schemat pokazuje, co chcemy osiągnąć. Przyjmuje się, że sygnał audio płynie od lewej do prawej. Najpierw utworzymy niezbędne dodatkowe kanały dla ścieżki głównej. Sygnał audio przychodzący do ścieżki głównej z miksu zostanie rozdzielony między kanały 1/2 i kanały 3/4. Sygnał przekazywany do kanałów 3/4 będzie przechodzić przez plugin pogłosowy,a potem od razu do słuchawek. Będzie również przekazywany z powrotem do pluginu kompresującego, gdzie zostanie zmiksowany z oryginalnym sygnałem przychodzącym. Następnie końcowy miks będzie wysyłany do głośników. 1. Otwórz plik All Through The Night.rpp i zapisz go jako All Through The Night MASTER.RPP. 2. Rozstaw dwie ścieżki gitary w panoramie, jedną mniej więcej 40% w lewo, a drugą 40% w prawo. Ścieżkę Bouzouki ustaw w panoramie około 15% w lewo, a ścieżkę Vox około 10% w prawo. Szybko dostosuj poziomy głośności ścieżek, zwłaszcza w celu uniknięcia obcinania szczytów sygnału na ścieżce głównej. Zapisz plik. 3. Wyświetl menu kontekstowe miksera i włącz opcje Pokazuj inserty efektów, gdy pozwala na to rozmiar oraz Pokazuj wysyłki, gdy pozwala na to rozmiar. 4. Upewnij się, że głośniki i słuchawki są podłączone do różnych par wyjść karty dźwiękowej. 5. Kliknij przycisk IO ścieżki głównej prawym przyciskiem myszy i upewnij się, że sygnał wyjściowy jest kierowany zarówno do głośników, jak i wzmacniacza słuchawkowego. 6. Aby utworzyć wymagane kanały, kliknij przycisk IO na ścieżce głównej i ustaw liczbę kanałów równą 4 (jak widać z prawej). 7. Przypisz wyjście kanałów 1/2 do głośników studyjnych, a 3/4 do słuchawek. Ustawienia powinny wyglądać podobnie do tych na obrazku. 8. Odtwórz utwór. Powinno być go słychać na głośnikach, ale jeszcze nie na słuchawkach. 9. W łańcuchu efektów ścieżki głównej dodaj plugin ReaEQ i, do celów tego przykładu, dodaj 2 db wzmocnienia w paśmie 2, ujmij 1 db w paśmie 3 i dodaj 1 db w paśmie W łańcuchu efektów ścieżki głównej kliknij pod pozycją ReaEQ i dodaj efekt ReaVerbate. Pozostaw ustawienia domyślne parametrów, ale dostosuj wyjścia z tego pluginu w taki sposób, aby były kierowane na lewo i prawo tylko na kanałach, odpowiednio, 3 i 4. Ustawienia tych wyjść przedstawia ilustracja obok. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 211</p>
<p>214 11. Odtwórz teraz utwór. Sygnał odtwarzany na głośnikach jest przetworzony przez plugin ReaEQ, ale nie plugin ReaVerbate. I na odwrót, na słuchawkach usłyszysz tylko pogłos. 12. Teraz znowu kliknij łańcuch efektów ścieżki głównej i dodaj efekt ReaComp za pluginem pogłosu. Dostosuj ustawienia wejścia tego pluginu w taki sposób, aby kanały 1 i 3 stanowiły wejście główne lewej strony, a kanały 2 i 4 wejście główne prawej strony sygnału, jak na poniższej ilustracji. 13. Odtwórz teraz utwór. Ilość pogłosu w miksie możesz dostosować pionowymi tłumikami Wet i Dry w oknie ReaVerbate. Możesz również ustawić żądany próg (pionowym tłumikiem Threshold z lewej strony) i współczynnik (Ratio) kompresji w oknie pluginu ReaComp. 14. Na głośnikach słychać teraz sygnał wyjściowy z łańcucha efektów ścieżki głównej, włącznie ze zmiksowanym pogłosem. Na słuchawkach nadal odtwarzany jest jedynie bezpośredni sygnał wyjściowy pluginu ReaVerbate. 15. Zapisz plik Unikanie przesłuchu kanałów W razie używania wielu kanałów na ścieżce głównej należy pamiętać, że każdy sygnał kierowany na dowolnych kanałach między ścieżkami jest również wysyłany do ścieżki głównej. Przyjmijmy, że używasz kanałów 3/4 na co najmniej jednej ścieżce do dowolnych innych celów. W takim przypadku, jeśli użyjesz kanałów 3/4 jak w powyższym przykładzie, sygnał na kanałach 3/4 ścieżek będzie wyciekał do sygnału kierowanego do pluginu pogłosu. Tego przesłuchu można uniknąć, rezerwując dla ścieżki głównej żądane pary kanałów nieużywane nigdzie indziej w projekcie tu na przykład można by użyć kanałów 5/6 lub 11/12. Do dyspozycji masz 64 kanały, więc zazwyczaj uniknięcie przesłuchu nie stanowi najmniejszego problemu Resetowanie wskazań szczytów sygnału na miernikach VU Zauważ, że podczas odtwarzania mierniki VU, zarówno w widoku ścieżki, jak i w widoku miksera, wyświetlają szczytowy poziom sygnału zarejestrowany dla danej ścieżki (przykład z prawej). Aby zresetować odczyt wartości szczytowej żądanej ścieżki, kliknij w obszarze, w którym wyświetlana jest ta wartość szczytowa. Aby zresetować odczyty wartości szczytowych na wszystkich ścieżkach, przytrzymując klawisz Ctrl, kliknij na dowolnej ścieżce w obszarze, w którym wyświetlana jest ta wartość szczytowa. W razie potrzeby można również wyłączyć opcję Resetuj zmierzone wskazania szczytu przy odtwarzaniu/wyszukaniu w obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd > Mierniki VU/tłumiki. Jeśli to zrobisz, aktualne poziomy szczytowe będą zapamiętywane nawet po zatrzymaniu odtwarzania. Gdy wznowisz odtwarzanie, zostaną zachowane jako poziomy szczytowe do chwili, gdy napotkany zostanie głośniejszy fragment. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 212</p>
<p>215 11 Funkcje zarządzania projektami 11 Funkcje zarządzania projektami 11.1 Wprowadzenie W tym rozdziale przyjrzymy się głównie niektórym z tych funkcji programu REAPER, których będziesz używać do zarządzania projektem jako całością (w odróżnieniu od skupiania się na poszczególnych ścieżkach lub elementach). Omówimy między innymi okno Media projektu/efekty, funkcję Blokowanie, modyfikowanie schematu kolorów, używanie okna Menedżer ścieżek, funkcję Zestawy ekranów. Zaczniemy od tego, jak zmienić czas początku projektu Ustawianie czasu początku projektu W wielu projektach okaże się, że masz kilka sekund ciszy nagranej przed faktycznym rozpoczęciem materiału (instrumentów i wokali). Powoduje to dwa irytujące problemy: Czas pokazywany na linii czasu i dużym zegarze nie odzwierciedlają czasu w utworze. Gdy przechodzisz na początek projektu, zawsze odtwarzane jest kilka sekund ciszy, zanim zacznie się utwór. W powyższym przykładzie faktyczny początek utworu przypada na 0: Chcemy ustawić ten punkt jako punkt Zero. W tym celu: Umieść kursor w miejscu, które chcesz oznaczyć jako początek utworu w tym przykładzie będzie to w projekcie. Naciśnij klawisze Alt+Enter, aby wyświetlić okno Ustawienia projektu. Wybierz kartę Ustawienia projektu. Kliknij przycisk Odejmij położenie kursora obok pozycji Czas początku projektu (patrz z prawej). Program REAPER automatycznie wprowadzi za ciebie prawidłowe położenie w polu Czas początku projektu. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno Ustawienia projektu. Aby oznaczyć ten punkt, naciśnij klawisz M na klawiaturze. Utworzysz w ten sposób na linii czasu znacznik o numerze 1. Jeśli musisz sobie przypomnieć, do czego służą znaczniki, wróć do lektury rozdziału 8. Położenie znacznika to 0: (jak na obrazku obok) i możesz skoczyć do niego, naciskając klawisz 1. Możesz też kliknąć dwukrotnie znacznik, aby otworzyć okno dialogowe Edytuj znacznik, w którym możesz nadać mu nazwę. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 213</p>
<p>216 11.3 Blokowanie elementów multimedialnych Poszczególne elementy można zablokować, aby uniemożliwić zmianę ich ustawień (na przykład zmianę położenia lub usunięcie), zarazem swobodnie manipulując pozostałymi elementami. Aby użyć tej funkcji, najpierw zaznacz opcje przycisków elementu Zablokowany i Odblokowany (oraz innych przycisków, których chcesz używać) w obszarze Opcje > Preferencje > Wygląd > Media (patrz obok). Wyświetlanie tych ikon na elementach multimedialnych lub na pasie nad nimi (jak na poniższym przykładzie) zależy od tego, czy włączona jest opcja Wykreślaj etykiety nad elementem, a nie wewnątrz elementu. Blokowanie poszczególnych elementów multimedialnych można włączać i wyłączać, klikając ikonę kłódki widoczną w lewym górnym rogu elementu multimedialnego. Powyższy przykład przedstawia ścieżkę z dwoma elementami multimedialnymi. Pierwszy element został zablokowany (wytęż wzrok, a zobaczysz ikonę zamkniętej kłódki). Nie można go będzie usunąć ani przenieść, dopóki nie zmienisz jego stanu na odblokowany. Podobnie, nie można będzie złapać uchwytu u góry elementu multimedialnego i przeciągnąć go w dół w celu zmniejszenia głośności, nie zdołasz dodać wejścia ani zejścia sygnału, ani nie da się edytować elementu zsuwaniem. Można natomiast dokonać zmian większości ustawień (wysokości tonu, współczynnika tempa odtwarzania, łańcucha efektów itd.) w oknie dialogowym Właściwości elementu lub za pomocą menu kontekstowego elementu multimedialnego. Drugi element pozostaje odblokowany (co wskazuje ikona otwartej kłódki). Można go (na przykład) przenieść, usunąć albo dodać w nim zejście sygnału. Można również otworzyć element w celu edycji w edytorze MIDI (jeśli to element MIDI) lub zainstalowanym edytorze zewnętrznym (jeśli to element audio). Blokować i odblokowywać można również wiele elementów naraz. Aby zablokować wiele elementów, przytrzymuj klawisz Ctrl podczas klikania elementów, aby jej zaznaczyć, a następnie kliknij ikonę kłódki dowolnego z zaznaczonych elementów Blokowanie elementów sterujących ścieżki Polecenie przełączające Zablokuj elementy sterujące ścieżki (w menu kontekstowym wyświetlanym po kliknięciu prawego przycisku myszy w panelu sterowania ścieżki) umożliwia zablokowanie/odblokowanie elementów sterujących żądanej ścieżki lub zaznaczonych ścieżek. Zapobiega to przypadkowym zmianom np. głośności lub panoramy ścieżki. W tym przykładzie zablokowane zostały elementy sterujące ścieżki 1. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 214</p>
<p>217 11 Funkcje zarządzania projektami Można najechać myszą na element sterujący zablokowanej ścieżki, aby wyświetlić bieżące ustawienie jako etykietkę narzędzia Ustawienia blokowania projektu Funkcja blokowania w programie REAPER umożliwia skuteczne uniemożliwienie przypadkowych zmian lub usunięć pewnych obiektów w pliku projektu. Blokowanie ma dwa aspekty: Wybranie elementów projektu, które mają być zablokowane. Włączenie lub wyłączenie (ogólne) funkcji blokowania. Służy do tego klawisz L. Aby wyświetlić okno Ustawienia blokowania (widoczne z prawej), naciśnij klawisze Shift+L lub kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk blokady (ostatni) na pasku narzędzi. Poniższa tabela przedstawia pokrótce możliwe zastosowania tej funkcji. Opcja blokowania Komentarz Wybranego czasu Blokuje wybrany zakres czasu w taki sposób, że na przykład przypadkowe kliknięcie i przeciągnięcie myszą na linii czasowej nie zmieni wybranego zakresu czasu. Zablokowany wybrany zakres czasu można usunąć, naciskając klawisz Esc, a następnie wybierając opcję Tak. Punktów pętli Blokuje aktualnie zaznaczone punkty pętli. Elementów (pełne) Ta opcja uniemożliwia dokonanie jakichkolwiek zmian elementów multimedialnych. Nie można na przykład wyciszyć ich, dodać do nich efektów, usunąć, przenieść, edytować zsuwaniem, a nawet otworzyć okna Właściwości elementu ani wyświetlić menu kontekstowego, klikając je prawym przyciskiem myszy. Elementów (blokuj przesunięcie w lewo/w prawo) Ta opcja umożliwia dokonanie wszelkich zmian z wyjątkiem przenoszenia elementów w lewo lub w prawo. Elementów (blokuj przesunięcie w górę/w dół) Ta opcja umożliwia dokonanie wszelkich zmian z wyjątkiem przenoszenia elementów w górę lub w dół. Krawędzi elementów Ta opcja wyłącza akcje takie jak edycja zsuwaniem. Elementów sterujących Ta opcja wyłącza akcje takie jak dodawanie lub modyfikowanie wejść/zejść sygnałów lub regulacja głośności elementu. Obwiedni Ta opcja powoduje, że gdy blokowanie jest włączone nie można dokonać żadnych zmian istniejących obwiedni. Nie można na przykład przenosić ani dodawać punktów, ani zmieniać kształtów. Możliwe jest dodawanie nowych obwiedni tłumików i parametrów pluginów, ale nie można ich w żaden sposób edytować. Więcej informacji o obwiedniach znajdziesz w rozdziale 16. Regionów Blokowanie regionów uniemożliwia zmianę istniejących regionów (np. ich przeniesienie, usunięcie lub zmianę nazwy). Gdy opcja blokowania regionów jest włączona, można jednak nadal tworzyć nowe regiony. Znaczników Blokowanie znaczników uniemożliwia zmianę istniejących znaczników (np. ich przeniesienie, usunięcie lub zmianę nazwy). Gdy opcja blokowania znaczników jest włączona, można jednak nadal tworzyć nowe znaczniki. Znaczników metrum Blokuje znaczniki metrum i uniemożliwia ich modyfikację. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 215</p>
<p>218 Przykład Przypuśćmy, że nie chcemy dopuścić do jakichkolwiek przypadkowych zmian położenia elementów w czasie (czyli w poziomie). W takim przypadku należy zablokować ich położenie w poziomie. 1. Naciśnij klawisze Shift+L, aby otworzyć okno Ustawienia blokowania. 2. Zaznacz pole wyboru Elementów (blokuj przesunięcie w lewo/w prawo). 3. Jeśli opcja Włącz blokowanie nie jest włączona, kliknij ją, aby włączyć (zaznaczyć). 4. Teraz spróbuj przeciągnąć którykolwiek z elementów w lewo lub prawo. Nawet nie drgną. 5. Naciśnij klawisz L, aby wyłączyć blokowanie Dostosowywanie kolorów i czcionek Preferencjom programu REAPER poświęcony jest rozdział 19. Jedna ze stron ustawień jest jednak tak często używana, że została awansowana do niniejszego rozdziału! Mowa o stronie Edytor motywu, która umożliwia modyfikację ustawień motywów kolorystycznych. Aby ją wyświetlić, kliknij pozycję Wygląd > Edytor motywu w oknie Preferencje (patrz z prawej). Motywy kolorystyczne składają się z trojakich materiałów: plików grafiki, definicji kolorów/czcionek i ustawień systemu Windows. Pliki grafiki to na przykład nakładki na elementy sterujące ścieżki i ikony elementów multimedialnych (tłumiki panoramy i głośności, przyciski wyciszenia i solo itd.). Definicje określają elementy takie jak czcionka nazw ścieżek, kolory elementów multimedialnych, panele ścieżek i miksera, kursory edycji i odtwarzania, znaczniki, mierniki VU, obwiednie i tak dalej. Jeśli nie masz pewności, co reprezentuje jakaś pozycja listy, możesz ją zidentyfikować za pomocą przycisku Znajdowanie elementów motywu (patrz niżej). Ustawienia systemu Windows to pozycje (np. tekst i tło list), których wygląd domyślnie określa schemat kolorów i ustawienia wyglądu systemu Windows. Programowi REAPER można nakazać ich pominięcie. Oprócz motywów instalowanych z programem REAPER, wiele motywów dostępnych jest do pobrania na stronie stash.reaper.fm. Aby zainstalować pobrany plik.reathemezip, przeciągnij go z Eksploratora Windows do widoku aranżacji (czyli widoku głównego) programu REAPER. Za pomocą przycisku Załaduj motyw można wybrać dowolny dostępny motyw. Przewiń listę Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 216</p>
<p>219 11 Funkcje zarządzania projektami Sterowanie kolorami/czcionkami motywów, aby zobaczyć wszystkie elementy, które można zmienić. Kliknij dowolną pozycję, aby otworzyć okno wyboru kolorów albo czcionek, w których można zmienić definicję pozycji. Można również mieszać i dobierać, czyli stosować podstawowy zestaw definicji kolorów i czcionek z jednego motywu z plikami grafiki z innego motywu. W tym celu z listy rozwijanej Domyślne zasoby grafiki wybierz motyw, którego grafiki chcesz używać, usuń zaznaczenie opcji Zezwalaj motywom na zastąpienie i kliknij przycisk Zastosuj. Po wybraniu czcionek i kolorów oraz ulubionych grafik możesz zapisać swój wybór jako nowy motyw, klikając przycisk Zapisz motyw i nadając nazwę motywowi. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 217</p>
<p>220 11.7 Media projektu/efekty Omówienie Okno Media projektu/efekty umożliwia centralne zarządzanie i rozmieszczanie efektów projektu oraz elementów multimedialnych. Aby je otworzyć, kliknij polecenie Widok > Media projektu/efekty. Okno ma pięć kart. O kartach Grupy elementów (rozdział 6) i Kompilacje dubli (rozdział 7) była już mowa. Pozostałe trzy to: Media źródłowe Zawiera elementy multimedialne dostępne do użytku lub już użyte w projekcie. Każdy element pojawia się na tej liście tylko raz. Jeśli jest używany w więcej niż jednym miejscu projektu, wskazuje to liczba w kolumnie Użycie. Elementy multimedialne Ta karta zawiera jedynie listę elementów faktycznie użytych w projekcie (to jest, aktywnych). Element pojawia się na tej liście tyle razy, ile został użyty w projekcie. Efekty Ta karta zawiera listę pluginów efektowych użytych w projekcie. Pliki multimedialne (np. z Eksploratora mediów programu REAPER lub z Eksploratora Windows) lub efekty (np. z przeglądarki efektów) można przeciągnąć do okna Montażownia projektu. Elementy multimedialne wstawione w ten sposób są dodawane do strony Media źródłowe. Jeśli element zostanie następnie użyty w projekcie, to zostanie dodany do karty Elementy multimedialne. Efekty są dodawane do karty Efekty. W oknie Montażownia projektu można zmienić nazwy elementów, zaznaczyć wszystkie wystąpienia pliku multimedialnego lub efektu w projekcie lub zastąpić media/efekt w projekcie dowolnymi innymi mediami/efektami z montażowni projektu. Można też włączyć/wyłączyć wyciszenie lub solo elementów multimedialnych i pomijanie efektów. Karty Media i Efekty zawierają kolumnę Zachowaj. Gdy przeciągniesz elementy multimedialne lub efekty do montażowni projektu, zostaną one oznaczone znakiem + w kolumnie Zachowaj. Ustawienie to znaczy, że wpis pozostanie w montażowni projektu nawet w przypadku, gdy dany element multimedialny lub efekt nie zostanie ani razu użyty w projekcie. Gdy dodasz media (nagrywając lub wstawiając) do projektu, pojawią się one jako wpisy z nieustawionym stanem w kolumnie Zachowaj na kartach Elementy multimedialne i Media źródłowe. Wpisy te zostaną automatycznie usunięte z montażowni projektu, gdy zostaną usunięte z samego projektu. Aby zachować wpisy w montażowni projektu nawet po usunięciu mediów z projektu, należy w oknie Montażownia projektu włączyć zachowanie tych wpisów na karcie Media źródłowe. Karta Efekty w oknie Montażownia projektu zawiera kolumnę Preset. Jeśli zmienisz wartość w tej kolumnie (za pomocą menu kontekstowego), wszystkie wystąpienia tego efektu w projekcie z wybranym poprzednim efektem zostaną przełączone na nowy preset. Ponadto w oknie Montażownia projektu można zachować wpis efektu z określonym presetem albo wiele wpisów tego samego efektu z różnymi presetami. Okno Montażownia projektu zawiera przyciski Akcje i Opcje. Klikając każdy z nich wyświetlisz menu. Z prawej przedstawiono przykład menu Opcje. Większość tych poleceń wymaga objaśnienia. Dubluj wybór w montażowni i projekcie. Gdy opcja jest włączona, powoduje że element zaznaczony w projekcie zostaje zaznaczony również w montażowni i na odwrót. Można również włączyć opcję powiększenia zaznaczonych elementów multimedialnych, gdy opcja odzwierciedlania jest włączona. Użyj ostatnio zaznaczonego elementu jako źródła akcji wykreślania kopii. Umożliwia tworzenia w trybie ołówka kopii ostatniego zaznaczonego elementu. Opcja Spacja uruchamia odsłuch elementów multimedialnych umożliwia użycie klawisza spacji do odtwarzania aktualnie zaznaczonego lub źródłowego elementu multimedialnego. Opcja Zapętl odsłuch elementów multimedialnych umożliwia zastosowanie ewentualnej pętli oznaczonej w projekcie. Opcja Odsłuchuj (elementy źródłowe lub multimedialne) przez zaznaczoną ścieżkę umożliwia odtworzenie Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 218</p>
<p>221 11 Funkcje zarządzania projektami elementu wraz z (na przykład) efektami z łańcucha efektów albo obwiedniami zaznaczonej ścieżki. Opcję Filtr można ustawić do stosowania nazwy, ścieżki lub komentarza. Jeśli chcesz, aby każdy projekt miał oddzielne okno Montażownia projektu, włącz opcję Wyczyść montażownię przy zmianie projektów. Wyłącz tę opcję, jeśli chcesz przenieść elementy z bieżącej montażowni do następnego projektu, który otworzysz lub utworzysz. Masz tu również opcję Automatycznie zachowuj elementy multimedialne usunięte z projektu. Opcja ta powoduje automatyczne przypisanie stanu zachowaj, gdy element jest usuwany z projektu. Nazwy poleceń Zadokuj montażownię projektu w doku i Zamknij okno wyjaśniają ich funkcje. Polecenia menu Akcje widzisz po prawej. Można jest stosować do elementów (multimedialnych lub efektów) na każdej aktualnie wybranej karcie okna Montażownia projektu. Polecenie Nowe okno montażowni projektu otwiera... wiadomo co. Za pomocą tego polecenia można (na przykład) załadować inną zapisaną montażownię projektu, zarazem nie zamykając oryginalnej montażowni w oryginalnym oknie. Utwórz nowy folder. Poszczególne wpisy można przeciągnąć z montażowni projektu do lub z folderu (patrz poniższy przykład, w którym utworzone zostały dwa foldery, Bells oraz Strings). W folderach można umieszczać źródłowe elementy multimedialne (jak niżej), elementy multimedialne (widniejące w projekcie) lub efekty. Kliknij dwukrotnie nazwę folderu, aby zwinąć lub rozwinąć folder. Polecenie Wymuś odświeżenie wymusza odświeżenie wyświetlania montażowni projektu. Polecenie Zaznacz wszystkie elementy powoduje zaznaczenie wszystkich elementów na bieżącej karcie. Polecenie Zachowaj wszystkie elementy powoduje oznaczenie wszystkich elementów na bieżącej karcie jako zachowywanych w montażowni, nawet jeśli zostaną usunięte z projektu. Polecenie Usuń wszystkie elementy z projektu usuwa wszystkie elementy z projektu, a polecenie Usuń wszystkie elementy nie używane w projekcie usuwa z montażowni projektu wszystkie elementy, które nie są używane w projekcie. Przycisk Eksplorator mediów (u dołu z lewej) umożliwia otwarcie okna Eksplorator mediów, z którego można przeciąga elementy multimedialne do montażowni projektu (jako media źródłowe) lub do samego projektu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 219</p>
<p>222 Pokrętło Głośność umożliwia sterowanie głośnością odsłuchu dowolnego elementu, gdy opcja odsłuchu przez zaznaczoną ścieżkę została wyłączona. Przycisk Montażownia (u dołu z lewej) ma trzy podstawowe funkcje. Można za jego pomocą utworzyć nową montażownię projektu, zastąpić zawartość bieżącej montażowni wcześniej zapisaną zawartością lub scalić zawartości tych dwóch montażowni. Karta Media źródłowe i karta Elementy multimedialne Techniki pracy z elementami multimedialnymi są bardzo podobne na tych dwóch kartach. Główne różnice: Elementy przeciągnięte do montażowni są umieszczane tylko na karcie Media źródłowe do chwili faktycznego dodania do projektu. Wówczas zostają automatycznie wyświetlone również na karcie Elementy multimedialne. Na karcie Elementy multimedialne wyświetlane są tylko aktywne (i w związku z tym uwzględnione w projekcie) elementy. Aktywnymi elementami można zarządzać z każdej z tych kart. Dostępnymi elementami można zarządzać jedynie z karty Media źródłowe. Aby zrobić to... zrób to Zmienić kolejność kolumn Kliknij i przeciągnij nagłówek żądanej kolumny w prawo lub w lewo. Można to zrobić na każdej z pięciu kart okna Montażownia projektu. Ukryć/pokazać kolumny Kliknij prawym przyciskiem myszy nagłówek dowolnej kolumny i zaznacz/usuń zaznaczenie na liście. Dodać element do karty Media źródłowe Przeciągnij element z Eksploratora Windows lub (w programie REAPER) z okna Eksplorator mediów. Można przeciągnąć cały element lub (jeśli użyjesz okna Eksplorator mediów) wybrany zakres czasu. Odsłuchać element Zaznacz element, a następnie naciśnij klawisz spacji. Dodać element z karty Media źródłowe do projektu Przeciągnij element z montażowni do okna widoku aranżacji projektu. Stan elementu zmieni się z Dostępny na Aktywny. Usunąć element z projektu Zaznacz element i naciśnij klawisz Delete w widoku aranżacji lub w oknie Montażownia projektu. Usunąć nieaktywny element z karty Media źródłowe Zaznacz element i naciśnij klawisz Delete albo kliknij prawym przyciskiem myszy w wierszu elementu w kolumnie Zachowaj, a następnie wybierz polecenie Usuń z montażowni. Usunąć wszystkie nieużywane elementy z montażowni Kliknij prawym przyciskiem myszy na pasku tytułu i z menu kontekstowego wybierz polecenie Usuń wszystkie elementy nie używane w projekcie. Usunąć stan zachowywania aktywnego elementu Zaznacz element w montażowni, kliknij prawym przyciskiem myszy w kolumnie Zachowaj i wybierz polecenie Usuń z montażowni w razie usunięcia z projektu. Usunąć wszystkie wystąpienia elementu z projektu Kliknij prawym przyciskiem myszy w kolumnie Zachowaj żądanego elementu i wybierz polecenie Usuń z projektu. Ponownie przypisać stan zachowywania aktywnemu elementowi Zaznacz element w montażowni, kliknij prawym przyciskiem myszy w kolumnie Zachowaj i wybierz z menu polecenie Zachowaj. Znaleźć element z kart Elementy multimedialne lub Media źródłowe w projekcie Kliknij element na liście, a następnie kliknij przycisk Użycie. Kliknij dowolny element na tej liście, aby przejść do tego elementu i go zaznaczyć. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 220</p>
<p>223 11 Funkcje zarządzania projektami Aby zrobić to... zrób to Wyciszyć element w projekcie Kliknij element prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie (przełączające) Wycisz z menu kontekstowego. Zmienić nazwę elementu multimedialnego Zaznacz element w montażowni i kliknij przycisk Zmień nazwę albo użyj menu kontekstowego. Dodać komentarz do elementu Kliknij dwukrotnie w kolumnie Komentarz w wierszu elementu. Przefiltrować listę elementów multimedialnych Wpisz ciąg tekstowy w polu Filtr (np. vox, aby wyświetlić jedynie elementy multimedialne, których nazwa zawiera ciąg vox), a następnie kliknij przycisk Odśwież. Wyczyścić filtr Kliknij przycisk Wyczyść filtr. Zastąpić element aktywny w projekcie innym elementem Zaznacz nazwę elementu na liście na karcie Media źródłowe. Kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Zastąp w projekcie. Następnie wybierz z menu opcji polecenie Wszystkie wystąpienia lub dowolne pojedyncze wystąpienie i wybierz element zastępczy. Zapisać listę zestawu elementów z montażowni (do ewentualnego użytku w innych projektach) Zaznacz elementy, a następnie kliknij przycisk Zapisz i wybierz jedną z dostępnych opcji: Zapisz zaznaczone elementy jako nową montażownię projektu albo Zapisz wszystkie elementy jako nową montażownię projektu. W obu przypadkach wyświetlony zostanie monit o podanie nazwy nowego pliku.reabay. Dostępna jest również opcja Zapisz i scal zaznaczone elementy w (istniejącym pliku montażowni projektu), w którym to przypadku należy wybrać żądany plik z listy. Załadować wcześniej zapisaną listę zestawu elementów. Kliknij przycisk Montażownia, a następnie wybierz plik.reabay z wyświetlonej listy. Dostępna jest opcja scalenia załadowanej montażowni z bieżącą albo załadowania jej zamiast bieżącej montażowni. Posortować listę elementów multimedialnych Kliknij nagłówek żądanej kolumny, aby posortować listę według niej. Kliknij go ponownie, aby odwrócić kolejność sortowania. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 221</p>
<p>224 Karta Efekty Podstawowe polecenia zarządzania kartą Efekty są identyczne z poleceniami na kartach Elementy multimedialne i Media źródłowe np. w identyczny sposób umożliwiają ustawienie stanu włączenia/wyłączenia zachowywania, zastosowanie i wyczyszczenie filtrów, utworzenie i użycie folderów oraz usunięcie elementów z kart. Przykład przedstawia dwa foldery użyte do uporządkowania efektów. Ta tabela głównie podkreśla aspekty charakterystyczne tylko dla karty Efekty. Aby zrobić to... zrób to Otworzyć okno przeglądarki efektów Kliknij przycisk Przeglądarka efektów. Dodać efekt do karty Efekty Przeciągnij go z okna Przeglądarka efektów. Dodać efekt z karty Efekty do ścieżki lub elementu multimedialnego Przeciągnij efekt z okna przeglądarki efektów do panelu sterowania ścieżki, panelu sterowania w mikserze lub na element multimedialny. Znaleźć i otworzyć okno efektów dowolnego wystąpienia efektu Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę lub numer ścieżki w kolumnie Ścieżka, a następnie kliknij żądane wystąpienie. Można w tym celu użyć również przycisku Użycie. Przełączyć pomijanie dowolnego efektu Zaznacz efekt, a następnie użyj przycisku Pomiń albo kliknij nazwę efektu prawym przyciskiem myszy i z menu wybierz polecenie Pomiń. Powtórz tę procedurę, aby ponownie włączyć plugin. Przypisać preset do efektu (patrz uwaga pod tabelą) Kliknij prawym przyciskiem myszy w kolumnie Preset żądanego efektu i wybierz opcję z menu. Zmienić preset przypisany do wystąpienia efektu Kliknij prawym przyciskiem myszy w kolumnie Preset żądanego efektu i wybierz opcję z menu. Zastąpić jeden efekt innym efektem z karty Efekty Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę efektu i wybierz polecenie Zastąp w projekcie, a następnie wybierz żądany efekt z menu opcji. Możesz zastąpić wszystkie wystąpienia albo jedno wystąpienie. Uwaga! Niektóre nazwy efektów mogą widnieć na liście więcej niż raz. W powyższym przykładzie widać dwie Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 222</p>
<p>225 11 Funkcje zarządzania projektami pozycje ReaEQ. Zdarza się tak, gdy projekt zawiera więcej niż jedno wystąpienie, a co najmniej jednemu z wystąpień przypisano preset. W takiej sytuacji wystąpieniami zarządza się oddzielnie. W powyższym przykładzie plugin ReaEQ użyto w kilku miejscach w projekcie. Preset stock basic 11 band został zastosowany do dwóch z tych wystąpień. Wystąpienia te mają oddzielny wpis na karcie Efekty Menedżer ścieżek Okno Menedżer ścieżek (Widok > Menedżer ścieżek) zapewnia ogólną kontrolę nad ścieżkami. Wyświetlana jest w nim siatka podobna do arkusza kalkulacyjnego lub tabeli. Jeśli siatka jest pusta, kliknij przycisk Pokaż wszystkie (w prawym górnym rogu), aby wyświetlić listę ścieżek projektu. Klikając przycisk Opcje albo (prawym przyciskiem myszy) pasek tytułu, wyświetlisz menu zawierające opcję Odzwierciedlij zaznaczenie ścieżek. Opcja ta umożliwia automatyczne odzwierciedlanie zaznaczeń w menedżerze ścieżek/okienku ścieżek. Można również włączyć opcję Przewiń do zaznaczonej ścieżki podczas odzwierciedlania zaznaczenia, aby zaznaczenie ścieżki w oknie Menedżer ścieżek powodowało przejście do niej w okienku ścieżek i mikserze. Jeśli w projekcie masz foldery zawierające ścieżki podrzędne, hierarchia ta jest zachowywana na liście ścieżek w oknie Menedżer ścieżek. Opcję Wetnij ścieżki w folderach można wyłączyć w menu Opcje. Inne pozycje menu przycisku Opcje są objaśnione w poniższej tabeli. Tabela podsumowuje również możliwości dostępne w oknie Menedżer ścieżek. Aby zrobić to... zrób to Zmienić kolejność kolumn Kliknij i przeciągnij nagłówek żądanej kolumny w prawo lub w lewo. Ukryć/pokazać kolumny Kliknij prawym przyciskiem myszy nagłówek dowolnej kolumny i zaznacz/usuń zaznaczenie na liście. Dostosować szerokość kolumny Kliknij i przeciągnij w lewo lub prawo obramowanie między nagłówkami kolumn. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 223</p>
<p>226 Aby zrobić to... zrób to Przefiltrować listę ścieżek według nazw Wpisz żądany tekst w polu Filtr: np. vo, aby wyświetlić w menedżerze ścieżek jedynie nazwy ścieżek zawierające ciąg vo. W filtrach obsługiwane są operatory NOT oraz OR: np. ciąg bas OR git spowoduje wyświetlenie ścieżek, których nazwy zawierają ciąg bas lub git. Menu Opcje zawiera również polecenia Ukryj odfiltrowane ścieżki w okienku ścieżek i/lub Ukryj odfiltrowane ścieżki w mikserze. Przycisk Wyczyść usuwa filtr. W tym menu znajdziesz również opcję Filter out child tracks only if folder parent is filtered-out (Odfiltruj ścieżki podrzędne tylko w razie odfiltrowania folderu nadrzędnego). Jeśli włączysz opcję Zamknij menedżera ścieżek po naciśnięciu klawisza Enter w polu filtrowania (w menu przycisku Opcje), naciskając klawisz Enter w polu filtrowania automatycznie zamkniesz okno Menedżer ścieżek. Zmienić kolejność ścieżek w okienku ścieżek za pomocą menedżera ścieżek Przeciągnij ścieżki w żądane miejsca. Można to uniemożliwić za pomocą polecenia Zezwalaj na zmianę kolejności ścieżek za pomocą menedżera ścieżek w menu kontekstowym. Usunąć ścieżkę Zaznacz wiersz ścieżki i naciśnij klawisz Delete. Wyświetlony zostanie monit o potwierdzenie. Pokazać/ukryć ścieżkę główną Przełącz opcję Pokaż ścieżkę główną w menedżerze ścieżek w menu przycisku Opcje. Pokazać/ukryć ścieżki w okienku ścieżek/mikserze Kliknij wiersz ścieżki w kolumnach TCP/MCP. W menu przycisku Opcje znajdziesz również opcję Powiąż widoczność panelu sterowania ścieżki/miksera, umożliwiającą zsynchronizowanie wyświetlania ścieżek. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz koniec tabeli). Przewinąć ścieżkę do widoku Kliknij dwukrotnie numer ścieżki w kolumnie Nr. Ustawić/zmienić kolor ścieżki Kliknij kolorową ikonę po lewej stronie numeru ścieżki. Otworzyć/pokazać łańcuch efektów ścieżki W kolumnie Efekty wyświetlana jest liczba efektów w łańcuchach efektów poszczególnych ścieżek. Kliknij dwukrotnie tę komórkę, aby otworzyć łańcuch efektów danej ścieżki. Dodać efekty do ścieżki lub otworzyć okno efektów Kliknij prawym przyciskiem myszy komórkę Efekty żądanej ścieżki i użyj menu kontekstowego. Otworzyć/pokazać wejściowy łańcuch efektów ścieżki W kolumnie Efekty wejściowe wyświetlana jest liczba efektów w wejściowych łańcuchach efektów poszczególnych ścieżek. Kliknij dwukrotnie tę komórkę, aby otworzyć wejściowy łańcuch efektów danej ścieżki. Monitorować kompensację opóźnienia pluginu (PDC) Ewentualna kompensacja opóźnienia pluginu stosowana przez efekty ścieżki jest wskazywana (w ms) w komórce PDC ścieżki. Kliknięcie tej komórki przełącza pomijanie efektów ścieżki. Uzbroić/rozbroić ścieżki do nagrywania Kliknij w kolumnie R ścieżek, które chcesz uzbroić. Uzbrojone ścieżki wskaże litera R. Kliknij ponownie, aby rozbroić. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz niżej). Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolną komórkę w tej kolumnie, aby wyświetlić menu nagrywania ścieżki. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 224</p>
<p>227 11 Funkcje zarządzania projektami Aby zrobić to... zrób to Włączyć/wyłączyć wyciszenie ścieżek Kliknij w kolumnie M, aby przełączyć stan wyciszenia. Można tu używać wszystkich klawiszy modyfikatorów używanych w panelu sterowania ścieżki np. skrót Ctrl+Mute wyłączy wyciszenie wszystkich ścieżek. Kliknij prawym przyciskiem myszy, aby wyświetlić menu kontekstowe wyciszenia w panelu sterowania ścieżki patrz rozdział 4, sekcja 4.2. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz niżej). Włączyć/wyłączyć solo ścieżek Kliknij w kolumnie S, aby przełączyć stan solo. Można tu używać wszystkich klawiszy modyfikatorów używanych w panelu sterowania ścieżki np. skrót Ctrl+Alt włączy wyłączne solo ścieżki. Kliknij prawym przyciskiem myszy, aby wyświetlić menu kontekstowe solo w panelu sterowania ścieżki patrz rozdział 4, sekcja 4.2. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz niżej). Zablokować/odblokowa ć elementy sterujące ścieżki Kliknij w kolumnie Zablokuj, aby przełączyć stan blokowania. Zablokowane ścieżki wskazuje znak +. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz koniec tabeli). Edytować elementy MIDI Kliknij dwukrotnie w komórce MIDI ścieżki, aby otworzyć w edytorze MIDI elementy MIDI znajdujące się na ścieżce. Przełączyć swobodne pozycjonowanie elementów Kliknij w kolumnie FIPM, aby przełączyć stan włączenia/wyłączenia swobodnego pozycjonowania elementów. Włączenie funkcji FIPM wskazuje znak +. Funkcja obsługuje gładzenie (patrz koniec tabeli). Zamrozić/odmrozić ścieżki Zaznacz żądane ścieżki w oknie Menedżer ścieżek, a następnie wybierz żądaną akcję w menu przycisku Zamroź. Patrz też rozdział 5. Posortować listę w oknie Menedżer ścieżek Kliknij dowolny nagłówek kolumny. Kliknij go ponownie, aby odwrócić kolejność sortowania. Przełączyć gładzeniem stan kilku sąsiednich ścieżek Kilka sąsiednich ścieżek można gładzeniem na przykład uzbroić do nagrywania, wyciszyć albo włączyć na nich swobodne pozycjonowanie elementów. Kliknij i przeciągnij/pogładź żądaną kolumnę. Zarządzać grupami ścieżek Menedżer ścieżek stosuje parametry zgrupowanych ścieżek (rozdział 4, sekcja 4.13). Tak jak w macierzy grupowania, można je tymczasowo pominąć za pomocą klawisza Shift. W powyższym przykładzie w tej tabeli, w okienku ścieżek wyświetlane są jedynie ścieżki i foldery Vocal oraz Acoustic Guitar. W mikserze wyświetlane są wszystkie ścieżki. Ustawienia folderu Vocals zostały zablokowane. Ścieżki Vox Lead oraz Vox Harmy są włączone solo. Włączono na nich również swobodne pozycjonowanie elementów (FIPM). Na ścieżce Reverb stosowana jest kompensacja PDC równa 512 ms. Ścieżki 2, 3, 5, 6 oraz 11 zostały zamrożone, w tym ścieżka 11 dwukrotnie. Porada: za pomocą okna Zestawy ekranów można zapisać różne zestawy ustawień menedżera ścieżek jako widoki ścieżek, a każdy zestaw można błyskawicznie przywoływać. Zestawy ekranów zostaną omówione dalej w tym rozdziale. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 225</p>
<p>228 11.9 Zestawy ekranów widoku ścieżki Zestawy ekranów umożliwiają zapisanie kilku różnych widoków projektu, które można z łatwością przywoływać podczas edycji lub aranżacji. Są dwa typy zestawów ekranów widoki ścieżki i zestawy okien. Widoki ścieżki tworzy się i zapisuje w poszczególnych projektach dane zestawu ekranów są przechowywane w pliku.rpp projektu i można je przywołać jedynie podczas pracy z danym plikiem projektu. Stosowanie zestawów ekranów widoku ścieżki bywa szczególnie przydatne podczas edycji lub innej pracy głównie z elementami multimedialnymi. Zestawy ekranów okien są przechowywane w folderze Application Data w pliku screensets.ini, dostępnym globalnie. Można je przywołać i zastosować w każdym projekcie. Procedura tworzenia widoków ścieżki jest następująca: Wyświetl okno Zestawy/układy ekranów za pomocą polecenia Widok > Zestawy/układy ekranów (domyślny skrót klawiszowy to Ctrl+E). Okno Zestawy/układy ekranów można zadokować (albo oddokować) i przypiąć na wierzchu (gdy jest oddokowane). Dostosuj układ ścieżek wedle wymagań. Zaznacz numer na stronie Track views w oknie Zestawy/układy ekranów. Kliknij przycisk Zapisz i nazwij zestaw. Możesz utworzyć maksymalnie 10 zestawów ekranów widoku ścieżki w każdym pliku projektu. Aby przywołać widok, kliknij dwukrotnie jego nazwę. Możesz również przypisać skróty klawiszowe do poszczególnych zestawów ekranów. Domyślnie skróty od Shift+F4 do Shift+F6 służą do zapisywania pierwszych trzech widoków ścieżki, a klawiszami F4 do F6 można te widoki załadować. Jeśli chcesz je zmodyfikować lub przypisać skróty do innych widoków ścieżki, kliknij przycisk Edytuj skróty w oknie Zestawy/układy ekranów. Otwarty zostanie edytor listy akcji. Instrukcje używania edytora listy akcji zawiera rozdział 13. Zwróć również uwagę na opcję Automatycznie zapisuj w razie przełączania zestawów ekranów. Gdy opcja ta jest włączona, przełączenie na inny zestaw ekranów powoduje zapisanie wszelkich zmian wprowadzonych do zamykanego układu zestawu ekranów. Przycisk Edytuj pola umożliwia dostosowanie automatycznie zapisywanych zmian. Przykład Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night TRACK VIEWS.RPP. Dostosuj wysokość ścieżki Vox tak jak na obrazku obok. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 226</p>
<p>229 11 Funkcje zarządzania projektami Na stronie Track View w oknie Zestawy/układy ekranów, kliknij numer 1, a następnie kliknij przycisk Zapisz, aby otworzyć okno Zapisz widok ścieżki. Wpisz: Widok wokalu, ale jeszcze nie naciskaj klawisza Enter. Przyjrzyj się pięciu dostępnym opcjom. Zaraz się nimi zajmiemy bliżej. Do celów tego ćwiczenia zaznacz jedynie pole wyboru Stan panelu sterowania ścieżki (widoczność, wysokość). Kliknij przycisk Zapisz. Teraz zmień wysokość ścieżek jak na obrazku poniżej. Na stronie Track views kliknij numer Kliknij przyciskzapisz, aby otworzyć okno Zapisz widok ścieżki. 10. Znowu zaznacz jedynie pole wyboru Stan panelu sterowania ścieżki (widoczność, wysokość) i wpisz Widok gitar. Naciśnij klawisz Enter. 11. Aby przełączać się między tymi układami ścieżek, klikaj dwukrotnie ich nazwy w oknie Zestawy/układy ekranów. Ten prosty przykład przedstawiał zestawy ekranów i sposób ich używania. Jako że zaznaczyliśmy jedynie opcję Stan panelu sterowania ścieżki (widoczność, wysokość), w tym zestawie ekranów zapisane zostały tylko informacje o układzie ścieżek projektu. Zauważ pięć opcji, które można wybrać w celu uwzględnienia lub wykluczenia z widoku ścieżki następujących informacji: Położenie kursora ścieżki Położenia przewijania ścieżki Powiększenie w poziomie Stan panelu sterowania ścieżki (widoczność, wysokość) Stan ścieżki w mikserze Rozpatrzmy następny przykład, w którym użyjemy opcji innych niż wysokość ścieżki. Przykład 1. Powiększ projekt w poziomie, aby widać było tylko pierwszych 45 sekund projektu. Umieść kursor edycji przy znaczniku 46 sekundy. 2. Na stronie Track View w oknie Zestawy/układy ekranów, kliknij numer 3, a następnie kliknij przycisk Zapisz. 3. Upewnij się, że zaznaczone są TYLKO pola wyboru Położenie kursora ścieżki i Powiększenie w poziomie. 4. Wpisz nazwę zestawu ekranów: 1 zwrotka. 5. Kliknij przycisk Zapisz. Możesz teraz używać zestawu ekranów widoku ścieżki nr 3, aby powiększyć widok 1 zwrotki i umieścić tam kursor odtwarzania, a jednego z dwóch pozostałych zestawów ekranów możesz użyć w celu powiększenia w pionie ścieżek wokalu lub gitar. Aby usunąć zbędny zestaw ekranów, zaznacz go i kliknij przycisk Wyczyść. Stan ścieżki w mikserze Zwróć uwagę na jedną z opcji dostępnych podczas zapisywania zestawów ekranów widoku ścieżki, a mianowicie Stan ścieżki w mikserze. Za pomocą tej opcji można zapisać ustawienia z okna Menedżer ścieżek decydujące o tym, które ścieżki są, a które nie są wyświetlane w mikserze. Dzięki temu, zmieniając widoki ścieżki można automatycznie wybierać różne zestawy ścieżek pokazywanych w mikserze. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 227</p>
<p>230 Nie myl tej opcji z opcją Flagi miksera w zestawie ekranów okien, która to opcja umożliwia wybranie nie ścieżek, lecz składników i stosowanych opcji miksera (insertów efektów, wysyłek, wielu wierszy itd.). Uwaga! Gdy zmieniasz wysokość i/lub szerokość panelu ścieżki, obszar wyświetlania elementów sterujących ścieżki staje się mniejszy lub większy. Niektóre elementy sterujące znikają lub się pojawiają wskutek tej operacji. Ilustracja przedstawia przykład. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 228</p>
<p>231 11 Funkcje zarządzania projektami Zestawy ekranów okien W odróżnieniu od zestawów ekranów widoków ścieżki, zestawy ekranów okien nie są specyficzne dla projektu, lecz można je stosować w dowolnym projekcie. Są przechowywane w pliku screensets.ini w folderze Application Data. Po otwarciu widoku Zestawy/układy ekranów (Ctrl+E) można utworzyć zestawy ekranów okien za pomocą następujących procedur: Zadecyduj, które okna i widoki chcesz wyświetlać, a następnie rozmieść je w żądany sposób na ekranie. W oknie Zestawy/układy ekranów przejdź na stronę Windows, zaznacz numer, a następnie kliknij przycisk Zapisz. Wpisz żądaną nazwę, a następnie zaznacz żądane spośród sześciu dostępnych opcji (patrz niżej). Kliknij przycisk Zapisz. Aby przywołać i otworzyć zestaw ekranów, kliknij dwukrotnie jego nazwę. Aby zmodyfikować zestaw ekranów, otwórz go, dokonaj zmian i zapisz. Można również używać skrótów klawiszowych przypisanych do zestawów ekranów okien. Domyślnie skróty Shift+F7 do Shift+F9 są przypisane do zapisywania zestawów ekranów okien 1 3, a klawisze F7 do F9 umożliwiają załadowanie tychże zestawów. Przypisania te można zmienić w edytorze listy akcji (patrz rozdział 13). Dostępne są następujące opcje informacji uwzględnianych (lub nie) w zestawach ekranów: Położenie okna głównego Położenia okien narzędzi Karta wybrana w doku Flagi miksera Układy Ostatni fokus Nazwy niektórych z tych opcji są wystarczająco zrozumiałe. Ponadto należy pamiętać, że: opcja Położenia okien narzędzi powoduje zapisanie i przywoływanie z zestawem ekranów położenia tych okien, które są zdefiniowane jako okna narzędzi (np. Efekty VST i Edytor MIDI). W konkretnym projekcie opcja Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 229</p>
<p>232 ta zostanie jednak zastosowana tylko w przypadku, gdy projekt zawiera dane okno. Opcja ta jest przydatna na przykład w razie używania standardowego zestawu pluginów na ścieżce głównej, gdy chcesz móc w prosty sposób otwierać i zamykać wszystkie te okna efektów podczas pracy z dowolnym projektem. Włączając opcję Karta wybrana w doku sprawisz, że każde okno widoczne w doku podczas zapisywania zestawu ekranów będzie widoczne po przywołaniu tego zestawu. Opcja Flagi miksera, jeśli włączona, powoduje zapisanie w zestawie ekranów rozmaitych opcji menu miksera (insertów efektowych, wysyłek, folderów, ścieżek najwyższego poziomu, położenia ścieżki głównej itd.). Opcje te przedstawiono dokładnie w rozdziale 10. W rozdziale 10 mowa była również o układach, w kontekście okna Mikser. Więcej informacji o układach znajdziesz dalej w tym rozdziale. Włączając tę opcję zapiszesz układy w zestawach ekranów. Wybranie opcji Ostatni fokus sprawi, że po załadowaniu danego zestawu ekranów fokus zostanie ustawiony automatycznie na żądany widok Automatyczne zapisywanie zestawów ekranów Dostępna jest opcja umożliwiająca automatyczne zapisywanie zmian układów w zestawach ekranów widoków ścieżki lub okien. W tym celu wystarczy zaznaczyć opcję Automatycznie zapisuj w razie przełączania zestawów ekranów (patrz z prawej). Można jej użyć na przykład po to, aby w razie zmiany karty wyświetlanej w doku, przełączeniu się na inny zestaw ekranów okien, a następnie powrocie do pierwszego zestawu program REAPER pamiętał, która karta była ostatnio wybrana w doku. W razie używania opcji automatycznego zapisywania warto kliknąć przycisk Edytuj pola i wybrać elementy, których zmiany mają być automatycznie zapisywane (jak po prawej). Dostępne opcje to wszystkie elementy uwzględnione w twoich opcjach podczas tworzenia zestawów ekranów Zestawy zaznaczeń elementów Stosując zestawy zaznaczeń elementów, możesz utworzyć wiele różnych zaznaczeń elementów w pliku projektu i zaznaczać wszystkie elementy zawarte w zestawie, klikając nazwę tego zestawu. Procedura wygląda tak: Wybierz polecenie Widok > Zestawy/układy ekranów, aby wyświetlić okno Zestawy/układy ekranów. Wybierz kartę Selection sets. Zaznacz w projekcie elementy, które chcesz uwzględnić w zestawie. Mogą one znajdować się na jednej ścieżce lub wielu różnych ścieżkach. Wybierz numer zestawu, a następnie kliknij przycisk Zapisz. Nadaj zestawowi nazwę i naciśnij klawisz Enter. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 230</p>
<p>233 11 Funkcje zarządzania projektami Zestaw ten możesz przywołać w każdej chwili, klikając dwukrotnie jego nazwę albo zaznaczając jego nazwę i klikając przycisk Załaduj. W tym przykładzie utworzono dwa zestawy zaznaczeń, jeden o nazwie Vox Verses, a drugi o nazwie Vox Choruses. Klikając dwukrotnie nazwę żądanego zestawu, możesz zaznaczyć wszystkie zawarte w nim elementy. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 231</p>
<p>234 11.13 Układy ścieżki, miksera, transportu i obwiedni Układy w ogólności, a w szczególności układy miksera po raz pierwszy wspomnieliśmy w rozdziale 10. Układy tworzy się, przechowuje i ładuje w poszczególnych motywach kolorystycznych. Za pomocą karty Layouts w oknie Zestawy/układy ekranów można wybrać dowolny motyw z listy rozwijanej motywów. Opracowywanie układów umożliwia narzędzie WALTER (Windows Arrangement Logic Template Engine for REAPER). Układy są powiązane z poszczególnymi motywami. Wszelkie układy związane z wybranym motywem będą dostępne na różnych listach rozwijanych w tym oknie, na przykład układy paneli ścieżek i układy paneli miksera. W starszych motywach dostępne są układy domyślne. Po prawej widzisz przykład, w tym przypadku dwukrotnego kliknięcia w celu wyświetlenia listy rozwijanej Mixer Panel i wybrania układu miksera. To tylko przykład opcje dostępne w danym motywie mogą się nawet znacznie różnić. Zwróć uwagę, że gdy wyświetlana jest jedna z tych list rozwijanych, możesz najechać myszą na dowolny element, aby sprawdzić jak wygląda, w tym przykładzie w mikserze. Poniżej znajduje się zestawienie głównych dostępnych składników układów: Układ globalny Transport Envelope Panel Master Mixer Panel Mixer Panel Master Track Panel Track Panel ścieżek. Selected track panel Selected track mixer panel Powoduje wybranie samych domyślnych składników układów motywu. Umożliwia wybranie układu paska transportu. Umożliwia wybranie układu paneli obwiedni ścieżki. Patrz rozdział 16. Umożliwia wybranie układu ścieżki głównej w mikserze. Umożliwia wybranie układu wszystkich ścieżek i folderów w mikserze. Umożliwia wybranie układu ścieżki głównej w okienku ścieżek. Umożliwia wybranie układu wszystkich ścieżek i folderów w okienku Umożliwia wybranie układu zaznaczonych ścieżek w okienku ścieżek. Umożliwia wybranie układu zaznaczonych ścieżek w mikserze. Tutaj widzisz przykład układu ścieżek. Zwróć uwagę, że w tym układzie stosowane są pionowe mierniki VU. Nie trzeba otwierać strony Layouts, aby wybrać układy projektu. Można także użyć polecenia Opcje > Układy w menu głównym albo Ustaw układ ścieżki w menu kontekstowym panelu sterowania ścieżki. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 232</p>
<p>235 11 Funkcje zarządzania projektami Przypisywanie akcji do układów Na stronie Layouts można przypisać maksymalnie 20 akcji w celu szybkiego przywoływania układów. Akcje te można przypisać do skrótów klawiszowych i/lub niestandardowych pasków narzędzi. W tym przykładzie akcja nr 1 została przypisana do wybierania układu paneli ścieżek o nazwie Tracking, a akcja nr 2 jest właśnie przypisywana w celu wybierania innego panelu ścieżek, o nazwie Vertical (z pionowymi miernikami). Następnie można by kliknąć przycisk Edytuj skróty i przypisać skróty do dwóch akcji Układ: zastosuj układ niestandardowy #01 i Układ: zastosuj układ niestandardowy #02. Można również za pomocą edytora dostosowywania paska narzędzi utworzyć ikony tych akcji na jednym z własnych pasków narzędzi. Rozdział 13 zawiera informacje zarówno o przypisywaniu skrótów klawiszowych, jak i o tworzeniu niestandardowych pasków narzędzi. Domyślne układy motywów Lista rozwijana w różnych kategoriach układów zawiera wiele opcji, które warto sprawdzić. Są to na przykład specjalistyczne układy z menu Track Panel, służące do nagrywania i rozdzielania śladów, a także układy z pionowymi miernikami. Menu Mixer Panel zawiera opcje wąskich pasków kanałów i szerszych pasków z paskiem bocznym na wyświetlanie łańcuchów efektów, wysyłek itd. (przykład widzisz z prawej) Dodatkowe zarządzanie efektami projektu Gdy już przyglądamy się funkcjom zarządzania projektami, warto zerknąć przegląd opcji menu przycisku Param w oknach efektów. W rozdziałach 16 i 17 dowiesz się jak można ich użyć również do tworzenia obwiedni automatyzacji i do modulacji parametrów. Tymczasem zaś... Jeśli tkniesz którykolwiek element sterujący efektu (np. tłumik) myszą, a potem klikniesz przycisk Param, wyświetlisz menu podobne do tego obok. Opcje w skrócie: Pokaż w elementach sterujących ścieżki. Dodaje do panelu sterowania ścieżki i (opcjonalnie) panelu w mikserze pokrętło danego parametru. Patrz rozdział 10 i poniżej. Pokaż obwiednię ścieżki. Dodaje obwiednię automatyzacji danego parametru patrz rozdział 16. Modulacja parametrów. Włącza modulację parametru dla danego elementu patrz rozdział 17. Rozpoznaj. Umożliwia przypisanie tego parametru do tłumika lub przycisku zewnętrznego urządzenia sterującego patrz niżej. Alias parametru. Umożliwia przypisanie żądanej nazwy temu jednemu wystąpieniu danego parametru. Nazwa ta będzie używana na przykład w elemencie sterującym ścieżki lub w obwiedni utworzonej dla tego parametru. Lista parametrów efektu. Wyświetla menu z listą wszystkich elementów Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 233</p>
<p>236 sterujących parametrami danego efektu. Menu to zapewnia inną metodę przypisywania (albo cofania przypisania) dowolnych z tych opcji do któregokolwiek parametru, zamiast tykania go myszą patrz z prawej. Opcja Rozpoznaj Przyjrzyjmy się bliżej opcji Rozpoznaj. Gdy tkniesz myszą element sterujący w oknie efektu, a następnie klikniesz polecenie Rozpoznaj w menu przycisku Param, wyświetlone zostanie okno MIDI/OSC Learn (patrz niżej). Ruszanie elementem sterującym (np. tłumikiem lub pokrętłem) na urządzeniu sterującym spowoduje wyświetlenie w polu Polecenie informacji o kanale i przypisaniu CC tego elementu sterującego. Informacje te są pobierane z urządzenia sterującego. Wybór trybu CC (bezwzględnego albo względnego) zależeć będzie od przypisywanego parametru i używanego urządzenia sterującego. W wielu przypadkach właściwy jest tryb bezwzględny z przejęciem programowym, ale być może trzeba będzie najpierw poeksperymentować. Opcja Włączaj tylko wtedy, gdy fokus jest na konfiguracji efektu jest szczególnie przydatna znaczy ona, że to przypisanie urządzenia sterującego jest stosowane wtedy, gdy fokus ma ten konkretny plugin. Dzięki temu można przypisać ten sam tłumik urządzenia sterującego do wielu różnych funkcji różnych pluginów. Można na przykład tym samym tłumikiem sterować wzmocnieniem equalizera w jednym pluginie, a w drugim użyć go do sterowania progiem kompresora. Gdy przypiszesz co najmniej jeden parametr pluginu do urządzenia sterującego, w menu przycisku Param pojawi się dodatkowe polecenie Domyślne mapowania kontrolerów. Otwiera ono podmenu (patrz z prawej). Za pomocą podmenu można zapisać zmiany jako domyślne ustawienia pluginu, aby automatycznie ładować te elementy sterujące przy wstawieniu pluginu na innych ścieżkach. Inne opcje w tym menu (po zapisaniu mapowań domyślnych) to Wyczyść domyślne lub Użyj domyślnych. Pokaż w elementach sterujących ścieżki Gdy elementy sterujące ścieżki są wyświetlane na panelu w okienku ścieżek i mikserze, stają się one więcej niż tylko tłumikami poszczególnych parametrów. Umożliwiają one wówczas również zarządzanie konsolą. Aby wyświetlić je w mikserze, musisz włączyć opcję Pokazuj parametry efektów, gdy pozwala na to rozmiar w menu miksera. Kliknij prawym przyciskiem myszy dowolny element sterujący w okienku ścieżek lub mikserze, aby wyświetlić menu (jak po prawej). Menu to zawiera następujące polecenia: Usuń z listy. Usuwa element sterujący z panelu sterowania ścieżki i miksera. Rozpoznaj, Moduluj, Obwiedni i Alias. Te cztery opcje są identyczne jak w menu przycisku Param w oknie efektów. Można tu na przykład przypisać obsługę urządzenia sterującego do dowolnego z niestandardowych elementów sterujących, wybierając polecenie Rozpoznaj. Menu pluginów (w poniższym przykładzie pokazano menu pluginów ReaEQ i ReaDelay). Wyświetlana jest w nim lista pluginów znajdujących się w łańcuchu efektów ścieżki oraz odpowiednie podmenu zawierające ich parametry. Za pomocą tego menu można dodać elementy sterujące żądanych parametrów: menu zawiera opcję Wszystkie parametry. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 234</p>
<p>237 11 Funkcje zarządzania projektami W mikserze, gdy włączona jest opcja Pokazuj parametry efektów, gdy pozwala na to rozmiar, można kliknąć prawym przyciskiem myszy w tym obszarze na dowolnej ścieżce, aby dodać do niej elementy sterujące. Przykład widzisz po prawej. Wyświetlane menu zależy rzecz jasna od efektów znajdujących się w łańcuchu efektów ścieżki. Szablony ścieżek W rozdziale 3, przy okazji nagrywania, wspomnieliśmy o szablonach ścieżek i ich zastosowaniach. Teraz, gdy wiesz już znacznie więcej o programie REAPER, warto wrócić do tej kwestii. Szablony ścieżek, bardziej niż jakakolwiek inna funkcja programu REAPER, ułatwiają tworzenie i konfigurowanie projektów. Szablon ścieżek można utworzyć z dowolnej ścieżki lub ich zaznaczenia. Przyjmijmy, że masz folder o nazwie Perkusja. Folder zawiera kilka ścieżek podrzędnych Stopa, Werbel, Tomy, Hi-hat itd. a każda z tych ścieżek ma własne efekty ścieżki i/lub tłumiki głośności oraz panoramy z indywidualnymi ustawieniami. Cały folder (ścieżkę nadrzędną) wraz z jego ścieżkami podrzędnymi i ich ustawienia można zapisać w jednym szablonie ścieżek o nazwie Zestaw perkusyjny. W szablonach ścieżek uwzględniane są: nazwa ścieżki, ustawienia elementów sterujących ścieżki, właściwości ścieżki (kolor, ikona itd.), efekty ścieżki (wraz z ustawieniami parametrów), elementy sterujące ścieżki, nazwy aliasów efektów nazwy aliasów parametrów efektów, modulacja parametrów, parametry efektów, wysyłki i odbiory... i tak dalej. Aby zapisać ścieżkę (lub zaznaczone ścieżki) jako szablon ścieżek, wybierz polecenie Zapisz ścieżki jako szablon ścieżek w menu kontekstowym panelu sterowania ścieżki. Aby wstawić ścieżki z szablonu ścieżek do projektu, z tego samego menu wybierz polecenie Wstaw ścieżkę z szablonu Pomoc panelu sterowania ścieżki i paska menu Pod panelem sterowania i na końcu głównego paska menu można wyświetlać wybrane przydatne informacje. Kliknij prawym przyciskiem myszy tuz pod panelem sterowania ścieżki i zaznacz żądane opcje: Szczegóły zaznaczonej ścieżki/elementu/obwiedni Obciążenie procesora/pamięci, czas od ostatniego zapisania Liczba ścieżek/elementów Porady programu REAPER Bez wyświetlania informacji Pokaż Pomoc dotyczącą myszy podczas edycji Pierwszych pięć opcji wyklucza się nawzajem, czyli możesz zaznaczyć tylko jedną z nich. W przypadku paska menu (jego prawego końca) możesz wybrać dowolne z następujących opcji: Pokaż wolne miejsce na dysku Pokaż ścieżkę nagrywania Pokaż nazwę woluminu nagrywania Pokaż format nagrywania Pokaż informacje o urządzeniu audio Menu to zapewnia również dostęp do strony Audio > Urządzenie w oknie Preferencje oraz strony Ustawienia mediów w oknie Ustawienia projektu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 235</p>
<p>238 11.16 Używanie wielu doków W rozdziale 2 napomknęliśmy o pracy z dokiem jako ułatwieniem nawigacji po różnych widokach i oknach programu REAPER. Nie musisz ograniczać się do jednego doku: jeśli chcesz, możesz utworzyć maksymalnie 16 doków. W tym przykładzie widzisz dwa doki dołączone do dołu okna głównego oraz dok swobodny. Pierwszy dok (dolny lewy) ma karty Macierz routingu, Mikser i Eksplorator mediów. Drugi służy do wyświetlania okna Zestawy ekranów, Menedżer ścieżek lub Historia cofanie. Trzeci dok w oknie swobodnym ma karty łańcuchów efektów czterech ścieżek bieżącego projektu. Wiesz już, o co chodzi? W poniższych instrukcjach przyjęto, że znasz już wyjaśnione w rozdziale 2 podstawowe techniki dokowania/oddokowywania okien itd. Każdy dok można dołączyć do okna głównego w jednym z czterech położeń. Można również wybrać to samo położenie dla więcej niż jednego doku (i podłączyć na przykład dwa doki po prawej stronie okna). Aby zrobić to... Musisz zrobić to Zadokować okno Kliknij pasek tytułu okna prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Zadokuj ( ) w doku. Utworzyć nowy dok Przeciągnij żądaną kartę z istniejącego doku w obszar widoku aranżacji. Przenieść okno z jednego doku do drugiego Przeciągnij żądaną kartę z dotychczasowego doku do nowego. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 236</p>
<p>239 11 Funkcje zarządzania projektami Aby zrobić to... Musisz zrobić to Zmienić kolejność kart w doku Przeciągnij karty w prawo lub w lewo. Dołączyć dok do okna głównego Kliknij przycisk! w lewym dolnym rogu doku, aby wyświetlić menu, wybierz polecenie Dołącz dok do okna głównego, a następnie wybierz żądane położenie (u dołu, z lewej, u góry lub z prawej). W każdym z tych położeń można dołączyć wiele doków. Kliknij i przeciągnij granicę między dwoma dokami w tym samym położeniu, aby dostosować miejsce ich rozgraniczenia (a tym samym względne rozmiary dwóch doków). Za pomocą tego menu można również zmienić położenie doku, np. przenieść dok z dołu na prawą stronę okna głównego Znajdowanie skali W następnym rozdziale tego podręcznika poznasz edytor MIDI. W głównym widoku aranżacji dostępna jest jednak funkcja, którą użytkownicy MIDI mogą uznać za przydatną Znajdowanie skali. Umożliwia ona identyfikację skal zawierających dany zestaw nut. Aby otworzyć okno Znajdowanie skali, użyj polecenia Widok > Znajdowanie skali. Nuty można wpisać za pomocą klawiatury komputera lub wprowadzić za pomocą urządzenia MIDI (włącznie z wirtualną klawiaturą MIDI). Do znajdowania skali można użyć pliku sample.reascale (instalowanego wraz z programem REAPER). Można też kliknąć przycisk w wierszu Znane skale u dołu tego okna i za pomocą polecenia Załaduj zaimportować żądany plik. Możesz również użyć nut aktualnie zaznaczonych w edytorze MIDI. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 237</p>
<p>240 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie 12.1 Wprowadzenie W programie REAPER dostępnych jest wiele technik manipulowania elementami MIDI i ich edycji. Pokrótce: Wiele poleceń w menu kontekstowym, wyświetlanym po kliknięciu elementu multimedialnego prawym przyciskiem myszy, można stosować do elementów MIDI w podobny sposób jak do elementów audio można na przykład tworzyć wiele dubli i manipulować nimi, dodawać efekty MIDI do łańcucha efektów dubla, wycinać, kopiować i przenosić elementy, i tak dalej. Ponadto menu kontekstowe zawiera polecenia dotyczące jedynie elementów MIDI. Wkrótce do nich przejdziemy. Dowolne Zaznaczone elementy MIDI można otworzyć w edytorze MIDI, umożliwiającym szczegółową edycję. Można otworzyć pojedynczy element, kilka elementów w tym samym oknie edytora MIDI albo kilka elementów, każdy w oddzielnym oknie. Szybką edycję MIDI można wykonać w miejscowym edytorze ścieżki. Zawartość elementu jest w nim dostępna do edycji bez konieczności otwierania oddzielnego okna edycji MIDI. Będzie o tym mowa pod koniec tego rozdziału. Przed przejściem do edycji musimy zająć się kilkoma innymi kwestiami ważnymi dla użytkowników MIDI Monitorowanie zewnętrznego syntezatora Zewnętrzny syntezator można monitorować na wejściu MIDI lub audio. W tym celu: Czynność Procedury Monitorowanie przy użyciu wejścia MIDI Wstaw ścieżkę i nazwij ją. Uzbrój ją do nagrywania i włącz monitorowanie nagrywania. Ustaw tryb nagrywania ścieżki na Wyłącz (tylko monitorowanie wejścia). Wybierz polecenie Wejście: MIDI, a następnie wybierz urządzenie i kanał(y). Otwórz okno routingu (IO) ścieżki i wskaż swój interfejs MIDI jako Wyjście sprzętowe MIDI. Monitorowanie przy użyciu wejścia audio Wstaw ścieżkę i nazwij ją. Uzbrój ją do nagrywania i włącz monitorowanie nagrywania. Ustaw tryb nagrywania ścieżki na Wyłącz (tylko monitorowanie wejścia). Wybierz niezbędne wejście mono lub stereo audio w interfejsie audio syntezatora Używanie elementów sterujących ścieżki z MIDI Jak wspomniano w rozdziale 4, tłumiki głośności i panoramy ścieżki domyślnie sterują sygnałami audio ścieżki. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, być zamiast tego sterować za ich pomocą sygnałami MIDI. Kliknij prawym przyciskiem myszy numer ścieżki w okienku ścieżek lub mikserze i wybierz z menu polecenie Elementy sterujące ścieżki MIDI, a następnie jedną z opcji Powiąż głośność/panoramę z (...) MIDI. Możesz wybrać wszystkie kanały albo dowolny kanał. Możesz również użyć pluginu ReaControl MIDI na ścieżce. Mowa o tym będzie w rozdziale 14. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 238</p>
<p>241 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie 12.4 Sterowanie wysyłkami danych MIDI Wysyłek i odbiorów można używać zarówno z elementami audio, jak i MIDI. Mówiliśmy już o tym w rozdziale 4, a szczegółowe informacje na ten temat zawiera rozdział 15. Póki co zauważ, że przyciskiem wskazanym z prawej strony można włączyć używanie tłumików głośności wysyłki lub odbioru do sterowania danymi MIDI Otwieranie edytora MIDI Edytor MIDI można otworzyć za pomocą istniejącego elementu. Aby otworzyć go z czystą kartką, musisz najpierw utworzyć nowy, pusty element MIDI. W tym celu zaznacz żądaną ścieżkę i (opcjonalnie) zaznacz wybrany zakres czasu, aby określić długość elementu. Następnie wybierz w menu głównym polecenie Wstaw > Nowy element MIDI. Domyślnie elementy MIDI utworzone w ten sposób są wstępnie zapętlone. Można to zmienić dla poszczególnych elementów w oknie dialogowym Właściwości elementu multimedialnego, a globalnie na stronie Projekt > Ustawienia domyślne elementu multimedialnego w oknie Preferencje. Edytor MIDI z jednym elementem MIDI (wcześniej nagranym lub pustym), można otworzyć jedną z następujących metod: Jeśli nie zostały zmienione domyślnepreferencje modyfikatorów myszy, kliknij dwukrotnie element MIDI w widoku aranżacji albo Zaznacz element i naciśnij domyślny skrót klawiszowy Ctrl+Alt+E, albo Kliknij element prawym przyciskiem myszy i wybierz z menu kontekstowego polecenie Otwórz elementy w edytorze, a następnie Otwórz elementy we wbudowanym edytorze MIDI. Ważna uwaga! Opcje programu REAPER umożliwiają zmianę domyślnego sposobu działania podczas otwierania elementu (lub zaznaczonych elementów) w edytorze MIDI. Można na przykład otwierać je w już otwartym oknie edytora MIDI. Opcje te wyjaśniono w rozdziale 19 oraz omówiono w dalszej części tego rozdziału. Aby otworzyć wszystkie elementy MIDI z tej samej ścieżki w tym samym oknie edytora MIDI: Zaznacz i kliknij jeden z żądanych elementów prawym przyciskiem myszy. Wybierz z menu kontekstowego polecenie Wbudowany edytor MIDI, a następnie Otwórz całe MIDI ścieżki w nowym edytorze. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 239</p>
<p>242 12.6 Okno edytora MIDI Po otwarciu elementu w edytorze MIDI zobaczysz ekran podobny do poniższego. Ekran zawiera: Menu główne. Wkrótce przyjrzymy się dokładnie menu głównemu oraz jego różnym poleceniom i akcjom, ale najpierw musisz poznać resztę interfejsu i sposób nawigacji w interfejsie. Górny pasek narzędzi (pod menu głównym) Różne narzędzia przedstawione na pasku narzędzi reprezentują niektóre z poleceń dostępnych w menu edytora MIDI. Najedź myszą na którykolwiek z przycisków, aby wyświetlić etykietkę narzędzia. Po prawej stronie widnieje lista rozwijana Kanał, za pomocą której można wyświetlić tylko zdarzenia z wybranego kanału MIDI. Pasek narzędzi można również dostosować do własnych wymagań. W szczególności zwróć uwagę na przycisk Filtr. Jest to pierwszy przycisk na tym pasku narzędzi. Przycisk Filtr Otwiera okno Filtruj zdarzenia, umożliwiające wybranie informacji wyświetlanych w edytorze MIDI. (Patrz z prawej). Zaznaczenie pola Włącz filtr zapewnia widoczność opcji. Możesz wybrać wyświetlanie wszystkich kanałów lub dowolnych żądanych kanałów. Okno Filtruj zdarzenia jest również przydatne, gdy masz wiele elementów i/lub wiele ścieżek otwartych w tym samym oknie edytora MIDI patrz dalej w tym rozdziale. Lista rozwijana Typ zdarzenia umożliwia wybranie typu zdarzeń, które chcesz filtrować. Typ domyślny to Wszystkie, ale można go zmienić na Nuty, Poly Aftertouch, Control Change, Channel Aftertouch, Wysokość tonu lub SysEx/Meta. Uwaga! W oknie Filtruj zdarzenia można wybrać kanały danych wyświetlanych w edytorze MIDI w celu edycji. Odtwarzanie kanałów można ograniczyć w widoku aranżacji, wyświetlając okno Właściwości źródła elementu (patrz rozdział 6). Zawartość listy rozwijanej Parametr zależy od typu zdarzenia. Jeśli na przykład wybierzesz typ zdarzeń Nuty, jej zawartością Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 240</p>
<p>243 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie będzie lista nut z opcjami filtrowania według zakresów Velocity i/lub długości. Jeśli wybierzesz typ zdarzeń Program Change, wyświetlana będzie lista numerów programów. Pozycji Dolna i Górna można używać w przypadku tylko niektórych typów zdarzeń. Jeśli na przykład typem zdarzenia są Nuty, możesz wprowadzić dwie liczby z zakresu od 0 do 127, aby ograniczyć zakres wyświetlanych nut. Jeśli jednak wybierz typ zdarzenia Program Change, wartości dolne i górne nie mają żadnego znaczenia. Należy również zauważyć opcję Włącz filtr (u góry), którą można włączyć (zaznaczyć) lub wyłączyć (wyczyścić). Z prawej strony przycisku filtrowania (na pasku narzędzi) są cztery ikony przełączające: Kwantyzuj (wł./wył.), Zaznaczenie CC odpowiada zaznaczeniu nut, Pokaż siatkę i Przyciągaj do siatki. Ostatnia ikona, Zadokuj edytor, umożliwia zadokowanie lub oddokowanie tego okna (w doku programu REAPER). Na prawym końcu tego paska narzędzi znajduje się lista rozwijana filtru kanałów. Podziałka Jeśli w oknie głównym programu REAPER opcja Powiąż punkty zapętlenia z wybranym zakresem czasu jest włączona, kliknij i przeciągnij wzdłuż podziałki, aby ustawić pętlę i wybrany zakres czasu. Możesz również przeciągnąć wzdłuż podziałki, aby zaznaczyć pętlę albo wzdłuż granicy między widokiem wstęgi pianoli i widokiem pasa CC, aby określić wybrany zakres czasu. Pasek transportu Znajduje się u dołu okna edytora MIDI. Zawiera przyciski transportu i kilka list rozwijanych. Pierwszych sześć przycisków ma funkcje podobne do przycisków na głównym pasku transportu programu REAPER. Służą one do przewijania wstecz, uruchamiania, wstrzymywania i zatrzymywania odtwarzania, skoku na koniec oraz włączania/wyłączania trybu powtarzania pętli. Obszar pętli można określić na linii czasu w edytorze MIDI lub głównym oknie projektu. Ponadto jest tu kilka list rozwijanych. Są to następujące listy, w kolejności od lewej do prawej. Siatka Pole podziału siatki. Służy do określania żądanej jednostki podziału siatki. Zwróć uwagę, że jednostki są wyrażone w Nutach i można wybrać jedną z wyświetlanych wartości 1/128, 1/64, 1/32, 1/16, 1/8, 1/4, 1/2, 1, 2 albo 4. Typ odstępów siatki Dostępne są opcje: proste, triole, z kropką lub swing. Jeśli wybierzesz opcję swing, na pasku tym zostanie wyświetlonych kilka innych parametrów. Mowa o nich będzie później, w kontekście kwantyzacji. Nuty Służy do wybierania domyślnej długości nuty (wyrażonej jako ułamek nuty) stosowanej podczas dodawania nowych nut. W powyższym przykładzie ustawiono opcję Siatka (czyli długość identyczną jak ustawienie siatki). Można jest pominąć za pomocą polecenia Opcje > Wykreślenie lub zaznaczenie nuty ustawia nową długość nut. Skala i Akord Włączenie opcji przyciągania do skali pozwala wybrać skalę i akord z dwóch list rozwijanych. Za pomocą przycisku akordów (tutaj z etykietą Major ) można również załadować plik.reascale. Kolor Z tej listy rozwijanej możesz wybrać jedną z opcji wyświetlania kolorem różnic: Velocity, Kanał, Wysokość tonu, Źródło, Ścieżka lub Element multimedialny. Porada: menu Widok > Podstawa czasowa wstęgi pianoli zawiera opcje uderzenia źródła, uderzenia projektu i czas projektu. Dane MIDI są zawsze definiowane przy użyciu wartości wyrażanych w uderzeniach, ale w w trybie widoku czasu siatka jest dostosowywana, aby odzwierciedlać wszelkie zmiany tempa w projekcie. Jeśli nie ma żadnych zmian tempa, widok uderzeń jest identyczny z widokiem czasu. Możesz również wybrać opcję widoku synchronizowanego. W widoku tym linia czasu projektu synchronizowana jest z elementem MIDI. Oba okna są również synchronizowane podczas akcji takich jak powiększanie i przewijanie. Okno główne Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 241</p>
<p>244 Okno główne domyślnie składa się z dwóch okienek. W większym (górnym) okienku wyświetlane są nuty MIDI. Okienko to służy do edycji. W przykładzie widzisz widok domyślny, czyli widok Wstęga pianoli. Kliknięcie dowolnego klawisza pianina na ekranie spowoduje odtworzenie nuty. Mniejsze (dolne) okienko to pas CC, na którym można wyświetlać różne typy informacji. W tym przykładzie wyświetlana jest Velocity poszczególnych nut. Paski przewijania Okno edytora MIDI ma paski przewijania w pionie i poziomie, umożliwiające nawigację i powiększanie/pomniejszanie zawartości elementów MIDI. Pasy CC Domyślnie na pasach CC wyświetlane są informacje o Velocity. Aby zmienić ustawienie: Kliknij strzałkę listy rozwijanej (z prawej), aby wyświetlić menu pozycji (włącznie ze standardowymi komunikatami MIDI Control), które można wyświetlić na pasie CC zamiast Velocity. Niektóre z dostępnych pozycji widzisz na obrazku po prawej. Można też kliknąć mały przycisk + obok listy rozwijanej, aby dodać pasy CC. Wybierz dowolną pozycję z listy rozwijanej, aby wyświetlić ją na wybranym pasie. Klikając prawym przyciskiem myszy ciemniejszy obszar górnej krawędzi pasa CC wyświetlisz menu umożliwiające ukrycie pasa CC, wyczyszczenie go, zmianę jego zawartości (polecenie Ustaw pas) lub dodanie następnego pasa. Uwaga! Menu pasa CC można dostosować, tak jak inne menu i pasek narzędzi edytora MIDI. Więcej informacji na temat dostosowywania menu zawiera rozdział 13. Aby usunąć pas z widoku, kliknij mały znak minusa wyświetlany z prawej strony strzałki listy rozwijanej. Gdy wysokość pasa jest wystarczająca, zdarzenia komunikatów CC są widoczne w elemencie MIDI również w oknie głównym (patrz obok) Komunikaty CC (Control Change) Rolą komunikatów Control Change jest powodowanie zmian stanu parametru MIDI. Jeśli używasz fizycznego urządzenia MIDI, za pomocą komunikatów CC możesz fizycznie sterować pedałami, suwakami głośności, kółkami modulacji oraz innymi pokrętłami i tłumikami używanymi w instrumentach elektronicznych. W programie REAPER komunikaty Control Change mogą symulować ten efekt podczas odtwarzania danych MIDI przez syntezator programowy. Dane kontrolerów służą do różnych celów. Różne strumienie danych kontrolerów mają numery od 0 do 127. Niektóre z tych numerów kontrolerów stanowią standard branżowy. Na przykład kontroler 7 zazwyczaj używany jest do sterowania głośnością, a kontroler 10 do sterowania panoramą. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 242</p>
<p>245 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Komunikat Control Change ma dwie części. Pierwsza z nich to numer CC, określający ustawiany parametr. Druga część to żądana wartość tego parametru. Można na przykład wysłać komunikat CC nr 7, aby wskazać, że ustawiana będzie głośność. Następnie należy wysłać wartość ustawiającą żądany poziom głośności. Komunikat Control Change może działać jako przejęcie (ustawienie żądanej wartości parametru) lub przesunięcie (zmniejszenie lub zwiększenie wartości parametru o żądaną wielkość). MSB i LSB Skróty MSB i LSB znaczą, odpowiednio, Most Significant Byte i Least Significant Byte. Komunikaty CC MSB zazwyczaj służą do ustawiania zgrubnego, a komunikaty LSB do ustawiania precyzyjnego. Niektóre komunikaty CC mają zarówno wersję MSB, jak i LSB. Większość urządzeń MIDI zawierających brzmienia reaguje na komunikaty CC Bank Select MSB i LSB. Niektóre typowo używane parametry CC przedstawia poniższa lista. Nie martw się, jeśli nie wszystko rozumiesz. Szczegółowe informacje znajdziesz w dokumentacji używanego urządzenia MIDI. Parametr Opis Bank Select MSB Wiele urządzeń MIDI oferuje więcej niż 128 instrumentów, a w takim przypadku instrumenty są grupowane w banki. W związku z tym, choć w zależności od urządzenia, pełny komunikat Program Change może składać się z pięciu części CC nr 0 (Bank Select), następnie wartość MSB banku brzmień, następnie CC nr 32 (Bank Select LSB), potem wartość LSB banku brzmień, a na koniec numer Program Change. Bank Select LSB Numery Program Change omówimy szczegółowo w następnych sekcjach. Velocity Szybkość, z jaką opada naciśnięty klawisz urządzenia MIDI. Mod Wheel Może dodać vibrato lub inne zmiany do dźwięku. Breath Od wartości 0 (bez siły) do 127 (duża siła). Portamento Określa płynność przejścia z nuty do nuty. Balance Zazwyczaj służy do dostosowywania głośności stron stereo bez wpływania na panoramę. Expression Służy do tworzenia względnych zmian głośności. Sound Timbre Właściwość brzmienia nadająca mu jego niepowtarzalną barwę. Sound Release Określa długość wybrzmiewania. Sound Attack Steruje czasem rozbrzmiewania. Sound Brightness Dostosowuje odcięcie filtru brzmienia, umożliwiając utworzenie przemiatania filtrami Podstawowe informacje o kanale sterowania Komunikaty kanału sterowania danymi MIDI (CC) można nagrywać na żywo, edytować lub wprowadzać ręcznie przy użyciu pasa CC w edytorze MIDI. Pas CC jest wyświetlany w dolnej części edytora MIDI. Dane są wyświetlane w poziomie odpowiednio do ich położenia na linii czasu, a w pionie odpowiednio do wartości danych. Większość danych CC ma wartość 0 u dołu pasa CC, a 127 u góry pasa CC. Przykład po prawej przedstawia Velocity. Wyjątki od tej reguły to wysokość tonu, panorama i położenie w panoramie, wyświetlane jako odchylenia dodatnie lub ujemne od linii środka. Informacje wyświetlane na pasie CC wybierasz z listy rozwijanej po lewej stronie okna. Dane CC można wprowadzić lub edytować, przeciągając mysz do żądanej wartości. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 243</p>
<p>246 Przytrzymaj klawisz Shift podczas przeciągania, a dostosujesz wartość zdarzenia CC np. w dół, aby zmniejszyć wysokość tonu. Przytrzymując klawisz Ctrl podczas przeciągania, zwiększysz precyzję zmian. Klikaj zdarzenia prawym przyciskiem myszy, aby usuwać wartości Praca z pasami edytora MIDI Na pasach można wyświetlać kilka szczególnie interesujących zdarzeń nieuwzględnionych w powyższej tabeli. Warto wspomnieć o nich oddzielnie, ponieważ inaczej mogłyby umknąć naszej uwadze. Są to komunikaty System Exclusive, zdarzenia tekstowe oraz zdarzenia Bank/Program Select Zdarzenia SysEx Komunikaty System Exclusive (SysEx) zawierają dane MIDI, które może rozpoznać tylko określony model urządzenia określonego producenta. Wszystkie syntezatory zareagują na przykład na komunikaty CC nr 7 (głośność) lub 10 (panorama), ale komunikaty System Exclusive przeznaczone dla syntezatora marki Roland nie zostaną rozpoznane na przykład przez syntezator marki Yamaha. Możesz dodać pas służący do zarządzania komunikatami System Exclusive (SysEx), taki jak widzisz tutaj. W tym przypadku pas SysEx jest wyświetlany pod pasem Velocity. Niektóre, zwłaszcza starsze, urządzenia MIDI, akceptują komunikaty SysEx jako metodę inicjowania lub zmieniania ustawień urządzenia. Komunikaty SysEx to nieprzetwarzane dane MIDI, reprezentowane jako lista bajtów szesnastkowych. Zdarzenia SysEx można dodawać, edytować, przenosić oraz usuwać w taki sam sposób, jak zdarzenia tekstowe (o których mowa będzie niżej). Kliknij dwukrotnie na pasie, aby otworzyć okno dialogowe Dodaj zdarzenie SysEx, wprowadź komunikat i kliknij przycisk OK. Kliknij i przeciągnij zdarzenie SysEx, aby je przenieść. Kliknij dwukrotnie zdarzenie SysEx, aby je edytować. Aby usunąć zdarzenie, kliknij je prawym przyciskiem myszy Zdarzenia tekstowe Opcja Zdarzenia tekstowe umożliwia wyświetlenia pasa CC służącego do wyświetlania tekstu na pasie pod nutami MIDI. Mogą to być słowa utworu, informacje o znaczniku lub dowolne inne dostępne typy tekstu. Kliknij dwukrotnie w dowolnym miejscu pasa, aby otworzyć okno dialogowe Edytuj zdarzenie tekstowe, wpisz żądany tekst, określ typ tekstu i kliknij przycisk OK. Tak jak w przypadku zdarzeń System Exclusive, kliknij dwukrotnie zdarzenie tekstowe, aby je edytować, przemieść je przeciągając i usuń klikając prawym przyciskiem myszy. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 244</p>
<p>247 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Opcja Bank Program/Select Gdy wybierzesz opcję Bank/Program Select na pasie CC, możesz kliknąć dwukrotnie w dowolnym miejscu, aby otworzyć okno dialogowe Bank Program Select. W oknie tym można wybrać dowolną kombinację bank/program, i przypisać ją do dowolnego kanału. Dostępne kombinacje bank/program zależą od używanych instrumentów (przykład obok). Jeśli używasz syntezatora mającego własne pliki definicji instrumentów, możesz załadować plik do edytora MIDI, klikając przycisk Załaduj plik, a następnie przechodząc do żądanego pliku. Przykład użycia zmian programów widzisz obok. Aby edytować komunikat Program Change, kliknij dwukrotnie jego słupek na pasie CC. Otworzysz w ten sposób okno Bank/Program Select, w którym możesz dokonać zmian. Przeciągając przeniesiesz komunikat Program Change, a dwukrotne kliknięcie umożliwi jego edycję. Aby go usunąć kliknij jego słupek prawym przyciskiem myszy na pasie CC Używanie pasów CC MIDI: porady praktyczne Pasy CC MIDI w programie REAPER mają kilka dodatkowych funkcji. Oto niektóre z nich Ogólne techniki edycji pasa CC Wiele typów komunikatów CC na przykład Mod Wheel, Breath, Portamento, Pan, Volume itd. można wyrazić jako ciągi wartości, a nie oddzielne pozycje (takie jak na przykład zdarzenia tekstowe). Komunikaty tego typu można wprowadzać, edytować lub usuwać kilkoma standardowymi technikami. Aby wprowadzić pojedynczy komunikat, kliknij i delikatnie rusz myszą w żądanym miejscu na odpowiednim pasie CC. Im bliżej górnej krawędzi pasa, tym większa wartość komunikatu. Aby zmienić wartość komunikatu, kliknij go i przeciągnij mysz w górę lub w dół. Aby usunąć komunikat, kliknij go prawym przyciskiem myszy. Alt+przeciągniecie prawym przyciskiem myszy usunie serię komunikatów. Możesz również przeciągnąć myszą, przytrzymując lewy przycisk myszy, aby wstawić sekwencję kolejnych komunikatów. Komunikaty z przykładu obok spowodowałyby stopniowe przesuwanie nut w panoramie, najpierw w lewo, potem do środka, potem w prawo, a potem znowu do środka. Im szybciej ruszasz myszą, tym większe odstępy między poszczególnymi zdarzeniami Zaznaczanie zaciągnięciem prawym przyciskiem myszy Możesz kliknąć prawy przycisk myszy i przeciągnąć mysz na pasie CC, aby zaznaczyć wiele zdarzeń. Z zaznaczeniem możesz pracować na pasie CC oraz (jeśli wolisz) w oknie widoku wstęgi pianoli. Jeśli na przykład na pasie CC wyświetlasz Velocity, każdej nucie w widoku wstęgi pianoli odpowiadać będzie jedno zdarzenie na pasie CC. Wskutek zaznaczenia zdarzeń na pasie CC zaznaczone zostaną również odpowiadające tym zdarzeniom nuty w widoku wstęgi pianoli. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 245</p>
<p>248 Z zaznaczonymi zdarzeniami możesz pracować górnym okienku edytora MIDI lub na pasie CC. Możesz na przykład: Usunąć je. Zmienić ich wartości (zwiększyć lub zmniejszyć). Kliknąć prawym przyciskiem myszy na pasie CC, aby wyświetlić menu kontekstowe (jak z prawej). Za jego pomocą można przesunąć lub przenieść zaznaczone zdarzenia. Kliknąć i przeciągnąć, aby przenieść zaznaczenie w lewo lub w prawo, kliknąć i przeciągnąć przytrzymując klawisz Ctrl, aby je skopiować. Dokładny sposób działania zależeć będzie od tego, czy poszczególne zdarzenia CC są bezpośrednio powiązane ze zdarzeniami nut. W tych przykładach będzie tak w przypadku zdarzeń Velocity, ale nie zdarzeń zmiany wysokości tonu. We wcześniejszym przypadku (Velocity) konieczne będzie przeniesienie zdarzeń (czyli nut) w oknie widoku wstęgi pianoli, a zdarzenia Velocity zostaną przeniesione wraz z nimi. W drugim przypadku (zmiany wysokości tonu) należy przenieść zdarzenia na pasie CC Zmiana wysokości pasów CC Wysokość pasów CC można zmienić na trzy sposoby. Wszystkie wymagają kliknięcia kropkowanego uchwytu (patrz obok) na górnej krawędzi żądanego pasa CC. Kursor myszy zmieni się w dwustronną pionową czarną strzałkę. Wówczas należy przeciągnąć mysz w górę lub w dół. Jeśli wyświetlany jest tylko jeden pas CC, wszystkie trzy akcje mają identyczny skutek. Jeśli jednak wyświetlane są co najmniej dwa pasy CC, skutki akcji będą różne. Kliknięcie i przeciągnięcie: kliknij i przeciągnij w górę/w dół, aby zwiększyć/zmniejszyć część okna edytora MIDI używaną do wyświetlanie zaznaczonego pasa CC. Zwiększenie tej części zmniejszy wysokość okna wstęgi pianoli i vice versa. Wysokość pozostałych pasów CC nie zmieni się. Shift+kliknięcie i przeciągnięcie: naciskając klawisz Shift kliknij i przeciągnij w górę/w dół, aby zwiększyć/zmniejszyć wysokość wszystkich pasów CC kosztem wysokości okna wstęgi pianoli. Ctrl+kliknięcie i przeciągnięcie: naciskając klawisz Ctrl kliknij i przeciągnij, aby zmienić wysokość tylko jednego pasa CC, bez zmiany pozostałych pasów CC. Ponadto można kliknąć dwukrotnie kropkowany uchwyt otwartego pasa CC, aby przełączyć wyświetlanie/minimalizację pasa Inteligentna lista rozwijana pasa CC W menu rozwijanym pasa CC używane są znaczniki wskazujące, które inne pasy już istnieją i zawierają dane oraz czy są aktualnie wyświetlane. W przykładzie obok dotyczy to pasów zdarzeń Velocity, Wysokość tonu, Program, Bank/Program Select, Zdarzenia tekstowe oraz Breath Praca z wieloma elementami Jak już wcześniej mówiliśmy, za pomocą menu kontekstowego widoku aranżacji możesz otworzyć poszczególne elementy w edytorze MIDI albo dowolne zaznaczone elementy MIDI w jednym oknie edycji. Służy do tego kilka opcji. Polecenie Wbudowany edytor MIDI (w menu kontekstowym elementu) oferuje kilka opcji. Można na przykład otworzyć wszystkie elementy MIDI znajdujące się na tej samej ścieżce, klikając prawym przyciskiem myszy dowolny element i wybierając polecenie Wbudowany edytor MIDI > Otwórz całe MIDI ścieżki w nowym edytorze. Aby otworzyć kilka elementów znajdujących się na różnych Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 246</p>
<p>249 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie ścieżkach, zaznacz żądane elementy, kliknij dowolny z nich prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Wbudowany edytor MIDI> Otwórz w nowym edytorze. Szczegółowy opis tych opcji poleceń zawiera rozdział 19 w sekcji Preferencje dotyczące edycji, edytor MIDI. Na tej stronie preferencji można wybrać opcję, która ma być stosowana w razie wybrania polecenia Wbudowany edytor MIDI > Otwórz w edytorze (ustaw domyślny sposób działania w preferencjach). Pamiętaj również, że polecenia te są dostępne jako akcje, którym można przypisać własne skróty (patrz rozdział 13). Okno Filtruj zdarzenia można przewijać i można zostawić je otwarte podczas pracy w edytorze MIDI. Można je również zadokować. Usunięcie zaznaczenia pola wyboru Włącz filtr zapewnia więcej miejsca na zarządzanie różnymi elementami. Wszystkie otwarte ścieżki są wyświetlane wraz z ich odpowiednimi elementami (wciętymi). W tym przykładzie widać trzy ścieżki Guitar, Mandolin oraz Banjo. Pierwsza z tych ścieżek zawiera trzy elementy (Verse 1, Verse 2, Verse 3), a pozostałe dwie ścieżki po jednym elemencie. Zauważ, że: Każdą ścieżkę można wyciszyć, włączyć solo lub uzbroić do nagrywania kliknięciem odpowiedniego przycisku. Klikając kolorowy kwadrat prawym przyciskiem myszy możesz zmienić kolor danego elementu lub ścieżki. Szare pole po lewej stronie nazwy ścieżki umożliwia przełączanie pokazywania/ukrywania elementów na tej ścieżce. Nazwę ścieżki lub elementu można zmienić, klikając ją dwukrotnie lub klikając prawym przyciskiem myszy. Dwukrotne kliknięcie nazwy elementu zaznacza również ten element w celu edycji. Aby zaznaczyć element i uaktywnić w celu edycji, należy kliknąć jego kolorową kropkę. W tym przykładzie aktualny jest element Verse 2 na ścieżce Guitar. Przycisk M elementu przełącza stan wyciszenia; V przełącza widoczność w edytorze MIDI; X go zamyka. Zaznaczanie, otwieranie i zamykanie elementów umożliwiają również polecenia menu Zawartość w oknie edytora MIDI (patrz z prawej). Kliknij element w menu, aby go otworzyć. Przytrzymując klawisz Shift podczas klikania elementu zamkniesz wszystkie pozostałe elementy. Porada: kontekst Element multimedialny przeciągnięcie lewym przyciskiem na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje zawiera przypisywalną akcję Otwórz plik źródłowy w edytorze lub aplikacji zewnętrznej. Jeśli przypiszesz tę akcję do jednego z dostępnych modyfikatorów (np. Alt+przeciągnięcie w lewo), możliwe będzie dodanie dowolnego elementu MIDI znajdującego się w projekcie do otwartego okna edytora MIDI poprzez użycie tego modyfikatora podczas przeciągania elementu do okna edytora MIDI! Nawigacja w oknie głównym edytora MIDI Menu i lista akcji edytora MIDI oferują kilka technik precyzyjnej nawigacji: wkrótce do nich dojdziemy. Najpierw zapoznaj się z dostępnymi narzędziami nawigacji zgrubnej. Paski przewijania w poziomie i pionie w oknie edytora MIDI służą do przewijania, a ich przyciski plus i minus umożliwiają powiększanie/pomniejszanie w pionie i poziomie. Można również używać kółka myszki. Ustawienia można dostosować w edytorze listy akcji (patrz rozdział 13). Ustawienia domyślne są następujące: Kółko myszy: powiększenie w poziomie Ctrl+kółko myszy: powiększenie w pionie Alt+kółko myszy: przewijanie w poziomie Ctrl+Alt+kółko myszy: przewijanie w pionie Klawiszami PageUp i PageDown można powiększać/pomniejszać w pionie, a klawiszami + i w poziomie. Przypisania te również można zmienić w edytorze listy akcji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 247</p>
<p>250 12.13 Wybór pętli/zakresu czasu i inteligentna edycja Aby przenieść położenie kursora, kliknij linię czasu (podziałkę) w oknie edytora MIDI. Zapętlanie i wybór zakresu czasu w edytorze MIDI zależą od tego, czy w menu Opcje (w oknie głównym) włączona jest opcja Punkty zapętlenia powiązane z wybranym zakresem czasu. Tu przyjmuje się, że opcja jest wyłączona. Tak jak w oknie głównym programu REAPER, możesz zaznaczyć zapętlany obszar klikając i przeciągając wzdłuż linii czasu w edytorze MIDI (patrz obok). Jeśli wolisz, możesz również definiować i modyfikować obszary zapętlenia na linii czasu w oknie głównym programu REAPER. Użyj przycisku Przełącz powtarzanie na pasku transportu edytora MIDI, aby włączyć lub wyłączyć zapętlanie. Wybrany zakres czasu można określić, klikając i przeciągając wzdłuż granicy między obszarem wstęgi pianoli i pasem CC. Kursor myszy zmieni się w dwustronną poziomą strzałkę (patrz obok). Zauważ, że zaznaczenie wybranego zakresu czasu zostaje odzwierciedlone w widoku aranżacji. Ułatwia to używanie funkcji inteligentnej edycji (patrz rozdział 6). Na przykład w zadokowanym oknie edytora MIDI można zidentyfikować i edytować część elementu MIDI, która ma zostać skopiowana lub przeniesiona na inną ścieżkę, a następnie, nadal w edytorze MIDI, można zaznaczyć tę część jako wybrany zakres czasu. W widoku aranżacji można następnie Ctrl+kliknąć i przeciągnąć ten obszar na inną ścieżkę (lub w inne miejsce na tej samej ścieżce) i utworzyć żądaną kopię. W razie używania tej funkcji należy najpierw wybrać, czy chcesz włączyć opcję Automatycznie zaznacz CC podczas przenoszenia/kopiowania w wybranym zakresie czasu w projekcie w menu Opcje Podstawy zaznaczania i manipulowania nutami Menu i lista akcji edytora MIDI oferują kilka technik precyzyjnej edycji i manipulowania nutami: wkrótce do nich dojdziemy. Najpierw zapoznaj się z dostępnymi podstawowymi narzędziami szybkiej i prostej edycji. Aby zrobić to... Musisz zrobić to Dodać nutę Kliknij i przeciągnij w obszarze edycji MIDI. Usunąć nutę Kliknij dwukrotnie żądaną nutę. Zaznaczyć nutę w celu edycji Kliknij raz żądaną nutę. Zaznaczyć nuty w żądanym obszarze Kliknij prawym przyciskiem myszy i przeciągnij przez zaznaczane elementy. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 248</p>
<p>251 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Dodać do zaznaczenia Przytrzymuj klawisze Alt i Ctrl, klikając prawym przyciskiem myszy i przeciągając przez nuty. Zmienić długość nuty Najedź myszą na pionową linię oznaczającą początek lub koniec nuty, aby kursor myszy przybrał kształt dwustronnej czarnej strzałki. Kliknij i przeciągnij w lewo lub w prawo. Przenieść nutę Kliknij i przeciągnij nutę w nowe miejsce, a następnie zwolnij przycisk myszy Menu edytora MIDI Ta sekcja zawiera przegląd poleceń głównego menu okna edytora MIDI. Gdy okno jest zadokowane menu główne nie jest wyświetlane, ale dostęp do jego poleceń można uzyskać, klikając prawym przyciskiem myszy kartę okna w doku. Menu Plik Zmień nazwę dubla MIDI... Zmienia nazwę elementu MIDI. Eksportuj do nowego pliku MIDI... Eksportuje MIDI aktywnej ścieżki do pliku. Zdarzenia MIDI są normalnie przechowywane w pliku projektu. Dostosuj nazwy nut Wyświetla podmenu. Opcje Załaduj nazwy nut z pliku i Zapisz nazwy nut w pliku umożliwiają załadowanie nazw nut z pliku do elementu MIDI oraz zapisanie nazw nut z elementu MIDI w pliku. Zmień nazwę bieżącej nuty. Umożliwia zmianę nazwy aktualnie wybranej nuty. Po wybraniu polecenia można wpisać nazwę wybranej nuty na klawiaturze pianoli (patrz przykład obok). Wyczyść wszystkie nazwy nut Usuwa wszystkie nazwy nut z aktualnie otwartego elementu MIDI. Dostosuj kolory nut Wyświetla podmenu. Opcje Załaduj mapę kolorów z pliku/wyczyść mapę kolorów (użyj domyślnych) służą do zaimportowania pliku.png własnej mapy kolorów lub przywrócenia ustawień domyślnych programu REAPER. Aby uzyskać więcej informacji o tworzeniu pliku mapy kolorów, przeczytaj wątek pod adresem forum.cockos.com/showthread.php?t=78839 Zamknij edytor Zamyka edytor MIDI i powoduje powrót do okna głównego programu REAPER. Menu Edytuj Cofnij, Ponów, Kopiuj, Wytnij, Zaznacz wszystkie zdarzenia, Usuń zdarzenie Te funkcje działają jak wskazują ich nazwy z wszystkimi zaznaczonymi nutami MIDI. Zwróć uwagę, że możesz wycinać, kopiować i wklejać między oknami edytora MIDI oraz między edytorem MIDI a niektórymi aplikacjami zewnętrznymi. Wklej, Wklej zachowując położenie w takcie Wklejenie za pomocą polecenia Wklej nastąpi w bieżącym położeniu kursora. W razie wycięcia lub skopiowania wielu nut (a nie jednej nuty) wszystkie zaznaczone nuty zostaną wklejone od miejsca aktualnego położenia kursora. Polecenie Wklej, zachowując położenie w takcie powoduje wklejenie w następnym takcie za położeniem kursora, z zachowaniem względnego położenia wklejanej nuty lub zdarzenia. Wstaw nutę Działa podobnie do polecenia Wstaw nutę w położeniu kursora myszy (lub użycia klawisza I), ale nowe nuty są wstawiane w położeniu kursora edycji. Wstaw nutę w położeniu kursora myszy Bardzo szybka metoda wstawiania nut. Nowe nuty są wstawiane (zgodnie z bieżącymi wartościami przyciągania) w miejscu, w którym znajduje się wskaźnik myszy. Zauważ, że to polecenie używa kursora Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 249</p>
<p>252 myszy jako odniesienia położenia, a zatem do jego wykonania należy używać klawisza Insert, zamiast wyświetlać menu. Podziel nuty Dzieli zaznaczone nuty (użyj klawisza S). Jeśli nie są zaznaczone żadne nuty, podzielone zostaną wszystkie nuty znajdujące się pod kursorem edycji. Podziel nutę pod kursorem myszy Dzieli każdą nutę znajdującą się aktualnie pod kursorem myszy (w zależności od ustawień przyciągania). Wyłączenie przyciągania umożliwi bardzo precyzyjne dzielenie. Zauważ, że to polecenie używa położenia kursora myszy jako odniesienia położenia, a zatem do jego wykonania należy używać skrótu klawiszowego Shift+S. Złącz nuty Łączy zaznaczone nuty. Wycisz zdarzenia Wycisza zaznaczone nuty. Kwantyzuj Otwiera okno dialogowe Kwantyzuj zdarzenia. Więcej informacji o tej funkcji zawierają sekcje Kwantyzacja oraz Zestaw narzędzi MIDI. Opcje polecenia Kwantyzacja Kwantyzuj przy użyciu ostatnich ustawień, Kwantyzuj położenia względem siatki, Cofnij kwantyzację, Zamroź kwantyzację Więcej informacji o tym poleceniu zawierają sekcje Kwantyzacja oraz Zestaw narzędzi MIDI. Humanizuj Otwiera okno dialogowe przedstawione obok. Humanizacja sprawia, że precyzyjnie wymierzona muzyka generowana za pomocą zdarzeń MIDI brzmi mniej klinicznie, a bardziej realistycznie. Polega to na wprowadzeniu losowych niewielkich i subtelnych odchyleń interwałów czasowych i Velocity. Polecenie to jest dostępne w menu Edytuj oraz jako przypisywalna akcja. Transponuj Otwiera okno dialogowe przedstawione obok, umożliwiające transponowanie wszystkich lub zaznaczonych nut MIDI. Można transponować nuty o określoną liczbę półtonów, przy użyciu opcji przyciągania do skali lub z jednej tonacji/skali do drugiej. Usuń zaznaczone zduplikowane nuty Usuwa duplikaty nut (tj. nuty o tej samej wysokości i położeniu początku) z zaznaczenia. Ustaw końce nut na początek następnej nuty Dostosowuje punkt zakończenia wszystkich nut w zaznaczonym zakresie Odwróć Odwraca kolejność zdarzeń MIDI w aktualnie edytowanym elemencie. Menu Nawigacja To menu zawiera wiele opcji umożliwiających przenoszenie nut w dowolnym kierunku, według siatki albo według nut: Przenieś kursor w lewo wg siatki Przenieś kursor w prawo wg siatki Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 250</p>
<p>253 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Przenieś kursor o jedną nutę w górę Przenieś kursor o jedną nutę w dół Menu zawiera również polecenia, za pomocą których można skoczyć do żądanej nuty i ją zaznaczyć, zamiast lub dodatkowo do aktualnego zaznaczenia: Zaznacz nutę najbliższą do kursora Dodaj nutę najbliżej kursora do zaznaczonych Zaznacz poprzednią nutę Zaznacz następną nutę Zaznacz poprzednią nutę o tej samej wartości nuty Zaznacz następną nutę o tej samej wartości nuty Zaznacz wszystkie nuty o tej samej wartości nuty Dodaj poprzednią nutę do zaznaczonych Dodaj następną nutę do zaznaczonych Przenieś kursor edycji na początek zaznaczenia Menu Opcje Zadokuj okno Umieszcza edytor MIDI w doku. W takim przypadku główne menu edytora MIDI nie jest wyświetlane. Dostęp do poleceń tego menu można uzyskać, klikając prawym przyciskiem myszy kartę okna w doku (patrz obok). Synchronizuj transport edytora z transportem projektu Synchronizuje transport edytora MIDI z główną linią czasu programu REAPER. Format czasu podziałki, transportu, właściwości zdarzeń Masz do wyboru Takty.uderzenia.setne lub Takty.uderzenia.tiki_MIDI. Wiele elementów multimedialnych Jeśli otworzysz w oknie edytora MIDI więcej niż jeden element MIDI, za pomocą tego polecenia możesz wybrać opcję Zamknij wszystkie nieaktywne elementy MIDI lub Zamknij aktywny element multimedialny. Odsłuch nut przy dodaniu/edycji Gdy ta opcja jest włączona, program REAPER odtwarza nuty za pomocą instrumentu VSTi lub MIDI przypisanego do ścieżki przez efekty lub routing sprzętowy (o ile monitorowanie jest włączone). Zawsze przyciągaj nuty w lewo, gdy włączone jest przyciąganie Gdy włączona, nuty są zawsze przyciągane do lewej. Przyciągaj końce nut do siatki, gdy włączone jest przyciąganie Powoduje zastosowanie przyciągania do końca (zamiast początku) nut. Wykreślenie lub zaznaczenie nuty ustawia nową długość nut Powoduje pomijanie domyślnej długości nuty ustawionej w polu listy rozwijanej Nuty na pasku transportu. Automatycznie zaznacz CC podczas przenoszenia/kopiowania w wybranym zakresie czasu w projekcie Gdy włączona, zdarzenia CC są uwzględniane w kopiowaniu lub przenoszeniu wybranego zakresu czasu. Automatycznie koryguj nakładające się nuty Umożliwia włączenie lub wyłączenie automatycznej korekcji nakładających się nut. Użyj klawiszy F1-F12 do nagrywania krokowego Gdy włączona, klawiszami funkcyjnymi (F1 F12) można wprowadzać nuty. Klawisze te są mapowane na 12 półtonów oktawy, przy czym klawisz F1 reprezentuje najniższy, a F12 najwyższy półton. Wysokość tonu klawisza F1 określa położenie paska podświetlenia. W tym przykładzie klawiszowi F1 odpowiada nuta C6. Jeśliby nacisnąć klawisz F5 (na przykład), wprowadzono by nutę E. Przenosząc pasek podświetlenia i kursor edycji, można szybko utworzyć aranżacje, wprowadzając nuty klawiszami funkcyjnymi. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 251</p>
<p>254 Zwykle w tym trybie również kursor przenoszony jest odpowiednio do ustawień przyciągania. Można pominąć przenoszenie kursora, przytrzymując klawisz Shift i naciskając klawisz funkcyjny. Użyj wszystkich wejść MIDI do nagrywania krokowego Przełącza używanie wszystkich wejść MIDI do nagrywania krokowego. Modyfikatory myszy w edytorze MIDI Otwiera stronę Modyfikatory myszy w oknie Preferencje, na której można określić akcje powiązane ze sposobem działania myszy w różnych kontekstach. Ten temat omawiamy dalej w tym rozdziale oraz w rozdziale 13. Funkcja zastępuje (i jest dalece bardziej wszechstronna niż) różne polecenia menu Opcje w edytorze MIDI programu REAPER w wersjach starszych niż 4.0. Dostosuj menu/paski narzędzi Otwiera okno Dostosuj menu/paski narzędzi. Patrz rozdział 13. Menu Widok Filtruj zdarzenia, Kwantyzuj, Humanizuj, Transponuj Otwiera jedno z tych okien dialogowych, omówionych wcześniej w tym rozdziale. Właściwości zdarzenia Otwiera okno dialogowe Właściwości nuty. Ten temat omówimy dalej w tym rozdziale, wraz z menu kontekstowym nuty. Tryb: wstęga pianoli Wyświetla standardowy widok czarnych i białych klawiszy fortepianu. Tryb: nazwane nuty Zastępuje widok wstęgi pianoli nazwami nut. Uwaga! Działa tylko w razie używania instrumentu VSTi podającego nazwy nut, takiego jak BFD firmy Fxpansion. Sprawdź na forum programu REAPER czy opublikowany został plugin nazywający nuty instrumentu VSTi, którego chcesz użyć. Są one na przykład dostępne dla programu EZDrummer. Tryb: lista zdarzeń Wyświetla listę zdarzeń. Te trzy tryby są szczegółowo opisane dalej. Nuty na wstędze pianoli Wyświetla menu opcji wyświetlania nut: Prostokąty, Trójkąty i Romby. Masz również trzy opcje przełączające: Pokaż uchwyty Velocity na nutach, Pokaż wartości liczbowe Velocity na nutach i/lub Pokaż nazwy nut na nutach. W tym przykładzie wyświetlane są uchwyty Velocity i nazwy nut. Kolor nut według To polecenie wybiera kryteria kolorowania nut. Dostępne są opcje Velocity, Kanał, Wysokość tonu, Źródło, przy użyciu mapy kolorów, Ścieżka i Element multimedialny. Można przełączyć włączenie/wyłączenie opcji Pokaż selektor kolorów u dołu edytora. Dostępne są również opcje Załaduj mapę kolorów z pliku oraz Wyczyść mapę kolorów (użyj domyślnych). Pokaż/ukryj wiersze nut Wyświetla menu opcji zawierające trzy wykluczające się nawzajem polecenia określające wyświetlane wiersze. Pokaż wszystkie wiersze nut, Ukryj nieużywane wiersze nut lub Ukryj nieużywane i nienazwane wiersze nut. Podstawa czasowa wstęgi pianoli Ustawia podstawę czasową wstęgi pianoli. Dostępne są opcje Uderzenia źródła (z elementu źródłowego mediów), Uderzenia projektu, Czas projektu lub Synchronizowana z projektem. Aby uzyskać więcej informacji, wybierz w tym menu polecenie Pomoc dot. podstawy czasowej. Menu Zawartość Zamknij aktywny element multimedialny Zamyka aktualnie aktywne okno z edytora MIDI. Zamknij wszystkie nieaktywne elementy multimedialne Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 252</p>
<p>255 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Zamyka z edytora MIDI wszystkie aktualnie otwarte elementy MIDI z wyjątkiem aktualnie aktywnego. Wyczyść edytor przy zmianie aktywnego elementu multimedialnego (Shift przełącza) Gdy opcja jest włączona, aktualnie wyświetlany element MIDI jest usuwany z edytora MIDI po wybraniu innego elementu do wyświetlenia. Lista ścieżek projektu/elementów multimedialnych W tym menu wyświetlana jest lista wszystkich ścieżek zawierających elementy MIDI oraz samych elementów. Znacznik wyboru wskazuje, że element jest aktualnie otwarty w tym oknie. Wybierz element w tym menu, aby otworzyć go w oknie edytora MIDI: jeśli przytrzymasz przy tym klawisz Shift, zamknięte zostaną również wszystkie inne elementy. Menu Akcje Zawiera dwa polecenia Pokaż listę akcji oraz Pokaż ostatnie akcje. Opcja Pokaż listę akcji otwiera okno Akcje z automatycznie wybraną sekcją Edytor MIDI. Akcje niestandardowe i skróty klawiszowe mają ważną rolę w pracy w edytorze MIDI. Gdy włączona jest opcja Pokaż ostatnie akcje, w menu Akcje wyświetlana jest lista ostatnich czynności oraz wszelkie umieszczone w tym menu przez użytkownika akcje niestandardowe lub przypisania klawiszy. Polecenia te można wówczas wykonać za pomocą tego menu (patrz przykład obok). Dalej w tym rozdziale znajdziesz kilka prostych przykładów użycia listy akcji. Edytor listy akcji i sposób jego używania zostaną omówione szczegółowo w rozdziale 13. Należy również pamiętać, że w programie REAPER stosowanych jest wiele menu kontekstowych wyświetlanych kliknięciem prawego przyciskiem myszy. Warto wiedzieć, które polecenia znajdują się w menu głównym, ale (jak wkrótce się przekonasz) częściej będziesz używać menu kontekstowych i akcji niestandardowych Tworzenie i edycja nut Omówienie Element MIDI można zawierać dane na maksymalnie 16 kanałach. W edytorze MIDI można jednocześnie wyświetlać i edytować wszystkie 16 kanałów MIDI albo ograniczyć wyświetlane kanały za pomocą okna Filtruj zdarzenia lub listy rozwijanej Kanały. Jeśli z listy rozwijanej Kolor wybierzesz opcję Kanał, każdemu kanałowi zostanie przypisany oddzielny kolor, widoczny zarówno na wstędze pianoli jak i pasie CC. Informacje MIDI są domyślnie wyświetlane i edytowane w edytorze MIDI w interfejsie Wstęga pianoli. Nuty są wyświetlane w pionie w miejscu odpowiednim do ich wartości na klawiaturze fortepianu, a w poziomie odpowiednio do położenia i długości w elemencie MIDI lub na linii czasu. Klawiatura poglądowa Klawiatura poglądowa z lewej strony ekranu zapewnia reprezentację wizualną wartości nut na wstędze pianoli i umożliwia odsłuchanie nuty bez konieczności jej wprowadzenia lub edycji. Klikając klawisz na klawiaturze poglądowej, wyślesz nutę MIDI o odpowiedniej wartości do instrumentu MIDI podłączonego do ścieżki. Klawiatura poglądowa imituje klawiaturę rozpoznającą prędkość opadania klawisza (Velocity). Kliknięcie klawisza z lewej strony generuje cichy dźwięk, a a prawej głośny. Wprowadzanie/edycja nut Nuty MIDI można nagrać na żywo, zaimportować z pliku MIDI lub wprowadzić ręcznie w edytorze MIDI. W tej sekcji przedstawiono różne metody tworzenia i edycji nut w edytorze MIDI. Przy użyciu myszy Nuty można wprowadzić, przeciągając myszą od lewej do prawej na wstędze pianoli. Długość nuty odpowiada dystansowi przeciągania wskaźnika myszy. Jeśli włączona jest funkcja Przyciągaj, długość nuty jest dopasowywana do najbliższej linii siatki (w zależności od ustawionej siły przyciągania). Nuty można również wprowadzić, klikając dwukrotnie na wstędze pianoli (w miejscu nie zajętym jeszcze przez żadną inną nutę). W tym przypadku długość nuty jest wyznaczana przez ustawioną wartość siatki. Nutę można usunąć, klikając ją dwukrotnie. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 253</p>
<p>256 Długość nuty można zmienić, przeciągając jej krawędź. Przytrzymując nutę można ją przeciągnąć w inne miejsce, przenieść w górę lub w dół itd. Po zwolnieniu przycisku myszy nuty są umieszczane zgodnie z ustawieniami przyciągania. Velocity nuty można zmienić, klikając u góry nuty i przeciągając w górę lub w dół, podobnie jak w przypadku dostosowywania głośności elementu za pomocą pokrętła lub uchwytu głośności w oknie głównym programu REAPER. Nuty można przenosić przeciąganiem w każdym kierunku. Przeciągnięcie w lewo/w prawo zmienia położenie nuty na linii czasu, a przeciągnięcie w górę/w dół zmienia wartość (wysokość) nuty. Menu kontekstowe nuty Wstaw nutę w położeniu kursora myszy Bardzo szybka metoda wstawiania nut. Nuty są wstawiane (zgodnie z bieżącymi wartościami przyciągania) w miejscu, w którym znajduje się wskaźnik myszy. Pamiętaj, aby użyć klawisza INSERT, bo w przeciwnym razie przemieścisz wskaźnik myszy! Wstaw nutę w położeniu kursora edycji Polecenie działa podobnie jak poprzednie, ale w miejscu, w którym znajduje się kursor edycji. Kopiuj/Wytnij/Wklej Są to standardowe polecenia edycji systemu Windows, wykonujące standardowe funkcje systemu Windows. Wklej, zachowując położenie w takcie Polecenie Wklej, zachowując położenie w takcie powoduje wklejenie w następnym takcie za położeniem kursora, z zachowaniem względnego położenia wklejanej nuty lub zdarzenia. Zaznacz wszystkie nuty Zaznacza wszystkie nuty w danym oknie edytora MIDI. Usuń nuty Usuwa wszystkie nuty w aktualnie zaznaczonym obszarze. Podziel nuty Nuty można dzielić w położeniu kursora edycji, wybierając w menu wyświetlanym po kliknięciu prawego przycisku myszy polecenie Podziel nuty (lub naciskając klawisz S). Podzielone zostaną wszystkie nuty znajdujące się pod kursorem edycji. Podziel nuty pod kursorem myszy Nuty można dzielić w położeniu kursora myszy, wybierając w menu wyświetlanym po kliknięciu prawego przycisku myszy polecenie Podziel nuty pod kursorem myszy (lub naciskając klawisze Shift+S). Złącz nuty Łączy wszystkie nuty w aktualnie zaznaczonym obszarze, tworząc jedną długą nutę w każdym wierszu zawierającym nuty. Wycisz nuty W zależności od kontekstu, wycisza aktualnie zaznaczone nuty albo nutę pod wskaźnikiem myszy. Zaznacz poprzednią nutę Zaznacz następną nutę Zaznacza poprzednią lub następną nutę zamiast, aktualnie zaznaczonych. Zaznacz poprzednią nutę o tej samej wartości nuty Zaznacz następną nutę o tej samej wartości nuty Zaznacz wszystkie nuty o tej samej wartości nuty Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 254</p>
<p>257 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Zamiast aktualnie zaznaczonej nuty, zaznacza poprzednią, następną lub wszystkie nuty o tej samej wartości, co aktualnie zaznaczona nuta. Właściwości nuty W oknie tym można zmienić różne wartości nuty MIDI, wprowadzając żądane wartości w polach tekstowych. Można zmienić wartości w polach: Wysokość tonu, Velocity, Położenie, Długość, Kanał Za pomocą operatorów + lub można wprowadzić zmiany względne. W przypadku na przykład wartości nuty, wprowadzenie ciągu +1o2 podniesie jej wysokość o jedną oktawę i dwa półtony. Kanał nuty (1-16) Szybka metoda zmiany kanału aktualnie zaznaczonych nut. Jeśli wybierzesz na przykład kanał 8, nuta będzie używać kanału 8 i będzie wysyłana do kanału 8 instrumentu VSTi lub MIDI. Velocity nuty (1-127) Służy do zmiany Velocity nuty lub zaznaczonych nut na żądaną wartość z zakresu od 1 do Używanie klawiatury Patrząc na menu kontekstowe nuty łatwo zauważyć, że wielu poleceniom przypisane zostały domyślne skróty klawiszowe. Dostępne są również inne skróty, nie wyświetlane w menu. Najużyteczniejsze z nich przedstawia poniższa tabela. Nuty można wprowadzić w położeniu kursora edycji klawiszem I, a w położeniu wskaźnika myszy klawiszem Insert. Długość nuty wyznacza ustawienie siatki (w polu jednostki siatki). Położenie kursora edycji na linii czasu można zmienić przy użyciu następujących skrótów klawiszowych. Aby zrobić to... użyj tego skrótu Przenieść kursor edycji w prawo o jedną jednostkę podziału siatki. Strzałka w prawo albo Ctrl+Num 6 Przenieść kursor edycji w lewo o jedną jednostkę jednostkę siatki. Strzałka w lewo albo Ctrl+Num 4 Przenieść kursor edycji o jeden piksel w prawo. Shift+strzałka w prawo albo Ctrl+Alt+Num 6 Przenieść kursor edycji o jeden piksel w lewo. Shift+strzałka w lewo albo Ctrl+Alt+Num 4 Nuty można przenieść za pomocą następujących skrótów klawiszowych. Aby zrobić to... użyj tego skrótu Przenieść zaznaczone nuty o jedną oktawę w dół. Alt+Num 2 Przenieść zaznaczone nuty o jeden półton w dół. Num 2 Przenieść zaznaczone nuty o jedną oktawę w górę. Alt+Num 8 Przenieść zaznaczone nuty o jeden półton w górę. Num 8 Przenieść kursor edycji o jeden piksel w lewo. Alt+Num 4 Przenieść kursor edycji w lewo o jedną jednostkę siatki. Num 4 Przenieść kursor edycji o jeden piksel w prawo. Alt+Num 6 Przenieść kursor edycji w prawo o jedną jednostkę siatki. Num 6 Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 255</p>
<p>258 Wyświetlanie nut można filtrować dla kanałów od 1 do 10 przy użyciu skrótów od Shift+1 do Shift 0. Skrót Shift+` usuwa filtr nut i przywraca wyświetlanie wszystkich nut. Użycie klawiszy F1-F12 do nagrywania krokowego Jeśli zaznaczona jest opcja Użyj klawiszy F1-F12 do nagrywania krokowego, nuty można wprowadzać klawiszami funkcyjnymi F1 F12. Klawisze funkcyjne są mapowane na 12 półtonów oktawy, przy czym klawisz F1 reprezentuje najniższy, a F12 najwyższy półton. Metoda użycia jest identyczna z metodą opisaną w sekcji dotyczącej menu Opcje edytora MIDI. Właściwości nuty Za pomocą skrótu klawiszowego Ctrl+F2 można otworzyć okno Właściwości nuty. Można też wybrać w tym celu polecenie w menu kontekstowym. Zaznaczanie/edycja wielu nut Wiele nut można zaznaczyć, przytrzymując klawisz Ctrl lub Shift podczas zaznaczania nut myszą albo zaciągając (czyli klikając prawy przycisk myszy i przeciągając myszą) grupę nut. Można też zaznaczyć wszystkie nuty, naciskając klawisze Ctrl+A. Wartość (wysokość) wszystkich zaznaczonych nut można zmienić, przeciągając jedną z zaznaczonych nut. Długość wszystkich zaznaczonych nut można zmienić, przeciągając krawędź jednej z zaznaczonych nut. Velocity wszystkich zaznaczonych nut można zmienić, przeciągając uchwyt Velocity (o ile aktywny) jednej z zaznaczonych nut. Domyślna wartość Velocity nut tworzonych w edytorze MIDI jest pobierana z ostatniego zaznaczonego zdarzenia jeśli ostatnie zaznaczone zdarzenie miało Velocity równą 70, następna utworzona nuta będzie mieć wartość Velocity równą Brzmienia General MIDI Wiesz już, że za pomocą pasa zdarzeń Bank/Program Select możesz zmieniać programy w elemencie MIDI. Warto zauważyć, że do programu REAPER dołączony jest plik GM.reabank (w folderze \Application Data\REAPER\Data), umożliwiający wybieranie standardowych banków i brzmień General MIDI. Ilustracja przedstawia przykład. Jeśli banki General MIDI nie są wyświetlane na liście rozwijanej Bank, kliknij przycisk Załaduj plik, przejdź do katalogu danych programu REAPER i wybierz plik GM.reabank Szybki przesuw MIDI W widoku Wstęga pianoli oraz w widoki Nazwane nuty można odsłuchiwać materiał MIDI, klikając i przeciągając kursor edycji na linii czasu. Jest to funkcja podobna do szybkiego przesuwu audio: sposób działania szybkiego przesuwu można określić za pomocą ustawień w obszarze Opcje > Preferencje > Audio > Odtwarzanie Tryby i widoki edytora MIDI Edytor Tryby nut MIDI ma trzy tryby wyświetlania, dostępne w menu Widok: Widok Wstęga pianoli skrót klawiszowy Alt+1. Widok Nazwane nuty skrót klawiszowy Alt+2. Widok Lista zdarzeń skrót klawiszowy Alt+3. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 256</p>
<p>259 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Do tej pory używaliśmy w tym podręczniku jedynie widoku Wstęga pianoli. Przed przejściem do pozostałych dwóch widoków warto zapoznać się z kilkoma interesującymi kwestiami. Tryb Nazwane nuty W trybie tym można dwukrotnie kliknąć prawym przyciskiem myszy w lewym okienku, aby wpisać żądany tekst. Jeśli wybierzesz w menu Widok opcję Pokaż nazwy nut na nutach, nazwy będą wyświetlane na nutach, jak na przykładzie obok. Jeśli opcja ta pozostanie włączona, nazwy będą wyświetlane również w widoku Wstęga pianoli. W trybie nazwanych nut, w menu Widok dostępne są również opcje Pokaż wszystkie wiersze nut, Ukryj nieużywane wiersze nut oraz Ukryj nieużywane i nienazwane wiersze nut. Pierwsza z tych opcji to opcja domyślna. Ukrywanie nieużywanych wierszy nut może ułatwić nawigację w edytorze MIDI i pracę z istniejącymi nutami. Może jednak utrudniać dodawanie i przenoszenie nut do wierszy, które są aktualnie puste. Opcja Ukryj nieużywane i nienazwane wiersze nut może stanowić pewne rozwiązanie tego problemu. Poświęcając nieco czasu przed wybraniem tego polecenia na nazwanie pustych wierszy, które mogą okazać się potrzebne, zapewnisz widoczność tych wierszy. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 257</p>
<p>260 Tryb Lista zdarzeń W trybie Lista zdarzeń dane MIDI są wyświetlane jako lista zdarzeń w tabeli. W trybie tym można za pomocą menu kontekstowego wstawiać, kopiować, wycinać, wklejać, usuwać i wyciszać zdarzenia. Można też kliknąć dwukrotnie żądane zdarzenie, aby zmodyfikować jego właściwości (patrz przykład obok). Dane wyświetlane w oknie dialogowym Właściwości zdarzenia zależą oczywiście w dużej mierze od typu zdarzenia. Paski narzędzi wyświetlane w widoku Lista zdarzeń są prostsze niż w pozostałych dwóch widokach. Przycisk Filtr (w lewym górnym rogu) i lista rozwijana Kanał (w prawym górnym rogu), identycznie jak w pozostałych dwóch widokach, umożliwiają przefiltrowanie wyświetlania żądanych zdarzeń. Nazwy przycisków Dodaj zdarzenie i Usuń oddają ich funkcje. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 258</p>
<p>261 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Style nut W edytorze MIDI domyślnie stosowany jest styl nut Prostokąty. W tym stylu wyświetlane były wszystkie dotychczasowe przykłady w widokach Wstęga pianoli i Nazwane nuty. Dostępne są jednak dwie dodatkowe opcje, szczególnie przydatne w przypadku brzmień perkusji. Są to opcje Trójkąty i Romby. Aby wybrać styl nuty, kliknij polecenie Widok > Nuty na wstędze pianoli i wybierz opcję Prostokąty, Trójkąty lub Romby. Obok widzisz przykład użycia trójkątów zamiast domyślnych prostokątów Kwantyzowanie danych MIDI Pojęcie kwantyzacji odnosi się do procesu precyzyjnego wyrównywania zestawu nut według żądanego ustawienia. Skutkuje to ustawieniem nut na całych nutach i dokładnych ułamkach nut. W razie kwantyzacji grupy nut MIDI program przenosi każdą z nut w najbliższe położenie na siatce czasu. Celem kwantyzacji jest wyrównanie nut w czasie. Często stosuje się ją do nut MIDI utworzonych przez keyboard lub automat perkusyjny. Kwantyzację można przeprowadzić, wybierając w edytorze MIDI polecenie Edytuj > Kwantyzuj zdarzenia. Wyświetlone zostanie wówczas okno dialogowe, które widzisz obok. W polu Ustawienia można wybrać opcję Użyj siatki albo Ręcznie. Wkrótce zajmiemy się opcją Użyj siatki. Po prawej stronie widać interfejs okna dialogowego wyświetlany w razie wybranie opcji Ręcznie. Parametry kwantyzacji przedstawiono poniżej. Zwróć uwagę na opcję Pomiń (w prawym górnym rogu). Gdy jest wyłączona, umożliwia sprawdzenie wyników różnych ustawień parametrów kwantyzacji podczas ich zmieniania. Jeśli tego nie chcesz, włącz ją. Przełączając tę opcję możesz porównać jak brzmi twoja muzyka przed i po kwantyzacji. Wszystkie nuty, Zaznaczone nuty, Wszystkie zdarzenia lub Zaznaczone zdarzenia. Pierwsza lista rozwijana Kwantyzacja umożliwia kwantyzowanie zaznaczonych nut lub zdarzeń (a nie tylko nut) albo całych sekwencji (wszystkich nut lub wszystkich zdarzeń). Może to być przydatne, gdy trzeba skwantyzować jedynie jakiś nierówny fragment albo instrument, na przykład hi-hat w sekcji perkusji. Druga lista Kwantyzacja działa w Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 259</p>
<p>262 połączeniu z wyborem dokonanym na pierwszej liście. Możesz wybrać następujące opcje kwantyzacji nut i/lub zdarzeń: Położenie, Położenie i koniec nuty, Położenie i długość nuty, Tylko koniec nuty lub Tylko długość nuty. Ustawienie Siła określa siłę kwantyzacji. Im mniejsza siła, tym słabszy magnetyczny wpływ siatki na nuty MIDI. Wprowadza to subtelne niedoskonałości kwantyzacji, które mogą zmniejszyć kliniczną czystość jej wyniku. Wartości w polach Siatka i (o ile włączone) Długość określają jednostki kwantyzacji (wyrażone w ułamkach nuty). Można je wybrać z list rozwijanych lub wprowadzić ręcznie w odpowiednich polach. Działają one w połączeniu z opcjami Zezwalaj nutom na (patrz niżej). Przeniesienie w lewo i Przeniesienie w prawo. Jeśli włączona jest opcja kwantyzacji położenia, opcje te zapewniają, że nuty są oddzielnie kwantyzowane do początku lub końca określonego ułamka nuty, w zależności od tego, które z nich jest bliżej. Przenoszenie w lewo kwantyzuje nuty tylko do początku, a przenoszenie w prawo tylko do końca. Skrócenie i Wydłużenie. Są stosowane, jeśli włączona jest opcja kwantyzacji długości. Program REAPER wydłuży lub skróci nuty, przenosząc położenie końca poszczególnych nut. Można włączyć te opcje razem lub oddzielnie. Tłumiki Nie kwantyzuj zdarzeń, które są umożliwiają określenie zakresu kwantyzacji w procentach. Jeśli na przykład ustawisz górny suwak na 0%, a dolny na 100%, kwantyzowane będą wszystkie nuty, bez względu na to, jak daleko są od siatki. Ustaw 30% i 100%, a kwantyzowane będą jedynie nuty odchylone co najmniej 30% od siatki. Ustaw 30% i 70%, a skwantyzujesz nuty znajdujące się bliżej siatki niż 30% i dalej od siatki niż 70%. Opcje Skoryguj nałożenia można włączyć, aby nie dopuścić do nakładania nut wskutek kwantyzacji. Gdy w polu Ustawienia wybrana jest opcja Użyj siatki, okno dialogowe Kwantyzuj zdarzenia wygląda jak na obrazku obok. Z listy rozwijanej Siatka (u dołu okna edytora MIDI, obok paska transportu) wybierz żądaną wartość długości nuty (na przykład 1/32, 1/16 lub 1/8), a następnie wybierz żądaną pozycję z listy typu odstępów siatki. Dostępne są opcje: proste, triole, z kropką i swing. Jeśli wybierzesz opcję swing. wyświetlony zostanie suwak siły (patrz niżej). Za jego pomocą można ustawić siłę swingu w zakresie od 100% do 100%. Można też wprowadzić wartość bezpośrednio w polu edycji procentowej wartości swingu po prawej stronie suwaka. Należy również ustawić wartość w polu Nuty: jeśli pozostawisz opcję Siatka, przybierze wartość wybraną dla siatki. Możesz też wybrać dowolną inną żądaną wartość z listy rozwijanej. Jeśli dobrze użyć opcji swing, wynik może być zaskakująco przyjemny muzycznie. W zasadzie polega to na określeniu procentowego opóźnienia, które ma być zastosowane do nieakcentowanego uderzenia. Jeśli na przykład zastosujesz swing do ćwierćnut, nie zostaną opóźnione nuty, które występują w miejscu półnut, a pozostałe nuty zostaną opóźnione o ustawioną wielkość. Małe wartości swingu (nawet 5% lub mniej) często zmniejszają sztywność brzmienia partii. Kwantyzacja jest niedestrukcyjna można ją w każdej chwili cofnąć. Różne inne związane z kwantyzacją polecenia w menu Edytuj to: Kwantyzuj przy użyciu ostatnich ustawień Polecenie pomija wyświetlenie okna dialogowego Kwantyzuj zdarzenia, ułatwiając stosowanie identycznych ustawień kwantyzacji do nawet kompletnie różnych zaznaczeń. Kwantyzuj położenie nut wg siatki Powoduje kwantyzację nut według ustawień siatki. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 260</p>
<p>263 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Cofnij kwantyzację Usuwa kwantyzację i przywraca poprzedni stan nut. Zamroź kwantyzację Zamraża kwantyzację wszystkich aktualnie zaznaczonych zdarzeń. Przykład widać na powyższej ilustracji. Na górnym obrazku widać zaznaczone dwie nieskwantyzowane nuty. Na drugim obrazku zostały skwantyzowane poprzez przeniesienie w lewo. Na trzecim obrazku zostały skwantyzowane poprzez przeniesienie w prawo Kwantyzacja danych wejściowych Pojęcie kwantyzacji danych wejściowych odnosi się do procesu, w którym nuty MIDI są automatycznie kwantyzowane podczas wprowadzania. Nuty można wprowadzić na przykład grając na keyboardzie MIDI, a nawet na wirtualnej klawiaturze programu REAPER. Kwantyzacja danych wejściowych jest stosowana do poszczególnych ścieżek. Kliknij prawym przyciskiem myszy miernik VU ścieżki i z menu kontekstowego wybierz polecenie Ustawienia nagrywania ścieżki. Wyświetlone zostanie wówczas okno dialogowe, które widzisz obok. Wybierz opcję Kwantyzuj nagranie MIDI na ścieżce. Dostępne opcje: Długość nuty stosowana do kwantyzacji (np. 1/8). Preferowane kwantyzowane położenie. Opcje to Najbliższa wartość, Poprzednia wartość i Następna wartość. Opcja kwantyzacji zdarzeń Note Off. Siła kwantyzacji. Niższe ustawienie umożliwia subtelniejsze odchylenia, czyli bardziej ludzki efekt, zezwalając na niewielkie zmiany ścisłości stosowania kwantyzacji. Ustawienie odchylenia. Możliwe w zakresie od 0% do 100%. Za pomocą tego ustawienia można dodać delikatne opóźnienie do nut, które nie przypadają na nieakcentowane uderzenia. Aby zrozumieć wpływ tych ustawień na brzmienie nut, najlepiej poćwiczyć. Kwantyzacja w zakresie procentowym. Funkcje podobne do suwaków Niemal skwantyzowane i Dalekie od kwantyzacji w oknie dialogowym Kwantyzuj zdarzenia (patrz poprzednia sekcja) Humanizacja nut Opcja Humanizuj nuty w menu Edytuj umożliwia wprowadzenie subtelnych odchyleń ktoś mógłby rzec, niedoskonałości! do elementu MIDI, który jest zbyt dokładny, zbyt perfekcyjny. Na przykład żaden pianista nigdy nie wykona na fortepianie utworu, naciskając każdy klawisz z perfekcyjną dokładnością. Dlatego właśnie elementy MIDI nie powinny być zbyt perfekcyjne. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 261</p>
<p>264 Okno dialogowe Humanizuj nuty (obok) umożliwia wprowadzenie losowych odchyleń w czasie i Velocity zdarzeń MIDI, aby brzmiały bardziej ludzko! F3 przycisk paniki Klawisz F3 może być najlepszym przyjacielem, gdy pracujesz w edytorze MIDI (albo odtwarzasz elementy MIDI w głównym widoku aranżacji programu REAPER). Naciskając klawisz F3, ustawisz wszystkie nuty na wszystkich wyjściach MIDI jako wyłączone do chwili, gdy zatrzymasz i wznowisz odtwarzanie. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 262</p>
<p>265 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Używanie edytora MIDI: ćwiczenie W tym przykładzie poznasz kilka prostych przykładów pracy w edytorze MIDI programu REAPER. Celem nie jest wyprodukowanie genialnego kawałka, tylko zapoznanie beana z edytorem MIDI. W instrukcjach przyjmuje się, że używasz komputera z systemem Windows. Użytkownicy systemu OS/X muszą zaadaptować niektóre kroki do swojego środowiska. Przykład 1. Utwórz nowy plik projektu. Dodaj do niego jedną ścieżkę. Uzbrój tę ścieżkę do nagrywania i ustaw jej wejście na keyboard MIDI (jeśli masz) albo wirtualną klawiaturę MIDI. 2. Nagraj sekund bardzo prostej melodii na kanale 1. Może to być dowolna piosenka, którą znasz. Ścieżka i element będą wyglądać mniej więcej tak: 3. Jeśli używasz systemu Windows, wyświetl okno IO (routingu) ścieżki i dodaj wyjście sprzętowe MIDI do syntezatora Microsoft GS Wavetable SW Synth. 4. Odtwórz nagranie. Powinno zostać odtworzone za pomocą brzmienia fortepianu. 5. Kliknij dwukrotnie element, aby otworzyć go w edytorze MIDI. 6. Na liście rozwijanej długości nuty ustaw wartość 1/2. 7. Przewiń kółko myszy w górę lub w dół, aby ustawić żądane powiększenie w poziomie. Przewiń kółko myszy, przytrzymując klawisz Ctrl, aby ustawić żądane powiększenie w pionie. W sam raz będzie coś takiego jak na tym obrazku. 8. Tak dla zabawy, dorysuj kilka nut klikając i przeciągając w oknie edycji. Poeksperymentuj używanie myszy do przenoszenia nut i zmieniania ich długości (przeciągając krawędzie nut w lewo lub w prawo). Usuń wszelkie nuty, które ci się nie spodobają. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 263</p>
<p>266 9. Teraz pomniejsz widok w poziomie, aby zobaczyć cały element. 10. Z listy pasa CC wybierz pozycję Bank/Program Select (jak obok). 11. Przejdź na sam początek utworu i kliknij dwukrotnie na pasie CC. Wybierz bank General MIDI i program Church Organ. Kliknij przycisk OK. 12. Wróć na początek linii czasu i odtwórz utwór. Powinien brzmieć jak kościelne organy. 13. Wprowadź kilka długich monotonnych nut, jak poniżej. Zaznacz je zaciągnięciem (przeciągnięciem prawym przyciskiem myszy) ale tylko te nowe nuty. 14. Kliknij prawym przyciskiem myszy jedną z zaznaczonych nut, wybierz z menu polecenie Kanał nuty, a następnie kanał Kliknij dwukrotnie na pasie CC na początku utworu. Wybierz General MIDI, Choir Aaahs i Kanał 2 (jak po prawej). Kliknij przycisk OK. 16. Odtwórz utwór od początku. Usłyszysz organy i chór. Chór może być za głośny. 17. Przełącz pas CC na wyświetlanie zdarzeń 07 Volume MSB. 18. Kliknij listę filtrowania kanałów (na pasku narzędzi) i wybierz kanał 2. Wyświetlane będą teraz tylko nuty chóru. 19. Kliknij, przytrzymaj i przeciągnij myszą po pasie CC, aby ustawić dość małą głośność kanału, jak poniżej. 20. Usuń filtr kanałów i przywróć wyświetlanie wszystkich kanałów. 21. Z listy rozwijanej Kolor wybierz opcję Kanał. 22. Zamknij edytor MIDI i zapisz plik. 23. Odtwórz utwór. Chór powinien być teraz znacznie cichszy. 24. Dalej baw się sam edytorem MIDI. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 264</p>
<p>267 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Modyfikatory myszy w edytorze MIDI Stronę Modyfikatory myszy w oknie Preferencje można otworzyć w edytorze MIDI za pomocą polecenia Opcje > Modyfikatory myszy w edytorze MIDI. Możesz zmienić kilka obszarów sposobu działania modyfikatorów myszy w edytorze MIDI. Są to obszary: Nuta MIDI, Krawędź nuty MIDI, Pas CC MIDI, Zdarzenie CC MIDI, Podziałka MIDI, Wstęga pianoli MIDI oraz Edytor MIDI. W wielu przypadkach dostępne są również oddzielne konteksty sposobów działania kliknięcia, przeciągnięcia i dwukrotnego kliknięcia. W tych przypadkach możesz zdefiniować żądany sposób działania myszy w poszczególnych kontekstach. W większości z tych kontekstów dostępnych jest kilka różnych typów akcji myszy. Na przykład, podczas pracy z nutami MIDI, w razie (na przykład) przeciągania nuty wymagana jest inna akcja niż w przypadku jej dwukrotnego kliknięcia. Dlatego też na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje można wybrać nie tylko kontekst, ale również typ akcji myszy. Obok widzisz dwa przykłady: akcje domyślne kontekstu Nuta MIDI przeciągnięcie lewym przyciskiem (wyżej) i Wstęga pianoli MIDI przeciągnięcie lewym przyciskiem (niżej). Jak widzisz, domyślnie zdefiniowanych jest już wiele akcji. Na przykład, przeciągając nutę (lub zaznaczone nuty) MIDI domyślnie przeniesiesz tę nutę lub nuty, a jeśli zrobisz to samo, przytrzymując klawisz Ctrl, skopiujesz je. Dalej w dół listy znajdziesz sporo interesujących modyfikatorów domyślnych. Przytrzymując na przykład klawisze Shift i Alt podczas przeciągania nut zaznaczonych zaciągnięciem, rozciągniesz zaznaczone nuty w poziomie, układając je w arpeggio. Zwykłe kliknięcie i przeciągnięcie w pustym miejscu na wstędze pianoli powoduje narysowanie nuty, a dalsze przeciąganie myszy wydłuża nutę. Aby wykonać inne akcje, możesz to zrobić, używając różnych klawiszy. Przytrzymując np. klawisze Ctrl i Alt podczas przeciągania, narysujesz proste linie nut między najwyższym i najniższym położeniem myszy. Zauważ, że wiele możliwych przypisań nie jest używanych. Na przykład nie jest używany w powyższym przykładzie skrót Shift+Kliknięcie+Alt ani żadne kombinacje z klawiszem Win. Można kliknąć te skróty, aby wyświetlić listę możliwych do przypisania akcji. Za pomocą tej samej metody można również zmienić dotychczasowe przypisania. Obok widzisz niektóre akcje dostępne do przypisania do dowolnego modyfikatora w połączeniu z kliknięciem/przeciągnięciem nut MIDI lewym przyciskiem myszy. Jeśli intensywnie używasz edytora MIDI, opłaci ci się sprawdzić opcje dostępne dla różnych kontekstów. Warto również przyjrzeć się bliżej przypisaniom w kontekście Edytor MIDI przeciągnięcie prawym przyciskiem. Znajdziesz tu kilka odmian sposobu działania zaciągnięcia (zaznaczenie nut, dodanie nut, Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 265</p>
<p>268 przełączenie zaznaczenia itd.) oraz poręczna akcja skrótu Ctrl+Alt, a mianowicie zaznaczenie wszystkich nut tkniętych podczas swobodnego przeciągania. Dodatkowe informacje na temat modyfikatorów myszy zawiera rozdział 13. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 266</p>
<p>269 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Akcje w edytorze MIDI Edytor listy akcji umożliwia przypisanie skrótów klawiszowych do każdego polecenia, akcji lub sekwencji akcji. W rozdziale 13 poznasz szczegóły używania edytora listy akcji, ale warto zerknąć na jego podstawowe funkcje już podczas pracy w edytorze MIDI. Lista akcji zostanie wyświetlona, gdy klikniesz polecenie Pokaż listę akcji w menu Akcje. Jak łatwo zauważyć, zawiera ona mnóstwo akcji, które można przypisać, a których próżno szukać w różnych menu programu REAPER. To znaczy, że możesz utworzyć własne skróty klawiszowe dowolnych akcji, a nawet ich sekwencji. Zwróć uwagę (patrz po prawej), że gdy wyświetlasz listę akcji z edytora MIDI, możesz przypisać do klawiszy polecenia i akcje MIDI w taki sposób, że klawisze te będą działać inaczej w edytorze MIDI niż w oknie głównym programu REAPER. Weźmy taki prosty przykład. W edytorze MIDI ważna jest możliwość szybkiego i prostego zaznaczaniu nut. W polu filtru listy akcji wpisz zaznacz, aby wyświetlić tylko akcje zawierające to słowo. Jak się przekonasz, jest ich niemało, a niektóre jak akcja Edytuj: Zaznacz wszystkie mają już przypisane klawisze skrótu. Jest też akcja Dodaj następną nutę do zaznaczonych. Możesz przypisać do niej skrót na przykład klawisz litery N. Przykład 1. Otwórz element MIDI w edytorze MIDI i wybierz polecenie Akcje > Pokaż listę akcji. 2. Kliknij akcję Dodaj następną nutę do zaznaczonych. 3. Kliknij przycisk Dodaj. Wyświetlone zostanie okno Klawiatura lub wejście MIDI. 4. Naciśnij klawisz N. Kliknij przycisk OK. Klawisz zostanie przypisany do tej akcji. 5. Zamknij listę akcji. 6. Kliknij dowolną nutę, aby ją zaznaczyć. Teraz naciśnij kilka razy klawisz N. Za każdym razem do zaznaczenia zostanie dodana jedna następna nuta. Następnie można przenieść zaznaczone nuty albo przypisać im inny kanał, usunąć itd. Prościej już chyba nie można. Czytając rozdział 13 przekonasz się, że edytor listy akcji daje znacznie większe możliwości. Można na przykład: Dodać żądane zadania do menu Akcje. Powiązać dowolną sekwencję akcji w taki sposób, że całą sekwencję można będzie uruchomić jednym naciśnięciem klawisza. Dodać akcje i akcje niestandardowe do paska narzędzi edytora MIDI Miejscowa edycja MIDI Do poważnej edycji elementów MIDI należy używać edytora MIDI. Wiele typowych zadań można jednak wykonać przy użyciu edytora miejscowego. Umożliwia on edycję elementu MIDI bez opuszczania okna głównego. Aby użyć miejscowego edytora MIDI, zaznacz żądany element MIDI, a potem albo użyj domyślnego klawisza skrótu E, albo kliknij prawym przyciskiem myszy i z menu wybierz polecenie Otwórz elementy w edytorze, a Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 267</p>
<p>270 następnie Otwórz element w edytorze miejscowym. Miejscowy edytor jest wyświetlany tylko wtedy, gdy ścieżka ma wystarczającą wysokość. W miejscowym edytorze dostępny jest jedynie widok wstęgi pianoli. Wyświetlane są jedynie zdarzenia pasów CC wybranych przy ostatnim otwarciu elementu w dużym edytorze MIDI. Jeśli element nigdy nie był otwierany w edytorze MIDI, domyślnie wyświetlany jest pas Velocity. Myszą możesz dostosować granicę między obszarem edycji a pasem CC, aby zmienić jego wysokość, podobnie jak w edytorze MIDI. Klikając prawym przyciskiem myszy w obszarze edycji, wyświetlisz menu zawierające polecenia edycji dostępne w miejscowym edytorze. Ich szczegółową listę zawiera rozdział 20, ale pokrótce, w miejscowym edytorze MIDI obsługiwane są następujące typy poleceń i akcji: Akcje edycji nut myszą, takie jak zmiana długości, zmiana Velocity, zaznaczanie zaciągnięciem, przenoszenie, usuwanie i wstawianie. Większość poleceń z menu Edytuj i Widok edytora MIDI, w tym polecenia Kwantyzuj i Humanizuj. Gdy pracujesz w miejscowym edytorze, możesz stosować wszystkie skróty i akcje niestandardowe dostępne w głównym edytorze MIDI. Na przykład klawiszami PageUp i PageDown zwiększysz/zmniejszysz powiększenie w pionie w miejscowym edytorze. W miejscowym edytorze można również wykonać wszelkie akcje niestandardowe dostępne w edytorze MIDI. W prawym górnym rogu miejscowego edytora wyświetlany jest również mały pasek narzędzi. Dostępne są na nim następujące funkcje (od lewej do prawej): Narzędzie Przełącz przenoszenie zdarzeń CC wraz z nutami: służy do tego samego celu, co jego odpowiednik w oknie edytora MIDI. Narzędzie Pokaż/ukryj (lupa): przełącza funkcje Pokaż wszystkie wiersze nut, Ukryj nieużywane wiersze nut i Ukryj nieużywane i nienazwane wiersze nut. Narzędzie Styl elementu: przełącza styl wyświetlania nut jako prostokątów, trójkątów albo rombów. Narzędzie Przewijanie/powiększenie w pionie. Kliknij i przytrzymaj, a następnie przeciągnij w górę lub w dół, aby przewinąć widok w pionie albo w lewo/w prawo, aby zmniejszyć/zwiększyć powiększenie w pionie (patrz przykład obok). Narzędzie X. Zamyka miejscowy edytor i przywraca normalne wyświetlanie. Edytor MIDI i miejscowy edytor służą do edycji zdarzeń MIDI. Pamiętaj również, że wiele zadań edycji elementów, funkcji i akcji znanych ci z rozdziału 6 można zastosować do elementów MIDI jako całości. Na przykład w widoku aranżacji można przeciągać elementy, dzielić je, kopiować, wyciszać, grupować w zestawach zaznaczeń, blokować i tak dalej. Pluginy można dodawać bezpośrednio do łańcucha efektów elementu. Zaznaczając element MIDI w widoku aranżacji i naciskając klawisz F2, wyświetlisz jego okno Właściwości elementu, w którym można zmienić wysokość tonu lub współczynnik tempa odtwarzania, włączyć/wyłączyć zapętlanie itd. Pozostała część tego rozdziału poświęcona jest głównie dostępnym w widoku aranżacji zadaniom dotyczącym elementów MIDI Kopiowanie elementów MIDI w widoku aranżacji Gdy tworzysz kopię elementu MIDI w widoku aranżacji, wynik tej operacji zależy od ustawionych preferencji i sposobu tworzenia kopii. Pierwsza z dwóch możliwości jest taka, że nowy element zostanie utworzony jako nowe wystąpienie oryginalnego elementu i w związku z tym używać będzie tych samych danych źródłowych, co oryginał. W tym Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 268</p>
<p>271 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie przypadku wszelkie zmiany jednego elementu będą stosowane do danych źródłowych, a co za tym idzie, również do drugiego elementu. Może to być przydatne, na przykład gdy masz melodię, linię basu czy partię perkusji, które chcesz powtórzyć kilka razy w projekcie. Nadal pracujesz na linii, a w przyszłości być może będziesz dokonywać zmian i chcesz je automatycznie odzwierciedlać we wszystkich elementach. W drugim możliwym scenariuszu nowy element MIDI staje się oddzielnym elementem, który można edytować bez najmniejszego wpływu na drugi element. Domyślnie, gdy kopiujesz i wklejasz elementy za pomocą poleceń menu lub skrótów klawiszowych (np. Ctrl+Shift+C i Ctrl+V), stosowana jest pierwsza z metod (wspólne źródło danych). Elementy są również dodawane do montażowni projektu (patrz rozdział 11), w której są wyświetlane jako elementy MIDI z puli. Jeśli chcesz zmienić ten domyślny sposób działania, musisz wyłączyć (w obszarze Opcje > Preferencje > Media > MIDI) opcję Umieszczaj dane źródłowe MIDI w puli podczas wklejania lub duplikowania elementów multimedialnych (patrz też rozdział 19). Elementy będą wówczas domyślnie kopiowane jako oddzielne elementy. Zauważ, że podział istniejącego elementu MIDI nigdy nie powoduje utworzenia nowego elementu MIDI z puli. Zauważ również, że elementy MIDI dodawane do projektu z montażowni projektu domyślnie nie są umieszczane w puli. Domyślny sposób działania podczas kopiowania elementu poprzez przeciąganie myszą zależy od ustawień modyfikatora myszy dla kontekstu Element multimedialny przeciągnięcie. Domyślne sposoby działania podczas przeciągania elementów MIDI są następujące: Przeciągnięcie i upuszczenie Przeniesienie elementu z zignorowaniem wybranego zakresu czasu Ctrl+Przeciągnięcie i upuszczenie Skopiowanie elementu z utworzeniem oddzielnego elementu Shift+Ctrl+Alt+Przeciągnięcie i upuszczenie Skopiowanie elementu z umieszczeniem danych źródłowych MIDI w puli Pełną listę modyfikatorów myszy znajdziesz w oknie Preferencje, na stronie Sposób działania podczas edycji > Modyfikatory myszy. Z list kontekstów wybierz opcje Element multimedialny przeciągnięcie lewym przyciskiem. Możesz zmienić wszystkie żądane przypisania. Opis metody przedstawia rozdział 13. Możesz usunąć stan umieszczenia w puli każdego elementu MIDI i przekonwertować element na oddzielny. W tym celu albo wyświetl okno właściwości źródła elementu (Ctrl+F2 lub za pomocą menu kontekstowego elementu) i kliknij opcję Usuń ten element z puli, albo kliknij ikonę stanu umieszczenia elementu w puli (patrz z prawej). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 269</p>
<p>272 12.30 Złączanie elementów MIDI Czasem konieczne może się okazać złączenie kilku elementów MIDI. Można to zrobić na przykład w celu utworzenia jednego zapętlanego elementu albo w celu edycji kilku elementów jako jednego elementu, albo w celu wyeksportowania danych MIDI jako jednego pliku MIDI. Przypuśćmy, że masz kilka elementów MIDI i chcesz je wyeksportować jako jeden plik. Poniższa ścieżka może stanowić ilustrację tej sytuacji. Możesz zaznaczyć wszystkie elementy (na przykład przeciągając po nich prawym przyciskiem myszy) i skleić je: kliknij prawym przyciskiem myszy jeden z zaznaczonych elementów i z menu kontekstowego wybierz polecenie Sklej elementy. Następnie możesz kliknąć dwukrotnie sklejony element, aby otworzyć edytor MIDI, z którego można wyeksportować element jako jeden plik MIDI (Plik > Eksportuj do nowego pliku MIDI) Eksportowanie MIDI projektu W widoku aranżacji można za pomocą polecenia Plik > Wyeksportuj MIDI projektu wyeksportować albo całe MIDI projektu, albo zaznaczone w projekcie elementy lub ścieżki do jednego pliku MIDI. Przykład takiego pliku projektu widzisz tutaj. Projekt zawiera sześć ścieżek ze zdarzeniami MIDI (każda ścieżka na innym kanale), a ścieżki znajdują się w folderze, w którego łańcuchu efektów jest instrument wirtualny. Większość opcji z tego okna dialogowego wymaga wyjaśnienia. Możesz wybrać opcję eksportu Cały projekt albo Tylko wybrany czas. Możesz zawrzeć w pliku Wszystkie elementy multimedialne projektu, Tylko zaznaczone ścieżki lub Tylko zaznaczone elementy. W tym przykładzie wybrano opcję Tylko zaznaczone elementy. Wyeksportowane zostaną dane MIDI znajdujące się na wszystkich zaznaczonych ścieżkach MIDI, ale nie jakakolwiek inna zawartość lub ustawienia folderu albo instrumentu VSTi. Możesz scalić różne ścieżki MIDI za pomocą opcji Scal w pojedynczą ścieżkę MIDI albo wyeksportować je jako Wielościeżkowy plik MIDI, zachowując oddzielność różnych ścieżek w pliku wyjściowym. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 270</p>
<p>273 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Masz tu również opcję Wbuduj mapę temp Szyny MIDI, routing MIDI i ReWire Funkcje routingu MIDI dostępne w programie REAPER można rozszerzyć, stosując szyny MIDI. Domyślnie ścieżki MIDI mogą zawierać maksymalnie 16 szyn MIDI, a każda z szyn 16 kanałów MIDI. Podczas wysyłania danych MIDI z jednej ścieżki do drugiej można określić nie tylko kanał, lecz kombinację szyna/kanał, i to zarówno ścieżki źródłowej, jak i docelowej. Opcje te są dostępne na listach rozwijanych w oknach wysyłek/odbiorów MIDI (patrz obok). Dane MIDI wysyłane z jednej ścieżki do drugiej w ten sposób można kierować bezpośrednio do dowolnego instrumentu VST lub AU w łańcuchu efektów ścieżki. W tym celu kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk 2 wy pluginu i wybierz żądaną szynę MIDI z menu Wejście MIDI (jak na obrazku). Za pomocą tego samego menu kontekstowego można również przypisać wyjście MIDI do dowolnej szyny i/lub przypisać wyjście audio instrumentu do dowolnych kanałów ścieżki. Użytkowników funkcji ReWire być może zainteresuje to, że dane MIDI kierowane w ten sposób można również mapować na ReWire, stosując dowolną żądaną kombinację szyn/kanałów. Więcej informacji na temat funkcji ReWire w programie REAPER zawiera rozdział Niektóre pluginy MIDI Program REAPER zawiera dobry wybór pluginów, które można umieszczać w łańcuchu efektów ścieżki MIDI albo bezpośrednio w elemencie MIDI. Wiele z nich (z serii IX) napisał Philip Consadine. Teraz jest właściwy moment, by im się przyjrzeć. Podstawowe informacje o wstawianiu i używaniu efektów ścieżki zawiera sekcja Podstawy efektów ścieżki. W razie potrzeby najpierw przeczytaj tę sekcję. Jeśli wyświetlisz okno Dodaj efekt i wpiszesz midi w polu listy filtru (jak na obrazku), wyświetlona zostanie lista aktualnie dostępnych efektów MIDI. Poniżej przedstawiono niektóre efekty JS MIDI zawarte w programie REAPER. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 271</p>
<p>274 Nazwa efektu Komentarze MIDI_CCRider Generator CC sterowany przez generator wolnych przebiegów (LFO). MIDI_DuplicateFilter Blokuje duplikaty nut. MIDI_KeyMap Narzędzie mapowania klawiszy MIDI. MIDI_KeySnap Dobry trick dla złych pianistów. MIDI_Router Kieruje zdarzenia z kanału do kanału. MIDI_Tool i MIDI Tool II Robią interesujące rzeczy ze zdarzeniami nut MIDI. midi_transpose Transponuje nutę albo zakres nut. MIDI_Variant Oparty na wzorcach, bardzo muzykalny potwór randomizujący. MIDI_Velocifier II Oparty na wzorcach modyfikator Velocity. midi_velocitycontrol Służy do zmieniania i sterowania Velocity na ścieżce MIDI. MIDI_Wobulator Sterowany LFO automatyczny wobulator wysokości tonu. sequencer_baby Wspaniały sekwencer wzorców. Synthesis/midi_drumseq Użyj tego sekwencera perkusyjnego z ulubionym zestawem brzmień. Możliwości tych pluginów można dodatkowo zwiększyć za pomocą obwiedni automatyzacji, które można zastosować do każdego z ich parametrów. Sposoby tworzenia, zarządzania i stosowania obwiedni automatyzacji poznasz w rozdziale 16. Dodatkowe informacje na temat używania tych i innych pluginów MIDI znajdziesz w witrynie internetowej firmy Cockos, na stronie Wysokość tonu sterowana MIDI za pomocą pluginu ReaVoice Plugin ReaVoice (zawarty w programie REAPER) może być używany w połączeniu z nagraną ścieżką wokalu w celu tworzenia harmonii poprzez zmiany wysokości tonu. Tak jak rozlicznych innych pluginów, również pluginu ReaVoice można używać na wiele sposobów. W tej sekcji przedstawimy tylko jeden przykład. Gdy skończysz z tym przykładem, będziesz w stanie samodzielnie eksperymentować z możliwościami pluginu. Procedura używania pluginu ReaVoice jest następująca: Nagraj ścieżkę wokalu. Wstaw nową ścieżkę pod ścieżką wokalu. Utwórz wysyłkę ze ścieżki wokalu do nowej ścieżki. Na początek ustaw wysyłkę Przed efektami. Wstaw plugin ReaVoice do łańcucha efektów nowej ścieżki. Uzbrój tę ścieżkę do nagrywania. Wybierz keyboard MIDI jako urządzenie wejściowe i włącz monitorowanie wejścia. Wycisz wszystkie ścieżki oprócz tych dwóch. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 272</p>
<p>275 12 Manipulowanie elementami MIDI i ich edytowanie Odtwórz utwór. W trakcie graj na keyboardzie, eksperymentując aż znajdziesz właściwy zakres nut. Przećwicz co chcesz zagrać, naciśnij klawisz W, aby wrócić na początek, a następnie klawisze Ctrl+R, aby włączyć nagrywanie. Zatrzymaj nagranie, gdy skończysz. Jeśli nie masz keyboardu MIDI, możesz użyć wirtualnej klawiatury programu REAPER albo wprowadzić nuty w edytorze MIDI. W razie potrzeby możesz nagrać więcej niż jeden dubel, zaznaczając opcję Odtwarzaj wszystkie duble dla elementów na ścieżce MIDI. Gdy zakończysz nagrywanie, możesz dopracować materiał w edytorze MIDI. Przykład W tym przykładzie nauczysz się bawiąc, jak działa plugin ReaVoice Otwórz plik All Through The Night.rpp i zapisz go jako All Through The Night REAVOICE.rpp. Wycisz wszystkie ścieżki oprócz ścieżki Vox. Przenieś ścieżkę Vox na samą górę, zaznacz ją i naciśnij klawisze Ctrl+T, aby wstawić nową ścieżkę. Ścieżka Vox ma teraz numer 1, a nowa ścieżka ma numer 2. Nadaj nowej ścieżce nazwę Vox MIDI. Wyświetl okno IO ścieżki Vox MIDI i dodaj na kanale Audio 1/2 nowy odbiór od ścieżki Vox przed efektami. Wstaw plugin ReaVoice do łańcucha efektów tej ścieżki. Ustaw wszystko jak na obrazku powyżej. W szczególności zwróć uwagę na liczbę głosów w wierszu Max voices i długie ustawienie wybrzmienia w wierszu Sustain. Na ścieżce Vox MIDI wstaw pusty element MIDI od około 13 sekundy do około 50 sekundy projektu. Powinno to odpowiadać pierwszemu fragmentowi partii wokalu na ścieżce Vox. Kliknij dwukrotnie element, aby otworzyć go w edytorze MIDI. Utwórz wzorzec nut podobny do poniższego. Nie musisz dokładnie odtwarzać tego wzorca, lepiej eksperymentuj. 10. Włącz dwie ścieżki wokalne solo i odtwórz utwór. Możesz oczywiście edytować dowolne nuty, na przykład przenosić je, wydłużać lub skracać albo zmieniać ich wysokość tonu. Wypróbuj możliwości, już choćby dla zabawy. 11. W oknie edytora MIDI naciśnij klawisze Ctrl+A, aby zaznaczyć wszystkie zdarzenia. 12. Naciśnij klawisze Ctrl+F2, aby wyświetlić okno dialogowe Właściwości nuty. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 273</p>
<p>276 13. W polu Nuta wpisz +2 (jak na obrazku) i kliknij przycisk OK. Wszystkie zaznaczone nuty zostaną transponowane o dwa półtony w górę. 14. Poeksperymentuj z innymi ustawieniami. 15. Po zakończeniu zapisz plik. 16. Następnie pobaw się ustawieniami pluginu ReaVoice Ustawienia preferencji MIDI Aby określić swoje preferencje dotyczące MIDI, wybierz polecenie Opcje > Preferencje (albo naciśnij klawisze Ctrl+P) i przejdź na stronę Media > MIDI. Preferencjom poświęcony jest rozdział 19, ale póki co warto zapamiętać, że: Można określić, czy nowe elementy MIDI są tworzone jako elementy multimedialne programu REAPER (ustawienie domyślne), czy też jako pliki.mid. Można określić sposób interpretacji edycji zaimportowanych plików.mid to jest, czy edycje mają być stosowane jedynie do elementu w pliku projektu programu REAPER, czy również do oryginalnego pliku na dysku. Można ustawić domyślny sposób importowania wielokanałowych plików MIDI jako elementów wielokanałowych na jednej ścieżce, elementów jednokanałowych na wielu ścieżkach albo odpowiednio do odpowiedzi użytkownika na wyświetlane każdorazowo pytanie. Dostępna jest również strona preferencji Sposób działania podczas edycji > Edytor MIDI (patrz rozdział 19). Na stronie tej można w szczególności określić domyślny sposób działania programu REAPER w razie otwierania wielu elementów w tym samym oknie edytora MIDI. Ponadto strona Sposób działania podczas edycji > Modyfikatory myszy zawiera kilka kontekstów, w których można przypisać polecenia i akcje wykonywane w razie naciśnięcia różnych klawiszy modyfikatorów (Shift, Ctrl, Alt, itd.) w połączeniu z myszą. Dostosowania modyfikatorów myszy zostaną omówione w rozdziale 13 Ponadto w następnej sekcji znajdziesz krótkie ogólne omówienie tematu i kilka przykładów zastosowań. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 274</p>
<p>277 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi 13.1 Wprowadzenie Dostosowywanie to klucz do prawdziwej potęgi programu REAPER i jego okiełznania. Im więcej używasz programu, tym większe odnosisz korzyści z dostosowania wielu jego funkcji. Nawet okazjonalni użytkownicy przekonają się jednak szybko, że warto ustawić na swoją modłę choć niektóre modyfikatory myszy i skróty klawiszowe programu REAPER. Tego dotyczy niniejszy rozdział. Znasz już z pewnością wiele opcji programu REAPER i ustawień preferencji, a niektóre z nich być może masz już dopasowane do własnego stylu pracy W tym rozdziale uchylimy rąbka możliwości dostosowań i przedstawimy co następuje: Akcje. W programie REAPER dostępnych jest mnóstwo skrótów klawiszowych. Ponadto znajdziesz w nim bibliotekę setek akcji, których nie zawiera żadne menu programu, a akcje te mogą ułatwić ci wykonanie wielu zadań. Nie koniec na tym: możesz utworzyć niestandardowe polecenia złożone z całych sekwencji akcji i uruchamiać je jednym naciśnięciem klawiszy. Modyfikatory myszy. W programie REAPER myszą można wykonać mnóstwo operacji, z których część już znasz (na przykład przenoszenie i kopiowanie elementów multimedialnych, zaznaczanie wybranego zakresu czasu albo pętli itd.), a o wielu z nich takich jak edycja obwiedni automatyzacji nie masz jeszcze pojęcia. Niektórych będziesz używać często, innych rzadko, a niektórych bardzo rzadko lub wcale. Każdą z nich możesz dostosować. Menu. Większość menu programu REAPER można edytować w celu dostosowania do własnych wymagań. Możesz przenieść najważniejsze dla ciebie polecenia na początek menu. Możesz ukryć polecenia, których nigdy nie używasz. Możesz nawet dodać własne akcje i polecenia niestandardowe do tych menu! Paski narzędzi. Pasek narzędzi programu REAPER, zawierający ledwie czternaście narzędzi, mógł cię nie zachwycić. Czy wiesz jednak, że możesz do niego dodać własne narzędzia, a nawet utworzyć własne, dodatkowe paski narzędzi? Tym tematom poświęcony jest rozdział, który właśnie czytasz. Czytaj go tak długo, aż dotrze do ciebie cała jego treść. Opłaci ci się jak jeszcze nic w życiu Podstawy akcji programu REAPER Zanim przejdziemy do edytora listy akcji programu REAPER, aby odkryć świat skrótów klawiszowych, akcji niestandardowych, przypisań urządzeń sterujących i tak dalej, warto zrobić sobie zapas dostępnych, a przydatnych zasobów. Wybierz polecenie Listy HTML (automatycznie generowane) z menu Pomoc. Polecenie to otwiera podmenu trzech opcji. Opcja Klawisze modyfikatorów myszy i skróty akcji otwiera w domyślnej przeglądarce internetowej listę wszystkich aktualnych skrótów klawiszowych i modyfikatorów myszy programu REAPER. Na liście można wyszukiwać i można ją też wydrukować. Opcja Akcje otwiera w domyślnej przeglądarce internetowej listę wszystkich dostępnych akcji programu REAPER (a jest ich dużo). Każdej z tych akcji można przypisać skrót klawiszowy. Można też połączyć akcję z innymi akcjami, aby utworzyć własne akcje niestandardowe. Na liście można wyszukiwać i można ją też wydrukować. Dokumentacja ReaScript. Dalej w tym rozdziale oraz w rozdziale 22 wyjaśnimy, co to jest i do czego służy ReaScript. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 275</p>
<p>278 Zanim ruszysz cokolwiek drukować, przypomnij sobie, że te same informacje są zawarte również w edytorze listy akcji, a w edytorze tym można wyszukiwać. Edytor otworzysz poleceniem Pokaż listę akcji w menu Akcje albo naciśnięciem klawisza? Zajrzyjmy zatem do środka Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 276</p>
<p>279 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi 13.3 Środowisko edytora listy akcji Zanim zaczniesz używać edytora listy akcji programu REAPER (przedstawionego poniżej), poświęć nieco czasu na poznanie jego interfejsu, budowy i możliwości nawigacji. Element Komentarze Filtr Listę wyświetlanych akcji można filtrować przy użyciu dowolnych ciągów tekstowych. Na tym zrzucie ekranu lista została odfiltrowana w celu wyświetlenia jedynie akcji związanych z wysokością ścieżki: Zwróć uwagę, że jeśli dostępny jest skrót klawiszowy, to widnieje po lewej stronie akcji. Na przykład klawisz! służy do przełączania akcji Widok: Rozwiń zaznaczone ścieżki na wysokość, zminimalizuj pozostałe. Podobnie, skrót Ctrl+Shift+Kółko myszy umożliwia dostosowanie wysokości zaznaczonych ścieżek. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 277</p>
<p>280 Element Komentarze Filtr (ciąg dalszy) W drugim przykładzie filtr posłużył do wyświetlenia wszystkich akcji dotyczących nowych ścieżek. Tylko jedna z nich ma aktualnie przypisany skrót, a mianowicie Ścieżka: Wstaw nową ścieżkę. Akcji przypisany jest domyślnie skrót klawiszowy Ctrl+T. Wyczyść Przycisk Wyczyść czyści aktualny filtr i przywraca wyświetlanie wszystkich akcji na liście. Znajdź skrót Przycisk Znajdź skrót służy do sprawdzania, czy żądany skrót klawiszowy jest już przypisany do którejkolwiek akcji. Gdy klikniesz ten przycisk, wyświetlony zostanie monit o wpisanie skrótu klawiszowego lub poruszenie kontrolerem MIDI. Kontrolerami MIDI zajmiemy się dalej w tym rozdziale. Jeśli wpisane skrót klawiszowy jest już używany, wyświetlone zostanie jego przypisanie (jak na obrazku). W tym przykładzie wyszukiwane było przypisanie klawisza s. W przypadku tego rodzaju wyszukiwania wielkie litery należy wpisywać tylko w przypadku, gdy chodzi o wyszukanie kombinacji Shift+żądana litera. Wyszukując skrót Shift+S, wyświetlisz akcję Element: Podziel elementy w wybranym zakresie czasu. W drugim przykładzie wyszukujemy skrót Ctrl+A: Jeśli wyszukiwany skrót nie jest jeszcze przypisany, wyświetlony zostanie komunikat Nie znaleziono skrótu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 278</p>
<p>281 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Element Komentarze Nagłówki kolumn/sortowan ie klawiszy W kolumnie Stan akcji przełączających widnieje ich stan: wł. albo wył. Domyślnie akcje są wyświetlane na liście w kolejności alfabetycznej ich nazw. Możesz kliknąć nagłówek kolumny Skrót, aby posortować akcje według przypisanych im skrótów klawiszowych. Znaki specjalne i cyfry znajdą się na początku listy (patrz niżej). Nagłówki kolumn/sortowan ie klawiszy (ciąg dalszy) Jest to szczególnie przydatne, gdy chcesz się zapoznać z aktualnie przypisanymi skrótami klawiszowymi programu REAPER. Kliknij znowu nagłówek kolumny, aby odwrócić kolejność sortowania. Klikając nagłówek kolumny Opis przywrócisz sortowanie w kolejności alfabetycznej. Sekcje Lista akcji jest podzielona na kilka sekcji, których listę widzisz tutaj. Sekcja Główne jest używana najczęściej (na przykład podczas pracy w widoku aranżacji). Inne sekcje to na przykład sekcje akcji i skrótów Eksploratora mediów i edytora MIDI. Jeśli otworzysz listę akcji w jednym z tych środowisk, automatycznie wybrana zostanie odpowiednia sekcja listy akcji. Można też wybrać dowolną żądaną sekcję z listy rozwijanej, aby wyświetlić listę akcji żądanej sekcji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 279</p>
<p>282 Element Komentarze Uruchom Każdą akcję można wykonać z listy akcji, bez względu na to, czy akcja ma przypisany skrót. Wystarczy zaznaczyć akcję, a następnie kliknąć przycisk Uruchom. Jeśli w menu Akcje włączona jest opcja Pokaż ostatnie akcje (patrz wyżej), wszystkie akcje wykonane w ten sposób podczas bieżącej sesji będą dodawane do menu Akcje i można je będzie wykonywać za jego pomocą do końca sesji. Po zamknięciu programu REAPER akcje te zostaną usunięte z menu. Uruchom/zamknij Ten przycisk działa jak przycisk Uruchom, ale po uruchomieniu wybranej akcji zamyka okno Akcje. Zamknij Zamyka okno Akcje. Pamiętaj ostatni filtr akcji Jeśli ta opcja zostanie włączona w menu kontekstowym wyświetlanym kliknięciem prawym przyciskiem myszy w oknie Akcje, program REAPER będzie zapamiętywać ostatni filtr i stosować go po następnym otwarciu okna Akcje, nawet w przyszłych sesjach. Ogólne Okno Akcje ma te same podstawowe cechy, co inne okna programu REAPER. Możesz na przykład przypiąć je na wierzchu przyciskiem pinezki (w prawym górnym rogu okna) albo zadokować w doku (poleceniem menu kontekstowego wyświetlanego po kliknięciu prawego przycisku myszy). Zauważysz też kilka innych funkcji w tym oknie, włącznie z paroma dodatkowymi przyciskami, z których część jest w tej chwili nieaktywna. Zajmiemy się nimi we właściwym czasie Tworzenie nowego skrótu klawiszowego W następnym przykładzie utworzymy nowy skrót. Za przykład weźmiemy sobie dok. Przefiltruj listę akcji według słowa dok. Akcja Widok: Dołącz/odłącz dok do/od okna głównego nie ma jeszcze żadnego przypisanego skrótu. Jeśli użyjesz przycisku Znajdź skrót w celu wyszukania małej litery d, okaże się, że litera ta nie jest przypisana do żadnej akcji. Program REAPER nie pozwala na przypadkowe zastąpienie już używanego przypisania skrótu klawiszowego. Jeśli spróbujesz użyć skrótu, który jest już gdzieś przypisany, zobaczysz komunikat taki, jak na obrazku z prawej. Jeśli chcesz wyświetlić ten komunikat, spróbuj przypisać małą literę u. Komunikat daje ci możliwość zmiany przypisania (przycisk OK) tego klawisza lub pozostawienia go (przycisk Anuluj). Przykład Za pomocą polecenia Pokaż listę akcji w menu Akcje otwórz okno Akcje. Sprawdź, czy możesz użyć skrótu d jak dok. Kliknij przycisk Znajdź skrót. Wpisz małą literę d. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 280</p>
<p>283 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Wyświetlony zostanie komunikat Nie znaleziono skrótu. Znaczy to, że skrót jest dostępny. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno komunikatu. 3. W polu Filtr wpisz dok, a następnie zaznacz na liście akcję Widok: Dołącz/odłącz dok do/od okna głównego. 4. Kliknij przycisk Dodaj, aby otworzyć okno Klawiatura lub wejście MIDI. Gdy zostanie wyświetlone, usuń zaznaczenie opcji Automatycznie zamknij okno po naciśnięciu klawisza/nadejściu danych MIDI. Zmniejszy to ryzyko pomyłkowego przypisania błędnego klawisza. 5. Naciśnij klawisz D w polu Klawiatura lub wejście MIDI wyświetlona zostanie litera D (patrz wyżej). 6. Kliknij przycisk OK. Skrót klawiszowy został przypisany. 7. Zamknij okno Akcje. 8. Możesz teraz nacisnąć klawisz (małej litery) D, aby podłączyć/odłączyć dok do/od okna głównego Usuwanie istniejącego skrótu Usunięcie istniejącego skrótu jest proste. Załóżmy, że chcesz usunąć dopiero co przypisany skrót klawiszowy akcji Widok: Dołącz/odłącz dok do/od okna głównego. W tym celu: 1. Na liście akcji znajdź i zaznacz akcję, której skrót chcesz usunąć. Aktualne skróty zostaną wyświetlone pod listą. (Patrz z prawej). 2. Kliknij skrót widniejący w okienku (w tym przykładzie jest to litera D). 3. KIiknij przycisk Usuń. Skrót zostanie usunięty Zmienianie istniejącego przypisania klawiszy Procedura zmiany przypisania klawiszy to połączenie technik tworzenia nowego skrótu i usuwania istniejącego skrótu. W tym przykładzie przypiszemy klawisze strzałki w górę i strzałki w dół do akcji Ścieżka: Przejdź do poprzedniej ścieżki oraz Ścieżka: Przejdź do następnej ścieżki, zamiast domyślnych skrótów Ctrl+Alt+Strzałka w górę i Ctrl+Alt+Strzałka w dół. 1. Znajdź i zaznacz akcję Ścieżka: Przejdź do poprzedniej ścieżki. 2. Na wyświetlonej liście skrótów zaznacz skrót Ctrl+Alt+Up (patrz z prawej). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 281</p>
<p>284 3. Kliknij przycisk Usuń, aby usunąć ten skrót. 4. Kliknij przycisk Dodaj, aby wyświetlić okno Klawiatura lub wejście MIDI. 5. Naciśnij klawisz strzałki w górę (patrz z prawej), a następnie kliknij przycisk OK. 6. W monicie z pytaniem, czy chcesz zastąpić bieżące przypisanie akcji Widok: Powiększ w poziomie, kliknij przycisk OK. Nadal możliwe będzie powiększanie w poziomie klawiszem znaku plus. 7. W ten sam sposób jak w krokach 1 6 zmień skrót klawiszowy akcji Ścieżka: Przejdź do następnej ścieżki, ze skrótu Ctrl+Alt+Strzałka w dół na samą strzałkę w dół. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 282</p>
<p>285 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi 13.7 Przykłady możliwych prostych przypisań Wielu użytkowników zaawansowanych twierdzi, że skróty klawiszowe to najszybsza, najlepsza i zapewniająca największą sprawność metoda pracy w programie REAPER. Dotyczy to zwłaszcza często powtarzanych operacji, od których może zdrętwieć dłoń dzierżąca mysz. Skróty klawiszowe to niezwykle ważna funkcja programu REAPER. W miarę lektury tego podręcznika i poznawania możliwości programu REAPER przekonasz się, że skróty klawiszowe można przypisać do wszelkiego rodzaju akcji, włącznie z akcjami, których nie ma w żadnym menu. Oto wybrane przykłady zadań z sekcji Główne, którym warto przypisać skróty klawiszowe, wraz z sugerowanymi kombinacjami klawiszy. Zadanie Możliwy skrót klawiszowy Ścieżka: Przełącz pomijanie efektu dla aktualnie zaznaczonych ścieżek B Ścieżka: Przełącz pomijanie efektu dla wszystkich ścieżek Ctrl+B Ścieżka: Wyświetl łańcuch efektów bieżącej ścieżki Ctrl+F Ścieżka: Wyświetl We/Wy bieżącej ścieżki I Ścieżka: Wyświetl obwiednie bieżącej ścieżki K 13.8 Skróty klawiszowe do celów nagrywania W różnych obszarach programu REAPER dostępnych jest mnóstwo skrótów klawiszowych. W tej sekcji dowiesz się jak utworzyć własne skróty klawiszowe, aby ułatwić sobie pracę podczas sesji nagraniowych. Oto prosty przykład, w którym utworzysz dwa skróty klawiszowe specjalnie do użytku podczas nagrywania. Gdy nabędziesz doświadczenia, znajdziesz więcej przykładów wartych zbadania. Z pewnością zauważysz, że gdy zatrzymasz nagrywanie, program domyślnie REAPER wyświetli monit o potwierdzenie czy chcesz zapisać, czy też usunąć nowe elementy multimedialne. Sekcja Główne (alt. nagrywanie) na liście akcji daje możliwość pominięcia tego monitu poprzez przypisanie skrótów klawiszowych do najczęściej używanych opcji Zapisz wszystko oraz Usuń wszystko. Tak jak w poprzednich przypadkach, to tylko przykład. Ćwiczenie warto jednak dokończyć, nawet jeśli te przypisania skrótów klawiszowych są ci najzupełniej zbędne. 1. W edytorze listy akcji wybierz sekcję Główne (alt. nagrywanie) jak po prawej. 2. W polu filtru wpisz zatrzymaj zapisz. Wyświetlona zostanie akcja Transport: Zatrzymaj (zapisz wszystkie nagrane media) 3. Zaznacz to zadanie. 4. Kliknij przycisk Dodaj i wpisz małą literę s, a następnie kliknij przycisk OK. 5. Wyczyść pole filtru, a następnie wpisz w nim: zatrzymaj usuń 6. Zaznacz akcję Transport: Zatrzymaj (USUŃ wszystkie nagrane media). 7. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wpisz małą literę d, aby przypisać tej akcji skrót. Kliknij przycisk OK. 8. Znowu wyczyść pole filtru. 9. Zamknij okno Akcje. 10. Upewnij się, że opcja Używaj innej sekcji klawiatury podczas Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 283</p>
<p>286 nagrywania jest włączona. Opcję tę znajdziesz w obszarze Opcje > Preferencje > Ogólne >Klawiatura. 11. Kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno Preferencje. Od tej pory podczas nagrywania będziesz mieć możliwość użycia skrótów klawiszowych s i d w celu zatrzymania nagrywania z automatycznym zapisaniem lub usunięciem nowo nagranych elementów multimedialnych. Jeśli chcesz, możesz nadal decydować w oknie monitu, używając klawisza Enter. Pamiętaj również, że gdy nie nagrywasz, klawisze S i D wracają do ich zwykłych funkcji. Za pomocą klawisza S na przykład można nadal dzielić elementy multimedialne podczas pracy w widoku aranżacji. Porada: jeśli chcesz, możesz przypisać takie makra do urządzenia zewnętrznego, na przykład pedału keyboardu. Zajmiemy się tym w sekcji Używanie urządzenia sterującego z programem REAPER Skróty klawiszowe edytora MIDI Edycja to jeden z tych obszarów, w których w których przypisanie skrótów do akcji jest szczególnie przydatne, a zwłaszcza w edytorze MIDI. Zapoznaj się z zawartością sekcji Edytor MIDI na liście akcji, a nagroda cię nie minie. Zwróć uwagę na oddzielne sekcje Edytor listy zdarzeń MIDI oraz Miejscowy edytor MIDI. Metoda przypisywania skrótów do akcji, zmiany lub usuwania przypisań itd. jest identyczna jak w sekcji Główne. Dlatego też nie znajdziesz tu żadnych przykładów krok po kroku. Poniżej przedstawiono za to listę przykładów akcji, które zazwyczaj przydają się podczas pracy w edytorze MIDI. Specjalne podziękowania za skompilowanie tych list należą się Susan G. Aby zrobić to... Użyj akcji takiej jak... Zarządzanie nutami Wstawić nuty o określonej długości Wstaw nutę [zakres od 1/128 do 1/2 nuty i cała nuta] Rozłożyć nuty legato Ustaw końce nut na początek następnej nuty Transponować nuty Edytuj: Przenieś nuty o oktawę/półton w górę/w dół Nieco dostosować długość nut Edytuj: Wydłuż/Skróć nuty o jedną jednostkę siatki/jeden piksel Dostosować Velocity nut Edytuj: Velocity nuty +/-01, 10 Wyświetlić tylko nuty spełniające kryteria Filtr: Przełącz wł./wył. filtrowania Zarządzanie kanałami Określić kanał nowych nut i zdarzeń Akcja: Ustaw kanał dla nowych zdarzeń na Pokazać wszystkie lub określone kanały Kanał: Pokaż wszystkie/tylko/przełącz kanały Zmienić kanał zaznaczonych nut Edytuj: Ustaw zdarzenia na na kanał Zarządzanie kursorem/siatką Przenieść kursor do przodu o jedną wartość nuty Kursor: do przodu [zakres od 1/128 do całej nuty] Przenieść kursor o określoną odległość Edytuj: Przenieś kursor edycji w prawo/w lewo wg siatki/ o jeden takt/o jeden piksel Zmienić podział siatki Siatka: Pomnóż rozmiar siatki przez... lub Siatka: Ustaw działkę podziałki na Skróty klawiszowe eksploratora mediów Jeśli dużo pracujesz z importowanymi samplami itd., nie żałuj czasu na zapoznanie się z akcjami dostępnymi w eksploratorze mediów. Sądzę, że wiesz już jak to zrobić, ale aby ułatwić ci zadanie, poniżej przedstawimy najprzydatniejsze grupy akcji, które znajdziesz w eksploratorze mediów: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 284</p>
<p>287 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Akcje przeglądarki: służą do nawigacji w folderach. Na przykład klawisz Backspace domyślnie przenosi do folderu nadrzędnego (poziom wyżej z bieżącego folderu). Akcje odsłuchu: dostępne są akcje mnóstwa zadań, takich jak odtwórz, pauza, zatrzymaj, przełącz włączenie/wyłączenie powtarzania, przewiń trochę do tyłu, przewiń trochę do przodu, zatrzymaj odsłuch podczas wstawiania mediów, i wielu innych. Akcje dopasowania tempa. Dopasowanie tempa wył., dopasowanie tempa wł., przełącz wł./wł. oraz dopasowanie tempa/ Przypisywanie akcji do kółka myszy Specjalnym typem możliwego przypisania jest przypisanie akcji do kółka myszy, opcjonalnie także z klawiszami modyfikatorów. W ten sposób można zmienić domyślne przypisania kółka myszy w programie REAPER. Może to być przydatne na przykład, gdy chcesz kółkiem myszy przewijać a nie zmieniać powiększenie. Domyślne przypisania kółka myszy są następujące: Kółko myszy z klawiszem Ctrl z klawiszem Alt z klawiszami Ctrl+Alt z klawiszami Ctrl+Shift Widok: Widok: Widok: Widok: Widok: powiększenie w poziomie powiększenie w pionie przewijanie w poziomie przewijanie w pionie dostosowanie wysokości zaznaczonych ścieżek Metoda zmiany przypisań jest taka jakiej już użyliśmy. Przypuśćmy na przykład, że chcesz kółkiem myszy bez modyfikatorów przewijać widok w poziomie. 1. Na liście akcji znajdź akcję Widok: Przewiń w poziomie. 2. Na liście skrótów zaznacz skrót Alt+Kółko myszy i kliknij przycisk Usuń. 3. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie przewiń kółko myszy. Wyświetlony zostanie tekst Mousewheel, jak na przykładzie obok. 4. Kliknij przycisk OK. 5. Jeśli chcesz, możesz teraz tą samą metodą przypisać skrót Alt+Kółko myszy do akcji Widok: Powiększ w poziomie Eksportowanie i importowanie skrótów klawiszowych Przycisk Importuj/eksportuj w pobliżu dolnego lewego rogu okna Akcje umożliwia utworzenie kopii zapasowej lub przywrócenie wybranych albo wszystkich przypisanych skrótów klawiszowych. Eksportowane zestawy map klawiszy są domyślnie zapisywane jako pliki.reaperkeymap w katalogu \KeyMaps w folderze \Application Data\REAPER. Za pomocą tej funkcji można również skopiować przypisania skrótów klawiszowych z komputera na komputer. Opcje menu są w większości same przez się zrozumiałe: Importuj importuje przypisania skrótów klawiszowych z pliku.reaperkeymap. Eksportuj wszystko eksportuje wszystkie skróty klawiszowe do pliku.reaperkeymap. Eksportuj zaznaczone elementy eksportuje jedynie aktualnie zaznaczone skróty klawiszowe do pliku.reaperkeymap. Przywróć fabryczne ustawienia domyślne wszystkich powiązań skrótów usuwa niestandardowe przypisania skrótów i przywraca przypisania domyślne programu REAPER. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 285</p>
<p>288 Pliki.ReaperKeyMap można również uwzględnić w eksporcie/imporcie ustawień konfiguracyjnych (patrz rozdział 19) Tworzenie makr akcji niestandardowych Do jednego skrótu klawiszowego można przypisać całą sekwencję akcji. Liczba akcji, którą można przypisać do jednego skrótu, nie jest w żaden sposób ograniczona. Proces przypisywania więcej niż jednej akcji do skrótu klawiszowego jest zwany tworzeniem akcji niestandardowej albo makro. Obecność niektórych akcji na liście akcji może początkowo zaskakiwać. Po co komu na przykład akcja Element: Zaznacz element pod kursorem myszy, skoro prościej jest kliknąć element i już. W przypadku tego rodzaju akcji nierzadko okazuje się, że są one niezbędne w makrach, w połączeniu z innymi akcjami. Zarządzanie akcjami niestandardowymi (makrami) tabela zbiorcza Aby zrobić to... zrób to Utworzyć nowe makro Kliknij przycisk Nowy. Wpisz żądaną nazwę makro. Dodać akcje do makra Przeciągaj je z listy akcji albo klikaj dwukrotnie. Zmienić kolejność akcji Przeciągaj je w górę lub w dół listy. Usunąć akcję z makra Zaznacz akcję na liście akcji makro i kliknij przycisk Usuń. Dodać makro do głównego menu Akcje Włącz opcję Pokaż w menu akcji. Skonsolidować makro w jeden punkt cofania Włącz opcję Konsoliduj punkty cofania. Zapisać makro Kliknij przycisk OK. Przypisać skrót klawiszowy do makra Zaznacz makro na liście akcji. Kliknij przycisk Dodaj. Edytować makro Zaznacz makro na liście akcji. Kliknij przycisk Edytuj. Skopiować makro Zaznacz makro na liście akcji. Kliknij przycisk Kopiuj. Uruchomić makro Użyj skrótu klawiszowego (jeśli został przypisany) albo wybierz makro z menu Akcje programu REAPER (o ile ta opcja jest włączona), albo zaznacz makro na liście akcji i kliknij przycisk Uruchom. Usunąć makro Zaznacz makro na liście akcji. Kliknij przycisk Usuń. Weźmy prosty przykład. Normalnie, aby podzielić element, należy zaznaczyć element, umieścić kursor edycji w żądanym miejscu, a następnie nacisnąć klawisz S. Tworząc akcję niestandardową, możemy połączyć tę sekwencję operacji i uruchamiać ją naciśnięciem jednego klawisza. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 286</p>
<p>289 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Przykład 1. W edytorze listy akcji kliknij przycisk Nowa. Otwarte zostanie okno Utwórz akcję niestandardową (patrz obok). Wpisz żądaną nazwę, na przykład Podziel pod wskaźnikiem myszy. 2. Na liście akcji w lewym okienku znajdź akcję Widok: Przenieś kursor edycji do kursora myszy. Kliknij dwukrotnie tę akcję. 3. Na liście akcji w lewym okienku znajdź akcję Element: Zaznacz element pod kursorem myszy. Kliknij dwukrotnie tę akcję. 4. Na liście akcji w lewym okienku znajdź akcję Element: Podziel elementy w położeniu kursora edycji lub odtwarzania. Kliknij dwukrotnie tę akcję. 5. Kliknij opcję Konsoliduj punkty cofania, aby ją włączyć. 6. Kliknij przycisk OK. Powrócisz do głównej listy akcji z zaznaczoną nową akcją niestandardową. 7. Kliknij przycisk Dodaj i naciśnij klawisz C, aby przypisać małą literę c do makra. Kliknij przycisk OK. 8. Zamknij edytor listy akcji. 9. Najedź myszą nad dowolny element multimedialny i naciśnij klawisz C. Element zostanie podzielony w położeniu kursora myszy. Jeden z elementów powstałych z podziału będzie nadal zaznaczony. Jeśli to ci się nie podoba, możesz edytować makro. 10. Otwórz edytor listy akcji, znajdź makro Podziel pod wskaźnikiem myszy i zaznacz je. Kliknij przycisk Edytuj. Na końcu makra dodaj akcję Element: Cofnij zaznaczenie wszystkich elementów. Kliknij przycisk OK. 11. Przetestuj makro. Tym razem po podziale żaden z wynikowych elementów nie będzie zaznaczony. To oczywiście tylko jeden z przykładów możliwych makr. Wyobraź sobie sekwencje akcji i poleceń, których często używasz a potem utwórz z nich makra! Mnóstwo pomysłów i inspiracji znajdziesz również w wątku The Useful Macro Thread na forum Q&A, Tips, Tricks and How To pod adresem forum.cockos.com Makra niestandardowe w edytorze MIDI Jeśli intensywnie używasz edytora MIDI, makra mogą znacznie przyśpieszyć i uprościć edycję. Poniższe przykłady są dziełem Bevosssa. Pokazują one, że użyteczne makro wcale nie musi być długie i skomplikowane. Ta akcja niestandardowa......służy do tego Nawigacja: Zaznacz następną nutę o tej samej wartości nuty Nawigacja: Przenieś kursor edycji na początek zaznaczenia Znajduje i zaznacza następną nutę o tej samej wartości, a następnie przenosi do niej kursor edycji. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 287</p>
<p>290 Nawigacja: Zaznacz poprzednią nutę o tej samej wartości nuty Nawigacja: Przenieś kursor edycji na początek zaznaczenia Znajduje i zaznacza poprzednią nutę o tej samej wartości, a następnie przenosi do niej kursor edycji. Edytuj: Zaznacz wszystkie Usuń zaznaczone zduplikowane zdarzenia Edytuj: Cofnij zaznaczenie wszystkich To makro usuwa wszystkie zduplikowane zdarzenia z bieżącego elementu. Siatka: Ustaw działkę podziałki na 1 Edytuj: Wstaw nutę w położeniu kursora edycji Edytuj: Cofnij zaznaczenie wszystkich Tworzy i wstawia całą nutę. Czas trwania nuty ustawia siatkę. Dzięki temu możesz mieć na liście akcji odpowiednie akcje dla dowolnych innych ułamkowych wartości nut lub wielokrotności nut Importowanie skryptów W celu uzyskania programów bardziej zaawansowanych niż łańcuchy akcji można zaimportować do programu REAPER skrypty niestandardowe, napisane samodzielnie lub przez kogoś innego w celu dodania funkcji do programu REAPER. W systemie Windows konieczne jest zainstalowanie bibliotek języka Python na komputerze i włączenie opcji ReaScript na stronie Pluginy > ReaScript w oknie Preferencje. W przeciwnym razie przyciski z powyższej ilustracji będą nieaktywne na liście akcji. Tematyka pisania skryptów przekracza zakres niniejszego podręcznika, ale krótkie wprowadzenie do ReaScript zawiera rozdział 22. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, przejdź na stronę: Polecenie Dokumentacja ReaScript w menu Pomoc > Listy HTML otwiera dokumentację ReaScript Używanie urządzenia sterującego z programem REAPER Jeśli masz urządzenie sterujące, takie jak Behringer BCR2000 lub Novation Nocturn, możesz za jego pomocą sterować niektórymi akcjami programu REAPER. Do tegoż celu można użyć też pedałów i innych elementów sterujących keyboardu MIDI. Sterować można w ten sposób na przykład panoramą i głośnością, wyciszeniem i solo, uzbrojeniem i uruchomienie/zatrzymaniem nagrywania ścieżki. Być może uda się nawet fizycznie zmapować funkcje paska transportu, takie jak Odtwórz, Zatrzymaj, Pauza, Przewiń wstecz itd. Oczywiście musisz w tym celu wiedzieć jak zainstalować i skonfigurować urządzenie itd. To rzecz jasna nie leży w zakresie wiedzy ujętej w tym podręczniku. Musisz również zdać sobie sprawę, że różne urządzenia sterujące mają różne możliwości i różne zastosowania. Nie wszystkie urządzenia sterujące mogą być używane do sterowania niektórymi akcjami, nawet jeśli obsługują zdarzenia CC MIDI. Ich szczegółowa analiza i porównania także przekraczają zakres tego podręcznika. Pokrótce możemy jednak stwierdzić, że dzielą się one na dwie ogólne kategorie: Urządzenia rozpoznawane przez program REAPER jako konkretne urządzenie sterujące. Urządzenia nie rozpoznawane jako konkretne, nazwane urządzenia, których można jednak używać jako urządzeń sterujących. Jeśli masz urządzenie sterujące z listy przedstawionej na ilustracji obok, najpierw zapoznaj się z dokumentacją tego urządzenia. Następnie zainstaluj urządzenie i jego sterowniki na komputerze według instrukcji producenta. Umożliwi to wybranie urządzenia na stronie Urządzenia sterujące w oknie Preferencje. Dodatkowe informacje można zazwyczaj znaleźć w dokumentacji i/lub witrynie internetowej producenta. Być może dowiesz się czegoś również na forach programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 288</p>
<p>291 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Wybierz polecenie Opcje > Preferencje, następnie kliknij pozycję Urządzenia sterujące i kliknij przycisk Dodaj, aby wyświetlić listę dostępnych urządzeń (jak po prawej). Zwróć uwagę, że lista zawiera wpis urządzeń zgodnych z protokołem OSC (Open Sound Control). Jeśli wybierzesz tę opcję z listy, na następnym ekranie można będzie określić żądaną nazwę urządzenia i plik konfiguracji. Dostępna jest również opcja poinstruowania programu REAPER, aby zapisał przykładowy (domyślny) plik konfiguracji. Plik ten zawiera domyślne mapowania i różne odpowiednie komentarze. Inne urządzenia, nawet niewyświetlane na tej liście, można zainstalować i używać, o ile są one w stanie emulować jedno z urządzeń z listy (np. HUI, Mackie). Sprawdź dokumentację i witrynę internetową producenta. W każdym przypadku, w obszarze Ustawienia urządzenia sterującego należy wybrać opcje odpowiednie do urządzenia. Poniższy przykład przedstawia ustawienia urządzenia Novation Nocturn. Jest to tylko przykład i nie należy się na nim wzorować. Możesz zainstalować kilka urządzeń. Można jednocześnie używać na przykład urządzeń Frontier AlphaTrack i Frontier Tranzport. Wymaga to jedynie prawidłowego zainstalowania urządzeń. Informacje o możliwościach stosowania urządzeń sterujących w programie REAPER zawiera ich dokumentacja. Nawet urządzenia spoza listy rozpoznawanych urządzeń sterujących i nie potrafiące emulować żadnych urządzeń z tej listy mogą być używane w programie REAPER. Przykładem takiego produktu jest Behringer BCR2000. Po podłączeniu i zainstalowaniu na komputerze pojawi się ono na liście urządzeń MIDI programu REAPER. W zależności od produktu i używanych sterowników, urządzenie jest wyświetlane na liście pod własną nazwą albo jako Urządzenie audio USB. Zainstaluj je jako urządzenie MIDI, najlepiej tylko wejściowe i, w większości przypadków, Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 289</p>
<p>292 włączając tylko wejście komunikatów sterujących. Przykład widzisz obok. Możesz kliknąć dwukrotnie nazwę urządzenia, aby otworzyć okno dialogowe Konfiguruj wejście MIDI. Dalsze czynności zależą od używanego urządzenia. Metoda ta umożliwia również używanie keyboardu MIDI jako kontrolera MIDI (jeśli keyboard obsługuje tę funkcję). Po zainstalowaniu urządzenia można przypisać dowolną akcję z listy obsługującą sterowanie zdarzeniami CC MIDI do jednego z pokręteł, tłumików lub przycisków urządzenia sterującego. Procedura jest podobna do przypisywania skrótu klawiszowego do akcji. Otwórz listę akcji za pomocą polecenia Pokaż listę akcji w menu Akcje. Zaznacz żądaną akcję, kliknij przycisk Dodaj, a następnie zamiast naciskać klawisze na klawiaturze rusz żądanym elementem (tłumikiem pokrętłem itd.) na urządzeniu sterującym i kliknij przycisk OK. Przykład widzisz z prawej w tym przypadku przypisujemy pokrętło do sterowania głośnością ścieżki 1. Dodatkowych informacji, na przykład o różnych ustawieniach, należy szukać w dokumentacji urządzenia, witrynie internetowej producenta urządzenia lub na forach użytkowników programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 290</p>
<p>293 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Metaakcje Metaakcje to specjalne akcje rozszerzające makra, na przykład umożliwiając powtórzenie makra wymaganą liczbę razy bez konieczności wielokrotnego naciskania skrótu klawiszowego. Technika ta bywa przydatna na przykład wówczas, gdy trzeba wstawić znacznik na początku każdej zwrotki utworu. Gdy tworzysz makro nie wiesz, ile razy trzeba będzie powtórzyć akcje jeden utwór może mieć dwie lub trzy zwrotki, a inny pięć albo sześć. I właśnie wtedy w sukurs przychodzi metaakcja. W programie REAPER są dwa polecenia metaakcji: Akcja: Pytaj o kontynuowanie oraz Akcja: Pytaj o przejście na początek pętli akcji Przykład Spójrz na przykład obok. Utwórz to makro z poleceń Nawigacja elementu: Zaznacz i przenieś do następnego elementu, Znaczniki: Wstaw znacznik w bieżącym położeniu oraz Akcja: Pytaj o przejście na początek pętli akcji i przypisz mu skrót klawiszowy (np. Ctrl+Shift+K). Zaznacz dowolną ścieżkę zawierającą wiele elementów i umieść kursor odtwarzania na początku linii czasu. Następnie uruchom to makro. Kursor zostanie przeniesiony na początek pierwszego elementu na zaznaczonej ścieżce i w miejscu tym wstawiony zostanie znacznik. Następnie wyświetlone zostanie pytanie, czy kontynuować (patrz ilustracja poniżej). Jeśli naciśniesz klawisz Enter albo klikniesz przycisk Tak, kursor odtwarzania zostanie przeniesiony na początek następnego elementu, w miejscu tym wstawiony zostanie znacznik i znowu wyświetlone zostanie pytanie. Jeśli klikniesz przycisk Nie, wykonywanie makra zostanie zatrzymane. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 291</p>
<p>294 13.18 Modyfikatory myszy O stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje była już kilka razy mowa. Za pomocą tej strony można zmienić domyślne modyfikatory myszy, jak i dodać własne. Kilka kwestii do zapamiętania: Klawisze modyfikatorów. Użytkownicy systemu Windows mogą używać następujących klawiszy modyfikatorów i w dowolnych połączeniach: Shift, Ctrl, Alt, Win Użytkownicy systemu Mac mogą używać następujących klawiszy modyfikatorów i w dowolnych połączeniach: Shift, Command, Option, Control Konteksty. Lista rozwijana Kontekst na stronie Modyfikatory myszy w oknie Preferencje zawiera konteksty, w których można użyć oraz modyfikatorów (patrz obok). Gdy klikniesz żądaną pozycję na tej liście, wyświetlone zostaną aktualne przypisania myszy i modyfikatorów w danym kontekście. W większości kontekstów znajdziesz wiele odmian, w zależności od akcji myszy. Oddzielne modyfikatory myszy można stosować na przykład do elementów multimedialnych w zależności od tego czy klikasz je lewym przyciskiem (czyli domyślnie zaznaczasz element), przeciągasz lewym przyciskiem myszy (czyli domyślnie przenosisz element), czy też klikasz dwukrotnie (czyli domyślnie otwierasz elementy MIDI w edytorze MIDI albo wyświetlasz właściwości elementu multimedialnego w przypadku elementów audio). W niektórych kontekstach (np. w widoku aranżacji) dostępne są również akcje środkowego przycisku myszy. Nie da się ich wszystkich od razu zapamiętać, a niektórych nie będziesz nawet potrzebować. Jeśli na przykład nigdy nie pracujesz w MIDI, konteksty MIDI zapewne nie przydadzą ci się na nic. Zidentyfikuj konteksty, których będziesz najczęściej używać i zastanów się, jak możesz je ulepszyć. Procedura dostosowywania modyfikatorów jest następująca: 1. Wyświetl stronę Modyfikatory myszy w oknie Preferencje. 2. Z listy rozwijanej Kontekst wybierz żądany kontekst. Wyświetlona zostanie lista aktualnych modyfikatorów tego kontekstu. Tu masz przykład dla kontekstu Krawędź elementu multimedialnego przeciągnięcie lewym przyciskiem. 3. W kolumnie Modyfikator kliknij dwukrotnie skrót klawiszowy, który chcesz zmienić. Wyświetlona zostanie lista przedstawiająca sugerowane akcje, które można przypisać do tego modyfikatora. Możesz teraz: Wybrać żądaną akcję z tej listy. Wybrać opcję Brak akcji, aby wyłączyć ten modyfikator. Kliknąć akcję oznaczoną punktorem, aby przywrócić akcję domyślną tego modyfikatora. W przypadku niektórych akcji (takich jak dwukrotne kliknięcie) kliknąć przycisk Lista akcji, aby otworzyć edytor listy akcji, w którym można przypisać do tego kontekstu jedną z akcji programu REAPER albo jedną własnych akcji niestandardowych (makr). 4. Kliknij przycisk Zastosuj, aby zastosować zmiany. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 292</p>
<p>295 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi 5. Powtórz kroki od 1 do 4 tyle razy, ile trzeba. Gdy skończysz, kliknij przycisk OK, aby zamknąć okno Preferencje. W razie potrzeby możesz kliknąć przycisk Importuj/eksportuj, a następnie kliknąć polecenie Przywróć domyślne ustawienia fabryczne modyfikatorów w tym kontekście. W ten sposób przywrócisz oryginalne modyfikatory programu REAPER dla tego kontekstu. Poniższe przykłady ułatwią zrozumienie sposobu działania modyfikatorów myszy i zalet ich używania. Nie zwracaj uwagi na praktyczną przydatność przykładów: skoncentruj się na technice. Przypuśćmy, że bardzo często stosujesz pewne metody edycji i inne operacje. Przyjmijmy, że są to między innymi następujące operacje: Tworzenie pustych elementów MIDI na ścieżkach. Przełączanie stanu wyciszenia elementów multimedialnych. Edycja elementów multimedialnych zsuwaniem. Ustawianie i usuwanie punktów pętli. Dodawanie efektów do elementów multimedialnych. Jest to (nieprzypadkowo) dość różnorodny zestaw operacji. Wszystkie te operacje można uprościć i/lub przyśpieszyć i/lub usprawnić, odpowiednio zmieniając modyfikatory myszy. Przykłady W tym ćwiczeniu przejdziemy kolejno przez powyższe przykłady. 1. Wybierz polecenie Opcje > Preferencje, a następnie wybierz stronę Modyfikatory myszy. 2. Na listach Kontekst wybierz opcje Ścieżka przeciągnięcie lewym przyciskiem. Wyświetlone zostaną domyślne przypisania myszy do akcji wykreślania kopii elementów. Zauważ, że klawisze Alt oraz Shift+Alt nie są przypisane. 3. Kliknij dwukrotnie słowo Alt w kolumnie Modyfikator. Wyświetlona zostanie lista sugerowanych akcji. 4. Kliknij pozycję Wykreśl pusty element MIDI na tej liście. Akcja zostanie przypisana. Mała kropka obok tej akcji na liście wskazuje, że jest to zmiana dokonana przez użytkownika. 5. Kliknij przycisk Zastosuj, aby zastosować akcję. 6. Teraz wybierz z list kontekst Krawędź elementu multimedialnego przeciągnięcie. Przypuśćmy, że chcemy ustawić akcję Przenieś krawędź, ignorując przyciąganie jako nową akcję domyślną przeciągnięcia krawędzi elementu multimedialnego. 7. Kliknij dwukrotnie pozycję Default action i wybierz z menu akcję Przenieś krawędź, ignorując przyciąganie. Teraz kliknij dwukrotnie modyfikator Shift i wybierz z menu opcję Przenieś krawędź. 8. Kliknij przycisk Zastosuj. W ten sposób akcje zamieniły się modyfikatorami. 9. Teraz wybierz kontekst Element multimedialny dwukrotne kliknięcie. Wyświetlone zostaną modyfikatory dla tego kontekstu. Przypuśćmy, że chcemy utworzyć akcję służącą do otwierania okna łańcucha efektów elementu i przypisać tej akcji modyfikator Shift+Ctrl. 10. Kliknij dwukrotnie tekst Shift+Ctrl, aby wyświetlić menu. Kliknij polecenie Lista akcji, aby otworzyć edytor listy akcji. Dalszy ciąg wygląda znajomo po wcześniejszych przykładach z tego rozdziału. Znajdź akcję Pokaż łańcuch efektów dubla elementu i kliknij ją. Kliknij przycisk Zaznacz/zamknij, aby powrócić do okna Modyfikatory myszy. Kliknij przycisk Zastosuj. Wybrana akcja będzie odtąd wykonywana, gdy klikniesz element dwukrotnie, przytrzymując klawisze Shift+Ctrl (patrz niżej). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 293</p>
<p>296 11. Powtórz tę procedurę, aby do akcji Właściwości elementu: Przełącz wyciszenie elementu przypisać modyfikator Shift+Win. Kliknij przycisk Zastosuj. 12. Na koniec możemy dodać do kontekstu Podziałka dwukrotne kliknięcie akcję z modyfikatorem Shift, usuwającą bieżące punkty pętli. 13. Wybierz kontekst Podziałka dwukrotne kliknięcie z list rozwijanych. Kliknij dwukrotnie pozycję Shift w kolumnie Modyfikator i w wyświetlonym menu kliknij polecenie Lista akcji. Znajdź akcję Punkty pętli: Usuń punkty pętli, kliknij ją, kliknij przycisk Zaznacz/zamknij, a następnie kliknij przycisk Zastosuj. 14. Zamknij okno Preferencje. Jeśli chcesz przywrócić przypisania domyślne, kliknij przycisk Importuj/eksportuj. Pamiętaj! Gdy przypisujesz akcje do klawiszy modyfikatorów, nie musisz się ograniczać do akcji natywnych programu REAPER. Jeśli masz zainstalowane rozszerzenia SWS, możesz używać akcji SWS. Możesz też używać wszelkich akcji utworzonych samodzielnie. Uwaga! Po wybraniu kontekstu modyfikatorów myszy w niektórych przypadkach opcja odpowiednia do danego kontekstu zostaje wyświetlona tuż pod listą sposobów działania. Zwróć na to uwagę. Na przykład dla kontekstów Ścieżka oraz Elementy multimedialne można określić czy obszar etykiety elementu (nad elementem multimedialnym) ma być traktowany jak część elementu multimedialnego, czy jako puste miejsce. Porada dla użytkowników systemu OS X Obok przycisku Importuj/eksportuj znajduje się przycisk Zamień polec./opcja. Za jego pomocą można wymienić nawzajem wszystkie przypisania z przyciskiem Cmd i wszystkie przypisania z przyciskiem Opt w aktualnie wybranym kontekście modyfikatorów myszy Zapisywanie i przywracanie ustawień modyfikatorów myszy Ustawienia modyfikatorów myszy można zapisywać w plikach map myszy programu REAPER i przywracać (ładować) je z tych plików za pomocą przycisku Importuj/eksportuj. Można zapisywać/przywracać ustawienia bieżącego kontekstu albo wszystkich kontekstów (patrz obok) Modyfikatory myszy w edytorze MIDI Używanie modyfikatorów myszy w edytorze MIDI to temat domagający się oddzielnej sekcji. W szczególności dotyczy to edycji nut MIDI i zdarzeń CC. Duża liczba akcji dostępna jest w kontekście Nuta MIDI kliknięcie/przeciągnięcie lewym przyciskiem (patrz ilustracja). Jeśli intensywnie używasz edytora MIDI, z pewnością opłaci ci się sprawdzić akcje dostępne w tym kontekście. Możesz na przykład przypisać modyfikator Shift+Alt, aby kliknięcie nuty z tym modyfikatorem wymazywało ją. Pamiętaj, że wszystkim akcjom z listy w kategoriach Edytor MIDI oraz Edytor listy Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 294</p>
<p>297 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi zdarzeń MIDI (włącznie z wszelkimi akcjami niestandardowymi użytkownika) można przypisać modyfikator dwukrotnego kliknięcia w większości kontekstów edytora MIDI. Dostępne są następujące konteksty modyfikatorów myszy dla edytora MIDI: Nuta MIDI kliknięcie/przeciągnięcie lewym przyciskiem Nuta MIDI dwukrotne kliknięcie Krawędź nuty MIDI kliknięcie/przeciągnięcie lewym przyciskiem Nuta MIDI dwukrotne kliknięcie Zdarzenie CC MIDI kliknięcie/przeciągnięcie lewym przyciskiem Pas CC MIDI przeciągnięcie lewym przyciskiem Zdarzenie CC MIDI dwukrotne kliknięcie Pas CC MIDI dwukrotne kliknięcie Podziałka MIDI kliknięcie lewym przyciskiem Podziałka MIDI przeciągnięcie lewym przyciskiem Podziałka MIDI dwukrotne kliknięcie Wstęga pianoli kliknięcie/przeciągnięcie lewym przyciskiem, Wstęga pianoli MIDI dwukrotne kliknięcie oraz Edytor MIDI przeciągnięcie prawym przyciskiem Dostosowywanie menu programu REAPER Menu główne programu REAPER oraz wiele menu kontekstowych można dostosować na wiele różnych sposobów, na przykład: Usuwając z widoku zbędne polecenia. Zmieniając kolejność poleceń na liście. Dodając własne akcje niestandardowe do menu. Aby otworzyć i wyświetlić interfejs dostosowywania menu, wybierz w menu Opcje polecenie Dostosuj menu/paski narzędzi. Wyświetlone zostanie okno dialogowe Dostosuj menu/paski narzędzi. Domyślnie otwarte w nim będzie menu Main File (&Plik). Poniższa tabela przedstawia główne zadania, które można wykonać w tym oknie. Znak & wyświetlany przed literą wskazuje literę, którą można wpisać gdy wyświetlane jest dane menu, aby wybrać dane polecenie. W nazwie polecenia litera ta jest podkreślona. W powyższym przykładzie w poleceniu menu Plik Nowy projekt podkreślona jest litera N, a zatem polecenie to można wybrać, naciskając klawisz N. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 295</p>
<p>298 Aby zrobić to... musisz zrobić to. Wybrać menu w celu dostosowania Kliknij przycisk listy rozwijanej (w lewym górnym rogu okna) i kliknij żądane menu. Zmienić nazwę aktualnie wybranego menu Kliknij nazwę menu. Kliknij przycisk Zmień nazwę. Wpisz nową nazwę i naciśnij klawisz Enter. Usunąć polecenie z aktualnie wybranego menu niestandardowego Zaznacz polecenie w lewej kolumnie (kliknij je). Kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz z menu polecenie Usuń albo kliknij przycisk Usuń pod okienkiem menu niestandardowego. Zmienić położenie polecenia w menu niestandardowym Przeciągnij polecenie w lewej kolumnie na żądane miejsce albo W lewej kolumnie zaznacz polecenie, które chcesz przenieść. Naciśnij klawisze Ctrl+X. Kliknij w miejscu, w którym chcesz umieścić polecenie. Naciśnij klawisze Ctrl+V. Skopiować polecenie z jednego menu do drugiego Wybierz pierwsze menu z listy rozwijanej. Kliknij żądane polecenie i naciśnij klawisze Ctrl+C. Wybierz drugie menu z listy rozwijanej. Kliknij w żądanym miejscu w okienku menu niestandardowego (lewym) i naciśnij klawisze Ctrl+V. Dodać akcję programu REAPER lub akcję niestandardową jako nowe polecenie do menu niestandardowego W lewej kolumnie zaznacz kliknięciem polecenie, nad którym chcesz wstawić żądaną akcję niestandardową. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wybierz w menu opcję Akcja. Wybierz żądaną akcję z listy, a następnie kliknij przycisk Zaznacz. Zmienić nazwę polecenia w menu niestandardowym W lewej kolumnie wybierz polecenie, kliknij przycisk Zmień nazwę, a następnie wpisz nową nazwę i naciśnij klawisz Enter. Dodać separator do bieżącego menu niestandardowego W lewej kolumnie zaznacz kliknięciem polecenie, nad którym chcesz wstawić separator. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wybierz z menu opcję Separator. Dodać etykietę do bieżącego menu niestandardowego W lewej kolumnie zaznacz kliknięciem polecenie, nad którym chcesz wstawić etykietę. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wybierz z menu opcję Etykieta. Dodać podmenu do bieżącego menu niestandardowego W lewej kolumnie kliknij w miejscu, w którym chcesz wstawić podmenu. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wybierz z menu opcję Podmenu. Wpisz żądaną nazwę i naciśnij klawisz Enter. Zapisać zmiany dokonane w bieżącym menu niestandardowym Kliknij przycisk Zapisz. Przywrócić ustawienia domyślne jednego albo wszystkich menu Kliknij przycisk Resetuj, a następnie wybierz opcję Przywróć ustawienia domyślne bieżącego menu/paska narzędzi albo Przywróć ustawienia domyślne wszystkich menu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 296</p>
<p>299 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Aby zrobić to... musisz zrobić to. Wyeksportować bieżące menu niestandardowe albo wszystkie menu jako plik ReaperMenuSet Kliknij przycisk Eksportuj, a następnie wybierz opcję Wyeksportuj wszystkie (...) albo Wyeksportuj bieżące (...), a następnie wpisz żądaną nazwę i kliknij przycisk Zapisz. Zastąpić bieżące menu niestandardowe albo wszystkie menu wcześniej zapisanym zestawem menu programu REAPER Kliknij przycisk Importuj, zaznacz żądany plik zestawu menu, a następnie kliknij przycisk Otwórz. Można również przeciągnąć plik.reapermenu lub.reapermenuset do okna programu REAPER z Eksploratora Windows. Dołączyć menu domyślne programu REAPER do menu niestandardowych Zaznacz opcję Dołącz menu domyślne jako podmenu (w prawym górnym rogu okna). Jest to zalecane zwłaszcza w przypadku usuwania poleceń domyślnych z menu. Przykład W tym przykładzie nauczysz się dodawać akcję jako nowe polecenie menu programu REAPER oraz usuwać zbędne polecenie. Zmienisz również kolejność niektórych poleceń. Tak jak w innych ćwiczeniach w tym podręczniku skupiaj się nie na przykładzie, tylko na technice. Załóżmy, że intensywnie stosujesz znaczniki i chcesz móc szybko zmieniać numerację znaczników na linii czasu bez zapamiętywania skrótu klawiszowego. Możesz dodać akcję do menu kontekstowego podziałki. Skoro już jesteśmy przy tym, możesz również usunąć polecenie Wstaw puste miejsce w zaznaczonym obszarze (na potrzeby tego przykładu przyjmujemy, że nie potrzebujesz tego polecenia). Wykonaj następujące instrukcje. Przykład 1. W menu Opcje kliknij polecenie Dostosuj menu/paski narzędzi. 2. Kliknij przycisk listy rozwijanej menu i wybierz pozycję Ruler/arrange context. 3. Kliknij dowolne polecenie tego menu na przykład Ustaw zaznaczenie elementów. 4. Kliknij przycisk Dodaj, a następnie wybierz opcję Akcja. Otwarte zostanie okno edytora listy akcji. 5. W polu filtru wpisz: znacz przenu, aby znaleźć akcję Znaczniki: Przenumeruj wszystkie znaczniki wg linii czasu. 6. Zaznacz tę akcję i kliknij przycisk Zaznacz/zamknij. Okno Akcje zostanie zamknięte i wrócisz do okna Dostosuj menu/paski narzędzi. Wybrana akcja została dodana do menu i jest zaznaczona (patrz obok). 7. Dopóki jest zaznaczona, kliknij przycisk Zmień nazwę. 8. Wyświetlony zostanie monit o podanie nowej nazwy. Wpisz: Przenumeruj znaczniki i naciśnij klawisz Enter. 9. Aby przenieść polecenie w górę w menu, przeciągnij je nad polecenie Powiększ zaznaczenie. 10. Teraz zaznacz polecenie (niżej na liście) Wstaw puste miejsce w zaznaczonym obszarze. Kliknij przycisk Usuń, aby usunąć je z menu. 11. Upewnij się, że opcja Dołącz menu domyślne jako podmenu jest włączona. 12. Kliknij przycisk Zapisz, a następnie przycisk Zamknij. 13. Utwórz kilka znaczników w projekcie w kolejności niezgodnej z linią czasu. 14. Następnie kliknij prawym przyciskiem myszy podziałkę/linię czasu (patrz obok). Wybierz z menu polecenie Przenumeruj znaczniki: numeracja znaczników zostanie zmieniona. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 297</p>
<p>300 15. Zwróć uwagę na polecenie Menu domyślne: Ruler/arrange context. Umożliwia ono dostęp do oryginalnego menu kontekstowego. 16. Aby przywrócić oryginalny stan tego menu, otwórz znowu okno Dostosuj menu/paski narzędzi i dopóki polecenie Ruler/arrange context jest nadal zaznaczone, kliknij przycisk Resetuj, a następnie kliknij polecenie Przywróć ustawienia domyślne bieżącego menu/paska narzędzi. Kliknij przycisk Zapisz, a następnie przycisk Zamknij Dostosowywanie pasków narzędzi programu REAPER Dostosowanie głównych pasków narzędzi (włącznie z paskami narzędzi edytora MIDI) może znacznie ułatwić pracę w programie REAPER. Można na przykład: Usunąć zbędne ikony/polecenia. Przypisać do ikony inne polecenie lub akcję. Przypisać inne polecenie lub akcję do nowej ikony. Przypisać niestandardową akcję lub makro do nowej lub istniejącej ikony. Procedura jest podobna jak w przypadku dostosowywania menu. Domyślny układ paska narzędzi można zmienić w oknie dialogowym Dostosuj menu/paski narzędzi. Można je wyświetlić, klikając prawym przyciskiem myszy w pustym obszarze tła paska narzędzi albo wybierając polecenie Dostosuj menu/paski narzędzi w menu Opcje. Gdy wyświetlone zostanie okno Dostosuj menu/paski narzędzi, z listy rozwijanej w lewym górnym rogu wybierz pozycję Główny pasek narzędzi albo jeden z pasków narzędzi widoku MIDI. Swobodnymi paskami narzędzi (opcje Floating toolbars) zajmiemy się nieco później w tym rozdziale. Poniższa tabela przedstawia główne zadania, które można wykonać w tym oknie. Pod tabelą znajdziesz przykład dodawania własnego przycisku do paska narzędzi. Do celów czysto przykładowych użyjemy akcji Widok: Przełącz widoczność ścieżki głównej. Aby zrobić to... musisz zrobić to. Usunąć przycisk z paska narzędzi Kliknij nazwę przycisku w lewym okienku albo samą ikonę nad przyciskami tego okna. W powyższym przykładzie zaznaczono opcję Włącz metronom. Kliknij przycisk Usuń. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 298</p>
<p>301 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi Aby zrobić to... musisz zrobić to. Dodać nową akcję lub polecenie do paska narzędzi W obszarze dostosowywania paska narzędzi (czyli w lewym okienku) zaznacz przycisk, przed którym chcesz wstawić żądany przycisk. Kliknij przycisk Dodaj. Wyświetlone zostanie okno Akcje. Z listy akcji wybierz polecenie programu REAPER, akcję programu REAPER, skrypt niestandardowy albo akcję niestandardową. Kliknij przycisk Zaznacz/zamknij. Program REAPER doda wybraną pozycję do paska narzędzi i przypisze jej ikonę. Dodać separator między dwoma przyciskami paska narzędzi W obszarze dostosowywania paska narzędzi (czyli w lewym okienku) kliknij prawym przyciskiem myszy drugi z tych dwóch przycisków i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Wstaw separator. Zmienić ikonę przycisku paska narzędzi Kliknij prawym przyciskiem myszy zmienianą ikonę pod okienkami a nad przyciskami poleceń. Wyświetlone zostanie okno Wybierz ikonę paska narzędzi. Kliknij żądaną ikonę, a następnie zamknij okno Wybierz ikonę paska narzędzi. Zmienić akcję przypisaną do przycisku paska narzędzi W obszarze dostosowywania paska narzędzi (czyli w lewym okienku) zaznacz przycisk, który chcesz zmienić. Kliknij prawym przyciskiem myszy, wybierz polecenie Zmień akcję, wybierz żądaną akcję z listy i kliknij przycisk Zaznacz/zamknij. Zastąpić ikonę paska narzędzi tekstem Kliknij prawym przyciskiem myszy żądaną pozycję na liście w lewym okienku. Wybierz z menu opcję Ikona tekstowa, wpisz tekst i kliknij przycisk OK. Zmienić położenie przycisku na pasku narzędzi Przeciągnij żądaną pozycję w górę lub w dół na liście w lewym okienku. Można również użyć skrótów Ctrl+X/Ctrl+V albo poleceń Wytnij i Wklej z menu kontekstowego. Zamknąć okno Dostosuj menu/paski narzędzi bez zapisywania zmian Kliknij przycisk Zamknij. W oknie monitu o zapisanie zmian kliknij przycisk Nie. Zapisać zmiany paska narzędzi Kliknij przycisk Zapisz. Przywrócić domyślny stan paska narzędzi Kliknij przycisk Resetuj. Wybierz z menu opcję Przywróć ustawienia domyślne bieżącego menu/paska narzędzi. Kliknij przycisk Tak, aby potwierdzić operację. Wyeksportować bieżący niestandardowy pasek narzędzi albo wszystkie paski narzędzi/menu jako plik ReaperMenuSet Kliknij przycisk Eksportuj, a następnie wybierz opcję Wyeksportuj wszystkie (...) albo Wyeksportuj bieżące (...), a następnie wpisz żądaną nazwę i kliknij przycisk Zapisz (patrz również uwaga poniżej). Zastąpić bieżący niestandardowy pasek narzędzi albo wszystkie paski narzędzi/menu wcześniej zapisanym zestawem menu programu REAPER Kliknij przycisk Importuj, zaznacz żądany plik zestawu menu, a następnie kliknij przycisk Otwórz (patrz również uwaga poniżej). Uwaga! Pliki ReaperMenuSet można również uwzględnić w eksporcie/imporcie preferencji i ustawień konfiguracyjnych programu REAPER patrz rozdział 19. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 299</p>
<p>302 Przykład Ćwiczenie ma na celu przedstawienie ogólnej techniki. 1. Kliknij prawym przyciskiem myszy tło paska narzędzi (nie przycisk) i wybierz z menu kontekstowego polecenie Dostosuj pasek narzędzi. 2. Kliknij ostatni przycisk paska narzędzi (Włącz blokowanie), a następnie kliknij przycisk Dodaj, aby otworzyć listę akcji. 3. Znajdź akcję Widok: Przełącz widoczność ścieżki głównej. Zaznacz tę akcję i kliknij przycisk Zaznacz/zamknij. Przycisk ten zostanie dodany do listy przycisków paska narzędzi. Na ikonie będzie mieć etykietę w rodzaju Przeł widoc. 4. Przeciągnij pozycję w żądane miejsce na liście. 5. Aby zmienić tekst Przeł widoc, możesz kliknąć prawym przyciskiem myszy pozycję na liście i wybrać opcję Zmień ikonę (aby zmienić ikonę) albo Ikona tekstowa (aby wpisać inną etykietę tekstową). Jeśli wybierzesz opcję Ikona tekstowa, możesz również wybrać opcję Podwójna szerokość przycisku paska narzędzi, aby poprawić widoczność tekstu. 6. Kliknij przycisk Zapisz, a następnie przycisk Zamknij. Aby usunąć ikonę, po prostu otwórz znowu okno Dostosuj menu/paski narzędzi i usuń ją. Porada: polecenie Umieść pasek narzędzi umożliwia zmianę położenia lub włączenie swobodnego wyświetlania głównego paska narzędzi: patrz następna sekcja Tworzenie dodatkowych niestandardowych pasków narzędzi Program REAPER może wyświetlać dodatkowo maksymalnie osiem ogólnych pasków narzędzi, cztery paski narzędzi tylko MIDI i jeden pasek narzędzi wstęgi pianoli MIDI. Dodatkowe paski narzędzi można dostosować do własnych potrzeb. Wybierając przyciski, można utworzyć paski narzędzi zapewniające błyskawiczny dostęp do najważniejszych poleceń i akcji. W celu przełączenia wyświetlania swobodnego paska narzędzi należy kliknąć pusty obszar głównego paska narzędzi i wybrać polecenie Otwórz pasek narzędzi, a następnie kliknąć żądany pasek narzędzi. Możesz wyświetlić tyle dostępnych pasków narzędzi, ile chcesz. Domyślnie każdy dodatkowy pasek narzędzi zawiera jedną ikonę o nazwie Edytuj mnie. Aby to zmienić, należy dostosować pasek narzędzi (patrz niżej). Każdy pasek narzędzi można przeciągać, zmieniać jego rozmiary i umieszczać w dowolnym miejscu na ekranie. Można też przypiąć go na wierzchu (ikoną pinezki). Kliknij prawym Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 300</p>
<p>303 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi przyciskiem myszy pusty obszar niestandardowego paska narzędzi, aby wyświetlić menu (przedstawione obok). Menu zawiera następujące główne opcje: Przełącz pasek narzędzi: umożliwia wyświetlenie innego paska narzędzi (zamiast bieżącego). Otwórz pasek narzędzi: umożliwia otwarcie następnego paska narzędzi. Umieść pasek narzędzi: umożliwia zadokowanie paska narzędzi na głównym pasku narzędzi, u góry okna głównego, w doku pasków narzędzi lub wyświetlanie go jako swobodnego paska narzędzi. Dostosuj paski narzędzi: otwiera okno Dostosuj menu/paski narzędzi, w którym można dostosować każdy pasek narzędzi. Domyślnie do edycji otwierany jest aktualnie wyświetlany pasek narzędzi. Do każdego paska narzędzi można dodać żądane polecenia. Aby po otwarciu okna Dostosuj menu/paski narzędzi wybrać do edycji inny pasek narzędzi, kliknij przycisk listy rozwijanej w lewym górnym rogu okna i wybierz z niej żądany pasek narzędzi. Poniższa tabela podsumowuje główne opcje edycji. Aby zrobić to... musisz zrobić to. Zmienić nazwę paska narzędzi Kliknij pasek narzędzi w oknie Dostosuj menu/paski narzędzi, kliknij przycisk Zmień nazwę, a następnie wpisz nową nazwę i kliknij przycisk OK. Dodać akcję lub polecenie do niestandardowego paska narzędzi Kliknij przycisk Dodaj, aby wyświetlić listę akcji. Zaznacz żądane polecenie lub akcję i kliknij przycisk Zaznacz. Edytować etykietę przycisku niestandardowego paska narzędzi Kliknij prawym przyciskiem myszy żądaną pozycję na liście w lewym okienku i wybierz polecenie Ikona tekstowa. Wpisz żądany tekst i kliknij przycisk OK. Przypisać ikonę zamiast tekstu do przycisku niestandardowego paska narzędzi Kliknij prawym przyciskiem myszy żądaną pozycję na liście w lewym okienku i wybierz polecenie Zmień ikonę. Kliknij żądaną ikonę, a następnie zamknij okno Wybierz ikonę paska narzędzi. Usunąć przycisk z niestandardowego paska narzędzi Kliknij pozycję na liście w lewym okienku, a następnie kliknij przycisk Usuń. Zmienić kolejność ikon na niestandardowym pasku narzędzi Przeciągaj pozycje w górę lub w dół na liście w lewym okienku. Zapisać zestaw niestandardowych pasków narzędzi Kliknij przycisk Zapisz w oknie Dostosuj menu/paski narzędzi. Wyeksportować zestaw niestandardowych pasków narzędzi Kliknij przycisk Eksportuj i wybierz polecenie Wyeksportuj bieżące menu/pasek narzędzi do pliku ReaperMenu. Wpisz żądaną nazwę pliku i kliknij przycisk Zapisz. Zaimportować zestaw niestandardowych pasków narzędzi Kliknij przycisk Importuj, zaznacz żądany plik i kliknij przycisk Otwórz. Zadokować/oddokować swobodny pasek narzędzi Kliknij swobodny pasek narzędzi prawym przyciskiem myszy i wybierz żądane polecenie. Poniżej widzisz przykład niestandardowych pasków narzędzi, zapewniających szybki dostęp do różnych zestawów ekranów ścieżek i okien. Sprawdźmy, jak to zrobić. Przykład 1. Otwórz okno Dostosuj menu/paski narzędzi i wybierz Swobodny pasek narzędzi 1. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 301</p>
<p>304 2. Kliknij przycisk Zmień nazwę i wpisz Zestawy ekranów. Naciśnij klawisz Enter. 3. Kliknij przycisk Dodaj, aby otworzyć okno listy akcji. Zaznacz akcję Zestaw ekranów: Załaduj zestaw okien nr 04, a następni kliknij przycisk Zaznacz. 4. Nie zamykając okna listy akcji, zaznacz akcję Zestaw ekranów: Załaduj zestaw okien nr 03 i znowu kliknij przycisk Zaznacz. 5. Powtórz kilka razy krok 4, aby wybrać inne akcje wymagane do utworzenia tego paska narzędzi. 6. Zaznacz akcję Zestaw ekranów: Załaduj widok ścieżki nr 01, a następnie kliknij przycisk Zaznacz/zamknij. 7. W razie potrzeby przeciągaj pozycje w górę lub w dół na liście, aby umieścić je w żądanej kolejności. 8. W razie potrzeby usuń zbędne przyciski z paska narzędzi. 9. Kliknij kolejno każdą pozycję na liście prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Ikona tekstowa. Wprowadź etykietę, taką jak Zestaw ścieżek 1 i włącz opcję Podwójna szerokość przycisku paska narzędzi. 10. Kliknij przycisk Zapisz, a po zakończeniu zamknij okno Dostosuj menu/paski narzędzi. Ten przykład przedstawia jak utworzyć niestandardowy pasek narzędzi. Tylko ty możesz jednak zadecydować, kiedy utworzyć taki pasek. Najlepiej jest używać ich do wykonywania często stosowanych operacji. Jeśli na przykład frustruje cię nawigacja i powiększanie, zrób sobie pasek narzędzi powiększania/nawigacji. Jeśli spędzasz dużo czasu nad edycją elementów multimedialnych, zrób sobie pasek narzędzi edycji elementów multimedialnych. W rozdziale 16 znajdziesz niestandardowy pasek narzędzi ułatwiający pracę z obwiedniami Tworzenie inteligentnych narzędzi Jeśli znasz już inne programy typu DAW (takie jak Cubase, Pro Tools lub Sonar), możesz oczekiwać pasków narzędzi ułatwiających wykonywanie różnych zadań edycji, takich jak dzielenie, usuwanie lub wyciszanie elementów. Ten sposób pracy nie jest stosowany w programie REAPER. Można jednak utworzyć własne inteligentne narzędzia, których można używać w znany ci już z owych innych programów sposób. Lista akcji zawiera wiele nadających się do tego akcji. Są to akcje takie jak Element: Podziel element pod kursorem myszy. Można też utworzyć własne akcje niestandardowe, na przykład w celu zaznaczania i wyciszania lub usuwania elementów. Bez uzbrojenia każde narzędzie odwołujące się do (na przykład) kursora myszy byłoby bezużyteczne a to dlatego, że po kliknięciu narzędzia kursor myszy znajdowałby się nad paskiem narzędzi, a nie nad jakimkolwiek elementem multimedialnym! Problem ten rozwiązuje użycie narzędzi inteligentnych. Aby utworzyć narzędzie inteligentne akcji lub akcji niestandardowej, najpierw należy przypisać akcję lub akcję niestandardową do paska narzędzi zgodnie z opisem z poprzedniej sekcji. W tym przykładzie utworzono przycisk akcji Podziel element pod kursorem myszy. Aby użyć tego przycisku jako inteligentnego narzędzia: 1. Kliknij przycisk narzędzia prawym przyciskiem myszy. Jeśli nie przeniesiesz wskaźnika myszy, po pewnym czasie wyświetlona zostanie etykietka narzędzia. Przenieś wskaźnik myszy nad dowolny element multimedialny, a zmieni się w literę A. 2. Kliknij żądany element lewym przyciskiem myszy (w tym przykładzie) w miejscu, w którym chcesz zastosować akcję. W tym przypadku element pod kursorem myszy zostanie podzielony. Narzędzie pozostaje uzbrojone do chwili jego rozbrojenia. W tym celu należy kliknąć uzbrojone narzędzie prawym przyciskiem myszy albo zaraz po użyciu narzędzia nacisnąć klawisz Esc. Porada: rozmiar swobodnego paska narzędzi można zmieniać, przeciągając jego prawy dolny róg (mały, kropkowany, trójkątny obszar). Aby uniemożliwić powiększanie ikon, włącz opcję Nie skaluj przycisków Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 302</p>
<p>305 13 Dostosowanie: akcje, modyfikatory myszy, menu i paski narzędzi paska narzędzi powyżej 1:1 na stronie Wygląd w oknie Preferencje. Dostępna jest również opcja Nie skaluj przycisków paska narzędzi poniżej 1:1. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 303</p>
<p>306 14 Pluginy programu REAPER w działaniu 14.1 Czym są pluginy? Z programem REAPER otrzymujesz ponad 200 pluginów! Są to pluginy Jesusonic oraz VST Rea firmy Cockos. W tej sekcji omówimy tylko wybrane z nich. Przedstawione zostaną jedynie podstawy dające pojęcie, czym są i jak działają pluginy. Resztę możesz sprawdzić samodzielnie. Pluginy to oprogramowanie służące do kontrolowania i kształtowania dźwięku generowanego podczas odtwarzania elementów multimedialnych znajdujących się na ścieżkach. Kilka prostych przykładów sytuacji i powodów używania pluginów: Ulepszenie brzmienia nagrania wokalu. Samo nagranie może brzmieć słabo, a nawet miejscami zanikać. Pluginami można dodać siły, ciepła i powietrza do takiej ścieżki, i nie jest to żadna magia, tylko wydobycie tych cech z nagrania. Wygładzenie nierówności w głośności ścieżki. Dodanie życia do ścieżki lub całego miksu, poprzez sprawienie, że zabrzmi jak nagrane w kościele albo sali koncertowej, a nie nudnym studio Trzy prawa pluginów Zanim zaczniesz używać pluginów, zbadaj i zapamiętaj tę mantrę. Od tych praw nie ma żadnego wyjątku! 1. Lepiej nie używać pluginu niż używać go źle. Źle użyty plugin pogorszy brzmienie miksu, zamiast je ulepszyć. W razie wątpliwości lepiej użyć zbyt mało pluginów niż zbyt wiele. 2. Nigdy nie osądzaj jakości pluginu na podstawie presetów. Presety zawsze odzwierciedlają czyjąś koncepcję brzmienia, a nie jakość pluginu ani jego potencjał. Nigdy nie nauczysz się prawidłowo używać pluginów (do equalizacji, kompresji, pogłosu ani niczego innego), jeśli nie podejmiesz trudu poznania i zrozumienia ich różnych parametrów. To zajmie ci sporo czasu. 3. Nie da się osądzić jakości pluginu na podstawie jego ceny. Naprawdę, nie da się. Niektóre pluginy są bezpłatne. Niektóre kosztują dosłownie tysiące dolarów. Niektóre bezpłatne pluginy są okropne, a inne znakomite. Niektóre pluginy za setki dolarów są, delikatnie mówiąc, zupełnie zwyczajne. Inne są doskonałe Pięć typów pluginów Jeśli zaczynasz poznawać cyfrowe audio, świat pluginów może wydać się niezrozumiały. Czemu? Ze względu na bogactwo wyborów. Czy naprawdę muszę pojąć całą ludzką wiedzę, aby użyć tego czegoś do nagrywania? Nie, nie musisz. Ucz się po trochu w trakcie. Jest pięć głównych typów pluginów (z pewnym poważnym wyjątkiem, ale dojdziemy do niego wkrótce). Tych pięć typów to: Kształtowanie brzmienia: te pluginy wpływają na częstotliwość (wysokość tonu) ścieżki. Przykład: equalizer. Efekty czasowe: te pluginy manipulują interakcją ścieżki z czasem. Przykłady: delay, chorus i pogłos. Zmiana głośności: te pluginy decydują o ogólnej lub postrzeganej głośności ścieżki. Przykłady: kompresory i limitery. Pluginy do routingu: nie kształtują dźwięku, ale służą do zadań takich jak routing. Routing zostanie omówiony w rozdziale 15. Pluginy analityczne: wyświetlają informacje, ale w żaden sposób nie zmieniają brzmienia ścieżki. A ten wyjątek? Cóż, niektóre pluginy należą do więcej niż jednej z tych kategorii, gdyż wykonują więcej niż jedno zadanie naraz. Za przykład może posłużyć kompresor wielopasmowy, mający cechy zarówno equalizera, jak i kompresora. Informacje na temat używania różnych pluginów znacznie przekraczają zakres tego podręcznika. Naszym celem jest przedstawienie z grubsza, co oferuje program REAPER w tej kwestii i jak sterować pluginami za pomocą interfejsu programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 304</p>
<p>307 14 Pluginy programu REAPER w działaniu 14.4 Dostosowywanie parametrów pluginów Tłumikami pluginu można poruszać przy użyciu jednej z głównych czterech metod. Mianowicie: Najedź myszą nad tłumik i przewiń kółko myszy. Przytrzymuj klawisz Ctrl, aby zwiększyć precyzję. Kliknij i przeciągnij tłumik myszą. Przytrzymuj klawisz Ctrl, aby zwiększyć precyzję. Przytrzymaj klawisz Alt, aby odsłuchać skutki zmiany: gdy zwolnisz przycisk myszy, tłumik powróci w oryginalne położenie. Kliknij tłumik, a następnie naciskaj klawisze strzałki w górę i strzałki w dół. Kliknij w polu wartości parametru (na poniższym przykładzie widzisz je po prawej stronie poziomych tłumików) i wpisz wartość. Jeśli wolisz nie używać pierwszej z powyższych metod (aby uniknąć przypadkowych zmian), możesz na stronie Sposób działania podczas edycji > Mysz w oknie Preferencje włączyć opcję Ignoruj kółko myszy na wszystkich tłumikach Efekty kształtujące dźwięk: ReaEQ Wiele pluginów kształtujących dźwięk (w taki czy inny sposób) należy do kategorii EQ. EQ znaczy equalizacja. Służą one do podkreślania (lub wytłumiania) wybranych częstotliwości. Są absolutnie niezbędne. ReaEQ to główny plugin EQ dostarczany z programem REAPER. Jest też kilka pluginów JS do equalizacji, ale ReaEQ jest najlepszy i najwszechstronniejszy. Czas na przykład. 1. Otwórz plik projektu All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night EQ.RPP 2. W tym przykładzie użyjemy tylko ścieżki wokalu, instrumentu najlepiej nadającego się do zademonstrowania equalizacji. Włącz solo ścieżki Vox. 3. Wyświetl okno efektów, kliknij przycisk Dodaj i dodaj efekt Cockos VST: ReaEQ. Zwróć uwagę, że domyślnie wyświetlane są karty 4 pasm (ponumerowane od 1 do 4). 4. Odtwórz utwór. W trakcie wybierz pasmo 4 i zmniejsz wzmocnienie (suwakiem Gain) do około 35 db. Głos stanie się głęboki. Kliknij dwukrotnie tłumik, aby powrócił na środek. 5. Wybierz pasmo 2. Zmniejsz wzmocnienie (Gain) do około 14 db. Głos stanie się cienki, a nawet jakby bezcielesny. Kliknij suwak dwukrotnie, aby wrócił na środek. Teraz zwiększ wzmocnienie do około +3 db. Głos zabrzmi przyjemnie pełniej i cieplej. Wybierz pasmo 3 i ustaw częstotliwość (Frequency) na około Zwróć uwagę, co się będzie działo, gdy będziesz zmieniać wzmocnienie między +3,5 a 3,5. Gdy skończysz, ustaw wzmocnienie 0,0. Zapisz plik. To co było słychać, to była zmiana wzmocnienia częstotliwości. Jest to oddzielny, duży temat, znacznie przekraczający zakres niniejszego podręcznika. Tu podajemy jedynie krótki wstęp. Sposób dzielenia widma częstotliwości jest do pewnego stopnia dowolny. Oto jeden ze sposobów mających sens: Częstotliwości Komentarze Od 16 do 60 Hz Bardzo niskie częstotliwości. Te częstotliwości bardziej czuć niż słychać. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 305</p>
<p>308 Częstotliwości Komentarze Od 60 do 250 Hz Niskie częstotliwości. Tu mieszczą się podstawowe nuty sekcji rytmicznej. Umiarkowane uwydatnienie tych częstotliwości może dać pełniejsze brzmienie, ale przesada poskutkuje dudnieniem. Od 250 do 2000 Hz Średnie częstotliwości. Zbyt duże wzmocnienie tych częstotliwości skutkuje brzmieniem jak przez telefon. Jeśli dźwięk jest mulisty, spróbuj podciąć ten zakres częstotliwości. Od 2000 do 4000 Hz Górne średnie częstotliwości. Często dość trudny obszar. Zbyt duże podbicie powoduje zmęczenie słuchu. Delikatne podcięcie tego zakresu w miksie przy jednoczesnym wzmocnieniu w wokalach może pomóc w wydobyciu wokalu. Od 4000 do 6000 Hz Zakres prezencji. Jest to zakres częstotliwości kluczowy dla klarowności i słyszalności (prezencji) instrumentów oraz wokali. Odrobina wzmocnienia wyciąga instrument lub głos do przodu w miksie. Zmniejszenie wzmocnienia odeśle wokal lub instrument w głąb miksu. Od 6000 do Hz Wysokie częstotliwości. Odpowiadają za klarowność i jasność. Zbyt duże wzmocnienie powoduje nieprzyjemny, szklisto-trzeszczący efekt. Za małe skutkuje ciemnym, tępym dźwiękiem. A zatem... wiemy już, że częstotliwość wyraża się w Hz (i khz), a także, że możemy zmniejszać lub zwiększać głośność pewnych częstotliwości, aby kształtować brzmienie. Poziom głośności dźwięku mierzy się w decybelach. Musimy poznać dwa dodatkowe pojęcia zacznijmy od szerokości pasma. Plugin ReaEQ mierzy pasmo w oktawach. Ustawienie wąskiego pasma znaczy, że będziesz zwiększał lub zmniejszał głośność bardzo małej części widma wokół wybranej częstotliwości. Ustawienie szerokiego pasma znaczy, że będziesz zwiększał lub zmniejszał głośność dużo większej części widma częstotliwości. Przykład różnicy kształtowania dźwięku w wąskim paśmie (górny obrazek) i szerokim paśmie (dolny obrazek) widzisz obok. W oknie pluginu znajduje się również lista rozwijana typów pasm (Type). Najczęściej używane z nich to: Band: głośność jest zmniejszana lub zwiększana po obu stronach wybranej częstotliwości, w zakresie wyznaczonym przez ustawienie szerokości pasma (Bandwidth). Inna nazwa to filtr szczytowy. Low/High Pass: odfiltrowuje częstotliwości większe/mniejsze od ustawionej częstotliwości. Nazwa polska to filtr dolno- i górnoprzepustowy. Low/High Shelf: powoduje zmniejszenie lub zwiększenie wzmocnienia poniżej/powyżej ustawionej częstotliwości. Polska nazwa to filtr półkowy. Filtrów typu Pass oraz Shelf najczęściej (o ile w ogóle) używa się w zakresach bardzo niskich i bardzo wysokich częstotliwości. Pasma można dodać lub usunąć za pomocą przycisków, odpowiednio, Add band i Remove band. Porada: nie zapomnij, że możesz utworzyć elementy sterujące parametrami ścieżki i/lub obwiednie automatyzacji tego i każdego innego pluginu, klikając przycisk Param w oknie pluginu. Informacje na ten temat zawiera rozdział Efekty czasowe: delay Efekty czasowe to pogłos, delay i chorus. Dźwięk rozchodzi się z określoną szybkością, a powierzchnie takie jak ściany i sufity odbijają Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 306</p>
<p>309 14 Pluginy programu REAPER w działaniu go, czasem tworząc skomplikowane, intrygujące rytmy. Efekty czasowe stosują różne sztuczki i techniki symulacji takich odbić w celu uzyskania żywszego brzmienia. Uważaj jednak. Przesadzając możesz zrujnować przyzwoite brzmienie. Parametr Opis Delay (ms) Określa czas między oryginalnym dźwiękiem a opóźnionym dźwiękiem. Feedback Określa głośność opóźnionego sygnału zwracaną do układu opóźniającego. Dzięki temu delay to inny efekt niż echo. Mix in (db) Określa ogólną głośność wyjściową. Output wet (db Określa głośność wyjściową sygnału za efektem. Ściszenie względem wyjścia sygnału nieobrobionego zwiększy subtelność efektu. Output dry (db) Określa głośność wyjściową sygnału przed efektem. W tym przykładzie użyjemy pluginu JS: Delay/Delay w celu dodania odrobiny efektu delay do ścieżki Bouzouki. Przykład 1. Wyłącz solo ścieżki Vox i włącz solo ścieżki Bouzouki. Otwórz jej okno efektów i dodaj efekt JS:Delay/delay. 2. Odtwórz utwór. Eksperymentuj z parametrami efektu, aż ustawisz efekt tak jak ci się podoba. Bardzo małe wartości opóźnienia, takie jak 0,2 ms, łatwiej jest wpisać niż ustawić tłumikami. 3. Wyłącz solo ścieżki, a następnie zmieniaj ustawienia do skutku. 4. Zapisz plik. Uwaga! Plugin ReaDelay to efekt bardziej rozbudowany niż JS Delay. Umożliwia w szczególności tworzenie wielu odbić z opóźnieniem, każde z odrębnymi ustawieniami opóźnienia i panoramy Pluginy zmieniające głośność: limiter W następnym przykładzie przyjrzymy się efektowi zmieniającemu głośność JS:LOSER:masterLimiter. Można go dodać do okna efektów ścieżki głównej w dwóch celach. Wbrew pozorom, cele te nie są sprzeczne: W celu zwiększenia ogólnej głośności miksu, a zarazem W celu zapobieżenia obcinaniu szczytów sygnału miksu, to jest zbytniej chwilowej głośności miksu. Użyjemy pluginu JS:Loser/masterLimiter, który ma następujące elementy sterujące i parametry: Parametr Opis Threshold Określa poziom, przy którym stosowane będą inne ustawienia limitera. Może to zabrzmieć paradoksalnie, ale im niższa wartość progu (Threshold), tym większa będzie postrzegana ogólna głośność. W miarę obniżania progu większa część utworu jest pogłaśniana do wskazanego limitu. Look Ahead Określa jak daleko naprzód limiter analizuje sygnał ułatwia to wygładzenie nagłych szczytów sygnału. Attack Określa jak szybko limiter reaguje na wzrosty sygnału. Release Określa jak szybko limiter wraca do spoczynku po napotkaniu szczytu sygnału. Limit Określa nieprzekraczalną maksymalną głośność. Przykład 1. Wyświetl okno efektów ścieżki głównej i wstaw plugin JS: LOSER /masterlimiter. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 307</p>
<p>310 2. 3. Odtwarzając utwór, dostosuj wartości tłumikami. Wskutek obniżania wartości progowej (Threshold) głośność jest zwiększana, ale nie przekracza głośności maksymalnej, ustawionej w polu Limit. 4. Zmniejszając wartość w polu Limit, zmniejszysz głośność utworu. 5. Im bardziej obniżysz wartości zarówno w polu Threshold, jak i w polu Limit, tym bardziej zdusisz dynamikę utworu głośność będzie niemal stała, a miernik VU niemal przestanie się ruszać. Prawidłowe użycie limitera polega na wygładzeniu szczytów i dołów sygnału, ale niewielkim, bez przesadnego wpływu na dynamikę utworu. Rób to delikatnie zwłaszcza na początku! 14.8 Pluginy analityczne: GFXAnalyzer Na obrazku obok widzisz plugin JS: Analysis GFXAnalyzer. Wstaw go do łańcucha efektów ścieżki lub ścieżki głównej i włącz odtwarzanie projektu, aby wyświetlić poziom wyjściowy różnych częstotliwości. Bywa to przydatne na przykład do identyfikowania częstotliwości wymagających uwagi. Trzy z pluginów firmy Cockos ReaEQ, ReaFir i ReaXComp zawierają w swoich standardowych interfejsach ekran analityczny podobny do tego. Skoro znasz już kilka różnych typów pluginów, możemy przyjrzeć się kilku następnym efektom. Najpierw jednak parę słów o presetach Używanie presetów efektów Gdy określisz ustawienia pluginu w żądany sposób, możesz zapisać je jako preset, aby móc zastosować identyczne ustawienia do innej ścieżki czy utworu: 1. Kliknij przycisk + nad pluginem JS Delay/delay, gdy wybrany jest ten plugin. 2. Wybierz z menu polecenie Save preset. 3. Wpisz żądaną nazwę i kliknij przycisk OK. Aby zapisać te ustawienia parametrów jako domyślne ustawienia pluginu, użyj poleceniasave preset as default w tym samym menu. Aby zaimportować bibliotekę presetów (na przykład pobraną z witryny internetowej programu REAPER), wybierz polecenie Import preset library. Aby wyeksportować presety do pliku (jako kopię zapasową albo w celu użycia na innym komputerze), wybierz polecenie Export preset library. Aby wybrać preset (z wcześniej zapisanych lub zaimportowanych albo dostarczonych z pluginem), wstaw plugin do okna efektów ścieżki, kliknij listę rozwijaną presetów (patrz obok), a następnie wybierz żądany preset. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 308</p>
<p>311 14 Pluginy programu REAPER w działaniu W przeglądarce efektów możesz użyć polecenia Opcje > Pokaż domyślne presety efektów, aby wyświetlać listę domyślnych presetów w oknie przeglądarki obok nazwy pluginu. Można wówczas kliknąć dwukrotnie nazwę presetu, aby wybrać inny preset domyślny plugin (patrz obok) Efekty czasowe: ReaVerb ReaVerb to plugin VST dostarczany z programem REAPER. Pogłos jest efektem czasowym, a plugin ReaVerb to pogłos splotowy (konwolucyjny). Teraz poznasz podstawy obsługi efektu ReaVerb. Dodatkowe funkcje zbadaj potem na własną rękę. Większość pogłosów próbuje odtworzyć wpływ środowiska akustycznego, takiego jak hala lub pokój, na dźwięk. Wymagany do tego proces matematyczny jest jednak bardzo złożony, więc rzadko zdarza się uzyskać coś przypominającego akustykę prawdziwych pomieszczeń. Pluginy pogłosowe są niezwykle różne, nie tylko pod względem jakości, lecz również zakresu zastosowań. Pogłosy splotowe umożliwiają uzyskanie realistycznego pogłosu niewielkim kosztem. Stosowane są w nich odpowiedzi impulsowe prawdziwych przestrzeni akustycznych. Uzyskuje się je, generując sygnał w żądanym środowisku i nagrywając wynik. Efekt ReaVerb idzie z tą koncepcją o krok dalej, umożliwiając nie tylko użycie nagranych impulsów z prawdziwych miejsc w celu utworzenia pogłosu, lecz również dodatkowe modyfikowanie dźwięku metodami zbliżonymi do stosowanych w tradycyjnych pogłosach. Aby móc użyć pogłosu splotowego, potrzebujesz zbioru plików odpowiedzi impulsowych. Poszukaj w sieci, a znajdziesz wszystko, co potrzebne, nierzadko za darmo. W tym przykładzie stosowane są pliki pobrane ze strony W poniższym przykładzie pliki te zostały po pobraniu zapisane w nowo utworzonym przez nas folderze C:\Program Files\REAPER\Reverb Impulses\Voxengo\ Przykład Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night REVERB.RPP Dodaj nową ścieżkę za ostatnią ścieżką i nazwij ją Szyna pogłosu. Utwórz na tej ścieżce odbiory od wszystkich ścieżek instrumentów oraz ścieżki Vox. Umożliwi to później wysyłanie do szyny pogłosu sygnałów z różnych ścieżek o żądanych różnych poziomach i położeniach w panoramie. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 309</p>
<p>312 4. Otwórz okno Efekty ścieżki Szyna pogłosu. 5. Dodaj efekt ReaVerb. 6. Zmniejsz poziom sygnału obrobionego tłumikiem Wet do około 60, a poziom sygnału nieobrobionego tłumikiem Dry do około 0,5, jak na powyższym zrzucie ekranu. Zaczniemy od dodania odrobiny pogłosu, a potem będziemy odpowiednio go zwiększać. 7. Kliknij przycisk Add, a następnie polecenie File. Umożliwi to dodanie pliku na początku łańcucha pogłosu. Przejdź w oknie przeglądarki plików do żądanego pliku odpowiedzi impulsowej. W tym przykładzie użyjemy pliku St Nicolaes Church.wav. 8. Zaznacz ten plik i kliknij przycisk Otwórz, aby wstawić plik do efektu ReaVerb. 9. Odtwórz plik. W oknie głównym zmniejsz głośność ścieżki Szyna pogłosu do około 10 db. Zmniejsz głośność ścieżki głównej do około 6 db. Później można będzie zwiększyć głośność. 10. W oknie efektu ReaVerb zwiększaj wartość sygnału obrobionego (Wet) aż usłyszysz przyjemny poziom pogłosu. Prawdopodobnie nastąpi to w pobliżu wartości 10 db. Jeśli chcesz, włącz na chwilę solo ścieżki Szyna pogłosu, aby wyraźniej usłyszeć efekt. 11. Teraz dostosujemy efekt pogłosu za pomocą elementów sterujących pluginu ReaVerb. Tłumik Pre-reverb przesuwa ogon pogłosu, opóźniając sygnał wysyłany do generatora ogona pogłosu. Spróbuj jak to działa. 12. Aby dodać więcej elementów sterujących do łańcucha pogłosu, kliknij przycisk Add i wybierz polecenie Time/Gain/Stretch. W oknie pluginu wyświetlone zostaną dodatkowe tłumiki. Służą one do rozciągania (wydłużania) impulsu, dodawania pewnej ziarnistości lub przycinania (skracania) impulsu. Najlepiej je zrozumiesz, eksperymentując. 13. Teraz znowu kliknij przycisk Add i wybierz polecenie Filter (LP/HP). W ten sposób dodasz filtr górnoprzepustowy (tłumik Highpass) i dolnoprzepustowy (tłumik Lowpass). Za ich pomocą możesz ograniczyć dodawanie impulsu do bardzo niskich i/lub bardzo wysokich częstotliwości. 14. Gdy ustawisz odpowiednie brzmienie, możesz zapisać ten zestaw parametrów jako nazwany preset, Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 310</p>
<p>313 14 Pluginy programu REAPER w działaniu którego można będzie użyć w innych projektach. Kliknij przycisk +, wybierz opcję Zapisz preset, nazwij preset i kliknij przycisk OK. Zwróć uwagę, że eksperymentując z pluginem ReaVerb możesz: Przeciągając moduły w łańcuchu pogłosu, zmieniać ich kolejność. Usunąć zaznaczenie pola wyboru po lewej stronie nazwy modułu, aby pominąć ten moduł. Zestawienie funkcji przycisku Add w oknie pluginu ReaVerb Echo generator moduł generujący echo, przydatny do zapełniania luk impulsu lub tworzenia wybrzmienia echa. High and low pass filter filtry ograniczające działanie impulsu powyżej lub poniżej wybranej częstotliwości. Normalize normalizacja umożliwiająca wzmocnienie impulsu do 0 dbfs. Reverse umożliwia odwrócenie pogłosu, co bywa interesującym efektem w przypadku wokali, solówek gitarowych i wstępów/zakończeń utworu. Trim/Gain/Stretch umożliwia przycięcie albo rozciągnięcie (czyli skrócenie albo wydłużenie) impulsu oraz dodanie tak zwanej ziarnistości. File umożliwia dodanie pliku impulsu. Można wstawić dowolną liczbę plików! Max FFT filtry FFT oparte na szybkiej transformacji Fouriera to skomplikowany matematyczny temat. Skorzystaj z wyszukiwarki Google! Póki co, zadowolimy się stwierdzeniem, że zmiana rozmiaru FFT zmienia obciążenie procesora. Niższa wartość ustawienia Max. FFT skutkuje większym obciążeniem procesora, ale równomierniej rozłożonym. Wyższe rozmiary FFT powodują mniejsze obciążenie procesora, ale kosztem zwiększonej latencji. Rozmiar FFT będzie w związku z tym wpływać na wydajność działania i możliwe przerwy przetwarzania, ale nie na sam dźwięk. Jeśli nie rozumiesz, o co chodzi, najlepiej zostaw ustawienie domyślne. ZL opcja umożliwiająca włączenie zerowej latencji: przydatna podczas nagrywania przy jednoczesnym monitorowaniu poziomów pogłosu. LL opcja umożliwiająca użycie dodatkowego wątku w celu poprawienia wydajności działania przy niskiej latencji. Set all umożliwia zastosowanie wybranych ustawień wydajności do wszystkich wystąpień pluginu ReaVerb w bieżącym projekcie Kontrola głośności za pomocą kompresji: ReaComp Wcześniej w tym rozdziale bawiliśmy się limiterem. Limiter można opisać jako rodzaj ruchomego sufitu, który uniemożliwia zwiększenie głośności sygnału powyżej ustawionego poziomu. Limitowanie może skutkować rzężącym brzmieniem, wiec często lepiej jest użyć kompresora na poszczególnych ścieżkach. Zwykły limiter działa gwałtownie i brutalnie, a kompresor potrafi być łagodny. Obrazek lepiej pokaże skutki limitowania w porównaniu do prawidłowo zastosowanej kompresji. Te trzy ilustracje przedstawiają ten sam kształt fali najpierw oryginalne nagranie, potem z zastosowanym limiterem (pośrodku), a na koniec (z prawej) z kompresorem zamiast limitera. Zwróć uwagę, że w oryginalnym kształcie fali głośność ma znaczne wahania. Limiter podciąga cichsze fragmenty, ale całość może brzmieć zbyt głośno. Dynamika utworu została praktycznie zduszona. Ilustracja z prawej przedstawia ten sam kształt fali po rozsądnym zastosowaniu kompresora zamiast limitera. Szczyty sygnału ścieżki nie są już obcinane i w dużej mierze zachowana została dynamika nagrania. Kompresory programowe mogą znacznie się różnić złożonością. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 311</p>
<p>314 My skoncentrujemy się na tylko pięciu głównych pojęciach. Są to pojęcia niezbędne do zrozumienia, jak należy używać kompresji. Są i inne czynniki, ale póki co skupmy się na tych pięciu. Threshold progowa głośność zadziałania kompresora. Można na przykład ustawić próg 10 db, aby nie kompresować niczego poniżej tego progu. Ratio współczynnik określający stopień kompresji. Względnie delikatny stopień kompresji 2 do 1 sprawi, że z każdych 2 decybeli głośności nagrania przekraczających próg ostanie się tylko 1 decybel. Znacznie wyższy stopień kompresji 12 do 1 znaczy, że z każdych 12 decybeli głośności nagrania przekraczających próg ostanie się tylko jeden decybel. Gain wzmocnienie regulujące głośność ścieżki po skompresowaniu. Często zechcesz zwiększyć głośność co najmniej troszkę, aby ścieżka nie stała się zbyt cicha. Tłumik wzmocnienia w pluginie ReaComp (powyżej) ma etykietę Wet. Limit Output wybranie tej opcji uniemożliwia przekroczenie 0 db na wyjściu kompresora. Bypass jest to małe pole wyboru w prawym górnym rogu, obok przycisku UI. Za jego pomocą można włączać i wyłączać pomijanie pluginu, aby ocenić skutki działania pluginu. Gdy pole wyboru jest zaznaczone, plugin działa. Gdy nie jest zaznaczone, plugin jest pomijany. To pole wyboru jest dostępne w każdym oknie każdego pluginu. Przykład 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night COMP.RPP 2. Włącz solo ścieżki Bouzouki. Przyjrzyj się szczytom sygnału na tej ścieżce. Jak widać, zaczyna się od stałej głośności, ale w ostatnich 30 sekundach utworu głośność ścieżki znacznie rośnie. 3. Odtwórz ścieżkę od 55 sekundy przez około 15 sekund, a następnie zatrzymaj odtwarzanie. Spróbuj zastosować kompresję z progiem zadziałania około 12 lub 13 db. 4. Wyświetl okno Efekty tej ścieżki. 5. Wstaw plugin VST: ReaComp (Cockos). 6. Utwórz pętlę odtwarzania ostatnich 20 sekund tego instrumentu. 7. Poeksperymentuj z ustawieniem progu (pionowego tłumika Threshold po lewej) i współczynnika (tłumika Ratio). Zaznacz pole wyboru opcji Limit output. Zapewne na koniec ustawisz próg około 16 i stopień kompresji 4:1 lub 5:1 (jak na obrazku). 8. Zapisz plik Pluginy transjentowe LOSER Prawidłowo użyty kompresor może wzbogacić ścieżkę lub miks, ale użyty nieprawidłowo wyrządzi więcej szkody niż pożytku. Jeśli nie masz wprawy w używaniu kompresora, możesz spróbować pluginu LOSER TransientsKiller. Jest to prosty kompresor (właściwie bardziej ogranicznik sygnału), mający dwa parametry sterujące Threshold (próg) i Ratio (współczynnik). Wszystkie pozostałe ustawienia są ustalone. Próg określa głośność, przy której zaczyna się kompresja współczynnik określa stopień kompresji. Masz ochotę się pobawić? Spróbuj dodać efekt LOSER TransientController, aby dodać wybrzmienie i/lub atak do ścieżki, folderu lub miksu Kontrola głośności za pomocą bramki szumów Bramka szumów steruje dźwiękiem po cichej stronie skali. Nagrywana ścieżka często zawiera fragmenty ciszy, jak na przykład wokal między wersami. W każdym razie powinna to być cisza! Zdarza się jednak, że zamiast ciszy słychać ciche, lecz irytujące dźwięki. Bramka szumów pozwoli je wykryć i odfiltrować. Podobnie jak kompresor, bramka szumów może być prosta lub skomplikowana. W tej chwili skoncentrujemy się na podstawowych elementach sterujących bramki szumów: Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 312</p>
<p>315 14 Pluginy programu REAPER w działaniu Threshold służy do określania minimalnego poziomu głośności, poniżej którego następuje zadziałanie bramki szumów. Attack określa szybkość zadziałania bramki szumów. Zbyt krótki atak może skutkować obcięciem naturalnego wybrzmienia pożądanych dźwięków. Hold określa czas, przez który bramka pozostaje otwarta, gdy głośność sygnału opadnie poniżej ustawionego progu. Release określa czas, po którym bramka zamyka się gdy głośność sygnału opadnie poniżej ustawionego progu. Czas na ćwiczenie przy użyciu projektu All Through The Night COMP.RPP Przykład 1. Włącz solo ścieżki Vox. 2. Odtwórz utwór od miejsca tuż przed końcem pierwszej zwrotki. Jeśli dobrze się wsłuchasz (zwłaszcza przez słuchawki), usłyszysz zbędne dźwięki w tym fragmencie ciszy. Z pewnością da się je zauważyć na mierniku VU ścieżki. 3. Otwórz okno efektów ścieżki i dodaj plugin Cockos VST ReaGate. 4. Teraz znowu odtwórz utwór. Dostosuj wartość progu tłumikiem Threshold (pierwszym z lewej), najlepiej na poziomie tuż powyżej szczytowego odczytu miernika VU tego tłumika w cichych fragmentach (patrz niżej). W ten sposób odetniesz dźwięk wizualne potwierdzenie zobaczysz na mierniku VU z prawej, na którym teraz nie powinno nic się dziać. 5. Zapewne uznasz, że domyślne ustawienia parametrów Attack, Hold i Release działają całkiem nieźle, ale nie zaszkodzi poeksperymentować sobie z nimi. 6. Teraz znowu zapisz plik. To był prosty przykład zastosowań bramki szumów. Bramek szumów można też używać z doskonałym skutkiem do wielu innych zastosowań, takich jak odcięcie przesłuchu z mikrofonów zbierających perkusję. Tego typu zastosowania są znacznie bardziej skomplikowane i wymagają lepszego pojęcia o wielu parametrach bramki szumów Efekty chorus i delay Sstillwell Chyba każdy, kto miał gitarę akustyczną wie, co to to jest chorus. Pedał efektu chorus służy do uzyskiwania pełniejszego i bogatszego brzmienia, jakby grały co najmniej dwie gitary. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 313</p>
<p>316 W programie REAPER jest kilka efektów chorus. Tutaj widzisz efekt Sstillwell's Chorus_Stereo. Zasady jego działania są nieco podobne do pluginu efektu delay z poprzednich stron. Plugin ten ma jeszcze parę dodatkowych elementów sterujących, z których najważniejszy jest Number of Voices, decydujący o liczbie głosów. Spróbuj, a zrozumiesz! Jest to kolejny plugin, w przypadku którego bardzo przydatny okaże się element sterujący miksem sygnału obrobionego/nieobrobionego i pole wyboru w prawym górnym rogu, umożliwiające pomijanie efektu. Inne efekty chorus/delay marki Sstillwell to efekt Chorus mono, Delay_Pong (efekt delay typu ping-pong między lewym i prawym głośnikiem) oraz Delay_Tempo (prosty efekt delay). Jeśli marzy ci się naprawdę niezwykły efekt typu delay, poeksperymentuj z pluginem JS: remaincalm_org/floaty_delay Zmniejszanie szumów pluginem ReaFir ReaFir to wielozadaniowy plugin dynamiczny niemal umykający klasyfikacjom i opisom. Może działać jako equalizer, kompresor, bramka szumów i tak dalej. W tym przykładzie zobaczysz jego użycie w celu zmniejszenia szumów. Plugin zmniejszający szumy może okazać się niezbędny, gdy dobrze nagrana ścieżka zawiera zbędny szum tła. Może to być na przykład syk, dudnienie albo odgłosy klimatyzatora. Pluginu ReaFir można użyć do usuwania takich dźwięków ze ścieżek w czasie rzeczywistym. W tym celu należy najpierw zidentyfikować fragment ścieżki (sekunda lub dwie wystarczą), gdzie nagrany jest tylko niepożądany szum. Fragment taki zazwyczaj znajduje się na samym początku ścieżki. Przykład i procedura Ogólnie rzecz biorąc, procedura jest taka: 1. Wstaw plugin ReaFir w oknie efektów ścieżki zawierającej elementy nagrane z niepożądanym szumem. 2. Umieść kursor odtwarzania na początku fragmentu zawierającego jedynie niepożądany szum. 3. Z listy rozwijanej Mode wybierz tryb Subtract. 4. Z listy rozwijanej Edit Mode wybierz tryb Precise. 5. Zaznacz pole wyboru Automatically build noise profile, aby automatycznie utworzyć profil szumu. 6. Odtwórz tylko fragment ścieżki zawierający szum, a następnie zatrzymaj odtwarzanie. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 314</p>
<p>317 14 Pluginy programu REAPER w działaniu 7. Plugin ReaFir utworzy profil niepożądanego szumu. Oznaczy go czerwoną linią (jak na obrazku powyżej). 8. Teraz usuń zaznaczenie pola wyboru Automatically build noise profile. 9. Umieść kursor odtwarzania na początku utworu i włącz odtwarzanie. 10. Szum, którego profil został utworzony w krokach 1 5 zostanie usunięty z wyjścia. Uwaga! Być może zastanawiasz się, kiedy należy używać bramki szumów, a kiedy oprogramowania do zmniejszania szumów, takiego jak plugin ReaFir. Odpowiedź jest zwykle dość prosta. Zmniejszanie szumów nadaje się do usuwania raczej jednostajnego szumu tła, takiego jak przydźwięk elektryczny, natomiast bramka szumów lepiej radzi sobie z nieregularnymi hałasami, takimi jak sapanie wokalisty Kompresja wielopasmowa pluginem ReaXComp Kompresja wielopasmowa zastosowana do ścieżki głównej może przydać ciężaru, ciepła i głośności końcowemu miksowi. Zalecenia dotyczące stosowania kompresora wielopasmowego przekraczają zakres tego podręcznika. Wielu inżynierów dźwięku uważa, że kompresja wielopasmowa jest obecnie zdecydowania nadużywana przez firmy nagraniowe. Tak czy owak, kompresor wielopasmowy działa, stosując różne stopnie kompresji do różnych pasm częstotliwości. Umożliwia to precyzyjniejsze niż w przypadku prostego kompresora kształtowanie brzmienia. Plugin ReaXComp domyślnie kompresuje 4 pasma. Są to pasma Hz, Hz, Hz i powyżej 5000 Hz. Można jednak dodać potrzebne lub usunąć zbędne pasma. Można też zmienić częstotliwości pasm. Można na przykład zwiększyć górną częstotliwość pasma 1 do 250 Hz, a wskutek tego częstotliwość ta stanie się automatycznie dolną częstotliwością pasma 2. Jeśli używasz kompresora wielopasmowego po raz pierwszy, zacznij ostrożnie i najpierw zdobywaj doświadczenie oraz wiedzę. Do celów eksperymentowania możesz użyć każdego ćwiczebnego pliku projektu All Through The Night użytego wcześniej. Przykład 1. Otwórz jeden z przykładowych plików projektu. 2. Wstaw plugin ReaXComp do łańcucha efektów ścieżki głównej. 3. Odtwórz projekt od początku. 4. W tym stadium plugin ReaXComp może nie mieć żadnego wpływu na brzmienie. Będzie tak na przykład w przypadku przedstawionym obok, gdzie poziomy szczytowe (zielone pionowe słupki) niemal sięgają Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 315</p>
<p>318 ustawień progów (czerwonych poziomych linii) poszczególnych pasm. I tak możesz się jednak czegoś nauczyć! 5. Włącz funkcję Solo current band, aby posłuchać tylko bieżącego pasma. 6. Podczas odtwarzania utworu zmieniaj pasma, przechodząc na zmianę na karty 1, 2, 3 i 4. Usłyszysz w ten sposób każde z pasm oddzielnie. 7. Teraz wyłącz funkcję Solo Current Band. Wyłącz opcję Auto makeup gain. Trzeba to zrobić dla każdego pasma z osobna. Jeśli opcja Auto makeup gain pozostałaby włączona, głośność miksu wzrosłaby po dokonaniu innych zmian. Podczas odtwarzania utworu dostosuj próg każdego pasma, aby znalazł się tuż pod wartością szczytową sygnału w danym paśmie. Przykład widzisz obok. 8. Domyślne ustawienie stopnia kompresji 2:1 jest bezpieczne. Spróbuj zwiększyć współczynnik dla każdego z progów do około 4:1. Jeśli uznasz, że dźwięk został zbyt skompresowany, obniż poziomy w stronę stopnia 2:1. Pamiętaj, to tylko przykład, a nie wzór! 9. Nawet teraz, przy zachowawczych ustawieniach, zauważysz różnicę między sygnałem z pluginem ReaXComp i bez niego. Gdy plugin jest włączony, różne ścieżki lepiej łączą się w miks. 10. Możesz poeksperymentować z różnymi innymi tłumikami, zwłaszcza z tłumikiem Knee. To ustawienie tzw. załamania charakterystyki określa jak nagle lub jak stopniowo stosowana jest kompresja. 11. Możesz również pobawić się tłumikami wzmocnienia (Gain), zarówno poszczególnych pasm, jak i całego miksu, ale nie przesadzaj. Używanie pluginu ReaXComp: kilka porad Nie używaj zbyt wielu pasm. Zbyt wiele niezależnie kompresowanych pasm sprawi, że miks się rozleci. Wielu doskonałych inżynierów masteringowych używa tylko trzech pasm. Zmieniając różne ustawienia, przysłuchuj się uważnie zmianom brzmienia. Wpływają one na siebie nawzajem, więc nie szczędź na to czasu. Ustawienie ataku (Attack) określa długość czasu od wzrostu sygnału powyżej progu do chwili zadziałania kompresora. Ustawienia zwolnienia (Release) określają długość czasu od opadnięcia sygnału poniżej progu do chwili zwolnienia kompresora. Spróbuj dostosować ustawienia ataku i zwolnienia tak, aby wejście i wyjście kompresora nie było zauważalne. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 316</p>
<p>319 14 Pluginy programu REAPER w działaniu W szczególności przy pierwszym użyciu kompresora wielopasmowego na ścieżce głównej zalecane jest używanie ustawień wzmocnienia (Gain) jedynie w celu kompensowania utraty głośności wskutek kompresji, a nie do podbicia sygnału. Wyjątkiem od tej zasady może być sytuacja, gdy jedno z pasm wymaga delikatnego dopasowania do innych. Często zalecane jest umieszczenie w łańcuchu efektów limitera (takiego jak LOSER MasterLimiter) za kompresorem wielopasmowym. Kompresora wielopasmowego można też użyć do zupełnie innego celu, mianowicie kompresji określonej częstotliwości na ścieżce, na przykład aby ściszyć syczące lub wybuchowe głoski na ścieżce wokalnej ReaControlMIDI Za pomocą pluginu Cockos ReaControlMIDI można ustawiać różne parametry MIDI na ścieżce. Można go wstawić w oknie łańcucha efektów ścieżki albo kliknąć prawym przyciskiem myszy nazwę lub numer ścieżki i wybrać z menu polecenie Pokaż panel sterowania ścieżki MIDI. Przykład użycia pluginu widzisz obok. Możesz wstawić kilka wystąpień tego pluginu na jednej ścieżce, aby wysyłać różne komunikaty MIDI do różnych kanałów. Wiele programów DAW ma ścieżki MIDI o specjalnych elementach sterujących MIDI, takich jak Bank/Program Select, głośność i panorama MIDI itd. W programie REAPER natomiast używany jest plugin ReaControlMIDI, który stanowi panel sterowania ścieżki MIDI. To daje dodatkową swobodę, ponieważ można wstawić wiele wystąpień pluginu albo wstawić plugin w dowolnym miejscu łańcucha efektów ścieżki albo poszczególnych elementów na ścieżce. Istotne funkcje pluginu ReaControlMIDI to: Load File: umożliwia załadowanie pliku.reabank (programu REAPER) lub pliku.ins (programu Cakewalk), zawierającego definicje instrumentów, a następnie wybranie preferowanego połączenia bank/program. Control Change: można wybrać maksymalnie pięć typów zdarzeń CC z list rozwijanych. Na listach tych dostępne są wszystkie typy zdarzeń dostępne na pasach CC w edytorze MIDI. Plugin ReaControlMIDI umożliwia również tworzenie obwiedni CC MIDI dla ścieżek, pozwalając na zautomatyzowanie suwaków zdarzeń CC włączonych w pluginie. Automatyzacja zostanie przedstawiona w rozdziałach 16 i 17. Można również przypisać elementy sterujące ścieżki do panelu sterowania w okienku ścieżek i/lub mikserze w celu zarządzania jej parametrami. Mowa o tym będzie w rozdziale 11. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 317</p>
<p>320 14.18 JS: IX/MIDI_Router Ten plugin służy do przekierowywania danych MIDI z kanału do kanału. Możesz wybrać wysyłanie nut, zdarzeń innych niż nut lub jednych i drugich LOSER s TimeDifference Pan Z wielu pluginów JS plugin LOSER TimeDifference Pan definitywnie wymaga wzmianki. Jest prosty w obsłudze, lecz bardzo przydatny. Czasami nagrana ścieżka brzmi cienko lub słabo. Chcesz ją trochę wypełnić, pogrubić, wzbogacić, ocieplić i tak dalej. Stara sztuczka polega na zduplikowaniu ścieżki i puszczeniu duplikatu parę milisekund później niż oryginalnej i w innym miejscu panoramy. Gdy sygnał wraca do głównego miksu, instrument brzmi czasem jak dwa instrumenty. Plugin LOSER TimeDifference Pan załatwia to znacznie szybciej, sprawniej i mało obciążając procesor. Jeśli chcesz poeksperymentować z tym pluginem, ścieżka Bouzouki w projekcie All Through The Night.RPP świetnie się do tego nada LOSER Exciter Plugin LOSER Exciter to prosta metoda przywrócenia wysokich częstotliwości w głucho brzmiącym miksie Problemy z poszczególnymi instrumentami należy wyeliminować na ich ścieżkach. Można jednak dodać trochę życia do całego miksu, umieszczając plugin Exciter gdzieś na początku łańcucha efektów. Zwróć uwagę na następujące parametry: Frequency częstotliwość, powyżej której chcesz dodać wysokich tonów. Spróbuj poeksperymentować w zakresie od 2000 Hz do 4500 Hz. Czasem trzeba pójść w jeszcze wyższe częstotliwości. Clip Boost wartość, o którą chcesz podbić głośność powyżej wybranej częstotliwości. Rób to delikatnie. Harmonics ilość nadtonów harmonicznych, którą chcesz dodać do miksu (nie przesadź). Inny podobny plugin to JS:SStillwell/exciter. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 318</p>
<p>321 14 Pluginy programu REAPER w działaniu SSTillwell's HugeBooty Ten prosty plugin służy do podbijania niskich częstotliwości na ścieżce. Najpierw ustaw żądaną częstotliwość, a potem stopniowo zwiększaj wartości drive oraz mix aż do osiągnięcia żądanego skutku Niektóre nietypowe pluginy JS Utility/bufsave Umieszczony jako pierwszy w łańcuchu efektów (a na ścieżkach MIDI zaraz za syntezatorem) i ostatni w łańcuchu, dodaje sprzężenie zwrotne do łańcucha (patrz przykład poniżej). Dostępnych jest maksymalnie 100 miejsc na bufory. Używaj tego samego miejsca dla obu wystąpień pluginu bufsave na tej samej ścieżce, ale nie używaj tego samego numeru miejsca na żadnej innej ścieżce. Między dwoma wystąpieniami pluginu bufsave można wstawić jeden prosty efekt (np. delay lub JS: remaincalm_org/floaty_delay) albo, jak tutaj, cały łańcuch efektów. Pozostałe cztery tłumiki służą do zarządzania przepływem audio. Określają one, oddzielnie dla każdego wystąpienia pluginu bufsave, poziomy miksu źródło-bufor, bufor-bufor, buforcel i źródło-cel. Miks źródło-bufor steruje sprzężeniem zwrotnym. Ze sprzężeniem zwrotnym należy obchodzić się ostrożnie. Początkowo ustaw oba tłumiki src->buf mix bardziej po lewej stronie. Następnie powoli przeciągnij je w prawo. Interesujące brzmienia można uzyskać, stosując w łańcuchu efektów więcej niż jedną parę pluginów bufsave i przydzielając każdej parze jej oddzielne miejsce Sstillwell/thunderkick Ten to potrafi przerazić! Dodaje do ścieżki potężne niskie tony. Można go użyć do centralnego bębna, syntezatora, a nawet gitary basowej zresztą, wszędzie, gdzie chodzi o tę atmosferę. Ma cztery tłumiki i już. Nie wymaga specjalnych eksperymentów. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 319</p>
<p>322 Remaincalm_org/tonegate Tonegate to generator sygnałów akustycznych uruchamiany z bramki w celu dodawania sygnałów sinusoidalnych, prostokątnych lub szumów. Interesującym czynią go elementy sterujące wysokością tonu oraz wejściem/zejściem sygnału. Ten plugin naprawdę daje mnóstwo okazji do wykazania się kreatywnością. Przeznaczony początkowo do użytku ze stopą lub werblem, jest niezwykle wszechstronny. Wypróbuj go na przykład na gitarze elektrycznej! Pobaw się najpierw tłumikiem frequency i opcjami waveform, a potem innymi. Więcej o tym i innych świetnych pluginach remaincalm znajdziesz na stronie remaincalm.org. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 320</p>
<p>323 14 Pluginy programu REAPER w działaniu Niektóre pluginy efektów gitarowych Dostępna jest cała seria pluginów Jesusonic przeznaczonych specjalnie do kształtowania brzmień gitary. Działają one bardzo podobnie do pedałów gitarowych. Oto niektóre z nich: Plugin Opis JS Guitar/amp-model JS Guitar/amp-model-dual Umożliwia wybranie symulowanego wzmacniacza, takiego jak Fender lub Marshall. Potem już tylko bawisz się parametrami. Wersja dual tego pluginu umożliwia wybranie różnych głośników (lewego i i prawego). JS Guitar/chorus Kształt fali przechodzi przez szereg modułów efektu delay, których czasy opóźnienia są powoli modulowane. Kształt brzmienia chorusu zależy głównie od ustawień długości (Length), liczby głosów (Number of Voices) i Rate (szybkości). JS Guitar/distortion Ten plugin zniekształca kształt i częstotliwości kształtu fali. Stopień stosowanego odkształcenia zależy głównie od ustawień wzmocnienia (Gain) i dobroci (Hardness). JS Guitar/flanger Efekt fazowy powstaje, gdy sygnał jest miksowany ze swoją opóźnioną kopią, gdy czas opóźnienia nieustannie się zmienia. Efekt ustawia się za pomocą parametrów długości opóźnienia (Delay Length), szybkości (Rate) i sprzężenia zwrotnego (Feedback). JS Guitar/phaser Ten poczwórny wszechprzepustowy phaser stereo ma ustawienia szybkości (Rate (Hz)), zakresu (Range (Min i Max)) oraz sprzężenia zwrotnego (Feedback). JS Guitar/wah Efekt wah to efekt filtrowania, określany za pomocą ustawień położenia (Position), górnego rezonansu (Top Resonance), dolnego rezonansu (Bottom Resonance) i zniekształcenia na filtrze (Filter Distortion). JS Guitar/tremolo Efekt tremolo powstaje wskutek zmian obwiedni amplitudy dźwięku, którymi sterują ustawienia częstotliwości (Frequency (Hz)) i wielkości (Amount (db)). Jeśli użyjesz więcej niż jednego efektu naraz, ich efekt skumuluje się. Kolejność efektów decyduje o brzmieniu wyjściowym. Jedna z możliwych kolejności widnieje obok. Nie znaczy to jednak, że masz zaprzestać twórczych eksperymentów z kolejnością efektów! Filtr (np. Wah lub Phaser) Kompresor Distortion Equalizer Zmiana wysokości tonu (np. Vibrato) Modulator (np. Flanger lub Chorus) Kontroler poziomu (np. Tremolo lub Limiter) Echo (na przykład pogłos) Niektóre inne pluginy JS w programie REAPER W następnej części tego rozdziału znajduje się ogólny opis niektórych innych świetnych pluginów Jesusonic dostarczanych z programem REAPER. To tylko drobna część pluginów, a jeśli któregoś z nich nie ma w tej tabeli, to wcale nie znaczy, że jest gorszy niż te, które się w niej znalazły. Plugin JS IX/StereoPhaseInverter Opis Cztery opcje Normal Phase (w fazie), Invert Left (odwróć lewy), Invert Right (odwróć prawy) lub Invert Both (odwróć oba). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 321</p>
<p>324 Plugin Opis JS IX/PhaseAdjustingRouter Stereofoniczny inwerter fazy z opcjami wyboru kanałów wejściowych i wyjściowych. Można go użyć na przykład do wydobycia pełniejszego, żywszego brzmienia z jednej ścieżki mono. JS LOSER/DDC Specyficzny kompresor przeznaczony do użytku z perkusją cyfrową. JS LOSER/SPLimiter Prosty limiter szczytowych sygnałów z jednym sterowanym parametrem Threshold (próg). Za jego pomocą można ograniczyć obcinanie sygnału na pojedynczej ścieżce. JS LOSER/gfxGoniometer Umieść go na końcu łańcucha efektów ścieżki stereo, folderu lub ścieżki głównej Zobaczysz wizualną reprezentację ruchu dźwięku w polu stereo. JS LOSER/StereoEnhancer Służy do rozszerzania efektu stereo na ścieżce stereo, folderowej, szynie lub ścieżce głównej. Działa, dostosowując panoramę szerokości niezależnie wysokich i niskich częstotliwości oraz poprzez zdefiniowanie ich punktu przecięcia. Inne pluginy do manipulacji polem stereo to np. Liteon/pseudostereo i Sstillwell/stereowidth. JS LOSER/Waveshaping Distortion Cudownie prosty plugin typu distortion. JS Meters/tuner Wstaw go na nową ścieżkę i uzbrój ją do nagrywania, a potem nastrój gitarę. JS Meters/vumeter Wstaw na ścieżkę, gdy chcesz dokładnie monitorować jej poziomy VU. JS Misc/tonifier Interesujący plugin, który tworzy efekty dźwiękowe, zmieniając wysokość tonu lub częstotliwość bloków audio o wskazanym rozmiarze. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 322</p>
<p>325 14 Pluginy programu REAPER w działaniu Plugin Opis JS SStillwell/ozzifier Szczególnie nadaje się do pogrubiania lub dublowania ścieżki wokalu. JS SStillwell/expander Przeciwieństwo kompresora! Potrafi przywrócić dynamikę miksu, który brzmi jakby był nadmiernie skompresowany. Działa, dodatkowo tłumiąc głośność sygnału, gdy spadnie ona poniżej wskazanego progu. JS SStillwell/hpflpf Dodaje filtr górnoprzepustowy i filtr dolnoprzepustowy do ścieżki lub ścieżki głównej. Przydatny na przykład do usuwania niskiego przydźwięku. JS SStillwell/badbussmojo Specyficzny plugin do nielinearnego kształtowania fali. Używaj ustawień nonlinearity (nieliniowość), knee (załamanie charakterystyki) i mod (modulacja), aby osiągnąć nieco mniej doskonałe, a bardziej autentyczne brzmienie dźwięku. JS SStillwell/louderizer Prosty plugin z dwoma elementami sterującymi, służący do zwiększania głośności ścieżki lub miksu. JS Pitch/superpitch Jeden z wielu pluginów umożliwiających zmianę wysokości tonu. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 323</p>
<p>326 Plugin Opis JS Filters/autopeakfilter Wygodny plugin umożliwiający tworzenie efektów typu autowah, zasadniczo poprzez dostosowanie środkowych częstotliwości i szerokości filtru. Im bliższe siebie są wartości min i max środkowej częstotliwości (center frequency) i im niższe ustawienie szerokości w oktawach (octave width) tym bardziej dramatyczny efekt. JS Filters/dc_remove Plugin do usuwania stałej składowej (DC offset). JS Utility/limiter Prosty plugin. Element sterujący Max Vol umożliwia ograniczenie obcinania szczytów sygnału na ścieżce głównej podczas eksperymentów z brzmieniami i miksowania. JS Utility/volume Prosty plugin do zwiększania lub zmniejszania głośności. Umieść go na początku łańcucha efektów, aby dostosować głośność ścieżki lub elementu przed zastosowaniem efektów. JS Utility/phase_adjust Kolejny bardzo prosty plugin używany do dostosowywania fazy ścieżki lub elementu. Z programem REAPER dostarczanych jest ponad 200 pluginów Jesusonic. Ten rozdział ma dać parę dobrych wskazówek, ale nie można udokumentować wszystkich pluginów w jednym małym podręczniku, takim jak ten. Więcej informacji zawiera Wiki strona programu REAPER pod adresem wiki.cockos.com/wiki/index.php/category:jesusonic, Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 324</p>
<p>327 14 Pluginy programu REAPER w działaniu Presety pluginów innych firm W programie REAPER można używać pluginów VST i DirectX innych firm, takich jak Sonitus, Wave Arts, Sony itd. Wiele pluginów jest instalowanych z presetami. Metody dostępu do presetów różnią się w zależności od czynników takich jak natywny interfejs pluginu i typ pluginu. W tej sekcji rozpatrzymy trzy przykłady. Uzbrojeni w te informacje na pewno damy radę domyślić się, gdzie też mogą być presety naszych różnych pluginów. Przykład 1 Oto popularny plugin DirectX firmy Sonitus, Phase. W tym przypadku interfejs pluginu zawiera natywną sekcję Presets. Kliknięcie tego przycisku (patrz obok) wyświetli menu dostępnych presetów. Możesz również zapisać za jego pomocą własne presety, ponieważ pluginy Sonitus są wyposażone we własnego menedżera presetów. Zwróć uwagę, że możesz również użyć biblioteki presetów programu REAPER w celu zapisania presetów w programie REAPER, a nie w pluginie. Aby ją otworzyć, kliknij przycisk + obok przycisku Param. Jest to szczególnie użyteczne w przypadku pluginów, które nie mają własnego, natywnego menedżera presetów. Przykład 2 Ten przykład przedstawia plugin VST firmy TWest, STEADY Pro. Ten plugin nie ma własnego, natywnego menedżera presetów. Podobnie jak w przypadku innych pluginów, można jednak użyć interfejsu programu REAPER do utworzenia presetów i zarządzania nimi. Przykład 3 Oto plugin Direct X firmy Sony, Vibrato. W tym przypadku natywne presety nie są wyświetlane po kliknięciu strzałki listy rozwijanej presetów programu REAPER. Wyświetlone zostaną tylko presety utworzone samodzielnie przez użytkownika. W tym przykładzie należy kliknąć prawym przyciskiem myszy w pustym miejscu interfejsu pluginu, aby wyświetlić listę presetów fabrycznych. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 325</p>
<p>328 14.26 Ukrywanie graficznego interfejsu użytkownika (GUI) Czasami może się zdarzyć, że konieczne będzie ukrycie graficznego interfejsu użytkownika pluginu VST i wyświetlenie jego parametrów jako serii prostych tłumików. Służy do tego przycisk UI w oknie Efekty programu REAPER. Klikając ten przycisk, wyświetlisz elementy sterujące pluginu w prostszym formacie. Oto przykład wyglądu pluginu VST firmy Terry West, VocEQ-ST. Załóżmy, że podoba ci się ten plugin, ale nie jego pokrętła. Niektórzy ludzie uważają, że pokrętłami trudno kręcić myszą. W takim przypadku można kliknąć przycisk UI, aby wyświetlić ten prosty interfejs: W ogólnym interfejsie programu REAPER każdym parametrem steruje poziomy tłumik. Na stronie Plug-iny > VST w oknie Preferencje dostępna jest również opcja Domyślnie ogólne UI (zamiast UI pluginów VST) Określanie trybu uruchamiania pluginu VST W przeglądarce efektów możesz kliknąć prawym przyciskiem myszy dowolny plugin VST i określić preferowany tryb uruchamiania tego pluginu. Dostępne opcje to Tylko w trybie natywnym, Oddzielny proces, Wydzielony proces lub Domyślnie (wg ustawień w obszarze Preferencje/VST). Opcje te umożliwiają uchronienie programu REAPER przed negatywnym wpływem pluginów. które powodują problemy z działaniem i/lub stabilnością programu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 326</p>
<p>329 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER Ta sekcja jest przeznaczona głównie dla doświadczonych użytkowników programów typu DAW. Przedstawiono w niej niektóre ciekawe aspektyroutingu w programie REAPER, które prawdopodobnie nie przypominają wcześniej poznanych rozwiązań. Nawet kompletny nowicjusz może się jednak czegoś dowiedzieć z tej sekcji. Mogą to być dla ciebie interesujące informacje ale możesz też pominąć na razie ten rozdział i wrócić do niego za jakiś czas Kontrolowane przenikanie dźwięków Przenikanie dźwięków to pojęcie używane wtedy, gdy materiał, który miał być nagrany na jednej ścieżce, trafia również na inne ścieżki. Zdarza się to zazwyczaj w następujących sytuacjach: Gdy nagrywany jest więcej niż jeden głos lub instrument naraz, każdy na swoim własnym mikrofonie. Możesz nagrywać na przykład artystę śpiewającego i grającego na gitarze akustycznej, używając jednego mikrofonu do nagrywania wokalu, a drugiego do nagrywania gitary. Okazuje się jednak, że część wokalu przenika do mikrofonu gitary i na odwrót. W razie nagrywania warstwowego, gdy słuchawki są tak mocno rozkręcone lub źle dopasowane, że mikrofon zbiera część materiału odtwarzanego na słuchawkach. Przesłuch ze słuchawek to zła rzecz i basta. Jeśli na przykład masz artystę, który lubi trzymać słuchawki tylko przy jednym uchu podczas dogrywania wokalu, wysyłaj miks tylko do tego jednego ucha. Na szczęście routing programu REAPER umożliwi to bez najmniejszego problemu. W przykładzie obok sygnał wyjściowy jest kierowany ze ścieżki głównej do obu głośników, ale tylko jednej słuchawki. Innego rodzaju przesłuch, tak zwane przenikanie dźwięków przy nagrywaniu na żywo, miewa pewne zalety. Jeśli wszystkie mikrofony zostały rozmieszczone prawidłowo i rozważnie, taki przesłuch może zapewnić cieplejszy, pełniejszy i bardziej naturalny dźwięk niż w przypadku nagrania warstwowego. (Nagrywanie warstwowe polega na nagrywaniu po jednej ścieżce naraz.) Problem polega na tym, że metoda nagrywania wszystkiego naraz ma także wady i to poważne. Przykłady: Nie da się dograć krótkiego fragmentu w celu poprawienia frazy wokalu czy paru taktów gitary. Za każdym razem trzeba znowu nagrywać cały utwór. Wszystko. Nie da się podczas miksowania uzyskać najlepszego brzmienia poszczególnych ścieżek. Jeśli na przykład musisz dodać prezencję lub kompresję do ścieżki wokalu, to musisz też dodać przenikającą gitarę do tej samej ścieżki. I tu właśnie przydają się możliwości routingu programu REAPER. Dzięki nim możesz mieć to, co najlepsze w obu metodach bogatszy, pełniejszy dźwięk wynikający z dodania niewielkiego, kontrolowanego przesłuchu, ale bez jego wad Działa to tak: Nagraj poszczególne ścieżki metodą warstwową, aby mieć czyste nagranie. Za pomocą routingu programu REAPER dodaj nieco przesłuchu, tam, gdzie jest potrzebny, przed lub za efektami w łańcuchu efektów. Przykład Ten przykład przedstawia proste użycie routingu w celu utworzenia efektu kontrolowanego przenikania dźwięków. 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night BLEED.RPP 2. Wycisz ścieżkę Bouzouki. Przykład ma być prosty, więc nie użyjemy tej ścieżki. 3. Zaznacz ścieżkę Vox, kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik głośności i ustaw liczbę kanałów ścieżki równą cztery. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 327</p>
<p>330 4. Wyświetl okno Efekty ścieżki Vox. Dodaj dowolny efekt pogłosu. W tym przykładzie użyjemy pluginu ReaVerbate, dołączonego do programu REAPER. 5. Po wstawieniu pluginu ReaVerbate (czy dowolnego innego), dostosuj jego ustawienia zgodnie z twoimi indywidualnymi, niepowtarzalnie niespotykanymi wymaganiami. Kliknij przycisk 2 we 2 wy i w okienku Złącze stykowe pluginu skieruj sygnał wyjściowy tylko do kanałów 3 i 4 (jak na obrazku obok). 6. Wyświetl okno IO ścieżki Vox. 7. Dodaj wysyłki ze ścieżki Vox (źródłowe kanały stereo 3/4) do obu ścieżek gitary (kanałów 1/2), jak na obrazku. Ustaw je panoramie 70% w lewo i prawo, około 15 db i za efektami (jak na obrazku). Dzięki temu ścieżkę wokalu będzie słychać czysto i wyraźnie ze środka, a jej pogłos zostanie skierowany dość szeroko w lewo i w prawo. 8. Odtwórz utwórz z wyłączoną wysyłką ścieżki Vox do ścieżki głównej/nadrzędnej. Dostosuj poziomy wysyłek ścieżki Vox do obu ścieżek gitary, aby ścieżkę Vox ledwie było słychać w ich tle. 9. Włącz wysyłkę ścieżki Vox do ścieżki głównej/nadrzędnej i znowu odtwórz utwór. Być może konieczne będzie podregulowanie paru parametrów pogłosu i/lub poziomów wysyłki. Ścieżka Vox powinna brzmieć pełniej niż poprzednio. 10. Zapisz plik. A teraz spróbuj zrobić to: Usuń efekt pogłosu ze ścieżki wokalu. Usuń wysyłki ze ścieżki Vox do ścieżek gitary. Utwórz nową ścieżkę o nazwie Vox pogłos i wstaw wybrany efekt pogłosowy. Utwórz wysyłkę ze ścieżki Vox do ścieżki Vox pogłos. Utwórz wysyłki ze ścieżki Vox pogłos do obu ścieżek gitar, za efektami. Odtwórz utwór i dostosuj poziomy wysyłek, panoramy i głośności. Wyłącz wysyłkę ścieżki pogłosu do ścieżki głównej/nadrzędnej różnica powinna być wyraźnie słyszalna Rozdzielanie kanałów Ten przykład przedstawi funkcję programu REAPER, która zapewnia większe możliwości miksowania niż jakakolwiek inna pojedyncza cecha: możliwość tworzenia i używania wielu kanałów. Nie brzmi zbyt ekscytująco, co? Nie jest łatwo od razu zrozumieć tę koncepcję, więc pobawimy się prostym przykładem, który nam to ułatwi. Masz nagraną ścieżkę gitary akustycznej. Masz też zapewne co najmniej słabe pojęcie jak wyrzeźbić jej brzmienie equalizerem lub pogrubić odrobiną efektu delay. W tym przykładzie jednak wskoczymy na inny poziom: nagraną ścieżkę możemy podzielić według pasm częstotliwości na, powiedzmy, trzy różne kanały i rozmieścić je w panoramie albo dodać trochę efektu delay tylko do jednego kanału (czyli jednego zakresu częstotliwości). Po co to w ogóle robić? W tym konkretnym przykładzie trudno powiedzieć. Możliwość tworzenia i używania kanałów w ten sposób otwiera jednak nieskończone możliwości miksowania i edycji. Zaczniemy od tego przykładu, bo jest go dość łatwo wykonać w praktyce, a ma nam pomóc jedynie w zrozumieniu techniki. Bardziej skomplikowany przypadek zostawimy sobie na później. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 328</p>
<p>331 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER Przykład 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night Channels.RPP 2. Do celów tego przykładu potrzebna nam będzie tylko ścieżka Gtr Body. Wycisz wszystkie ścieżki oprócz niej. W tym celu przytrzymaj klawisz Alt i kliknij przycisk Wycisz tej ścieżki. 3. Teraz utworzymy trzy ścieżki nazwiemy je ścieżkami powielanymi aby odzwierciedlić każde z trzech pasm, na które mamy zamiar rozdzielić ścieżkę Gtr Body. Utwórz te trzy ścieżki i nazwij je Low, Medium i High. Widzisz to na ilustracji obok. 4. Wyświetl okno IO ścieżki Gtr Body. Ustaw liczbę kanałów (w polu Kanały ścieżki) na 6 i utwórz wysyłki do każdej z trzech utworzonych przed chwilą ścieżek. 5. Wyślij sygnał audio z kanałów 1/2 do kanałów 1/2 na ścieżce Low, kanały 3/4 do kanałów 1/2 na ścieżce Medium i kanały 5/6 do kanałów 1/2 na ścieżce High (patrz ilustracja obok). 6. Brzmi skomplikowanie? W takim razie wyświetl okno Macierz routingu. 7. Teraz otwórz okno efektów ścieżki Gtr Body i wstaw plugin JS LOSER/3BandSplitter. 8. Ustaw pierwszy tłumik częstotliwości (Frequency) na około 200 Hz, a drugi na około 2000 Hz. 9. Włącz solo ścieżki Low i włącz odtwarzanie. Zauważ, że słychać tylko niskie częstotliwości. 10. Przytrzymując klawisze Ctrl+Alt, kliknij przycisk Solo na ścieżce Medium. Zauważ, że słychać tylko średnie częstotliwości. 11. Przytrzymując klawisze Ctrl+Alt, kliknij przycisk Solo na ścieżce High. Zauważ, że słychać tylko wysokie częstotliwości. 12. Poeksperymentuj z tłumikami w pluginie 3BandSplitter. Zwróć uwagę, jak zmienia się brzmienie. Potem ustaw je jak wcześniej. 13. Teraz zaznacz ścieżkę Medium, otwórz jej okno efektów i dodaj plugin JS:Guitar/chorus. Dostosuj ustawienia wedle wymagań. 14. Wyłącz solo i wyciszenie wszystkich ścieżek, aby odtworzyć miks wszystkich ścieżek. Zapewne zechcesz ściszyć oryginalną ścieżkę Gtr Body do około 6 db, a ścieżkę Bouzouki do około 10 db (albo je wyciszyć). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 329</p>
<p>332 15. Dokonaj dalszych zmian ustawień chorusu. Przykład (i tylko przykład) widzisz wyżej. 16. Poeksperymentuj z panoramą trzech pasm, aby osiągnąć pełniejszy dźwięk. 17. Zapisz plik. Wśród pluginów dostarczonych z programem REAPER znajdziesz kilka służących do manipulowania kanałami, w tym czteropasmowy rozdzielacz (pokazany tutaj) i pięciopasmowy rozdzielacz Pełne i tłuste wokale dziękireadelay W następnym przykładzie zobaczysz jak połączyć możliwości rozdzielania kanałów z pluginem ReaDelay w celu utworzenia prostego efektu pogrubiania cienko brzmiących wokali i to na jednej ścieżce! Schemat przepływu obok przedstawia technikę. Taki przepływ sygnału zapewni następujący efekt: Plugin ReaComp służy do kompresowania głównego wokalu. Utworzony zostaje boczny tor (sidechain), przesyłany do pluginu ReaDelay w celu pogrubienia i dopełnienia oryginalnego dźwięku. Opóźnione sygnały są następnie miksowane z oryginalnym sygnałem, a następnie dodatkowo skompresowane. Oczywiście dodatkowe efekty można zastosować do: Oryginalnego nieobrobionego nagrania. Sygnału opóźnionego z bocznego toru. Końcowego miksu sygnału nieobrobionego i z opóźnionego. Przykład 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night READELAY.RPP. 2. Włącz solo ścieżki Vox. Do celów tego przykładu potrzebna nam będzie tylko ścieżka wokalu. 3. Wyświetl okno IO tej ścieżki i ustaw liczbę kanałów ścieżki równą Otwórz okno Efekty ścieżki. Jeśli w łańcuchu są już jakiekolwiek efekty, usuń je. 5. Następnie wstaw plugin ReaDelay do łańcucha efektów. 6. Kliknij przycisk 2 we 2 wy, aby wyświetlić schemat połączeń stykowych. Pozostaw wejścia jak są (kanały 1 i 2), ale jako wyjścia ustaw kanał 3 (lewy) i kanał 4 (prawy), i tylko te dwa kanały (jak na przykładzie obok). 7. Kliknij przycisk Add Tap, aby dodać drugą stronę. 8. Ustaw na stronie 1 wartość Length (time) równą około 3,5 ms, a Lenght (musical) równą Panoramę na stronie 1 ustaw na około 50% w lewo. Odpowiada to na tłumiku wartości 0,5. Patrz poniższa ilustracja. 10. Ustaw na stronie 2 wartość Length (time) równą około 6 7 ms, a Lenght (musical) równą 0. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 330</p>
<p>333 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 11. Panoramę na stronie 2 ustaw na około 50% w prawo. Odpowiada to na tłumiku wartości 0, Sprawdź, czy na obu stronach zaznaczona jest opcja Enabled, a opcja Solo active tap jest niezaznaczona. 13. Ustaw tłumik Wet na około 9 db, a tłumik Dry na około 2 db. 14. Wstaw plugin ReaComp do łańcucha efektów. Pozostaw domyślnie ustawione główne wejścia i wyjścia, czyli kanał 1 (lewy) i kanał 2 (prawy). 15. Ustaw stopień kompresji (tłumik Ratio) równy około 6:1. Dostosuj wartość progu (Threshold), aby w głośniejszych fragmentach zmniejszać głośność wyjściową o około 6 lub 7 db. 16. Teraz możemy znowu połączyć kanały, aby zmiksować opóźniony efektem delay sygnał z sygnałem skompresowanym. Wstaw plugin JS:IX/Mixer_8xS_1xS do łańcucha efektów (za pluginem ReaComp). 17. Całkiem opuść wszystkie tłumiki oprócz pierwszych dwóch. Pierwsze dwa ustaw jak sobie życzysz (patrz obok). 18. Odtwórz plik i ustaw tłumiki głośności różnych ścieżek w żądany sposób. Porównaj brzmienie wokalu z efektami włączonymi i wyłączonymi. Gdy efekty są włączone, wokal powinien z łatwością wpasować się w miks. Uwaga! W tym przykładzie kolejność efektów jest istotna. W przypadku tej kolejności sygnały opóźnione nie przechodzą przez kompresor, dzięki czemu zachowują więcej oryginalnej dynamiki Typy wysyłek w programie REAPER Każdą wysyłkę należy zdefiniować jako wysyłkę jednego z trzech typów: Za tłumikiem (za panoramą), Przed tłumikiem (za efektami) albo Przed efektami. Typ domyślny to Za tłumikiem (za panoramą), ale można to zmienić w oknie Preferencje na stronie Ustawienia domyślne ścieżki/wysyłki. Wybór typu wysyłki decyduje, w którym stadium przepływu sygnału wysyłany jest dźwięk. Na przykład w przypadku wysyłki Za tłumikiem (za panoramą) zmiany położenia tłumika głośności ścieżki źródłowej będą mieć wpływ na głośność wysyłki. Zmiany takie nie miałyby wpływu na wysyłkę Przed tłumikiem (za efektami). Gdy Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 331</p>
<p>334 dźwięk wysyłany jest przed efektami, nie mają na niego wpływu żadne zmiany w efektach z łańcucha efektów ścieżki źródłowej. Bardziej szczegółowe informacje znajdziesz w schematach przepływu na końcu rozdziału Rozdzielanie kanałów i zmienianie wysokości tonu Już wiesz jak za pomocą pluginu ReaPitch można utworzyć na przykład harmonie wokalne ze ścieżki głównego wokalu. W tym przykładzie zobaczysz jak, rozdzielając ścieżkę wokalu na kilka kanałów, można utworzyć cały zespół wokalny, z różnymi efektami i pluginami na różnych partiach harmonii. Jest to szczególnie przydatne na przykład w sytuacjach, gdy chcesz skompresować harmonie wokalne przed ich ściszeniem, aby uplasować je delikatnie i subtelnie za głównym wokalem. Ilustracja obok demonstruje ten koncept. Oto, pokrótce, co się dzieje: Ścieżce wokalu przydzielamy sześć kanałów. Wstawiamy dwa wystąpienia pluginu ReaPitch i do obu kierujemy sygnał z kanałów 1 oraz 2. Sygnał wyjściowy z dwóch wystąpień pluginu ReaPitch kierujemy kanałami 3 i 4 oraz 5 i 6 do dwóch oddzielnych wystąpień pluginu ReaComp. Określamy kanały 3 i 4 (dla wystąpienia ReaComp 1) oraz kanały 5 i 6 (dla wystąpienia ReaComp 2) jako źródło sygnału wejściowego kompresorów. Wejścia pomocnicze (Auxiliary Input) należy pozostawić nieustawione, a kanały wyjściowe powinny być identyczne z kanałami wejściowymi. Sygnał wyjściowy z dwóch kompresorów oraz sygnał oryginalny (na kanałach 1 i 2) wysyłamy do jednego wystąpienia pluginu ReaEQ. W tym celu należy do wejścia 1 pluginu ReaEQ skierować kanały 1, 3 i 5, a do wejścia 2 kanały 2, 4 i 6 (patrz ilustracja obok). Dzięki możliwości wysłania trzech różnych strumieni audio bezpośrednio do pluginu ReaEQ nie potrzebujemy miksera kanałów. Dostosowanie względnych poziomów głośności trzech strumieni audio może być jednak trudniejsze. Trzy strumienie są łączone z powrotem w pluginie ReaEQ, z którego są kierowane do tłumika głośności. Porada: jeśli zapomnisz utworzyć niezbędne kanały ścieżki przed załadowaniem pluginów do łańcucha efektów ścieżki, możesz dodać je w locie. W tym celu kliknij mały przycisk + w lewym dolnym rogu okienka Złącze stykowepluginu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 332</p>
<p>335 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 15.6 Przyduszanie audio innym sygnałem Następny przykład pokazuje jak wykorzystać możliwości routingu programu REAPER w celu utworzenia efektu zwanego przyduszaniem (ducking). Polega to na tym, że odpowiednio ustawiony kompresor automatycznie zmniejsza głośność jednej ścieżki, gdy rośnie głośność drugiej ścieżki. Przydaje się to na przykład w przypadku stopy i basu. W tym przykładzie użyjemy ścieżek Bouzouki, Guitar i Vocal w naszym przykładowym projekcie, aby pokazać jak to się robi. Użyjemy przyduszania audio innym sygnałem, aby automatycznie nieco zmniejszać ogólną głośność instrumentów w miejscach, w których na ścieżce Vocal jest sygnał. Dzięki temu wokal nieco wybije się w miksie. Aby to zrobić, użyjemy routingu wielokanałowego w połączeniu z kompresorem ReaComp. Schemat obok przedstawia koncepcję przyduszania audio przy użyciu innego sygnału (sidechainingu). A teraz wykonajmy ćwiczenie. Przykład 1. Otwórz projekt All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night DUCK.RPP. 2. Usuń wszystkie ścieżki oprócz Gtr Body, Gtr Neck, Vox i Bouzouki, tak by zostały tylko te cztery ścieżki. Dostosuj głośność i panoramę ścieżek, aby uzyskać w miarę przyzwoity miks. 3. W razie potrzeby zmień kolejność ścieżek, aby Vox był ścieżką 1, Gtr Body ścieżką 2, Gtr Neck ścieżką 3, a Bouzouki ścieżką W okienku ścieżek zaznacz ścieżkę Vox i naciśnij klawisze Ctrl+T, aby wstawić za nią nową ścieżkę. Nazwij tę nową ścieżkę Instrument Submix. 5. Kliknij ikonę Folder, aby ustawić tę ścieżkę jako folder. Ustaw ścieżkę Bouzouki jako ostatnią ścieżkę w folderze. 6. Potrzebujemy dwóch dodatkowych kanałów dla folderu Instrument Submix, aby móc kierować do niej sygnał sterujący (sidechain) ze ścieżki Vox. Kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik głośności ścieżki submiksu, a następnie ustaw liczbę kanałów równą Teraz trzeba utworzyć pętlę sterującą (sidechain), aby instrumenty i ścieżka Instrument Submix wykrywały poziom sygnału ścieżki Vox. 8. Przeciągnij przycisk IO ścieżki Vox na przycisk IO ścieżki Instrument submix. Utworzysz w ten sposób wysyłkę i otworzysz okno elementów sterujących tej wysyłki. Zaakceptuj domyślny typ wysyłki Za tłumikiem (za panoramą) i ustaw jako kanały docelowe kanały 3/4 (jak na obrazku). 9. Następnie wyświetl okno efektów ścieżki Instrument Submix. Dodaj plug-in VST: ReaComp (Cockos). Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 333</p>
<p>336 10. Zwróć uwagę na listę rozwijaną Detector input w interfejsie tego pluginu. Za jej pomocą poinformujemy program REAPER, że to poziom ścieżki Vox, a nie ścieżki Bouzouki ma sterować zadziałaniem kompresora. Lista Detector input zawiera dwie opcje Main Input i Auxiliary Input. 11. Wejście główne Main Input należy zdefiniować tak jak media na ścieżce submiksu (kanały 1 i 2), a wejście pomocnicze Auxiliary Input jako strumień przychodzący ze ścieżki Vox na kanałach 3 i Kliknij przycisk 4 we 2 wy i w razie potrzeby ustaw przypisania: Main Input L odbiór z kanału 1, Main Input R odbiór z kanału 2, Auxiliary Input L odbiór z kanału 3 i Auxiliary Input R odbiór z kanału 4. Widać to na obrazku obok: prawdopodobnie będą to ustawienia domyślne. 13. Teraz z listy rozwijanej Detector Input wybierz opcję Auxiliary Input L + R. Dzięki temu kompresja będzie stosowana do ścieżki Instrument Submix w reakcji na zmiany głośności (mocy) sygnału przychodzącego na kanałach 3/4 ze ścieżki Vox. Gdy głośność ścieżki Vox przekroczy ustawiony próg, ścieżka Instrument Submix będzie kompresowana. 14. Odtwórz teraz utwór. Tłumik Threshold (pierwszy pionowy tłumik) przesuń w dół, aby w partiach wokalu szczyty sygnału na mierniku VU przypadały nad poziomem tłumika. 15. Przesuń tłumik Ratio w prawo, aby osiągnąć żądane zmniejszenie głośności instrumentów. Zapewne będzie to w okolicy wartości od 4:1 do 6:1. Obserwuj migający czerwony słupek po lewej stronie miernika VU sygnału wyjściowego. Wskazuje on zmniejszenie mocy sygnału na ścieżce submiksu. W tym przykładzie zmniejszenie mocy wynosi 3,9 db. 16. Zapisz plik. Na obrazku widzisz przykładowe, ale zapewne odpowiednie w tym przypadku ustawienia kompresora. Sztuka polega na tym, by kompresja nie była zbyt słyszalna, ale nieco obniżała szczyty sygnału submiksu instrumentów, aby zrobić więcej miejsca na wokal. Porada: aby szybko utworzyć boczny tor sterujący (sidechain) ze ścieżki do ścieżki, wystarczy przeciągnąć przycisk IO tej ścieżki do okna pluginu na ścieżce odbierającej. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 334</p>
<p>337 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 15.7 Podwójne przyduszanie innym sygnałem Tego ćwiczenia można spróbować dopiero po ukończeniu poprzedniego, w sekcji Przyduszanie audio innym sygnałem. Zaczyna się ono w miejscu, w którym skończyło się poprzednie dodamy następne wystąpienie sygnału sterującego (sidechain), tym razem do ścieżki głównej. Wstawimy plugin ReaComp na ścieżkę główną, aby podczas partii wokalu zastosować kolejną warstwę łagodnej kompresji do całego miksu. Ten sam strumień audio jest używany do przyduszenia na dwa różne sposoby dlatego też mówimy o podwójnym przyduszaniu. Jak zwykle przykład ma na celu przedstawienie możliwości programu REAPER, tym razem możliwości routingu. Ważna jest technika, reszta jest mniej istotna. W poprzednim przykładzie użyliśmy wysyłki ze ścieżki Vox do kanałów 3 i 4 na ścieżce Instrument Submix, a następnie tych wejść pomocniczych użyliśmy do delikatnego skompresowania miksu instrumentów. Jako że ścieżka Instrument Submix jest kierowana do ścieżki głównej, ta wysyłka ścieżki Vox będzie również automatycznie wysyłana do ścieżki głównej na kanałach 3 i 4. Wykorzystamy to, aby nieco wygładzić miks. Przykład 1. Otwórz plik All Through The Night DUCK.RPP i zapisz go jako All Through The Night DOUBLE DUCK.RPP. 2. W okienku ścieżek lub mikserze zaznacz ścieżkę główną. Kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik głośności ścieżki głównej i ustaw liczbą kanałów równą 4. Zamknij to okno. 3. Wyświetl okno Efekty ścieżki głównej i wstaw plugin ReaComp. 4. Otwórz okno Złącze stykowe pluginu. Tak jak poprzednio, ustaw wejście Auxiliary Input L na kanał 3, a wejście Auxiliary Input R na kanał 4. Powinny być zresztą już tak ustawione domyślnie. 5. Ustaw stopień kompresji (Ratio) na około 2:1. 6. Z listy rozwijanej Detector Input wybierz opcję Auxiliary Input L + R. 7. Odtwórz utwór. 8. W trakcie partii wokalu dostosuj próg zadziałania kompresji tłumikiem Threshold w taki sposób, aby kompresja była łagodna. Podnieś o decybel lub dwa wartość Wet. 9. Upewnij się, że pole wyboru Limit Output jest zaznaczone. Przykład ustawień widzisz obok. 10. I już! Możesz zapisać plik. Ostatnie przykłady pokazywały jak użyć bocznego toru sygnału (sidechain) do przyduszania. Bocznego toru można używać z wieloma innymi pluginami programu REAPER, takimi jak ReaGate, ReaXComp, ReaComp i ReaFir. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 335</p>
<p>338 15.8 ReaSamplomatic i ReaDrums W tym przykładzie użyjemy pluginu ReaSamplomatic dostępnego w programie REAPER w połączeniu z szablonem ReaDrums utworzonym przez użytkownika jamester. Szablon ten można pobrać z witryny internetowej programu REAPER. Aktualny adres szablonu można uzyskać przechodząc do forum użytkowników programu REAPER i sprawdzając sygnaturę użytkownika jamester albo wyszukując hasło readrums. Pobrany szablon należy skopiować do folderu TrackTemplates. W systemie Windows XP jest to lokalizacja C:\Documents and Settings\User Name\Application Data\REAPER\TrackTemplates Szablon jest od czasu do czasu modyfikowany, więc pobrana wersja może nieco się różnić od użytej w poniższym opisie. Nie powinno to mieć znaczenia. Ponadto w przykładzie używamy edytora MIDI do celów demonstracyjnych, ale można zamiast niego użyć keyboardu MIDI. Przykład 1. Utwórz nowy plik pustego projektu i zapisz go jako ReaDrums Example.RPP 2. Kliknij prawym przyciskiem myszy w obszarze okienka ścieżek, z wyświetlonego menu wybierz polecenie Wstaw ścieżkę z szablonu, a następnie wybierz szablon ReaDrums. Zauważ, że ścieżka zostanie wstawiona z ośmioma oddzielnymi, nazwanymi wystąpieniami pluginu ReaSamplomatic5000 w łańcuchu efektów. 3. Każde wystąpienie pluginu ReaSamplomatic5000 jest ustawione inaczej. Od góry do dołu są to wystąpienia: Kick, Snare, Perc 1, Perc 2, Perc 3, Perc 4, HH Cl, HH Op. Zaznacz dowolną pozycję na tej liście, aby sprawdzić jej kanał MIDI. Tutaj widzimy pozycję Kick (stopę), która używa kanału 1 (widać to prawym dolnym rogu okna). Na tej ilustracji wstawiona została również próbka (sample) audio. To następny krok! 4. Wyświetl okno Eksplorator mediów skrótem Ctrl+Alt+X i wybierz folder, w którym znajdują się żądane sample. W oknie efektu ReaDrums zaznacz pozycję Kick. Przeciągnij żądany plik sampli z okna Eksplorator mediów do okienka ReaSamp (czarnego obszaru nad przyciskiem Browse). Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 336</p>
<p>339 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 6. Teraz powtórz tę procedurę w pozostałych siedmiu wystąpieniach pluginu ReaSamp, aby kolejno dodać pozostałe siedem instrumentów, wstawiając odpowiednie sample. 7. Upewnij się, że ścieżka ReaDrums nie jest uzbrojona do nagrywania. Zapisz plik. 8. Na linii czasu zaznacz pierwszych 10 sekund. Zaznacz ścieżkę ReaDrums i wybierz polecenie Wstaw > Nowy element MIDI, aby wstawić element MIDI. 9. Kliknij dwukrotnie ten element, aby otworzyć go w edytorze MIDI. Wybierz opcje Widok > Nuty na wstędze pianoli > Trójkątyoraz Widok > Tryb: nazwane nuty. 10. Wstaw kilka nut jak na poniższym obrazku. Nie kopiuj tego rytmu, po prostu wstaw parę nut. 11. Zamknij edytor MIDI i zapisz plik. 12. Jeśli chcesz, możesz również użyć routingu kanałów, aby wysłać różne partie do różnych ścieżek, na których można dodawać efekty, ustawiać panoramę, głośność itd. Przypuśćmy, że chcemy zastosować niektóre efekty oddzielnie do stopy i werbla. Kliknij prawym przyciskiem myszy tłumik głośności ścieżki ReaDrums, a następnie ustaw liczbę kanałów równą 4. Zaczniemy od jednego lub dwóch. 13. Naciśnij klawisze Ctrl+T dwa razy, aby dodać następne dwie ścieżki. 14. Nazwij ścieżkę stopy Kick, a ścieżkę werbla Snare. 15. Na ścieżce ReaDrums ustaw liczbę kanałów równą 4 i utwórz wysyłkę do nowej ścieżkikick (przy użyciu kanału 3) oraz ścieżki Snare (przy użyciu kanału 4). 16. Otwórz okno Efekty ścieżki ReaDrums. 17. Zaznacz pierwsze wystąpienie pluginu ReaSamplomatic5000, Kick. Ustaw oba wyjścia VST na kanał Zaznacz drugie wystąpienie pluginu ReaSamplomatic5000, Snare i ustaw oba jego wyjścia VST na kanał Odtwórz teraz muzykę. Zauważ, że wystąpienia Kick i Snare zostały przekierowane do odpowiednich ścieżek. Oczywiście można teraz wstawić żądane efekty w oknach efektów tych ścieżek. 20. Zapisz plik. 21. Jeśli dodasz więcej kanałów do oryginalnej ścieżki ReaDrums, to będzie można zrobić to samo z innymi partiami perkusji. Uwaga! W szablonie ścieżki ReaDrums Rack, który można pobrać z forum użytkowników programu REAPER, wszystkie ścieżki i ich routing są już skonfigurowane. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 337</p>
<p>340 15.9 Wielowyjściowe pluginy VSTi Za pomocą tych funkcji być może skonfigurujesz wielowyjściowe pluginy instrumentów VSTi zaledwie raz lub dwa, ale warto to zrobić. Lepiej pojmiesz też wewnętrzne funkcjonowanie programu REAPER niż pobierając szablon ścieżki. Przykład 1: użycie par ścieżek audio 13. Kliknij prawym przyciskiem myszy w pustym obszarze okienka ścieżek i z wyświetlonego menu wybierz polecenie Wstaw instrument wirtualny na nowej ścieżce. 14. W oknie przeglądarki efektów kliknij dwukrotnie żądany instrument. W tym przykładzie użyjemy 8wyjściowej wersji instrumentu Grizzly (4 kanałów stereo). Możesz użyć dowolnego instrumentu wielowyjściowego. 15. Wyświetlony zostanie monit o potwierdzenie, czy chcesz dodać odpowiednią liczbę ścieżek dla wybranego instrumentu (patrz obok). 16. Kliknij przycisk Tak. 17. Program REAPER wstawi instrument do łańcucha efektów oryginalnej ścieżki, nazwie ją i uzbroi do nagrywania. Utworzy również wszystkie dodatkowe ścieżki. 18.Masz teraz jedną ścieżkę wejściową MIDI dla pluginu VSTi oraz cztery ścieżki wyjściowe audio. Zwróć uwagę, że w tym przykładzie: Kanały 1/2 ze ścieżki 1 są kierowane do ścieżki 2, kanały 3/4 do ścieżki 3, kanały 5/6 do ścieżki 4, a kanały 7/8 do ścieżki Track 5. Żaden sygnał ze ścieżki 1 nie jest kierowany bezpośrednio do ścieżki głównej. 3. Możesz teraz załadować instrumenty (w tym przykładzie zestaw perkusyjny) i zacząć grać. Przykład 2: użycie oddzielnych ścieżek MIDI Jeśli chcesz przydzielić oddzielną ścieżkę MIDI każdemu kanałowi wyjściowemu instrumentu VSTi, użyj poniższej metody. Do celów przykładu użyjemy pluginu Grizzly, ale możesz użyć dowolnego innego wielowyjściowego syntezatora. 1. Utwórz nową ścieżkę i nazwij ją. Otwórz okno efektów ścieżki i dodaj żądany instrument VSTi do łańcucha efektów ścieżki. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 338</p>
<p>341 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER 2. Z menu Opcje w oknie łańcucha efektów wybierz polecenie Utwórz 16-kanałowy routing MIDI na tej ścieżce. 3. Dla każdego kanału utworzona zostanie oddzielna ścieżka MIDI. Zwróć uwagę, że sygnał wyjściowy MIDI każdej z tych 16 ścieżek jest wysyłany do ścieżki, na której wstawiony został oryginalnie instrument VSTi. Masz kilka opcji ułatwiających zarządzanie tym zestawem ścieżek. Możesz na przykład umieścić ścieżki MIDI w jednym folderze, nazwać ten folder, nadać kolor ścieżkom i ukryć je w mikserze. Aby włączyć wejście klawiatury dla poszczególnych ścieżek MIDI: Upewnij się, że ścieżka z pluginem VSTi nie jest uzbrojona do nagrywania. Zaznacz wszystkie 16 ścieżek MIDI. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk Uzbrój i włącz monitorowanie wejścia dla wszystkich 16 ścieżek. Ustaw kanał wejściowy każdej ścieżki MIDI, od 1 do Więcej równoległego przetwarzania efektów za pomocą mikserów kanałów Wcześniej w tym rozdziale omawialiśmy równoległe przetwarzanie efektów, na przykład w przykładzie dotyczącym pogrubiania wokali. W tej sekcji rozwiniemy tę technikę, wykorzystując dodatkowe kanały i indywidualnie kontrolując ustawienia panoramy i poziomów głośności poszczególnych kanałów. Użyjemy pluginu IX / Mixer 8xM-1xS, który oferuje dodatkowe możliwości rozdzielania i kierowania sygnału audio przez różne kanały, a następnie ich miksowania z powrotem w celu osiągnięcia interesujących brzmień i efektów. Główna różnica między tym mikserem a użytym wcześniej polega na możliwości używania indywidualnych kanałów mono. Poniższy przykład ma pokazać sposób konfigurowania i używania tego miksera. Wykonanie ćwiczenia powinno wystarczyć do opanowania tego miksera. Przykład W tym przykładzie wyślemy sygnał wyjściowy z jednej ścieżki instrumentalnej oddzielnie do efektów Distortion i Reverb, następnie zmiksujemy sygnał nieobrobiony i sygnały obrobione i ustawimy je w żądany sposób w panoramie a wszystko to na jednej ścieżce i bez użycia żadnych szyn. W tym celu posłużymy się pluginem IX Mixer 8xM oraz kilkoma innymi pluginami dostarczanymi z programem REAPER. Powyższy schemat ilustruje, co chcemy osiągnąć: Poprowadzimy sygnał równolegle do dwóch efektów. W ten sposób umożliwimy oddzielne przetwarzanie efektów przed zmiksowaniem. W zwykłym łańcuchu efektów efekty przetwarzane są kolejno. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 339</p>
<p>342 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP i zapisz go jako All Through The Night IX MIX.RPP 2. Do celów tego przykładu potrzebna nam będzie tylko ścieżka Bouzouki. Włącz solo tej ścieżki. 3. Otwórz okno IO ścieżki Bouzouki. Ustaw liczbę kanałów ścieżki równą 6 i zamknij to okno. 4. Otwórz okno efektów tej ścieżki. Jeśli są już w nim jakieś efekty, usuń je. 5. Wstaw efekt JS: Guitar Distortion. Na początek ustaw różne tłumiki jak na obrazku obok. Uwaga! W tym przypadku, w kroku 5 powyżej należy dostosować elementy sterujące parametrami pluginu przed otwarciem i użyciem złącza stykowego. Należy tak zrobić, ponieważ nie będzie możliwe odsłuchiwanie ani monitorowanie żadnego sygnału wyjściowego wysyłanego do kanałów i 3 i 4 do chwili późniejszego dodania miksera kanałów do łańcucha efektów. 6. Upewnij się, że sygnał wyjściowy płynie tylko z kanałów 1 i 2, a sygnał wyjściowy tylko do kanałów 3 i 4, jak na powyższym obrazku. 7. Teraz dodaj plugin ReaVerbate do łańcucha efektów ścieżki Bouzouki. 8. Wybierz dowolny preset, ustaw żądane poziomy sygnału obrobionego/nieobrobionego, a następnie ustaw sygnał wyjściowy na kanały 5/6 jak na obrazku obok. 9. Teraz wstaw plugin JS: IX/Mixer_8xM-1xS na końcu łańcucha efektów ścieżki Bouzouki. 10. Odtwórz utwór i poeksperymentuj z ustawieniami głośności i panoramy różnych kanałów. Pozmieniaj również ustawienia efektów. Przykładowy wynik takich eksperymentów przedstawiono poniżej. 11. Wyłącz solo ścieżki Bouzouki. Ścisz ścieżkę jej tłumikiem, aby wtopić ją w miks. Po zakończeniu zapisz plik. To jest oczywiście tylko prosty przykład. Można by przecież równie dobrze ustawić cztery oddzielne, równoległe łańcuchy efektów na tej ścieżce. Efekt można też bardzo łatwo przenieść z łańcucha do łańcucha, zmieniając jego kanały wyjściowe. Serię IX pluginów Jesusonic opracował Philip S. Considine. Wielkie dzięki dla Philipa za pomoc w opracowaniu również tego przykładu. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 340</p>
<p>343 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER Więcej równoległego przetwarzania efektów Poprzedni przykład przedstawiał równoległe przetwarzanie efektów w najprostszej postaci. Eksperymentując z tą funkcją można w końcu ukształtować żądane brzmienie. Można na przykład dodać pluginy do łańcuchów efektów i/lub użyć więcej niż 6 kanałów. Wszystkie trzy strumienie można zmiksować za pomocą pluginu do miksowania kanałów. Kanały 1 i 2: oryginalny, nieprzetworzony sygnał. Kanały 3 i 4: distortion a następnie kompresja. Kanały 5 i 6: equalizacja, a następnie pogłos Inne pluginy do routingu kanałów (omówienie) Lista pluginów Jesusonic i Cockos dla programu REAPER już jest imponująca, a przy tym nieustannie rośnie. Poniższa tabela przedstawia ogólny opis niektórych innych aktualnie dostępnych pluginów do routingu kanałów. Najnowsze informacje można znaleźć w witrynach internetowych i na forach. Ta sekcja przedstawia niektóre inne pluginy (nie użyte tutaj w przykładach), które są specjalnie przeznaczone do użytku z routingiem wielokanałowym. Poniższe informacje pochodzą z plików tekstowych dostarczonych z tymi pluginami przez ich autora Philipa S. Considine'a. Oczywiście pluginów tych należy używać jedynie na ścieżkach, dla których zdefiniowano więcej niż jedną parę kanałów. Plugin Opis IX Switcher To jest narzędzie do przełączania kanałów. Parametr Output Source służy do wybierania, który z maksymalnie czterech parowanych kanałów wejściowych ma być monitorowany. Przydatne do porównań typu A/B. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 341</p>
<p>344 Plugin Opis IX Switcher 2 Odmiana narzędzia IX Switcher. Parametr Output Source służy do wybierania, który z maksymalnie czterech parowanych kanałów wejściowych ma być monitorowany, a tłumiki Level umożliwiają dostosowanie wzmocnienia każdej pary z osobna. Przydatne do porównań typu A/B. IX SwitchMix To narzędzie do krosowania sygnałów umożliwia doprowadzenie maksymalnie czterech par wejść do dwóch szyn, a następnie zmiksowanie tych szyn do kanałów wyjściowych 1+2. Jako cel każdej z czterech par wejść można ustawić opcję wyłączenia, A, B albo A+B. IX PhaseAdjustingRouter Przyjmuje sygnał z pary kanałów wejściowych i modyfikuje fazę zgodnie z wybranym trybem. Zmodyfikowany sygnał jest następnie wyprowadzany do wybranych kanałów wyjściowych. Modyfikowane są tylko wybrane kanały wyjściowe, zatem na przykład sygnał odebrany z wejść 1+2 i sygnał wyjściowy na kanałach 3+4 będą nadal kierowane w oryginalnej postaci do wyjść 1+2. Parametr Input służy do wybierania para kanałów używanych jako źródło sygnału wejściowego. Tryb fazy (Phase Mode) ma ustawienia No Change (bez zmiany), Invert Left Channel Only (odwróć tylko lewy kanał), Invert Right Channel Only (odwróć tylko prawy kanał) lub Invert Both Channels (odwróć oba kanały). Parametr Output umożliwia wybranie kanałów wyjściowych Interfejs routingu programu REAPER Jeśli używasz wielu kanałów ścieżek, wysyłek i odbiorów (jak w wielu przykładach w tej sekcji), być może najlepiej będzie trzymać okno Macierz routingu na wierzchu. Okno Macierz routingu umożliwia dokonywanie zmian wysyłek i odbiorów, określanie liczb kanałów poszczególnych ścieżek itd. Niektóre przykłady przedstawiono zwięźle poniżej. Kliknij prawym przyciskiem myszy nazwę ścieżki (jak obok), aby wyświetlić okno routingu i zmienić liczbę kanałów ścieżki albo dostosować parametry wysyłek lub odbiorów powiązanych z tą ścieżką. Kliknij prawym przyciskiem myszy sygnał wysyłki albo odbioru w dowolnej komórce macierzy routingu, aby dostosować parametry wysyłki lub odbioru (jak poniżej z prawej). Kliknij w wolnej komórce macierzy routingu, aby utworzyć wysyłkę lub odbiór. Pamiętaj rzecz jasna, że tworzyć lub usuwać wysyłki i odbiory oraz zarządzać nimi można również w okienku ścieżek oraz mikserze. W każdym przypadku można kliknąć przycisk IO Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 342</p>
<p>345 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER żądanej ścieżki, aby wyświetlić okno jej routingu albo kliknąć prawym przyciskiem myszy przycisk IO i za pomocą menu z łatwością dodać wysyłkę lub odbiór. Zwróć również uwagę na trzy różne typy wysyłek, które w oknie Macierz routingu reprezentują trzy różne symbole, jak na obrazku z lewej. Od góry do dołu, są to symbole wysyłek Przed tłumikiem (za efektami), Za tłumikiem (za panoramą), i Przed efektami. W każdym przypadku wysokość dużego, grubego paska wskazuje poziom głośności wysyłki. Schematy przepływu w rozdziale 5 ułatwią zrozumienie różnic między tymi typami wysyłek Wielokanałowe mierniki VU Gdy ścieżka składa się z więcej niż 2 kanałów, można wybrać opcję wyświetlania wszystkich kanałów albo tylko kanałów 1 i 2 na mierniku VU ścieżki (w okienku ścieżek i mikserze). Kliknij prawym przyciskiem myszy miernik VU ścieżki, a następnie wybierz polecenie Miernik VU ścieżki, aby przejść do polecenia przełączającego Pokazuj pełny pomiar wielokanałowy (nie tylko 1+2). W przykładzie obok opcja ta została wyłączona dla pierwszej ścieżki, a włączona dla drugiej. Akcja ta jest również dostępna w menu głównym programu REAPER (Ścieżka > Wielokanałowy pomiar ścieżki) Panoramowanie dźwięku otaczającego za pomocą ReaSurround Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 343</p>
<p>346 Produkcja dźwięku przestrzennego to skomplikowany temat. Zasady, teoria i problemy praktyczne znacznie przekraczają zakres tego podręcznika. Dostępne są całe książki na ten temat, można też poczytać co nieco w Internecie, na przykład bezpłatny plik PDF The Recording Academy's Producers and Engineers Wing Recommendations for Surround Sound Production. Funkcje programu REAPER używane do produkcji dźwięku przestrzennego znajdziesz w trzech obszarach: 1. Funkcjach nagrywania w formacie wielokanałowym. Metodę objaśniono w rozdziale Funkcjach routingu kanałów programu REAPER. 3. Pluginu do panoramy przestrzennej ReaSurround. W związku z tym, kwestie specyficzne dla programu REAPER, które należy mieć na uwadze w przypadku produkcji dźwięku przestrzennego, to: Nagrywanie Nagraj ścieżki, stosując ustawienia odpowiednie w przypadku poszczególnych ścieżek. Na przykład dla głównego wokalu można użyć dwukanałowej ścieżki z jednym wejściem mono (jednym mikrofonem). Fortepian można nagrać w stereo przy użyciu dwóch mikrofonów. Dźwięki otoczenia można nagrać na czterokanałowej ścieżce przy użyciu czterech wejść mikrofonowych. Routing Program REAPER oferuje różne opcje routingu. Można na przykład wstawić plugin ReaSurround na każdą ze ścieżek, a każdą ścieżkę skierować bezpośrednio do ścieżki głównej. Inna możliwość to utworzenie wysyłek ze wszystkich ścieżek do jednej szyny miksu surround i wstawienie na niej jednego wystąpienia pluginu ReaSurround oraz wyłączenie bezpośredniego wysyłania poszczególnych ścieżek do ścieżki głównej. Pierwsza z tych metod zapewnia większą swobodę i zarazem większą kontrolę. Konieczne jest również skonfigurowanie niezbędnego routingu wyjść ścieżki głównej, aby prawidłowo kierować sygnał ze ścieżki głównej do głośników dźwięku przestrzennego. Przykład konfiguracji dźwięku przestrzennego 5.1 widzisz obok. ReaSurround ReaSurround, tak jak każdy inny plugin, można wstawić do łańcucha efektów ścieżki za pomocą przeglądarki efektów. Tu przyjmiemy, że wolisz metodę wstawienia pluginu ReaSurround na każdej ścieżce. Zauważ, że: Plugin ReaSurround trzeba umieścić w łańcuchu efektów ścieżki. Często plugin powinien znaleźć się na końcu łańcucha. Nie jest to jednak reguła jeśli na przykład używasz wielokanałowego efektu delay, zazwyczaj wstawisz go za efektem ReaSurround. Po wstawieniu pluginu ReaSurround wybierz jedną z opcji z listy rozwijanej konfiguracji (patrz obrazek u Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 344</p>
<p>347 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER góry poprzedniej strony). Wybierz tę samą opcję dla wszystkich ścieżek. Poziomy wejściowe i położenia można ustawić i zablokować. Gdy wybierzesz konfigurację, do ścieżki automatycznie dodana zostanie odpowiednia liczba kanałów wyjściowych. W tym przykładzie wybrano opcję 5.1 surround, więc ścieżce przydzielonych zostało sześć kanałów. W poniższym przykładzie ścieżka z dwoma kanałami i elementem multimedialnym mono (Vox Mix) ma dwa wejścia, każde z własnym tłumikiem (który można ustawić na Gain wzmocnienie albo LFE, czyli subwoofer) oraz przyciski solo i wyciszenia. Kliknij dwukrotnie wejście, aby zmienić jego nazwę. Wybrana została opcja 5.1, więc kanałów wyjściowych jest sześć. Zauważ, że można je w dowolnych połączeniach włączać solo i/lub wyciszać. Każdy z kanałów ma również własny tłumik, który można ustawić na Gain (wzmocnienie) lub Influence (wpływ). Użyj złączy stykowych innych efektów na ścieżce, aby skierować sygnały wyjściowe tych efektów do żądanych kanałów. Sprawdź przykłady wyboru złączy stykowych efektów wcześniej w tym podręczniku. Plugin ReaSurround należy również wstawić na końcu łańcucha efektów ścieżki głównej. Położenie wejść kanałów można ustawić, przeciągając je na ekranie. Ponadto w oknie pluginu ReaSurround znajdziesz dwa dodatkowe zestawy elementów sterujących. Trzy listy rozwijane Edit i towarzyszące im pokrętła mogą służyć do sterowania trzema wyświetlanymi pozycjami. Dostępne są pozycje Left/Right, Back/Front, Low/High, Back Left/Front Right, Front Left/ Back Right, Expand/Contract, Rotate, LFE Send, Diffusion Level i Diffusion Bias. Trzy poziome tłumiki Space size umożliwiają dostosowanie trzech wymiarów otoczenia dźwięku przestrzennego (szerokości, głębokości i wysokości), a czwarty tłumik, Zoom, steruje przybliżeniem. W tym przykładzie plugin do ustawiania panoramy dźwięku przestrzennego został wstawiony na normalną ścieżkę dwukanałową zawierającą element multimedialny nagrany mono. W związku z tym plugin do ustawiania panoramy dźwięku przestrzennego znajduje i wyświetla tylko dwa wejścia. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 345</p>
<p>348 Jako że wybrano tryb dźwięku przestrzennego 5.1 surround, sygnał wejściowy z tych dwóch kanałów można skierować do pokazanych tu sześciu kanałów. Patrz również rozdział 18, Renderowanie w formacie dźwięku przestrzennego Routing do/z innych aplikacji za pomocą ReWire Wszystkie dotychczasowe przykłady przedstawiały routing audio lub danych MIDI wewnątrz programu REAPER. Muzykę i inne dźwięki można jednak kierować również do i z innych aplikacji. Użytkowników ReWire ucieszy fakt, że program REAPER obsługuje technologię ReWire (2.6). ReWire to technologia opracowana wspólnie przez firmy Propellerhead Software i Steinberg, aby umożliwić aplikacjom współużytkowanie danych audio, MIDI i synchronizacyjnych. Dane audio i MIDI są przesyłane między dwiema aplikacjami w czasie rzeczywistym, co umożliwia używanie funkcji obu aplikacji, jakby były jedną aplikacją. Funkcja ReWire jest automatycznie instalowana wraz z programem REAPER w systemie OS X. Użytkownicy systemu Windows muszą podczas instalowania programu REAPER zaznaczyć opcję ReWire na stronie Choose components w obszarze Additional functionality w kreatorze instalacji programu REAPER. W sesji ReWire pierwsza aplikacja działa jako host (serwer), a druga jako aplikacja podległa (slave). Aplikacja podległa odbiera i wysyła sygnały za pośrednictwem aplikacji hosta. Programu REAPER można używać jako hosta albo aplikacji podległej. Więcej informacji ogólnych i dokumentację technologii ReWire znajdziesz na stronie W systemie ReWire stosowane są miksery, okienka i urządzenia. Miksery to aplikacje hosta, które zazwyczaj wykonują sekwencjonowanie z jednej strony i finalny miks z drugiej strony. Urządzenie to biblioteka podłączana dynamicznie, która tylko generuje dźwięk, ale nie ma własnego interfejsu użytkownika. Okienko to interfejs graficzny, umożliwiający ustawianie parametrów jednego urządzenia. Można na przykład użyć programu REAPER jako miksera, a programu Propellerhead Reason jako syntezatora. W tym przypadku program Reason dostarcza programowi REAPER urządzenie i okienko, a program REAPER może dzięki wysyłać polecenia MIDI oraz synchronizować i miksować sygnał wyjściowy programu Reason z własnymi łańcuchami efektów. Technologii ReWire można używać z dowolnymi ścieżkami w projekcie programu REAPER. Wyświetl łańcuch efektów ścieżki i wybierz ReWire z listy kategorii pluginów (lewego okienka). W prawym okienku wyświetlona zostanie lista wszystkich zainstalowanych na komputerze aplikacji obsługujących technologię ReWire. Wybierz aplikację ( podległą ), której chcesz użyć na przykład ReWire Ableton Live, Rewire Reason lub (jak w przykładzie obok) ReWire FLStudio. W sesji ReWire pierwsza aplikacja działa jako host (serwer), a druga jako aplikacja podległa (slave). Aplikacja podległa odbiera i wysyła sygnały za pośrednictwem aplikacji hosta. Wybranie aplikacji obsługującej technologię ReWire spowoduje otwarcie tej aplikacji. Za pomocą technologii ReWire można wysyłać dane MIDI do aplikacji podległej (jak w powyższym przykładzie), kierować sygnał audio z aplikacji podległej do programu REAPER albo kierować dane MIDI z aplikacji podległej do programu REAPER. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 346</p>
<p>349 15 Więcej przykładów routingu w programie REAPER Domyślnie tempo obu aplikacji ustawia host ReWire. W oknie ReWire programu REAPER dostępna jest jednak opcja umożliwiająca ustawianie tempa przez aplikację podległą. Uwaga! Program REAPER można otworzyć w trybie slave (aplikacji podległej) za pomocą menu Start > Wszystkie programy (w systemie Windows) albo najpierw otwierając aplikację hosta, a następnie wybierając w niej program REAPER jako aplikację podległą. Można również (w systemie OSX jak i Windows) podłączyć program REAPER do samego siebie, wybierając w oknie Dodaj efekt opcję Rewire REAPER. Więcej informacji na temat używania technologii ReWire w programie REAPER zawiera strona Wiki programu REAPER pod adresem wiki.cockos.com/wiki/index.php/rewire Wprowadzenie do ReaRoute ReaRoute to funkcja programu REAPER, oferująca inne metody współużytkowania danych (audio i MIDI) w czasie rzeczywistym z innymi aplikacjami. Funkcji ReaRoute poświęcono oddzielny rozdział rozdział 21. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 347</p>
<p>350 16 Automatyzacja za pomocą obwiedni 16.1 Omówienie automatyzacji Automatyzacja jest używana po to, aby podczas odtwarzania ścieżek wraz z muzyką odtwarzane były też nagrane zmiany poziomu głośności, panoramy i wielu innych parametrów. Za pomocą automatyzacji w najprostszej postaci można na przykład zwiększać głośność instrumentu w określonych fragmentach albo dodawać prezencję lub ciepło do frazy tu czy tam na ścieżce wokalu, aby go nieco wydobyć z miksu. Przykład prostej obwiedni (głośności) widzisz tutaj. Obwiednia jest w tym przypadku wyświetlana pod elementem multimedialnym. W okienku ścieżek widać pod panelem sterowania ścieżki panel obwiedni z elementami sterującymi obwiednią. Gdy odtwarzana jest ścieżka, jej głośność wzrasta i opada zgodnie z kształtem obwiedni. W drugim (niższym) przykładzie ta sama obwiednia jest wyświetlana nie na własnym pasie, tylko na elemencie multimedialnym. Obie metody mają swoje wady i zalety. Pierwsza ułatwia pracę z obwiednią, ale zajmuje więcej miejsca na ekranie. Druga zajmuje mniej miejsca, ale nieco trudniej jest wykonywać zadania takie jak edycja. Sposób wyświetlania tworzonych obwiedni (na oddzielnych pasach albo na elementach multimedialnych) można określić na stronie Sposób działania podczas edycji > Obwiednie w oknie Preferencje. W programie REAPER stosowane są dwa główne typy automatyzacji w jednej metodzie stosowane są tylko obwiednie, a w drugiej bardziej skomplikowana (i dająca większe możliwości) technika zwana modulacją parametrów. W tym rozdziale zajmiemy się tworzeniem i używaniem obwiedni. Modulację parametrów przedstawia rozdział Metody wyznaczania obwiedni automatyzacji Różne tryby automatyzacji programu REAPER to faktycznie dwie główne metody automatyzowania projektów za pomocą obwiedni. Jedna polega na zapisywaniu (nagrywaniu), a druga na ręcznym tworzeniu obwiedni. Zapisywanie automatyzacji: w przypadku zapisywania automatyzacji instruujesz program REAPER, aby rejestrował twoje działania takie jak poruszanie tłumikiem głośności podczas odtwarzania projektu. Działania te są używane do utworzenia obwiedni, która jest następnie odtwarzana podczas odtwarzania lub miksowania utworu. Dostępne są trzy różne metody zapisywania takich obwiedni zwane zapisem, dotknięciem i zatrzaśnięciem. Do objaśnienia różnic dojdziemy niebawem. Ręczne tworzenie obwiedni: zamiast ruszać tłumikami w celu utworzenia obwiedni, można ręcznie kształtować obwiednie. Zapewnia to bardzo precyzyjną kontrolę nad projektem. Krzywe obwiedni można swobodnie wykreślać, dodawać do nich punkty i przenosić te punkty. Obwiednie utworzone w ten sposób będą działać tak, jakby nagrane zostały ruchy odpowiednich tłumików. Podczas tworzenia lub edycji w ten sposób stosowany jest tryb przycinania/odczytu. Można zapisywać obwiednie na przykład w trybie zatrzaśnięcia, a następnie edytować je w trybie przycinania/odczytu. Aktualnie wybrany tryb jest wyświetlany na przycisku obwiedni ścieżki. Różne tryby automatyzacji opiszemy szczegółowo w następnych sekcjach. Oba mają swoje zalety i można używać dowolnych kombinacji trybów na Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 348</p>
<p>351 16 Automatyzacja za pomocą obwiedni różnych ścieżkach w projekcie. W przypadku zarówno nagranych, jak i ręcznie wykreślonych obwiedni można w prosty sposób edytować instrukcje automatyzacji albo usunąć je Okno Obwiednie ścieżki Obwiedniami ścieżki można zarządzać za pomocą jej okna Obwiednie. Aby otworzyć to okno, kliknij przycisk Obwiednia ścieżki na jej panelu sterowania lub w mikserze. Za pomocą tego okna można na przykład: Ustawić Tryb automatyzacji ścieżki. Utworzyć obwiednię (np. głośności, panoramy klub wyciszenia ścieżki albo wysyłki). Włączyć lub wyłączyć wyświetlanie obwiedni. Uzbroić lub rozbroić obwiednię. Ponadto okno obwiedni zawiera przyciski globalnych opcji umożliwiających na przykład pokazanie lub ukrycie wszystkich obwiedni danej ścieżki. Kwestie te zostaną omówione i przeanalizowane na następnych stronach. Pole Wyróżnij ułatwia znajdowanie szukanych pozycji. Wpisz na przykład volume w polu Wyróżnij, a wyróżnione zostaną wszystkie pozycje, których nazwa zawiera wyraz volume. Zwróć również uwagę, że w oknie tym wyświetlane są również parametry wszystkich pluginów znajdujących się w łańcuchu efektów ścieżki. W tym przykładzie wstawiono plugin ReaComp. Klikając mały symbol + obok nazwy pluginu, otworzysz listę parametrów pluginu, dla których można utworzyć obwiednie. Niebawem przedstawimy przykłady. Zaznaczenie opcji Pokaż tylko ostatnio tknięte parametry efektów umożliwia zwiększenie czytelności wyświetlania Dostępne obwiednie ścieżek i wysyłek Poniższa tabela przedstawia obwiednie automatyzacji domyślnie dostępne dla wszystkich ścieżek i wysyłek. Obwiednie pluginów i efektów omówimy w dalszej części tego rozdziału. Obwiednia Opis Głośność Dostosowuje głośność wyjścia ścieżki, po zastosowaniu na przykład wszystkich efektów elementu lub ścieżki. Ustawia poziom sygnału wysyłanego do ścieżki głównej. Panorama Przesuwa tłumik panoramy w lewo, w prawo lub do środka: sygnał jest wysyłany za efektami ze ścieżki do ścieżki głównej. Szerokość Przesuwa tłumik szerokości w lewo, w prawo lub do środka: sygnał jest wysyłany za efektami ze ścieżki do ścieżki głównej. Głośność (przed efektami) Zmienia głośność sygnału ścieżki kierowanego do łańcucha efektów ścieżki. Jest to odpowiednik tłumika wzmocnienia w niektórych konsoletach i mikserach. Panorama (przed efektami) Podobna do tłumika panoramy, ale przed efektami ścieżki i tłumikami ścieżki. Szerokość (przed efektami) Podobna do tłumika szerokości, ale przed efektami ścieżki i tłumikami ścieżki. Wyciszenie Ta obwiednia steruje dwoma stanami włączenia i wyłączenia. Służy do wyciszania fragmentów ścieżki. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 349</p>
<p>352 Obwiednia Opis Głośność wysyłki Zmienia głośność sygnału ścieżki wysyłanego do ścieżki docelowej. Sposób stosowania zależy po części od tego, czy wysyłka jest zdefiniowana jako za tłumikiem (za panoramą), za efektami, czy też przed efektami. Panorama wysyłki Zmienia położenie w panoramie sygnału ścieżki wysyłanego do ścieżki docelowej. Sposób stosowania zależy po części od tego, czy wysyłka jest zdefiniowana jako za tłumikiem (za panoramą), za efektami, czy też przed efektami. Wyciszenie wysyłki Ta obwiednia steruje dwoma stanami włączenia i wyłączenia. Służy do wyciszania fragmentów wysyłki Zapisywanie automatyzacji Aby utworzyć obwiednie automatyzacji przy użyciu funkcji Zapis: W mikserze lub okienku ścieżek kliknij przycisk Obwiednie (patrz obok), aby otworzyć okno obwiedni danej ścieżki. Zwróć uwagę, że na przycisku obwiedni widnieje aktualnie wybrany tryb automatyzacji tej ścieżki. W tym przykładzie widać etykietę Trim (Przycinanie). Zaznacz pozycję parametru, który chcesz zautomatyzować, a następnie zaznacz opcje Widoczna i Uzbrój. Ustaw tryb automatyzacji ścieżki na Zapis. Zamknij okno Obwiednie. Umieść kursor edycji w miejscu, w którym chcesz rozpocząć. Odtwórz utwór. W trakcie ruszaj na ekranie tłumikiem automatyzowanego parametru. Zatrzymaj odtwarzanie, gdy skończysz. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk Obwiednie tej ścieżki i wybierz opcję Przycinanie/odczyt albo Odczyt. Odtwórz utwór. Słuchaj i patrz! Jeśli wybrany został tryb Odczyt, tłumiki będą ruszać się zgodnie z obwiednią automatyzacji. Jeśli wolisz, zamiast otwierać okno obwiedni, możesz kliknąć przycisk obwiedni prawym przyciskiem myszy i wybrać żądane opcje z menu kontekstowego (patrz obok). Porada: stosowanie obwiedni głośności i panoramy jest bardzo częste, a wyświetlanie tych obwiedni można przełączać domyślnie skrótami klawiszowymi V oraz P. Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 350</p>
<p>353 16 Automatyzacja za pomocą obwiedni Przykład zapisu automatyzacji 1. Otwórz plik All Through The Night.RPP. Zapisz go jako All Through The Night AUTO.RPP. Dodamy obwiednię automatyzacji do ścieżki Bouzouki, aby nieco zwiększyć jej głośność we fragmencie między pierwszą a drugą zwrotką utworu. 2. Zwiększ myszą wysokość ścieżki Bouzouki. Nie jest to konieczne, ale lepiej będzie widać. co robisz. 3. Wstaw plugin JS: Utility/Limiter na ścieżce głównej i ustaw w nim próg (suwakiem Threshold) równy 2,0. To zapobiegnie obcinaniu szczytów sygnału. Umieść kursor odtwarzania tuż przed końcem pierwszego fragmentu partii wokalu, około 40 sekundy utworu. 4. Teraz kliknij przycisk Obwiednie/Automatyzacja ścieżki Bouzouki. Zaznacz pole wyboru opcji Głośność oraz Widoczna i Uzbrój. Wybierz tryb automatyzacji ścieżki Zapis (patrz wyżej). 5. Zamknij okno Obwiednie. Zwróć uwagę, że tłumik głośności ścieżki ma teraz kolor czerwony i utworzona została obwiednia głośności. Na przycisku obwiedni widnieje napis Write (Zapis). 6. Odtwórz utwór od około 48 sekundy do około 63 sekundy (15 sekund). 7. Gdy zacznie się break instrumentalny, za pomocą myszy zwiększ głośność ścieżki Bouzouki jej tłumikiem głośności (a nie tłumikiem głośności obwiedni) o około trzy decybele. Przytrzymaj go tak, a potem na końcu breaku instrumentalnego z powrotem obniż głośność tłumikiem. Zatrzymaj odtwarzanie. 8. Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk Obwiednie ścieżki Bouzouki i wybierz polecenie Tryb automatyzacji: Odczyt z menu kontekstowego. Powiększ fragment utworu między 45 a 65 sekundą. 9. Obszar tłumika głośności tej ścieżki stanie się zielony, a obwiednia automatyzacji powinna być wyraźnie widoczna (patrz obok). 10. Odtwórz utwór. Tłumik głośności ścieżki Bouzouki będzie automatycznie poruszać się w nagrany sposób. 11. Zapisz plik. Uwaga! Nie trzeba wybierać trybu automatyzacji Odczyt, aby automatyzacja działała. W trybie na przykład Przycinanie/odczyt automatyzacja będzie działać, ale tłumiki nie będą się ruszać. Jest tak dlatego, że w trybie Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 351</p>
<p>354 Przycinanie/odczyt można ręcznie dokonać zmian, poruszając tłumikami. Bardziej szczegółowe objaśnienie różnych trybów automatyzacji znajdziesz w dalszej części tego rozdziału. Modyfikowanie obwiedni Za pierwszym razem rzadko udaje się uzyskać zamierzone ustawienia zautomatyzowanych tłumików. Można wprowadzić poprawki w trybie Dotknięcie, aby zapisać zmiany obwiedni albo ręcznie edytować obwiednię Opcje punktów obwiedni Kliknij prawym przyciskiem myszy przycisk obwiedni na głównym pasku narzędzi, aby wyświetlić opcje umożliwiające określenie sposobu działania obwiedni. Są one również dostępne w menu Opcje (polecenie Punkty obwiedni). Opcja Przenieś punkty obwiedni z elementami multimedialnymi powinna być włączona, jeśli obwiednia ma być przesuwana wraz z elementem multimedialnym. Uważaj na opcję Zaznaczenie punktu obwiedni odpowiada wybranemu zakresowi czasu. Umożliwia ona przenoszenie wszystkich punktów w wybranym zakresie czasu kliknięciem i przeciągnięciem dowolnego z punktów znajdujących się w tym zakresie czasu. Jeśli chcesz przenieść tylko jeden punkt (lub zaznaczone punkty) w wybranym zakresie czasu, wyłącz tę opcję. Punkty krawędzi ułatwiają wizualnie przenoszenie grupy punktów obwiedni lub zaznaczonych punktów obwiedni. Opcję Zmniejszaj ilość danych obwiedni podczas nagrywania lub wykreślania automatyzacji należy włączyć, jeśli program REAPER tworzy więcej punktów niż potrzeba podczas zapisu danych automatyzacji wprowadzanej myszą lub urządzeniem sterującym. Aby zmniejszyć liczbę punktów na już nagranej obwiedni: 1. Zaznacz (kliknij) obwiednię. 2. Zaznacz żądany zakres czasu. Zaznaczone zostaną wszystkie punkty obwiedni w wybranym zakresie czasu. 3. Kliknij obwiednię prawym przyciskiem myszy. 4. Z wyświetlonego menu wybierz polecenie Zmniejsz liczbę punktów. 5. Wybierz opcję Tylko punkty w wybranym zakresie czasu albo Wszystkie punkty. 6. Ruszaj tłumikiem aż do wyświetlenia żądanej liczby punktów. Przykład widać z prawej strony. 7. Kliknij przycisk OK Zapisywanie automatyzacji wyciszenia Jedno z nietypowych zastosowań automatyzacji to użycie przycisku Wycisz ścieżki w celu automatycznego wyciszania fragmentów ścieżki. Procedura jest następująca: Kliknij przycisk Obwiednie/automatyzacja ścieżki, aby wyświetlić okno Obwiednie. Zaznacz obwiednię Wyciszenie i ustaw tryb Zapis. Następnie zamknij okno Obwiednie. Na przycisku Obwiednie/automatyzacja będzie widnieć napis Write (Zapis), a uzbrojony Uwolnij w sobie REAPERa z książką REAPER 4 Unleashed! 352</p>
<p>355 16 Automatyzacja za pomocą obwiedni przycisk wyciszenia będzie mieć podświetlenie w kolorze czerwonym. Zwróć uwagę (powyżej) na sposób wyświetlania w tym trybie. Teraz odtwórz ścieżkę. W trakcie klikaj przycisk Wycisz ścieżki na początku i końcu każdego fragmentu, który chcesz wyciszyć. Gdy skończysz, zatrzymaj odtwarzanie. Tryb automatyzacji tej ścieżki powinien automatycznie zmienić się na Przycinanie/odczyt (o ile nie zmieniono tego ustawienia domyślnego w oknie Preferencje > Sposób działania podczas edycji > Obwiednie). W poniższym przykładzie ścieżka wokalu jest wyciszana w miejscach, w których nie powinna być słyszalna. Wybrany został tryb Odczyt. Podczas odtwarzania kolor przycisku Wycisz ścieżki zmienia się w wyciszonych fragmentach Tryby automatyzacji Tryb automatyzacji można ustawić w oknie Obwiednie lub klikając prawym przyciskiem myszy przycisk obwiedni/automatyzacji ścieżki. Można to zrobić również wieloma innymi metodami: Wybierając żądany tryb w oknie Obwiednie. Klikając prawym przyciskiem myszy przycisk Obwiednie/automatyzacja i wybierając żądany tryb z menu kontekstowego. W okienku ścieżek, klikając prawym przyciskiem myszy dowolny pas automatyzacji i wybierając żądany tryb z menu kontekstowego. W menu Ścieżka, wybierając polecenie Ustaw tryb automatyzacji ścieżki (albo klikając prawym przyciskiem myszy numer ścieżki i wybierając to polecenie z menu kontekstowego). Poniższa tabela zawiera podsumowanie pięciu dostępnych trybów automatyzacji. Tryb automatyzacji Opis Przycinanie/odczyt Obwiednie są stosowane, ale elementy sterujące na ekranie nie poruszają się. Tryb Przycinanie/odczyt może wydawać się dziwny, ale ma spore zalety. Ogólne zmiany można wprowadzić elementami sterującymi ścieżki. W trybie Przycinanie/odczyt ruchy tłumików nie są nagrywane. Na przykład, poruszając tłumikiem głośności w tym trybie zmieniasz głośność całej ścieżki względem obwiedni. Odczyt Obwiednie są stosowane i ruszają się elementy sterujące uzbrojonych elementów, ale nie są zapisywane ani rejestrowane żadne zmiany wprowadzane przez użytkownika. Zatrzaśnięcie Zapisywane i rejestrowane są wszystkie zmiany ustawień wprowadzane przez użytkownika, a na istniejących obwiedniach tworzone są nowe punkty. Zmiany są wprowadzane od chwili pierwszej zmiany ustawienia do zatrzymania odtwarzania. Dotknięcie Tryb podobny do trybu Zatrzaśnięcie, ale wprowadzanie zmian punktów obwiedni jest zatrzymywane, gdy użytkownik przestaje je zmieniać. Jeśli używasz kontrolera MIDI, może się jednak okazać że tryb Dotknięcie działa identycznie jak tryb Zatrzaśnięcie. Zapis Aktualne ustawienia są zapisywane i rejestrowane jako punkty edycji wraz z wszelkimi wprowadzanymi przez użytkownika w trakcie odtwarzania zmianami ustawień uzbrojonych elementów. W tym trybie wcześniej zapisane obwiednie uzbrojonych elementów zostają zastąpione. W preferencjach programu REAPER dotyczących obwiedni dostępna jest opcja automatycznego przełączania w inny tryb natychmiast po nagraniu automatyzacji w trybie Zapis. Domyślnie następuje przejście w tryb Przycinanie/odczyt. Drukowaną i zbindowaną wersję tego podręcznika możesz kupić za mniej niż 30 USD w witrynie LULU.com 353</p>
<p>356 Zauważ, że w trybie Zatrzaśnięcie, Dotknięcie lub Zapis obwiednię można również uzbroić, klikając przycisk Uzbrój na jej pasie automatyzacji (o ile istnieje). Pamiętaj r&oa</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 5
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
3a3b70c1f9d9cd3204b476dd8a78b73a
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.082,
"LY": 0.066,
"SP": 0.071,
"ID": 0.093,
"NA": 0.082,
"HI": 0.37,
"IN": 0.762,
"OP": 0.12,
"IP": 0.096,
"it": 0.065,
"ne": 0.065,
"sr": 0.049,
"nb": 0.081,
"re": 0.068,
"en": 0.087,
"ra": 0.098,
"dtp": 0.296,
"fi": 0.123,
"lt": 0.237,
"rv": 0.076,
"ob": 0.076,
"rs": 0.069,
"av": 0.087,
"ds": 0.11,
"ed": 0.052
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00444-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 65,536,113
| 21,589
| 79,386
|
http://docplayer.pl/2184262-Zarzadzanie-majatkiem-obrotowym-w-procesie-kreowania-wartosci-przedsiebiorstwa.html
|
text/html
| 2016-10-22T18:25:42
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 BIBLIOTEKA NAUKI Piotr Szymański Zarządzanie majątkiem obrotowym w procesie kreowania wartości przedsiębiorstwa Mojej śonie i Synkowi ŁÓDŹ 2007 WYDAWNICTWO PETROS
2 Praca doktorska napisana na Wydziale Gospodarki Narodowej w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstwa Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu w 2005 roku. Promotor prof. dr hab. inŝ. Tadeusz Dudycz Recenzenci prof. zw. dr hab. Ber Haus prof. dr hab. ElŜbieta Mączyńska Korekta wydawnicza, przygotowanie publikacji elektronicznej Piotr Wdowiak Projekt okładki Tomasz Przybył Praca naukowa finansowana ze środków Komitetu Badań Naukowych w latach 2004/2005 jako projekt badawczy. Copyright by Piotr Szymański Copyright by Wydawnictwo Petros Wszystkie prawa zastrzeŝone. Publikacja ta zarówno w całości, jak i we fragmentach nie moŝe być reprodukowana w sposób elektroniczny, fotograficzny i inny bez zezwolenia Wydawcy. ISBN Wydawca: Wydawnictwo Petros ul. Oszczepowa Łódź tel. fax (042)
3 Spis treści Wstęp 7 1. Wartość przedsiębiorstwa istota, znaczenie i czynniki ją determinujące Geneza koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Przesłanki pojawienia się koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Zalety koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa a inne koncepcje zarządzania Czynniki determinujące wartość przedsiębiorstwa Wartość przedsiębiorstwa i czynniki decydujące o niej Wartość przedsiębiorstwa a wartość dla właścicieli Mierniki efektywności oparte na wartości przedsiębiorstwa Koncepcja zarządzania wartością przedsiębiorstwa w praktyce, perspektywy rozwoju Perspektywy rozwoju koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa w Europie Koncepcja zarządzania wartością przedsiębiorstwa w Polsce Podstawy teoretyczne zarządzania majątkiem obrotowym Majątek obrotowy wprowadzenie Majątek obrotowy jako składnik aktywów przedsiębiorstwa Charakterystyka majątku obrotowego polskich przedsiębiorstw Cykl operacyjny przedsiębiorstwa Strategie zarządzania majątkiem obrotowym Zarządzanie zapasami Zapasy jako składnik aktywów przedsiębiorstwa Metody zarządzania zapasami Strategie zarządzania zapasami Mierniki wykorzystywane w analizie zapasów Zarządzanie naleŝnościami 114
4 NaleŜności jako składnik aktywów przedsiębiorstwa Obszary zarządzania naleŝnościami Ocena wiarygodności odbiorcy Kalkulacja cen oraz określenie terminów płatności Monitorowanie naleŝności, windykacja i faktoring Strategie zarządzania naleŝnościami Mierniki wykorzystywane w analizie naleŝności Zarządzanie środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami Środki pienięŝne i ich ekwiwalenty jako składnik aktywów przedsiębiorstwa Metody zarządzania środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami Strategie zarządzania środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami Mierniki wykorzystywane w analizie środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami Oddziaływanie zarządzania majątkiem obrotowym na proces kreacji wartości przedsiębiorstwa Składniki majątku obrotowego jako element wartości przedsiębiorstwa Wpływ zarządzania majątkiem obrotowym na wartość parametrów EVA i CVA Wpływ zarządzania majątkiem obrotowym na wartość parametru SVA Wpływ zarządzania majątkiem obrotowym na wartość parametru CFROI Praktyka polskich przedsiębiorstw w zakresie zarządzania majątkiem obrotowym i jego wpływu na proces kreowania wartości przedsiębiorstwa Charakterystyka oraz metodyka badań Przedmiot badań Charakterystyka próby badawczej Metodyka badań Wyniki badań empirycznych Identyfikacja realizowanych strategii zarządzania majątkiem obrotowym Wyniki uzyskane na podstawie badań ankietowych Wyniki badań sprawozdań finansowych 225
5 Identyfikacja i ocena efektów zarządzania wartością przedsiębiorstwa Wyniki uzyskane na podstawie badań ankietowych oraz badań sprawozdań finansowych Wpływ realizowanych strategii zarządzania majątkiem obrotowym na wartość przedsiębiorstwa Wnioski końcowe Propozycje modyfikacji narzędzi wykorzystywanych w zarządzaniu majątkiem obrotowym na potrzeby koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Modyfikacja metod i narzędzi wykorzystywanych w zarządzaniu majątkiem obrotowym dla potrzeb koncepcji zarządzania wartości Propozycje usprawniające zarządzanie źródłami finansowania majątku obrotowego Określanie zapotrzebowania na zewnętrzne środki finansowania Określanie upustów i terminów płatności Nowe metody do wykorzystania w zarządzaniu majątkiem obrotowym Propozycja nowego sposób obliczania EOQ Monitorowanie wartości zapasów Analiza wiarygodności kredytowej odbiorców Monitorowaniem środków pienięŝnych i ich ekwiwalentów Ewidencja zdarzeń gospodarczych według wartości bieŝącej 315 Zakończenie 318 Spis tabel, rysunków i wykresów 323 Bibliografia 337
6
7 Wstęp 7 Wstęp W ostatnich latach w nurt wieloletnich dyskusji na temat podstawowego celu funkcjonowania przedsiębiorstwa wpisała się koncepcja zarządzania wartością VBM (value based management), która za nadrzędny cel istnienia przedsiębiorstwa stawia tworzenie wartości dla jego właścicieli. Do głównych przesłanek pojawienia się tej idei naleŝą przyrost i ekspansja prywatnego kapitału, globalizacja rynków i rewolucja informatyczna. Realizacja tej koncepcji niesie korzyści dla przedsiębiorstw oraz dla całej gospodarki, gdyŝ koncentracja na wartości dla właścicieli sprzyja wzrostowi wydajności i uwalnia zasoby, co w perspektywie jest korzystne dla wszystkich zainteresowanych: na poziomie krajowym zwiększa się moŝliwość zatrudnienia, poniewaŝ dystrybucja tworzonej wartości uwalnia więcej dochodu netto w gospodarce, dzięki czemu większa część dochodu moŝe zostać przeznaczona na cele konsumpcyjne, co z kolei sprawia, Ŝe przedsiębiorstwa zyskują dodatkowe moŝliwości rozwoju. Koncepcja VBM uzyskała najmocniejszą pozycję, w sferze zarówno myśli teoretycznej, jak i praktycznej w Stanach Zjednoczonych. Z biegiem czasu (poprzez rynki kapitałowe) rozprzestrzeniła się w całej Europie, dotarła równieŝ do Polski. Wielu ekonomistów upatruje w niej jedno ze źródeł sukcesu amerykańskiej gospodarki. Wagę tej koncepcji dla sprawnego funkcjonowania gospodarek poszczególnych krajów potwierdza dyskusja przetaczająca się po Europie na temat ładu korporacyjnego. W Polsce dostrzeŝono takŝe zmiany zachodzące w sposobie formułowania celów przedsiębiorstwa. Ich efektem jest wprowadzanie na warszawską Giełdę Papierów Wartościowych Kodeksu dobrych praktyk, w którym jednym z głównych punktów jest deklaracja przedsiębiorstw o tworzeniu wartości dla właścicieli. Niemały wpływ na popularność tej koncepcji w Polsce miała reforma systemu ubezpieczeń społecznych, która spowodowała powstanie nowych inwestorów instytucjonalnych funduszy emerytalnych. Organizacje te, tak jak to miało miejsce wcześniej w innych krajach, wymuszają na przedsiębiorstwach większą dbałość o interes właścicieli. Ten proces powoli zachodzi na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW), a z czasem, za pośrednictwem banków, funduszy inwestycyjnych oraz przez wzajemne powiązania między przedsiębiorstwami, obejmie pozostałe przedsiębiorstwa.
8 8 Wstęp Zjawisko to daje moŝliwość poprawienia efektywności przedsiębiorstw oraz zwiększenia szans rozwojowych polskiej gospodarki. Z powyŝszych przyczyn sprawą istotnie waŝną jest zdiagnozowanie obecnej sytuacji w zakresie kreowania wartości i sprawdzenie jaka część polskich przedsiębiorstw zwiększa swoją wartość. W Polsce dyskusja w środowisku naukowym nad koncepcją zarządzania wartością rozpoczęła się stosunkowo niedawno, a mimo to zaowocowała szeregiem prac o charakterze teoretycznym i praktycznym. Od kilku lat na wielu konferencjach naukowych poruszana jest problematyka VBM. Do głównych prac z tego zakresu o charakterze teoretycznym moŝna zaliczyć opracowania m.in.: M. Marcinkowskiej 1, T. Dudycza 2, M. Michalskiego 3, T. Waśniewskiego i W. Skoczylasa 4, D. Wędzkiego 5, A. Rutkowskiego 6 oraz pracę zbiorową pt. Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa a struktura akcjonariatu 7. Natomiast praktyczną stroną tego zagadnienia zajmowali się dotychczas: W. Majdzik 8, R. Stepnowski 9, E. Mączyńska i M. Zawadzki 10, A. Szablewski 11, E. Mączyńska i L. Pietrewicz 12, M. Siudak 13 oraz A. Cwynar i W. Cwynar 14. Jedne z pierwszych badań nad tworzeniem wartości przeprowadzili Majdzik i Stepnowski. Badania obejmowały kilka wybranych spółek warszawskiej giełdy. Wyniki badań były bardzo pesymistyczne, jako Ŝe wielkości EVA dla większości spółek były ujemne. Wnioski płynące z badań w pracy Mączyńskiej i Zawadzkiego były równieŝ raczej pesymistyczne. Brakuje bowiem w Polsce korelacji między płacami menadŝerów a wartością zarządzanych przez nich spółek. Jednocześnie zarówno właściciele, jak i zarządy spółek nadmierną uwagę koncentrują na wskaźnikach opartych na zysku. Kolejna praca pod redakcją Szablewskiego była studium przypadków korporacji amerykańskich. W pracy Mączyńskiej 1 M. Marcinkowska, Kształtowanie wartości firmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa T. Dudycz, Finansowe narzędzia zarządzania wartością przedsiębiorstwa,, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław M. Michalski, Zarządzanie przez wartość. Firma z perspektywy interesów właścicielskich, WIG-Press Warszawa T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej przedsiębiorstw, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstw. Przepływy pienięŝne dla właścicieli, Oficyna Ekonomiczna, Kraków A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa a struktura akcjonariatu, CeDeWu, Warszawa W.A. Majdzik, Ewa czy Mewa: kapitał teŝ kosztuje, Rzeczpospolita nr 243/ R. Stepnowski, Bankowa ekonomiczna wartość dodana, Parkiet Gazeta Giełdy. Polski Rynek Kapitałowy (dodatek) 1997/ E. Mączyńska, M. Zawadzki, Tyle menedŝerom, ile warte są ich firmy, Rzeczpospolita 1998, nr Strategia wzrostu wartości firmy, pod redakcją A. Szablewskiego, Poltex, Warszawa E. Mączyńska, L. Pietrewicz: Zarządzanie wartością przedsiębiorstw aspekty własnościowe (wyniki badań), w: Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa a struktura akcjonariatu, CeDeWu, Warszawa 2001, s M. Siudak, Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa A. Cwynar, W. Cwynar, Zarządzanie wartością spółki kapitałowej koncepcje, systemy, narzędzia, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002.
9 Wstęp 9 i Pietrewicza przedstawiono wyniki badań 200 duŝych przedsiębiorstw ze sfery produkcyjnej, naleŝących do państwa i sprywatyzowanych. Przedmiotem badań był wpływ formy (i struktury) własności, celów i jakości nadzoru właścicielskiego na zarządzanie wartością. Sprawdzono równieŝ wpływ zarządzania wartością dla pracowników. Dwie pozostałe prace prezentowały wyniki badań przeprowadzonych w Polsce i obejmujące przedsiębiorstwa giełdowe. W badaniach przeprowadzonych przez Siudaka uwzględniono 164 spółki notowane na GPW w grudniu 1998 r. (z wyjątkiem banków i ubezpieczycieli). Zakres badań obejmował analizę zarządzania wartością, którą przeprowadzono za pomocą mierników MVA (market value added) i EVA (economic value added TM ) na podstawie wyników spółek w latach Wniosek generalny płynący z tych badań był następujący: przebadane spółki marnotrawią zainwestowany kapitał, co nie gwarantuje im stabilnego, długoterminowego rozwoju. Marnotrawienie kapitału jest skutkiem realizowania inwestycji o ujemnych NPV (net prezent value). Z badań tych wynikało równieŝ, iŝ zarządy polskich przedsiębiorstw nie przywiązują naleŝytej wagi do wartości rynkowej swoich firm i zarządzania wartością w ogólności. W pracy braci Cwynarów przedstawiono wyniki badań ankietowych przeprowadzonych na 38 spółkach notowanych na GPW (bez Narodowych Funduszy Inwestycyjnych) oraz badań wartości mierników EVA, MVA i EBO dla 209 spółek giełdowych w okresie od drugiego kwartału 1995 r. do czwartego kwartału 2000 roku. Z badań tych wynika, Ŝe większość spółek wykazuje ujemne wielkości EVA, jednocześnie z roku na rok przybywa tych, które tworzą dodatkową wartość dla swoich właścicieli. W literaturze moŝna spotkać równieŝ szereg rankingów klasyfikujących przedsiębiorstwa najczęściej przedsiębiorstwa giełdowe, ze względu na kreowaną przez nie wartość. 15 W Polsce przeprowadzano równieŝ badania w pod nazwą: Measures That s Matter w ramach szerszego międzynarodowego kontekstu, którymi objęto 152 największe przedsiębiorstwa z dziewięciu branŝ. Dotyczyły one ustalenia stosowanych w polskich firmach metod pomiaru i oceny wyników. Według autorów tych badań zbyt optymistyczne rezultaty analizy wynikają z niepełnego zrozumienia koncepcji VBM. Jak wcześniej wspomniano, wnioski płynące z przywoływanych badań w większości były pesymistyczne. Wynikało z nich bowiem m.in., Ŝe większość przedsiębiorstw generuje ujemną EVA, właściciele i zarządy spółek nadmierną uwagę przywiązują do wskaźników opartych na zysku, a alokacja kapitału w przedsiębiorstwach jest mało efektywna. W niektórych z powyŝszych prac poza przybliŝeniem istoty koncepcji VBM ujęto m.in. 15 Rankingi takie przeprowadzały, np.: Gazeta Finansowa w 1998 r., Gazeta Bankowa w 1999 r., Rzeczpospolita w latach 2003 i 2004.
10 10 Wstęp metodykę obliczania mierników efektu kreacji wartości przedsiębiorstwa. JednakŜe metodyka ta miała charakter przybliŝony ze względu na fakt, iŝ dotychczasowe publikacje źródłowe (publikacje twórców poszczególnych mierników) na temat koncepcji zarządzania wartością mają charakter ogólny, albowiem wiedza operacyjna jest dobrem chronionym amerykańskich firm konsultingowych. Zdecydowana większość dotychczasowych badań przeprowadzonych w Polsce ze względu na dostępność danych dotyczyła tworzenia wartości przez spółki giełdowe. Ich wyniki są pesymistyczne. Publikacje na ten temat nie wskazywały jednak, co powoduje, Ŝe przedsiębiorstwa niszczą wartość (zamiast ją tworzyć) oraz jak próbować zmienić tę sytuację. Niektórzy autorzy (np. P.T. Finegan i A. Rapaport) sygnalizują, Ŝe jednym z istotniejszych czynników wpływających na wartość przedsiębiorstwa jest zarządzanie majątkiem obrotowym. W związku z tym w niniejszej pracy badania autora mają zweryfikować tezę, Ŝe: (I) zarządzanie majątkiem obrotowym wywiera istotny wpływ na proces kreacji wartości przedsiębiorstwa. Jak juŝ wcześniej wspomniano, nowi inwestorzy instytucjonalni wywierają nacisk na przedsiębiorstwa, aby zwiększać wartość; oznacza to, Ŝe przedsiębiorstwa, które tego nie będą robić, będą miały kłopoty z pozyskaniem kapitału, gdyŝ będzie on uciekał do przedsiębiorstw, które tę wartość powiększają. Z tego wynika kolejna teza pracy mówiąca, Ŝe: (II) przedsiębiorstwo, które chce istnieć i mieć zdolność do pozyskiwania kapitału, musi dbać o wzrost swojej wartości. Koncepcja VBM w Polsce jest w zasadzie nowa, jeszcze nie okrzepła i nie jest szeroko znana. Istnieje co prawda w świadomości wielu zarządów przedsiębiorstw giełdowych, lecz równieŝ wśród nich jej wdraŝanie nie jest standardem. W większości polskich przedsiębiorstw dominuje przekonanie, Ŝe główną korzyścią dla właścicieli jest zysk księgowy. Jednak mimo, Ŝe nie przekłada się on ani na moŝliwość wypłaty dywidendy, ani na wartość przedsiębiorstwa, gdyŝ, jak pokazują badania, korelacja jest niewielka. W polskiej praktyce jest on jednak nadal uwaŝany za główny parametr stosowany przy ocenie osiągnięć firmy. W ten sposób zaniedbywane są te parametry, które decydują o kreowaniu wartości przedsiębiorstwa, a tym samym korzyści dla właścicieli. W związku z tym kolejnymi tezami pracy są: III. Potencjał tkwiący w zarządzaniu majątkiem obrotowym w zakresie kreacji wartości nie jest w wystarczającym stopniu wykorzystywany przez polskie przedsiębiorstwa. IV. DuŜa część polskich przedsiębiorstw nie zwiększa swojej wartości. Pojawienie się koncepcji VBM jest dobrym momentem, aby ponownie przyjrzeć się zarządzaniu zapasami, naleŝnościami oraz środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami. Z przeprowadzonych studiów literaturowych wynika, Ŝe w Polsce do tej pory nie prowadzono
11 Wstęp 11 badań nad wpływem zarządzania majątkiem obrotowym na proces kreowania wartości przedsiębiorstwa. Problemem tym od strony teoretycznej zajmował się D. Wędzki w pracy pt. Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa. Przepływy pienięŝne a wartość dla właścicieli. Niniejsza praca wpisuje się w prezentowany nurt badań i jest próbą pogłębienia dotychczas przeprowadzonych badań w obszarze zarządzania wartością przedsiębiorstwa z naciskiem na jeden z kluczowych czynników wartości, jakim jest zarządzanie majątkiem obrotowym. W związku z powyŝszym do głównych celów pracy naleŝą: 1. Empiryczna weryfikacja wpływu zarządzania majątkiem obrotowym na lukę wartości oraz identyfikacja błędów popełnianych przez polskie przedsiębiorstwa w tym obszarze. 2. Opracowanie zasad optymalizacji zarządzania majątkiem obrotowym pod kątem wzrostu wartości przedsiębiorstwa. Pierwszy z nadrzędnych celów ma charakter poznawczy, drugi zaś - aplikacyjny. Osiągnięcie celu poznawczego będzie wymagało odpowiedzi na następujące pytania: 1. Jak przedsiębiorstwa zarządzają majątkiem obrotowym? 2. Jak te działania wpływają na kreowaną przez przedsiębiorstwo wartość? 3. Jakie błędy popełniają w tym obszarze? 4. Jakie rezerwy tkwią w majątku obrotowym z punktu widzenia kreowania wartości przedsiębiorstwa? Natomiast w ramach celu aplikacyjnego poszukiwane będą odpowiedzi na następujące pytania: 1. Jakie czynniki są istotne dla optymalizacji majątku obrotowego? 2. Jak zarządzać majątkiem obrotowym, aby wartość kreowana przez przedsiębiorstwo była jak największa? Celom pracy podporządkowany został układ pracy, która ma charakter teoretycznoempiryczny i składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym rozdziale omówiono genezę koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa, jej zalety oraz związki z innymi koncepcjami zarządzania przedsiębiorstwem. W dalszej kolejności przedstawiono czynniki determinujące wartość przedsiębiorstwa oraz wskaźniki słuŝące do pomiaru efektu kreacji wartości przedsiębiorstwa. Zaprezentowano równieŝ przykłady stosowania tej koncepcji w praktyce. Rozdział ten kończą przewidywania dotyczące perspektyw rozwoju koncepcji zarządzania wartością. RozwaŜania prowadzone w tym rozdziale słuŝyły wykazaniu wagi tej koncepcji dla przedsiębiorstw i całej gospodarki. W drugim rozdziale omówiono składniki majątku obrotowego i ich znaczenie w cyklu operacyjnym przedsiębiorstwa. Następnie na podstawie studiów literaturowych i własnych
12 12 Wstęp przemyśleń autora zaprezentowano naukowe metody zarządzania zapasami, naleŝnościami oraz środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami, a takŝe mierniki wykorzystywane w analizie ich struktury i efektywności. W dalszej części przedyskutowano stosowane klasyfikacje strategii zarządzania majątkiem obrotowym, poszczególnymi jego składnikami oraz źródłami ich finansowania. W ostatniej części tego rozdziału wykazano oddziaływanie zarządzania majątkiem obrotowym na proces kreacji wartości przedsiębiorstwa oraz na zmiany wartości parametrów EVA, CVA (cash value added), SVA (shareholder value added) i CFROI (cash flow return on investment). Trzeci rozdział zawiera analizę praktyki polskich przedsiębiorstw w zakresie zarządzania majątkiem obrotowym i jego wpływ na proces kreowania wartości przedsiębiorstwa. W rozdziale tym przebadano przedsiębiorstwa z czterech województw (dolnośląskiego, lubuskiego, opolskiego i wielkopolskiego). Przedstawiono wyniki badań empirycznych uzyskane na podstawie 82 ankiet oraz 1734 sprawozdań finansowych 191 przedsiębiorstw za lata Uzyskany materiał badawczy posłuŝył do zidentyfikowania strategii zarządzania majątkiem obrotowym oraz oceny efektów zarządzania wartością przedsiębiorstwa. Zasadniczym celem tego rozdziału było zweryfikowanie, na ile potencjał tkwiący w zarządzaniu majątkiem obrotowym w zakresie kreacji wartości jest wykorzystywany przez przedsiębiorstwa oraz jaka część przedsiębiorstw zwiększa swoją wartość. Czwarty rozdział ma charakter postulatywny. Zaproponowano w nim modyfikacje narzędzi wykorzystywanych w zarządzaniu majątkiem obrotowym na potrzeby koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa. Propozycje te dotyczą metod i narzędzi wykorzystywanych w zarządzaniu majątkiem obrotowym ze względu na koszt kapitału, doprecyzowania istniejących metod i narzędzi wykorzystywanych w zarządzaniu majątkiem obrotowym na potrzeby koncepcji zarządzania wartości oraz zawierają sugestie co do nowych rozwiązań w tym zakresie. W zakończeniu dokonano syntezy wniosków wynikających z rozwaŝań teoretycznych i badań empirycznych. Autor ma nadzieję, Ŝe wyniki badań skłonią do refleksji nad zarządzaniem przedsiębiorstwem oraz przyczynią się do identyfikacji luk, w zakresie kreowania wartości przedsiębiorstwa.
13 Wartość przedsiębiorstwa Wartość przedsiębiorstwa istota, znaczenie i czynniki ją determinujące 1.1. Geneza koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Zarządzanie oznacza sposób postępowania. Jednak aby wiedzieć, jakie naleŝy podejmować decyzje w tym zakresie, trzeba znać kierunek, w którym się zmierza. W związku z tym zarządzanie przedsiębiorstwem jest moŝliwe, gdy znany jest cel, dla którego istnieje przedsiębiorstwo. Kwestia celu przedsiębiorstwa jest jednym z najbardziej spornych problemów w teorii przedsiębiorstwa i teorii ekonomii 16. Według teorii neoklasycznej celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku 17, warunkiem maksymalizacji zysku zaś zrównanie kosztów krańcowych z przychodem krańcowym. Jednak teoria neoklasyczna spotkała się z szeregiem zastrzeŝeń. Posiada ona wiele teorii alternatywnych; np. menedŝerskie teorie firmy czy teŝ teorie behawioralne 18. Teorie menedŝerskie stawiają jako nadrzędny cel przedsiębiorstwa: maksymalizację sprzedaŝy, maksymalizację uŝyteczności dla menedŝerów, maksymalizację wzrostu powiększanie aktywów przedsiębiorstwa. W teorii behawioralnej z punktu widzenia celu funkcjonowania przedsiębiorstwa moŝna wyróŝnić dwa nurty. Pierwszy z nich głosi, Ŝe celem przedsiębiorstwa jest osiągnięcie minimalnego zysku, jaki satysfakcjonowałby właścicieli, drugi zaś przyjmuje, Ŝe w związku z tym, iŝ w przedsiębiorstwie funkcjonuje wiele grup o róŝnych celach, których nie moŝna 16 Szerzej na temat celu przedsiębiorstwa [w:] T. Gruszecki, Współczesne teorie przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s W praktyce cel ten jest rozumiany w sposób uproszczony, maksymalizowany jest bowiem zysk księgowy, a nie ekonomiczny. 18 ZbliŜoną klasyfikację teorii przedsiębiorstwa z podziałem na teorie: menedŝerskie i interesariuszy (shareholders) prezentuje Sz. Cyfert, Kreowanie wartości przez organizację w perspektywie teorii firmy, [w:] Nowe kierunki w zarządzaniu przedsiębiorstwem między teorią a praktyką. pod. redakcją H. Jagody, J. Lichtarskiego. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2004, s
14 14 Wartość przedsiębiorstwa maksymalizować równocześnie, naleŝy zatem mówić o wiązce celów, którą powinno realizować przedsiębiorstwo. Według Cyerta i Marcha do wiązki celów naleŝą 19 : realizacja zaplanowanego poziomu produkcji, utrzymanie poziomu zaopatrzenia zapewniającego płynność produkcji i bezpieczeństwo zapasów, realizacja załoŝonego poziomu sprzedaŝy, utrzymanie i zwiększanie udziału w rynku, zysk. Przedstawione powyŝej rozwaŝania teoretyczne nie muszą przekładać się na praktykę, tym bardziej Ŝe w praktyce gospodarczej funkcjonuje wiele typów przedsiębiorstw 20 : przedsiębiorstwo prywatne bez najemnej siły roboczej (family business), przedsiębiorstwo prywatne jednoosobowe (proprietorship), przedsiębiorstwo prywatne jako własność na częściach ułamkowych (partnership), przedsiębiorstwo prywatne jako własność na częściach ułamkowych (corporation). Dla przedsiębiorstw rodzinnych bez najemnej siły roboczej głównym celem funkcjonowania jest zwykle zapewnienie bezpieczeństwa finansowego członkom rodziny i utrzymanie kontroli nad firmą. W przedsiębiorstwach prywatnych jednoosobowych funkcje zarządzania sprawuje najczęściej właściciel. W związku z tym moŝe on formułować cel przedsiębiorstwa w sposób dowolny. Praktyka pokazuje, Ŝe tego typu przedsiębiorstwa maksymalizują korzyści dla właściciela, jednocześnie minimalizując zyski podatkowe, o ile pozwalają na to przepisy podatkowe. Gros rozwaŝań teoretycznych nad celem przedsiębiorstwa koncentruje się jednak na dwóch ostatnich typach przedsiębiorstw, w których często własność jest oddzielana od zarządzania. W przedsiębiorstwach tych bardzo popularne stało się realizowanie interesów wszystkich interesariuszy. Tak definiowany cel przedsiębiorstwa jest jednak coraz częściej podwa- Ŝany. Do krytyki tej przyłącza się Drucker: Dotychczas, twierdzenie, Ŝe przedsiębiorstwa, a w szczególności duŝe korporacje, powinny być zarządzane wyłącznie i przede wszystkim w interesie ich udziałowców nigdzie nie było zbyt popularne. W Stanach Zjednoczonych, od końca lat 20., przewaŝające (moŝe przewaŝał pogląd, Ŝe), chociaŝ niejasno sprecyzowane twierdzenie mówiło, Ŝe przedsiębiorstwo powinno być zarządzane dla wspólnej korzyści 19 R.M. Cyert, J.G. March, A Behavioural Theory of the Firm, Blackwell Businss, Cambridge za: T. Gruszecki, Współczesne teorie przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, praca zbiorowa pod redakcją J. Lichtarskiego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2003, s. 70.
15 Wartość przedsiębiorstwa 15 klientów, pracowników, udziałowców itd. co w rzeczywistości oznaczało, Ŝe nie powinno być ono komukolwiek podporządkowane. Podobne załoŝenia przyjmowano w Wielkiej Brytanii. W Japonii, Niemczech i Skandynawii cel, jaki przyświeca działalności duŝych przedsiębiorstw, był i nadal jest postrzegany w kategorii stworzenia i utrzymania społecznej harmonii, co faktycznie oznacza, Ŝe działalność przedsiębiorstwa prowadzona jest w interesie pracowników. Te tradycyjne poglądy nie są juŝ dzisiaj aktualne i wymagają zweryfikowania. 21 Obecnie w świecie nauki przewaŝa teoria, iŝ celem istnienia przedsiębiorstw jest powiększanie jego wartości, a przez to zwiększanie wartości dla jego właścicieli. 22 Cel ten jest głównym hasłem koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa VBM (ang. value based management), która będzie przedmiotem dalszych rozwaŝań Przesłanki pojawienia się koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Po okresie wczesnego kapitalizmu, który miał miejsce na przełomie XIX i XX w., nastała era kapitalizmu menedŝerskiego, charakteryzującego się daleko posuniętym oddzieleniem funkcji właścicielskiej od funkcji zarządczej. W związku z ścieraniem się róŝnych grup interesu w przedsiębiorstwie (właścicieli, menedŝerów, pracowników) oraz podmiotów zewnętrznych utrwaliło się przekonanie, Ŝe głównym celem przedsiębiorstwa jest przetrwanie, a w dalszej kolejności maksymalizacja zysku. 23 Próba pogodzenia wymienionych trzech grup interesu w przedsiębiorstwie wymaga realizacji przez przedsiębiorstwo zadań ekonomicznych i społecznych jednocześnie. W praktyce jest to bardzo trudne. Mnogość tych zadań powaŝnie ogranicza skuteczne zarządzanie przedsiębiorstwem, jednocześnie stając się podstawą do niekończących się dyskusji, czyje interesy powinny być realizowane w pierwszej kolejności. Przedsiębiorstwa funkcjonujące na podstawie tego modelu mają kłopoty m.in. z konstruowaniem planów i z rozliczaniem wyników. W efekcie mogą działać nie dość efektywnie, co mo- Ŝe przynieść negatywne skutki ogólnospołeczne. MoŜe bowiem prowadzić do marnowania zasobów i spowolnienia rozwoju gospodarki kraju. Nakładanie na przedsiębiorstwo realizacji tak rozbieŝnych celów, jak: produkcyjne, pomnaŝania kapitału, wychowawcze, kulturalne, 21 P.F. Drucker, Zarządzanie w XXI wieku, Muza, Warszawa 2000, s Zob.: T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002, s. 373; E.A. Helfert, Techniki analizy finansowej, PWE Warszawa 2004, s. 21; M. Siudak, Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001, s. 5; M. Michalski, Zarządzanie przez wartość. Firma z perspektywy interesów właścicielskich, WIG-Press, Warszawa 2000; s. 15; E.F. Brigham, L.C. Gapenski, Zarządzanie finansami, PWE Warszawa 2000, t. 2, s Zob. Podstawy nauki o... wyd. cyt., s. 52.
16 16 Wartość przedsiębiorstwa ekologiczne itp. prowadzi do tego, Ŝe przedsiębiorstwa, chcąc osiągnąć wiele celów, w praktyce Ŝadnego nie realizują dobrze, a wielu nie realizują wcale. Mnogość celów stwarzała równieŝ powaŝne bariery dla skutecznego zarządzania, takie jak: niemoŝność tworzenia spójnych i długoterminowych planów strategicznych, rozmywanie systemów pomiaru efektywności, a co za tym idzie, powoduje trudności w budowaniu systemów motywacyjnych. Kwestie: czyje interesy powinny być uwzględniane w pierwszej kolejności i jak moŝna godzić sprzeczności w tym zakresie, stanowią zawsze przedmiot burzliwych dyskusji. Natomiast w praktyce to siła przetargowa określonej grupy związanej z przedsiębiorstwem decyduje, czyj interes stoi na pierwszym miejscu, często ze szkodą lub całkowitym pominięciem interesu innych grup. Największe problemy związane z ustaleniem hierarchii celów dotyczą przede wszystkim przedsiębiorstw średnich i duŝych, w których nastąpiło rozdzielenie funkcji właścicielskich i zarządczych. W mniejszych przedsiębiorstwach, gdzie właściciele często jednocześnie zajmuje się zarządzaniem, pełniąc tym samym jednocześnie funkcje właścicielskie i menedŝerskie, problemy te występują w mniejszej skali. 24 Kwestia określenia podstawowego celu, jaki przyświeca istnieniu przedsiębiorstwa, oraz układ sił poszczególnych grup interesu zaleŝą od przyjętego w danym kraju, przedsiębiorstwie, modelu nadzoru korporacyjnego CG (corporate governance), który jest definiowany jako organizacja relacji między właścicielami i zarządem w procesie sprawowania kontroli nad przedsiębiorstwem. 25 W Europie funkcjonują dwa modele CG: 26 kontynentalny i anglosaski. Powstanie tych dwóch modeli ma głęboki kontekst historyczny. Przemiany społeczne jakie następowały w kontynentalnej części Europy (wielkie rewolucje społeczne, poczynając od francuskiej), stały się podwaliną kontynentalnego modelu CG. Te doświadczenia społeczne 24 Nie oznacza to, Ŝe sposobem na rozwiązanie problemu jest eliminowanie rozdziału funkcji właścicielskich i menedŝerskich, gdyŝ mogło to być działanie nieefektywne z racji posiadanych kompetencji. Wiele jest jednak przykładów przedsiębiorstw, w których zarządzającym i pracownikom proponuje się udział we własności (zarządzanie partycypacyjne), aby ograniczyć konflikt interesów. 25 Zob. J. Pioch, Corporate governance w teorii i praktyce, [w:] Zarządzanie finansami. Cele organizacja narzędzia, materiały konferencyjne, pod redakcją D. Zarzeckiego, Uniwersytet Szczeciński, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2001, t. 1, s MoŜna teŝ spotkać się z klasyfikacją, według której wyróŝnia się model zewnętrzny, będący odpowiednikiem modelu anglosaskiego, i wewnętrzny, odpowiadający modelowi kontynentalnemu. Zob.: A. Peszko, Nadzór korporacyjny w procesie zarządzania wartością przedsiębiorstwa. [w:] Nowe tendencje w zarządzaniu wartością przedsiębiorstwa. Aktualny stan i perspektywy rozwoju, materiały konferencyjne pod redakcją E. Urbańczyka. (Uniwersytet Szczeciński), Wydawnictwo Kreos, Szczecin 2003, s
|
<doc fingerprint="5f1707a2ff3fb144">
<main>
<div>
<p>1 BIBLIOTEKA NAUKI Piotr Szymański Zarządzanie majątkiem obrotowym w procesie kreowania wartości przedsiębiorstwa Mojej śonie i Synkowi ŁÓDŹ 2007 WYDAWNICTWO PETROS</p>
<p>2 Praca doktorska napisana na Wydziale Gospodarki Narodowej w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstwa Akademii Ekonomicznej im. O. Langego we Wrocławiu w 2005 roku. Promotor prof. dr hab. inŝ. Tadeusz Dudycz Recenzenci prof. zw. dr hab. Ber Haus prof. dr hab. ElŜbieta Mączyńska Korekta wydawnicza, przygotowanie publikacji elektronicznej Piotr Wdowiak Projekt okładki Tomasz Przybył Praca naukowa finansowana ze środków Komitetu Badań Naukowych w latach 2004/2005 jako projekt badawczy. Copyright by Piotr Szymański Copyright by Wydawnictwo Petros Wszystkie prawa zastrzeŝone. Publikacja ta zarówno w całości, jak i we fragmentach nie moŝe być reprodukowana w sposób elektroniczny, fotograficzny i inny bez zezwolenia Wydawcy. ISBN Wydawca: Wydawnictwo Petros ul. Oszczepowa Łódź tel. fax (042)</p>
<p>3 Spis treści Wstęp 7 1. Wartość przedsiębiorstwa istota, znaczenie i czynniki ją determinujące Geneza koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Przesłanki pojawienia się koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Zalety koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa a inne koncepcje zarządzania Czynniki determinujące wartość przedsiębiorstwa Wartość przedsiębiorstwa i czynniki decydujące o niej Wartość przedsiębiorstwa a wartość dla właścicieli Mierniki efektywności oparte na wartości przedsiębiorstwa Koncepcja zarządzania wartością przedsiębiorstwa w praktyce, perspektywy rozwoju Perspektywy rozwoju koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa w Europie Koncepcja zarządzania wartością przedsiębiorstwa w Polsce Podstawy teoretyczne zarządzania majątkiem obrotowym Majątek obrotowy wprowadzenie Majątek obrotowy jako składnik aktywów przedsiębiorstwa Charakterystyka majątku obrotowego polskich przedsiębiorstw Cykl operacyjny przedsiębiorstwa Strategie zarządzania majątkiem obrotowym Zarządzanie zapasami Zapasy jako składnik aktywów przedsiębiorstwa Metody zarządzania zapasami Strategie zarządzania zapasami Mierniki wykorzystywane w analizie zapasów Zarządzanie naleŝnościami 114</p>
<p>4 NaleŜności jako składnik aktywów przedsiębiorstwa Obszary zarządzania naleŝnościami Ocena wiarygodności odbiorcy Kalkulacja cen oraz określenie terminów płatności Monitorowanie naleŝności, windykacja i faktoring Strategie zarządzania naleŝnościami Mierniki wykorzystywane w analizie naleŝności Zarządzanie środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami Środki pienięŝne i ich ekwiwalenty jako składnik aktywów przedsiębiorstwa Metody zarządzania środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami Strategie zarządzania środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami Mierniki wykorzystywane w analizie środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami Oddziaływanie zarządzania majątkiem obrotowym na proces kreacji wartości przedsiębiorstwa Składniki majątku obrotowego jako element wartości przedsiębiorstwa Wpływ zarządzania majątkiem obrotowym na wartość parametrów EVA i CVA Wpływ zarządzania majątkiem obrotowym na wartość parametru SVA Wpływ zarządzania majątkiem obrotowym na wartość parametru CFROI Praktyka polskich przedsiębiorstw w zakresie zarządzania majątkiem obrotowym i jego wpływu na proces kreowania wartości przedsiębiorstwa Charakterystyka oraz metodyka badań Przedmiot badań Charakterystyka próby badawczej Metodyka badań Wyniki badań empirycznych Identyfikacja realizowanych strategii zarządzania majątkiem obrotowym Wyniki uzyskane na podstawie badań ankietowych Wyniki badań sprawozdań finansowych 225</p>
<p>5 Identyfikacja i ocena efektów zarządzania wartością przedsiębiorstwa Wyniki uzyskane na podstawie badań ankietowych oraz badań sprawozdań finansowych Wpływ realizowanych strategii zarządzania majątkiem obrotowym na wartość przedsiębiorstwa Wnioski końcowe Propozycje modyfikacji narzędzi wykorzystywanych w zarządzaniu majątkiem obrotowym na potrzeby koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Modyfikacja metod i narzędzi wykorzystywanych w zarządzaniu majątkiem obrotowym dla potrzeb koncepcji zarządzania wartości Propozycje usprawniające zarządzanie źródłami finansowania majątku obrotowego Określanie zapotrzebowania na zewnętrzne środki finansowania Określanie upustów i terminów płatności Nowe metody do wykorzystania w zarządzaniu majątkiem obrotowym Propozycja nowego sposób obliczania EOQ Monitorowanie wartości zapasów Analiza wiarygodności kredytowej odbiorców Monitorowaniem środków pienięŝnych i ich ekwiwalentów Ewidencja zdarzeń gospodarczych według wartości bieŝącej 315 Zakończenie 318 Spis tabel, rysunków i wykresów 323 Bibliografia 337</p>
<p>6 </p>
<p>7 Wstęp 7 Wstęp W ostatnich latach w nurt wieloletnich dyskusji na temat podstawowego celu funkcjonowania przedsiębiorstwa wpisała się koncepcja zarządzania wartością VBM (value based management), która za nadrzędny cel istnienia przedsiębiorstwa stawia tworzenie wartości dla jego właścicieli. Do głównych przesłanek pojawienia się tej idei naleŝą przyrost i ekspansja prywatnego kapitału, globalizacja rynków i rewolucja informatyczna. Realizacja tej koncepcji niesie korzyści dla przedsiębiorstw oraz dla całej gospodarki, gdyŝ koncentracja na wartości dla właścicieli sprzyja wzrostowi wydajności i uwalnia zasoby, co w perspektywie jest korzystne dla wszystkich zainteresowanych: na poziomie krajowym zwiększa się moŝliwość zatrudnienia, poniewaŝ dystrybucja tworzonej wartości uwalnia więcej dochodu netto w gospodarce, dzięki czemu większa część dochodu moŝe zostać przeznaczona na cele konsumpcyjne, co z kolei sprawia, Ŝe przedsiębiorstwa zyskują dodatkowe moŝliwości rozwoju. Koncepcja VBM uzyskała najmocniejszą pozycję, w sferze zarówno myśli teoretycznej, jak i praktycznej w Stanach Zjednoczonych. Z biegiem czasu (poprzez rynki kapitałowe) rozprzestrzeniła się w całej Europie, dotarła równieŝ do Polski. Wielu ekonomistów upatruje w niej jedno ze źródeł sukcesu amerykańskiej gospodarki. Wagę tej koncepcji dla sprawnego funkcjonowania gospodarek poszczególnych krajów potwierdza dyskusja przetaczająca się po Europie na temat ładu korporacyjnego. W Polsce dostrzeŝono takŝe zmiany zachodzące w sposobie formułowania celów przedsiębiorstwa. Ich efektem jest wprowadzanie na warszawską Giełdę Papierów Wartościowych Kodeksu dobrych praktyk, w którym jednym z głównych punktów jest deklaracja przedsiębiorstw o tworzeniu wartości dla właścicieli. Niemały wpływ na popularność tej koncepcji w Polsce miała reforma systemu ubezpieczeń społecznych, która spowodowała powstanie nowych inwestorów instytucjonalnych funduszy emerytalnych. Organizacje te, tak jak to miało miejsce wcześniej w innych krajach, wymuszają na przedsiębiorstwach większą dbałość o interes właścicieli. Ten proces powoli zachodzi na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW), a z czasem, za pośrednictwem banków, funduszy inwestycyjnych oraz przez wzajemne powiązania między przedsiębiorstwami, obejmie pozostałe przedsiębiorstwa.</p>
<p>8 8 Wstęp Zjawisko to daje moŝliwość poprawienia efektywności przedsiębiorstw oraz zwiększenia szans rozwojowych polskiej gospodarki. Z powyŝszych przyczyn sprawą istotnie waŝną jest zdiagnozowanie obecnej sytuacji w zakresie kreowania wartości i sprawdzenie jaka część polskich przedsiębiorstw zwiększa swoją wartość. W Polsce dyskusja w środowisku naukowym nad koncepcją zarządzania wartością rozpoczęła się stosunkowo niedawno, a mimo to zaowocowała szeregiem prac o charakterze teoretycznym i praktycznym. Od kilku lat na wielu konferencjach naukowych poruszana jest problematyka VBM. Do głównych prac z tego zakresu o charakterze teoretycznym moŝna zaliczyć opracowania m.in.: M. Marcinkowskiej 1, T. Dudycza 2, M. Michalskiego 3, T. Waśniewskiego i W. Skoczylasa 4, D. Wędzkiego 5, A. Rutkowskiego 6 oraz pracę zbiorową pt. Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa a struktura akcjonariatu 7. Natomiast praktyczną stroną tego zagadnienia zajmowali się dotychczas: W. Majdzik 8, R. Stepnowski 9, E. Mączyńska i M. Zawadzki 10, A. Szablewski 11, E. Mączyńska i L. Pietrewicz 12, M. Siudak 13 oraz A. Cwynar i W. Cwynar 14. Jedne z pierwszych badań nad tworzeniem wartości przeprowadzili Majdzik i Stepnowski. Badania obejmowały kilka wybranych spółek warszawskiej giełdy. Wyniki badań były bardzo pesymistyczne, jako Ŝe wielkości EVA dla większości spółek były ujemne. Wnioski płynące z badań w pracy Mączyńskiej i Zawadzkiego były równieŝ raczej pesymistyczne. Brakuje bowiem w Polsce korelacji między płacami menadŝerów a wartością zarządzanych przez nich spółek. Jednocześnie zarówno właściciele, jak i zarządy spółek nadmierną uwagę koncentrują na wskaźnikach opartych na zysku. Kolejna praca pod redakcją Szablewskiego była studium przypadków korporacji amerykańskich. W pracy Mączyńskiej 1 M. Marcinkowska, Kształtowanie wartości firmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa T. Dudycz, Finansowe narzędzia zarządzania wartością przedsiębiorstwa,, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław M. Michalski, Zarządzanie przez wartość. Firma z perspektywy interesów właścicielskich, WIG-Press Warszawa T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej przedsiębiorstw, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa D. Wędzki, Strategie płynności finansowej przedsiębiorstw. Przepływy pienięŝne dla właścicieli, Oficyna Ekonomiczna, Kraków A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa a struktura akcjonariatu, CeDeWu, Warszawa W.A. Majdzik, Ewa czy Mewa: kapitał teŝ kosztuje, Rzeczpospolita nr 243/ R. Stepnowski, Bankowa ekonomiczna wartość dodana, Parkiet Gazeta Giełdy. Polski Rynek Kapitałowy (dodatek) 1997/ E. Mączyńska, M. Zawadzki, Tyle menedŝerom, ile warte są ich firmy, Rzeczpospolita 1998, nr Strategia wzrostu wartości firmy, pod redakcją A. Szablewskiego, Poltex, Warszawa E. Mączyńska, L. Pietrewicz: Zarządzanie wartością przedsiębiorstw aspekty własnościowe (wyniki badań), w: Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa a struktura akcjonariatu, CeDeWu, Warszawa 2001, s M. Siudak, Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa A. Cwynar, W. Cwynar, Zarządzanie wartością spółki kapitałowej koncepcje, systemy, narzędzia, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002.</p>
<p>9 Wstęp 9 i Pietrewicza przedstawiono wyniki badań 200 duŝych przedsiębiorstw ze sfery produkcyjnej, naleŝących do państwa i sprywatyzowanych. Przedmiotem badań był wpływ formy (i struktury) własności, celów i jakości nadzoru właścicielskiego na zarządzanie wartością. Sprawdzono równieŝ wpływ zarządzania wartością dla pracowników. Dwie pozostałe prace prezentowały wyniki badań przeprowadzonych w Polsce i obejmujące przedsiębiorstwa giełdowe. W badaniach przeprowadzonych przez Siudaka uwzględniono 164 spółki notowane na GPW w grudniu 1998 r. (z wyjątkiem banków i ubezpieczycieli). Zakres badań obejmował analizę zarządzania wartością, którą przeprowadzono za pomocą mierników MVA (market value added) i EVA (economic value added TM ) na podstawie wyników spółek w latach Wniosek generalny płynący z tych badań był następujący: przebadane spółki marnotrawią zainwestowany kapitał, co nie gwarantuje im stabilnego, długoterminowego rozwoju. Marnotrawienie kapitału jest skutkiem realizowania inwestycji o ujemnych NPV (net prezent value). Z badań tych wynikało równieŝ, iŝ zarządy polskich przedsiębiorstw nie przywiązują naleŝytej wagi do wartości rynkowej swoich firm i zarządzania wartością w ogólności. W pracy braci Cwynarów przedstawiono wyniki badań ankietowych przeprowadzonych na 38 spółkach notowanych na GPW (bez Narodowych Funduszy Inwestycyjnych) oraz badań wartości mierników EVA, MVA i EBO dla 209 spółek giełdowych w okresie od drugiego kwartału 1995 r. do czwartego kwartału 2000 roku. Z badań tych wynika, Ŝe większość spółek wykazuje ujemne wielkości EVA, jednocześnie z roku na rok przybywa tych, które tworzą dodatkową wartość dla swoich właścicieli. W literaturze moŝna spotkać równieŝ szereg rankingów klasyfikujących przedsiębiorstwa najczęściej przedsiębiorstwa giełdowe, ze względu na kreowaną przez nie wartość. 15 W Polsce przeprowadzano równieŝ badania w pod nazwą: Measures That s Matter w ramach szerszego międzynarodowego kontekstu, którymi objęto 152 największe przedsiębiorstwa z dziewięciu branŝ. Dotyczyły one ustalenia stosowanych w polskich firmach metod pomiaru i oceny wyników. Według autorów tych badań zbyt optymistyczne rezultaty analizy wynikają z niepełnego zrozumienia koncepcji VBM. Jak wcześniej wspomniano, wnioski płynące z przywoływanych badań w większości były pesymistyczne. Wynikało z nich bowiem m.in., Ŝe większość przedsiębiorstw generuje ujemną EVA, właściciele i zarządy spółek nadmierną uwagę przywiązują do wskaźników opartych na zysku, a alokacja kapitału w przedsiębiorstwach jest mało efektywna. W niektórych z powyŝszych prac poza przybliŝeniem istoty koncepcji VBM ujęto m.in. 15 Rankingi takie przeprowadzały, np.: Gazeta Finansowa w 1998 r., Gazeta Bankowa w 1999 r., Rzeczpospolita w latach 2003 i 2004.</p>
<p>10 10 Wstęp metodykę obliczania mierników efektu kreacji wartości przedsiębiorstwa. JednakŜe metodyka ta miała charakter przybliŝony ze względu na fakt, iŝ dotychczasowe publikacje źródłowe (publikacje twórców poszczególnych mierników) na temat koncepcji zarządzania wartością mają charakter ogólny, albowiem wiedza operacyjna jest dobrem chronionym amerykańskich firm konsultingowych. Zdecydowana większość dotychczasowych badań przeprowadzonych w Polsce ze względu na dostępność danych dotyczyła tworzenia wartości przez spółki giełdowe. Ich wyniki są pesymistyczne. Publikacje na ten temat nie wskazywały jednak, co powoduje, Ŝe przedsiębiorstwa niszczą wartość (zamiast ją tworzyć) oraz jak próbować zmienić tę sytuację. Niektórzy autorzy (np. P.T. Finegan i A. Rapaport) sygnalizują, Ŝe jednym z istotniejszych czynników wpływających na wartość przedsiębiorstwa jest zarządzanie majątkiem obrotowym. W związku z tym w niniejszej pracy badania autora mają zweryfikować tezę, Ŝe: (I) zarządzanie majątkiem obrotowym wywiera istotny wpływ na proces kreacji wartości przedsiębiorstwa. Jak juŝ wcześniej wspomniano, nowi inwestorzy instytucjonalni wywierają nacisk na przedsiębiorstwa, aby zwiększać wartość; oznacza to, Ŝe przedsiębiorstwa, które tego nie będą robić, będą miały kłopoty z pozyskaniem kapitału, gdyŝ będzie on uciekał do przedsiębiorstw, które tę wartość powiększają. Z tego wynika kolejna teza pracy mówiąca, Ŝe: (II) przedsiębiorstwo, które chce istnieć i mieć zdolność do pozyskiwania kapitału, musi dbać o wzrost swojej wartości. Koncepcja VBM w Polsce jest w zasadzie nowa, jeszcze nie okrzepła i nie jest szeroko znana. Istnieje co prawda w świadomości wielu zarządów przedsiębiorstw giełdowych, lecz równieŝ wśród nich jej wdraŝanie nie jest standardem. W większości polskich przedsiębiorstw dominuje przekonanie, Ŝe główną korzyścią dla właścicieli jest zysk księgowy. Jednak mimo, Ŝe nie przekłada się on ani na moŝliwość wypłaty dywidendy, ani na wartość przedsiębiorstwa, gdyŝ, jak pokazują badania, korelacja jest niewielka. W polskiej praktyce jest on jednak nadal uwaŝany za główny parametr stosowany przy ocenie osiągnięć firmy. W ten sposób zaniedbywane są te parametry, które decydują o kreowaniu wartości przedsiębiorstwa, a tym samym korzyści dla właścicieli. W związku z tym kolejnymi tezami pracy są: III. Potencjał tkwiący w zarządzaniu majątkiem obrotowym w zakresie kreacji wartości nie jest w wystarczającym stopniu wykorzystywany przez polskie przedsiębiorstwa. IV. DuŜa część polskich przedsiębiorstw nie zwiększa swojej wartości. Pojawienie się koncepcji VBM jest dobrym momentem, aby ponownie przyjrzeć się zarządzaniu zapasami, naleŝnościami oraz środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami. Z przeprowadzonych studiów literaturowych wynika, Ŝe w Polsce do tej pory nie prowadzono</p>
<p>11 Wstęp 11 badań nad wpływem zarządzania majątkiem obrotowym na proces kreowania wartości przedsiębiorstwa. Problemem tym od strony teoretycznej zajmował się D. Wędzki w pracy pt. Strategie płynności finansowej przedsiębiorstwa. Przepływy pienięŝne a wartość dla właścicieli. Niniejsza praca wpisuje się w prezentowany nurt badań i jest próbą pogłębienia dotychczas przeprowadzonych badań w obszarze zarządzania wartością przedsiębiorstwa z naciskiem na jeden z kluczowych czynników wartości, jakim jest zarządzanie majątkiem obrotowym. W związku z powyŝszym do głównych celów pracy naleŝą: 1. Empiryczna weryfikacja wpływu zarządzania majątkiem obrotowym na lukę wartości oraz identyfikacja błędów popełnianych przez polskie przedsiębiorstwa w tym obszarze. 2. Opracowanie zasad optymalizacji zarządzania majątkiem obrotowym pod kątem wzrostu wartości przedsiębiorstwa. Pierwszy z nadrzędnych celów ma charakter poznawczy, drugi zaś - aplikacyjny. Osiągnięcie celu poznawczego będzie wymagało odpowiedzi na następujące pytania: 1. Jak przedsiębiorstwa zarządzają majątkiem obrotowym? 2. Jak te działania wpływają na kreowaną przez przedsiębiorstwo wartość? 3. Jakie błędy popełniają w tym obszarze? 4. Jakie rezerwy tkwią w majątku obrotowym z punktu widzenia kreowania wartości przedsiębiorstwa? Natomiast w ramach celu aplikacyjnego poszukiwane będą odpowiedzi na następujące pytania: 1. Jakie czynniki są istotne dla optymalizacji majątku obrotowego? 2. Jak zarządzać majątkiem obrotowym, aby wartość kreowana przez przedsiębiorstwo była jak największa? Celom pracy podporządkowany został układ pracy, która ma charakter teoretycznoempiryczny i składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym rozdziale omówiono genezę koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa, jej zalety oraz związki z innymi koncepcjami zarządzania przedsiębiorstwem. W dalszej kolejności przedstawiono czynniki determinujące wartość przedsiębiorstwa oraz wskaźniki słuŝące do pomiaru efektu kreacji wartości przedsiębiorstwa. Zaprezentowano równieŝ przykłady stosowania tej koncepcji w praktyce. Rozdział ten kończą przewidywania dotyczące perspektyw rozwoju koncepcji zarządzania wartością. RozwaŜania prowadzone w tym rozdziale słuŝyły wykazaniu wagi tej koncepcji dla przedsiębiorstw i całej gospodarki. W drugim rozdziale omówiono składniki majątku obrotowego i ich znaczenie w cyklu operacyjnym przedsiębiorstwa. Następnie na podstawie studiów literaturowych i własnych</p>
<p>12 12 Wstęp przemyśleń autora zaprezentowano naukowe metody zarządzania zapasami, naleŝnościami oraz środkami pienięŝnymi i ich ekwiwalentami, a takŝe mierniki wykorzystywane w analizie ich struktury i efektywności. W dalszej części przedyskutowano stosowane klasyfikacje strategii zarządzania majątkiem obrotowym, poszczególnymi jego składnikami oraz źródłami ich finansowania. W ostatniej części tego rozdziału wykazano oddziaływanie zarządzania majątkiem obrotowym na proces kreacji wartości przedsiębiorstwa oraz na zmiany wartości parametrów EVA, CVA (cash value added), SVA (shareholder value added) i CFROI (cash flow return on investment). Trzeci rozdział zawiera analizę praktyki polskich przedsiębiorstw w zakresie zarządzania majątkiem obrotowym i jego wpływ na proces kreowania wartości przedsiębiorstwa. W rozdziale tym przebadano przedsiębiorstwa z czterech województw (dolnośląskiego, lubuskiego, opolskiego i wielkopolskiego). Przedstawiono wyniki badań empirycznych uzyskane na podstawie 82 ankiet oraz 1734 sprawozdań finansowych 191 przedsiębiorstw za lata Uzyskany materiał badawczy posłuŝył do zidentyfikowania strategii zarządzania majątkiem obrotowym oraz oceny efektów zarządzania wartością przedsiębiorstwa. Zasadniczym celem tego rozdziału było zweryfikowanie, na ile potencjał tkwiący w zarządzaniu majątkiem obrotowym w zakresie kreacji wartości jest wykorzystywany przez przedsiębiorstwa oraz jaka część przedsiębiorstw zwiększa swoją wartość. Czwarty rozdział ma charakter postulatywny. Zaproponowano w nim modyfikacje narzędzi wykorzystywanych w zarządzaniu majątkiem obrotowym na potrzeby koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa. Propozycje te dotyczą metod i narzędzi wykorzystywanych w zarządzaniu majątkiem obrotowym ze względu na koszt kapitału, doprecyzowania istniejących metod i narzędzi wykorzystywanych w zarządzaniu majątkiem obrotowym na potrzeby koncepcji zarządzania wartości oraz zawierają sugestie co do nowych rozwiązań w tym zakresie. W zakończeniu dokonano syntezy wniosków wynikających z rozwaŝań teoretycznych i badań empirycznych. Autor ma nadzieję, Ŝe wyniki badań skłonią do refleksji nad zarządzaniem przedsiębiorstwem oraz przyczynią się do identyfikacji luk, w zakresie kreowania wartości przedsiębiorstwa.</p>
<p>13 Wartość przedsiębiorstwa Wartość przedsiębiorstwa istota, znaczenie i czynniki ją determinujące 1.1. Geneza koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Zarządzanie oznacza sposób postępowania. Jednak aby wiedzieć, jakie naleŝy podejmować decyzje w tym zakresie, trzeba znać kierunek, w którym się zmierza. W związku z tym zarządzanie przedsiębiorstwem jest moŝliwe, gdy znany jest cel, dla którego istnieje przedsiębiorstwo. Kwestia celu przedsiębiorstwa jest jednym z najbardziej spornych problemów w teorii przedsiębiorstwa i teorii ekonomii 16. Według teorii neoklasycznej celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku 17, warunkiem maksymalizacji zysku zaś zrównanie kosztów krańcowych z przychodem krańcowym. Jednak teoria neoklasyczna spotkała się z szeregiem zastrzeŝeń. Posiada ona wiele teorii alternatywnych; np. menedŝerskie teorie firmy czy teŝ teorie behawioralne 18. Teorie menedŝerskie stawiają jako nadrzędny cel przedsiębiorstwa: maksymalizację sprzedaŝy, maksymalizację uŝyteczności dla menedŝerów, maksymalizację wzrostu powiększanie aktywów przedsiębiorstwa. W teorii behawioralnej z punktu widzenia celu funkcjonowania przedsiębiorstwa moŝna wyróŝnić dwa nurty. Pierwszy z nich głosi, Ŝe celem przedsiębiorstwa jest osiągnięcie minimalnego zysku, jaki satysfakcjonowałby właścicieli, drugi zaś przyjmuje, Ŝe w związku z tym, iŝ w przedsiębiorstwie funkcjonuje wiele grup o róŝnych celach, których nie moŝna 16 Szerzej na temat celu przedsiębiorstwa [w:] T. Gruszecki, Współczesne teorie przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s W praktyce cel ten jest rozumiany w sposób uproszczony, maksymalizowany jest bowiem zysk księgowy, a nie ekonomiczny. 18 ZbliŜoną klasyfikację teorii przedsiębiorstwa z podziałem na teorie: menedŝerskie i interesariuszy (shareholders) prezentuje Sz. Cyfert, Kreowanie wartości przez organizację w perspektywie teorii firmy, [w:] Nowe kierunki w zarządzaniu przedsiębiorstwem między teorią a praktyką. pod. redakcją H. Jagody, J. Lichtarskiego. Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2004, s</p>
<p>14 14 Wartość przedsiębiorstwa maksymalizować równocześnie, naleŝy zatem mówić o wiązce celów, którą powinno realizować przedsiębiorstwo. Według Cyerta i Marcha do wiązki celów naleŝą 19 : realizacja zaplanowanego poziomu produkcji, utrzymanie poziomu zaopatrzenia zapewniającego płynność produkcji i bezpieczeństwo zapasów, realizacja załoŝonego poziomu sprzedaŝy, utrzymanie i zwiększanie udziału w rynku, zysk. Przedstawione powyŝej rozwaŝania teoretyczne nie muszą przekładać się na praktykę, tym bardziej Ŝe w praktyce gospodarczej funkcjonuje wiele typów przedsiębiorstw 20 : przedsiębiorstwo prywatne bez najemnej siły roboczej (family business), przedsiębiorstwo prywatne jednoosobowe (proprietorship), przedsiębiorstwo prywatne jako własność na częściach ułamkowych (partnership), przedsiębiorstwo prywatne jako własność na częściach ułamkowych (corporation). Dla przedsiębiorstw rodzinnych bez najemnej siły roboczej głównym celem funkcjonowania jest zwykle zapewnienie bezpieczeństwa finansowego członkom rodziny i utrzymanie kontroli nad firmą. W przedsiębiorstwach prywatnych jednoosobowych funkcje zarządzania sprawuje najczęściej właściciel. W związku z tym moŝe on formułować cel przedsiębiorstwa w sposób dowolny. Praktyka pokazuje, Ŝe tego typu przedsiębiorstwa maksymalizują korzyści dla właściciela, jednocześnie minimalizując zyski podatkowe, o ile pozwalają na to przepisy podatkowe. Gros rozwaŝań teoretycznych nad celem przedsiębiorstwa koncentruje się jednak na dwóch ostatnich typach przedsiębiorstw, w których często własność jest oddzielana od zarządzania. W przedsiębiorstwach tych bardzo popularne stało się realizowanie interesów wszystkich interesariuszy. Tak definiowany cel przedsiębiorstwa jest jednak coraz częściej podwa- Ŝany. Do krytyki tej przyłącza się Drucker: Dotychczas, twierdzenie, Ŝe przedsiębiorstwa, a w szczególności duŝe korporacje, powinny być zarządzane wyłącznie i przede wszystkim w interesie ich udziałowców nigdzie nie było zbyt popularne. W Stanach Zjednoczonych, od końca lat 20., przewaŝające (moŝe przewaŝał pogląd, Ŝe), chociaŝ niejasno sprecyzowane twierdzenie mówiło, Ŝe przedsiębiorstwo powinno być zarządzane dla wspólnej korzyści 19 R.M. Cyert, J.G. March, A Behavioural Theory of the Firm, Blackwell Businss, Cambridge za: T. Gruszecki, Współczesne teorie przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s Podstawy nauki o przedsiębiorstwie, praca zbiorowa pod redakcją J. Lichtarskiego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2003, s. 70.</p>
<p>15 Wartość przedsiębiorstwa 15 klientów, pracowników, udziałowców itd. co w rzeczywistości oznaczało, Ŝe nie powinno być ono komukolwiek podporządkowane. Podobne załoŝenia przyjmowano w Wielkiej Brytanii. W Japonii, Niemczech i Skandynawii cel, jaki przyświeca działalności duŝych przedsiębiorstw, był i nadal jest postrzegany w kategorii stworzenia i utrzymania społecznej harmonii, co faktycznie oznacza, Ŝe działalność przedsiębiorstwa prowadzona jest w interesie pracowników. Te tradycyjne poglądy nie są juŝ dzisiaj aktualne i wymagają zweryfikowania. 21 Obecnie w świecie nauki przewaŝa teoria, iŝ celem istnienia przedsiębiorstw jest powiększanie jego wartości, a przez to zwiększanie wartości dla jego właścicieli. 22 Cel ten jest głównym hasłem koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa VBM (ang. value based management), która będzie przedmiotem dalszych rozwaŝań Przesłanki pojawienia się koncepcji zarządzania wartością przedsiębiorstwa Po okresie wczesnego kapitalizmu, który miał miejsce na przełomie XIX i XX w., nastała era kapitalizmu menedŝerskiego, charakteryzującego się daleko posuniętym oddzieleniem funkcji właścicielskiej od funkcji zarządczej. W związku z ścieraniem się róŝnych grup interesu w przedsiębiorstwie (właścicieli, menedŝerów, pracowników) oraz podmiotów zewnętrznych utrwaliło się przekonanie, Ŝe głównym celem przedsiębiorstwa jest przetrwanie, a w dalszej kolejności maksymalizacja zysku. 23 Próba pogodzenia wymienionych trzech grup interesu w przedsiębiorstwie wymaga realizacji przez przedsiębiorstwo zadań ekonomicznych i społecznych jednocześnie. W praktyce jest to bardzo trudne. Mnogość tych zadań powaŝnie ogranicza skuteczne zarządzanie przedsiębiorstwem, jednocześnie stając się podstawą do niekończących się dyskusji, czyje interesy powinny być realizowane w pierwszej kolejności. Przedsiębiorstwa funkcjonujące na podstawie tego modelu mają kłopoty m.in. z konstruowaniem planów i z rozliczaniem wyników. W efekcie mogą działać nie dość efektywnie, co mo- Ŝe przynieść negatywne skutki ogólnospołeczne. MoŜe bowiem prowadzić do marnowania zasobów i spowolnienia rozwoju gospodarki kraju. Nakładanie na przedsiębiorstwo realizacji tak rozbieŝnych celów, jak: produkcyjne, pomnaŝania kapitału, wychowawcze, kulturalne, 21 P.F. Drucker, Zarządzanie w XXI wieku, Muza, Warszawa 2000, s Zob.: T. Waśniewski, W. Skoczylas, Teoria i praktyka analizy finansowej w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002, s. 373; E.A. Helfert, Techniki analizy finansowej, PWE Warszawa 2004, s. 21; M. Siudak, Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2001, s. 5; M. Michalski, Zarządzanie przez wartość. Firma z perspektywy interesów właścicielskich, WIG-Press, Warszawa 2000; s. 15; E.F. Brigham, L.C. Gapenski, Zarządzanie finansami, PWE Warszawa 2000, t. 2, s Zob. Podstawy nauki o... wyd. cyt., s. 52.</p>
<p>16 16 Wartość przedsiębiorstwa ekologiczne itp. prowadzi do tego, Ŝe przedsiębiorstwa, chcąc osiągnąć wiele celów, w praktyce Ŝadnego nie realizują dobrze, a wielu nie realizują wcale. Mnogość celów stwarzała równieŝ powaŝne bariery dla skutecznego zarządzania, takie jak: niemoŝność tworzenia spójnych i długoterminowych planów strategicznych, rozmywanie systemów pomiaru efektywności, a co za tym idzie, powoduje trudności w budowaniu systemów motywacyjnych. Kwestie: czyje interesy powinny być uwzględniane w pierwszej kolejności i jak moŝna godzić sprzeczności w tym zakresie, stanowią zawsze przedmiot burzliwych dyskusji. Natomiast w praktyce to siła przetargowa określonej grupy związanej z przedsiębiorstwem decyduje, czyj interes stoi na pierwszym miejscu, często ze szkodą lub całkowitym pominięciem interesu innych grup. Największe problemy związane z ustaleniem hierarchii celów dotyczą przede wszystkim przedsiębiorstw średnich i duŝych, w których nastąpiło rozdzielenie funkcji właścicielskich i zarządczych. W mniejszych przedsiębiorstwach, gdzie właściciele często jednocześnie zajmuje się zarządzaniem, pełniąc tym samym jednocześnie funkcje właścicielskie i menedŝerskie, problemy te występują w mniejszej skali. 24 Kwestia określenia podstawowego celu, jaki przyświeca istnieniu przedsiębiorstwa, oraz układ sił poszczególnych grup interesu zaleŝą od przyjętego w danym kraju, przedsiębiorstwie, modelu nadzoru korporacyjnego CG (corporate governance), który jest definiowany jako organizacja relacji między właścicielami i zarządem w procesie sprawowania kontroli nad przedsiębiorstwem. 25 W Europie funkcjonują dwa modele CG: 26 kontynentalny i anglosaski. Powstanie tych dwóch modeli ma głęboki kontekst historyczny. Przemiany społeczne jakie następowały w kontynentalnej części Europy (wielkie rewolucje społeczne, poczynając od francuskiej), stały się podwaliną kontynentalnego modelu CG. Te doświadczenia społeczne 24 Nie oznacza to, Ŝe sposobem na rozwiązanie problemu jest eliminowanie rozdziału funkcji właścicielskich i menedŝerskich, gdyŝ mogło to być działanie nieefektywne z racji posiadanych kompetencji. Wiele jest jednak przykładów przedsiębiorstw, w których zarządzającym i pracownikom proponuje się udział we własności (zarządzanie partycypacyjne), aby ograniczyć konflikt interesów. 25 Zob. J. Pioch, Corporate governance w teorii i praktyce, [w:] Zarządzanie finansami. Cele organizacja narzędzia, materiały konferencyjne, pod redakcją D. Zarzeckiego, Uniwersytet Szczeciński, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2001, t. 1, s MoŜna teŝ spotkać się z klasyfikacją, według której wyróŝnia się model zewnętrzny, będący odpowiednikiem modelu anglosaskiego, i wewnętrzny, odpowiadający modelowi kontynentalnemu. Zob.: A. Peszko, Nadzór korporacyjny w procesie zarządzania wartością przedsiębiorstwa. [w:] Nowe tendencje w zarządzaniu wartością przedsiębiorstwa. Aktualny stan i perspektywy rozwoju, materiały konferencyjne pod redakcją E. Urbańczyka. (Uniwersytet Szczeciński), Wydawnictwo Kreos, Szczecin 2003, s</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 1
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
479eaf497b587c71a25139e0087834d5
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.9,
10
] |
{
"MT": 0.054,
"LY": 0.077,
"SP": 0.081,
"ID": 0.051,
"NA": 0.082,
"HI": 0.154,
"IN": 0.797,
"OP": 0.106,
"IP": 0.241,
"it": 0.079,
"ne": 0.09,
"sr": 0.05,
"nb": 0.06,
"re": 0.058,
"en": 0.098,
"ra": 0.229,
"dtp": 0.376,
"fi": 0.084,
"lt": 0.156,
"rv": 0.079,
"ob": 0.084,
"rs": 0.072,
"av": 0.084,
"ds": 0.218,
"ed": 0.081
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00425-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 69,488,195
| 26,594
| 108,768
|
http://docplayer.pl/593659-Projektowanie-logistycznych-systemow-informatycznych.html
|
text/html
| 2016-10-22T17:57:48
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz PROJEKTOWANIE LOGISTYCZNYCH SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH Wprowadzenie Współcześnie realizowana logistyka opiera się na technologiach informatycznych i bez nich byłaby niewydolna. Coraz szerszy dostęp do technologii informatycznych powoduje, że w logistyce zachodzą obecnie głębokie zmiany. Logistyka wkroczyła we wszystkie obszary funkcjonalne przedsiębiorstwa i dawno wyzwoliła się z popularnego kojarzenia jej tylko z transportem. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest powszechne stosowanie zintegrowanych systemów informatycznych (ZSI), coraz częściej działających w układzie rozproszonym, pozwalającym na zarządzanie logistyką zarówno wielkich, jak i małych przedsiębiorstw. Na rynku informatycznym nie istnieje jedno zdecydowanie dobre rozwiązanie systemowe, które zapewniłoby kompleksową obsługę informatyczną logistyki przedsiębiorstwa w stopniu je zadawalającym. Zawsze zachodzi konieczność wykorzystywania wielu różnych rozwiązań informatycznych wzajemnie się uzupełniających, które na zasadzie synergii wypełniają wszystkie potrzeby informacyjne przedsiębiorstwa, umożliwiające sprawną realizację logistyki. Należą do nich systemy informatyczne zaliczające się umownie do określonych grup tematycznych, takich jak: CRM, DSS, MRP, MRP II, WSM i inne. Wiele funkcji związanych z realizacją procesów logistycznych jest bardzo często oferowanych w postaci systemu ERP. Systemy ERP dzięki zapewnieniom integracji między modułami pozwalają na wymianę danych pomiędzy nimi. Obok systemów ERP osobną klasę systemów dla logistyki stanowią rozwiązania klasy SCM.
2 116 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz 1. Zakres systemów informatycznych zarządzania w logistyce Zintegrowany system informatyczny klasy ERP jest z natury systemem planistycznym, jego szeroka funkcjonalność operacyjna sprowadza się do czynników zarządzających na różnych szczeblach zarządzania przedsiębiorstwem, są to m.in.: informacje niezbędne do osiągnięcia celów strategicznych, planowania polityki i podejmowania decyzji na szczeblu zarządu przedsiębiorstwa, informacje niezbędne do planowania i podejmowania decyzji na szczeblu średniego kierownictwa, informacje niezbędne do planowania operacyjnego i kontroli, informacje niezbędne do przetworzenia zamówień, obsługi transakcji itp. [Kis00, s. 208]. Relacje systemów informatycznych zarządzania w stosunku do szczebli decyzyjnych przedstawia rys. 1. SSI Planowanie strategiczne SIK SWZ SIZ Kierowanie średniego poziomu SE SWD Zarządzanie operacyjne SBD Przetwarzanie danych TPD Rys. 1. Relacje SIZ w stosunku do szczebli decyzyjnych zarządzania Źródło: [Chm96, s. 40]. Systemy te wyrosły z praktycznych doświadczeń stosowania modeli ilościowych w zarządzaniu. W tradycyjnym podejściu do SIZ wyróżnia się: systemy trakcyjne przetwarzania danych TPD, zwane w praktyce systemami elektronicznego przetwarzania danych EPD, systemy informacyjne zarządzania SBD, systemy wspomagania decyzji SWD, systemy eksperckie SE,
3 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 117 systemy informowania/wspomagania kierownictwa SIK, systemy sztucznej inteligencji SSI, systemy wspomagania zarządzania SWZ [Kis03, s. 86]. Głównym celem systemów jest dostarczanie standardowej informacji dla decydentów i menadżerów, zwłaszcza zwiększanie wydajności działania szczebla taktycznego i strategicznego. Każdy z wymienionych standardów stanowi następną fazę rozwoju. Opierając się na literaturze, można przedstawić typowe zastosowania SWD w zarządzaniu logistycznym (tab. 1). Zastosowanie SIZ w zarządzaniu logistycznym Tabela 1 Działalność kierownicza na poziomie Operacyjnym Taktycznym Strategicznym Typowe zadania decyzyjne Należności, zobowiązania, dostarczenie zamówień, ewidencja, rejestracja, sortowanie, wyszukiwanie, techniczne przygotowanie produkcji, gospodarka magazynowa, zabezpieczenie pokrycia dostaw, zakup oprogramowania, rynek obligacji, zapełnienie powierzchni magazynowej Analiza budżetu, prognozy krótkoterminowe, analizy produkcji lub sprzedaży, ocena możliwości kredytowej, opracowanie systemu wynagrodzeń, harmonogramowanie projektów, negocjacje, rekrutacja kadry kierowniczej, zakup sprzętu komputerowego, ustalenie poziomu produkcji lub zapasów, przewidywanie popytu Zarządzanie finansami (inwestycje), lokalizacja hurtowni lub filii, systemy dystrybucji, planowanie nowych produktów, planowanie kontroli jakości, planowanie odszkodowań, rozwój nowych technologii, planowanie badań i rozwoju, analiza rynku kapitałowego, ustalenie poziomu obsługi klienta Niezbędne wsparcie SBD SWD, SE, SIK SIK, SE, SSI Źródło: [PłPi03, s. 87]. 2. Logistyczny system informacyjny Komentarz [v1]: wstawiono tytuł rozdziału Logistyczny system informacyjny to system zapewniający ciągły dostęp do aktualnych i prawdziwych informacji w łańcuchu dostaw. Obejmuje zasoby informacyjne oraz elementy umożliwiające ich zasilenie, utrzymanie i dostarczenie użytkownikowi. Do elementów tych zalicza się dostawców i odbiorców informacji oraz techniczno-organizacyjne środki zbierania, komunikacji, przetwarzania, czyli gromadzenia, przechowywania, filtrowania, udostępniania oraz ochrony danych i informacji.
4 118 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz TRANSPORT MAGAZYNOWANIE lokalizacja taboru i ładunku GPS dane o towarze klienci i partnerzy EDI PRODUKCJA DANE banki danych i serwisy informacyjne SIECI TELEINFORMATYCZNE KLIENT DANE dokumenty papierowe LOGISTYCZNY SYSTEM INFORMACJI wyniki badań marketingowych MIS DANE INFORMACJE DECYZJE I STEROWANIE Rys. 2. Logistyczny system informacyjny Źródło: Na podstawie: [Goł02, s. 176]. Komentarz [v2]: wstawiono rysunek Podstawowym środkiem technicznym logistycznego systemu informacji są wszelkiego rodzaju sieci teleinformatyczne, wykorzystujące różne media przesyłowe przewodowe i bezprzewodowe. Zastosowanie mediów transmisyjnych stanowi podstawę realizacji przepływów informacyjnych, a tym samym dobrze zaprojektowana i działająca sieć komputerowa jest warunkiem koniecznym logistycznego systemu informacji. Jednocześnie dobrze i stabilnie działająca sieć komputerowa jest podstawowym czynnikiem zapewniającym działanie ADC i EDI, a także pozwala na wykorzystanie pozostałych technik i narzędzi (np. GPS), które służą nie tylko pozyskiwaniu, ale także wymianie danych i ich przetwarzaniu na zewnątrz, np. do klientów lub kontrahentów. Do najważniejszych funkcji projektowanego systemu informacyjnego logistyki zalicza się pozyskiwanie danych, ich gromadzenie i przetwarzanie w celu nadania im wartości informacyjnej oraz udostępnianie tych informacji menadżerom logistyki. Model projektowanego systemy informacji logistycznej przedstawia rys. 3.
5 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 119 otoczenie dane zbieranie, magazynowanie, przetwarzanie, przekazywanie DECYZJE informacje menedżer Rys. 3. Model systemu informacji logistycznej Komentarz [v3]: wstawiono rysunek Można wymienić wiele specyficznych funkcji, które powinny być realizowane przez idealny system informacji logistycznej, z których najważniejsze to: funkcja obsługi klienta i komunikacji, funkcja planowania i kontroli, funkcja koordynacyjna [Kis00, s. 209]. Szczegółowo funkcje systemu informacyjnego logistyki przedstawia rys. 4.
6 120 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz FUNKCJE PLANOWANIA - zarządzanie magazynowaniem: programowanie popytu - planowanie strategiczne - planowanie sprzedaży/marketingu FUNKCJE STEROWANIA - poziomy obsługi klienta - wykonanie sprzedaży - realizacja przewozów - funkcjonowanie systemu BAZA DANYCH - dane zewnętrzne - dane wewnętrzne OBSŁUGA KLIENTA/KOMUNIKACJA - status zamówienia klienta - dostępność zapasów: produkty, lokalizacja - status ładunków powrotnych FUNKCJE KOORDYNACJI - harmonogramowanie produkcji - planowanie zapotrzebowania materiałowego Rys. 4. Funkcje systemu informacyjnego logistyki W systemie informacji logistycznej występują cztery zasadnicze podsystemy (rys. 5), które powinny zapewnić właściwe podejmowanie decyzji w sferze zarządzania oraz sprawne funkcjonowanie systemu logistycznego. System realizacji zamówień obejmuje ciąg czynności związanych z przyjmowaniem zamówień od klientów, przygotowaniem tych zamówień do realizacji, przygotowaniem wysyłki i realizacją dostawy. Czynności te w formie skomputeryzowanej przyjmują postać podstawowych systemów transakcyjnych firmy. System badań i wywiadu służy obserwacji otoczenia procesów logistycznych w zakresie: otoczenia zewnętrznego w skali makroekonomicznej, otoczenia w postaci grupy firm współpracujących w ramach wspólnych kanałów logistycznych, otoczenia procesów logistycznych w firmie. Komentarz [v4]: wstawiono rysunek Komentarz [v5]: poprawione pierwsze litery na małe
7 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 121 System informacji logistycznej Otoczenie logistyki klienci produkty kanały logistyczne rynek konkurenci społeczeństwo System realizacji zamówień System wspierania decyzji Baza danych System badań i wywiadu System raportów analitycznych Zarządzanie logistyczne analiza planowanie realizacja kontrola Rys. 5. System informacji logistycznej Źródło: Na podstawie: [CoBaLa02, s. 84]. Sposoby badania otoczenia mogą być bardzo różnorodne, począwszy od przypadkowej styczności z pożądanymi informacjami do sformalizowanych badań o określonym celu. Badania te mogą mieć charakter nieregularny lub ciągły. Istotną częścią tego podsystemu są prace prognostyczne, zwłaszcza w sferze prognozowania popytu. Systemy wspomagania decyzji są interaktywnymi systemami komputerowymi, które dostarczają danych i modeli analitycznych w celu rozwiązania zagadnień z wieloma trudno definiowalnymi zmiennymi. Szczególną rolę integracyjną należy przypisać bazie danych, której zbiory muszą być wykorzystywane w różnego typu analizach. Występują tu najczęściej takie rodzaje zbiorów, jak: zbiory podstawowe, czyli dane dla metod analitycznych, czynniki krytyczne określające zakres i główne zasady podejmowania decyzji, parametry i polityka regulacyjna precyzująca zasadnicze elementy polityki logistycznej, zbiory rozwiązań, czyli rezultaty analityczne stale porównywane z założeniami na przyszłość [Kis00, s. 206]. Komentarz [v6]: poprawiono słowo Systemy
8 122 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz LOGISTYCZNY SYSTEM INFORMACJI SYSTEM LOGISTYCZNY wydobycie wytwarzanie transport magazynowanie handel obsługa klienta PODSYSTEM ZBIERANIA DANYCH źródła zewnętrze źródła wewnętrze dane retrospektywne badania marketingowe (z MIS-u) PODSYSTEM GROMADZENIA DANYCH PODSYSTEM ANALIZY DANYCH filtrowanie przetwarzanie procedury oceny i prezentacji PODSYSTEM WSPOMAGANIA DECYZJI MENEDŻER LOGISTYKI analiza planowanie wdrażanie kontrola bazy danych mechanizmy wyszukiwawcze baza danych baza wiedzy modele analityczne mechanizmy wnioskujace Rys. 6. Funkcjonalny diagram logistycznego systemu informacji Źródło: Na podstawie: [Goł02, s. 179]. 3. Oczekiwania przedsiębiorstw odnośnie do wykorzystywania informatyki w logistyce Podstawową kwestią przy identyfikacji potrzeb odnośnie do wykorzystania ZSI (typu ERP) jest to, że kadra zarządzająca bardzo często nie jest w stanie określić faktycznych problemów związanych z zarządzaniem przez nią przedsiębiorstwami. Panuje ogólne przekonanie, że źródłem problemów przedsiębiorstwa jest tylko i wyłącznie sytuacja zewnętrzna. W trakcie kontaktów z menadżerami przedsiębiorstw niezwykle często pojawiają się uwagi odnośnie do polityki rządu, zachowania banków i urzędów skarbowych, a także klientów, którzy w swojej nieświadomości wybierają ofertę konkurencyjności, zamiast naszej najlepszej. Niewiele przedsiębiorstw dostrzega potrzebę reorganizacji i szukania nowych możliwości we własnej organizacji. Istnieją jednak firmy, które starają się zmienić sposób działania i szukać nowych możliwości w zarządzaniu. Firmy te najczęściej wskazują na następujące obszary wymagające usprawnienia: zwiększenie efektywności działu sprzedaży, obniżenie kosztów produkcji,
9 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 123 zwiększenie kontroli nad kontraktami, zwiększenie kontroli nad pracownikami (szczególnie w firmach handlowych), obniżenie kosztów magazynowania [Maj08, s. 48]. 4. Inteligentne łańcuchy dostaw, czyli nowoczesna informatyka w logistyce Informacja i sprawność jej przekazu to współczesny klucz do organizacji systemów logistycznych. Nowoczesna i efektywna logistyka nie istnieje bez teleinformatyki [Złoch10]. Według specjalistów, efektywna logistyka jest obecnie jednym z kluczowych warunków powodzenia przedsiębiorstwa na rynku. W myśl marketingowej zasady 4P: Product, Place, Price, Promotion (produkt, miejsce, cena, promocja), o powodzeniu produktu na rynku decyduje nie tylko właściwa promocja, lecz także jego cechy, jakość, cena oraz dostępność towaru w określonym czasie i miejscu. W związku z tym firmy logistyczne oraz wewnętrzne działy zaopatrzenia i dystrybucji poszczególnych przedsiębiorstw odgrywają tak ważną rolę we współczesnym biznesie. Przed nowoczesną logistyką stają nowe wyzwania związane z koniecznością szybkiej adaptacji do zmieniającego się otoczenia, możliwością integracji z wieloma zróżnicowanymi partnerami biznesowymi oraz potrzebą szybkiego zdobycia wartościowych informacji. Przedsiębiorstwa, które będą potrafiły sprostać tym wyzwaniom, uzyskają przewagę nad konkurencją. Pod hasłem logistyka rozumie się wszystko, co jest związane z wpływaniem dóbr i usług do organizacji, procesami dotyczącymi tego, co dzieje się w organizacji, jak choćby gospodarka magazynowa oraz aspektami dotyczącymi wyprowadzania dóbr i usług z organizacji. Oferta firm dostarczających systemy informatyczne dla logistyki jest bogata. Dostępne są na przykład rozwiązania dotyczące zarządzania materiałami, sprzedaży i dystrybucji, utrzymania ruchu, remontów czy planowania produkcji. Wśród rozwiązań teleinformatycznych dedykowanych procesom logistycznym można na przykład wyróżnić oprogramowanie dedykowane obsłudze procesu wejścia zakupu towarów, usług i materiałów. Umożliwia ono zarządzanie procesami zakupowymi, poszukiwanie partnerów biznesowych, dostawców materiałów, towarów czy usług. Za obsługę logistyki w organizacji, czyli wewnętrzne przemieszczenia dóbr obejmujące usługi transportowe, planowanie i zarządzanie transportem oraz zarządzanie środkami transportu, są odpowiedzialne rozwiązania z kategorii Transportation Management. Osobne aplikacje służą za-
10 124 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz rządzaniu magazynami, czyli obsłudze logistyki magazynowej (co wchodzi do magazynu, na jaką półkę, jakie są strategie pobierania towarów z magazynu, ich pakowania czy kompletacji materiałów). W ciągu ostatnich kilku lat coraz więcej firm decyduje się, aby ich procesy logistyczne były realizowane w centrach logistycznych. Przesłanki dla takich decyzji wynikają z wielu przyczyn. Traktowane jest to jako szansa obniżenia kosztów (forma outsourcingu), możliwość skoncentrowania się na swojej podstawowej działalności, jak również efektywna droga do podniesienia poziomu zadowolenia klienta (np. poprzez zmniejszenie czasu przetwarzania zamówienia i wysyłki) [Złoch10, s. 2]. Dla realizacji tych celów operatorzy logistyczni szukają nowych rozwiązań pozwalających obniżyć jednostkowy koszt realizacji pojedynczej transakcji, efektywniej wykorzystać powierzchnię magazynową i posiadany potencjał. Powszechną praktyką stało się wykorzystywanie dokumentów przesyłanych drogą elektroniczną pomiędzy firmami w ramach łańcucha dostaw faktur. Przykładowymi dokumentami są np. zamówienia, potwierdzenia dostaw czy też faktury. Czas przesyłania i przetwarzania przesyłanych w ten sposób danych jest krótszy, a liczba występujących błędów ograniczona. Coraz częściej firmy podporządkowują wdrożenie nowoczesnego logistycznego systemu informacyjnego zarządzaniu jakością swoich produktów. Jednym ze sposobów utrzymywania wysokiej jakości jest identyfikowalność, zapewniająca szybkie dotarcie do źródła defektu. Według Złocha jest ona zdolnością do odtworzenia informacji o historii produktu, łącznie z informacjami o pochodzeniu surowców czy elementów wykorzystywanych do jego produkcji [Złoch10, s. 4], głównie dzięki zastosowaniu technologii RFID, EDI i ADC oraz odpowiednich czytników kodów, kolektorów danych itp. W systemie logistycznym identyfikowalność pozwala na śledzenie produkcji na każdym jej etapie oraz odnosi się również do innych etapów łańcucha dostaw pełnej identyfikacji numeru partii i serii, dotyczącej surowców czy podzespołów. Identyfikowalność rozciąga się znacznie ponad jedno przedsiębiorstwo, przechodzi przez pełen proces logistyczny, przede wszystkim dostawców i poddostawców przedsiębiorstwa, a idąc wstecz, można dojść do pierwszego elementu (ogniwa łańcucha). Nadzór narzuca się wszystkim firmom w pełnym łańcuchu logistycznym. W konsekwencji analiz jakościowych zdarza się wycofanie całej partii materiałów czy surowców, a nawet wyeliminowanie dostawcy surowców niedotrzymujących standardów jakościowych. Rolą systemu jest więc gromadzenie wszystkich informacji służących do znalezienia przyczyny defektu.
11 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych Charakterystyka systemów klasy ERP Obecnie ZSI (klasy ERP) obejmuje swym zasięgiem funkcjonalnym wszystkie dziedziny działalności przedsiębiorstwa. Jak już wspomniano, jest to efektem naturalnego rozwoju dotychczas oferowanych rozwiązań informatycznych zawierających algorytmy metody MRP II, a której funkcjonowanie nie jest możliwe bez właściwego systemu informatycznego. Wdrożenie i użytkowanie metody MRP II w planowaniu działalności przedsiębiorstwa jest zagadnieniem dość złożonym i niejednoznacznym. Wdrożenie metody MRP II w logistyce przedsiębiorstw jest związane z pozyskiwaniem świadomości potrzeby jej używania, wyborem, zakupem i umiarkowaniem oprogramowania dostosowanego funkcjonalnie do specyfiki prowadzonego biznesu oraz, co jest najważniejsze, nauczeniem się korzystania z jej zalet. Złe oprogramowanie, a ściślej mówiąc, źle przeprowadzone wdrożenie ZSI w zakresie metody MRP II może skutecznie zniweczyć projekt jej wprowadzenia do powszechnego wykorzystania w przedsiębiorstwie, co jednak nie oznacza, że dobre oprogramowanie, nawet dobrze wdrożone, zapewni, że MRP II będzie powszechnie funkcjonować [Maj08, s. 55]. Z nowoczesną logistyką jest związane pojęcie łańcucha dostaw. Łańcuch dostaw to przede wszystkim planowanie, kontrolowanie i koordynowanie przepływu surowców i gotowych wyrobów od dostawców do odbiorców. Coraz częściej w przedsiębiorstwach są wykorzystywane systemy klasy ERP, które zapewniają tym procesom kompleksowość i ciągłość. Skuteczna integracja wielu złożonych procesów zachodzących w łańcuchu dostaw czy innych działań firmy jest możliwa ze względu na budowę systemów ERP. Oprogramowanie to jest platformą, na której są umieszczone aplikacje usprawniające pracę w poszczególnych działach firmy, tj. produkcji, finansach czy transporcie i spedycji. Dzięki wspólnej podstawie informacje są płynnie przekazywane z jednego modułu, np. obsługującego proces dostawy, do innego wykorzystywanego w zarządzaniu magazynem czy też księgującego wszystkie transakcje oraz ułatwiającego rozliczanie z kontrahentami firmy. Systemy ERP są wykorzystywane m.in. do rejestracji przyjęć i wydań towaru, zarządzania poziomem towarów, powierzchnią czy ruchem w magazynie oraz stanowią na bieżąco aktualizowaną bazę danych. Baza ta zawiera informacje dotyczące kluczowych procesów logistycznych, takich jak stan magazynu, dostępność poszczególnych substratów czy gotowych produktów. Zgromadzenie wszelkich danych, niezbędnych do sprawnego zarządzania łańcuchem dostaw
12 126 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz w jednej zintegrowanej aplikacji zamiast w kilku różnych programach, przekłada się na dużo szybsze, wygodniejsze i bardziej dokładne wyszukiwanie potrzebnych informacji, co jest niezwykle ważne w przypadku konieczności podjęcia natychmiastowych decyzji. Systemy pozwalają na zoptymalizowanie stanu magazynów. Automatyczne powiadomienia odpowiednio wcześniej informują pracowników o kończących się zapasach poszczególnych materiałów, niezbędnych do produkcji konkretnych produktów. Zastosowanie takiego systemu wczesnego ostrzegania zapobiega wyłączeniu linii produkcyjnej, co wyklucza opóźnienia w dostawach i poważne straty finansowe dla firmy. System ERP przyczynia się także do utrzymania najbardziej efektywnego stanu zaopatrzenia magazynu bez zamrażania nadmiernych środków na składzie, tym samym zwiększając wskaźnik rotacji towarów i obniżając koszty utrzymania zapasów. Dodatkowo narzędzie na podstawie aktualnych stanów magazynowych i historii zamówień klientów samo oblicza zapotrzebowanie na uzupełnienie poszczególnych towarów w magazynie oraz automatycznie generuje dokumenty zlecające wykonanie odpowiednich działań. Funkcjonalność ta w znacznym stopniu odciąża pracowników centrali firmy. Aplikacje ERP przyczyniają się do utrzymania porządku w kartotekach towarów i ułatwiają inwentaryzację składowanych towarów, ze względu na bezproblemową współpracę z urządzeniami zewnętrznymi, takimi jak czytniki kodów kreskowych, drukarki kodów, kolektory danych itd. Narzędzia te dobrze radzą sobie także w sytuacjach przesunięć magazynowych, które niejednej firmie potrafią przysporzyć wielu trudności odbijających się na tak ważnych działaniach, jak chociażby terminowe dostarczenie transportu do klienta. Jeśli takie przesunięcia występują, aplikacje pomagają zachować ład w dokumentacji, a także pozwalają szybko i precyzyjnie zlokalizować konkretny towar. System klasy ERP musi się odznaczać kilkoma cechami, które są charakterystyczne dla nowoczesnych systemów informatycznych. Przede wszystkim powinien być: otwarty dający się łatwo integrować z otoczeniem (np. z urządzeniami przenośnymi, zewnętrznymi konsolami, innymi systemami lokalnymi, usługami internetowymi), ponieważ wartość informacji w organizacji jest tym większa, im więcej wiedzy wnosi ona o procesach i zjawiskach zachodzących na zewnątrz firmy;
13 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 127 przyjazny dla użytkownika zamiast zmuszać pracownika do uczenia się skomplikowanych procedur obsługi, system powinien stworzyć jego naturalne środowisko pracy i rozwoju; elastyczny (ze zdolnością do adaptacji) powinien dysponować takimi zasobami funkcjonalności, aby wspomagać zmieniające się procesy i praktyki biznesowe; innowacyjny dający użytkownikom możliwość nie tylko działania w ramach wdrożonych procedur, lecz także eksperymentowania, symulacji i tworzenia własnych, nowych praktyk biznesowych, które można modyfikować i dostosowywać do indywidualnych potrzeb; stabilny niezakłócający codziennej pracy przedsiębiorstwa; działający w czasie rzeczywistym, tzn. zawsze prezentujący aktualne informacje; wspomagający strategię dający zagregowany obraz zgodności działań z założeniami strategicznymi (np. zapewniający sprawny system pomiaru efektywności działań logistycznych) [Cie06, s. 74]. 6. Charakterystyka systemów SCM Pomiędzy implementacją systemu planowania zasobów przedsiębiorstwa (ERP) i systemu zarządzania łańcuchem dostaw (SCM) występują istotne różnice. W odróżnieniu od systemów ERP w rozwiązaniach SCM jest wymagany model danych, pozwalający obsługiwać w czasie rzeczywistym dużą liczbę złożonych transakcji. Dotychczas, aby uzyskać kompleksowe rozwiązania, należało zintegrować wyspecjalizowane oprogramowanie z własnym systemem ERP i utworzyć specjalne interfejsy obsługujące zewnętrzne źródła danych. Metoda ta przynosi rezultaty, ale wiąże się z dużymi kosztami [Maj08, s. 60]. Korzyści wdrożenia systemu SCM są następujące: zwiększenie zysku we współpracy z dostawcami; usprawnienie obsługi klienta oraz zmniejszenie niedoborów materiałowych; zmniejszenie kosztów związanych z transportem materiałów; optymalizacja wartości łańcucha dostaw w celu zmniejszenia kosztów oraz zwiększenia zysku; zredukowanie kosztów operacyjnych na poziomie przedsiębiorstwa oraz obniżenie kosztów wytworzenia wyrobów gotowych;
14 128 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz zwiększenie konkurencyjności poprzez zoptymalizowanie przepływu materiałów i towarów oraz obniżenie kosztów magazynowania, a także planowanie przepływów materiałowych; uzyskanie przejrzystości łańcucha dostaw, w tym wśród partnerów handlowych; sprawna adaptacja przedsiębiorstw do zmieniających się warunków i sytuacji rynkowych z myślą o kliencie. Wszystkie działania realizowane w systemie SCM można podzielić na cztery podstawowe procesy: planuj, nabądź, wytwórz, dostarcz [OlSr03, s. 314]. Proces planuj jest związany z planowaniem popytu na wyroby oraz planowaniem pozyskiwania tych wyrobów. Proces nabądź odnosi się do działalności zaopatrzeniowej. Są to takie działania, jak: nabywanie, przyjmowanie i kontrola dostaw, składowanie i wydanie do zużycia oraz zarządzanie infrastrukturą zaopatrzeniową obejmującą certyfikowanie i ocenę jakościową dostawców, logistykę dostaw, kontraktacje i płatności. Proces wytwórz wiąże się z działalnością produkcyjną. Obejmuje zgłaszanie zapotrzebowań i pobieranie materiałów, wytwarzanie i testowanie wyrobów, pakowanie, składowanie i wydawanie wyrobów gotowych oraz zarządzanie infrastrukturą produkcyjną, w skład której wchodzi: zarządzanie zmianami konstrukcyjnymi, wyposażeniem pomocniczym, standardami jakościowymi, planowanie warsztatowe i bilansowanie zdolności produkcyjnych w krótkim czasie. W procesie dostarcz znajdują się działania: zarządzanie zamówieniami klientów (wprowadzanie i obsługa zamówień, tworzenie ofert, konfiguracja produktów itp.), gospodarka magazynowa (pobieranie, pakowanie i konfigurowanie produktów itp.), zarządzanie transportem (spedycja, fracht, import, eksport), zarządzanie infrastrukturą dostaw (określenie zasad biznesowych odnośnie do funkcjonowania kanałów sprzedaży oraz przetwarzania zamówień, zarządzanie dostarczonym zapasem oraz jego jakością). Z usprawnienia łańcucha dostaw można uzyskać liczne korzyści. Jakościowe zmiany uzyskuje się w następujących obszarach: aktywne planowanie i reagowanie na popyt, usprawnienie procesów w firmie, krótszy czas reakcji na zmiany popytu, usprawnienie procesu dostaw, optymalizacja wykorzystania zasobów, redukcja kosztów zapasów i kosztów magazynowych.
15 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 129 Systemy SCM umożliwiają prowadzenie skutecznej współpracy logistycznej w całym łańcuchu tworzenia wartości. Przykładem technologii informatycznej realizującej powyższą ideę jest Internet Transaction Serwer oraz SAP [OlSr03, s. 314]. Do komponentów systemów SCM można zaliczyć: systemy optymalizacji łańcucha dostaw (Supply Chain Optimization SCO) zarządzanie popytem sieci dostaw (Demand Driven Supply Network DDSN) systemy zarządzania zdarzeniami łańcucha dostaw (Supply Chain Event Management SCEM), systemy zarządzania magazynem (Warehouse Mangament System WMS, systemy do obsługi kodów kreskowych RFID (Radio Frequency Identification RFID), systemy zarządzania transportem (Transport Management System TMS) systemy zarządzania popytem (Demand Management DEM) systemy zarządzania relacjami z dostawcami (Supplier Relationship Management SRM). 7. Charakterystyka systemów WMS Logistyka to także magazyny. Tu są wykorzystywane aplikacje klasy WMS (Warehouse Management System) programy do zarządzania ruchem produktów w magazynach. Nowoczesny system WMS powinien cechować się dużą elastycznością pozwalającą na dostosowanie do wykorzystania w różnych branżach, takich jak: produkcja, transport i logistyka czy sprzedaż detaliczna i dystrybucja. Systemy WMS powinny charakteryzować się możliwością współpracy z zewnętrznymi urządzeniami i rozwiązaniami stosowanymi w magazynach, takimi jak systemy automatycznej identyfikacji, automatyka magazynowa itp. Dodatkowo powinny posiadać mechanizmy optymalizacji w zakresie wykorzystania przestrzeni magazynowej. Aplikacje informatyczne pomagają w odciążeniu przestrzeni magazynowych. Oprogramowanie wspomaga firmę w obszarze przeładunku kompletacyjnego w ramach koncepcji ECR (cross-dockingu). Metoda ta jest stosowana zwłaszcza w firmach dystrybucyjnych, a polega na przeładowywaniu i wysyłce towaru do odbiorcy bezpośrednio po dostarczeniu go do magazynu, bez składowania. Po dostawie towary nie są przechowywane w odpowiednich miejscach składowania w magazynie, ale bezpośrednio z rozładunku trafiają do strefy wydań. Pozwala to obniżyć koszty łańcucha dostaw, jednak pod warunkiem ścisłej synchronizacji przyjmowania dostaw i realizacji wysyłek. Cross-docking za-
16 130 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz pewnia duże oszczędności czasu i powierzchni magazynowej przyspiesza realizację zamówień klientów, przyczyniając się jednocześnie do powstania oszczędności w wykorzystaniu przestrzeni magazynowej. Rozwiązania, które kiedyś wydały się bardzo drogie i niemożliwe do powszechnego zastosowania, dzięki spadkowi ceny jednostkowej stały się dostępne i są z sukcesem wdrażane. Doskonały przykład stanowią nośniki RFID (Radio Frequency Identifcation), które pozwalają na kontrolę przepływu towarów w ramach łańcucha dostaw. Ilość danych, która może być zapisana na takim nośniku jest wielokrotnie większa niż w standardowym kodzie kreskowym. Ważne jest, aby system informatyczny wspierający danego operatora potrafił wykorzystać możliwości, jakie otwierają się przy wykorzystaniu takich nośników. Niektórzy producenci oprogramowania mają opracowane gotowe produkty wspierające wykorzystanie technologii RFID. Innym przykładem zastosowania technologii informatycznych w centrach logistycznych są rozwiązania wspierające procesy poprzez sterowanie głosem, np. systemy typu voice picking. Rozwiązania takie pozwalają na zwiększenie wydajności przy zachowaniu tego samego składu osobowego. Działanie systemu głosowego polega na użyciu mowy jako naturalnego sposobu komunikacji między użytkownikiem a systemem informatycznym. Wszystkie zadania dla pracownika magazynu są przetwarzane na głos w terminalu głosowym, który dostarcza precyzyjnej informacji, jaki produkt i z jakiego miejsca w magazynie należy pobrać. Pracownik również głosowo potwierdza pobranie towaru, co natychmiast zostaje zarejestrowane przez system informatyczny. Logistyka to także flota samochodów umożliwiająca dostarczanie towarów. Tu bardzo pomocny i coraz powszechniej jest wykorzystywany system GPS (Global Positioning System) Globalny System Pozycyjny. Służy do określania położenia, czasu oraz prędkości obiektów. Pozwala np. na rejestrowanie i wizualizację tras pojazdów, czasów postojów i przeładunków, kontrole czasu pracy kierowców i wielu innych parametrów pojazdu, w tym np. poziomu paliwa w zbiorniku. Wykorzystując tego typu rozwiązania, można zredukować koszty transportu i usprawnić procesy logistyczne, a jednocześnie zapewnić wyższy poziom bezpieczeństwa komunikacji. Pierwsze w Polsce systemy klasy WMS zaczęły wprowadzać przed 10 laty duże zachodnie firmy, m.in. Coty Polska, Frantschach Świecie (obecnie Mondi Packaging), Kronopol. Firmy te miały specjalistów z dziedziny logistyki, którzy doceniali potrzebę nowoczesnych rozwiązań logistycznych, niezbędnych na coraz bardziej konkurencyjnym rynku. Oni rozumieli, że duży przepływ materiałów musi być dobrze zarządzany i że bardzo dużo można stracić z powodu źle zorganizowanej logistyki. Niedostarczenie czegoś na czas to olbrzymia strata, którą bardzo trudno nadrobić. Na miejsce niesolidnego dostawcy czeka wielu Komentarz [v7]: poprawione
17 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 131 innych, dlatego tak ważna jest jakość w logistyce. Zaczęło się od zachodnich firm, ale w ostatnich latach coraz więcej polskich średnich i dużych przedsiębiorstw sięga po systemy WMS. Ich menadżerowie doceniają fakt, że dobrze zorganizowany przepływ materiałów ma znaczenie dla poprawienia pozycji konkurencyjnej. Zarządy wielu firm często się przekonują, że granicą ich rozwoju nie są ani finanse, ani marketing, ani też zarządzanie. Granicą rozwoju staje się coraz częściej logistyka. Dobrym przykładem średniej wielkości polskiej firmy, która doceniła fakt, że zarządzanie magazynem na odpowiednim poziomie jest warunkiem konkurencyjności jest firma PHUP Andrzej Szeszycki. Ta hurtownia spożywcza, która zajmuje znaczącą pozycję na rynku Polski Zachodniej, po wprowadzeniu systemu klasy WMS zwiększyła wydajność pracy magazynu ponad dwukrotnie. Z dużych polskich firm można wymienić TZMO (Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych), gdzie nowatorski system logistyczny SKM (System Kierowania Magazynem) wraz z radiowym System Kierowania Wózkami (SKW) sprawił, iż z powodzeniem konkuruje ona z potężnymi koncernami międzynarodowymi [Złoch10, s. 3]. Oprogramowanie klasy WMS wspiera przedsiębiorstwa produkcyjne i dystrybucyjne w zakresie: organizacji, kontroli, sterowania, procesami związanymi z fizycznym przepływem surowców i towarów. Systemy WMS zakresem działania obejmują: całość operacji związanych z dystrybucją wewnętrzną firm, począwszy od przyjęcia towaru i jego kontrolę, poprzez składowanie w magazynie po wysyłkę do klienta. W systemach jest odzwierciedlona struktura całego systemu składowania z możliwością odwzorowania najmniejszego miejsca składowego. Zaszyte algorytmy optymalizacyjne prowadzą magazynierów krok po kroku w zakresie wykonywanych zadań, przyczyniając się w ten sposób do zmniejszania ilości pomyłek i zwiększania wydajności magazynów. Główne moduły systemów WMS to: obsługa dostaw, kontrola wejściowa, planowanie i kompletacja, obsługa wysyłek, załadunek, kontrola wyjściowa, wspomaganie spedycji, przesunięcia wewnątrzmagazynowe, inwentaryzacja, konfekcjonowanie, raporty.
18 132 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz W realizacji procesów logistycznych są wykorzystywane: radiowa technika przesyłania danych (standardy WiFi a/b/g/n); urządzenia mobilne (ręczne i wózkowe terminale przenośne); kody kreskowe i RFID [Maj08, s. 231]. W wybranych projektach systemy WMS współpracują również z elementami automatyki przemysłowej (przenośniki, regały automatyczne etc.). 8. Systemy informacji wspierające zarządzanie procesami logistycznymi Ogromną rolę odgrywają również systemy elektronicznego monitorowania oraz śledzenia ruchu taboru i przesyłek. Dzięki nim firma logistyczna może swobodnie i racjonalnie koordynować pracę w swoim przedsiębiorstwie. Z wykorzystaniem telematyki dyspozytor przez cały czas obserwuje drogę przesyłki i na tej podstawie wybiera odpowiednie działanie. Telematyka łączy w sobie informacje i techniki komunikacyjne. Oznacza to zastosowanie zaawansowanych technologii telekomunikacyjnych i informatycznych w określonej dziedzinie, obecnie istnieje wiele zastosowań telematyki w szeroko rozumianym transporcie towarów. Za technologie telematyczne uznaje się: systemy pozycjonowania satelitarnego GPS, systemy łączności radiowej GSM, systemy łączności dedykowanej na bliskie odległości DSRC, geograficzne bazy danych CIS, drogowe bazy danych, tablice o zmiennej treści VIS, inteligentne karty (smart cards), systemy automatycznej lokalizacji pojazdów AVLS, systemy nadzoru za pomocą kamer, systemy zarządzania ruchem ulicznym. Celem zastosowania telematyki w transporcie jako usługi jest rozwiązanie, które w znacznym stopniu ułatwia optymalizację i integrację różnych rodzajów transportu. Rynek usług transportowo-logistycznych, na którym funkcjonują różne podmioty, coraz częściej docenia znaczenie szybkiej i rzetelnej wymiany informacji w nasilającej się konkurencji. Najczęściej wykorzystywanym systemem do monitorowania jest system GPS, który umożliwia wyznaczenie trójwymiarowej pozycji odbiornika (rys. 8). Poza dokładnym wyznaczeniem miejsca, możliwe jest także realizowanie dodatkowych funkcji, np. odbiór sygnałów alarmowych, rejestracja wybranych parametrów dotyczących przestrzeni ładunkowej, temperatury w chłodni, ciśnienie w zbiorniku cysterny.
19 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 133 Projekty systemów informacji są stosowane do wykrywania, śledzenia oraz komunikacji pojazdów w całym łańcuchu transportowym. Należą do nich: system IVHS jest to system łączności drogowej (Intelligent Vehicle Highway System), który umożliwia zarządzanie ruchem, zwiększa bezpieczeństwo i efektywność jazdy pojazdu. W całym systemie dąży się do automatyzacji ruchu. Do takich systemów należą systemy sterowania ruchem, sieć kolumn wzywających pomoc, system automatycznego pobierania opłat oraz system sygnalizacji dynamicznej, system EUTELTRACS jest to telekomunikacyjno-nawigacyjny system satelitarny, który pozwala sprawnie zarządzać flotą. System ten jest głównie kierowany do dyspozytorów, zapewniając im łączność z kierowcami. Wysyłane informacje mogą być dwustronne, pomiędzy odbiorcą a nadawcą, co pozwala zoptymalizować ich przepływ, system monitoringu MULTITRACK celem systemu jest monitorowanie miejsca pobytu i stanu ładunków poprzez cały łańcuch logistyczny. Pozwala to na efektywne zarządzanie zasobami przez dyspozytora pojazdów, poprzez udoskonalenie procesu zarządzania. Wskazany projekt zastosował łączność satelitarną do pozycjonowania ładunków, a także system czujników do wykrywania stanu ładunków, Rys. 7. Modelowe rozwiązanie lokalizacyjne pojazdu
20 134 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz Wszystkie prace koncepcyjne nad systemami telematycznymi powinny iść w kierunku dalszej automatyzacji procesów zarządzania i usprawniania przepływu informacji za pomocą technologii mobilnych. Na polskim rynku powstało już wiele firm oferujących swe usługi w systemach lokalizacji pojazdów oraz usprawniających prowadzenie taboru, np. Data System Group,,,Traskocars system,,,elfro,,,super Visior. Podsumowanie Scharakteryzowane powyżej systemy kategorii ERP, SCM, WSM wspomagające działania logistyczne mają dużo wspólnego, ale dzieli je też dużo różnic wynikających z ich specyfikacji. Nie ma panaceum w postaci jednego dobrego rozwiązania informatycznego na wszystkie problemy przedsiębiorstwa. Teoretycznie można takie rozwiązanie zaprojektować, a nawet stworzyć, jednak problem wdrożeniowy tego zagadnienia urośnie do skali działań być może kilkuletnich. Systemy klasy ERP już się zadomowiły w wielu przedsiębiorstwach, mimo że stopień wykorzystania ich potencjału nie jest zadawalający. ZSI w większości wypadków prawidłowo wspomagają sfery zarządzania przedsiębiorstwem w rozumieniu obsługi finansów, personelu, kontaktów z dostawcami i odbiorcami oraz gospodarki materiałami rozumianymi jako wspomaganie logistyczne. W rzeczywistości jednak to systemy typu WMS wspomagają logistykę, a systemy, o których się mówi, że są klasy SCM, będą wspierać logistykę wtedy, gdy pozwolą na fizyczną kontrolę przepływu materiałowego, a nie na kontrolę wirtualną, polegającą na manualnym rejestrowaniu danych z dokumentów sprzedaży i zakupów. W logistyce efektywnie wspomaganej kompetentnym oprogramowaniem można uzyskać więcej, wykorzystując system typu WMS niż ERP. Nasuwa się myśl, aby systemowi klasy ERP pozostawić w logistyce sferę zarządzania zapasami logistycznymi, a systemowi WMS oddać zarządzanie zapasami fizycznymi. Niektórzy dostawcy ERP postulat ten wprowadzają już w życie. Dbając natomiast o interesy ostatecznego odbiorcy, czyli użytkownika informatyki, wspierającej go w działalności logistycznej, należy zapewnić mu możliwość integracji tych dwóch klas systemów. Nadal istnieją jednakże duże obawy, co do współpracy dwóch różnych systemów informatycznych realizujących ten sam cel.
Przemysław Lech ZINTEGROWANE SYSTEMY ZARZĄDZANIA ERP/ERP II charakterystyka wykorzystanie w biznesie wdrażanie 1 Copyright by Przemysław Lech Wszelkie prawa zastrzeżone Niniejsza publikacja jest elektroniczną
Realizacja procesów B2B z wykorzystaniem technologii ICT Koncepcja Publikacji: Leszek Czech Autorzy: Tomasz Dębicki Olgierd Dziamski Tomasz Kawecki Wojciech Kliber Marcin Kraska Piotr Nowak Michał Przybylski
Uniwersytet Zielonogórski Paul-Dieter Kluge, Paweł Kużdowicz, Paweł Orzeszko Controlling wspomagany komputerowo z wykorzystaniem systemu ERP Zielona Góra 2005 RADA WYDAWNICZA Krzysztof Urbanowski (przewodniczący),
Poznań 2012 PRAKTYCZNE ASPEKTY WYKORZYSTANIA SYSTEMÓW ERP W WYBRANYCH PRZEDSIĘBIORSTWACH WIELKOPOLSKI AUTORZY Słowo wstępne Łukasz Hadaś, Piotr Cyplik Rozdział 1. Paweł Fajfer, Adam Koliński Rozdział 2.
Exact Globe Wzrost produktywności w całym przedsiębiorstwie Spis treści 2 Stworzone z myślą o wyzwaniach Twojej firmy 4 Exact Globe 6 Księgowość finansowa i administracja 10 Zakupy i magazynowanie 14 Planowanie
Wartością dodaną współpracy z pracodawcami w trakcie tworzenia wszystkich elementów Wirtualnych Laboratoriów jest nawiązanie trwałej współpracy z firmą PROMAG S.A. współpraca ta miała charakter bezpośredniego
SPOŁECZNA AKDAEMIA NAUK W ŁODZI KIERUNEK STUDIÓW: ZARZĄDZANIE PRZEDMIOT: SYSTEMY INFORMATYCZNE ZARZĄDZANIA (MATERIAŁ POMOCNICZY PRZEDMIOT PODSTAWOWY) Łódź Spis treści Wstęp...3 Moduł 1 Dane, informacje
Raport MSI Polska maj 2011 www.msipolska.pl Systemy ERP 2011 dla sektora przemysłowego Jak zoptymalizować działanie przedsiębiorstwa za pomocą systemów IT klasy ERP Oferta na polskim rynku, przykłady wdrożeń,
BIZNES benchmark magazyn #5 / 01 / 2014 Rynek systemów ERP w Polsce - Raport s. 20 Podatek VAT 2014 zmiany dla użytkowników systemów ERP s. 44 Systemy CRM dla sektora MŚP s. 28 Dokumenty EDI czyli jak
Whitepaper Nowa generacja rozwiązań ERP Jak nowe technologie pomagają redukować koszty i tworzyć nowe możliwości dla firmy PAC 2009 Whitepaper nowa generacja rozwiązań ERP Styczeń 2010 Wstęp Rozwój rozwiązań
Witold Hołubowicz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Technik Telekomunikacyjnych i Informatycznych Sp. z o.o. Krzysztof Samp Instytut Technik Telekomunikacyjnych i Informatycznych Sp.
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I ZARZĄDZANIE TOM XI, ZESZYT 6 Zarządzanie Logistyczne Redakcja naukowa: Katarzyna Kolasińska-Morawska Łódź 2010 Redakcja naukowa: Katarzyna Kolasińska-Morawska Skład i łamanie tekstu:
Services Management Handboo Spis treści I. QAD ENTERPRISE APPLICATIONS 2011... 3 II. BRANŻOWE MAPY PROCESÓW... 9 III. OPINIE KLIENTÓW I ANALITYKÓW... 16 IV. QAD W BADANIACH FIRM ANALITYCZNYCH... 19 V.
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu Nr 40/2012 Information and communication technology w gospodarce opartej na wiedzy ICT w gospodarce opartej na wiedzy wybrane Wybrane aspekty teoretyczne
Systemy wspomagające zarządzanie Agenda Praktyczne zastosowanie komputerowych systemów wspomagania decyzji Decyzje menedżerskie na tle struktury organizacji. Podstawowe typy systemów informacyjnych w organizacji
SYSTEMY BUSINESS INTELLIGENCE W MODELU SAAS W DZIAŁALNOŚCI MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW Damian DZIEMBEK Streszczenie: Obecnie ważną rolę odgrywa użytkowanie systemów informatycznych klasy BI w modelu
Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego PRACE WYDZIAŁU ZARZĄDZANIA POLITECHNIKI CZĘSTOCHOWSKIEJ Wybrane zagadnienia logistyki w przykładach redakcja
SYSTEM ERP W MODELU SAAS W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW Damian DZIEMBEK Streszczenie: Obecnie jednym ze szczególnie interesujących sposobów nabycia i użytkowania systemów informatycznych klasy ERP jest
System Zarządzania Forte prostota zaufan ie Kim jesteśmy i co robimy Grupa Sage jest jednym z trzech najbardziej cenionych na świecie dostawców rozwiązań informatycznych wspomagających zarządzanie dla
TECHNOLOGIE WIEDZY W ZARZĄDZANIU PUBLICZNYM Studia Ekonomiczne ZESZYTY NAUKOWE WYDZIAŁOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO W KATOWICACH TECHNOLOGIE WIEDZY W ZARZĄDZANIU PUBLICZNYM Redaktor naukowy Jerzy Gołuchowski
P O L I T E C H N I K A C Z Ę S T O CHOWSKA ZARZĄDZA IE ŁAŃCUCHAMI DOSTAW Sebastian Kot Marta Starostka-Patyk Dariusz Krzywda CZĘSTOCHOWA 2009 RECENZENCI Dr hab.joanna Nowakowska-Grunt, Prof. P.Cz. Dr
VADEMECUM INNOWACYJNEGO PRZEDSIĘBIORCY TRANSFER TECHNOLOGII W MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTWACH Autorzy: Paweł GŁODEK Mariusz GOŁĘBIOWSKI Tom I Warszawa 2006 transfer technologii w małych i średnich
Raport MSI Krok do doskonałości Lean manufacturing, kanban, plant intelligence, six sigma... Jak te najnowsze techniki mogą być wykorzystane w sektorze produkcyjnym? Elżbieta Jaworska, MSI Polska Aby poprawić
Zarządzanie informacją w przedsiębiorstwach Współczesne przedsiębiorstwa działając na coraz bardziej konkurencyjnych rynkach coraz większą wagę przykładają do zwiększenia atrakcyjności swojej oferty rynkowej
Instytucja Kultury "EC1 Łódź - Miasto Kultury" Raport pt. Rekomendowany model zarządzania Programem NCŁ zgodnie z umową nr EC1/51/2011 z dnia 08/12/2011 dotyczącą "wykonania usługi doradczej dotyczącej
Rozwiązania wspomagające zarządzanie w małych i średnich przedsiębiorstwach Przegląd rozwiązań Spis treści Wstęp 3 SAP Business One: kluczowe cechy 4 Korzyści biznesowe 5 Przegląd funkcjonalności 6 Finanse
UNIWERSYTET SZCZECIŃ SKI ZESZYTY NAUKOWE NR 680 PROBLEMY ZARZĄDZANIA, FINANSÓW I MARKETINGU NR 21 SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU SZCZECIN 2012 Rada Wydawnicza Adam Bechler, Tomasz Bernat,
BADANIE POTRZEB INFORMACYJNYCH Agnieszka Zając, Marian Kuraś Streszczenie: W artykule omówiono konieczność dostosowywania podejść i metod analizy systemów informacyjnych do rzeczywistych potrzeb organizacji.
ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2012 Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 60 Nr kol. 1871 Grażyna RADZIEJOWSKA Politechnika Śląska Wydział Organizacji i Zarządzania Instytut Zarządzania i Administracji
|
<doc fingerprint="1796babd0316bc0f">
<main>
<p>1 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz PROJEKTOWANIE LOGISTYCZNYCH SYSTEMÓW INFORMATYCZNYCH Wprowadzenie Współcześnie realizowana logistyka opiera się na technologiach informatycznych i bez nich byłaby niewydolna. Coraz szerszy dostęp do technologii informatycznych powoduje, że w logistyce zachodzą obecnie głębokie zmiany. Logistyka wkroczyła we wszystkie obszary funkcjonalne przedsiębiorstwa i dawno wyzwoliła się z popularnego kojarzenia jej tylko z transportem. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest powszechne stosowanie zintegrowanych systemów informatycznych (ZSI), coraz częściej działających w układzie rozproszonym, pozwalającym na zarządzanie logistyką zarówno wielkich, jak i małych przedsiębiorstw. Na rynku informatycznym nie istnieje jedno zdecydowanie dobre rozwiązanie systemowe, które zapewniłoby kompleksową obsługę informatyczną logistyki przedsiębiorstwa w stopniu je zadawalającym. Zawsze zachodzi konieczność wykorzystywania wielu różnych rozwiązań informatycznych wzajemnie się uzupełniających, które na zasadzie synergii wypełniają wszystkie potrzeby informacyjne przedsiębiorstwa, umożliwiające sprawną realizację logistyki. Należą do nich systemy informatyczne zaliczające się umownie do określonych grup tematycznych, takich jak: CRM, DSS, MRP, MRP II, WSM i inne. Wiele funkcji związanych z realizacją procesów logistycznych jest bardzo często oferowanych w postaci systemu ERP. Systemy ERP dzięki zapewnieniom integracji między modułami pozwalają na wymianę danych pomiędzy nimi. Obok systemów ERP osobną klasę systemów dla logistyki stanowią rozwiązania klasy SCM.</p>
<p>2 116 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz 1. Zakres systemów informatycznych zarządzania w logistyce Zintegrowany system informatyczny klasy ERP jest z natury systemem planistycznym, jego szeroka funkcjonalność operacyjna sprowadza się do czynników zarządzających na różnych szczeblach zarządzania przedsiębiorstwem, są to m.in.: informacje niezbędne do osiągnięcia celów strategicznych, planowania polityki i podejmowania decyzji na szczeblu zarządu przedsiębiorstwa, informacje niezbędne do planowania i podejmowania decyzji na szczeblu średniego kierownictwa, informacje niezbędne do planowania operacyjnego i kontroli, informacje niezbędne do przetworzenia zamówień, obsługi transakcji itp. [Kis00, s. 208]. Relacje systemów informatycznych zarządzania w stosunku do szczebli decyzyjnych przedstawia rys. 1. SSI Planowanie strategiczne SIK SWZ SIZ Kierowanie średniego poziomu SE SWD Zarządzanie operacyjne SBD Przetwarzanie danych TPD Rys. 1. Relacje SIZ w stosunku do szczebli decyzyjnych zarządzania Źródło: [Chm96, s. 40]. Systemy te wyrosły z praktycznych doświadczeń stosowania modeli ilościowych w zarządzaniu. W tradycyjnym podejściu do SIZ wyróżnia się: systemy trakcyjne przetwarzania danych TPD, zwane w praktyce systemami elektronicznego przetwarzania danych EPD, systemy informacyjne zarządzania SBD, systemy wspomagania decyzji SWD, systemy eksperckie SE,</p>
<p>3 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 117 systemy informowania/wspomagania kierownictwa SIK, systemy sztucznej inteligencji SSI, systemy wspomagania zarządzania SWZ [Kis03, s. 86]. Głównym celem systemów jest dostarczanie standardowej informacji dla decydentów i menadżerów, zwłaszcza zwiększanie wydajności działania szczebla taktycznego i strategicznego. Każdy z wymienionych standardów stanowi następną fazę rozwoju. Opierając się na literaturze, można przedstawić typowe zastosowania SWD w zarządzaniu logistycznym (tab. 1). Zastosowanie SIZ w zarządzaniu logistycznym Tabela 1 Działalność kierownicza na poziomie Operacyjnym Taktycznym Strategicznym Typowe zadania decyzyjne Należności, zobowiązania, dostarczenie zamówień, ewidencja, rejestracja, sortowanie, wyszukiwanie, techniczne przygotowanie produkcji, gospodarka magazynowa, zabezpieczenie pokrycia dostaw, zakup oprogramowania, rynek obligacji, zapełnienie powierzchni magazynowej Analiza budżetu, prognozy krótkoterminowe, analizy produkcji lub sprzedaży, ocena możliwości kredytowej, opracowanie systemu wynagrodzeń, harmonogramowanie projektów, negocjacje, rekrutacja kadry kierowniczej, zakup sprzętu komputerowego, ustalenie poziomu produkcji lub zapasów, przewidywanie popytu Zarządzanie finansami (inwestycje), lokalizacja hurtowni lub filii, systemy dystrybucji, planowanie nowych produktów, planowanie kontroli jakości, planowanie odszkodowań, rozwój nowych technologii, planowanie badań i rozwoju, analiza rynku kapitałowego, ustalenie poziomu obsługi klienta Niezbędne wsparcie SBD SWD, SE, SIK SIK, SE, SSI Źródło: [PłPi03, s. 87]. 2. Logistyczny system informacyjny Komentarz [v1]: wstawiono tytuł rozdziału Logistyczny system informacyjny to system zapewniający ciągły dostęp do aktualnych i prawdziwych informacji w łańcuchu dostaw. Obejmuje zasoby informacyjne oraz elementy umożliwiające ich zasilenie, utrzymanie i dostarczenie użytkownikowi. Do elementów tych zalicza się dostawców i odbiorców informacji oraz techniczno-organizacyjne środki zbierania, komunikacji, przetwarzania, czyli gromadzenia, przechowywania, filtrowania, udostępniania oraz ochrony danych i informacji.</p>
<p>4 118 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz TRANSPORT MAGAZYNOWANIE lokalizacja taboru i ładunku GPS dane o towarze klienci i partnerzy EDI PRODUKCJA DANE banki danych i serwisy informacyjne SIECI TELEINFORMATYCZNE KLIENT DANE dokumenty papierowe LOGISTYCZNY SYSTEM INFORMACJI wyniki badań marketingowych MIS DANE INFORMACJE DECYZJE I STEROWANIE Rys. 2. Logistyczny system informacyjny Źródło: Na podstawie: [Goł02, s. 176]. Komentarz [v2]: wstawiono rysunek Podstawowym środkiem technicznym logistycznego systemu informacji są wszelkiego rodzaju sieci teleinformatyczne, wykorzystujące różne media przesyłowe przewodowe i bezprzewodowe. Zastosowanie mediów transmisyjnych stanowi podstawę realizacji przepływów informacyjnych, a tym samym dobrze zaprojektowana i działająca sieć komputerowa jest warunkiem koniecznym logistycznego systemu informacji. Jednocześnie dobrze i stabilnie działająca sieć komputerowa jest podstawowym czynnikiem zapewniającym działanie ADC i EDI, a także pozwala na wykorzystanie pozostałych technik i narzędzi (np. GPS), które służą nie tylko pozyskiwaniu, ale także wymianie danych i ich przetwarzaniu na zewnątrz, np. do klientów lub kontrahentów. Do najważniejszych funkcji projektowanego systemu informacyjnego logistyki zalicza się pozyskiwanie danych, ich gromadzenie i przetwarzanie w celu nadania im wartości informacyjnej oraz udostępnianie tych informacji menadżerom logistyki. Model projektowanego systemy informacji logistycznej przedstawia rys. 3.</p>
<p>5 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 119 otoczenie dane zbieranie, magazynowanie, przetwarzanie, przekazywanie DECYZJE informacje menedżer Rys. 3. Model systemu informacji logistycznej Komentarz [v3]: wstawiono rysunek Można wymienić wiele specyficznych funkcji, które powinny być realizowane przez idealny system informacji logistycznej, z których najważniejsze to: funkcja obsługi klienta i komunikacji, funkcja planowania i kontroli, funkcja koordynacyjna [Kis00, s. 209]. Szczegółowo funkcje systemu informacyjnego logistyki przedstawia rys. 4.</p>
<p>6 120 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz FUNKCJE PLANOWANIA - zarządzanie magazynowaniem: programowanie popytu - planowanie strategiczne - planowanie sprzedaży/marketingu FUNKCJE STEROWANIA - poziomy obsługi klienta - wykonanie sprzedaży - realizacja przewozów - funkcjonowanie systemu BAZA DANYCH - dane zewnętrzne - dane wewnętrzne OBSŁUGA KLIENTA/KOMUNIKACJA - status zamówienia klienta - dostępność zapasów: produkty, lokalizacja - status ładunków powrotnych FUNKCJE KOORDYNACJI - harmonogramowanie produkcji - planowanie zapotrzebowania materiałowego Rys. 4. Funkcje systemu informacyjnego logistyki W systemie informacji logistycznej występują cztery zasadnicze podsystemy (rys. 5), które powinny zapewnić właściwe podejmowanie decyzji w sferze zarządzania oraz sprawne funkcjonowanie systemu logistycznego. System realizacji zamówień obejmuje ciąg czynności związanych z przyjmowaniem zamówień od klientów, przygotowaniem tych zamówień do realizacji, przygotowaniem wysyłki i realizacją dostawy. Czynności te w formie skomputeryzowanej przyjmują postać podstawowych systemów transakcyjnych firmy. System badań i wywiadu służy obserwacji otoczenia procesów logistycznych w zakresie: otoczenia zewnętrznego w skali makroekonomicznej, otoczenia w postaci grupy firm współpracujących w ramach wspólnych kanałów logistycznych, otoczenia procesów logistycznych w firmie. Komentarz [v4]: wstawiono rysunek Komentarz [v5]: poprawione pierwsze litery na małe</p>
<p>7 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 121 System informacji logistycznej Otoczenie logistyki klienci produkty kanały logistyczne rynek konkurenci społeczeństwo System realizacji zamówień System wspierania decyzji Baza danych System badań i wywiadu System raportów analitycznych Zarządzanie logistyczne analiza planowanie realizacja kontrola Rys. 5. System informacji logistycznej Źródło: Na podstawie: [CoBaLa02, s. 84]. Sposoby badania otoczenia mogą być bardzo różnorodne, począwszy od przypadkowej styczności z pożądanymi informacjami do sformalizowanych badań o określonym celu. Badania te mogą mieć charakter nieregularny lub ciągły. Istotną częścią tego podsystemu są prace prognostyczne, zwłaszcza w sferze prognozowania popytu. Systemy wspomagania decyzji są interaktywnymi systemami komputerowymi, które dostarczają danych i modeli analitycznych w celu rozwiązania zagadnień z wieloma trudno definiowalnymi zmiennymi. Szczególną rolę integracyjną należy przypisać bazie danych, której zbiory muszą być wykorzystywane w różnego typu analizach. Występują tu najczęściej takie rodzaje zbiorów, jak: zbiory podstawowe, czyli dane dla metod analitycznych, czynniki krytyczne określające zakres i główne zasady podejmowania decyzji, parametry i polityka regulacyjna precyzująca zasadnicze elementy polityki logistycznej, zbiory rozwiązań, czyli rezultaty analityczne stale porównywane z założeniami na przyszłość [Kis00, s. 206]. Komentarz [v6]: poprawiono słowo Systemy</p>
<p>8 122 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz LOGISTYCZNY SYSTEM INFORMACJI SYSTEM LOGISTYCZNY wydobycie wytwarzanie transport magazynowanie handel obsługa klienta PODSYSTEM ZBIERANIA DANYCH źródła zewnętrze źródła wewnętrze dane retrospektywne badania marketingowe (z MIS-u) PODSYSTEM GROMADZENIA DANYCH PODSYSTEM ANALIZY DANYCH filtrowanie przetwarzanie procedury oceny i prezentacji PODSYSTEM WSPOMAGANIA DECYZJI MENEDŻER LOGISTYKI analiza planowanie wdrażanie kontrola bazy danych mechanizmy wyszukiwawcze baza danych baza wiedzy modele analityczne mechanizmy wnioskujace Rys. 6. Funkcjonalny diagram logistycznego systemu informacji Źródło: Na podstawie: [Goł02, s. 179]. 3. Oczekiwania przedsiębiorstw odnośnie do wykorzystywania informatyki w logistyce Podstawową kwestią przy identyfikacji potrzeb odnośnie do wykorzystania ZSI (typu ERP) jest to, że kadra zarządzająca bardzo często nie jest w stanie określić faktycznych problemów związanych z zarządzaniem przez nią przedsiębiorstwami. Panuje ogólne przekonanie, że źródłem problemów przedsiębiorstwa jest tylko i wyłącznie sytuacja zewnętrzna. W trakcie kontaktów z menadżerami przedsiębiorstw niezwykle często pojawiają się uwagi odnośnie do polityki rządu, zachowania banków i urzędów skarbowych, a także klientów, którzy w swojej nieświadomości wybierają ofertę konkurencyjności, zamiast naszej najlepszej. Niewiele przedsiębiorstw dostrzega potrzebę reorganizacji i szukania nowych możliwości we własnej organizacji. Istnieją jednak firmy, które starają się zmienić sposób działania i szukać nowych możliwości w zarządzaniu. Firmy te najczęściej wskazują na następujące obszary wymagające usprawnienia: zwiększenie efektywności działu sprzedaży, obniżenie kosztów produkcji,</p>
<p>9 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 123 zwiększenie kontroli nad kontraktami, zwiększenie kontroli nad pracownikami (szczególnie w firmach handlowych), obniżenie kosztów magazynowania [Maj08, s. 48]. 4. Inteligentne łańcuchy dostaw, czyli nowoczesna informatyka w logistyce Informacja i sprawność jej przekazu to współczesny klucz do organizacji systemów logistycznych. Nowoczesna i efektywna logistyka nie istnieje bez teleinformatyki [Złoch10]. Według specjalistów, efektywna logistyka jest obecnie jednym z kluczowych warunków powodzenia przedsiębiorstwa na rynku. W myśl marketingowej zasady 4P: Product, Place, Price, Promotion (produkt, miejsce, cena, promocja), o powodzeniu produktu na rynku decyduje nie tylko właściwa promocja, lecz także jego cechy, jakość, cena oraz dostępność towaru w określonym czasie i miejscu. W związku z tym firmy logistyczne oraz wewnętrzne działy zaopatrzenia i dystrybucji poszczególnych przedsiębiorstw odgrywają tak ważną rolę we współczesnym biznesie. Przed nowoczesną logistyką stają nowe wyzwania związane z koniecznością szybkiej adaptacji do zmieniającego się otoczenia, możliwością integracji z wieloma zróżnicowanymi partnerami biznesowymi oraz potrzebą szybkiego zdobycia wartościowych informacji. Przedsiębiorstwa, które będą potrafiły sprostać tym wyzwaniom, uzyskają przewagę nad konkurencją. Pod hasłem logistyka rozumie się wszystko, co jest związane z wpływaniem dóbr i usług do organizacji, procesami dotyczącymi tego, co dzieje się w organizacji, jak choćby gospodarka magazynowa oraz aspektami dotyczącymi wyprowadzania dóbr i usług z organizacji. Oferta firm dostarczających systemy informatyczne dla logistyki jest bogata. Dostępne są na przykład rozwiązania dotyczące zarządzania materiałami, sprzedaży i dystrybucji, utrzymania ruchu, remontów czy planowania produkcji. Wśród rozwiązań teleinformatycznych dedykowanych procesom logistycznym można na przykład wyróżnić oprogramowanie dedykowane obsłudze procesu wejścia zakupu towarów, usług i materiałów. Umożliwia ono zarządzanie procesami zakupowymi, poszukiwanie partnerów biznesowych, dostawców materiałów, towarów czy usług. Za obsługę logistyki w organizacji, czyli wewnętrzne przemieszczenia dóbr obejmujące usługi transportowe, planowanie i zarządzanie transportem oraz zarządzanie środkami transportu, są odpowiedzialne rozwiązania z kategorii Transportation Management. Osobne aplikacje służą za-</p>
<p>10 124 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz rządzaniu magazynami, czyli obsłudze logistyki magazynowej (co wchodzi do magazynu, na jaką półkę, jakie są strategie pobierania towarów z magazynu, ich pakowania czy kompletacji materiałów). W ciągu ostatnich kilku lat coraz więcej firm decyduje się, aby ich procesy logistyczne były realizowane w centrach logistycznych. Przesłanki dla takich decyzji wynikają z wielu przyczyn. Traktowane jest to jako szansa obniżenia kosztów (forma outsourcingu), możliwość skoncentrowania się na swojej podstawowej działalności, jak również efektywna droga do podniesienia poziomu zadowolenia klienta (np. poprzez zmniejszenie czasu przetwarzania zamówienia i wysyłki) [Złoch10, s. 2]. Dla realizacji tych celów operatorzy logistyczni szukają nowych rozwiązań pozwalających obniżyć jednostkowy koszt realizacji pojedynczej transakcji, efektywniej wykorzystać powierzchnię magazynową i posiadany potencjał. Powszechną praktyką stało się wykorzystywanie dokumentów przesyłanych drogą elektroniczną pomiędzy firmami w ramach łańcucha dostaw faktur. Przykładowymi dokumentami są np. zamówienia, potwierdzenia dostaw czy też faktury. Czas przesyłania i przetwarzania przesyłanych w ten sposób danych jest krótszy, a liczba występujących błędów ograniczona. Coraz częściej firmy podporządkowują wdrożenie nowoczesnego logistycznego systemu informacyjnego zarządzaniu jakością swoich produktów. Jednym ze sposobów utrzymywania wysokiej jakości jest identyfikowalność, zapewniająca szybkie dotarcie do źródła defektu. Według Złocha jest ona zdolnością do odtworzenia informacji o historii produktu, łącznie z informacjami o pochodzeniu surowców czy elementów wykorzystywanych do jego produkcji [Złoch10, s. 4], głównie dzięki zastosowaniu technologii RFID, EDI i ADC oraz odpowiednich czytników kodów, kolektorów danych itp. W systemie logistycznym identyfikowalność pozwala na śledzenie produkcji na każdym jej etapie oraz odnosi się również do innych etapów łańcucha dostaw pełnej identyfikacji numeru partii i serii, dotyczącej surowców czy podzespołów. Identyfikowalność rozciąga się znacznie ponad jedno przedsiębiorstwo, przechodzi przez pełen proces logistyczny, przede wszystkim dostawców i poddostawców przedsiębiorstwa, a idąc wstecz, można dojść do pierwszego elementu (ogniwa łańcucha). Nadzór narzuca się wszystkim firmom w pełnym łańcuchu logistycznym. W konsekwencji analiz jakościowych zdarza się wycofanie całej partii materiałów czy surowców, a nawet wyeliminowanie dostawcy surowców niedotrzymujących standardów jakościowych. Rolą systemu jest więc gromadzenie wszystkich informacji służących do znalezienia przyczyny defektu.</p>
<p>11 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych Charakterystyka systemów klasy ERP Obecnie ZSI (klasy ERP) obejmuje swym zasięgiem funkcjonalnym wszystkie dziedziny działalności przedsiębiorstwa. Jak już wspomniano, jest to efektem naturalnego rozwoju dotychczas oferowanych rozwiązań informatycznych zawierających algorytmy metody MRP II, a której funkcjonowanie nie jest możliwe bez właściwego systemu informatycznego. Wdrożenie i użytkowanie metody MRP II w planowaniu działalności przedsiębiorstwa jest zagadnieniem dość złożonym i niejednoznacznym. Wdrożenie metody MRP II w logistyce przedsiębiorstw jest związane z pozyskiwaniem świadomości potrzeby jej używania, wyborem, zakupem i umiarkowaniem oprogramowania dostosowanego funkcjonalnie do specyfiki prowadzonego biznesu oraz, co jest najważniejsze, nauczeniem się korzystania z jej zalet. Złe oprogramowanie, a ściślej mówiąc, źle przeprowadzone wdrożenie ZSI w zakresie metody MRP II może skutecznie zniweczyć projekt jej wprowadzenia do powszechnego wykorzystania w przedsiębiorstwie, co jednak nie oznacza, że dobre oprogramowanie, nawet dobrze wdrożone, zapewni, że MRP II będzie powszechnie funkcjonować [Maj08, s. 55]. Z nowoczesną logistyką jest związane pojęcie łańcucha dostaw. Łańcuch dostaw to przede wszystkim planowanie, kontrolowanie i koordynowanie przepływu surowców i gotowych wyrobów od dostawców do odbiorców. Coraz częściej w przedsiębiorstwach są wykorzystywane systemy klasy ERP, które zapewniają tym procesom kompleksowość i ciągłość. Skuteczna integracja wielu złożonych procesów zachodzących w łańcuchu dostaw czy innych działań firmy jest możliwa ze względu na budowę systemów ERP. Oprogramowanie to jest platformą, na której są umieszczone aplikacje usprawniające pracę w poszczególnych działach firmy, tj. produkcji, finansach czy transporcie i spedycji. Dzięki wspólnej podstawie informacje są płynnie przekazywane z jednego modułu, np. obsługującego proces dostawy, do innego wykorzystywanego w zarządzaniu magazynem czy też księgującego wszystkie transakcje oraz ułatwiającego rozliczanie z kontrahentami firmy. Systemy ERP są wykorzystywane m.in. do rejestracji przyjęć i wydań towaru, zarządzania poziomem towarów, powierzchnią czy ruchem w magazynie oraz stanowią na bieżąco aktualizowaną bazę danych. Baza ta zawiera informacje dotyczące kluczowych procesów logistycznych, takich jak stan magazynu, dostępność poszczególnych substratów czy gotowych produktów. Zgromadzenie wszelkich danych, niezbędnych do sprawnego zarządzania łańcuchem dostaw</p>
<p>12 126 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz w jednej zintegrowanej aplikacji zamiast w kilku różnych programach, przekłada się na dużo szybsze, wygodniejsze i bardziej dokładne wyszukiwanie potrzebnych informacji, co jest niezwykle ważne w przypadku konieczności podjęcia natychmiastowych decyzji. Systemy pozwalają na zoptymalizowanie stanu magazynów. Automatyczne powiadomienia odpowiednio wcześniej informują pracowników o kończących się zapasach poszczególnych materiałów, niezbędnych do produkcji konkretnych produktów. Zastosowanie takiego systemu wczesnego ostrzegania zapobiega wyłączeniu linii produkcyjnej, co wyklucza opóźnienia w dostawach i poważne straty finansowe dla firmy. System ERP przyczynia się także do utrzymania najbardziej efektywnego stanu zaopatrzenia magazynu bez zamrażania nadmiernych środków na składzie, tym samym zwiększając wskaźnik rotacji towarów i obniżając koszty utrzymania zapasów. Dodatkowo narzędzie na podstawie aktualnych stanów magazynowych i historii zamówień klientów samo oblicza zapotrzebowanie na uzupełnienie poszczególnych towarów w magazynie oraz automatycznie generuje dokumenty zlecające wykonanie odpowiednich działań. Funkcjonalność ta w znacznym stopniu odciąża pracowników centrali firmy. Aplikacje ERP przyczyniają się do utrzymania porządku w kartotekach towarów i ułatwiają inwentaryzację składowanych towarów, ze względu na bezproblemową współpracę z urządzeniami zewnętrznymi, takimi jak czytniki kodów kreskowych, drukarki kodów, kolektory danych itd. Narzędzia te dobrze radzą sobie także w sytuacjach przesunięć magazynowych, które niejednej firmie potrafią przysporzyć wielu trudności odbijających się na tak ważnych działaniach, jak chociażby terminowe dostarczenie transportu do klienta. Jeśli takie przesunięcia występują, aplikacje pomagają zachować ład w dokumentacji, a także pozwalają szybko i precyzyjnie zlokalizować konkretny towar. System klasy ERP musi się odznaczać kilkoma cechami, które są charakterystyczne dla nowoczesnych systemów informatycznych. Przede wszystkim powinien być: otwarty dający się łatwo integrować z otoczeniem (np. z urządzeniami przenośnymi, zewnętrznymi konsolami, innymi systemami lokalnymi, usługami internetowymi), ponieważ wartość informacji w organizacji jest tym większa, im więcej wiedzy wnosi ona o procesach i zjawiskach zachodzących na zewnątrz firmy;</p>
<p>13 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 127 przyjazny dla użytkownika zamiast zmuszać pracownika do uczenia się skomplikowanych procedur obsługi, system powinien stworzyć jego naturalne środowisko pracy i rozwoju; elastyczny (ze zdolnością do adaptacji) powinien dysponować takimi zasobami funkcjonalności, aby wspomagać zmieniające się procesy i praktyki biznesowe; innowacyjny dający użytkownikom możliwość nie tylko działania w ramach wdrożonych procedur, lecz także eksperymentowania, symulacji i tworzenia własnych, nowych praktyk biznesowych, które można modyfikować i dostosowywać do indywidualnych potrzeb; stabilny niezakłócający codziennej pracy przedsiębiorstwa; działający w czasie rzeczywistym, tzn. zawsze prezentujący aktualne informacje; wspomagający strategię dający zagregowany obraz zgodności działań z założeniami strategicznymi (np. zapewniający sprawny system pomiaru efektywności działań logistycznych) [Cie06, s. 74]. 6. Charakterystyka systemów SCM Pomiędzy implementacją systemu planowania zasobów przedsiębiorstwa (ERP) i systemu zarządzania łańcuchem dostaw (SCM) występują istotne różnice. W odróżnieniu od systemów ERP w rozwiązaniach SCM jest wymagany model danych, pozwalający obsługiwać w czasie rzeczywistym dużą liczbę złożonych transakcji. Dotychczas, aby uzyskać kompleksowe rozwiązania, należało zintegrować wyspecjalizowane oprogramowanie z własnym systemem ERP i utworzyć specjalne interfejsy obsługujące zewnętrzne źródła danych. Metoda ta przynosi rezultaty, ale wiąże się z dużymi kosztami [Maj08, s. 60]. Korzyści wdrożenia systemu SCM są następujące: zwiększenie zysku we współpracy z dostawcami; usprawnienie obsługi klienta oraz zmniejszenie niedoborów materiałowych; zmniejszenie kosztów związanych z transportem materiałów; optymalizacja wartości łańcucha dostaw w celu zmniejszenia kosztów oraz zwiększenia zysku; zredukowanie kosztów operacyjnych na poziomie przedsiębiorstwa oraz obniżenie kosztów wytworzenia wyrobów gotowych;</p>
<p>14 128 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz zwiększenie konkurencyjności poprzez zoptymalizowanie przepływu materiałów i towarów oraz obniżenie kosztów magazynowania, a także planowanie przepływów materiałowych; uzyskanie przejrzystości łańcucha dostaw, w tym wśród partnerów handlowych; sprawna adaptacja przedsiębiorstw do zmieniających się warunków i sytuacji rynkowych z myślą o kliencie. Wszystkie działania realizowane w systemie SCM można podzielić na cztery podstawowe procesy: planuj, nabądź, wytwórz, dostarcz [OlSr03, s. 314]. Proces planuj jest związany z planowaniem popytu na wyroby oraz planowaniem pozyskiwania tych wyrobów. Proces nabądź odnosi się do działalności zaopatrzeniowej. Są to takie działania, jak: nabywanie, przyjmowanie i kontrola dostaw, składowanie i wydanie do zużycia oraz zarządzanie infrastrukturą zaopatrzeniową obejmującą certyfikowanie i ocenę jakościową dostawców, logistykę dostaw, kontraktacje i płatności. Proces wytwórz wiąże się z działalnością produkcyjną. Obejmuje zgłaszanie zapotrzebowań i pobieranie materiałów, wytwarzanie i testowanie wyrobów, pakowanie, składowanie i wydawanie wyrobów gotowych oraz zarządzanie infrastrukturą produkcyjną, w skład której wchodzi: zarządzanie zmianami konstrukcyjnymi, wyposażeniem pomocniczym, standardami jakościowymi, planowanie warsztatowe i bilansowanie zdolności produkcyjnych w krótkim czasie. W procesie dostarcz znajdują się działania: zarządzanie zamówieniami klientów (wprowadzanie i obsługa zamówień, tworzenie ofert, konfiguracja produktów itp.), gospodarka magazynowa (pobieranie, pakowanie i konfigurowanie produktów itp.), zarządzanie transportem (spedycja, fracht, import, eksport), zarządzanie infrastrukturą dostaw (określenie zasad biznesowych odnośnie do funkcjonowania kanałów sprzedaży oraz przetwarzania zamówień, zarządzanie dostarczonym zapasem oraz jego jakością). Z usprawnienia łańcucha dostaw można uzyskać liczne korzyści. Jakościowe zmiany uzyskuje się w następujących obszarach: aktywne planowanie i reagowanie na popyt, usprawnienie procesów w firmie, krótszy czas reakcji na zmiany popytu, usprawnienie procesu dostaw, optymalizacja wykorzystania zasobów, redukcja kosztów zapasów i kosztów magazynowych.</p>
<p>15 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 129 Systemy SCM umożliwiają prowadzenie skutecznej współpracy logistycznej w całym łańcuchu tworzenia wartości. Przykładem technologii informatycznej realizującej powyższą ideę jest Internet Transaction Serwer oraz SAP [OlSr03, s. 314]. Do komponentów systemów SCM można zaliczyć: systemy optymalizacji łańcucha dostaw (Supply Chain Optimization SCO) zarządzanie popytem sieci dostaw (Demand Driven Supply Network DDSN) systemy zarządzania zdarzeniami łańcucha dostaw (Supply Chain Event Management SCEM), systemy zarządzania magazynem (Warehouse Mangament System WMS, systemy do obsługi kodów kreskowych RFID (Radio Frequency Identification RFID), systemy zarządzania transportem (Transport Management System TMS) systemy zarządzania popytem (Demand Management DEM) systemy zarządzania relacjami z dostawcami (Supplier Relationship Management SRM). 7. Charakterystyka systemów WMS Logistyka to także magazyny. Tu są wykorzystywane aplikacje klasy WMS (Warehouse Management System) programy do zarządzania ruchem produktów w magazynach. Nowoczesny system WMS powinien cechować się dużą elastycznością pozwalającą na dostosowanie do wykorzystania w różnych branżach, takich jak: produkcja, transport i logistyka czy sprzedaż detaliczna i dystrybucja. Systemy WMS powinny charakteryzować się możliwością współpracy z zewnętrznymi urządzeniami i rozwiązaniami stosowanymi w magazynach, takimi jak systemy automatycznej identyfikacji, automatyka magazynowa itp. Dodatkowo powinny posiadać mechanizmy optymalizacji w zakresie wykorzystania przestrzeni magazynowej. Aplikacje informatyczne pomagają w odciążeniu przestrzeni magazynowych. Oprogramowanie wspomaga firmę w obszarze przeładunku kompletacyjnego w ramach koncepcji ECR (cross-dockingu). Metoda ta jest stosowana zwłaszcza w firmach dystrybucyjnych, a polega na przeładowywaniu i wysyłce towaru do odbiorcy bezpośrednio po dostarczeniu go do magazynu, bez składowania. Po dostawie towary nie są przechowywane w odpowiednich miejscach składowania w magazynie, ale bezpośrednio z rozładunku trafiają do strefy wydań. Pozwala to obniżyć koszty łańcucha dostaw, jednak pod warunkiem ścisłej synchronizacji przyjmowania dostaw i realizacji wysyłek. Cross-docking za-</p>
<p>16 130 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz pewnia duże oszczędności czasu i powierzchni magazynowej przyspiesza realizację zamówień klientów, przyczyniając się jednocześnie do powstania oszczędności w wykorzystaniu przestrzeni magazynowej. Rozwiązania, które kiedyś wydały się bardzo drogie i niemożliwe do powszechnego zastosowania, dzięki spadkowi ceny jednostkowej stały się dostępne i są z sukcesem wdrażane. Doskonały przykład stanowią nośniki RFID (Radio Frequency Identifcation), które pozwalają na kontrolę przepływu towarów w ramach łańcucha dostaw. Ilość danych, która może być zapisana na takim nośniku jest wielokrotnie większa niż w standardowym kodzie kreskowym. Ważne jest, aby system informatyczny wspierający danego operatora potrafił wykorzystać możliwości, jakie otwierają się przy wykorzystaniu takich nośników. Niektórzy producenci oprogramowania mają opracowane gotowe produkty wspierające wykorzystanie technologii RFID. Innym przykładem zastosowania technologii informatycznych w centrach logistycznych są rozwiązania wspierające procesy poprzez sterowanie głosem, np. systemy typu voice picking. Rozwiązania takie pozwalają na zwiększenie wydajności przy zachowaniu tego samego składu osobowego. Działanie systemu głosowego polega na użyciu mowy jako naturalnego sposobu komunikacji między użytkownikiem a systemem informatycznym. Wszystkie zadania dla pracownika magazynu są przetwarzane na głos w terminalu głosowym, który dostarcza precyzyjnej informacji, jaki produkt i z jakiego miejsca w magazynie należy pobrać. Pracownik również głosowo potwierdza pobranie towaru, co natychmiast zostaje zarejestrowane przez system informatyczny. Logistyka to także flota samochodów umożliwiająca dostarczanie towarów. Tu bardzo pomocny i coraz powszechniej jest wykorzystywany system GPS (Global Positioning System) Globalny System Pozycyjny. Służy do określania położenia, czasu oraz prędkości obiektów. Pozwala np. na rejestrowanie i wizualizację tras pojazdów, czasów postojów i przeładunków, kontrole czasu pracy kierowców i wielu innych parametrów pojazdu, w tym np. poziomu paliwa w zbiorniku. Wykorzystując tego typu rozwiązania, można zredukować koszty transportu i usprawnić procesy logistyczne, a jednocześnie zapewnić wyższy poziom bezpieczeństwa komunikacji. Pierwsze w Polsce systemy klasy WMS zaczęły wprowadzać przed 10 laty duże zachodnie firmy, m.in. Coty Polska, Frantschach Świecie (obecnie Mondi Packaging), Kronopol. Firmy te miały specjalistów z dziedziny logistyki, którzy doceniali potrzebę nowoczesnych rozwiązań logistycznych, niezbędnych na coraz bardziej konkurencyjnym rynku. Oni rozumieli, że duży przepływ materiałów musi być dobrze zarządzany i że bardzo dużo można stracić z powodu źle zorganizowanej logistyki. Niedostarczenie czegoś na czas to olbrzymia strata, którą bardzo trudno nadrobić. Na miejsce niesolidnego dostawcy czeka wielu Komentarz [v7]: poprawione</p>
<p>17 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 131 innych, dlatego tak ważna jest jakość w logistyce. Zaczęło się od zachodnich firm, ale w ostatnich latach coraz więcej polskich średnich i dużych przedsiębiorstw sięga po systemy WMS. Ich menadżerowie doceniają fakt, że dobrze zorganizowany przepływ materiałów ma znaczenie dla poprawienia pozycji konkurencyjnej. Zarządy wielu firm często się przekonują, że granicą ich rozwoju nie są ani finanse, ani marketing, ani też zarządzanie. Granicą rozwoju staje się coraz częściej logistyka. Dobrym przykładem średniej wielkości polskiej firmy, która doceniła fakt, że zarządzanie magazynem na odpowiednim poziomie jest warunkiem konkurencyjności jest firma PHUP Andrzej Szeszycki. Ta hurtownia spożywcza, która zajmuje znaczącą pozycję na rynku Polski Zachodniej, po wprowadzeniu systemu klasy WMS zwiększyła wydajność pracy magazynu ponad dwukrotnie. Z dużych polskich firm można wymienić TZMO (Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych), gdzie nowatorski system logistyczny SKM (System Kierowania Magazynem) wraz z radiowym System Kierowania Wózkami (SKW) sprawił, iż z powodzeniem konkuruje ona z potężnymi koncernami międzynarodowymi [Złoch10, s. 3]. Oprogramowanie klasy WMS wspiera przedsiębiorstwa produkcyjne i dystrybucyjne w zakresie: organizacji, kontroli, sterowania, procesami związanymi z fizycznym przepływem surowców i towarów. Systemy WMS zakresem działania obejmują: całość operacji związanych z dystrybucją wewnętrzną firm, począwszy od przyjęcia towaru i jego kontrolę, poprzez składowanie w magazynie po wysyłkę do klienta. W systemach jest odzwierciedlona struktura całego systemu składowania z możliwością odwzorowania najmniejszego miejsca składowego. Zaszyte algorytmy optymalizacyjne prowadzą magazynierów krok po kroku w zakresie wykonywanych zadań, przyczyniając się w ten sposób do zmniejszania ilości pomyłek i zwiększania wydajności magazynów. Główne moduły systemów WMS to: obsługa dostaw, kontrola wejściowa, planowanie i kompletacja, obsługa wysyłek, załadunek, kontrola wyjściowa, wspomaganie spedycji, przesunięcia wewnątrzmagazynowe, inwentaryzacja, konfekcjonowanie, raporty.</p>
<p>18 132 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz W realizacji procesów logistycznych są wykorzystywane: radiowa technika przesyłania danych (standardy WiFi a/b/g/n); urządzenia mobilne (ręczne i wózkowe terminale przenośne); kody kreskowe i RFID [Maj08, s. 231]. W wybranych projektach systemy WMS współpracują również z elementami automatyki przemysłowej (przenośniki, regały automatyczne etc.). 8. Systemy informacji wspierające zarządzanie procesami logistycznymi Ogromną rolę odgrywają również systemy elektronicznego monitorowania oraz śledzenia ruchu taboru i przesyłek. Dzięki nim firma logistyczna może swobodnie i racjonalnie koordynować pracę w swoim przedsiębiorstwie. Z wykorzystaniem telematyki dyspozytor przez cały czas obserwuje drogę przesyłki i na tej podstawie wybiera odpowiednie działanie. Telematyka łączy w sobie informacje i techniki komunikacyjne. Oznacza to zastosowanie zaawansowanych technologii telekomunikacyjnych i informatycznych w określonej dziedzinie, obecnie istnieje wiele zastosowań telematyki w szeroko rozumianym transporcie towarów. Za technologie telematyczne uznaje się: systemy pozycjonowania satelitarnego GPS, systemy łączności radiowej GSM, systemy łączności dedykowanej na bliskie odległości DSRC, geograficzne bazy danych CIS, drogowe bazy danych, tablice o zmiennej treści VIS, inteligentne karty (smart cards), systemy automatycznej lokalizacji pojazdów AVLS, systemy nadzoru za pomocą kamer, systemy zarządzania ruchem ulicznym. Celem zastosowania telematyki w transporcie jako usługi jest rozwiązanie, które w znacznym stopniu ułatwia optymalizację i integrację różnych rodzajów transportu. Rynek usług transportowo-logistycznych, na którym funkcjonują różne podmioty, coraz częściej docenia znaczenie szybkiej i rzetelnej wymiany informacji w nasilającej się konkurencji. Najczęściej wykorzystywanym systemem do monitorowania jest system GPS, który umożliwia wyznaczenie trójwymiarowej pozycji odbiornika (rys. 8). Poza dokładnym wyznaczeniem miejsca, możliwe jest także realizowanie dodatkowych funkcji, np. odbiór sygnałów alarmowych, rejestracja wybranych parametrów dotyczących przestrzeni ładunkowej, temperatury w chłodni, ciśnienie w zbiorniku cysterny.</p>
<p>19 Projektowanie logistycznych systemów informatycznych 133 Projekty systemów informacji są stosowane do wykrywania, śledzenia oraz komunikacji pojazdów w całym łańcuchu transportowym. Należą do nich: system IVHS jest to system łączności drogowej (Intelligent Vehicle Highway System), który umożliwia zarządzanie ruchem, zwiększa bezpieczeństwo i efektywność jazdy pojazdu. W całym systemie dąży się do automatyzacji ruchu. Do takich systemów należą systemy sterowania ruchem, sieć kolumn wzywających pomoc, system automatycznego pobierania opłat oraz system sygnalizacji dynamicznej, system EUTELTRACS jest to telekomunikacyjno-nawigacyjny system satelitarny, który pozwala sprawnie zarządzać flotą. System ten jest głównie kierowany do dyspozytorów, zapewniając im łączność z kierowcami. Wysyłane informacje mogą być dwustronne, pomiędzy odbiorcą a nadawcą, co pozwala zoptymalizować ich przepływ, system monitoringu MULTITRACK celem systemu jest monitorowanie miejsca pobytu i stanu ładunków poprzez cały łańcuch logistyczny. Pozwala to na efektywne zarządzanie zasobami przez dyspozytora pojazdów, poprzez udoskonalenie procesu zarządzania. Wskazany projekt zastosował łączność satelitarną do pozycjonowania ładunków, a także system czujników do wykrywania stanu ładunków, Rys. 7. Modelowe rozwiązanie lokalizacyjne pojazdu</p>
<p>20 134 Anna Sołtysik-Piorunkiewicz Wszystkie prace koncepcyjne nad systemami telematycznymi powinny iść w kierunku dalszej automatyzacji procesów zarządzania i usprawniania przepływu informacji za pomocą technologii mobilnych. Na polskim rynku powstało już wiele firm oferujących swe usługi w systemach lokalizacji pojazdów oraz usprawniających prowadzenie taboru, np. Data System Group,,,Traskocars system,,,elfro,,,super Visior. Podsumowanie Scharakteryzowane powyżej systemy kategorii ERP, SCM, WSM wspomagające działania logistyczne mają dużo wspólnego, ale dzieli je też dużo różnic wynikających z ich specyfikacji. Nie ma panaceum w postaci jednego dobrego rozwiązania informatycznego na wszystkie problemy przedsiębiorstwa. Teoretycznie można takie rozwiązanie zaprojektować, a nawet stworzyć, jednak problem wdrożeniowy tego zagadnienia urośnie do skali działań być może kilkuletnich. Systemy klasy ERP już się zadomowiły w wielu przedsiębiorstwach, mimo że stopień wykorzystania ich potencjału nie jest zadawalający. ZSI w większości wypadków prawidłowo wspomagają sfery zarządzania przedsiębiorstwem w rozumieniu obsługi finansów, personelu, kontaktów z dostawcami i odbiorcami oraz gospodarki materiałami rozumianymi jako wspomaganie logistyczne. W rzeczywistości jednak to systemy typu WMS wspomagają logistykę, a systemy, o których się mówi, że są klasy SCM, będą wspierać logistykę wtedy, gdy pozwolą na fizyczną kontrolę przepływu materiałowego, a nie na kontrolę wirtualną, polegającą na manualnym rejestrowaniu danych z dokumentów sprzedaży i zakupów. W logistyce efektywnie wspomaganej kompetentnym oprogramowaniem można uzyskać więcej, wykorzystując system typu WMS niż ERP. Nasuwa się myśl, aby systemowi klasy ERP pozostawić w logistyce sferę zarządzania zapasami logistycznymi, a systemowi WMS oddać zarządzanie zapasami fizycznymi. Niektórzy dostawcy ERP postulat ten wprowadzają już w życie. Dbając natomiast o interesy ostatecznego odbiorcy, czyli użytkownika informatyki, wspierającej go w działalności logistycznej, należy zapewnić mu możliwość integracji tych dwóch klas systemów. Nadal istnieją jednakże duże obawy, co do współpracy dwóch różnych systemów informatycznych realizujących ten sam cel.</p>
<p>Przemysław Lech ZINTEGROWANE SYSTEMY ZARZĄDZANIA ERP/ERP II charakterystyka wykorzystanie w biznesie wdrażanie 1 Copyright by Przemysław Lech Wszelkie prawa zastrzeżone Niniejsza publikacja jest elektroniczną</p>
<p>Realizacja procesów B2B z wykorzystaniem technologii ICT Koncepcja Publikacji: Leszek Czech Autorzy: Tomasz Dębicki Olgierd Dziamski Tomasz Kawecki Wojciech Kliber Marcin Kraska Piotr Nowak Michał Przybylski</p>
<p>Uniwersytet Zielonogórski Paul-Dieter Kluge, Paweł Kużdowicz, Paweł Orzeszko Controlling wspomagany komputerowo z wykorzystaniem systemu ERP Zielona Góra 2005 RADA WYDAWNICZA Krzysztof Urbanowski (przewodniczący),</p>
<p>Poznań 2012 PRAKTYCZNE ASPEKTY WYKORZYSTANIA SYSTEMÓW ERP W WYBRANYCH PRZEDSIĘBIORSTWACH WIELKOPOLSKI AUTORZY Słowo wstępne Łukasz Hadaś, Piotr Cyplik Rozdział 1. Paweł Fajfer, Adam Koliński Rozdział 2.</p>
<p>Exact Globe Wzrost produktywności w całym przedsiębiorstwie Spis treści 2 Stworzone z myślą o wyzwaniach Twojej firmy 4 Exact Globe 6 Księgowość finansowa i administracja 10 Zakupy i magazynowanie 14 Planowanie</p>
<p>Wartością dodaną współpracy z pracodawcami w trakcie tworzenia wszystkich elementów Wirtualnych Laboratoriów jest nawiązanie trwałej współpracy z firmą PROMAG S.A. współpraca ta miała charakter bezpośredniego</p>
<p>SPOŁECZNA AKDAEMIA NAUK W ŁODZI KIERUNEK STUDIÓW: ZARZĄDZANIE PRZEDMIOT: SYSTEMY INFORMATYCZNE ZARZĄDZANIA (MATERIAŁ POMOCNICZY PRZEDMIOT PODSTAWOWY) Łódź Spis treści Wstęp...3 Moduł 1 Dane, informacje</p>
<p>Raport MSI Polska maj 2011 www.msipolska.pl Systemy ERP 2011 dla sektora przemysłowego Jak zoptymalizować działanie przedsiębiorstwa za pomocą systemów IT klasy ERP Oferta na polskim rynku, przykłady wdrożeń,</p>
<p>BIZNES benchmark magazyn #5 / 01 / 2014 Rynek systemów ERP w Polsce - Raport s. 20 Podatek VAT 2014 zmiany dla użytkowników systemów ERP s. 44 Systemy CRM dla sektora MŚP s. 28 Dokumenty EDI czyli jak</p>
<p>Whitepaper Nowa generacja rozwiązań ERP Jak nowe technologie pomagają redukować koszty i tworzyć nowe możliwości dla firmy PAC 2009 Whitepaper nowa generacja rozwiązań ERP Styczeń 2010 Wstęp Rozwój rozwiązań</p>
<p>Witold Hołubowicz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Technik Telekomunikacyjnych i Informatycznych Sp. z o.o. Krzysztof Samp Instytut Technik Telekomunikacyjnych i Informatycznych Sp.</p>
<p>PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I ZARZĄDZANIE TOM XI, ZESZYT 6 Zarządzanie Logistyczne Redakcja naukowa: Katarzyna Kolasińska-Morawska Łódź 2010 Redakcja naukowa: Katarzyna Kolasińska-Morawska Skład i łamanie tekstu:</p>
<p>Services Management Handboo Spis treści I. QAD ENTERPRISE APPLICATIONS 2011... 3 II. BRANŻOWE MAPY PROCESÓW... 9 III. OPINIE KLIENTÓW I ANALITYKÓW... 16 IV. QAD W BADANIACH FIRM ANALITYCZNYCH... 19 V.</p>
<p>Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu Nr 40/2012 Information and communication technology w gospodarce opartej na wiedzy ICT w gospodarce opartej na wiedzy wybrane Wybrane aspekty teoretyczne</p>
<p>Systemy wspomagające zarządzanie Agenda Praktyczne zastosowanie komputerowych systemów wspomagania decyzji Decyzje menedżerskie na tle struktury organizacji. Podstawowe typy systemów informacyjnych w organizacji</p>
<p>SYSTEMY BUSINESS INTELLIGENCE W MODELU SAAS W DZIAŁALNOŚCI MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW Damian DZIEMBEK Streszczenie: Obecnie ważną rolę odgrywa użytkowanie systemów informatycznych klasy BI w modelu</p>
<p>Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego PRACE WYDZIAŁU ZARZĄDZANIA POLITECHNIKI CZĘSTOCHOWSKIEJ Wybrane zagadnienia logistyki w przykładach redakcja</p>
<p>SYSTEM ERP W MODELU SAAS W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW Damian DZIEMBEK Streszczenie: Obecnie jednym ze szczególnie interesujących sposobów nabycia i użytkowania systemów informatycznych klasy ERP jest</p>
<p>System Zarządzania Forte prostota zaufan ie Kim jesteśmy i co robimy Grupa Sage jest jednym z trzech najbardziej cenionych na świecie dostawców rozwiązań informatycznych wspomagających zarządzanie dla</p>
<p>TECHNOLOGIE WIEDZY W ZARZĄDZANIU PUBLICZNYM Studia Ekonomiczne ZESZYTY NAUKOWE WYDZIAŁOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO W KATOWICACH TECHNOLOGIE WIEDZY W ZARZĄDZANIU PUBLICZNYM Redaktor naukowy Jerzy Gołuchowski</p>
<p>P O L I T E C H N I K A C Z Ę S T O CHOWSKA ZARZĄDZA IE ŁAŃCUCHAMI DOSTAW Sebastian Kot Marta Starostka-Patyk Dariusz Krzywda CZĘSTOCHOWA 2009 RECENZENCI Dr hab.joanna Nowakowska-Grunt, Prof. P.Cz. Dr</p>
<p>VADEMECUM INNOWACYJNEGO PRZEDSIĘBIORCY TRANSFER TECHNOLOGII W MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTWACH Autorzy: Paweł GŁODEK Mariusz GOŁĘBIOWSKI Tom I Warszawa 2006 transfer technologii w małych i średnich</p>
<p>Raport MSI Krok do doskonałości Lean manufacturing, kanban, plant intelligence, six sigma... Jak te najnowsze techniki mogą być wykorzystane w sektorze produkcyjnym? Elżbieta Jaworska, MSI Polska Aby poprawić</p>
<p>Zarządzanie informacją w przedsiębiorstwach Współczesne przedsiębiorstwa działając na coraz bardziej konkurencyjnych rynkach coraz większą wagę przykładają do zwiększenia atrakcyjności swojej oferty rynkowej</p>
<p>Instytucja Kultury "EC1 Łódź - Miasto Kultury" Raport pt. Rekomendowany model zarządzania Programem NCŁ zgodnie z umową nr EC1/51/2011 z dnia 08/12/2011 dotyczącą "wykonania usługi doradczej dotyczącej</p>
<p>Rozwiązania wspomagające zarządzanie w małych i średnich przedsiębiorstwach Przegląd rozwiązań Spis treści Wstęp 3 SAP Business One: kluczowe cechy 4 Korzyści biznesowe 5 Przegląd funkcjonalności 6 Finanse</p>
<p>UNIWERSYTET SZCZECIŃ SKI ZESZYTY NAUKOWE NR 680 PROBLEMY ZARZĄDZANIA, FINANSÓW I MARKETINGU NR 21 SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU SZCZECIN 2012 Rada Wydawnicza Adam Bechler, Tomasz Bernat,</p>
<p>BADANIE POTRZEB INFORMACYJNYCH Agnieszka Zając, Marian Kuraś Streszczenie: W artykule omówiono konieczność dostosowywania podejść i metod analizy systemów informacyjnych do rzeczywistych potrzeb organizacji.</p>
<p>ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2012 Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 60 Nr kol. 1871 Grażyna RADZIEJOWSKA Politechnika Śląska Wydział Organizacji i Zarządzania Instytut Zarządzania i Administracji</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
fc6c7b25854b9238f97b12027dd0437a
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.08,
"LY": 0.084,
"SP": 0.095,
"ID": 0.053,
"NA": 0.131,
"HI": 0.108,
"IN": 0.843,
"OP": 0.114,
"IP": 0.145,
"it": 0.103,
"ne": 0.103,
"sr": 0.064,
"nb": 0.072,
"re": 0.057,
"en": 0.163,
"ra": 0.394,
"dtp": 0.268,
"fi": 0.098,
"lt": 0.122,
"rv": 0.097,
"ob": 0.085,
"rs": 0.084,
"av": 0.106,
"ds": 0.13,
"ed": 0.099
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00411-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 70,371,012
| 31,442
| 104,641
|
http://docplayer.pl/3687612-Ryzyko-w-eksploatacji-nawierzchni-kolejowej.html
|
text/html
| 2016-10-22T17:59:54
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Prof. dr hab. inż. Henryk Bałuch Centrum Naukowo-Techniczne Kolejnictwa RYZYKO W EKSPLOATACJI NAWIERZCHNI KOLEJOWEJ SPIS TREŚCI 1. Wstęp 2. Narzędzia analizy ryzyka 3. Ryzyko wynikające ze złego stanu nawierzchni kolejowej 4. Doświadczenia wynikające z badań wypadków 5. Konieczne działania w zakresie zwiększenia bezpieczeństwa eksploatacji nawierzchni kolejowej w Polsce 6. Wybrane zagadnienia związane z obliczaniem ryzyka w nawierzchni 7. Metoda studium przypadku w szkoleniu z zakresu zapobiegania wypadkom 8. Zakończenie STRESZCZENIE Zajmowanie się problematyką ryzyka w eksploatacji nawierzchni kolejowej, której uszkodzenia mogą spowodować niebezpieczne wypadki, ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa jazdy i bezpieczeństwa pracowników zatrudnionych przy utrzymaniu nawierzchni i jej naprawach oraz modernizacji. Cel ten można osiągnąć poprzez istotne zwiększenie zasobów przeznaczanych na jej utrzymanie. Pomocne w tym działaniu mogą się okazać również pewne techniki szacowania ryzyka, odpowiednio ukierunkowane prace badawcze oraz szkolenia oparte na przykładach z konkretnych zdarzeń. 1. WSTĘP Ryzyko towarzyszy każdej działalności i oznacza sytuację, w której wybór jednego z wariantów rozwiązań stwarza możliwości wystąpienia różnych niepożądanych zdarzeń, przy czym prawdopodobieństwo tych zdarzeń jest znane. W przypadku, gdy prawdopodobieństwo wystąpienia takich zdarzeń nie jest znane, przynajmniej w odniesieniu do jednej decyzji, zachodzi niepewność. Całkowite wyeliminowanie ryzyka nie jest możliwe, można natomiast nad nim zapanować poprzez kształtowanie świadomości istniejących zagrożeń oraz chęć ich zmniejszenia. Świadomość zagrożeń wynika m.in. 5
2 z opisu wypadków 1 i analizy związków przyczynowo-skutkowych z tymi wypadkami powiązanymi. W sensie matematycznym ryzyko, jako kategoria należąca do teorii decyzji, jest iloczynem prawdopodobieństwa i częstości występowania zagrożeń oraz skutków negatywnych dla zdrowia lub życia człowieka, środowiska naturalnego lub środków pracy (transportu). Natomiast w znaczeniu popularnym ryzyko jest rozumiane jako prawdopodobieństwo, że coś się nie uda. W obu przypadkach sposób szczegółowego traktowania ryzyka jest zależny od dziedziny, jakiej ono dotyczy. Pogarszający się z każdym rokiem stan nawierzchni kolejowej w Polsce, głównie chociaż nie wyłącznie z powodu braku niezbędnych zasobów na jej utrzymanie, wymaga zajmowania się ryzykiem na wszystkich szczeblach zarządzania eksploatacją dróg kolejowych. Zmniejszenie ryzyka, jakie stwarza zły stan nawierzchni, wymaga przede wszystkim zwiększenia nakładów na jej utrzymanie i poprawę stylu zarządzania. Zdając sobie sprawę z tego, że istotne zwiększenie nakładów na utrzymanie nie nastąpi w krótkim czasie, trzeba położyć większy nacisk na wspomniane już kształtowanie świadomości istniejących zagrożeń. Świadomość tę przyswaja się, korzystając z różnych sposobów, głównie poprzez odpowiednie szkolenia. Rosnąca świadomość ryzyka wywołuje bowiem chęć jego zmniejszenia. Pod określeniem zainteresowanie się ryzykiem należy rozumieć przede wszystkim określenie, gdzie to ryzyko występuje, jakie są jego przyczyny, jak jest wielkie i jakie mogą być jego skutki. Znając odpowiedzi na te pytania, należy następnie ustalić, co trzeba uczynić, by ryzyko to wyeliminować lub ograniczyć. Korzyścią uzyskaną z takich działań, które są obecnie nazywane często zarządzaniem ryzykiem, jest zmniejszenie zagrożeń. Celem tego artykułu jest rozszerzenie świadomości o istniejących zagrożeniach, wynikających ze złego stanu nawierzchni i przedstawienie pewnych możliwości zmniejszenia tych zagrożeń poprzez prace związane z ryzykiem i właściwie prowadzone szkolenia. Sposobom rozpoznawania i oceny ryzyka poświęcono już wiele prac ogólnych i książek, np. [15, 19]. W USA działa od roku 1981 r. Stowarzyszenie Analiz Ryzyka (Society for Risk Analysis), wydające 4 biuletyny rocznie i międzynarodowe czasopismo Risk Analysis, zamieszczające artykuły z wielu dziedzin nauki, techniki, medycyny itp. Na temat ryzyka wydano też liczne zbiory materiałów konferencyjnych, np. [29]. 2. NARZĘDZIA ANALIZY RYZYKA Ocena ryzyka (Risk assessment) polega na dokładnym sprawdzeniu, co w danej działalności może być zagrożeniem dla ludzi, środowiska itp. Jej celem jest sprawdzenie, czy podjęto wystarczające środki zapobiegawcze. Obejmuje ona zadania przedstawione na rysunku 1. Często stosowaną zasadą analizowania ryzyka jest oddzielenie jego rozpoznawania, lub inaczej identyfikacji, od dokładnej oceny i pomiaru. Rozpoznanie ryzyka polega na określeniu wszystkich możliwych jego przyczyn oraz na ustaleniu bezpośrednich i pośrednich skutków zdarzeń. Niekiedy już samo usystematyzowanie udokumentowanej informacji o przyczynach i skutkach zdarzeń, zwłaszcza katastrof, prowadzi do zmiany w traktowaniu problemów bezpieczeństwa. 1 W artykule tym, stanowiącym rozwinięcie referatu [6], pojęcie wypadku jest rozumiane jako wszystkie niebezpieczne wydarzenia, które wystąpiły lub mogą wystąpić. Warto jednak zwrócić uwagę, że według ustawy z dnia 28 marca 2003 o transporcie kolejowym (Dz.U. z dnia 17 maja 2003) wypadkiem jest zdarzenie polegające na zderzeniu, najechaniu, wykolejeniu lub starciu pojazdów kolejowych. Katastrofa kolejowa to wypadek, na skutek którego wystąpiły ofiary w ludziach lub znaczne straty materialne. Niektóre sformułowania w tej ustawie budzą dyskusję [31] 6
3 Rys. 1. Kolejne kroki w ocenie ryzyka Znane są liczne ilościowe i jakościowe metody identyfikacji zagrożeń. Jedną z nich są listy kontrolne, nazywane też sprawdzianami. Ich istota polega na udzielaniu odpowiedzi na pytania dotyczące funkcjonowania różnych urządzeń, co ułatwia wyłonienie problemów, które powinny być szczegółowo przeanalizowane. Liczba tych pytań, w odniesieniu nawet do jednego zagadnienia, może być bardzo duża (nawet kilkaset). Na liście kontrolnej dotyczącej tylko wyboczeń toru bezstykowego można by było umieścić kilkadziesiąt pytań. Odpowiadając na takie pytania, zwraca się mimo woli uwagę na szczegóły, które w innych przypadkach mogłyby być pominięte. Często stosowaną metodą jest analiza awaryjności, która polega na określaniu wszystkich możliwych zagrożeń i typów wypadków, które się już wydarzyły. Analizuje się przy tym przyczyny, które do tych wypadków doprowadziły. Szerokie zastosowanie w przemyśle znalazła metoda należąca do grupy metod poglądowych, nazywana w skrócie HAZOP (Hazard and Operability Analysis), oparta na burzy mózgów. Przeprowadzenie całości analizy HAZOP ułatwiają opracowane do tego celu programy komputerowe. Jednym z nich jest Isograph Reliability Software1 1. W metodzie HAZOP identyfikuje się zagrożenia poprzez badanie odchyleń od warunków normalnych, określa się ich przyczyny oraz skutki i w końcu ustala się działania zapobiegawcze. Inną grupą metod ułatwiających wykrycie zagrożeń i opracowanie scenariuszy awaryjnych są metody analityczne. Do licznych metod w tej grupie należą metody drzew FTA Fault Tree Analysis, czyli metoda drzewa błędów (uszkodzeń) i ETA Event Tree Analysis, tj. metoda drzewa zdarzeń. Metody drzew pokazują logiczną zależność między uszkodzeniami urządzeń, błędami człowieka i przyczynami zewnętrznymi oraz prawdopodobieństwem wystąpienia wypadków. Inna metoda, zwana porównawczą, wykorzystuje wyniki uzyskiwane z metod już wymienionych, np. list kontrolnych, HAZOP itp. w odniesieniu do już zaistniałych wypadków. Zalecaną metodą oceny ryzyka jest też metoda analizy najsłabszych ogniw, która powinna obejmować czynniki subiektywne i obiektywne. W pewnych przypadkach najsłabszym ogniwem mogą być pracownicy i ich nastawienie do ryzyka oraz wiedza specjalistyczna. Nastawienie pracowników różnych szczebli może ograniczać wystąpienie zagrożeń lub też 1 7
4 je podwyższać. Systematyczne podnoszenie kwalifikacji, obejmujące również problematykę ryzyka, wpływa na właściwe pojmowanie zagrożeń. Analizy ryzyka wykonuje się metodą top-down, czyli z góry do dołu oraz bottom up, tj. z dołu do góry. W metodzie top-down uwzględnia się wcześniej zaistniałe wypadki. Typowym przykładem tego podejścia są właśnie drzewa błędów. Nie ma jednak pewności, że znane wypadki wyczerpują wszystkie możliwe zdarzenia. Z tego więc powodu stosuje się również indukcyjną metodę bottom-up, polegającą na dzieleniu całego systemu na podsystemy i analizowaniu kombinacji wszystkich błędów. Ogólne algorytmy tych podejść można znaleźć w referacie [24]. W szczegółowych obliczeniach ryzyka stosuje się różne wzory empiryczne. Wzory takie znajdują się nawet w oficjalnych dokumentach, jak np. w dokumencie [28], w którym podano wzór na obliczanie ryzyka wypadków na skrzyżowaniach kolei z drogami. Na skrzyżowaniu obciążonym ruchem 5000 pojazdów samochodowych na dobę i 5 pociągów na dobę w wyniku obliczeń otrzymano 1 wypadek na 10 lat. Z oceną ryzyka wiąże się określenie jego dopuszczalności. Znana jest w tym zakresie zasada ALARP (As Low As Reasonably), określająca obniżenie ryzyka do poziomu możliwie najmniejszego, lecz racjonalnie uzasadnionego czynnikami społecznymi, technicznymi i ekonomicznymi. Trudne jest zwłaszcza określenie ryzyka wypadków śmiertelnych. Kryteria dopuszczalności takich wypadków są podawane w pewnych gałęziach przemysłu, w których rozróżnia się trzy kategorie ryzyka: niedopuszczalne, tolerowane i akceptowalne. Również w kolejnictwie określa się już kryteria dopuszczalnego ryzyka indywidualnego oraz ryzyka społecznego [14]. Działalność powstałej w 2004 r. Europejskiej Agencji Kolejowej (ERA European Rail Agency) ma na celu m.in. wprowadzenie wspólnych wskaźników bezpieczeństwa. Wskaźniki te powinny się znaleźć w systemie GIS-RAIL. W pracach [4,7] zdefiniowano je w zakresie nawierzchni kolejowej. 3. RYZYKO WYNIKAJĄCE ZE ZŁEGO STANU NAWIERZCHNI KOLEJOWEJ 3.1. Uwagi ogólne Ryzyko w eksploatacji nawierzchni należy rozpatrywać w dwóch aspektach: 1) jako wysokość prawdopodobieństwa szeroko rozumianej maksymalnej straty; 2) jako prawdopodobieństwo wystąpienia określonego ryzyka. W dyskusjach na temat ryzyka można się spotkać niekiedy z poglądami, że bezpieczeństwo w kolejnictwie oparte jest głównie na setkach i tysiącach doświadczeń z zaistniałych wypadków. Nie negując dużej wartości wiedzy wyniesionej z badań wypadków, zwraca się jednak coraz częściej uwagę na to, że czysty empiryzm nie może doprowadzić do zwiększenia bezpieczeństwa systemu ponad poziom, który już został osiągnięty. Opierając się na takim założeniu, koleje japońskie już w 1993 r. rozpoczęły, we współpracy z Massachusetts Institute of Technology (MIT), badania nad adaptacją do swoich celów metod oceny ryzyka, stosowanych w przemyśle nuklearnym USA [16]. Istota wprowadzonej metody polega na: 1) zdefiniowaniu jednostek ryzyka; 2) opracowaniu scenariuszy możliwych wypadków; 8
5 3) ocenie prawdopodobieństwa zaistnienia wypadków; 4) ocenie skutków; 5) obliczeniu ryzyka. Jako jednostkę ryzyka przyjęto liczbę wypadków śmiertelnych w ciągu roku na sieci kolei wschodnio-japońskich. Scenariusze możliwych wypadków opisywano bardzo szczegółowo, podając ich przyczyny i skutki. Istotną, napotkaną trudnością było zróżnicowanie skutków wypadków wywołanych tymi samymi przyczynami. Chcąc temu zaradzić, podzielono scenariusze wypadków na dwie części, podając oddzielnie przyczyny i warunki, w jakich mogą zaistnieć. Do warunków zaliczono: prędkość pociągu, jego masę i masę przeszkody, na jaką natrafia. Ocenę prawdopodobieństwa wypadków oparto na statystykach, zachowując jednak ostrożność w traktowaniu wartości zerowych. Założono mianowicie, że brak w statystykach pewnych wypadków przewidzianych w scenariuszach nie oznacza, iż nie mogą one wystąpić. Biorąc to pod uwagę, jako wypadki potraktowano incydenty. W bazie danych o wypadkach i incydentach te ostatnie stanowią 97% wszystkich rekordów. Opierając się na opiniach ekspertów, opracowano m.in. funkcję wyrażającą procent ofiar śmiertelnych wśród pasażerów przy zderzeniu pociągu z przeszkodą o określonej masie i przy założonej prędkości. Z wykresów opracowanych w ten sposób funkcji wynika, że w pociągu, który przy prędkości 160 km/h zderzy się z przeszkodą o masie 150 ton, zginie ok. 25% pasażerów, przy prędkości zaś 300 km/h 80 do 100%. W metodzie tej nie uwzględniano wpływu stanu nawierzchni kolejowej na bezpieczeństwo jazdy. Wszystkie analizy ryzyka są w kolejnictwie niepewne. Liczbowe kryteria oceny ryzyka w nawierzchni również zawierają tę niepewność. Najważniejszą postacią ryzyka wynikającego ze stanu nawierzchni kolejowej są wykolejenia pociągów i ich skutki. Nie jest to jednak niebezpieczeństwo jedyne, znane są bowiem wypadki zranienia i śmierci pracowników zatrudnionych przy robotach torowych, m.in. wskutek wyboczeń torów, na których nie znajdowały się żadne pociągi. Takim wypadkiem, który spowodował śmierć spawacza i zranienie dwóch innych robotników, było wyboczenie toru podczas ujemnej temperatury na szlaku Lewin Brzeski Łosiów [9]. Przyczynami wykolejeń na PKP ze skutkami śmiertelnymi były również rażące błędy w wykonawstwie robót, jak np. niezabezpieczenie zamknięcia nastawczego rozjazdu, po jego regulacji, sworzniem bezpieczeństwa. Opracowanie scenariuszy wypadków spowodowanych stanem nawierzchni wymaga najpierw pogrupowania ich przyczyn. Z dostępnej literatury wynika, że wprowadza się tu zbyt wiele uproszczeń. I tak np. w pracy [40] rozróżnia się tylko dwie przyczyny wykolejeń, mających swą genezę w nawierzchni, tj. pęknięcia szyn oraz wyboczenia torów. W drzewie uszkodzeń, przedstawionym w pracy [14], do jednej z czterech grup przyczyn wykolejeń pociągu pasażerskiego, nazwanej uszkodzeniami toru, zaliczono uszkodzenie rozjazdu, wyboczenia, wichrowatość i pęknięcia szyn. Trzy pozostałe grupy to: przeszkoda na torze, nadmierna prędkość i uszkodzenie układu biegowego Prace badawcze i aplikacje komputerowe związane z oceną ryzyka w nawierzchni Istnieje znaczna liczba aplikacji komputerowych ułatwiających ocenę stanu nawierzchni pod kątem niepożądanych skutków, jaki ten stan może wywołać. Ramy artykułu umożliwiają jedynie krótkie scharakteryzowanie niektórych spośród tych aplikacji. I tak np. do oceny ryzyka pęknięć szyn opracowano w USA program komputerowy pod nazwą Rail- Test, wykorzystujący wyniki kontroli defektoskopowej i wiek szyn [40]. Uwzględniając te cechy, podzielono sieć kolejową na odcinki o różnym stopniu podatności na pękanie szyn, 9
6 określając prawdopodobieństwo ryzyka w skali rocznej, w czterech wielkościach, tj. 0,001, 0,01, 0,03 i 0,06. Podział ten i idące za nim usprawnienia kontroli defektoskopowej na kolei Burlindton Northern Santa Fe (BNSF), eksploatującej 40 tys. km torów, spowodowały zmniejszenie pęknięć szyn o 28% i wykolejeń spowodowanych tymi pęknięciami o 33%. W tym samym czasie na innych liniach, na których nie wprowadzono tych innowacji, oba wymienione wskaźniki wzrosły. Zastosowanie tej aplikacji na kolejach w Szkocji przyczyniło się również do poprawy bezpieczeństwa. Rozwój wad wewnętrznych w szynach nie jest jednakowy; w fazie początkowej rosną one wolniej, w stadium zaś końcowym znacznie szybciej. Zmienne jest również prawdopodobieństwo ich wykrycia. Z badań amerykańskich [18] wynika, że największy wpływ na intensywność rozwoju wad ma temperatura, poziom naprężeń wewnętrznych, położenie szyn w łuku i ich typ. Zaskoczeniem jest natomiast stwierdzenie, że mały wpływ wywiera moduł sztywności i umiejscowienie wady. Przyjmuje się tam, że przeniesione obciążenie, od chwili wykrycia wady do jej powiększenia grożącego złamaniem szyny, wynosi 40 Tg. Częstość kontroli szyn określa się, wychodząc z założenia, że w przedziale czasu między tymi kontrolami na długości 1 mili (1,609 km) wskaźnik uszkodzeń może wynieść 0,1. Według tych samych badań prawdopodobieństwo wykrycia wad obejmujących określony procent powierzchni główki szyny wynosi: powierzchnia [%] , prawdopodobieństwo [%] Przepisy kolei USA stanowią, że na torze z szynami mającymi wady, które obejmują mniej niż 40% powierzchni główki szyny, dopuszczalna prędkość wynosi 5 mil/h. W przypadku powierzchni większej lub niemożliwej do określenia, przy której przyjmuje się, że jest większa od 40%, tor zamyka się do czasu zabezpieczenia miejsca z wadą łubkami skręconymi na wszystkie śruby [12]. Metody monitorowania sił podłużnych w torze są ciągle jeszcze niedoskonałe. W USA opracowano więc metodę oceny wrażliwości torów na wyboczenia, dzieląc szlaki na krótkie odcinki o długości 0,2 0,4 km. Na kolejach BNSF wyodrębniono ponad 130 tys. odcinków o średniej długości 300 m. Wskaźnik ryzyka wyboczeń dla każdego takiego odcinka oblicza się, korzystając z teorii stateczności i uwzględniając warunki miejscowe. Wskaźnik ryzyka odpowiada ekwiwalentnemu wzrostowi temperatury ponad temperaturę neutralną. Najwyższy wskaźnik ryzyka ponad 80 przypisano 30. odcinkom (0,02% całości), a duże ryzyko wyboczeń wyrażone wskaźnikiem charakteryzuje 961 odcinków (0,72%). Na odcinkach tych przeprowadzono dodatkowe kontrole lub wykonano wyrównanie naprężeń. W związku z budową nowej linii kolejowej w Wielkiej Brytanii Channel Tunnel Rail Link opracowano model ryzyka wypadków kolejowych TARM (Train Accident Risk Model). Zawiera on scenariusze wypadków w różnych charakterystycznych miejscach tej linii (nasyp na szlaku, wiadukt, tunel itp.) [14]. Na liniach eksploatowanych w tym kraju syntetycznym wskaźnikiem wypadkowości jest wskaźnik o symbolu PIM. Określa on wypadki na milion pociągomil, przy czym jako podstawę odniesienia, równą 100, przyjęto liczbę wypadków na koniec marca 2002 r. Uwzględniane są przy tym zderzenia pociągów, wykolejenia, pożary i najechanie na pojazdy na przejazdach w poziomie szyn. W latach wskaźnik ten przekraczał nieco 80, co oznaczało poprawę w stosunku do roku Około 65% wypadków na kolejach angielskich przypada na infrastrukturę, tzn. wynikają one wskutek nierówności toru, pęknięć szyn, rozmycia podtorza itp. Dużą pozycję stanowią również wypadki na przejazdach [25]. W ostatnim czasie do badań wypadków kolejowych została zaadoptowana metoda WBA (Why-Because-Analyse), opracowana w Uniwersytecie Bielefeld, przeznaczona pierwotnie do badań wypadków lotniczych. Jej wynikiem jest schemat zależności przyczynowo-skutkowych analizowanych zdarzeń [21]. 10
7 Wydawnictwem książkowym, poświęconym w głównej części wykolejeniom, jest monografia Łysiuka [22], niestety bardzo ostro skrytykowana przez wybitnego i nieżyjącego już specjalistę rosyjskiego prof. M. F. Verigo [36]. W książce tej znajduje się istotnie dużo tez dyskusyjnych, a nawet błędnych. Prof. Verigo obala m.in. twierdzenie autora, że wyboczenie toru nie może nigdy wystąpić pod pociągiem, przytaczając źródłowe dane amerykańskie 1, według których na 117 tys. km toru występowało wyboczeń rocznie, z czego ponad 100 kończyło się wykolejeniem. Na wybranych odcinkach linii klasy 3 5 o długości 17 tys. km analizowano tam wyboczenia toru bezstykowego w ciągu 2,5 roku. Wyboczeń tych było łącznie 479, z czego 81% powstało w okresie od maja do lipca w godzinach od do Spośród 65 wykolejeń spowodowanych tymi wyboczeniami 44 wystąpiły w środkowej części pociągu, tj. za 10 wagonem, licząc od lokomotywy, 4 zaś bezpośrednio przed lokomotywą. Jako bezzasadne uznaje prof. Verigo twierdzenie autora, że przyczyną wykolejeń jest nadmiar przechyłki w łukach. Zarzucając autorowi książki brak jakichkolwiek cytowań prac zagranicznych, prof. Verigo powołuje się w swej argumentacji, m.in. na polską literaturę. Poglądy W. Łysiuka zostały również skrytykowane w pracy [23]. Spośród artykułów poświęconych wykolejeniom warto wymienić artykuł [39], w którym wskazano, że znany wzór Nadala jest jednym z najbardziej praktycznych sposobów określania granic bezpiecznej jazdy, jednocześnie zwracając uwagę na jego mniejszą użyteczność w przypadku bardzo małych kątów nabiegania. Wywody teoretyczne, zawarte w tej pracy, podbudowano badaniem modeli zestawów kołowych wykonanych w skali 1:5. Współczynnik wykolejenia, tj. stosunek sił poziomych Y do pionowych Q na styku koła z szyną, był przedmiotem artykułu [32]. Stwierdzono w nim wzrost liczby wykolejeń lekkich wagonów pociągów podmiejskich w łukach o małych promieniach przy mniejszych prędkościach jazdy. W rozważaniach uwzględniono wpływ wichrowatości toru i odkształcenia toków szynowych w strefie styków. Obliczone w ten sposób wartości współczynnika wykolejenia wykazały zgodność z pomiarami. W pracy [30] znajduje się stwierdzenie, że przy współczynniku wykolejenia Y/Q równym 1,2 prawdopodobieństwo bezpieczeństwa (tj. uniknięcie wykolejenia) wynosi 0,95, a przy wartości tego współczynnika 0,8 prawdopodobieństwo to zbliża się do 1. W rozważaniach tych nie jest jednak uwzględniany czas działania impulsu siły Y, odgrywający znaczną rolę w ocenie bezpieczeństwa [10,17]. W artykule [35] przedstawiono próbę opracowania modelu, który na podstawie wyników pomiarów toru oraz znanych charakterystyk taboru umożliwiłby określenie potencjalnego niebezpieczeństwa wykolejeń. Podano, że najczęstsze są wykolejenia w łukach próżnych wagonów, mających wysoko położony środek ciężkości. Do oceny niebezpieczeństwa tego typu wykolejeń zastosowano analizę spektralną pomierzonych nierówności toru, przyjmując dyskusyjną tezę, że przyczyną tych wykolejeń jest duże zużycie boczne szyn, spowodowane nadmierną przechyłką. Analiza jednego z wykolejeń zawarta w tym artykule pozostawia wiele wątpliwości, które wyłaniają się wówczas, gdy na podstawie podanych wymiarów obliczy się parametry kinematyczne w miejscu wejścia obrzeża koła na szynę (bliska zera wartość niezrównoważonego przyspieszenia i zużycie boczne główki szyny 10 mm, co wyklucza przekroczenie niebezpiecznej wartości kąta nachylenia 60 ). Ponadto autor twierdzi, że wyniki pomiarów są ze sobą ściśle skorelowane, podczas gdy niektóre współczynniki korelacji wynoszą tylko 0,4. W celu wyjaśnienia, przy jakich nierównościach toru dochodzi do wykolejeń, przeprowadzono w Japonii eksperyment na torze o szerokości 1067 mm [27]. Powodem przystąpienia do tego eksperymentu był fakt, że w ciągu 10 lat wydarzyło się 28 wykolejeń, których przyczynę zakwalifikowano do grupy nieznane. W torze przeznaczonym do eksperymentu 1 Bulletin AREA No
8 wykonano celowo nierówności pionowe i poziome. Na 150 przeprowadzanych jazd eksperymentalnych wydarzyło się 15 wykolejeń, w tym również z przewróceniem się wagonów. Eksperyment ten umożliwił wyciągnięcie wniosków o charakterze przyczynkowym. Eksperymenty czynne, prowadzące do wykolejeń wagonów, są również opisane w pracy [30]. Ich celem był pomiar przyspieszeń pionowych wykolejonych wagonów toczących się po podkładach. Znajomość tych przyspieszeń jest niezbędna do skonstruowania przyrządu, który uruchamiałby hamowanie wykolejonego pociągu. Z tych i podobnych prac dotyczących bezpieczeństwa jazdy można wyciągnąć wniosek, że zbudowanie modeli, które uwzględniałyby wszystkie istotne wielkości w torze i pojazdach szynowych, jest niezwykle trudne. Istniejące, profesjonalne pakiety symulacji współdziałania pojazdów szynowych z torem, przy tych samych danych opisujących tor i pojazd, dają wyniki różniące się między nimi i odbiegające dość znacznie od wyników pomiarów [26]. Biorąc to pod uwagę, można dojść do wniosku, że w ocenie przyczyn wykolejeń przez długi jeszcze czas dużą rolę będzie spełniać doświadczenie, intuicja i wiedza ekspertów. Tym większego więc znaczenia nabiera budowa bazy wiedzy diagnostyki nawierzchni kolejowej [4, 5]. 4. DOŚWIADCZENIA WYNIKAJĄCE Z BADAŃ WYPADKÓW Analiza i wyjaśnienie przyczyn wypadku oraz proponowane środki zaradcze, zawarte w sprawozdaniu, które powstaje w niedługim czasie od zaistniałego wydarzenia, są zwykle wystarczającą, końcową dokumentacją faktograficzną i nie wymagają ponownych rozważań. W tej zasadzie można jednak spotkać wyjątki. Wyjątkiem takim jest np. raport końcowy [34] opublikowany po prawie sześciu latach od głośnej katastrofy, która wydarzyła się 17 października 2000 r. w Hadfield. Spośród 170 pasażerów i 9 członów załogi zginęły wówczas 4 osoby, a ponad 70 zostało rannych. Raport ten, zawierający 140 stronic i 10 załączników wielostronicowych, nie zmienia podstawowej przyczyny wykolejenia pociągu, jadącego z prędkością 185 km/h po szynie, która rozpadła się na ponad 300 kawałków wskutek pęknięć zmęczeniowych, pochodzących od rys na zaokrągleniu główki (head-checking). Oprócz dość szczegółowej dokumentacji technicznej, w raporcie tym przedstawiono też gruntowną, krytyczną analizę postępowania wszystkich szczebli zarządzania infrastrukturą kolejową w Anglii oraz przedsiębiorstw utrzymujących nawierzchnię; szczegółowo rozliczono ustalenia podjęte w różnych fazach badania tego wypadku i porównano z ich realizacją w okresie do lipca 2006 r. Liczba wypadków po katastrofie w Hadfield zmalała. Pęknięcia szyn zmniejszyły się od 938 w roku 1999 do około 300 rocznie w latach Wzmocniono zasadniczo diagnostykę nawierzchni uznaną za podstawowe narzędzie służące nowej filozofii utrzymania, zawartej w słowach: mierzyć, przewidywać, zapobiegać. Jednym z podjętych i realizowanych zadań, wyszczególnionych w omawianym raporcie, jest szkolenie personelu technicznego z zakresu ryzyka. Udostępnienie tego raportu w Internecie ma dodatkową wymowę i jest przykładem rzetelnego przedstawiania okoliczności, które przyczyniły się do katastrofy i jak można było temu zapobiec. W literaturze polskiej do rzadkości należą publikacje techniczno-naukowe zawierające pogłębione studia nad wypadkiem o szczególnym znaczeniu i nie często omawia się takie wypadki na spotkaniach technicznych [6] 1. Stan taki, zdaniem autora, wynika z trudności pro- 1 Zwięzłe opisy kilkudziesięciu katastrof kolejowych można znaleźć na stronie internetowej Grzegorza Petki (www.pl. wikipedia/org/wiki/katastrofy kolejowe w Polsce). 12
9 wadzenia dociekliwych studiów nad złożonymi przyczynami wykolejeń lub z niechęci poruszania pośrednich związków przyczynowo-skutkowych, tkwiących w sferach systemowych. Do tej ostatniej kategorii należy m.in. odpowiedzialność za bezpieczeństwo w kolejnictwie wyższych szczebli zarządzania, które powinny mieć świadomość tego, jakie są i mogą być następstwa chronicznych niedoborów zasobów niezbędnych do utrzymania infrastruktury. 5. KONIECZNE DZIAŁANIA W ZAKRESIE ZWIĘKSZENIA BEZPIECZEŃSTWA EKSPLOATACJI NAWIERZCHNI KOLEJOWEJ W POLSCE Zapewnienie bezpieczeństwa eksploatacji dróg kolejowych w Polsce wymaga przede wszystkim istotnego zwiększenia, w najbliższych latach, zasobów przeznaczonych na ich modernizację i utrzymanie. Bez spełnienia tego warunku inne działania, proponowane m.in. w tym artykule, nie zmienią trendu szybko postępującej degradacji infrastruktury drogowej kolejnictwa i mogą jedynie w pewnym stopniu przyczynić się do zmniejszenia rozmiaru grożących wypadków oraz innych zdarzeń niepożądanych. Realna groźba wzrostu wykolejeń spowodowanych stanem nawierzchni wymaga, by zagadnienia bezpieczeństwa stały się przedmiotem zaplanowanych na dłuższy czas i konsekwentnie wykonywanych prac badawczo-wdrożeniowych, działań organizacyjnych oraz ustawicznego podnoszenia teoretycznej i praktycznej wiedzy zawodowej pracowników. Nie czekając więc na opracowanie wspólnych metod oceny bezpieczeństwa (Common Safety Methodology) przez Europejską Agencję Kolejową, należałoby podjąć, w możliwie najkrótszym czasie, m.in. następujące przedsięwzięcia: 1. Rozpoczęcie cyklu prac badawczych ukierunkowanych na zwiększenie bezpieczeństwa eksploatacji nawierzchni, szczególnie zaś rozjazdów kolejowych i torów bezstykowych, zbudowanie systemu monitorowania szyn [5], rozpoczęcie prac nad bazą wiedzy diagnostyki nawierzchni [4] i opracowanie metody obliczeń ryzyka wynikającego ze stanu nawierzchni. Przytoczone w rozdziale 3 doświadczenia USA uzasadniają skuteczność posługiwania się pracami badawczymi z zakresu monitorowania nawierzchni. Można też sądzić, że wyniki obliczeń ryzyka byłyby mocnym argumentem przemawiającym za zdecydowanym zwiększeniem nakładów na utrzymanie nawierzchni. Pogłębienie znajomości zjawiska rozwoju wad w szynach umożliwiłoby bardziej racjonalne planowanie kontroli defektoskopowych. Mając dużą liczbę przykładów pęknięć szyn z powodu rozwiniętych wad i opis warunków konstrukcyjno-eksploatacyjnych, w których znajdowała się dana szyna, można by było zbudować sztuczną sieć neuronową, która wskazywałaby prawdopodobieństwo pęknięcia innej szyny przed kolejną kontrolą defektoskopową [8]. Wprowadzenie tego narzędzia do praktyki oznaczałoby zastąpienie stałych cykli kontroli defektoskopowych cyklami zmiennymi. Zebranie dużej liczby przykładów pęknięć szyn z powodu wad, w dzisiejszym stanie taniej fotografii cyfrowej, nie wydaje się trudne. Wystarczyłoby więc dołączać do starannie sporządzonego raportu o wyjętej szynie makrofotografię jej przekroju. 2. Opracowanie wskaźników bezpieczeństwa we wszystkich dziesięciu grupach tematycznych systemu GIS-RAIL [3, 7], z uwzględnieniem wspólnych wskaźników bezpieczeństwa wynikających z ustaleń Europejskiej Agencji Kolejowej i wypróbowanie opracowanych modułów systemu GIS-RAIL we wdrożeniu pilotażowym. 13
10 3. Zbudowanie lub modyfikacja bazy wypadków i zdarzeń kolejowych z oparciem jej na nowych wskaźnikach bezpieczeństwa współpracującej z systemem GIS-RAIL. Baza ta, poza jej wykorzystaniem w funkcjach sprawozdawczych, miałaby na celu gromadzenie i udostępnianie niezbędnych danych do obliczeń ryzyka oraz zasilanie bazy wiedzy diagnostyki nawierzchni kolejowej. Powiązanie bazy wypadków i zdarzeń z odpowiednimi modułami GIS-RAIL oraz z takimi istniejącymi już aplikacjami jak SOKON, SOHRON i aplikacjami planowanymi stanowiłoby podsystem zarządzania bezpieczeństwem infrastruktury kolejowej. Jego podstawowymi funkcjami byłyby: a) monitorowanie stanu infrastruktury [2], b) prognozowanie zagrożeń i wczesne ostrzeganie. Bez dysponowania odpowiednim zbiorem informacji o wypadkach i wydarzeniach, opartych na jednolitych wskaźnikach, ocena ryzyka będzie utrudniona, a jej miejsce zajmie niepewność. 4. Opracowywanie scenariuszy wykolejeń spowodowanych stanem nawierzchni. Scenariusze takie uwzględniające wielorakie przyczyny i różne warunki, w jakich może dojść do wykolejeń miałyby dwa podstawowe cele: 1) wyczulenie zainteresowanych pracowników na możliwy splot różnych przyczyn, prowadzących do wykolejeń i przez to podjęcie w porę skutecznych działań zapobiegawczych; 2) ułatwienie przygotowań do działań w warunkach kryzysowych. Scenariusze wykolejeń i sposobów usuwania ich skutków są zwłaszcza przydatne w takich przypadkach, jak wykolejenia na niekonwencjonalnych odcinkach konstrukcji nawierzchni, na których przywracanie ruchu może zająć nawet kilkanaście dni. Scenariusze wypadków spowodowanych stanem nawierzchni należałoby podzielić, pod względem genezy wykolejeń, na następujące grupy: Wyboczenia torów. Wyboczenia są tym rodzajem uszkodzeń torów, najczęściej o przebiegu nagłym, w których częstość wykolejeń jest stosunkowo duża, a symptomy wskazujące na możliwość ich wystąpienia mogą nie być łatwo rozpoznawalne. Wyboczenia rozjazdów. Występują rzadziej niż wyboczenia torów, niosą jednak skutki podobne [10]. W przypadku, gdy wyboczenie obejmuje część toru i część rozjazdu, należy zakwalifikować je jako wyboczenia rozjazdu 1. Pęknięcia i złamania szyn w torach. Pęknięcia lub złamania szyn w rozjazdach, skrzyżowaniach torów lub pęknięcia części składowych rozjazdów (iglic, opornic, krzyżownic), przyrządów wyrównawczych na mostach i wyrzutnicach płozów hamulcowych, inne uszkodzenia elementów rozjazdów bądź ich brak (np. sworzni bezpieczeństwa). Niewłaściwe wymiary toru. Do tej grupy należałyby wypadki wynikające wskutek przekroczeń szerokości i nierówności torów (pionowych, poziomych, wichrowatości, gradientów), dużych kątów nabiegania kół, przekroczonych granicznych kątów zużycia bocznego szyn, nadmiernych luzów w stykach szyn, dużych odkształceń trwałych i sprężystych toków szynowych. Pomijane byłyby przy tym przyczyny przekroczonych wymiarów, a zatem nie brano by pod uwagę, czy np. duża nierówność pionowa została spowodowana odkształceniami podsypki, czy też spróchniałymi podkładami. Niewłaściwe wymiary rozjazdów i skrzyżowań torów, tj. szerokości torów i żłobków, odległości iglic odsuniętych od opornic, luzów między iglicami i opórkami, luzów w stykach szyn. Deformacje torów wynikające wskutek dużych i nagłych odkształceń podtorza lub podłoża, jak osuwiska, szkody górnicze, podmycia, wysadziny itp. 1 Przykładem może tu być wyboczenie rozjazdu typu S42 na stacji Medyka pokazane już w kilku książkach, ostatnio w książce [33]. 14
11 Podział ten spełnia warunki pełności i rozdzielczości, tzn. nie pozostanie poza nim żaden wypadek i nie będzie wątpliwości, do której grupy rozpatrywany wypadek zaliczyć. Pod pojęciem stanu nawierzchni należy rozumieć w tym podziale stan ukształtowany pod wpływem obciążeń, sił przyrody lub działań człowieka. Podział ten powinien znaleźć również odzwierciedlenie w budowie bazy wypadków i wydarzeń kolejowych. 6. WYBRANE ZAGADNIENIA ZWIĄZANE Z OBLICZANIEM RYZYKA W NAWIERZCHNI 6.1. Znaczenie danych faktograficznych Stopień trafności obliczeń ryzyka zależy głównie od wiarygodności danych faktograficznych. Obserwacje i analizy wielu opisów zdarzeń związanych z nawierzchnią prowadzą do wniosku, że w tym zakresie istnieją duże możliwości usprawnień. Warto więc przypomnieć, że celem gromadzenia informacji faktograficznych jest dokumentowanie sytuacji problemowych, w których wystąpiły określone zdarzenia. Gromadzenie informacji faktograficznej jest konieczne w tych wszystkich przypadkach, gdy zachodzi potrzeba nie tylko dokumentowania, lecz również badania przyczyn zdarzeń oraz ich prognozowania. W większości sytuacji problemowych dotyczących dróg kolejowych jest jak dowodzi tego praktyka dominacja jakościowych charakterystyk w opisie tych sytuacji i nie zawsze dogłębne wyjaśnienia przyczyn tych zdarzeń. Dominacja jakościowych form opisu informacji faktograficznej sprawiła, że do jej zbierania opracowano specjalny system [38]. Przedmiotem obserwacji dróg kolejowych w omawianym zakresie powinno być badanie zależności między atrybutami a zachodzącymi zdarzeniami. Obserwacja zdarzeń polega na obserwacji stanu wyróżnionych elementów i obiektów. Zasadą jest, że każda obserwacja wymaga opisu. Każdy obiekt może być opisany przez swoje atrybuty. Atrybutem jest dowolna właściwość obiektu obserwacji uznana jako istotna. Atrybut może zatem określać: charakter obiektu, jego strukturę, kształty, rozmiary, cechy funkcjonalne, stopień zużycia itp. Wynika stąd, że atrybuty mogą być stałe lub zmienne. Zbiór atrybutów stałych definiuje obiekt, np. rozjazd, natomiast zbiór atrybutów zmiennych określa stan obiektu, np. nadmierne zużycie iglic. Częścią informacji o wypadkach są informacje od osób, które w nich uczestniczyły lub są podejrzane o ich zawinienie. Zadając pytania tym osobom należy je formułować w sposób niesugerujący odpowiedzi. Niedocenianym sposobem dokumentowania stanu nawierzchni kolejowej jest fotografia oględzinowa (dokumentacyjna), która polega na wizualnym utrwalaniu w uporządkowany sposób obrazu miejsca poddawanego oględzinom. Służy ona nie tylko celom dowodowym, lecz ma również duże znaczenie w doskonaleniu zawodowym pracowników odpowiedzialnych za stan drogi kolejowej (por. rozdział 7) Algorytm obliczeń ryzyka Obliczenia ryzyka wymagają uprzedniego sklasyfikowania wypadków i zdarzeń. Schemat takiej klasyfikacji, odpowiadającej proponowanemu podziałowi scenariuszy, przedstawia rysunek 2. 15
12 Rys. 2. Schemat obliczeń ryzyka w eksploatacji nawierzchni Dalsze kryteria podziału to sposób wykrycia (pod pociągiem lub przed jego przejazdem), zaistnienia wykolejenia i jego rodzaj, tj. z wejściem wykolejonych pojazdów w skrajnię drugiego toru lub nie, naruszenie tej skrajni oraz najechanie na wykolejone pojazdy innego pociągu. Z analizy trendu można oszacować ogólną liczbę wypadków i zdarzeń m, na podstawie zaś danych z lat ubiegłych określić prawdopodobną częstotliwość ich występowania w każdej z wydzielonych grup, tj. a 1, a 2,, a n.. Ze zbioru danych zawartych w bazie wypadków można też określić pozostałe wskaźniki podziału, tj. ß, Y i δ oraz prawdopodobieństwo strat w postaci ofiar ekwiwalentnych PaBYδ. W konkretnym schemacie liczba wartości prawdopodobieństw wynosi j = 31. Ryzyko w rozpatrywanym przypadku (zdarzeniu) j wynosi: ryzyko zaś całkowite R j = ma P aBYδ, (1) 31 R c = R j j= 1 (2) Wyniki obliczeń (tabl.1) są oparte na liczbach nieudokumentowanych i nie charakteryzują żadnego konkretnego obszaru sieci kolejowej. Ich celem jest więc jedynie przedstawienie możliwości realnej oceny ryzyka, przy założeniu istnienia bazy wspomnianej w rozdziale 5. 16
13 17
14 Przedstawiony podział można by było bardziej uszczegółowić, wyodrębniając np. skutki wyboczeń torów w czasie prowadzenia robót w postaci zranienia pracowników lub dzieląc tory na odcinki proste i na łuki. Do zdarzeń zaliczono w tym przykładzie wszystkie pęknięcia i złamania szyn jako potencjalne niebezpieczeństwo wykolejeń, mimo że tylko stosunkowo niewielka część tych uszkodzeń powoduje wykolejenia. Jako liczbę niewłaściwych wymiarów torów i rozjazdów potraktowano tylko te, które zostały uznane za przyczynę zaistniałych wykolejeń. Pod pojęciem ofiar ekwiwalentnych rozumie się sumę ofiar śmiertelnych, obrażeń ciężkich dzielonych przez 10 i obrażeń lekkich dzielonych przez 200 [14]. W kolumnie częstość liczba przed kreską ukośną oznacza wartość relatywną, po kresce zaś liczbę będącą iloczynem częstości względnej i ogólnej liczby wypadków oraz zdarzeń, tj Wyłączając z tej liczby 400 pęknięć oraz złamań szyn w torach i rozjazdach, bez następstw w postaci wypadków, otrzymuje się 157 wykolejeń, które według przyjętych częstości spowodowałyby prawdopodobnie 10 ofiar ekwiwalentnych, w tym 5,76 to liczba ofiar z powodu najechania drugiego pociągu na pociąg wykolejony. 7. METODA STUDIUM PRZYPADKU W SZKOLENIU Z ZAKRESU ZAPOBIEGANIA WYPADKOM 7.1. Charakterystyka metody Przygotowując programy zajęć poświęconych rozpoznawaniu stanu nawierzchni kolejowej, warto zapoznać się z chińskim przysłowiem, które brzmi: Powiedz, a zapomnę. Pokaż, a zapamiętam. Pozwól wziąć udział, a zrozumiem. Z doświadczeń autora zebranych w nauczaniu sposobów rozpoznawania stanów nawierzchni i metod interpretacji wyników jej pomiarów oraz obserwacji (na kursach inżynierskich, studiach podyplomowych oraz w szkolnictwie wyższym) wynika, że najlepszą metodą, niezależnie od zakresu przedmiotowego, zależnego od potrzeb uczestników konkretnej formy kształcenia, jest studium przypadku. Metoda ta bowiem najlepiej odpowiada trzeciemu członowi przytoczonego przysłowia. Studium przypadku (case study) jest metodą nauczania polegającą na analizowaniu opisów wybranych rzeczywistych zdarzeń z określonej dziedziny. Analizowane opisy sytuacyjne nie powinny zawierać gotowych odpowiedzi. Na przykładzie realnych zdarzeń lub stanów są formułowane określone problemy, które uczestnicy szkolenia analizują i proponują wariantowe rozwiązania. Istotą studium przypadku jest więc przedstawienie konkretnego zjawiska, zdarzenia lub stanu, wyszukanie niezbędnych danych umożliwiających analizę, przygotowanie wariantów rozwiązań i uzasadnienie wariantu wybranego. Metoda ta należy do aktywnych metod kształcenia i zastępuje metody tradycyjne (wykład, ćwiczenie, seminarium). Studium przypadku jest stosowane w różnych dziedzinach i na wielu uniwersytetach stanowi codzienną metodę kształcenia. Jej popularność jest warta podkreślenia tym bardziej, że jest to metoda stara powstała bowiem w Harvard Business School około 100 lat temu. Pod nazwą studium przypadku można spotkać również procedurę zmierzającą do wielostronnego opisu pewnego zagadnienia lub stanu, wyjaśnienia wpływu różnych czynników na zaistniały stan i podjęcia działań korygujących bądź zapobiegawczych. W tym ujęciu procedura ta obejmuje następujące etapy: 18
15 sformułowanie problemu i wyjaśnienie powodów podjęcia studium przypadku, zebranie informacji potrzebnych do rozwiązania problemu (wyników pomiarów, obserwacji, literatury), interpretację zebranych informacji, wysunięcie hipotez, opracowanie wniosków i zaleceń. Procedurę tę można więc stosować również w badaniach skomplikowanych wykolejeń. Istnieje dużo opisów zastosowań metody studium przypadku, zwłaszcza w Internecie. Wydawane są też książki poświęcone tej metodzie, również w języku polskim, np. [37]. Zajęcia z rozpoznawania stanu nawierzchni warto rozpocząć od przedstawienia trzech tez: 1. Diagnozowanie nawierzchni kolejowej polega na kojarzeniu pomiarów z obserwacjami. 2. Każda obserwacja powinna się kończyć opisem. 3. Jednym z podstawowych składników opisu jest fotografia dokumentacyjna. Każdy opis stanu nawierzchni z właściwie wykonaną fotografią, często również z wynikami pomiarów, stanowi realny przykład sytuacji, a zatem może być przedmiotem studium przypadku. Analizowanie przedstawionych przykładów i proponowanie konkluzji odbywa się najczęściej w grupach 2 4 osób. Zastosowanie tej metody w nauczaniu ma liczne zalety, omawiane w publikacjach poświęconych konkretnym dziedzinom. W przypadku nawierzchni kolejowej metoda ta przynosi następujące korzyści: 1) rozwija umiejętności krytycznej analizy złożonych stanów nawierzchni i uczy jednej z podstawowych zasad analizy systemowej, głoszącej, że nie wolno pomijać przypadków rzadkich [1]; 2) skłania do przemyśleń nad podejmowanymi decyzjami i ich następstwami; decyzjami takimi mogą być np. zamknąć tor, ograniczyć prędkość, eksploatować bez ograniczeń; 3) uwypukla znaczenie teorii w rozwiązywaniu zagadnień praktycznych i zachęca do głębszego studiowania pewnych zagadnień, których znaczenie było dotychczas mniej eksponowane; 4) zachęca do zbierania świadczących o nietypowych stanach nawierzchni dowodów oraz do ich interpretacji w świetle dodatkowych, gromadzonych informacji, przez co wyrabia nawyki do ustawicznego wzbogacania swojej wiedzy. Przygotowując zajęcia prowadzone tą metodą, trzeba przestrzegać jednej zasady, tzn. omawiać tylko przypadki prawdziwe. Innych sztywnych reguł tu nie ma, warto natomiast rozróżnić trzy pojęcia, tj.: przypadek (case), którym jest analizowany stan nawierzchni przedstawiony w postaci obrazu (fotografia, wykres, ekran komputera), analiza przypadku (case study), obejmująca opis obrazu, analizę obrazu i analizę opisu, metoda analizy przypadku (case study metod), tzn. sposób analizowania przypadku. Na tle niemal powszechnego podkreślania zalet metody studium przypadku, spotyka się bardzo rzadko opinie negatywne, jednak w pracy [13] stwierdzono, że metodę tę charakteryzują takie wady, jak: przecenianie wiedzy praktycznej, która zdaniem autora cytowanej pracy ma mniejszą wartość niż wiedza teoretyczna, brak możliwości wniesienia wkładu do teorii na podstawie pojedynczego przypadku, studium przypadku jest bardziej użyteczne przy wysuwaniu hipotez, podczas gdy inne metody są lepsze przy testowaniu hipotez i tworzeniu teorii, trudno jest podsumować specyficzne studia przypadków. Na podstawie własnych doświadczeń można krótko stwierdzić, że w rozpoznawaniu stanów nawierzchni kolejowej wady te nie ujawniają się. Warto natomiast pamiętać, że źle zaplanowana metoda analizy przypadku, a zwłaszcza nietrafny wybór przykładów lub ich za mała liczba, może doprowadzić do błędnych konkluzji. Studium przypadku nie spełni również swego zadania przy małym zainteresowaniu uczestników szkolenia. 19
16 7.2. Przykłady obrazów nawierzchni w nauczaniu metodą studium przypadku Zamieszczone tu przykłady pochodzą ze zbiorów autora, obejmujących kilkadziesiąt przypadków, z których można zestawiać cykle zajęć zależnie od stopnia zainteresowań uczestników, ich doświadczenia, potrzeb zawodowych itp. Te same czynniki decydują również o doborze szczegółów podczas prowadzenia zajęć. Ten sam obraz może być bowiem analizowany przez 30 minut w grupie studentów, którzy wysłuchali dwugodzinnego wykładu o nawierzchni lub pokazany przez jedną minutę uczestnikom kursu, obejmującego badania nawierzchni po wykolejeniach, którzy w ciągu następnych dwóch minut powinni napisać syntezę swej opinii. Każdy z przykładów składa się z przedstawienia przypadku oraz syntezy zawierającej jego rozwiązanie. Opis werbalny przedstawienia przypadku może być bardzo obszerny (dla studentów bądź inżynierów rozpoczynających pracę w kolejnictwie) lub ograniczony tylko do pytania wpisanego na przedstawianym obrazie (dla osób z dużą praktyką w utrzymaniu nawierzchni). Podobnie zróżnicowane są analizy opisu od obszernej oceny rozwiązania z przytoczeniem wiadomości pokrewnych, przygotowanych wcześniej również w postaci materiałów poglądowych (dla studentów lub inżynierów niemających większego doświadczenia w pracy na kolei), do krótkiego skomentowania syntezy przedstawionej przez specjalistów. Ze względu na ramy artykułu, pięć zamieszczonych przykładów podano w ujęciu skrótowym. Każdy z tych przypadków jest pokazany na jednej lub dwóch fotografiach zaopatrzonych w pytanie, na które należy odpowiedzieć. Po udzieleniu przez słuchaczy odpowiedzi lub przedstawieniu obszerniejszej konkluzji (w formie ustnej lub pisemnej) pokazuje się syntezę rozwiązania poprawnego. Przypadek na rysunku 3 jest ilustrowany dwiema fotografiami. Na studiach podyplomowych jest on wzbogacany ponadto omówieniem konstrukcji stref przejściowych [10, 20] oraz przypomnieniem podstawowego równania, które określa skuteczność konstrukcji tłumiących drgania, tj.: f f o > 2 gdzie: f częstotliwość drgań wywołanych ruchem pociągów, f o częstotliwość drgań własnych konstrukcji tłumiących drgania. Przytaczany jest przykład płyty żelbetowej o grubości 0,20 m i 25 mm warstwy sylomeru, których częstotliwość drgań własnych wynosi 22,4 Hz przy zarejestrowanych drganiach generowanych przez pociągi w granicach Hz. Iloczyn 31,6 Hz spełnia więc całkowicie warunek (3). Omawianie przypadku przedstawionego na rysunku 4 rozpoczyna się od pokazania ogólnego widoku toru, po czym pokazuje się złącze. Wprawny obserwator od razu zwróci uwagę na zardzewiałą powierzchnię łubka i skojarzy to z całkowitym brakiem wzajemnego przesuwu szyn. Osoby mające mniejsze doświadczenie eksploatacyjne na szczegół ten nie zawsze zwracają uwagę. Na obrazie z poprawnym rozwiązaniem jest pokazany fragment obliczeń sił podłużnych według programu ADIAN. Na kursach specjalistycznych, oprócz omówienia plansz warto przypomnieć przyczyny wyboczenia toru w ujemnej temperaturze na szlaku Lewin Brzeski Łosiów, gdzie doszło do ofiar w ludziach oraz podjęte wówczas środki zaradcze [9]. Odpowiedź na pytanie dotyczące stanu podkładów (rys. 5) warto oprzeć na konkluzji, jaką można uzyskać stosując system UNIP. Konkluzja ta jest przedstawiona na planszy w dolnej części rysunku. Na tle tych obrazów można rozpocząć dyskusję o uzasadnionych i nieuzasadnionych przypadkach wprowadzania ograniczeń prędkości pociągów [2]. 20
17 Rys. 3. Dwie plansze ilustrujące przypadek; z lewej obraz z pytaniem, z prawej synteza poprawnej odpowiedzi Umiejętność rozpoznawania stanu toru trzeba kształtować również na realnych wynikach pomiarów, w tym i takich pomiarów, na których są pokazane duże przekroczenia odchyłek dopuszczalnych (rys. 6). Jest to konieczne, by wykazać, że samo przekroczenie odchyłki dopuszczalnej nie może być utożsamiane ze stwierdzeniem, iż jest to powód wykolejenia. Omówienie rysunku 6 w mniej zaawansowanych grupach uczestników zajęć należy więc rozwinąć, wyjaśniając podstawy ustalania odchyłek dopuszczalnych. Rysunek 7, podobnie jak rysunek 3, przedstawia możliwości szacowania wymiarów toru na podstawie fotografii. Po omówieniu przyczyn tego błędnego ukształtowania połączeń torów (przesunięcie punktu matematycznego rozjazdu) należy zwrócić uwagę, że ocena ta jest niepełna, gdyż w tym samym rozjeździe istnieje jeszcze druga odwrotna krzywizna (rys. 8). 21
18 22 Rys. 4. Trzy plansze ilustrujące ocenę zagrożenia wyboczeniem toru
19 Rys. 5. Dwie plansze dotyczące stanu podkładów 23
20 24 Rys. 6. Ocena stanu toru na podstawie programu SOHRON; z prawej strony ekran programu SYMRO ukazujący wartość proporcjonalną do dyssypacji energii kinetycznej 22 km 2 /h 2
21 Rys. 7. Zniekształcenie układu połączeń toru 25
22 Rys. 8. Krzywizna na tym samym rozjeździe trudno dostrzegalna na rysunku 7 8. ZAKOŃCZENIE Bezpieczeństwo jazdy miało zawsze na kolejach charakter priorytetowy i wielokierunkowy. Zasada ta obowiązuje nadal, z tym że do środków, które mogą wpłynąć na wzrost bezpieczeństwa, włącza się również szeroko rozumiane problemy analizy ryzyka. Propozycje i przykłady zawarte w artykule charakteryzują pewne działania, jakie należałoby podjąć w tym zakresie, w możliwie krótkim czasie. Analiza ryzyka powinna stać się również przedmiotem zajęć na kursach podnoszenia kwalifikacji, pod warunkiem jednak, że będzie podbudowana konkretami dotyczącymi danej specjalności. Zwiększenie bezpieczeństwa eksploatacji nawierzchni można będzie uzyskać również przez zrealizowanie postawionych w cyklu prac badawczych wniosków, które należałoby szybko podjąć, szczególnie w zakresie rozjazdów kolejowych, torów bezstykowych i monitorowania szyn. Sprawą osób prowadzących dochodzenia powypadkowe i organów nadzorujących jest sposób i zakres formułowania środków zaradczych, a następnie sposób sprawdzania ich realizacji. Wskazywanie konieczności zwiększenia kontroli stanu toru, w którym znajdują się 35-letnie podkłady sosnowe, jest bezdyskusyjne, ale tak samo bezdyskusyjne powinno być w tych warunkach stwierdzenie o potrzebie bezzwłocznej wymiany tych podkładów. Na wykazach typu zalecenie wykonanie powinny się więc znaleźć nazwiska osób odpowiedzialnych za wykonanie obu tych zadań, jako tych, którzy na związane z tym stanem toru ryzyko wykolejeń mają wpływ bezpośredni. Jest to tylko jeden z wielu możliwych, a jednocześnie realnych przykładów, składających się na zarządzanie ryzykiem w drogach kolejowych. Rozbudzanie świadomości rozkładania się tego ryzyka na osoby zatrudnione nie tylko przy bezpośrednim utrzymaniu dróg kolejowych powinno być również zadaniem gremiów naukowo-technicznych. 26
|
<doc fingerprint="568cc694d36e1bcf">
<main>
<div>
<p>1 Prof. dr hab. inż. Henryk Bałuch Centrum Naukowo-Techniczne Kolejnictwa RYZYKO W EKSPLOATACJI NAWIERZCHNI KOLEJOWEJ SPIS TREŚCI 1. Wstęp 2. Narzędzia analizy ryzyka 3. Ryzyko wynikające ze złego stanu nawierzchni kolejowej 4. Doświadczenia wynikające z badań wypadków 5. Konieczne działania w zakresie zwiększenia bezpieczeństwa eksploatacji nawierzchni kolejowej w Polsce 6. Wybrane zagadnienia związane z obliczaniem ryzyka w nawierzchni 7. Metoda studium przypadku w szkoleniu z zakresu zapobiegania wypadkom 8. Zakończenie STRESZCZENIE Zajmowanie się problematyką ryzyka w eksploatacji nawierzchni kolejowej, której uszkodzenia mogą spowodować niebezpieczne wypadki, ma na celu zwiększenie bezpieczeństwa jazdy i bezpieczeństwa pracowników zatrudnionych przy utrzymaniu nawierzchni i jej naprawach oraz modernizacji. Cel ten można osiągnąć poprzez istotne zwiększenie zasobów przeznaczanych na jej utrzymanie. Pomocne w tym działaniu mogą się okazać również pewne techniki szacowania ryzyka, odpowiednio ukierunkowane prace badawcze oraz szkolenia oparte na przykładach z konkretnych zdarzeń. 1. WSTĘP Ryzyko towarzyszy każdej działalności i oznacza sytuację, w której wybór jednego z wariantów rozwiązań stwarza możliwości wystąpienia różnych niepożądanych zdarzeń, przy czym prawdopodobieństwo tych zdarzeń jest znane. W przypadku, gdy prawdopodobieństwo wystąpienia takich zdarzeń nie jest znane, przynajmniej w odniesieniu do jednej decyzji, zachodzi niepewność. Całkowite wyeliminowanie ryzyka nie jest możliwe, można natomiast nad nim zapanować poprzez kształtowanie świadomości istniejących zagrożeń oraz chęć ich zmniejszenia. Świadomość zagrożeń wynika m.in. 5</p>
<p>2 z opisu wypadków 1 i analizy związków przyczynowo-skutkowych z tymi wypadkami powiązanymi. W sensie matematycznym ryzyko, jako kategoria należąca do teorii decyzji, jest iloczynem prawdopodobieństwa i częstości występowania zagrożeń oraz skutków negatywnych dla zdrowia lub życia człowieka, środowiska naturalnego lub środków pracy (transportu). Natomiast w znaczeniu popularnym ryzyko jest rozumiane jako prawdopodobieństwo, że coś się nie uda. W obu przypadkach sposób szczegółowego traktowania ryzyka jest zależny od dziedziny, jakiej ono dotyczy. Pogarszający się z każdym rokiem stan nawierzchni kolejowej w Polsce, głównie chociaż nie wyłącznie z powodu braku niezbędnych zasobów na jej utrzymanie, wymaga zajmowania się ryzykiem na wszystkich szczeblach zarządzania eksploatacją dróg kolejowych. Zmniejszenie ryzyka, jakie stwarza zły stan nawierzchni, wymaga przede wszystkim zwiększenia nakładów na jej utrzymanie i poprawę stylu zarządzania. Zdając sobie sprawę z tego, że istotne zwiększenie nakładów na utrzymanie nie nastąpi w krótkim czasie, trzeba położyć większy nacisk na wspomniane już kształtowanie świadomości istniejących zagrożeń. Świadomość tę przyswaja się, korzystając z różnych sposobów, głównie poprzez odpowiednie szkolenia. Rosnąca świadomość ryzyka wywołuje bowiem chęć jego zmniejszenia. Pod określeniem zainteresowanie się ryzykiem należy rozumieć przede wszystkim określenie, gdzie to ryzyko występuje, jakie są jego przyczyny, jak jest wielkie i jakie mogą być jego skutki. Znając odpowiedzi na te pytania, należy następnie ustalić, co trzeba uczynić, by ryzyko to wyeliminować lub ograniczyć. Korzyścią uzyskaną z takich działań, które są obecnie nazywane często zarządzaniem ryzykiem, jest zmniejszenie zagrożeń. Celem tego artykułu jest rozszerzenie świadomości o istniejących zagrożeniach, wynikających ze złego stanu nawierzchni i przedstawienie pewnych możliwości zmniejszenia tych zagrożeń poprzez prace związane z ryzykiem i właściwie prowadzone szkolenia. Sposobom rozpoznawania i oceny ryzyka poświęcono już wiele prac ogólnych i książek, np. [15, 19]. W USA działa od roku 1981 r. Stowarzyszenie Analiz Ryzyka (Society for Risk Analysis), wydające 4 biuletyny rocznie i międzynarodowe czasopismo Risk Analysis, zamieszczające artykuły z wielu dziedzin nauki, techniki, medycyny itp. Na temat ryzyka wydano też liczne zbiory materiałów konferencyjnych, np. [29]. 2. NARZĘDZIA ANALIZY RYZYKA Ocena ryzyka (Risk assessment) polega na dokładnym sprawdzeniu, co w danej działalności może być zagrożeniem dla ludzi, środowiska itp. Jej celem jest sprawdzenie, czy podjęto wystarczające środki zapobiegawcze. Obejmuje ona zadania przedstawione na rysunku 1. Często stosowaną zasadą analizowania ryzyka jest oddzielenie jego rozpoznawania, lub inaczej identyfikacji, od dokładnej oceny i pomiaru. Rozpoznanie ryzyka polega na określeniu wszystkich możliwych jego przyczyn oraz na ustaleniu bezpośrednich i pośrednich skutków zdarzeń. Niekiedy już samo usystematyzowanie udokumentowanej informacji o przyczynach i skutkach zdarzeń, zwłaszcza katastrof, prowadzi do zmiany w traktowaniu problemów bezpieczeństwa. 1 W artykule tym, stanowiącym rozwinięcie referatu [6], pojęcie wypadku jest rozumiane jako wszystkie niebezpieczne wydarzenia, które wystąpiły lub mogą wystąpić. Warto jednak zwrócić uwagę, że według ustawy z dnia 28 marca 2003 o transporcie kolejowym (Dz.U. z dnia 17 maja 2003) wypadkiem jest zdarzenie polegające na zderzeniu, najechaniu, wykolejeniu lub starciu pojazdów kolejowych. Katastrofa kolejowa to wypadek, na skutek którego wystąpiły ofiary w ludziach lub znaczne straty materialne. Niektóre sformułowania w tej ustawie budzą dyskusję [31] 6</p>
<p>3 Rys. 1. Kolejne kroki w ocenie ryzyka Znane są liczne ilościowe i jakościowe metody identyfikacji zagrożeń. Jedną z nich są listy kontrolne, nazywane też sprawdzianami. Ich istota polega na udzielaniu odpowiedzi na pytania dotyczące funkcjonowania różnych urządzeń, co ułatwia wyłonienie problemów, które powinny być szczegółowo przeanalizowane. Liczba tych pytań, w odniesieniu nawet do jednego zagadnienia, może być bardzo duża (nawet kilkaset). Na liście kontrolnej dotyczącej tylko wyboczeń toru bezstykowego można by było umieścić kilkadziesiąt pytań. Odpowiadając na takie pytania, zwraca się mimo woli uwagę na szczegóły, które w innych przypadkach mogłyby być pominięte. Często stosowaną metodą jest analiza awaryjności, która polega na określaniu wszystkich możliwych zagrożeń i typów wypadków, które się już wydarzyły. Analizuje się przy tym przyczyny, które do tych wypadków doprowadziły. Szerokie zastosowanie w przemyśle znalazła metoda należąca do grupy metod poglądowych, nazywana w skrócie HAZOP (Hazard and Operability Analysis), oparta na burzy mózgów. Przeprowadzenie całości analizy HAZOP ułatwiają opracowane do tego celu programy komputerowe. Jednym z nich jest Isograph Reliability Software1 1. W metodzie HAZOP identyfikuje się zagrożenia poprzez badanie odchyleń od warunków normalnych, określa się ich przyczyny oraz skutki i w końcu ustala się działania zapobiegawcze. Inną grupą metod ułatwiających wykrycie zagrożeń i opracowanie scenariuszy awaryjnych są metody analityczne. Do licznych metod w tej grupie należą metody drzew FTA Fault Tree Analysis, czyli metoda drzewa błędów (uszkodzeń) i ETA Event Tree Analysis, tj. metoda drzewa zdarzeń. Metody drzew pokazują logiczną zależność między uszkodzeniami urządzeń, błędami człowieka i przyczynami zewnętrznymi oraz prawdopodobieństwem wystąpienia wypadków. Inna metoda, zwana porównawczą, wykorzystuje wyniki uzyskiwane z metod już wymienionych, np. list kontrolnych, HAZOP itp. w odniesieniu do już zaistniałych wypadków. Zalecaną metodą oceny ryzyka jest też metoda analizy najsłabszych ogniw, która powinna obejmować czynniki subiektywne i obiektywne. W pewnych przypadkach najsłabszym ogniwem mogą być pracownicy i ich nastawienie do ryzyka oraz wiedza specjalistyczna. Nastawienie pracowników różnych szczebli może ograniczać wystąpienie zagrożeń lub też 1 7</p>
<p>4 je podwyższać. Systematyczne podnoszenie kwalifikacji, obejmujące również problematykę ryzyka, wpływa na właściwe pojmowanie zagrożeń. Analizy ryzyka wykonuje się metodą top-down, czyli z góry do dołu oraz bottom up, tj. z dołu do góry. W metodzie top-down uwzględnia się wcześniej zaistniałe wypadki. Typowym przykładem tego podejścia są właśnie drzewa błędów. Nie ma jednak pewności, że znane wypadki wyczerpują wszystkie możliwe zdarzenia. Z tego więc powodu stosuje się również indukcyjną metodę bottom-up, polegającą na dzieleniu całego systemu na podsystemy i analizowaniu kombinacji wszystkich błędów. Ogólne algorytmy tych podejść można znaleźć w referacie [24]. W szczegółowych obliczeniach ryzyka stosuje się różne wzory empiryczne. Wzory takie znajdują się nawet w oficjalnych dokumentach, jak np. w dokumencie [28], w którym podano wzór na obliczanie ryzyka wypadków na skrzyżowaniach kolei z drogami. Na skrzyżowaniu obciążonym ruchem 5000 pojazdów samochodowych na dobę i 5 pociągów na dobę w wyniku obliczeń otrzymano 1 wypadek na 10 lat. Z oceną ryzyka wiąże się określenie jego dopuszczalności. Znana jest w tym zakresie zasada ALARP (As Low As Reasonably), określająca obniżenie ryzyka do poziomu możliwie najmniejszego, lecz racjonalnie uzasadnionego czynnikami społecznymi, technicznymi i ekonomicznymi. Trudne jest zwłaszcza określenie ryzyka wypadków śmiertelnych. Kryteria dopuszczalności takich wypadków są podawane w pewnych gałęziach przemysłu, w których rozróżnia się trzy kategorie ryzyka: niedopuszczalne, tolerowane i akceptowalne. Również w kolejnictwie określa się już kryteria dopuszczalnego ryzyka indywidualnego oraz ryzyka społecznego [14]. Działalność powstałej w 2004 r. Europejskiej Agencji Kolejowej (ERA European Rail Agency) ma na celu m.in. wprowadzenie wspólnych wskaźników bezpieczeństwa. Wskaźniki te powinny się znaleźć w systemie GIS-RAIL. W pracach [4,7] zdefiniowano je w zakresie nawierzchni kolejowej. 3. RYZYKO WYNIKAJĄCE ZE ZŁEGO STANU NAWIERZCHNI KOLEJOWEJ 3.1. Uwagi ogólne Ryzyko w eksploatacji nawierzchni należy rozpatrywać w dwóch aspektach: 1) jako wysokość prawdopodobieństwa szeroko rozumianej maksymalnej straty; 2) jako prawdopodobieństwo wystąpienia określonego ryzyka. W dyskusjach na temat ryzyka można się spotkać niekiedy z poglądami, że bezpieczeństwo w kolejnictwie oparte jest głównie na setkach i tysiącach doświadczeń z zaistniałych wypadków. Nie negując dużej wartości wiedzy wyniesionej z badań wypadków, zwraca się jednak coraz częściej uwagę na to, że czysty empiryzm nie może doprowadzić do zwiększenia bezpieczeństwa systemu ponad poziom, który już został osiągnięty. Opierając się na takim założeniu, koleje japońskie już w 1993 r. rozpoczęły, we współpracy z Massachusetts Institute of Technology (MIT), badania nad adaptacją do swoich celów metod oceny ryzyka, stosowanych w przemyśle nuklearnym USA [16]. Istota wprowadzonej metody polega na: 1) zdefiniowaniu jednostek ryzyka; 2) opracowaniu scenariuszy możliwych wypadków; 8</p>
<p>5 3) ocenie prawdopodobieństwa zaistnienia wypadków; 4) ocenie skutków; 5) obliczeniu ryzyka. Jako jednostkę ryzyka przyjęto liczbę wypadków śmiertelnych w ciągu roku na sieci kolei wschodnio-japońskich. Scenariusze możliwych wypadków opisywano bardzo szczegółowo, podając ich przyczyny i skutki. Istotną, napotkaną trudnością było zróżnicowanie skutków wypadków wywołanych tymi samymi przyczynami. Chcąc temu zaradzić, podzielono scenariusze wypadków na dwie części, podając oddzielnie przyczyny i warunki, w jakich mogą zaistnieć. Do warunków zaliczono: prędkość pociągu, jego masę i masę przeszkody, na jaką natrafia. Ocenę prawdopodobieństwa wypadków oparto na statystykach, zachowując jednak ostrożność w traktowaniu wartości zerowych. Założono mianowicie, że brak w statystykach pewnych wypadków przewidzianych w scenariuszach nie oznacza, iż nie mogą one wystąpić. Biorąc to pod uwagę, jako wypadki potraktowano incydenty. W bazie danych o wypadkach i incydentach te ostatnie stanowią 97% wszystkich rekordów. Opierając się na opiniach ekspertów, opracowano m.in. funkcję wyrażającą procent ofiar śmiertelnych wśród pasażerów przy zderzeniu pociągu z przeszkodą o określonej masie i przy założonej prędkości. Z wykresów opracowanych w ten sposób funkcji wynika, że w pociągu, który przy prędkości 160 km/h zderzy się z przeszkodą o masie 150 ton, zginie ok. 25% pasażerów, przy prędkości zaś 300 km/h 80 do 100%. W metodzie tej nie uwzględniano wpływu stanu nawierzchni kolejowej na bezpieczeństwo jazdy. Wszystkie analizy ryzyka są w kolejnictwie niepewne. Liczbowe kryteria oceny ryzyka w nawierzchni również zawierają tę niepewność. Najważniejszą postacią ryzyka wynikającego ze stanu nawierzchni kolejowej są wykolejenia pociągów i ich skutki. Nie jest to jednak niebezpieczeństwo jedyne, znane są bowiem wypadki zranienia i śmierci pracowników zatrudnionych przy robotach torowych, m.in. wskutek wyboczeń torów, na których nie znajdowały się żadne pociągi. Takim wypadkiem, który spowodował śmierć spawacza i zranienie dwóch innych robotników, było wyboczenie toru podczas ujemnej temperatury na szlaku Lewin Brzeski Łosiów [9]. Przyczynami wykolejeń na PKP ze skutkami śmiertelnymi były również rażące błędy w wykonawstwie robót, jak np. niezabezpieczenie zamknięcia nastawczego rozjazdu, po jego regulacji, sworzniem bezpieczeństwa. Opracowanie scenariuszy wypadków spowodowanych stanem nawierzchni wymaga najpierw pogrupowania ich przyczyn. Z dostępnej literatury wynika, że wprowadza się tu zbyt wiele uproszczeń. I tak np. w pracy [40] rozróżnia się tylko dwie przyczyny wykolejeń, mających swą genezę w nawierzchni, tj. pęknięcia szyn oraz wyboczenia torów. W drzewie uszkodzeń, przedstawionym w pracy [14], do jednej z czterech grup przyczyn wykolejeń pociągu pasażerskiego, nazwanej uszkodzeniami toru, zaliczono uszkodzenie rozjazdu, wyboczenia, wichrowatość i pęknięcia szyn. Trzy pozostałe grupy to: przeszkoda na torze, nadmierna prędkość i uszkodzenie układu biegowego Prace badawcze i aplikacje komputerowe związane z oceną ryzyka w nawierzchni Istnieje znaczna liczba aplikacji komputerowych ułatwiających ocenę stanu nawierzchni pod kątem niepożądanych skutków, jaki ten stan może wywołać. Ramy artykułu umożliwiają jedynie krótkie scharakteryzowanie niektórych spośród tych aplikacji. I tak np. do oceny ryzyka pęknięć szyn opracowano w USA program komputerowy pod nazwą Rail- Test, wykorzystujący wyniki kontroli defektoskopowej i wiek szyn [40]. Uwzględniając te cechy, podzielono sieć kolejową na odcinki o różnym stopniu podatności na pękanie szyn, 9</p>
<p>6 określając prawdopodobieństwo ryzyka w skali rocznej, w czterech wielkościach, tj. 0,001, 0,01, 0,03 i 0,06. Podział ten i idące za nim usprawnienia kontroli defektoskopowej na kolei Burlindton Northern Santa Fe (BNSF), eksploatującej 40 tys. km torów, spowodowały zmniejszenie pęknięć szyn o 28% i wykolejeń spowodowanych tymi pęknięciami o 33%. W tym samym czasie na innych liniach, na których nie wprowadzono tych innowacji, oba wymienione wskaźniki wzrosły. Zastosowanie tej aplikacji na kolejach w Szkocji przyczyniło się również do poprawy bezpieczeństwa. Rozwój wad wewnętrznych w szynach nie jest jednakowy; w fazie początkowej rosną one wolniej, w stadium zaś końcowym znacznie szybciej. Zmienne jest również prawdopodobieństwo ich wykrycia. Z badań amerykańskich [18] wynika, że największy wpływ na intensywność rozwoju wad ma temperatura, poziom naprężeń wewnętrznych, położenie szyn w łuku i ich typ. Zaskoczeniem jest natomiast stwierdzenie, że mały wpływ wywiera moduł sztywności i umiejscowienie wady. Przyjmuje się tam, że przeniesione obciążenie, od chwili wykrycia wady do jej powiększenia grożącego złamaniem szyny, wynosi 40 Tg. Częstość kontroli szyn określa się, wychodząc z założenia, że w przedziale czasu między tymi kontrolami na długości 1 mili (1,609 km) wskaźnik uszkodzeń może wynieść 0,1. Według tych samych badań prawdopodobieństwo wykrycia wad obejmujących określony procent powierzchni główki szyny wynosi: powierzchnia [%] , prawdopodobieństwo [%] Przepisy kolei USA stanowią, że na torze z szynami mającymi wady, które obejmują mniej niż 40% powierzchni główki szyny, dopuszczalna prędkość wynosi 5 mil/h. W przypadku powierzchni większej lub niemożliwej do określenia, przy której przyjmuje się, że jest większa od 40%, tor zamyka się do czasu zabezpieczenia miejsca z wadą łubkami skręconymi na wszystkie śruby [12]. Metody monitorowania sił podłużnych w torze są ciągle jeszcze niedoskonałe. W USA opracowano więc metodę oceny wrażliwości torów na wyboczenia, dzieląc szlaki na krótkie odcinki o długości 0,2 0,4 km. Na kolejach BNSF wyodrębniono ponad 130 tys. odcinków o średniej długości 300 m. Wskaźnik ryzyka wyboczeń dla każdego takiego odcinka oblicza się, korzystając z teorii stateczności i uwzględniając warunki miejscowe. Wskaźnik ryzyka odpowiada ekwiwalentnemu wzrostowi temperatury ponad temperaturę neutralną. Najwyższy wskaźnik ryzyka ponad 80 przypisano 30. odcinkom (0,02% całości), a duże ryzyko wyboczeń wyrażone wskaźnikiem charakteryzuje 961 odcinków (0,72%). Na odcinkach tych przeprowadzono dodatkowe kontrole lub wykonano wyrównanie naprężeń. W związku z budową nowej linii kolejowej w Wielkiej Brytanii Channel Tunnel Rail Link opracowano model ryzyka wypadków kolejowych TARM (Train Accident Risk Model). Zawiera on scenariusze wypadków w różnych charakterystycznych miejscach tej linii (nasyp na szlaku, wiadukt, tunel itp.) [14]. Na liniach eksploatowanych w tym kraju syntetycznym wskaźnikiem wypadkowości jest wskaźnik o symbolu PIM. Określa on wypadki na milion pociągomil, przy czym jako podstawę odniesienia, równą 100, przyjęto liczbę wypadków na koniec marca 2002 r. Uwzględniane są przy tym zderzenia pociągów, wykolejenia, pożary i najechanie na pojazdy na przejazdach w poziomie szyn. W latach wskaźnik ten przekraczał nieco 80, co oznaczało poprawę w stosunku do roku Około 65% wypadków na kolejach angielskich przypada na infrastrukturę, tzn. wynikają one wskutek nierówności toru, pęknięć szyn, rozmycia podtorza itp. Dużą pozycję stanowią również wypadki na przejazdach [25]. W ostatnim czasie do badań wypadków kolejowych została zaadoptowana metoda WBA (Why-Because-Analyse), opracowana w Uniwersytecie Bielefeld, przeznaczona pierwotnie do badań wypadków lotniczych. Jej wynikiem jest schemat zależności przyczynowo-skutkowych analizowanych zdarzeń [21]. 10</p>
<p>7 Wydawnictwem książkowym, poświęconym w głównej części wykolejeniom, jest monografia Łysiuka [22], niestety bardzo ostro skrytykowana przez wybitnego i nieżyjącego już specjalistę rosyjskiego prof. M. F. Verigo [36]. W książce tej znajduje się istotnie dużo tez dyskusyjnych, a nawet błędnych. Prof. Verigo obala m.in. twierdzenie autora, że wyboczenie toru nie może nigdy wystąpić pod pociągiem, przytaczając źródłowe dane amerykańskie 1, według których na 117 tys. km toru występowało wyboczeń rocznie, z czego ponad 100 kończyło się wykolejeniem. Na wybranych odcinkach linii klasy 3 5 o długości 17 tys. km analizowano tam wyboczenia toru bezstykowego w ciągu 2,5 roku. Wyboczeń tych było łącznie 479, z czego 81% powstało w okresie od maja do lipca w godzinach od do Spośród 65 wykolejeń spowodowanych tymi wyboczeniami 44 wystąpiły w środkowej części pociągu, tj. za 10 wagonem, licząc od lokomotywy, 4 zaś bezpośrednio przed lokomotywą. Jako bezzasadne uznaje prof. Verigo twierdzenie autora, że przyczyną wykolejeń jest nadmiar przechyłki w łukach. Zarzucając autorowi książki brak jakichkolwiek cytowań prac zagranicznych, prof. Verigo powołuje się w swej argumentacji, m.in. na polską literaturę. Poglądy W. Łysiuka zostały również skrytykowane w pracy [23]. Spośród artykułów poświęconych wykolejeniom warto wymienić artykuł [39], w którym wskazano, że znany wzór Nadala jest jednym z najbardziej praktycznych sposobów określania granic bezpiecznej jazdy, jednocześnie zwracając uwagę na jego mniejszą użyteczność w przypadku bardzo małych kątów nabiegania. Wywody teoretyczne, zawarte w tej pracy, podbudowano badaniem modeli zestawów kołowych wykonanych w skali 1:5. Współczynnik wykolejenia, tj. stosunek sił poziomych Y do pionowych Q na styku koła z szyną, był przedmiotem artykułu [32]. Stwierdzono w nim wzrost liczby wykolejeń lekkich wagonów pociągów podmiejskich w łukach o małych promieniach przy mniejszych prędkościach jazdy. W rozważaniach uwzględniono wpływ wichrowatości toru i odkształcenia toków szynowych w strefie styków. Obliczone w ten sposób wartości współczynnika wykolejenia wykazały zgodność z pomiarami. W pracy [30] znajduje się stwierdzenie, że przy współczynniku wykolejenia Y/Q równym 1,2 prawdopodobieństwo bezpieczeństwa (tj. uniknięcie wykolejenia) wynosi 0,95, a przy wartości tego współczynnika 0,8 prawdopodobieństwo to zbliża się do 1. W rozważaniach tych nie jest jednak uwzględniany czas działania impulsu siły Y, odgrywający znaczną rolę w ocenie bezpieczeństwa [10,17]. W artykule [35] przedstawiono próbę opracowania modelu, który na podstawie wyników pomiarów toru oraz znanych charakterystyk taboru umożliwiłby określenie potencjalnego niebezpieczeństwa wykolejeń. Podano, że najczęstsze są wykolejenia w łukach próżnych wagonów, mających wysoko położony środek ciężkości. Do oceny niebezpieczeństwa tego typu wykolejeń zastosowano analizę spektralną pomierzonych nierówności toru, przyjmując dyskusyjną tezę, że przyczyną tych wykolejeń jest duże zużycie boczne szyn, spowodowane nadmierną przechyłką. Analiza jednego z wykolejeń zawarta w tym artykule pozostawia wiele wątpliwości, które wyłaniają się wówczas, gdy na podstawie podanych wymiarów obliczy się parametry kinematyczne w miejscu wejścia obrzeża koła na szynę (bliska zera wartość niezrównoważonego przyspieszenia i zużycie boczne główki szyny 10 mm, co wyklucza przekroczenie niebezpiecznej wartości kąta nachylenia 60 ). Ponadto autor twierdzi, że wyniki pomiarów są ze sobą ściśle skorelowane, podczas gdy niektóre współczynniki korelacji wynoszą tylko 0,4. W celu wyjaśnienia, przy jakich nierównościach toru dochodzi do wykolejeń, przeprowadzono w Japonii eksperyment na torze o szerokości 1067 mm [27]. Powodem przystąpienia do tego eksperymentu był fakt, że w ciągu 10 lat wydarzyło się 28 wykolejeń, których przyczynę zakwalifikowano do grupy nieznane. W torze przeznaczonym do eksperymentu 1 Bulletin AREA No</p>
<p>8 wykonano celowo nierówności pionowe i poziome. Na 150 przeprowadzanych jazd eksperymentalnych wydarzyło się 15 wykolejeń, w tym również z przewróceniem się wagonów. Eksperyment ten umożliwił wyciągnięcie wniosków o charakterze przyczynkowym. Eksperymenty czynne, prowadzące do wykolejeń wagonów, są również opisane w pracy [30]. Ich celem był pomiar przyspieszeń pionowych wykolejonych wagonów toczących się po podkładach. Znajomość tych przyspieszeń jest niezbędna do skonstruowania przyrządu, który uruchamiałby hamowanie wykolejonego pociągu. Z tych i podobnych prac dotyczących bezpieczeństwa jazdy można wyciągnąć wniosek, że zbudowanie modeli, które uwzględniałyby wszystkie istotne wielkości w torze i pojazdach szynowych, jest niezwykle trudne. Istniejące, profesjonalne pakiety symulacji współdziałania pojazdów szynowych z torem, przy tych samych danych opisujących tor i pojazd, dają wyniki różniące się między nimi i odbiegające dość znacznie od wyników pomiarów [26]. Biorąc to pod uwagę, można dojść do wniosku, że w ocenie przyczyn wykolejeń przez długi jeszcze czas dużą rolę będzie spełniać doświadczenie, intuicja i wiedza ekspertów. Tym większego więc znaczenia nabiera budowa bazy wiedzy diagnostyki nawierzchni kolejowej [4, 5]. 4. DOŚWIADCZENIA WYNIKAJĄCE Z BADAŃ WYPADKÓW Analiza i wyjaśnienie przyczyn wypadku oraz proponowane środki zaradcze, zawarte w sprawozdaniu, które powstaje w niedługim czasie od zaistniałego wydarzenia, są zwykle wystarczającą, końcową dokumentacją faktograficzną i nie wymagają ponownych rozważań. W tej zasadzie można jednak spotkać wyjątki. Wyjątkiem takim jest np. raport końcowy [34] opublikowany po prawie sześciu latach od głośnej katastrofy, która wydarzyła się 17 października 2000 r. w Hadfield. Spośród 170 pasażerów i 9 członów załogi zginęły wówczas 4 osoby, a ponad 70 zostało rannych. Raport ten, zawierający 140 stronic i 10 załączników wielostronicowych, nie zmienia podstawowej przyczyny wykolejenia pociągu, jadącego z prędkością 185 km/h po szynie, która rozpadła się na ponad 300 kawałków wskutek pęknięć zmęczeniowych, pochodzących od rys na zaokrągleniu główki (head-checking). Oprócz dość szczegółowej dokumentacji technicznej, w raporcie tym przedstawiono też gruntowną, krytyczną analizę postępowania wszystkich szczebli zarządzania infrastrukturą kolejową w Anglii oraz przedsiębiorstw utrzymujących nawierzchnię; szczegółowo rozliczono ustalenia podjęte w różnych fazach badania tego wypadku i porównano z ich realizacją w okresie do lipca 2006 r. Liczba wypadków po katastrofie w Hadfield zmalała. Pęknięcia szyn zmniejszyły się od 938 w roku 1999 do około 300 rocznie w latach Wzmocniono zasadniczo diagnostykę nawierzchni uznaną za podstawowe narzędzie służące nowej filozofii utrzymania, zawartej w słowach: mierzyć, przewidywać, zapobiegać. Jednym z podjętych i realizowanych zadań, wyszczególnionych w omawianym raporcie, jest szkolenie personelu technicznego z zakresu ryzyka. Udostępnienie tego raportu w Internecie ma dodatkową wymowę i jest przykładem rzetelnego przedstawiania okoliczności, które przyczyniły się do katastrofy i jak można było temu zapobiec. W literaturze polskiej do rzadkości należą publikacje techniczno-naukowe zawierające pogłębione studia nad wypadkiem o szczególnym znaczeniu i nie często omawia się takie wypadki na spotkaniach technicznych [6] 1. Stan taki, zdaniem autora, wynika z trudności pro- 1 Zwięzłe opisy kilkudziesięciu katastrof kolejowych można znaleźć na stronie internetowej Grzegorza Petki (www.pl. wikipedia/org/wiki/katastrofy kolejowe w Polsce). 12</p>
<p>9 wadzenia dociekliwych studiów nad złożonymi przyczynami wykolejeń lub z niechęci poruszania pośrednich związków przyczynowo-skutkowych, tkwiących w sferach systemowych. Do tej ostatniej kategorii należy m.in. odpowiedzialność za bezpieczeństwo w kolejnictwie wyższych szczebli zarządzania, które powinny mieć świadomość tego, jakie są i mogą być następstwa chronicznych niedoborów zasobów niezbędnych do utrzymania infrastruktury. 5. KONIECZNE DZIAŁANIA W ZAKRESIE ZWIĘKSZENIA BEZPIECZEŃSTWA EKSPLOATACJI NAWIERZCHNI KOLEJOWEJ W POLSCE Zapewnienie bezpieczeństwa eksploatacji dróg kolejowych w Polsce wymaga przede wszystkim istotnego zwiększenia, w najbliższych latach, zasobów przeznaczonych na ich modernizację i utrzymanie. Bez spełnienia tego warunku inne działania, proponowane m.in. w tym artykule, nie zmienią trendu szybko postępującej degradacji infrastruktury drogowej kolejnictwa i mogą jedynie w pewnym stopniu przyczynić się do zmniejszenia rozmiaru grożących wypadków oraz innych zdarzeń niepożądanych. Realna groźba wzrostu wykolejeń spowodowanych stanem nawierzchni wymaga, by zagadnienia bezpieczeństwa stały się przedmiotem zaplanowanych na dłuższy czas i konsekwentnie wykonywanych prac badawczo-wdrożeniowych, działań organizacyjnych oraz ustawicznego podnoszenia teoretycznej i praktycznej wiedzy zawodowej pracowników. Nie czekając więc na opracowanie wspólnych metod oceny bezpieczeństwa (Common Safety Methodology) przez Europejską Agencję Kolejową, należałoby podjąć, w możliwie najkrótszym czasie, m.in. następujące przedsięwzięcia: 1. Rozpoczęcie cyklu prac badawczych ukierunkowanych na zwiększenie bezpieczeństwa eksploatacji nawierzchni, szczególnie zaś rozjazdów kolejowych i torów bezstykowych, zbudowanie systemu monitorowania szyn [5], rozpoczęcie prac nad bazą wiedzy diagnostyki nawierzchni [4] i opracowanie metody obliczeń ryzyka wynikającego ze stanu nawierzchni. Przytoczone w rozdziale 3 doświadczenia USA uzasadniają skuteczność posługiwania się pracami badawczymi z zakresu monitorowania nawierzchni. Można też sądzić, że wyniki obliczeń ryzyka byłyby mocnym argumentem przemawiającym za zdecydowanym zwiększeniem nakładów na utrzymanie nawierzchni. Pogłębienie znajomości zjawiska rozwoju wad w szynach umożliwiłoby bardziej racjonalne planowanie kontroli defektoskopowych. Mając dużą liczbę przykładów pęknięć szyn z powodu rozwiniętych wad i opis warunków konstrukcyjno-eksploatacyjnych, w których znajdowała się dana szyna, można by było zbudować sztuczną sieć neuronową, która wskazywałaby prawdopodobieństwo pęknięcia innej szyny przed kolejną kontrolą defektoskopową [8]. Wprowadzenie tego narzędzia do praktyki oznaczałoby zastąpienie stałych cykli kontroli defektoskopowych cyklami zmiennymi. Zebranie dużej liczby przykładów pęknięć szyn z powodu wad, w dzisiejszym stanie taniej fotografii cyfrowej, nie wydaje się trudne. Wystarczyłoby więc dołączać do starannie sporządzonego raportu o wyjętej szynie makrofotografię jej przekroju. 2. Opracowanie wskaźników bezpieczeństwa we wszystkich dziesięciu grupach tematycznych systemu GIS-RAIL [3, 7], z uwzględnieniem wspólnych wskaźników bezpieczeństwa wynikających z ustaleń Europejskiej Agencji Kolejowej i wypróbowanie opracowanych modułów systemu GIS-RAIL we wdrożeniu pilotażowym. 13</p>
<p>10 3. Zbudowanie lub modyfikacja bazy wypadków i zdarzeń kolejowych z oparciem jej na nowych wskaźnikach bezpieczeństwa współpracującej z systemem GIS-RAIL. Baza ta, poza jej wykorzystaniem w funkcjach sprawozdawczych, miałaby na celu gromadzenie i udostępnianie niezbędnych danych do obliczeń ryzyka oraz zasilanie bazy wiedzy diagnostyki nawierzchni kolejowej. Powiązanie bazy wypadków i zdarzeń z odpowiednimi modułami GIS-RAIL oraz z takimi istniejącymi już aplikacjami jak SOKON, SOHRON i aplikacjami planowanymi stanowiłoby podsystem zarządzania bezpieczeństwem infrastruktury kolejowej. Jego podstawowymi funkcjami byłyby: a) monitorowanie stanu infrastruktury [2], b) prognozowanie zagrożeń i wczesne ostrzeganie. Bez dysponowania odpowiednim zbiorem informacji o wypadkach i wydarzeniach, opartych na jednolitych wskaźnikach, ocena ryzyka będzie utrudniona, a jej miejsce zajmie niepewność. 4. Opracowywanie scenariuszy wykolejeń spowodowanych stanem nawierzchni. Scenariusze takie uwzględniające wielorakie przyczyny i różne warunki, w jakich może dojść do wykolejeń miałyby dwa podstawowe cele: 1) wyczulenie zainteresowanych pracowników na możliwy splot różnych przyczyn, prowadzących do wykolejeń i przez to podjęcie w porę skutecznych działań zapobiegawczych; 2) ułatwienie przygotowań do działań w warunkach kryzysowych. Scenariusze wykolejeń i sposobów usuwania ich skutków są zwłaszcza przydatne w takich przypadkach, jak wykolejenia na niekonwencjonalnych odcinkach konstrukcji nawierzchni, na których przywracanie ruchu może zająć nawet kilkanaście dni. Scenariusze wypadków spowodowanych stanem nawierzchni należałoby podzielić, pod względem genezy wykolejeń, na następujące grupy: Wyboczenia torów. Wyboczenia są tym rodzajem uszkodzeń torów, najczęściej o przebiegu nagłym, w których częstość wykolejeń jest stosunkowo duża, a symptomy wskazujące na możliwość ich wystąpienia mogą nie być łatwo rozpoznawalne. Wyboczenia rozjazdów. Występują rzadziej niż wyboczenia torów, niosą jednak skutki podobne [10]. W przypadku, gdy wyboczenie obejmuje część toru i część rozjazdu, należy zakwalifikować je jako wyboczenia rozjazdu 1. Pęknięcia i złamania szyn w torach. Pęknięcia lub złamania szyn w rozjazdach, skrzyżowaniach torów lub pęknięcia części składowych rozjazdów (iglic, opornic, krzyżownic), przyrządów wyrównawczych na mostach i wyrzutnicach płozów hamulcowych, inne uszkodzenia elementów rozjazdów bądź ich brak (np. sworzni bezpieczeństwa). Niewłaściwe wymiary toru. Do tej grupy należałyby wypadki wynikające wskutek przekroczeń szerokości i nierówności torów (pionowych, poziomych, wichrowatości, gradientów), dużych kątów nabiegania kół, przekroczonych granicznych kątów zużycia bocznego szyn, nadmiernych luzów w stykach szyn, dużych odkształceń trwałych i sprężystych toków szynowych. Pomijane byłyby przy tym przyczyny przekroczonych wymiarów, a zatem nie brano by pod uwagę, czy np. duża nierówność pionowa została spowodowana odkształceniami podsypki, czy też spróchniałymi podkładami. Niewłaściwe wymiary rozjazdów i skrzyżowań torów, tj. szerokości torów i żłobków, odległości iglic odsuniętych od opornic, luzów między iglicami i opórkami, luzów w stykach szyn. Deformacje torów wynikające wskutek dużych i nagłych odkształceń podtorza lub podłoża, jak osuwiska, szkody górnicze, podmycia, wysadziny itp. 1 Przykładem może tu być wyboczenie rozjazdu typu S42 na stacji Medyka pokazane już w kilku książkach, ostatnio w książce [33]. 14</p>
<p>11 Podział ten spełnia warunki pełności i rozdzielczości, tzn. nie pozostanie poza nim żaden wypadek i nie będzie wątpliwości, do której grupy rozpatrywany wypadek zaliczyć. Pod pojęciem stanu nawierzchni należy rozumieć w tym podziale stan ukształtowany pod wpływem obciążeń, sił przyrody lub działań człowieka. Podział ten powinien znaleźć również odzwierciedlenie w budowie bazy wypadków i wydarzeń kolejowych. 6. WYBRANE ZAGADNIENIA ZWIĄZANE Z OBLICZANIEM RYZYKA W NAWIERZCHNI 6.1. Znaczenie danych faktograficznych Stopień trafności obliczeń ryzyka zależy głównie od wiarygodności danych faktograficznych. Obserwacje i analizy wielu opisów zdarzeń związanych z nawierzchnią prowadzą do wniosku, że w tym zakresie istnieją duże możliwości usprawnień. Warto więc przypomnieć, że celem gromadzenia informacji faktograficznych jest dokumentowanie sytuacji problemowych, w których wystąpiły określone zdarzenia. Gromadzenie informacji faktograficznej jest konieczne w tych wszystkich przypadkach, gdy zachodzi potrzeba nie tylko dokumentowania, lecz również badania przyczyn zdarzeń oraz ich prognozowania. W większości sytuacji problemowych dotyczących dróg kolejowych jest jak dowodzi tego praktyka dominacja jakościowych charakterystyk w opisie tych sytuacji i nie zawsze dogłębne wyjaśnienia przyczyn tych zdarzeń. Dominacja jakościowych form opisu informacji faktograficznej sprawiła, że do jej zbierania opracowano specjalny system [38]. Przedmiotem obserwacji dróg kolejowych w omawianym zakresie powinno być badanie zależności między atrybutami a zachodzącymi zdarzeniami. Obserwacja zdarzeń polega na obserwacji stanu wyróżnionych elementów i obiektów. Zasadą jest, że każda obserwacja wymaga opisu. Każdy obiekt może być opisany przez swoje atrybuty. Atrybutem jest dowolna właściwość obiektu obserwacji uznana jako istotna. Atrybut może zatem określać: charakter obiektu, jego strukturę, kształty, rozmiary, cechy funkcjonalne, stopień zużycia itp. Wynika stąd, że atrybuty mogą być stałe lub zmienne. Zbiór atrybutów stałych definiuje obiekt, np. rozjazd, natomiast zbiór atrybutów zmiennych określa stan obiektu, np. nadmierne zużycie iglic. Częścią informacji o wypadkach są informacje od osób, które w nich uczestniczyły lub są podejrzane o ich zawinienie. Zadając pytania tym osobom należy je formułować w sposób niesugerujący odpowiedzi. Niedocenianym sposobem dokumentowania stanu nawierzchni kolejowej jest fotografia oględzinowa (dokumentacyjna), która polega na wizualnym utrwalaniu w uporządkowany sposób obrazu miejsca poddawanego oględzinom. Służy ona nie tylko celom dowodowym, lecz ma również duże znaczenie w doskonaleniu zawodowym pracowników odpowiedzialnych za stan drogi kolejowej (por. rozdział 7) Algorytm obliczeń ryzyka Obliczenia ryzyka wymagają uprzedniego sklasyfikowania wypadków i zdarzeń. Schemat takiej klasyfikacji, odpowiadającej proponowanemu podziałowi scenariuszy, przedstawia rysunek 2. 15</p>
<p>12 Rys. 2. Schemat obliczeń ryzyka w eksploatacji nawierzchni Dalsze kryteria podziału to sposób wykrycia (pod pociągiem lub przed jego przejazdem), zaistnienia wykolejenia i jego rodzaj, tj. z wejściem wykolejonych pojazdów w skrajnię drugiego toru lub nie, naruszenie tej skrajni oraz najechanie na wykolejone pojazdy innego pociągu. Z analizy trendu można oszacować ogólną liczbę wypadków i zdarzeń m, na podstawie zaś danych z lat ubiegłych określić prawdopodobną częstotliwość ich występowania w każdej z wydzielonych grup, tj. α 1, α 2,, α n.. Ze zbioru danych zawartych w bazie wypadków można też określić pozostałe wskaźniki podziału, tj. ß, γ i δ oraz prawdopodobieństwo strat w postaci ofiar ekwiwalentnych Pαβγδ. W konkretnym schemacie liczba wartości prawdopodobieństw wynosi j = 31. Ryzyko w rozpatrywanym przypadku (zdarzeniu) j wynosi: ryzyko zaś całkowite R j = mα P αβγδ, (1) 31 R c = R j j= 1 (2) Wyniki obliczeń (tabl.1) są oparte na liczbach nieudokumentowanych i nie charakteryzują żadnego konkretnego obszaru sieci kolejowej. Ich celem jest więc jedynie przedstawienie możliwości realnej oceny ryzyka, przy założeniu istnienia bazy wspomnianej w rozdziale 5. 16</p>
<p>13 17</p>
<p>14 Przedstawiony podział można by było bardziej uszczegółowić, wyodrębniając np. skutki wyboczeń torów w czasie prowadzenia robót w postaci zranienia pracowników lub dzieląc tory na odcinki proste i na łuki. Do zdarzeń zaliczono w tym przykładzie wszystkie pęknięcia i złamania szyn jako potencjalne niebezpieczeństwo wykolejeń, mimo że tylko stosunkowo niewielka część tych uszkodzeń powoduje wykolejenia. Jako liczbę niewłaściwych wymiarów torów i rozjazdów potraktowano tylko te, które zostały uznane za przyczynę zaistniałych wykolejeń. Pod pojęciem ofiar ekwiwalentnych rozumie się sumę ofiar śmiertelnych, obrażeń ciężkich dzielonych przez 10 i obrażeń lekkich dzielonych przez 200 [14]. W kolumnie częstość liczba przed kreską ukośną oznacza wartość relatywną, po kresce zaś liczbę będącą iloczynem częstości względnej i ogólnej liczby wypadków oraz zdarzeń, tj Wyłączając z tej liczby 400 pęknięć oraz złamań szyn w torach i rozjazdach, bez następstw w postaci wypadków, otrzymuje się 157 wykolejeń, które według przyjętych częstości spowodowałyby prawdopodobnie 10 ofiar ekwiwalentnych, w tym 5,76 to liczba ofiar z powodu najechania drugiego pociągu na pociąg wykolejony. 7. METODA STUDIUM PRZYPADKU W SZKOLENIU Z ZAKRESU ZAPOBIEGANIA WYPADKOM 7.1. Charakterystyka metody Przygotowując programy zajęć poświęconych rozpoznawaniu stanu nawierzchni kolejowej, warto zapoznać się z chińskim przysłowiem, które brzmi: Powiedz, a zapomnę. Pokaż, a zapamiętam. Pozwól wziąć udział, a zrozumiem. Z doświadczeń autora zebranych w nauczaniu sposobów rozpoznawania stanów nawierzchni i metod interpretacji wyników jej pomiarów oraz obserwacji (na kursach inżynierskich, studiach podyplomowych oraz w szkolnictwie wyższym) wynika, że najlepszą metodą, niezależnie od zakresu przedmiotowego, zależnego od potrzeb uczestników konkretnej formy kształcenia, jest studium przypadku. Metoda ta bowiem najlepiej odpowiada trzeciemu członowi przytoczonego przysłowia. Studium przypadku (case study) jest metodą nauczania polegającą na analizowaniu opisów wybranych rzeczywistych zdarzeń z określonej dziedziny. Analizowane opisy sytuacyjne nie powinny zawierać gotowych odpowiedzi. Na przykładzie realnych zdarzeń lub stanów są formułowane określone problemy, które uczestnicy szkolenia analizują i proponują wariantowe rozwiązania. Istotą studium przypadku jest więc przedstawienie konkretnego zjawiska, zdarzenia lub stanu, wyszukanie niezbędnych danych umożliwiających analizę, przygotowanie wariantów rozwiązań i uzasadnienie wariantu wybranego. Metoda ta należy do aktywnych metod kształcenia i zastępuje metody tradycyjne (wykład, ćwiczenie, seminarium). Studium przypadku jest stosowane w różnych dziedzinach i na wielu uniwersytetach stanowi codzienną metodę kształcenia. Jej popularność jest warta podkreślenia tym bardziej, że jest to metoda stara powstała bowiem w Harvard Business School około 100 lat temu. Pod nazwą studium przypadku można spotkać również procedurę zmierzającą do wielostronnego opisu pewnego zagadnienia lub stanu, wyjaśnienia wpływu różnych czynników na zaistniały stan i podjęcia działań korygujących bądź zapobiegawczych. W tym ujęciu procedura ta obejmuje następujące etapy: 18</p>
<p>15 sformułowanie problemu i wyjaśnienie powodów podjęcia studium przypadku, zebranie informacji potrzebnych do rozwiązania problemu (wyników pomiarów, obserwacji, literatury), interpretację zebranych informacji, wysunięcie hipotez, opracowanie wniosków i zaleceń. Procedurę tę można więc stosować również w badaniach skomplikowanych wykolejeń. Istnieje dużo opisów zastosowań metody studium przypadku, zwłaszcza w Internecie. Wydawane są też książki poświęcone tej metodzie, również w języku polskim, np. [37]. Zajęcia z rozpoznawania stanu nawierzchni warto rozpocząć od przedstawienia trzech tez: 1. Diagnozowanie nawierzchni kolejowej polega na kojarzeniu pomiarów z obserwacjami. 2. Każda obserwacja powinna się kończyć opisem. 3. Jednym z podstawowych składników opisu jest fotografia dokumentacyjna. Każdy opis stanu nawierzchni z właściwie wykonaną fotografią, często również z wynikami pomiarów, stanowi realny przykład sytuacji, a zatem może być przedmiotem studium przypadku. Analizowanie przedstawionych przykładów i proponowanie konkluzji odbywa się najczęściej w grupach 2 4 osób. Zastosowanie tej metody w nauczaniu ma liczne zalety, omawiane w publikacjach poświęconych konkretnym dziedzinom. W przypadku nawierzchni kolejowej metoda ta przynosi następujące korzyści: 1) rozwija umiejętności krytycznej analizy złożonych stanów nawierzchni i uczy jednej z podstawowych zasad analizy systemowej, głoszącej, że nie wolno pomijać przypadków rzadkich [1]; 2) skłania do przemyśleń nad podejmowanymi decyzjami i ich następstwami; decyzjami takimi mogą być np. zamknąć tor, ograniczyć prędkość, eksploatować bez ograniczeń; 3) uwypukla znaczenie teorii w rozwiązywaniu zagadnień praktycznych i zachęca do głębszego studiowania pewnych zagadnień, których znaczenie było dotychczas mniej eksponowane; 4) zachęca do zbierania świadczących o nietypowych stanach nawierzchni dowodów oraz do ich interpretacji w świetle dodatkowych, gromadzonych informacji, przez co wyrabia nawyki do ustawicznego wzbogacania swojej wiedzy. Przygotowując zajęcia prowadzone tą metodą, trzeba przestrzegać jednej zasady, tzn. omawiać tylko przypadki prawdziwe. Innych sztywnych reguł tu nie ma, warto natomiast rozróżnić trzy pojęcia, tj.: przypadek (case), którym jest analizowany stan nawierzchni przedstawiony w postaci obrazu (fotografia, wykres, ekran komputera), analiza przypadku (case study), obejmująca opis obrazu, analizę obrazu i analizę opisu, metoda analizy przypadku (case study metod), tzn. sposób analizowania przypadku. Na tle niemal powszechnego podkreślania zalet metody studium przypadku, spotyka się bardzo rzadko opinie negatywne, jednak w pracy [13] stwierdzono, że metodę tę charakteryzują takie wady, jak: przecenianie wiedzy praktycznej, która zdaniem autora cytowanej pracy ma mniejszą wartość niż wiedza teoretyczna, brak możliwości wniesienia wkładu do teorii na podstawie pojedynczego przypadku, studium przypadku jest bardziej użyteczne przy wysuwaniu hipotez, podczas gdy inne metody są lepsze przy testowaniu hipotez i tworzeniu teorii, trudno jest podsumować specyficzne studia przypadków. Na podstawie własnych doświadczeń można krótko stwierdzić, że w rozpoznawaniu stanów nawierzchni kolejowej wady te nie ujawniają się. Warto natomiast pamiętać, że źle zaplanowana metoda analizy przypadku, a zwłaszcza nietrafny wybór przykładów lub ich za mała liczba, może doprowadzić do błędnych konkluzji. Studium przypadku nie spełni również swego zadania przy małym zainteresowaniu uczestników szkolenia. 19</p>
<p>16 7.2. Przykłady obrazów nawierzchni w nauczaniu metodą studium przypadku Zamieszczone tu przykłady pochodzą ze zbiorów autora, obejmujących kilkadziesiąt przypadków, z których można zestawiać cykle zajęć zależnie od stopnia zainteresowań uczestników, ich doświadczenia, potrzeb zawodowych itp. Te same czynniki decydują również o doborze szczegółów podczas prowadzenia zajęć. Ten sam obraz może być bowiem analizowany przez 30 minut w grupie studentów, którzy wysłuchali dwugodzinnego wykładu o nawierzchni lub pokazany przez jedną minutę uczestnikom kursu, obejmującego badania nawierzchni po wykolejeniach, którzy w ciągu następnych dwóch minut powinni napisać syntezę swej opinii. Każdy z przykładów składa się z przedstawienia przypadku oraz syntezy zawierającej jego rozwiązanie. Opis werbalny przedstawienia przypadku może być bardzo obszerny (dla studentów bądź inżynierów rozpoczynających pracę w kolejnictwie) lub ograniczony tylko do pytania wpisanego na przedstawianym obrazie (dla osób z dużą praktyką w utrzymaniu nawierzchni). Podobnie zróżnicowane są analizy opisu od obszernej oceny rozwiązania z przytoczeniem wiadomości pokrewnych, przygotowanych wcześniej również w postaci materiałów poglądowych (dla studentów lub inżynierów niemających większego doświadczenia w pracy na kolei), do krótkiego skomentowania syntezy przedstawionej przez specjalistów. Ze względu na ramy artykułu, pięć zamieszczonych przykładów podano w ujęciu skrótowym. Każdy z tych przypadków jest pokazany na jednej lub dwóch fotografiach zaopatrzonych w pytanie, na które należy odpowiedzieć. Po udzieleniu przez słuchaczy odpowiedzi lub przedstawieniu obszerniejszej konkluzji (w formie ustnej lub pisemnej) pokazuje się syntezę rozwiązania poprawnego. Przypadek na rysunku 3 jest ilustrowany dwiema fotografiami. Na studiach podyplomowych jest on wzbogacany ponadto omówieniem konstrukcji stref przejściowych [10, 20] oraz przypomnieniem podstawowego równania, które określa skuteczność konstrukcji tłumiących drgania, tj.: f f o > 2 gdzie: f częstotliwość drgań wywołanych ruchem pociągów, f o częstotliwość drgań własnych konstrukcji tłumiących drgania. Przytaczany jest przykład płyty żelbetowej o grubości 0,20 m i 25 mm warstwy sylomeru, których częstotliwość drgań własnych wynosi 22,4 Hz przy zarejestrowanych drganiach generowanych przez pociągi w granicach Hz. Iloczyn 31,6 Hz spełnia więc całkowicie warunek (3). Omawianie przypadku przedstawionego na rysunku 4 rozpoczyna się od pokazania ogólnego widoku toru, po czym pokazuje się złącze. Wprawny obserwator od razu zwróci uwagę na zardzewiałą powierzchnię łubka i skojarzy to z całkowitym brakiem wzajemnego przesuwu szyn. Osoby mające mniejsze doświadczenie eksploatacyjne na szczegół ten nie zawsze zwracają uwagę. Na obrazie z poprawnym rozwiązaniem jest pokazany fragment obliczeń sił podłużnych według programu ADIAN. Na kursach specjalistycznych, oprócz omówienia plansz warto przypomnieć przyczyny wyboczenia toru w ujemnej temperaturze na szlaku Lewin Brzeski Łosiów, gdzie doszło do ofiar w ludziach oraz podjęte wówczas środki zaradcze [9]. Odpowiedź na pytanie dotyczące stanu podkładów (rys. 5) warto oprzeć na konkluzji, jaką można uzyskać stosując system UNIP. Konkluzja ta jest przedstawiona na planszy w dolnej części rysunku. Na tle tych obrazów można rozpocząć dyskusję o uzasadnionych i nieuzasadnionych przypadkach wprowadzania ograniczeń prędkości pociągów [2]. 20</p>
<p>17 Rys. 3. Dwie plansze ilustrujące przypadek; z lewej obraz z pytaniem, z prawej synteza poprawnej odpowiedzi Umiejętność rozpoznawania stanu toru trzeba kształtować również na realnych wynikach pomiarów, w tym i takich pomiarów, na których są pokazane duże przekroczenia odchyłek dopuszczalnych (rys. 6). Jest to konieczne, by wykazać, że samo przekroczenie odchyłki dopuszczalnej nie może być utożsamiane ze stwierdzeniem, iż jest to powód wykolejenia. Omówienie rysunku 6 w mniej zaawansowanych grupach uczestników zajęć należy więc rozwinąć, wyjaśniając podstawy ustalania odchyłek dopuszczalnych. Rysunek 7, podobnie jak rysunek 3, przedstawia możliwości szacowania wymiarów toru na podstawie fotografii. Po omówieniu przyczyn tego błędnego ukształtowania połączeń torów (przesunięcie punktu matematycznego rozjazdu) należy zwrócić uwagę, że ocena ta jest niepełna, gdyż w tym samym rozjeździe istnieje jeszcze druga odwrotna krzywizna (rys. 8). 21</p>
<p>18 22 Rys. 4. Trzy plansze ilustrujące ocenę zagrożenia wyboczeniem toru</p>
<p>19 Rys. 5. Dwie plansze dotyczące stanu podkładów 23</p>
<p>20 24 Rys. 6. Ocena stanu toru na podstawie programu SOHRON; z prawej strony ekran programu SYMRO ukazujący wartość proporcjonalną do dyssypacji energii kinetycznej 22 km 2 /h 2</p>
<p>21 Rys. 7. Zniekształcenie układu połączeń toru 25</p>
<p>22 Rys. 8. Krzywizna na tym samym rozjeździe trudno dostrzegalna na rysunku 7 8. ZAKOŃCZENIE Bezpieczeństwo jazdy miało zawsze na kolejach charakter priorytetowy i wielokierunkowy. Zasada ta obowiązuje nadal, z tym że do środków, które mogą wpłynąć na wzrost bezpieczeństwa, włącza się również szeroko rozumiane problemy analizy ryzyka. Propozycje i przykłady zawarte w artykule charakteryzują pewne działania, jakie należałoby podjąć w tym zakresie, w możliwie krótkim czasie. Analiza ryzyka powinna stać się również przedmiotem zajęć na kursach podnoszenia kwalifikacji, pod warunkiem jednak, że będzie podbudowana konkretami dotyczącymi danej specjalności. Zwiększenie bezpieczeństwa eksploatacji nawierzchni można będzie uzyskać również przez zrealizowanie postawionych w cyklu prac badawczych wniosków, które należałoby szybko podjąć, szczególnie w zakresie rozjazdów kolejowych, torów bezstykowych i monitorowania szyn. Sprawą osób prowadzących dochodzenia powypadkowe i organów nadzorujących jest sposób i zakres formułowania środków zaradczych, a następnie sposób sprawdzania ich realizacji. Wskazywanie konieczności zwiększenia kontroli stanu toru, w którym znajdują się 35-letnie podkłady sosnowe, jest bezdyskusyjne, ale tak samo bezdyskusyjne powinno być w tych warunkach stwierdzenie o potrzebie bezzwłocznej wymiany tych podkładów. Na wykazach typu zalecenie wykonanie powinny się więc znaleźć nazwiska osób odpowiedzialnych za wykonanie obu tych zadań, jako tych, którzy na związane z tym stanem toru ryzyko wykolejeń mają wpływ bezpośredni. Jest to tylko jeden z wielu możliwych, a jednocześnie realnych przykładów, składających się na zarządzanie ryzykiem w drogach kolejowych. Rozbudzanie świadomości rozkładania się tego ryzyka na osoby zatrudnione nie tylko przy bezpośrednim utrzymaniu dróg kolejowych powinno być również zadaniem gremiów naukowo-technicznych. 26</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 1
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
79aeb9f06789542576002f3baa8bdfc4
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.086,
"LY": 0.085,
"SP": 0.098,
"ID": 0.055,
"NA": 0.105,
"HI": 0.147,
"IN": 0.842,
"OP": 0.124,
"IP": 0.113,
"it": 0.093,
"ne": 0.105,
"sr": 0.068,
"nb": 0.063,
"re": 0.065,
"en": 0.151,
"ra": 0.395,
"dtp": 0.267,
"fi": 0.102,
"lt": 0.115,
"rv": 0.081,
"ob": 0.098,
"rs": 0.105,
"av": 0.106,
"ds": 0.109,
"ed": 0.101
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00411-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 70,331,541
| 21,992
| 80,648
|
http://docplayer.pl/2897153-Modul-doszkalajacy-informator-dla-pracodawcow.html
|
text/html
| 2016-10-22T18:40:08
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 MODUŁ DOSZKALAJĄCY INFORMATOR DLA PRACODAWCÓW
2 Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt Innowacyjny Testujący Efektywni 50+ Copyright Warszawska Wyższa Szkoła Informatyki, Warszawa 2014 Warszawska Wyższa Szkoła Informatyki ul. Lewartowskiego 17, Warszawa projekt, skład, DTP, druk: Publikacja nie jest przeznaczona do sprzedaży.
3 MODUŁ DOSZKALAJĄCY INFORMATOR DLA PRACODAWCÓW Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
4 SPIS TREŚCI Wstęp / 3 O czym jest ten informator? / 3 Dla kogo jest ten informator? / 4 Sprawdziliśmy skuteczność naszego szkolenia / 4 Zasadność organizowania szkoleń dla pracowników / 5 Dlaczego warto szkolić pracowników? / 5 Co dają szkolenia? / 6 Nadal są wyzwania / 7 Pracownik w wieku 50+ / 9 Opis szkolenia efektywni 50+ / 10 Płaszczyzna merytoryczna / 11 Płaszczyzna metodyczna szkolenia / 15 Płaszczyzna narzędziowa szkolenia / 16 Koszt wdrożenia modułu szkoleniowego. Możliwość finansowania / 18 Środki własne / 19 Środki zewnętrzne / 19 Kto może ubiegać się o środki z KFS? / 20 Jakie działania mogą być sfinansowane ze środków KFS? / 20 W jaki sposób ubiegać się o dofinansowanie z KFS? / 20 Zakończenie / 23 Bibliografia / 24
5 Wstęp 3 WSTĘP Pracownicy 50+ są szczególnie narażeni na wykluczenie cyfrowe, co wynika głównie z następujących przyczyn: 1. Szybko postępującego rozwoju technologicznego, za którym nie nadążają dotychczas zdobyte umiejętności. 2. Niedostosowania oferty szkoleniowej formalnego systemu edukacji do potrzeb pracujących dorosłych osób w zakresie doskonalenia ich kompetencji cyfrowych. Przedstawione w niniejszym informatorze narzędzie miało służyć przeciwdziałaniu temu wykluczeniu. Informator ma na celu zachęcenie do skorzystania z nowoczesnej, innowacyjnej formy szkolenia pracowników, którzy ukończyli 50. rok życia, a w swojej pracy zajmują się analizą danych i ich raportowaniem. O CZYM JEST TEN INFORMATOR? Narzędziem szkoleniowym, prezentowanym w niniejszym informatorze, jest Moduł doszkalający Efektywni 50+ (zwany dalej narzędziem lub szkoleniem). To finalny produkt innowacyjnego projektu pod tą samą nazwą, zrealizowanego przez Warszawską Wyższą Szkołę Informatyki przy współpracy z Ośrodkiem Ewaluacji Sp. z o.o., w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VIII: Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorców w regionie, Poddziałanie wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo przedsiębiorstw. Główną ideą projektu było wyjście naprzeciw potrzebom szkoleniowym dotyczącym specjalistycznych kompetencji cyfrowych pracowników umysłowych (województwa mazowieckiego, pracujących w zawodach: księgowy, biegły rewident czy pracownik działu obsługi klienta, którzy ukończyli 50. rok życia i w swojej codziennej pracy zajmują się przetwarzaniem i prezentowaniem danych). Aby narzędzie było maksymalnie efektywne, skuteczne i użyteczne dla pracowników oraz odpowiadało oczekiwaniom pracodawców, jego opracowanie poprzedzone zostało badaniami diagnostycznymi przeprowadzonymi przez partnera projektu Ośrodek Ewaluacji. Przedmiotem badań była analiza sytuacji grupy docelowej na rynku pracy oraz potrzeb związanych z umiejętnościami cyfrowymi (dotyczącymi przetwarzania i raportowania danych). Badaniem objęte zostały również potrzeby pracodawców (doskonalenie zawodowe pracowników). Uwzględniono również opinie ekspertów w dziedzinie nauczania osób dorosłych. Badanie przyniosło konkretne informacje dotyczące potrzeb szkoleniowych w tym zakresie. Co więcej, deklaracje uczestników 1 zostały skonfrontowane ze stanem faktycznym podczas testowania produktu (czyli pierwszego sprawdzenia szkolenia, które tu jest opisane). 1 Deklaracje dotyczyły umiejętności cyfrowych z analizy, raportowania i prezentowania danych oraz zdolność ich wykorzystywania.
6 4 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców DLA KOGO JEST TEN INFORMATOR? Informator przeznaczony jest dla przedsiębiorców, właścicieli przedsiębiorstw, którzy patrzą w przyszłość i myślą o nowych rozwiązaniach dla swojej firmy. Rozwiązaniach, które będą skuteczne, a nie wiążą się z dużymi nakładami finansowymi i czasowymi, ponieważ opisane szkolenie możliwe jest do wdrożenia zarówno w siedzibie firmy, jak i w formie zdalnej. Informator jest dla firm, w których pracują osoby zajmujące się analizą danych, korzystają z arkuszy kalkulacyjnych i przygotowują zestawienia różnego rodzaju, o których szczegółowo będzie mowa w dalszej części informatora. Prezentowane tu szkolenie zostało opracowane i przetestowane, by umożliwić podnoszenie kompetencji cyfrowych pracowników w wieku 50+ pracujących w mikro, małych lub średnich przedsiębiorstwach na terenie woj. mazowieckiego jako księgowi, biegli rewidenci i pracownicy obsługi klienta. Jednakże nie ma żadnych przeciwwskazań, aby ze szkolenia skorzystały wszystkie osoby potencjalnie zainteresowane podnoszeniem kompetencji cyfrowych w zakresie analizy danych. SPRAWDZILIŚMY SKUTECZNOŚĆ NASZEGO SZKOLENIA Szkolenie przetestowało 71 pracowników MMŚP oraz 20 pracowników trenerów instytucji szkoleniowych oraz uczelni wyższych w czasie ponad 700 godzin. Pozytywnie oceniono aktualność treści zawartych w szkoleniu wobec potrzeb pracowników i pracodawców. Równie wysoko oceniono jego skuteczność: 78%-98% osób w zależności od ocenianego modułu szkoleniowego potwierdziło możliwość wykorzystania wiedzy zdobytej podczas szkolenia. Podobną ocenę uzyskała też jego użyteczność, zwłaszcza w odniesieniu do zaproponowanej metody szkolenia łączącej szkolenia stacjonarne z niestacjonarną formułą podnoszenia kompetencji z wykorzystaniem Internetu (m.in. przez wideokonferencje). Zarówno pracodawcy, jak i pracownicy docenili też możliwość finansowania szkoleń ze środków zewnętrznych. W informatorze prezentujemy informacje na temat szkolenia Efektywni 50+ : dla kogo jest to szkolenie, jakie może przynieść korzyści pracownikom oraz firmie, jakie są możliwości jego sfinansowania. Do przedstawienia kluczowych informacji posłużyliśmy się informacjami i danymi z raportów i opracowań 2, jak też z publikacji pomocniczych 3. 2 Raport z ewaluacji wewnętrznej; Raport ewaluacji zewnętrznej; Podręcznik Metodyczny. 3 Między innymi: Analiza metod e-learningowych stosowanych w kształceniu osób dorosłych ; Diagnoza i analiza barier utrudniających bądź hamujących dokształcanie się osób w wieku 50+ w oparciu o zgromadzone materiały badawcze ; Analiza problemu badawczego na podstawie zastanych badań i opracowań mających wpływ na zachowanie aktywności zawodowej osób w wieku 50+.
7 Zasadność organizowania szkoleń dla pracowników 5 ZASADNOŚĆ ORGANIZOWANIA SZKOLEŃ DLA PRACOWNIKÓW DLACZEGO WARTO SZKOLIĆ PRACOWNIKÓW? Czy doskonalenie umiejętności i kompetencji zawodowych pracowników przez udział w szkoleniach jest potrzebne? Czy inwestowanie w ich rozwój jest zasadne i opłacalne? Kluczowe znaczenie dla pracodawców ma rachunek ekonomiczny i zwykle podejmowanie tego typu działań jest poprzedzone analizą potrzeb i opłacalności. Badania pokazują, że inwestowanie w rozwój pracowników i doskonalenie ich kompetencji zawodowych jest jedną z najlepszych i najbardziej opłacalnych inwestycji, jakie pracodawca może poczynić dla dobra swojej firmy, a jej wymierne efekty szybko staną się widoczne i odczuwalne. Dla potwierdzenia tych słów warto przytoczyć wypowiedź Bożeny Lubińskiej-Kasprzak, prezes Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, która może stanowić motto niniejszego informatora: 4 ( ) Przedsiębiorstwa, które inwestują w rozwój swoich pracowników są bardziej innowacyjne i osiągają lepsze wyniki w biznesie niż te, które takich działań nie podejmują ( ) 4. Z czego wynika potrzeba, a wręcz konieczność, doskonalenia kompetencji zawodowych pracowników, szczególnie po 50. roku życia? Dynamiczny rozwój gospodarczy w Polsce w ostatnich latach, oparty na nowoczesnych technologiach, powoduje, że firmy muszą te nowe technologie wdrażać w różnych płaszczyznach swojej działalności, by utrzymać swoją konkurencyjność i innowacyjność. Wiąże się to m.in. z koniecznością przystosowania pracowników do nowych wyzwań, co z kolei powoduje wzrost znaczenia systematycznej edukacji zawodowej mającej na celu podniesienie efektywności pracy. Doskonalenie posiadanej już wiedzy zawodowej oraz zdobywanie nowych umiejętności przez pracowników staje się kluczowym elementem sprawnego funkcjonowania każdej firmy, której zależy na odniesieniu sukcesu i sprostaniu wyzwaniom nowoczesnej gospodarki. Dzisiejszy, bardzo wymagający i zmieniający się w szybkim tempie rynek pracy, oczekuje świadomego podejścia do kształcenia pracowników, zarówno przez nich samych, jak i pracodawców. Świadomy pracodawca wie, że inwestycja w rozwój zawodowy pracowników przynosi korzyści nie tylko pracownikowi, ale przede wszystkim firmie: 4 Bilans Kapitału Ludzkiego w Polsce najważniejsze wyniki drugiej edycji badań zrealizowanej w 2011 r., /Broszura_2012_na_www.pdf? , s. 22.
8 6 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców W obecnej sytuacji gospodarczej może wydawać się, że szkolenie kadr nie jest priorytetem, jednak organizacje, które przeznaczą na nie pewne środki, będą w przyszłości bardziej wydajne i mogą odnotowywać wyższe zyski 5. mówi Vital Bigler, dyrektor operacyjny Kelly Services Poland globalnego dostawcy w zakresie rozwiązań HR. 5 Oczywiście prowadząc firmę z sektora MMŚP nie zawsze można planować szkolenia dla pracowników z dużym wyprzedzeniem. Istotne jest, by w sposób przemyślany planować ścieżki szkoleniowe pracowników wówczas nawet najmniejsze firmy mogą odnieść biznesowe korzyści. Dlatego tak ważne jest korzystanie ze sprawdzonych rozwiązań. CO DAJĄ SZKOLENIA? Wyższe kwalifikacje zawodowe pracowników to: większa efektywność w miejscu pracy i bardziej wydajna praca na zatrudnionym stanowisku, poprawa wizerunku firmy, która inwestuje w swoich pracowników, lepsze przygotowanie doskonalącego swoje kompetencje pracownika do radzenia sobie ze zmianami i nowymi wyzwaniami cywilizacyjnymi i technologicznych, pracownik podnoszący swoje kompetencje zawodowe nabiera pewności siebie, dzięki czemu podnosi swoją samoocenę, co przekłada się także na relacje w pracy, możliwość udziału w szkoleniu to wyróżnienie i sygnał dla pracownika, że pracodawca go docenia i chce w niego inwestować, doceniony i wyróżniony pracownik bardziej utożsamia się z przedsiębiorstwem i jego potrzebami, przez co ma motywację do bycia bardziej efektywnym, dzięki szkoleniom pracodawca kształtuje pozytywny wizerunek przedsiębiorstwa, ale ma też szansę na zbudowanie zmotywowanego, kompetentnego zespołu; ten zespół wpłynie na utrzymanie konkurencyjności firmy na rynku i zdecyduje o jej sukcesie, podsumowując: z podnoszenia wiedzy pracownika korzysta nie tylko on czy dział, w którym pracuje, ale całe przedsiębiorstwo. 5 Portal Ogólnopolskiego Konwentu Agencji Pracy,
9 Zasadność organizowania szkoleń dla pracowników 7 NADAL SĄ WYZWANIA Mimo iż wzrasta świadomość pracowników i pracodawców na temat potrzeby doskonalenia umiejętności zawodowych, to wciąż jest wiele do zrobienia w tej kwestii. Nie jest to wiedza powszechna. Nadal obserwuje się negatywne nastawienie do szkoleń (zarówno pracowników, jak i pracodawców). Opinia, że szkolenia są niepotrzebne i niczemu nie służą oraz są zbędnym obciążeniem finansowym nadal jest dość rozpowszechniona. Co ciekawe, wśród pracowników taka postawa cechuje głównie grupę 50+. Nieprzychylna opinia wynika między innymi z: braku świadomości dezaktualizacji posiadanej wiedzy i realnej zdolności oceny posiadanych kwalifikacji, zmaganiem tej grupy wiekowej w pokonywaniu licznych barier głównie psychologicznych oraz przełamywaniu stereotypów na swój temat, hamujących efektywne uczenie się, negatywnego postrzegania siebie jako mniej atrakcyjnego pracownika na rynku pracy, postawy zobowiązania do ustąpienia miejsca młodszym, przez co często pracownicy 50+ nie czują zasadności dokształcania się. Badania Bilansu Kapitału Ludzkiego przeprowadzone przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w roku 2011 wskazują na przychodzący z wiekiem spadek samooceny respondentów w zakresie wszystkich kompetencji, szczególnie cyfrowych 6, czynnika finansowego, który nie jest bez znaczenia: w opinii wielu istnieją ważniejsze potrzeby wymagające nakładów finansowych niż własny rozwój. Spotykana i nadal dość powszechna niska świadomość pracodawców co do zasadności szkolenia pracowników wynika z niepełnej wiedzy na temat przydatności szkoleń i korzyści z nich płynących oraz braku wiary pracodawców w to, że inwestycja w kadry 50+ naprawdę się opłaca. Problemem jest też niedopasowanie dostępnej oferty szkoleniowej na rynku komercyjnym do potrzeb pracowników i oczekiwań pracodawców oraz bardzo powszechne przekonanie, iż kompetencje posiadane przez pracowników są w zupełności wystarczające dla potrzeb firmy i nie wymagają doskonalenia. Na poniższym wykresie widać najczęściej wskazywane powody niepodejmowania działań mających na celu rozwój pracowników. Najczęściej, niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa, wskazywana była odpowiedź: obecne kwalifikacje pracowników są wystarczające. 6
10 8 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców Wyk. 1. Deklarowane powody braku inwestycji pracodawców MMŚP w rozwój kadr 80% Obecne kwalifikacje uważane za wystarczające 75% 78% 41% Brak określonych potrzeb szkoleniowych 44% 47% 26% Brak oferty dostosowanej do potrzeb 24% 24% 52% Zbyt wysoki koszt szkoleń 47% 41% 42% Szkolenia prowadzone w latach poprzednich 40% 31% 38% Brak czasu na udział w szkoleniach 38% 35% 2% Inne powody 3% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Firma zatrudniająca pracowników Firma zatrudniająca pracowników Firma zatrudniająca 1-9 pracowników Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: Bilans Kapitału Ludzkiego w Polsce Raport podsumowujący pierwszą edycję badań realizowaną w 2010 r., PARP 2011, s. 25. Podsumowując, warto zacytować jeszcze raz Bożenę Lubińską-Kasprzak: 7 Brak inwestycji w kapitał ludzki nie jest kwestią pieniędzy to potwierdza BKL (Bilans Kapitału Ludzkiego). W przypadku podnoszenia kwalifikacji niezbędne są zmiany na poziomie świadomości. Istotna jest zmiana podejścia do kwestii kształcenia i uświadamiania obu stronom rynku pracy, jaki wpływ na poziom funkcjonowania firmy i samego pracownika ma jego wykształcenie. 7 7 Bilans Kapitału Ludzkiego w Polsce najważniejsze wyniki drugiej edycji badań zrealizowanej w 2011 r., /Broszura_2012_na_www.pdf? , s. 22.
11 Zasadność organizowania szkoleń dla pracowników 9 PRACOWNIK W WIEKU 50+ Na początku warto podkreślić, że pracownicy 50+ stanowią duży kapitał dla pracodawców posiadając ogromną, unikatową wiedzę i doświadczenie zdobyte w ciągu wielu lat pracy. Często brakuje im jednak umiejętności ICT 8 umożliwiających korzystanie z nowoczesnych programów komputerowych, pozwalających na profesjonalną realizację obowiązków zawodowych oraz prezentację wyników swojej pracy. W latach, gdy obecne pokolenie 50+ rozpoczynało swoją karierę zawodową, nowoczesne techniki cyfrowe nie były znane. Zmieniły się czasy i oczekiwania wobec pracowników, ale nie zmieniła się wartość kapitału w postaci wiedzy i doświadczenia. Warto więc wykorzystać ten potencjał i umożliwić nadrobienie zaległości w sferze kompetencji cyfrowych. Dzięki temu pracownicy 50+ będą mogli utrzymać aktywność zawodową, ale przede wszystkim w efektywny sposób będą mogli wykorzystać swój potencjał i przynieść tym samym korzyści przedsiębiorstwu. Dlatego szkolenia pracowników 50+ w dziedzinie kompetencji cyfrowych są bezwzględną koniecznością. Jednak badania wskazują na niedostosowanie formalnego systemu edukacji do potrzeb pracujących osób dorosłych. Ogólnodostępna oferta szkoleniowa skierowana do tej grupy wiekowej opiera się w większości na szkoleniach stacjonarnych z podstaw obsługi komputera. Natomiast potrzeby szkoleniowe badanej grupy wybiegają ponad tę podstawę rodzi się wymóg rozszerzenia oferty szkoleniowej o kursy specjalistyczne z kompetencji ICT, skierowane do grup specjalizujących się w konkretnych zawodach i branżach. Odpowiedzią na to zapotrzebowanie jest nowoczesne narzędzie edukacyjne Moduł doszkalający Efektywni 50+, czyli prezentowane niżej szkolenie. Wykorzystanie modułu do dokształcania pracowników jest świetną inwestycją w potencjał kadrowy, pozwalającą na podnoszenie wybranych kompetencji ICT w zakresie analizy danych, raportowania, sprawozdawczości oraz przechowywania dokumentów. 8 Z języka angielskiego: Information and Communication Technologies.
12 10 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców OPIS SZKOLENIA EFEKTYWNI 50+ Moduł szkoleniowy Efektywni 50+ powstał z myślą o pracownikach, którzy ukończyli 50 rok życia, dlatego też dołożono starań, by zarówno treści merytoryczne, jak i metody i techniki szkolenia odpowiadały rzeczywistym potrzebom i oczekiwaniom tej właśnie grupy. Szkolenie składa się z pięciu modułów szkoleniowych z zakresu: analizy danych, raportowania, sprawozdawczości, organizacji przechowywania dokumentów. Ze względu na bardzo różny, w zasadzie trudny do określenia, poziom ostatecznych uczestników szkolenia, komponenty szkolenia zawierają informacje podstawowe dotyczące danego zagadnienia, aby mogły z nich korzystać również osoby dysponujące małą wiedzą o danym zagadnieniu, oraz treści na poziomie zaawansowanym. Rozszerzeniu wiedzy w danym temacie służą również ćwiczenia dodatkowe. Łączny wymiar modułów to 100 godzin. Rekomendowany podział sposobu realizacji zajęć wynosi: 30 godzin modułu realizowanych stacjonarnie, 70 godzin realizowanych w formie e-learningu z wykorzystaniem wideokonferencji. Modułowy charakter szkolenia daje uczestnikom szkolenia możliwość korzystania z najbardziej interesujących ich treści merytorycznych, a możliwość wykorzystania Internetu ułatwi pracującym dostęp do wiedzy szkoleniowej w dowolnym miejscu i czasie. Szkolenie efektywni 50+ można przedstawić w trzech płaszczyznach: merytorycznej, metodycznej oraz narzędziowej. Na poniższym grafie przedstawiona jest zawartość bądź elementy każdej z nich. W dalszej części informatora zostały one szczegółowo opisane.
13 Opis szkolenia efektywni PRODUKT FINALNY MODUŁ DOSZKALAJĄCY EFEKTYWNI 50+ PŁASZCZYZNA MERYTORYCZNA PŁASZCZYZNA METODYCZNA PŁASZCZYZNA NARZĘDZIOWA Zakres merytoryczny dla 5 modułów tematycznych: 1. Wykorzystanie internetowych technologii komunikacyjnych. 2. Wykorzystanie programu Excel do zadań analitycznych. 3. Podstawy relacyjnych baz danych i język SQL. 4. Standardy wymiany danych. 5. Raportowanie dla potrzeb analizy danych. Programy i scenariusze zajęć (5 kompletów). Krajowe Ramy Kwalifikacji Syllabusy + punktacja ECTS Zastosowanie zasad andragogiki Blended learning: zajęcia stacjonarne 30% zajęcia zdalne 70% Praca z trenerem (wideokonferencje, konsultacje bezpośrednie i internetowe) Praca w grupie Praca samodzielna Zadania domowe Metody podawcze Metody aktywizujące 1. Podręcznik Metodyczny z instruktażem dla trenerów 2. Instrukcja stosowania i wdrażania 3. Poradnik dla Pracodawców e-book dla Odbiorców: 5 zestawów materiałów dydaktycznych i wspomagających: materiały teoretyczne ćwiczenia filmy instruktażowe testy wiedzy wwsi.edu.pl Rys. 1. Struktura Produktu Finalnego PŁASZCZYZNA MERYTORYCZNA To pięć modułów szkoleniowych z gotowymi scenariuszami lekcji, z ćwiczeniami, filmami instruktażowymi oraz testami. Dobór treści szkoleniowych poszczególnych modułów szkoleniowych oraz ich tematyka zostały przygotowane na podstawie wyników badań z pierwszej fazie projektu. Na tej podstawie zakres modułów dostosowano do potrzeb grup odbiorców i poruszanych w szkoleniu tematów z zakresu technologii przetwarzania i analizy danych 9. Poniższa tabela przedstawia zawartość merytoryczną poszczególnych modułów szkoleniowych oraz zakładany efekt szkoleniowy, a także możliwe zastosowania wiedzy z danego obszaru tematycznego. Słowem, do czego w firmach może przydać się wiedza z danego obszaru. 9 Raport dostępny jest na stronie projektu:
14 12 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców Lp. Nazwa modułu Zawartość merytoryczna Liczba godzin Wykorzystanie zdalnego pulpitu. Odebranie maila i zaproszenia oraz wykorzystanie zaproszenia do łączenia z Lync za pomocą Web Conferencing. 1. Wykorzystanie internetowych technologii komunikacyjnych Konfiguracja Microsoft Outlook i Microsoft Lync oraz wykorzystanie ich do komunikacji. Książka kontaktów. Wykorzystanie podstawowych narzędzi w wideo-konferencji i rozmowie. Wykorzystanie interfejsu webowego w komunikacji pracy grupowej. Bezpieczeństwo komunikacji. Wykorzystanie kalendarzy do organizacji czasu i planowania spotkań. Narzędzia pracy grupowej SharePoint i współdzielenie dokumentów. 16 Zakładany efekt szkolenia i sposób zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Dzięki tej części szkolenia pracownicy będą mogli lepiej współpracować, niezależnie od tego, czy pracują w jednej lokalizacji, czy też znajdują się w różnych miejscach, miastach. Uczestnicy nauczą się wykorzystywać nowoczesne technologie komunikacji i pracy grupowej, które będą mogli zastosować do współpracy z kontrahentami lub partnerami biznesowymi. Wspólna praca podczas spotkań będzie bardziej efektywna, dzięki takim opcjom jak współdzielenie okna programu lub udostępniania ekranu. Planowanie spotkań będzie łatwiejsze dzięki kalendarzom dostępnym online. Spotkania i przesyłanie danych będzie także bezpieczniejsze, dzięki informacjom o szyfrowaniu danych. Część podstawowa: Przykłady dostępnych na rynku arkuszy kalkulacyjnych i podstawy ich wykorzystania. 2. Wykorzystanie programu Microsoft Excel do zadań analitycznych Wprowadzanie, korekta i edycja danych analitycznych. Formatowanie arkusza, tabel i komórek. Wizualizacja danych analitycznych. Tworzenie prostych wykresów liniowych i kolumnowych. Wykorzystanie prostych formuł matematycznych i logicznych do analizy danych. Adresacja względna, bezwzględna, mieszana i wielo-wymiarowa w analizie danych. Wykorzystanie nazwanych obszarów komórek do adresacji bezwzględnej. Wykorzystanie funkcji matematycznych i statystycznych do analizy danych. 36 h
15 Opis szkolenia efektywni Wykorzystanie funkcji daty i czasu do analizy danych. Wykorzystanie funkcji logicznych i warunkowych do analizy danych. Wykorzystanie funkcji tekstowych, informacyjnych w analizie danych. Wykorzystanie funkcji finansowych w analizie danych. Część zaawansowana: Wykorzystanie dodatku Analysis ToolPak do statystycznej analizy danych. Wykorzystanie innych rodzajów wykresów do wizualizacji danych analitycznych. Edycja i formatowanie wykresów. Wykorzystanie konsolidacji do analizy danych. Pobieranie danych zewnętrznych do analizy w arkuszu kalkulacyjnym. Wykorzystanie sortowania i filtrowania do analizy danych. Wykorzystanie tabeli przestawnej i wykresu przestawnego do analizy danych. Wykorzystanie dodatku PowerPivot do analizy danych. Wykorzystanie makropoleceń do analizy danych w arkuszu kalkulacyjnym. Zastosowanie szablonów zawierających przyciski i nagrane makropolecenia do analizy danych w arkuszu kalkulacyjnym. Wprowadzenie do wykorzystania VBA do analizy danych w arkuszu kalkulacyjnym. Zakładany efekt szkolenia i sposób zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Excel to podstawowe narzędzie wykorzystywane podczas przygotowywania raportów, jest także jednym z najpopularniejszych na polskim rynku. Jednak niewiele osób wykorzystuje w pełni dostępne możliwości, a są one bardzo szerokie. Podczas szkolenia uczestnicy dowiadują się, jak wykorzystać potencjał tego programu podczas analizy danych w jaki sposób dbać o spójność i poprawność danych (dzięki czemu nie trzeba tracić czasu na ich czyszczenie i unika się błędów), jak budować złożone formuły księgowe lub statystyczne (zamiast wykonywać skomplikowane obliczenia krok po kroku). Szkolenie oferuje przegląd dostępnych funkcji, także tych, które nie są dostatecznie często wykorzystywane, jak funkcji tekstowej lub daty i czasu. Podczas szkolenia uczestnicy ćwiczą wykonywanie wykresów i dowiadują się, jak mogą przedstawić swoje dane, tak aby trafniej pokazywały to, co jest istotne. Jednym z głównych zadań modułu jest zapoznanie z nowymi elementami w Excelu, takimi jak Power Pivot czy Data Mining, które ułatwiają obróbkę dużej ilości danych i ich analizę, czyli pokazuje, jak można zautomatyzować i uprościć to, co większość księgowych i biegłych rewidentów robi w swojej codziennej pracy.
16 14 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców Część podstawowa: Podstawy relacyjnego modelu danych. Technologia MS SQL Server MS SQL Server 2012 Management Studio definiowanie bazy danych. Definiowanie tabel. 3. Podstawy relacyjnych baz danych i język SQL Spójność i integralność danych definiowanie ograniczeń. Operacje modyfikacji danych. Postawy zapytań polecenie Select. Część zaawansowana: Agregacja danych funkcje agregujące. Zapytania złożone. Funkcje przetwarzania w oknie. Widoki i funkcje tabelaryczne. Transakcje. 25 h Zakładany efekt szkolenia i sposób zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Praktycznie każda organizacja posiada własne zasoby gromadzone w bazach danych informacje księgowe, kadrowe, dotyczące sprzedaży i zamówień. Ponieważ zrozumienie, jak są budowane bazy danych jest podstawą do dalszych, bardziej analitycznych zadań, podczas szkolenia uczestnicy uczą się, w jaki sposób samodzielne utworzyć prostą bazę w SQL. Dalej poznają sposoby pisania zapytań, które umożliwiają wykonywanie obliczeń lub przekształcanie danych w bazie. Ostatecznie zrozumienie podstaw relacyjnych baz danych i sposobów tworzenia zapytań pozwoli wielu pracownikom świadomie domagać się od specjalistów działów IT odpowiednio przygotowanych danych potrzebnych do przetwarzania analitycznego, a także ułatwi większą samodzielność pracowników. Wprowadzenie do zagadnienia wymiany dokumentów. 4. Standardy wymiany danych Język opisu oparty na znacznikach język XML. Tworzenie opisu dokumentu w języku XML. Definicja budowy dokumentu XML XML Schema Definition. Wykorzystanie XML w bazie danych SQL Server h
17 Opis szkolenia efektywni Zakładany efekt szkolenia i sposób zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. W wielu organizacjach sprawozdania ze sprzedaży lub informacje o wynikach finansowych są przygotowywane z wykorzystaniem standardów wymiany danych, takich jak XML czy SGML. Uczestnictwo w tym module szkolenia pomoże w integrowaniu danych pochodzących z różnych baz danych np.: informacji o sprzedaży i informacji o kosztach produkcji lub zakupu zarówno w obrębie jednego przedsiębiorstwa, jak i pomiędzy różnymi przedsiębiorstwami np.: przy obsłudze księgowej różnych kontrahentów. Szkolenie daje obszerne wprowadzenie w podstawową znajomość tych standardów, dzięki czemu pracownicy będą mogli zrozumieć, jak i w jakim celu wykorzystywać te standardy, aby ułatwić współpracę między różnymi bazami danych. Dodatkowo, w ramach modułu, słuchacze zostaną zapoznani ze standardem opisu poprawności dokumentów sprawozdawczych, czyli XML Schema Definition. Wprowadzenie do technologii MS SQL Server 2012 Reporting Services. Budowa raportu wprowadzenie do technologii Report Builder v 3.0. Źródła i zbiory danych. Tworzenie elementów raportów (tabele i tabele przestawne). Budowa raportów interaktywnych. Prezentacje wyników analizy. 5. Raportowanie dla potrzeb analizy danych 15 h Zakładany efekt szkolenia i sposób zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Raportowanie jest ostatnim etapem procesu analizy danych. Umiejętność właściwej prezentacji wyników pozwala w sposób jasny i czytelny przedstawić informacje o skomplikowanych procesach gospodarczych i strukturalnych zachodzących w firmie i jej otoczeniu. Ponadto dobrze przygotowany raport zdecydowanie poprawia wizerunek pracownika w oczach pracodawcy, co więcej firmy w oczach konkurencji. W tym module uczestnicy szkolenia uczą się tworzenia zaawansowanych, interaktywnych raportów i przygotowania złożonych wykresów i wskaźników. Przygotowany w ten sposób raport pozwala jego odbiorcom na dużą samodzielność w filtrowaniu danych, co ułatwia dostęp do kluczowych informacji. Źródło: Podręcznik Metodyczny
18 16 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców PŁASZCZYZNA METODYCZNA SZKOLENIA Efektywne i skuteczne szkolenie to nie tylko program szkoleniowy przygotowany poprawnie pod względem merytorycznym, dostosowany do potrzeb i oczekiwań jego uczestników. Takie szkolenie wymaga również odpowiednio dobranych i zastosowanych metod i technik edukacyjnych. Metodyka zaproponowana w szkoleniu została opracowana na podstawie analizy potrzeb szkoleniowych osób 50+, uwarunkowań związanych z ich uczeniem się i barier utrudniających lub wręcz hamujących proces uczenia. Wnioski płynące z analizowanych opracowań, opinie uczestników fazy testowej oraz wnioski z obserwacji trenerów były kluczowe w opracowaniu i zaproponowaniu ostatecznej formuły szkolenia opartej na dostosowaniu metod szkolenia do specyfiki nowoczesnych narzędzi informatycznych. Odbiorcami szkolenia są osoby powyżej 50 roku życia, stąd niezbędne było połączenie z jednej strony wszystkich specyficznych potrzeb i możliwości tej grupy wiekowej (zastosowanie zasad andragogiki), ale także wymagań zakresu merytorycznego szkolenia dotyczącego nowoczesnych narzędzi informatycznych. W metodyce nauczania uwzględniono różny sposób uczenia się osób dorosłych i różną jego skuteczność, między innymi: Duże zróżnicowanie uczestników (potencjalnych odbiorców opisywanego tu szkolenia) pod względem przyswajania wiedzy i metod jej przekazywania. Jedni uczą się poprzez czytanie, inni obserwowanie czy słuchanie słowa mówionego, jeszcze inni poprzez dotyk. To powoduje, że aby osiągnąć zamierzony efekt szkoleniowy trener przeprowadzający szkolenie powinien zaproponować zróżnicowane techniki naucza-nia dostosowane do możliwości percepcji poszczególnych uczestników szkolenia. W związku z powyższym w szkoleniu uwzględniono: metody uczenia poprzez słuchanie (wykład, wideokonferencja), czytanie (podręcznik PDF), pisanie czy dotyk (ćwiczenia praktyczne na komputerze). Ważnym elementem jest również formuła przeprowadzania szkolenia: szkolenia stacjonarne dające możliwość bezpośredniego kontaktu z trenerem, formuła e-learnignowa, charakteryzującą się dużą elastycznością w zakresie miejsca i czasu, uczestnik może z niej korzystać w dowolnym miejscu i w dowolnym, dogodnym dla siebie czasie. Biorąc pod uwagę przedstawione powyżej potrzeby osób 50+ dotyczące metod przekazywania i przyswajania wiedzy proponujemy połączenie obu formuł nauczania. Dlatego prezentowana tu forma szkolenia wprowadza innowacyjną metodę szkoleniową blended learningu łączącą szkolenia stacjonarne z zajęciami zdalnymi z wykorzystaniem wideokonferencji. Taka formuła szkolenia daje możliwość zaproponowania zróżnicowanych metod szkolenia. Z jednej strony daje uczestnikom możliwość bezpośredniego kontaktu i konsultacji z trenerem oraz
|
<doc fingerprint="fea79ee9e15e5c5d">
<main>
<div>
<p>1 MODUŁ DOSZKALAJĄCY INFORMATOR DLA PRACODAWCÓW</p>
<p>2 Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt Innowacyjny Testujący Efektywni 50+ Copyright Warszawska Wyższa Szkoła Informatyki, Warszawa 2014 Warszawska Wyższa Szkoła Informatyki ul. Lewartowskiego 17, Warszawa projekt, skład, DTP, druk: Publikacja nie jest przeznaczona do sprzedaży.</p>
<p>3 MODUŁ DOSZKALAJĄCY INFORMATOR DLA PRACODAWCÓW Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego</p>
<p>4 SPIS TREŚCI Wstęp / 3 O czym jest ten informator? / 3 Dla kogo jest ten informator? / 4 Sprawdziliśmy skuteczność naszego szkolenia / 4 Zasadność organizowania szkoleń dla pracowników / 5 Dlaczego warto szkolić pracowników? / 5 Co dają szkolenia? / 6 Nadal są wyzwania / 7 Pracownik w wieku 50+ / 9 Opis szkolenia efektywni 50+ / 10 Płaszczyzna merytoryczna / 11 Płaszczyzna metodyczna szkolenia / 15 Płaszczyzna narzędziowa szkolenia / 16 Koszt wdrożenia modułu szkoleniowego. Możliwość finansowania / 18 Środki własne / 19 Środki zewnętrzne / 19 Kto może ubiegać się o środki z KFS? / 20 Jakie działania mogą być sfinansowane ze środków KFS? / 20 W jaki sposób ubiegać się o dofinansowanie z KFS? / 20 Zakończenie / 23 Bibliografia / 24</p>
<p>5 Wstęp 3 WSTĘP Pracownicy 50+ są szczególnie narażeni na wykluczenie cyfrowe, co wynika głównie z następujących przyczyn: 1. Szybko postępującego rozwoju technologicznego, za którym nie nadążają dotychczas zdobyte umiejętności. 2. Niedostosowania oferty szkoleniowej formalnego systemu edukacji do potrzeb pracujących dorosłych osób w zakresie doskonalenia ich kompetencji cyfrowych. Przedstawione w niniejszym informatorze narzędzie miało służyć przeciwdziałaniu temu wykluczeniu. Informator ma na celu zachęcenie do skorzystania z nowoczesnej, innowacyjnej formy szkolenia pracowników, którzy ukończyli 50. rok życia, a w swojej pracy zajmują się analizą danych i ich raportowaniem. O CZYM JEST TEN INFORMATOR? Narzędziem szkoleniowym, prezentowanym w niniejszym informatorze, jest Moduł doszkalający Efektywni 50+ (zwany dalej narzędziem lub szkoleniem). To finalny produkt innowacyjnego projektu pod tą samą nazwą, zrealizowanego przez Warszawską Wyższą Szkołę Informatyki przy współpracy z Ośrodkiem Ewaluacji Sp. z o.o., w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet VIII: Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1. Rozwój pracowników i przedsiębiorców w regionie, Poddziałanie wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo przedsiębiorstw. Główną ideą projektu było wyjście naprzeciw potrzebom szkoleniowym dotyczącym specjalistycznych kompetencji cyfrowych pracowników umysłowych (województwa mazowieckiego, pracujących w zawodach: księgowy, biegły rewident czy pracownik działu obsługi klienta, którzy ukończyli 50. rok życia i w swojej codziennej pracy zajmują się przetwarzaniem i prezentowaniem danych). Aby narzędzie było maksymalnie efektywne, skuteczne i użyteczne dla pracowników oraz odpowiadało oczekiwaniom pracodawców, jego opracowanie poprzedzone zostało badaniami diagnostycznymi przeprowadzonymi przez partnera projektu Ośrodek Ewaluacji. Przedmiotem badań była analiza sytuacji grupy docelowej na rynku pracy oraz potrzeb związanych z umiejętnościami cyfrowymi (dotyczącymi przetwarzania i raportowania danych). Badaniem objęte zostały również potrzeby pracodawców (doskonalenie zawodowe pracowników). Uwzględniono również opinie ekspertów w dziedzinie nauczania osób dorosłych. Badanie przyniosło konkretne informacje dotyczące potrzeb szkoleniowych w tym zakresie. Co więcej, deklaracje uczestników 1 zostały skonfrontowane ze stanem faktycznym podczas testowania produktu (czyli pierwszego sprawdzenia szkolenia, które tu jest opisane). 1 Deklaracje dotyczyły umiejętności cyfrowych z analizy, raportowania i prezentowania danych oraz zdolność ich wykorzystywania.</p>
<p>6 4 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców DLA KOGO JEST TEN INFORMATOR? Informator przeznaczony jest dla przedsiębiorców, właścicieli przedsiębiorstw, którzy patrzą w przyszłość i myślą o nowych rozwiązaniach dla swojej firmy. Rozwiązaniach, które będą skuteczne, a nie wiążą się z dużymi nakładami finansowymi i czasowymi, ponieważ opisane szkolenie możliwe jest do wdrożenia zarówno w siedzibie firmy, jak i w formie zdalnej. Informator jest dla firm, w których pracują osoby zajmujące się analizą danych, korzystają z arkuszy kalkulacyjnych i przygotowują zestawienia różnego rodzaju, o których szczegółowo będzie mowa w dalszej części informatora. Prezentowane tu szkolenie zostało opracowane i przetestowane, by umożliwić podnoszenie kompetencji cyfrowych pracowników w wieku 50+ pracujących w mikro, małych lub średnich przedsiębiorstwach na terenie woj. mazowieckiego jako księgowi, biegli rewidenci i pracownicy obsługi klienta. Jednakże nie ma żadnych przeciwwskazań, aby ze szkolenia skorzystały wszystkie osoby potencjalnie zainteresowane podnoszeniem kompetencji cyfrowych w zakresie analizy danych. SPRAWDZILIŚMY SKUTECZNOŚĆ NASZEGO SZKOLENIA Szkolenie przetestowało 71 pracowników MMŚP oraz 20 pracowników trenerów instytucji szkoleniowych oraz uczelni wyższych w czasie ponad 700 godzin. Pozytywnie oceniono aktualność treści zawartych w szkoleniu wobec potrzeb pracowników i pracodawców. Równie wysoko oceniono jego skuteczność: 78%-98% osób w zależności od ocenianego modułu szkoleniowego potwierdziło możliwość wykorzystania wiedzy zdobytej podczas szkolenia. Podobną ocenę uzyskała też jego użyteczność, zwłaszcza w odniesieniu do zaproponowanej metody szkolenia łączącej szkolenia stacjonarne z niestacjonarną formułą podnoszenia kompetencji z wykorzystaniem Internetu (m.in. przez wideokonferencje). Zarówno pracodawcy, jak i pracownicy docenili też możliwość finansowania szkoleń ze środków zewnętrznych. W informatorze prezentujemy informacje na temat szkolenia Efektywni 50+ : dla kogo jest to szkolenie, jakie może przynieść korzyści pracownikom oraz firmie, jakie są możliwości jego sfinansowania. Do przedstawienia kluczowych informacji posłużyliśmy się informacjami i danymi z raportów i opracowań 2, jak też z publikacji pomocniczych 3. 2 Raport z ewaluacji wewnętrznej; Raport ewaluacji zewnętrznej; Podręcznik Metodyczny. 3 Między innymi: Analiza metod e-learningowych stosowanych w kształceniu osób dorosłych ; Diagnoza i analiza barier utrudniających bądź hamujących dokształcanie się osób w wieku 50+ w oparciu o zgromadzone materiały badawcze ; Analiza problemu badawczego na podstawie zastanych badań i opracowań mających wpływ na zachowanie aktywności zawodowej osób w wieku 50+.</p>
<p>7 Zasadność organizowania szkoleń dla pracowników 5 ZASADNOŚĆ ORGANIZOWANIA SZKOLEŃ DLA PRACOWNIKÓW DLACZEGO WARTO SZKOLIĆ PRACOWNIKÓW? Czy doskonalenie umiejętności i kompetencji zawodowych pracowników przez udział w szkoleniach jest potrzebne? Czy inwestowanie w ich rozwój jest zasadne i opłacalne? Kluczowe znaczenie dla pracodawców ma rachunek ekonomiczny i zwykle podejmowanie tego typu działań jest poprzedzone analizą potrzeb i opłacalności. Badania pokazują, że inwestowanie w rozwój pracowników i doskonalenie ich kompetencji zawodowych jest jedną z najlepszych i najbardziej opłacalnych inwestycji, jakie pracodawca może poczynić dla dobra swojej firmy, a jej wymierne efekty szybko staną się widoczne i odczuwalne. Dla potwierdzenia tych słów warto przytoczyć wypowiedź Bożeny Lubińskiej-Kasprzak, prezes Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, która może stanowić motto niniejszego informatora: 4 ( ) Przedsiębiorstwa, które inwestują w rozwój swoich pracowników są bardziej innowacyjne i osiągają lepsze wyniki w biznesie niż te, które takich działań nie podejmują ( ) 4. Z czego wynika potrzeba, a wręcz konieczność, doskonalenia kompetencji zawodowych pracowników, szczególnie po 50. roku życia? Dynamiczny rozwój gospodarczy w Polsce w ostatnich latach, oparty na nowoczesnych technologiach, powoduje, że firmy muszą te nowe technologie wdrażać w różnych płaszczyznach swojej działalności, by utrzymać swoją konkurencyjność i innowacyjność. Wiąże się to m.in. z koniecznością przystosowania pracowników do nowych wyzwań, co z kolei powoduje wzrost znaczenia systematycznej edukacji zawodowej mającej na celu podniesienie efektywności pracy. Doskonalenie posiadanej już wiedzy zawodowej oraz zdobywanie nowych umiejętności przez pracowników staje się kluczowym elementem sprawnego funkcjonowania każdej firmy, której zależy na odniesieniu sukcesu i sprostaniu wyzwaniom nowoczesnej gospodarki. Dzisiejszy, bardzo wymagający i zmieniający się w szybkim tempie rynek pracy, oczekuje świadomego podejścia do kształcenia pracowników, zarówno przez nich samych, jak i pracodawców. Świadomy pracodawca wie, że inwestycja w rozwój zawodowy pracowników przynosi korzyści nie tylko pracownikowi, ale przede wszystkim firmie: 4 Bilans Kapitału Ludzkiego w Polsce najważniejsze wyniki drugiej edycji badań zrealizowanej w 2011 r., /Broszura_2012_na_www.pdf? , s. 22.</p>
<p>8 6 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców W obecnej sytuacji gospodarczej może wydawać się, że szkolenie kadr nie jest priorytetem, jednak organizacje, które przeznaczą na nie pewne środki, będą w przyszłości bardziej wydajne i mogą odnotowywać wyższe zyski 5. mówi Vital Bigler, dyrektor operacyjny Kelly Services Poland globalnego dostawcy w zakresie rozwiązań HR. 5 Oczywiście prowadząc firmę z sektora MMŚP nie zawsze można planować szkolenia dla pracowników z dużym wyprzedzeniem. Istotne jest, by w sposób przemyślany planować ścieżki szkoleniowe pracowników wówczas nawet najmniejsze firmy mogą odnieść biznesowe korzyści. Dlatego tak ważne jest korzystanie ze sprawdzonych rozwiązań. CO DAJĄ SZKOLENIA? Wyższe kwalifikacje zawodowe pracowników to: większa efektywność w miejscu pracy i bardziej wydajna praca na zatrudnionym stanowisku, poprawa wizerunku firmy, która inwestuje w swoich pracowników, lepsze przygotowanie doskonalącego swoje kompetencje pracownika do radzenia sobie ze zmianami i nowymi wyzwaniami cywilizacyjnymi i technologicznych, pracownik podnoszący swoje kompetencje zawodowe nabiera pewności siebie, dzięki czemu podnosi swoją samoocenę, co przekłada się także na relacje w pracy, możliwość udziału w szkoleniu to wyróżnienie i sygnał dla pracownika, że pracodawca go docenia i chce w niego inwestować, doceniony i wyróżniony pracownik bardziej utożsamia się z przedsiębiorstwem i jego potrzebami, przez co ma motywację do bycia bardziej efektywnym, dzięki szkoleniom pracodawca kształtuje pozytywny wizerunek przedsiębiorstwa, ale ma też szansę na zbudowanie zmotywowanego, kompetentnego zespołu; ten zespół wpłynie na utrzymanie konkurencyjności firmy na rynku i zdecyduje o jej sukcesie, podsumowując: z podnoszenia wiedzy pracownika korzysta nie tylko on czy dział, w którym pracuje, ale całe przedsiębiorstwo. 5 Portal Ogólnopolskiego Konwentu Agencji Pracy,</p>
<p>9 Zasadność organizowania szkoleń dla pracowników 7 NADAL SĄ WYZWANIA Mimo iż wzrasta świadomość pracowników i pracodawców na temat potrzeby doskonalenia umiejętności zawodowych, to wciąż jest wiele do zrobienia w tej kwestii. Nie jest to wiedza powszechna. Nadal obserwuje się negatywne nastawienie do szkoleń (zarówno pracowników, jak i pracodawców). Opinia, że szkolenia są niepotrzebne i niczemu nie służą oraz są zbędnym obciążeniem finansowym nadal jest dość rozpowszechniona. Co ciekawe, wśród pracowników taka postawa cechuje głównie grupę 50+. Nieprzychylna opinia wynika między innymi z: braku świadomości dezaktualizacji posiadanej wiedzy i realnej zdolności oceny posiadanych kwalifikacji, zmaganiem tej grupy wiekowej w pokonywaniu licznych barier głównie psychologicznych oraz przełamywaniu stereotypów na swój temat, hamujących efektywne uczenie się, negatywnego postrzegania siebie jako mniej atrakcyjnego pracownika na rynku pracy, postawy zobowiązania do ustąpienia miejsca młodszym, przez co często pracownicy 50+ nie czują zasadności dokształcania się. Badania Bilansu Kapitału Ludzkiego przeprowadzone przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w roku 2011 wskazują na przychodzący z wiekiem spadek samooceny respondentów w zakresie wszystkich kompetencji, szczególnie cyfrowych 6, czynnika finansowego, który nie jest bez znaczenia: w opinii wielu istnieją ważniejsze potrzeby wymagające nakładów finansowych niż własny rozwój. Spotykana i nadal dość powszechna niska świadomość pracodawców co do zasadności szkolenia pracowników wynika z niepełnej wiedzy na temat przydatności szkoleń i korzyści z nich płynących oraz braku wiary pracodawców w to, że inwestycja w kadry 50+ naprawdę się opłaca. Problemem jest też niedopasowanie dostępnej oferty szkoleniowej na rynku komercyjnym do potrzeb pracowników i oczekiwań pracodawców oraz bardzo powszechne przekonanie, iż kompetencje posiadane przez pracowników są w zupełności wystarczające dla potrzeb firmy i nie wymagają doskonalenia. Na poniższym wykresie widać najczęściej wskazywane powody niepodejmowania działań mających na celu rozwój pracowników. Najczęściej, niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa, wskazywana była odpowiedź: obecne kwalifikacje pracowników są wystarczające. 6</p>
<p>10 8 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców Wyk. 1. Deklarowane powody braku inwestycji pracodawców MMŚP w rozwój kadr 80% Obecne kwalifikacje uważane za wystarczające 75% 78% 41% Brak określonych potrzeb szkoleniowych 44% 47% 26% Brak oferty dostosowanej do potrzeb 24% 24% 52% Zbyt wysoki koszt szkoleń 47% 41% 42% Szkolenia prowadzone w latach poprzednich 40% 31% 38% Brak czasu na udział w szkoleniach 38% 35% 2% Inne powody 3% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Firma zatrudniająca pracowników Firma zatrudniająca pracowników Firma zatrudniająca 1-9 pracowników Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: Bilans Kapitału Ludzkiego w Polsce Raport podsumowujący pierwszą edycję badań realizowaną w 2010 r., PARP 2011, s. 25. Podsumowując, warto zacytować jeszcze raz Bożenę Lubińską-Kasprzak: 7 Brak inwestycji w kapitał ludzki nie jest kwestią pieniędzy to potwierdza BKL (Bilans Kapitału Ludzkiego). W przypadku podnoszenia kwalifikacji niezbędne są zmiany na poziomie świadomości. Istotna jest zmiana podejścia do kwestii kształcenia i uświadamiania obu stronom rynku pracy, jaki wpływ na poziom funkcjonowania firmy i samego pracownika ma jego wykształcenie. 7 7 Bilans Kapitału Ludzkiego w Polsce najważniejsze wyniki drugiej edycji badań zrealizowanej w 2011 r., /Broszura_2012_na_www.pdf? , s. 22.</p>
<p>11 Zasadność organizowania szkoleń dla pracowników 9 PRACOWNIK W WIEKU 50+ Na początku warto podkreślić, że pracownicy 50+ stanowią duży kapitał dla pracodawców posiadając ogromną, unikatową wiedzę i doświadczenie zdobyte w ciągu wielu lat pracy. Często brakuje im jednak umiejętności ICT 8 umożliwiających korzystanie z nowoczesnych programów komputerowych, pozwalających na profesjonalną realizację obowiązków zawodowych oraz prezentację wyników swojej pracy. W latach, gdy obecne pokolenie 50+ rozpoczynało swoją karierę zawodową, nowoczesne techniki cyfrowe nie były znane. Zmieniły się czasy i oczekiwania wobec pracowników, ale nie zmieniła się wartość kapitału w postaci wiedzy i doświadczenia. Warto więc wykorzystać ten potencjał i umożliwić nadrobienie zaległości w sferze kompetencji cyfrowych. Dzięki temu pracownicy 50+ będą mogli utrzymać aktywność zawodową, ale przede wszystkim w efektywny sposób będą mogli wykorzystać swój potencjał i przynieść tym samym korzyści przedsiębiorstwu. Dlatego szkolenia pracowników 50+ w dziedzinie kompetencji cyfrowych są bezwzględną koniecznością. Jednak badania wskazują na niedostosowanie formalnego systemu edukacji do potrzeb pracujących osób dorosłych. Ogólnodostępna oferta szkoleniowa skierowana do tej grupy wiekowej opiera się w większości na szkoleniach stacjonarnych z podstaw obsługi komputera. Natomiast potrzeby szkoleniowe badanej grupy wybiegają ponad tę podstawę rodzi się wymóg rozszerzenia oferty szkoleniowej o kursy specjalistyczne z kompetencji ICT, skierowane do grup specjalizujących się w konkretnych zawodach i branżach. Odpowiedzią na to zapotrzebowanie jest nowoczesne narzędzie edukacyjne Moduł doszkalający Efektywni 50+, czyli prezentowane niżej szkolenie. Wykorzystanie modułu do dokształcania pracowników jest świetną inwestycją w potencjał kadrowy, pozwalającą na podnoszenie wybranych kompetencji ICT w zakresie analizy danych, raportowania, sprawozdawczości oraz przechowywania dokumentów. 8 Z języka angielskiego: Information and Communication Technologies.</p>
<p>12 10 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców OPIS SZKOLENIA EFEKTYWNI 50+ Moduł szkoleniowy Efektywni 50+ powstał z myślą o pracownikach, którzy ukończyli 50 rok życia, dlatego też dołożono starań, by zarówno treści merytoryczne, jak i metody i techniki szkolenia odpowiadały rzeczywistym potrzebom i oczekiwaniom tej właśnie grupy. Szkolenie składa się z pięciu modułów szkoleniowych z zakresu: analizy danych, raportowania, sprawozdawczości, organizacji przechowywania dokumentów. Ze względu na bardzo różny, w zasadzie trudny do określenia, poziom ostatecznych uczestników szkolenia, komponenty szkolenia zawierają informacje podstawowe dotyczące danego zagadnienia, aby mogły z nich korzystać również osoby dysponujące małą wiedzą o danym zagadnieniu, oraz treści na poziomie zaawansowanym. Rozszerzeniu wiedzy w danym temacie służą również ćwiczenia dodatkowe. Łączny wymiar modułów to 100 godzin. Rekomendowany podział sposobu realizacji zajęć wynosi: 30 godzin modułu realizowanych stacjonarnie, 70 godzin realizowanych w formie e-learningu z wykorzystaniem wideokonferencji. Modułowy charakter szkolenia daje uczestnikom szkolenia możliwość korzystania z najbardziej interesujących ich treści merytorycznych, a możliwość wykorzystania Internetu ułatwi pracującym dostęp do wiedzy szkoleniowej w dowolnym miejscu i czasie. Szkolenie efektywni 50+ można przedstawić w trzech płaszczyznach: merytorycznej, metodycznej oraz narzędziowej. Na poniższym grafie przedstawiona jest zawartość bądź elementy każdej z nich. W dalszej części informatora zostały one szczegółowo opisane.</p>
<p>13 Opis szkolenia efektywni PRODUKT FINALNY MODUŁ DOSZKALAJĄCY EFEKTYWNI 50+ PŁASZCZYZNA MERYTORYCZNA PŁASZCZYZNA METODYCZNA PŁASZCZYZNA NARZĘDZIOWA Zakres merytoryczny dla 5 modułów tematycznych: 1. Wykorzystanie internetowych technologii komunikacyjnych. 2. Wykorzystanie programu Excel do zadań analitycznych. 3. Podstawy relacyjnych baz danych i język SQL. 4. Standardy wymiany danych. 5. Raportowanie dla potrzeb analizy danych. Programy i scenariusze zajęć (5 kompletów). Krajowe Ramy Kwalifikacji Syllabusy + punktacja ECTS Zastosowanie zasad andragogiki Blended learning: zajęcia stacjonarne 30% zajęcia zdalne 70% Praca z trenerem (wideokonferencje, konsultacje bezpośrednie i internetowe) Praca w grupie Praca samodzielna Zadania domowe Metody podawcze Metody aktywizujące 1. Podręcznik Metodyczny z instruktażem dla trenerów 2. Instrukcja stosowania i wdrażania 3. Poradnik dla Pracodawców e-book dla Odbiorców: 5 zestawów materiałów dydaktycznych i wspomagających: materiały teoretyczne ćwiczenia filmy instruktażowe testy wiedzy wwsi.edu.pl Rys. 1. Struktura Produktu Finalnego PŁASZCZYZNA MERYTORYCZNA To pięć modułów szkoleniowych z gotowymi scenariuszami lekcji, z ćwiczeniami, filmami instruktażowymi oraz testami. Dobór treści szkoleniowych poszczególnych modułów szkoleniowych oraz ich tematyka zostały przygotowane na podstawie wyników badań z pierwszej fazie projektu. Na tej podstawie zakres modułów dostosowano do potrzeb grup odbiorców i poruszanych w szkoleniu tematów z zakresu technologii przetwarzania i analizy danych 9. Poniższa tabela przedstawia zawartość merytoryczną poszczególnych modułów szkoleniowych oraz zakładany efekt szkoleniowy, a także możliwe zastosowania wiedzy z danego obszaru tematycznego. Słowem, do czego w firmach może przydać się wiedza z danego obszaru. 9 Raport dostępny jest na stronie projektu:</p>
<p>14 12 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców Lp. Nazwa modułu Zawartość merytoryczna Liczba godzin Wykorzystanie zdalnego pulpitu. Odebranie maila i zaproszenia oraz wykorzystanie zaproszenia do łączenia z Lync za pomocą Web Conferencing. 1. Wykorzystanie internetowych technologii komunikacyjnych Konfiguracja Microsoft Outlook i Microsoft Lync oraz wykorzystanie ich do komunikacji. Książka kontaktów. Wykorzystanie podstawowych narzędzi w wideo-konferencji i rozmowie. Wykorzystanie interfejsu webowego w komunikacji pracy grupowej. Bezpieczeństwo komunikacji. Wykorzystanie kalendarzy do organizacji czasu i planowania spotkań. Narzędzia pracy grupowej SharePoint i współdzielenie dokumentów. 16 Zakładany efekt szkolenia i sposób zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Dzięki tej części szkolenia pracownicy będą mogli lepiej współpracować, niezależnie od tego, czy pracują w jednej lokalizacji, czy też znajdują się w różnych miejscach, miastach. Uczestnicy nauczą się wykorzystywać nowoczesne technologie komunikacji i pracy grupowej, które będą mogli zastosować do współpracy z kontrahentami lub partnerami biznesowymi. Wspólna praca podczas spotkań będzie bardziej efektywna, dzięki takim opcjom jak współdzielenie okna programu lub udostępniania ekranu. Planowanie spotkań będzie łatwiejsze dzięki kalendarzom dostępnym online. Spotkania i przesyłanie danych będzie także bezpieczniejsze, dzięki informacjom o szyfrowaniu danych. Część podstawowa: Przykłady dostępnych na rynku arkuszy kalkulacyjnych i podstawy ich wykorzystania. 2. Wykorzystanie programu Microsoft Excel do zadań analitycznych Wprowadzanie, korekta i edycja danych analitycznych. Formatowanie arkusza, tabel i komórek. Wizualizacja danych analitycznych. Tworzenie prostych wykresów liniowych i kolumnowych. Wykorzystanie prostych formuł matematycznych i logicznych do analizy danych. Adresacja względna, bezwzględna, mieszana i wielo-wymiarowa w analizie danych. Wykorzystanie nazwanych obszarów komórek do adresacji bezwzględnej. Wykorzystanie funkcji matematycznych i statystycznych do analizy danych. 36 h</p>
<p>15 Opis szkolenia efektywni Wykorzystanie funkcji daty i czasu do analizy danych. Wykorzystanie funkcji logicznych i warunkowych do analizy danych. Wykorzystanie funkcji tekstowych, informacyjnych w analizie danych. Wykorzystanie funkcji finansowych w analizie danych. Część zaawansowana: Wykorzystanie dodatku Analysis ToolPak do statystycznej analizy danych. Wykorzystanie innych rodzajów wykresów do wizualizacji danych analitycznych. Edycja i formatowanie wykresów. Wykorzystanie konsolidacji do analizy danych. Pobieranie danych zewnętrznych do analizy w arkuszu kalkulacyjnym. Wykorzystanie sortowania i filtrowania do analizy danych. Wykorzystanie tabeli przestawnej i wykresu przestawnego do analizy danych. Wykorzystanie dodatku PowerPivot do analizy danych. Wykorzystanie makropoleceń do analizy danych w arkuszu kalkulacyjnym. Zastosowanie szablonów zawierających przyciski i nagrane makropolecenia do analizy danych w arkuszu kalkulacyjnym. Wprowadzenie do wykorzystania VBA do analizy danych w arkuszu kalkulacyjnym. Zakładany efekt szkolenia i sposób zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Excel to podstawowe narzędzie wykorzystywane podczas przygotowywania raportów, jest także jednym z najpopularniejszych na polskim rynku. Jednak niewiele osób wykorzystuje w pełni dostępne możliwości, a są one bardzo szerokie. Podczas szkolenia uczestnicy dowiadują się, jak wykorzystać potencjał tego programu podczas analizy danych w jaki sposób dbać o spójność i poprawność danych (dzięki czemu nie trzeba tracić czasu na ich czyszczenie i unika się błędów), jak budować złożone formuły księgowe lub statystyczne (zamiast wykonywać skomplikowane obliczenia krok po kroku). Szkolenie oferuje przegląd dostępnych funkcji, także tych, które nie są dostatecznie często wykorzystywane, jak funkcji tekstowej lub daty i czasu. Podczas szkolenia uczestnicy ćwiczą wykonywanie wykresów i dowiadują się, jak mogą przedstawić swoje dane, tak aby trafniej pokazywały to, co jest istotne. Jednym z głównych zadań modułu jest zapoznanie z nowymi elementami w Excelu, takimi jak Power Pivot czy Data Mining, które ułatwiają obróbkę dużej ilości danych i ich analizę, czyli pokazuje, jak można zautomatyzować i uprościć to, co większość księgowych i biegłych rewidentów robi w swojej codziennej pracy.</p>
<p>16 14 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców Część podstawowa: Podstawy relacyjnego modelu danych. Technologia MS SQL Server MS SQL Server 2012 Management Studio definiowanie bazy danych. Definiowanie tabel. 3. Podstawy relacyjnych baz danych i język SQL Spójność i integralność danych definiowanie ograniczeń. Operacje modyfikacji danych. Postawy zapytań polecenie Select. Część zaawansowana: Agregacja danych funkcje agregujące. Zapytania złożone. Funkcje przetwarzania w oknie. Widoki i funkcje tabelaryczne. Transakcje. 25 h Zakładany efekt szkolenia i sposób zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Praktycznie każda organizacja posiada własne zasoby gromadzone w bazach danych informacje księgowe, kadrowe, dotyczące sprzedaży i zamówień. Ponieważ zrozumienie, jak są budowane bazy danych jest podstawą do dalszych, bardziej analitycznych zadań, podczas szkolenia uczestnicy uczą się, w jaki sposób samodzielne utworzyć prostą bazę w SQL. Dalej poznają sposoby pisania zapytań, które umożliwiają wykonywanie obliczeń lub przekształcanie danych w bazie. Ostatecznie zrozumienie podstaw relacyjnych baz danych i sposobów tworzenia zapytań pozwoli wielu pracownikom świadomie domagać się od specjalistów działów IT odpowiednio przygotowanych danych potrzebnych do przetwarzania analitycznego, a także ułatwi większą samodzielność pracowników. Wprowadzenie do zagadnienia wymiany dokumentów. 4. Standardy wymiany danych Język opisu oparty na znacznikach język XML. Tworzenie opisu dokumentu w języku XML. Definicja budowy dokumentu XML XML Schema Definition. Wykorzystanie XML w bazie danych SQL Server h</p>
<p>17 Opis szkolenia efektywni Zakładany efekt szkolenia i sposób zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. W wielu organizacjach sprawozdania ze sprzedaży lub informacje o wynikach finansowych są przygotowywane z wykorzystaniem standardów wymiany danych, takich jak XML czy SGML. Uczestnictwo w tym module szkolenia pomoże w integrowaniu danych pochodzących z różnych baz danych np.: informacji o sprzedaży i informacji o kosztach produkcji lub zakupu zarówno w obrębie jednego przedsiębiorstwa, jak i pomiędzy różnymi przedsiębiorstwami np.: przy obsłudze księgowej różnych kontrahentów. Szkolenie daje obszerne wprowadzenie w podstawową znajomość tych standardów, dzięki czemu pracownicy będą mogli zrozumieć, jak i w jakim celu wykorzystywać te standardy, aby ułatwić współpracę między różnymi bazami danych. Dodatkowo, w ramach modułu, słuchacze zostaną zapoznani ze standardem opisu poprawności dokumentów sprawozdawczych, czyli XML Schema Definition. Wprowadzenie do technologii MS SQL Server 2012 Reporting Services. Budowa raportu wprowadzenie do technologii Report Builder v 3.0. Źródła i zbiory danych. Tworzenie elementów raportów (tabele i tabele przestawne). Budowa raportów interaktywnych. Prezentacje wyników analizy. 5. Raportowanie dla potrzeb analizy danych 15 h Zakładany efekt szkolenia i sposób zastosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Raportowanie jest ostatnim etapem procesu analizy danych. Umiejętność właściwej prezentacji wyników pozwala w sposób jasny i czytelny przedstawić informacje o skomplikowanych procesach gospodarczych i strukturalnych zachodzących w firmie i jej otoczeniu. Ponadto dobrze przygotowany raport zdecydowanie poprawia wizerunek pracownika w oczach pracodawcy, co więcej firmy w oczach konkurencji. W tym module uczestnicy szkolenia uczą się tworzenia zaawansowanych, interaktywnych raportów i przygotowania złożonych wykresów i wskaźników. Przygotowany w ten sposób raport pozwala jego odbiorcom na dużą samodzielność w filtrowaniu danych, co ułatwia dostęp do kluczowych informacji. Źródło: Podręcznik Metodyczny</p>
<p>18 16 Moduł doszkalający Efektywni 50+ Informator dla pracodawców PŁASZCZYZNA METODYCZNA SZKOLENIA Efektywne i skuteczne szkolenie to nie tylko program szkoleniowy przygotowany poprawnie pod względem merytorycznym, dostosowany do potrzeb i oczekiwań jego uczestników. Takie szkolenie wymaga również odpowiednio dobranych i zastosowanych metod i technik edukacyjnych. Metodyka zaproponowana w szkoleniu została opracowana na podstawie analizy potrzeb szkoleniowych osób 50+, uwarunkowań związanych z ich uczeniem się i barier utrudniających lub wręcz hamujących proces uczenia. Wnioski płynące z analizowanych opracowań, opinie uczestników fazy testowej oraz wnioski z obserwacji trenerów były kluczowe w opracowaniu i zaproponowaniu ostatecznej formuły szkolenia opartej na dostosowaniu metod szkolenia do specyfiki nowoczesnych narzędzi informatycznych. Odbiorcami szkolenia są osoby powyżej 50 roku życia, stąd niezbędne było połączenie z jednej strony wszystkich specyficznych potrzeb i możliwości tej grupy wiekowej (zastosowanie zasad andragogiki), ale także wymagań zakresu merytorycznego szkolenia dotyczącego nowoczesnych narzędzi informatycznych. W metodyce nauczania uwzględniono różny sposób uczenia się osób dorosłych i różną jego skuteczność, między innymi: Duże zróżnicowanie uczestników (potencjalnych odbiorców opisywanego tu szkolenia) pod względem przyswajania wiedzy i metod jej przekazywania. Jedni uczą się poprzez czytanie, inni obserwowanie czy słuchanie słowa mówionego, jeszcze inni poprzez dotyk. To powoduje, że aby osiągnąć zamierzony efekt szkoleniowy trener przeprowadzający szkolenie powinien zaproponować zróżnicowane techniki naucza-nia dostosowane do możliwości percepcji poszczególnych uczestników szkolenia. W związku z powyższym w szkoleniu uwzględniono: metody uczenia poprzez słuchanie (wykład, wideokonferencja), czytanie (podręcznik PDF), pisanie czy dotyk (ćwiczenia praktyczne na komputerze). Ważnym elementem jest również formuła przeprowadzania szkolenia: szkolenia stacjonarne dające możliwość bezpośredniego kontaktu z trenerem, formuła e-learnignowa, charakteryzującą się dużą elastycznością w zakresie miejsca i czasu, uczestnik może z niej korzystać w dowolnym miejscu i w dowolnym, dogodnym dla siebie czasie. Biorąc pod uwagę przedstawione powyżej potrzeby osób 50+ dotyczące metod przekazywania i przyswajania wiedzy proponujemy połączenie obu formuł nauczania. Dlatego prezentowana tu forma szkolenia wprowadza innowacyjną metodę szkoleniową blended learningu łączącą szkolenia stacjonarne z zajęciami zdalnymi z wykorzystaniem wideokonferencji. Taka formuła szkolenia daje możliwość zaproponowania zróżnicowanych metod szkolenia. Z jednej strony daje uczestnikom możliwość bezpośredniego kontaktu i konsultacji z trenerem oraz</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
7be809b3dcc924011256009e3a06ab84
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.8,
10
] |
{
"MT": 0.071,
"LY": 0.065,
"SP": 0.061,
"ID": 0.057,
"NA": 0.078,
"HI": 0.239,
"IN": 0.834,
"OP": 0.099,
"IP": 0.185,
"it": 0.067,
"ne": 0.095,
"sr": 0.047,
"nb": 0.071,
"re": 0.048,
"en": 0.078,
"ra": 0.143,
"dtp": 0.5,
"fi": 0.142,
"lt": 0.193,
"rv": 0.074,
"ob": 0.076,
"rs": 0.072,
"av": 0.09,
"ds": 0.137,
"ed": 0.064
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00403-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 67,587,463
| 13,957
| 57,542
|
http://docplayer.pl/368115-Powiazania-w-grupie-kapitalowej-i-ich-wplyw-na-jej-konkurencyjnosc.html
|
text/html
| 2016-10-22T18:24:48
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Olimpia Grabiec Katedra Inwestycji, Mikroekonomii i Rachunkowości Politechnika Częstochowska al. Armii Krajowej 19b, Częstochowa POWIĄZANIA W GRUPIE KAPITAŁOWEJ I ICH WPŁYW NA JEJ KONKURENCYJNOŚĆ Abstrakt Celem opracowania jest określenie i zdefiniowanie rodzajów powiązań występujących między spółką dominującą a pozostałymi spółkami grupy kapitałowej, oraz ukazanie ich wpływu na konkurencyjność grupy. Jako główną tezę przyjęto: Grupa kapitałowa poprzez to, że jej struktura skupia co najmniej dwie spółki, powiązane kapitałowo oraz pozakapitałowo, ma możliwość prowadzenia wspólnej polityki kredytowej i inwestycyjnej wewnątrz tej organizacji co wpływa na jej konkurencyjność. Grupy kapitałowe pozwalają lepiej wykorzystać wewnętrzne zasoby finansowe przedsiębiorstw wchodzących w ich skład a także kadrę zarządzającą. Powiązania występujące pomiędzy spółkami tworzącymi grupę kapitałową dają spółkom możliwość finansowania zewnętrznego wewnątrz grupy kapitałowej, co sprzyja przyjętej strategii grupy oraz może być szansą dla przedsiębiorstw o słabszej kondycji finansowej. W opracowaniu przedstawione zostaną typy powiązań występujących między spółką dominującą a pozostałymi spółkami grupy kapitałowej, specyfika inwestowania i finansowania ich rozwoju oraz ich wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstw tworzących grupę kapitałową. Dla realizacji zaprezentowanych celów wykorzystane zostaną studia literaturowe przedmiotu, polegające na gromadzeniu, specyfikacji i charakteryzacji danych. Słowa kluczowe: grupa kapitałowa, powiązania kapitałowe i pozakapitałowe, inwestowanie, finansowanie. Wprowadzenie Transformacja polskiej gospodarki a także systemu społecznego i politycznego doprowadziła do konieczności dostosowywania się przedsiębiorstw do nowej rzeczywistości. Wynikiem otwarcia polskiego rynku dla zagranicznych przedsiębiorstw jest wzrost konkurencyjności. Przedsiębiorstwa prowadzące działalność dążą do osiągania sukcesów i przynoszenia odpowiednich zysków, poprzez osiąganie i utrzymanie wysokiego poziomu konkurencyjności. Globalizacja gospodarki nasila konkurencję oraz podnosi niepewność transakcji gospodarczych, czego wynikiem może być koncentracja działalności gospodarczej. Coraz częściej obserwuje się uruchamianie powiązań kapitałowych oraz pozakapitałowych pomiędzy spółkami, które są wyrazem zewnętrznej ekspansji przedsiębiorstw i prowadzą do powstania grup kapitałowych. Grupy kapitałowe jako formy współdziałania gospodarczego samodzielnych podmiotów powstają w celu rozwoju przedsiębiorstwa poprzez powiększanie rozmiarów działalności
2 46 Olimpia Grabiec gospodarczej, a także uzyskiwania przewagi konkurencyjnej. Pozycja konkurencyjna rozumiana jest jako osiągnięcie odpowiednio wysokiego udziału w rynku. Może ona wynikać z przewagi kosztowej, posiadania marki, siły finansowej czy z opanowania technologii. Pozycja konkurencyjna jest zmienna, ponieważ rynek ma charakter dynamiczny i dlatego stabilność pozycji konkurencyjnej można zapewnić poprzez ciągły proces budowania przewagi konkurencyjnej. Zauważyć należy, że grupy kapitałowe poprzez to, że ich struktura skupia co najmniej dwie spółki, powiązane kapitałowo oraz pozakapitałowo, mają możliwość prowadzenia wspólnej polityki kredytowej i inwestycyjnej wewnątrz tej organizacji co wpływa na ich konkurencyjność. Dlatego też, głównym celem tego opracowania jest określenie i zdefiniowanie rodzajów powiązań występujących między spółką dominującą a pozostałymi spółkami grupy kapitałowej, oraz ukazanie ich wpływu na konkurencyjność grupy. W artykule przedstawione zostaną typy powiązań występujących między spółką dominującą a pozostałymi spółkami grupy kapitałowej, ich wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstw tworzących grupę kapitałową oraz specyfika inwestowania i finansowania ich rozwoju. Typy powiązań tworzących grupę kapitałową Pomiędzy spółkami tworzącymi grupę kapitałową może wystąpić szereg powiązań, które łączą uczestników grupy. Więzi te mogą występować pomiędzy: spółką dominującą a spółką zależną, spółką dominującą a spółką stowarzyszoną, spółką dominującą a pozostałymi spółkami, spółkami: zależnymi, stowarzyszonymi i pozostałymi. W jednorodnym organizacyjnie przedsiębiorstwie występują powiązania organizacyjne, natomiast już w grupie kapitałowej powiązania te nie stanowią spoiwa jej struktury. Tutaj najważniejszym powiązaniem, które powoduje, że grupa kapitałowa powstaje, są powiązania kapitałowe. Jednakże powiązania te w grupie kapitałowej rzadko występują oddzielnie i często są one wzmacniane innymi powiązaniami. M. Trocki oprócz powiązań kapitałowych wymienia tutaj dodatkowo powiązania majątkowe, kontraktowe i personalne (Trocki, 2004). Powiązania te określają sposób podporządkowania i oddziaływania na uczestników grupy w celu realizacji wspólnych celów gospodarczych. Schemat powiązań uczestników grup kapitałowych, według M. Trockiego, został przedstawiony na rysunku 1. Natomiast W. Sokołowicz i A. Srzednicki wyróżniają więzi, funkcjonalne, majątkowe, ekonomiczno finansowe, umowne, oparte na zasadach skutecznego zarządzania, personalne i nieformalne (Sokołowicz, Srzednicki, 1998). Powiązania kapitałowe dają możliwość oddziaływania właścicielskiego, czyli mają one podstawowe znaczenie. Niemniej jednak w grupach kapitałowych powiązania te z reguły występują z innymi powiązaniami, co konieczne jest do właściwego realizowania celów gospodarczych grupy. Mogą to być między innymi powiązania majątkowe, które dają możliwość oddziaływania polegającego na egzekwowaniu praw majątkowych. Natomiast podporządkowanie personalne pozwala na obsadzanie władz spółki co w istocie pozwala na prowadzenie wspólnej polityki gospodarczej. Co się tyczy powiązań kontraktowych dają one możliwość egzekwowania porozumień i umów zawartych pomiędzy uczestnikami (Trocki, 2004, s. 51). Powiązania kapitałowe powstają w chwili, gdy jedna ze spółek staje się właścicielem akcji bądź udziałów innej spółki i są zdefiniowane przez pojęcia siły i struktury powiązań. W zależności od liczby posiadanych akcji lub udziałów można mówić o różnej intensywności czy też sile powiązań kapitałowych. Siła tych powiązań pomiędzy spółkami grupy kapitałowej jest uzależniona od wielkości udziału jednej spółki w kapitale akcyjnym czy zakładowym
3 Powiązania w grupie kapitałowej i ich wpływ na jej konkurencyjność 47 drugiej spółki, co wiąże się z liczbą posiadanych głosów w stosunku do całkowitej liczby głosów w organach innego podmiotu. I tak intensywność ta może być mała, czyli od jednej akcji czy jednego udziału do pełnej czyli 100% udziału. Posiadane akcje bądź udziały dają uprawnienia co do udziału w walnych zgromadzeniach czy też w zgromadzeniach wspólników, a także dają prawo do udziału w pracach rady nadzorczej i/lub komisji rewizyjnej. Posiadanie pakietu ponad 50% akcji (udziałów) daje większość głosów co stwarza układ dominacji i zależności w stosunkach między tymi podmiotami (spółka dominująca spółka zależna). Z kolei posiadanie pakietu 20% - 50% akcji czy też udziałów i równoznacznego pakietu głosów stwarza możliwość wywierania znacznego wpływu w układzie spółka dominująca spółka stowarzyszona (Wiankowski, Bogusławski, Borzęcki, Karmańska, 1999, s. 29). Rysunek 1. Powiązania uczestników grup kapitałowych Podporządkowanie uczestników grupy kapitałowej Kapitałowe Majątkowe Kontraktowe Personalne Nadzór właścicielski (kodeksowy) Egzekwowanie praw majątkowych Egzekwowanie porozumie i umów holdingowych Egzekwowanie zachowań członków organów spółek Oddziaływanie na uczestników grupy kapitałowej Źródło: Trocki M., (2004), Grupy kapitałowe. Tworzenie i funkcjonowanie, Warszawa, str. 52. Patrząc na strukturę powiązań kapitałowych w grupie kapitałowej, można wyróżnić z punktu widzenia poziomów i kierunków powiązań trzy rodzaje zgrupowań, a mianowicie zgrupowania: o strukturze jednoszczeblowej, czyli układ: spółka dominująca spółki zależne, o strukturze wieloszczeblowej, to układ: spółka dominująca spółki zależne I stopnia spółki zależne II stopnia, itd., o strukturze krzyżowej, to wielostronne, wzajemne powiązania kapitałowe spółki dominującej i spółek zależnych różnych stopni. Natomiast powiązania majątkowe występują wtedy, gdy majątek, który jest własnością jednej ze spółek uczestniczącej w grupie kapitałowej wykorzystywany jest w działalności innej spółki tej grupy. Mogą tutaj występować powiązania pomiędzy spółką matką i jej spółkami córkami jak również między spółkami córkami. Powiązania majątkowe mogą dotyczyć majątku trwałego, obrotowego, rzeczowego majątku trwałego, wartości niematerialnych i prawnych oraz finansowego majątku trwałego (Trocki, 2004, s. 56). Powiązania te najczęściej występują w obrębie nieruchomości, których właścicielem z reguły jest spółka matka, a spółki korzystające z jej majątku przekazują czynsze bądź opłaty dzierżawne. Powiązania majątkowe stwarzają spółce dominującej możliwość lepszego oddziaływania ekonomicznego na
4 48 Olimpia Grabiec spółki córki. Do powiązań majątkowych zaliczyć także można prawo do korzystania ze znaku firmowego, licencji za co mogą być wnoszone opłaty na rzecz spółki matki. Powiązania te zostały przedstawione na rysunku 2. Rysunek 2. Powiązania majątkowe w grupie kapitałowej Spółka matka Dzierżawa nieruchomości, wynajem pomieszczeń Użyczenie środków trwałych Prawa do wartości niematerialnych Leasing Franchising Opłaty, czynsze dzierżawne Opłaty za użyczanie środków trwałych Opłaty za korzystanie z praw do wartości niematerialnych Opłaty leasingowe Opłaty franchisingowe Spółki córki Źródło: Trocki M., (2004), Grupy kapitałowe. Tworzenie i funkcjonowanie, Warszawa, str. 58. Z kolei J. Borzęcki, S. Wiankowski, a także B. Nogalski i R. Ronkowski wymieniają powiązania majątkowe w finansowo kapitałowych czy też finansowych oraz dodają do nich inne możliwości powiązań, które przedstawia rysunek 3. Natomiast o powiązaniach kontraktowych można powiedzieć, że stanowią one niezbędne uzupełnienie powiązań kapitałowych. Spółki uczestniczące w grupie kapitałowej zawierają umowy kontraktowe pomiędzy sobą, a także z innymi podmiotami gospodarczymi spoza grupy. Umowy te stanowią formalną podstawę do egzekwowania obowiązków uczestników wobec grupy. Powiązania kontraktowe powodują równorzędność podmiotów uczestniczących w umowie kontraktowej. Powiązania te mogą przybierać formę umowy bądź porozumienia. Porozumienia i umowy kontraktowe najczęściej zawierane są oddzielnie dla poszczególnych obszarów współdziałania uczestników grupy kapitałowej. Często umowy gospodarcze zawierane pomiędzy uczestnikami grupy kapitałowej szczegółowo określają (Nogalski, Ronkowski, 1996, s. 91): powiązania produkcyjno handlowe stron, powiązania w zakresie rachunkowości, działalności marketingowej i inwestycyjnej, strategiczną rolę oraz decyzyjne i władcze funkcje dla specjalnie powołanej organizacji do prowadzenia polityki finansowej w grupie, dystrybucyjną rolę drugiej specjalnej organizacji dla realizacji wzajemnych rozliczeń finansowych w ramach struktury grupy kapitałowej.
5 Powiązania w grupie kapitałowej i ich wpływ na jej konkurencyjność 49 Rysunek 3. Powiązania finansowo kapitałowe między spółką dominującą i spółkami zależnymi Spółka holdingowa aporty opłaty franchisingowe pożyczki czynsze dopłaty spłata pożyczek podwyższenie kapitału wypłaty z zysku franchising dzierżawa Spółki zależne Źródło: Wiankowski R. red., (1996), Praktyka tworzenia i funkcjonowania holdingów w gospodarce, Warszawa, s. 88 Natomiast powiązania personalne można rozumieć jako równoczesne pełnienie funkcji w organach władzy (rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, zarządach) różnych uczestników grupy kapitałowej przez te same osoby bądź równoczesne zatrudnienie tych samych pracowników w różnych spółkach grupy. Powiązania personalne posiadają wiele zalet, wśród których można wymienić (Romanowska, Trocki, Wawrzyniak, 2000, s ): łatwiejszą i szerszą wymianę informacji wewnątrz grupy kapitałowej, wyższą skuteczność nadzoru właścicielskiego, wzmocnienie możliwości realizacji wspólnej polityki grupy kapitałowej, rozszerzenie możliwości awansu kadr kierowniczych spółek córek na stanowiska kierownicze grupy, powodując tym samym zwiększoną motywację działania na rzecz grupy, ograniczenie kosztów zarządu i zapotrzebowania na wysoko kwalifikowane kadry kierownicze. Jednakże już B. Nogalski i R. Ronkowski powiązania personalne wymieniają w ramach powiązań organizacyjnych. Stwierdzają oni, że w ramach struktury organizacyjnej współdziałanie zarządu spółki dominującej z zarządami spółek zależnych może mieć charakter incydentalny bądź zorganizowany. I tak charakter incydentalny wynika z bieżących potrzeb obu stron natomiast zorganizowane występuje w formie stałego współdziałania, które wynika z obowiązków nałożonych na spółkę dominującą i realizowanych przez nią funkcji koordynacyjnych. Współdziałanie to może przybrać formę współdziałania spółki dominującej z każdą spółką podporządkowaną w ramach zawartej dwustronnej umowy cywilno prawnej,
6 50 Olimpia Grabiec a także formę zorganizowanego współdziałania wszystkich spółek grupy kapitałowej w ramach wielostronnej umowy cywilno prawnej bądź umowy generalnej, która ma charakter współdziałania poziomego (Nogalski, Ronkowski, 1996, s. 92). W grupie kapitałowej mogą wystąpić pionowe czy też poziome powiązania personalne. Pionowe powiązania występują pomiędzy spółką dominującą a zależnymi, z kolei powiązania poziome dotyczą równoczesnego pełnienia funkcji bądź zatrudnienia w spółkach zależnych. Powiązania personalne polegające na łączeniu funkcji w organach władzy określane są jako unia personalna władz spółek. Powiązania personalne w szczególności powodują umocnienie integracji grupy wokół jej celów strategicznych. Ułatwiają one nadzór nad działalnością spółek zależnych ale również powodują, że nadzór ten jest skuteczniejszy. Do plusów powiązań personalnych zaliczyć także można zmniejszenie zapotrzebowania na wysoko kwalifikowaną kadrę kierowniczą. Specyfika inwestowania i finansowania rozwoju grup kapitałowych Koniecznym warunkiem istnienia i rozwoju przedsiębiorstwa jest ciągłe podejmowanie różnych przedsięwzięć inwestycyjnych. Przez inwestowanie rozumie się ponoszenie nakładów finansowych w celu stworzenia nowych lub powiększenia już istniejących składników majątkowych. Wraz z powstaniem grupy kapitałowej tworzone są pomiędzy spółkami więzi ekonomiczno-finansowe. Więzi te występują w rozwiązaniach dotyczących: zasad transferu zysku pomiędzy spółkami, wewnętrznych form finansowania, cen rozliczeniowych stosowanych między spółkami, planowania podatkowego, rachunkowości. Jednolity system zarządzania finansami w całej grupie kapitałowej jest konieczny do prowadzenia efektywnej działalności gospodarczej poszczególnych spółek przy jednoczesnej realizacji misji całej grupy kapitałowej. Głównym celem zarządzania ekonomiczno finansowego w grupie kapitałowej jest optymalizacja gospodarki finansowej uczestników grupy. Jedną z cech grupy kapitałowej, która wpływa na jej konkurencyjność, jest rozszerzenie możliwości finansowania planowanych inwestycji. Oprócz finansowania wewnętrznego spółek istnieje możliwość finansowania zewnętrznego w dwóch wariantach, a mianowicie finansowania zewnętrznego w ramach grupy i zewnętrznego spoza grupy. Pozyskanie kapitału obcego spoza grupy kapitałowej jest często bardzo utrudnione ze względu na dążenie banków do ograniczenia ryzyka. W takim wypadku spółka dominująca może uzupełnić braki potrzebnego kapitału w postaci kredytu. Grupy kapitałowe w celu finansowania swojej działalności bieżącej oraz rozwojowej często tworzą własny bank co umożliwia mobilizację środków finansowych, a także możliwość uzyskiwania tańszych kredytów. Grupy kapitałowe mają możliwość korzystania z różnych form kredytu bankowego a również z własnych środków finansowych w formie kredytu i co najważniejsze grupy są w stanie uzyskać tańsze kredyty niż same poszczególne spółki podporządkowane. Posiadanie przez grupę kapitałową własnego banku wiąże w dużym stopniu poszczególne jej spółki w jedną całość. Pozyskanie kapitału obcego spoza grupy kapitałowej jest często bardzo utrudnione ze względu na dążenie banków do ograniczenia ryzyka. W takim wypadku spółka dominująca może uzupełnić braki potrzebnego kapitału w postaci kredytu. Wewnątrz grupy kapitałowej kredyty mogą pochodzić z poszczególnych spółek zależnych, jak również ze spółki dominującej, gromadzącej zyski grupy. Spółki mogą także udzielać pożyczek innym spółkom należącym do danej grupy kapitałowej. Pomoc spółki dominującej w zakresie finansowania może być nie tylko dokonana w postaci pożyczek i kredytów, ale także może polegać na zapewnieniu spółkom zależnym
7 Powiązania w grupie kapitałowej i ich wpływ na jej konkurencyjność 51 gwarancji i poręczeń kredytowych czy też na udzielaniu porad finansowych. Finansowanie rozwoju w grupach kapitałowych może być realizowane w trzech wariantach (Trocki, 2004, s ): finansowania zdecentralizowanego polega na niezależnym od innych uczestników grupy finansowaniu potrzeb inwestycyjnych spółki. Sposób ten nie wykorzystuje możliwości synergii finansowej grupy. finansowania częściowo scentralizowanego tutaj spółka dominująca udziela spółkom zależnym gwarancji i poręczeń kredytowych na realizację akceptowanych przedsięwzięć inwestycyjnych. finansowania scentralizowanego spółka dominująca wykorzystując swoją wiarygodność kredytową uzyskuje kredyt, a pozyskane środki przekazuje spółkom zależnym w postaci kredytów i pożyczek. Finansowanie rozwoju w grupach kapitałowych przedstawione jest na rysunku 4. Rysunek 4. Finansowanie w grupach kapitałowych a) zdecentralizowane b) częściowo scentralizowane c) scentralizowane Bank kredyty Spółka-matka Spółka-matka Bank kredyty Spółka-matka gwarancje i poręczenia kredytowe pożyczki/ kredyty Bank kredyty Spółki - córki Bank kredyty Spółki - córki Spółki - córki Źródło: Trocki M., (2004), Grupy kapitałowe. Tworzenie i funkcjonowanie, Warszawa, s Finansowanie rozwoju grup kapitałowych może być realizowane przez zastosowanie różnych instrumentów. Instrumenty te dotyczą zarówno spółki dominującej, jak też spółek zależnych i zostały przedstawione na rysunku 5. Zasilanie finansowe spółki zależnej przez spółkę wiodącą jest możliwe tylko w przypadku posiadania wolnych środków na szczeblu spółki dominującej. W strukturze grupy kapitałowej powstaje tak zwany rynek wewnętrzny, co również wpływa na konkurencyjność całej grupy, a który polega na tym, że podmioty wchodzące w jego skład kooperują pomiędzy sobą, sprzedając sobie towary i usługi, co powoduje konieczność określenia poziomu cen rozliczeniowych stosowanych między nimi. Ceny te należy określić zarówno w układzie pionowym, jak również w układzie poziomym. Stosowanie cen rozliczeniowych pomiędzy spółkami grupy kapitałowej ma wpływ na kształtowanie się kosztów i dochodów, a przez to obciążeń podatkowych. Specyfika tych cen polega na tym, że powodują one realny przepływ pieniędzy pomiędzy poszczególnymi spółkami grupy, które są samodzielnymi podmiotami podatkowymi. Możliwości transferu zysku w grupach kapitałowych przedstawia rysunek 6.
8 52 Olimpia Grabiec Rysunek 5. Finansowanie w grupach kapitałowych Finansowanie własne w ramach grupy Finansowanie grup kapitałowych Finansowanie obce w ramach grupy Finansowanie wewnętrzne Finansowanie zewnętrzne Finansowanie z zatrzymanej rocznej nadwyżki finansowej Wkład kapitału własnego przez dotychczasowych właścicieli (finansowanie własne) Finansowanie na podstawie obligatoryjnych przepisów ustalania zysków Finansowanie poprzez celowe wykorzystywanie marginesu swobody wyceny Finansowanie poprzez zmianę struktury majątkowej Udostępnianie kapitału obcego przez dotychczasowych właścicieli (pożyczki udziałowców) Wkład kapitału własnego przez nowych kapitałodawców (finansowanie udziałowe) Finansowanie przez wierzycieli (finansowanie obce) Finansowanie przez kapitałodawców na prawach właścicieli i wierzycieli (finansowanie hybrydowe) Źródło: Trocki M., (2004), Grupy kapitałowe. Tworzenie i funkcjonowanie, Warszawa, s Z kolei wśród ograniczeń wynikających z przynależności spółek do grupy wymienić przede wszystkim trzeba konieczność podporządkowania inwestowania strategii rozwoju całej grupy kapitałowej. Przynależność ta powoduje to, że alokacja środków inwestycyjnych powinna być zgodna z priorytetami wynikającymi ze strategii grupy. Z racji tego, że zużycie środków inwestycyjnych wpływa na wyniki finansowe spółek i grupy jako całości konieczna jest kontrola kierownictwa grupy.
9 Powiązania w grupie kapitałowej i ich wpływ na jej konkurencyjność 53 Rysunek 6. Możliwości transferu zysku w grupach kapitałowych Przypadek Kierunek transferu Środek transferu zysku 1 A B Obniżenie ceny rozliczeniowej A 2 B Podwyższenie ceny rozliczeniowej A 3 B Podwyższenie ceny rozliczeniowej A 4 B Obniżenie ceny rozliczeniowej kierunek dostaw (usług) kierunek transferu (zysku) Źródło: Wiankowski S., Bogusławski Z., Borzęcki J., Karmańska A., (1999), Zarządzanie grupą kapitałową. Analiza i projektowanie rozwiązań organizacyjnych, Warszawa, s. 72. Podsumowanie Transformacja polskiej gospodarki doprowadziła do konieczności dostosowywania się przedsiębiorstw do nowej rzeczywistości. Tworzenie oraz działalność grupy wynika z chęci skutecznej i równorzędnej walki z inwestującymi oraz oferującymi w Polsce swe towary i usługi podmiotami gospodarczymi pochodzącymi z krajów wysokorozwiniętych. Z powstaniem i funkcjonowaniem grup kapitałowych wiąże się wiele korzyści. Grupy kapitałowe pozwalają lepiej wykorzystać wewnętrzne zasoby finansowe oraz także kadrę zarządzającą przedsiębiorstw wchodzących w ich skład. Z powstaniem i funkcjonowaniem grupy kapitałowej wiąże się wiele korzyści. Struktura grupy pozwala poszczególnym jednostkom na zachowanie samodzielności w działaniu poprzez to, że każda spółka zależna ma odrębną osobowość prawną, a jednocześnie pozwala na kontrolę i sterowanie przez udziały kapitałowe jednostki dominującej. Należy zauważyć, że fakt posiadania osobowości prawnej przez każdą spółkę jest niewątpliwą zaletą tej struktury. Pociąga ona za sobą pełną odpowiedzialność każdego z członków za skutki prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, jednak pozostali uczestnicy narażają się na utratę należności wynikających z prowadzonej współpracy oraz posiadanych udziałów kapitałowych w przypadku ewentualnego bankructwa jednego z członków grupy. Tworzenie oraz działalność grupy wynika z chęci oraz skutecznej i równorzędnej walki z inwestującymi oraz oferującymi w Polsce swe towary i usługi podmiotami gospodarczymi pochodzącymi z krajów wysokorozwiniętych. Wiadome jest, że udział w grupie kapitałowej prowadzi do wzrostu potencjału gospodarczego oraz do skuteczności działań poszczególnych uczestników struktury. Niewątpliwą zaletą utworzenia grupy kapitałowej jest możliwość prowadzenia inwestycji kapitałowych wewnątrz grupy. Inwestycje kapitałowe prowadzone wewnątrz grupy umożliwiają dofinansowanie podmiotów grupy znajdujących się w słabej kondycji finansowej. Pozyskanie kapitału obcego, spoza grupy, przez spółki będące w słabszej kondycji finan-
10 54 Olimpia Grabiec sowej, jest bardzo utrudnione ze względu na dążenie banków do ograniczenia ryzyka. Często spółka dominująca udziela kredytów i pożyczek spółkom zależnym, które mogą liczyć na dodatkowe korzyści w postaci niższych kosztów pozyskania kapitału. Pomoc spółki dominującej może polegać także na zapewnieniu spółkom zależnym gwarancji poręczeń kredytowych, a także na wskazywaniu najbardziej efektywnych źródeł finansowania. Kolejną zaletą tworzenia grupy jest prowadzenie własnej polityki cenowej. Daje ona możliwość stworzenia własnego zaplecza surowcowego, własnej sieci sprzedaży oraz usługowej wewnątrz grupy. Pozwala to obniżać koszty działalności, przez co zwiększa się efektywność produkcji i sprzedaży oraz pozwala zapewnić konkurencyjność na rynku. Zalety udziału w grupie kapitałowej można by mnożyć, jednak nie należy zapominać o istniejących zagrożeniach i wadach tego uczestnictwa. Wymienić tutaj można dążenie do opanowania określonych rynków poprzez eliminowanie działalności konkurencyjnej innych podmiotów. Na pozycji zagrożonej mogą się znajdować spółki zależne ze względu na możliwość nadmiernego wpływu spółki dominującej. Wpływ ten może uwidocznić się w sferze zarządzani i doboru personelu kierowniczego, w sferze prawidłowego rozwoju tych jednostek, a także istnieje możliwość osiągania największych wyników ekonomicznych przez podmiot dominujący przez zahamowanie działalności jednostek zależnych. BIBLIOGRAFIA: 1. Nogalski B., Ronkowski R., (2000), Holding w gospodarce krajowej praktyczny poradnik tworzenia, ODDK, Gdańsk. 2. Nogalski B., Ronkowski R., (1996), Zarządzanie holdingiem, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa. 3. Romanowska M., Trocki M., Wawrzyniak B., red., (2000), Grupy kapitałowe w Polsce, Difin, Warszawa. 4. Sokołowicz W. Srzednicki A., (1998), Holding. Tworzenie, funkcjonowanie, wzory dokumentów, C.H. Beck, Warszawa. 5. Trocki M., (2004), Grupy kapitałowe. Tworzenie i funkcjonowanie, PWN, Warszawa. 6. Wiankowski S., Bogusławski Z., Borzęcki J., Karmańska A., (1999), Zarządzanie grupą kapitałową. Analiza i projektowanie rozwiązań organizacyjnych, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa. 7. Wiankowski R. red., (1996), Praktyka tworzenia i funkcjonowania holdingów w gospodarce, Warszawa,
|
<doc fingerprint="2aa93c5308678e8c">
<main>
<p>1 Olimpia Grabiec Katedra Inwestycji, Mikroekonomii i Rachunkowości Politechnika Częstochowska al. Armii Krajowej 19b, Częstochowa POWIĄZANIA W GRUPIE KAPITAŁOWEJ I ICH WPŁYW NA JEJ KONKURENCYJNOŚĆ Abstrakt Celem opracowania jest określenie i zdefiniowanie rodzajów powiązań występujących między spółką dominującą a pozostałymi spółkami grupy kapitałowej, oraz ukazanie ich wpływu na konkurencyjność grupy. Jako główną tezę przyjęto: Grupa kapitałowa poprzez to, że jej struktura skupia co najmniej dwie spółki, powiązane kapitałowo oraz pozakapitałowo, ma możliwość prowadzenia wspólnej polityki kredytowej i inwestycyjnej wewnątrz tej organizacji co wpływa na jej konkurencyjność. Grupy kapitałowe pozwalają lepiej wykorzystać wewnętrzne zasoby finansowe przedsiębiorstw wchodzących w ich skład a także kadrę zarządzającą. Powiązania występujące pomiędzy spółkami tworzącymi grupę kapitałową dają spółkom możliwość finansowania zewnętrznego wewnątrz grupy kapitałowej, co sprzyja przyjętej strategii grupy oraz może być szansą dla przedsiębiorstw o słabszej kondycji finansowej. W opracowaniu przedstawione zostaną typy powiązań występujących między spółką dominującą a pozostałymi spółkami grupy kapitałowej, specyfika inwestowania i finansowania ich rozwoju oraz ich wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstw tworzących grupę kapitałową. Dla realizacji zaprezentowanych celów wykorzystane zostaną studia literaturowe przedmiotu, polegające na gromadzeniu, specyfikacji i charakteryzacji danych. Słowa kluczowe: grupa kapitałowa, powiązania kapitałowe i pozakapitałowe, inwestowanie, finansowanie. Wprowadzenie Transformacja polskiej gospodarki a także systemu społecznego i politycznego doprowadziła do konieczności dostosowywania się przedsiębiorstw do nowej rzeczywistości. Wynikiem otwarcia polskiego rynku dla zagranicznych przedsiębiorstw jest wzrost konkurencyjności. Przedsiębiorstwa prowadzące działalność dążą do osiągania sukcesów i przynoszenia odpowiednich zysków, poprzez osiąganie i utrzymanie wysokiego poziomu konkurencyjności. Globalizacja gospodarki nasila konkurencję oraz podnosi niepewność transakcji gospodarczych, czego wynikiem może być koncentracja działalności gospodarczej. Coraz częściej obserwuje się uruchamianie powiązań kapitałowych oraz pozakapitałowych pomiędzy spółkami, które są wyrazem zewnętrznej ekspansji przedsiębiorstw i prowadzą do powstania grup kapitałowych. Grupy kapitałowe jako formy współdziałania gospodarczego samodzielnych podmiotów powstają w celu rozwoju przedsiębiorstwa poprzez powiększanie rozmiarów działalności</p>
<p>2 46 Olimpia Grabiec gospodarczej, a także uzyskiwania przewagi konkurencyjnej. Pozycja konkurencyjna rozumiana jest jako osiągnięcie odpowiednio wysokiego udziału w rynku. Może ona wynikać z przewagi kosztowej, posiadania marki, siły finansowej czy z opanowania technologii. Pozycja konkurencyjna jest zmienna, ponieważ rynek ma charakter dynamiczny i dlatego stabilność pozycji konkurencyjnej można zapewnić poprzez ciągły proces budowania przewagi konkurencyjnej. Zauważyć należy, że grupy kapitałowe poprzez to, że ich struktura skupia co najmniej dwie spółki, powiązane kapitałowo oraz pozakapitałowo, mają możliwość prowadzenia wspólnej polityki kredytowej i inwestycyjnej wewnątrz tej organizacji co wpływa na ich konkurencyjność. Dlatego też, głównym celem tego opracowania jest określenie i zdefiniowanie rodzajów powiązań występujących między spółką dominującą a pozostałymi spółkami grupy kapitałowej, oraz ukazanie ich wpływu na konkurencyjność grupy. W artykule przedstawione zostaną typy powiązań występujących między spółką dominującą a pozostałymi spółkami grupy kapitałowej, ich wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstw tworzących grupę kapitałową oraz specyfika inwestowania i finansowania ich rozwoju. Typy powiązań tworzących grupę kapitałową Pomiędzy spółkami tworzącymi grupę kapitałową może wystąpić szereg powiązań, które łączą uczestników grupy. Więzi te mogą występować pomiędzy: spółką dominującą a spółką zależną, spółką dominującą a spółką stowarzyszoną, spółką dominującą a pozostałymi spółkami, spółkami: zależnymi, stowarzyszonymi i pozostałymi. W jednorodnym organizacyjnie przedsiębiorstwie występują powiązania organizacyjne, natomiast już w grupie kapitałowej powiązania te nie stanowią spoiwa jej struktury. Tutaj najważniejszym powiązaniem, które powoduje, że grupa kapitałowa powstaje, są powiązania kapitałowe. Jednakże powiązania te w grupie kapitałowej rzadko występują oddzielnie i często są one wzmacniane innymi powiązaniami. M. Trocki oprócz powiązań kapitałowych wymienia tutaj dodatkowo powiązania majątkowe, kontraktowe i personalne (Trocki, 2004). Powiązania te określają sposób podporządkowania i oddziaływania na uczestników grupy w celu realizacji wspólnych celów gospodarczych. Schemat powiązań uczestników grup kapitałowych, według M. Trockiego, został przedstawiony na rysunku 1. Natomiast W. Sokołowicz i A. Srzednicki wyróżniają więzi, funkcjonalne, majątkowe, ekonomiczno finansowe, umowne, oparte na zasadach skutecznego zarządzania, personalne i nieformalne (Sokołowicz, Srzednicki, 1998). Powiązania kapitałowe dają możliwość oddziaływania właścicielskiego, czyli mają one podstawowe znaczenie. Niemniej jednak w grupach kapitałowych powiązania te z reguły występują z innymi powiązaniami, co konieczne jest do właściwego realizowania celów gospodarczych grupy. Mogą to być między innymi powiązania majątkowe, które dają możliwość oddziaływania polegającego na egzekwowaniu praw majątkowych. Natomiast podporządkowanie personalne pozwala na obsadzanie władz spółki co w istocie pozwala na prowadzenie wspólnej polityki gospodarczej. Co się tyczy powiązań kontraktowych dają one możliwość egzekwowania porozumień i umów zawartych pomiędzy uczestnikami (Trocki, 2004, s. 51). Powiązania kapitałowe powstają w chwili, gdy jedna ze spółek staje się właścicielem akcji bądź udziałów innej spółki i są zdefiniowane przez pojęcia siły i struktury powiązań. W zależności od liczby posiadanych akcji lub udziałów można mówić o różnej intensywności czy też sile powiązań kapitałowych. Siła tych powiązań pomiędzy spółkami grupy kapitałowej jest uzależniona od wielkości udziału jednej spółki w kapitale akcyjnym czy zakładowym</p>
<p>3 Powiązania w grupie kapitałowej i ich wpływ na jej konkurencyjność 47 drugiej spółki, co wiąże się z liczbą posiadanych głosów w stosunku do całkowitej liczby głosów w organach innego podmiotu. I tak intensywność ta może być mała, czyli od jednej akcji czy jednego udziału do pełnej czyli 100% udziału. Posiadane akcje bądź udziały dają uprawnienia co do udziału w walnych zgromadzeniach czy też w zgromadzeniach wspólników, a także dają prawo do udziału w pracach rady nadzorczej i/lub komisji rewizyjnej. Posiadanie pakietu ponad 50% akcji (udziałów) daje większość głosów co stwarza układ dominacji i zależności w stosunkach między tymi podmiotami (spółka dominująca spółka zależna). Z kolei posiadanie pakietu 20% - 50% akcji czy też udziałów i równoznacznego pakietu głosów stwarza możliwość wywierania znacznego wpływu w układzie spółka dominująca spółka stowarzyszona (Wiankowski, Bogusławski, Borzęcki, Karmańska, 1999, s. 29). Rysunek 1. Powiązania uczestników grup kapitałowych Podporządkowanie uczestników grupy kapitałowej Kapitałowe Majątkowe Kontraktowe Personalne Nadzór właścicielski (kodeksowy) Egzekwowanie praw majątkowych Egzekwowanie porozumie i umów holdingowych Egzekwowanie zachowań członków organów spółek Oddziaływanie na uczestników grupy kapitałowej Źródło: Trocki M., (2004), Grupy kapitałowe. Tworzenie i funkcjonowanie, Warszawa, str. 52. Patrząc na strukturę powiązań kapitałowych w grupie kapitałowej, można wyróżnić z punktu widzenia poziomów i kierunków powiązań trzy rodzaje zgrupowań, a mianowicie zgrupowania: o strukturze jednoszczeblowej, czyli układ: spółka dominująca spółki zależne, o strukturze wieloszczeblowej, to układ: spółka dominująca spółki zależne I stopnia spółki zależne II stopnia, itd., o strukturze krzyżowej, to wielostronne, wzajemne powiązania kapitałowe spółki dominującej i spółek zależnych różnych stopni. Natomiast powiązania majątkowe występują wtedy, gdy majątek, który jest własnością jednej ze spółek uczestniczącej w grupie kapitałowej wykorzystywany jest w działalności innej spółki tej grupy. Mogą tutaj występować powiązania pomiędzy spółką matką i jej spółkami córkami jak również między spółkami córkami. Powiązania majątkowe mogą dotyczyć majątku trwałego, obrotowego, rzeczowego majątku trwałego, wartości niematerialnych i prawnych oraz finansowego majątku trwałego (Trocki, 2004, s. 56). Powiązania te najczęściej występują w obrębie nieruchomości, których właścicielem z reguły jest spółka matka, a spółki korzystające z jej majątku przekazują czynsze bądź opłaty dzierżawne. Powiązania majątkowe stwarzają spółce dominującej możliwość lepszego oddziaływania ekonomicznego na</p>
<p>4 48 Olimpia Grabiec spółki córki. Do powiązań majątkowych zaliczyć także można prawo do korzystania ze znaku firmowego, licencji za co mogą być wnoszone opłaty na rzecz spółki matki. Powiązania te zostały przedstawione na rysunku 2. Rysunek 2. Powiązania majątkowe w grupie kapitałowej Spółka matka Dzierżawa nieruchomości, wynajem pomieszczeń Użyczenie środków trwałych Prawa do wartości niematerialnych Leasing Franchising Opłaty, czynsze dzierżawne Opłaty za użyczanie środków trwałych Opłaty za korzystanie z praw do wartości niematerialnych Opłaty leasingowe Opłaty franchisingowe Spółki córki Źródło: Trocki M., (2004), Grupy kapitałowe. Tworzenie i funkcjonowanie, Warszawa, str. 58. Z kolei J. Borzęcki, S. Wiankowski, a także B. Nogalski i R. Ronkowski wymieniają powiązania majątkowe w finansowo kapitałowych czy też finansowych oraz dodają do nich inne możliwości powiązań, które przedstawia rysunek 3. Natomiast o powiązaniach kontraktowych można powiedzieć, że stanowią one niezbędne uzupełnienie powiązań kapitałowych. Spółki uczestniczące w grupie kapitałowej zawierają umowy kontraktowe pomiędzy sobą, a także z innymi podmiotami gospodarczymi spoza grupy. Umowy te stanowią formalną podstawę do egzekwowania obowiązków uczestników wobec grupy. Powiązania kontraktowe powodują równorzędność podmiotów uczestniczących w umowie kontraktowej. Powiązania te mogą przybierać formę umowy bądź porozumienia. Porozumienia i umowy kontraktowe najczęściej zawierane są oddzielnie dla poszczególnych obszarów współdziałania uczestników grupy kapitałowej. Często umowy gospodarcze zawierane pomiędzy uczestnikami grupy kapitałowej szczegółowo określają (Nogalski, Ronkowski, 1996, s. 91): powiązania produkcyjno handlowe stron, powiązania w zakresie rachunkowości, działalności marketingowej i inwestycyjnej, strategiczną rolę oraz decyzyjne i władcze funkcje dla specjalnie powołanej organizacji do prowadzenia polityki finansowej w grupie, dystrybucyjną rolę drugiej specjalnej organizacji dla realizacji wzajemnych rozliczeń finansowych w ramach struktury grupy kapitałowej.</p>
<p>5 Powiązania w grupie kapitałowej i ich wpływ na jej konkurencyjność 49 Rysunek 3. Powiązania finansowo kapitałowe między spółką dominującą i spółkami zależnymi Spółka holdingowa aporty opłaty franchisingowe pożyczki czynsze dopłaty spłata pożyczek podwyższenie kapitału wypłaty z zysku franchising dzierżawa Spółki zależne Źródło: Wiankowski R. red., (1996), Praktyka tworzenia i funkcjonowania holdingów w gospodarce, Warszawa, s. 88 Natomiast powiązania personalne można rozumieć jako równoczesne pełnienie funkcji w organach władzy (rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, zarządach) różnych uczestników grupy kapitałowej przez te same osoby bądź równoczesne zatrudnienie tych samych pracowników w różnych spółkach grupy. Powiązania personalne posiadają wiele zalet, wśród których można wymienić (Romanowska, Trocki, Wawrzyniak, 2000, s ): łatwiejszą i szerszą wymianę informacji wewnątrz grupy kapitałowej, wyższą skuteczność nadzoru właścicielskiego, wzmocnienie możliwości realizacji wspólnej polityki grupy kapitałowej, rozszerzenie możliwości awansu kadr kierowniczych spółek córek na stanowiska kierownicze grupy, powodując tym samym zwiększoną motywację działania na rzecz grupy, ograniczenie kosztów zarządu i zapotrzebowania na wysoko kwalifikowane kadry kierownicze. Jednakże już B. Nogalski i R. Ronkowski powiązania personalne wymieniają w ramach powiązań organizacyjnych. Stwierdzają oni, że w ramach struktury organizacyjnej współdziałanie zarządu spółki dominującej z zarządami spółek zależnych może mieć charakter incydentalny bądź zorganizowany. I tak charakter incydentalny wynika z bieżących potrzeb obu stron natomiast zorganizowane występuje w formie stałego współdziałania, które wynika z obowiązków nałożonych na spółkę dominującą i realizowanych przez nią funkcji koordynacyjnych. Współdziałanie to może przybrać formę współdziałania spółki dominującej z każdą spółką podporządkowaną w ramach zawartej dwustronnej umowy cywilno prawnej,</p>
<p>6 50 Olimpia Grabiec a także formę zorganizowanego współdziałania wszystkich spółek grupy kapitałowej w ramach wielostronnej umowy cywilno prawnej bądź umowy generalnej, która ma charakter współdziałania poziomego (Nogalski, Ronkowski, 1996, s. 92). W grupie kapitałowej mogą wystąpić pionowe czy też poziome powiązania personalne. Pionowe powiązania występują pomiędzy spółką dominującą a zależnymi, z kolei powiązania poziome dotyczą równoczesnego pełnienia funkcji bądź zatrudnienia w spółkach zależnych. Powiązania personalne polegające na łączeniu funkcji w organach władzy określane są jako unia personalna władz spółek. Powiązania personalne w szczególności powodują umocnienie integracji grupy wokół jej celów strategicznych. Ułatwiają one nadzór nad działalnością spółek zależnych ale również powodują, że nadzór ten jest skuteczniejszy. Do plusów powiązań personalnych zaliczyć także można zmniejszenie zapotrzebowania na wysoko kwalifikowaną kadrę kierowniczą. Specyfika inwestowania i finansowania rozwoju grup kapitałowych Koniecznym warunkiem istnienia i rozwoju przedsiębiorstwa jest ciągłe podejmowanie różnych przedsięwzięć inwestycyjnych. Przez inwestowanie rozumie się ponoszenie nakładów finansowych w celu stworzenia nowych lub powiększenia już istniejących składników majątkowych. Wraz z powstaniem grupy kapitałowej tworzone są pomiędzy spółkami więzi ekonomiczno-finansowe. Więzi te występują w rozwiązaniach dotyczących: zasad transferu zysku pomiędzy spółkami, wewnętrznych form finansowania, cen rozliczeniowych stosowanych między spółkami, planowania podatkowego, rachunkowości. Jednolity system zarządzania finansami w całej grupie kapitałowej jest konieczny do prowadzenia efektywnej działalności gospodarczej poszczególnych spółek przy jednoczesnej realizacji misji całej grupy kapitałowej. Głównym celem zarządzania ekonomiczno finansowego w grupie kapitałowej jest optymalizacja gospodarki finansowej uczestników grupy. Jedną z cech grupy kapitałowej, która wpływa na jej konkurencyjność, jest rozszerzenie możliwości finansowania planowanych inwestycji. Oprócz finansowania wewnętrznego spółek istnieje możliwość finansowania zewnętrznego w dwóch wariantach, a mianowicie finansowania zewnętrznego w ramach grupy i zewnętrznego spoza grupy. Pozyskanie kapitału obcego spoza grupy kapitałowej jest często bardzo utrudnione ze względu na dążenie banków do ograniczenia ryzyka. W takim wypadku spółka dominująca może uzupełnić braki potrzebnego kapitału w postaci kredytu. Grupy kapitałowe w celu finansowania swojej działalności bieżącej oraz rozwojowej często tworzą własny bank co umożliwia mobilizację środków finansowych, a także możliwość uzyskiwania tańszych kredytów. Grupy kapitałowe mają możliwość korzystania z różnych form kredytu bankowego a również z własnych środków finansowych w formie kredytu i co najważniejsze grupy są w stanie uzyskać tańsze kredyty niż same poszczególne spółki podporządkowane. Posiadanie przez grupę kapitałową własnego banku wiąże w dużym stopniu poszczególne jej spółki w jedną całość. Pozyskanie kapitału obcego spoza grupy kapitałowej jest często bardzo utrudnione ze względu na dążenie banków do ograniczenia ryzyka. W takim wypadku spółka dominująca może uzupełnić braki potrzebnego kapitału w postaci kredytu. Wewnątrz grupy kapitałowej kredyty mogą pochodzić z poszczególnych spółek zależnych, jak również ze spółki dominującej, gromadzącej zyski grupy. Spółki mogą także udzielać pożyczek innym spółkom należącym do danej grupy kapitałowej. Pomoc spółki dominującej w zakresie finansowania może być nie tylko dokonana w postaci pożyczek i kredytów, ale także może polegać na zapewnieniu spółkom zależnym</p>
<p>7 Powiązania w grupie kapitałowej i ich wpływ na jej konkurencyjność 51 gwarancji i poręczeń kredytowych czy też na udzielaniu porad finansowych. Finansowanie rozwoju w grupach kapitałowych może być realizowane w trzech wariantach (Trocki, 2004, s ): finansowania zdecentralizowanego polega na niezależnym od innych uczestników grupy finansowaniu potrzeb inwestycyjnych spółki. Sposób ten nie wykorzystuje możliwości synergii finansowej grupy. finansowania częściowo scentralizowanego tutaj spółka dominująca udziela spółkom zależnym gwarancji i poręczeń kredytowych na realizację akceptowanych przedsięwzięć inwestycyjnych. finansowania scentralizowanego spółka dominująca wykorzystując swoją wiarygodność kredytową uzyskuje kredyt, a pozyskane środki przekazuje spółkom zależnym w postaci kredytów i pożyczek. Finansowanie rozwoju w grupach kapitałowych przedstawione jest na rysunku 4. Rysunek 4. Finansowanie w grupach kapitałowych a) zdecentralizowane b) częściowo scentralizowane c) scentralizowane Bank kredyty Spółka-matka Spółka-matka Bank kredyty Spółka-matka gwarancje i poręczenia kredytowe pożyczki/ kredyty Bank kredyty Spółki - córki Bank kredyty Spółki - córki Spółki - córki Źródło: Trocki M., (2004), Grupy kapitałowe. Tworzenie i funkcjonowanie, Warszawa, s Finansowanie rozwoju grup kapitałowych może być realizowane przez zastosowanie różnych instrumentów. Instrumenty te dotyczą zarówno spółki dominującej, jak też spółek zależnych i zostały przedstawione na rysunku 5. Zasilanie finansowe spółki zależnej przez spółkę wiodącą jest możliwe tylko w przypadku posiadania wolnych środków na szczeblu spółki dominującej. W strukturze grupy kapitałowej powstaje tak zwany rynek wewnętrzny, co również wpływa na konkurencyjność całej grupy, a który polega na tym, że podmioty wchodzące w jego skład kooperują pomiędzy sobą, sprzedając sobie towary i usługi, co powoduje konieczność określenia poziomu cen rozliczeniowych stosowanych między nimi. Ceny te należy określić zarówno w układzie pionowym, jak również w układzie poziomym. Stosowanie cen rozliczeniowych pomiędzy spółkami grupy kapitałowej ma wpływ na kształtowanie się kosztów i dochodów, a przez to obciążeń podatkowych. Specyfika tych cen polega na tym, że powodują one realny przepływ pieniędzy pomiędzy poszczególnymi spółkami grupy, które są samodzielnymi podmiotami podatkowymi. Możliwości transferu zysku w grupach kapitałowych przedstawia rysunek 6.</p>
<p>8 52 Olimpia Grabiec Rysunek 5. Finansowanie w grupach kapitałowych Finansowanie własne w ramach grupy Finansowanie grup kapitałowych Finansowanie obce w ramach grupy Finansowanie wewnętrzne Finansowanie zewnętrzne Finansowanie z zatrzymanej rocznej nadwyżki finansowej Wkład kapitału własnego przez dotychczasowych właścicieli (finansowanie własne) Finansowanie na podstawie obligatoryjnych przepisów ustalania zysków Finansowanie poprzez celowe wykorzystywanie marginesu swobody wyceny Finansowanie poprzez zmianę struktury majątkowej Udostępnianie kapitału obcego przez dotychczasowych właścicieli (pożyczki udziałowców) Wkład kapitału własnego przez nowych kapitałodawców (finansowanie udziałowe) Finansowanie przez wierzycieli (finansowanie obce) Finansowanie przez kapitałodawców na prawach właścicieli i wierzycieli (finansowanie hybrydowe) Źródło: Trocki M., (2004), Grupy kapitałowe. Tworzenie i funkcjonowanie, Warszawa, s Z kolei wśród ograniczeń wynikających z przynależności spółek do grupy wymienić przede wszystkim trzeba konieczność podporządkowania inwestowania strategii rozwoju całej grupy kapitałowej. Przynależność ta powoduje to, że alokacja środków inwestycyjnych powinna być zgodna z priorytetami wynikającymi ze strategii grupy. Z racji tego, że zużycie środków inwestycyjnych wpływa na wyniki finansowe spółek i grupy jako całości konieczna jest kontrola kierownictwa grupy.</p>
<p>9 Powiązania w grupie kapitałowej i ich wpływ na jej konkurencyjność 53 Rysunek 6. Możliwości transferu zysku w grupach kapitałowych Przypadek Kierunek transferu Środek transferu zysku 1 A B Obniżenie ceny rozliczeniowej A 2 B Podwyższenie ceny rozliczeniowej A 3 B Podwyższenie ceny rozliczeniowej A 4 B Obniżenie ceny rozliczeniowej kierunek dostaw (usług) kierunek transferu (zysku) Źródło: Wiankowski S., Bogusławski Z., Borzęcki J., Karmańska A., (1999), Zarządzanie grupą kapitałową. Analiza i projektowanie rozwiązań organizacyjnych, Warszawa, s. 72. Podsumowanie Transformacja polskiej gospodarki doprowadziła do konieczności dostosowywania się przedsiębiorstw do nowej rzeczywistości. Tworzenie oraz działalność grupy wynika z chęci skutecznej i równorzędnej walki z inwestującymi oraz oferującymi w Polsce swe towary i usługi podmiotami gospodarczymi pochodzącymi z krajów wysokorozwiniętych. Z powstaniem i funkcjonowaniem grup kapitałowych wiąże się wiele korzyści. Grupy kapitałowe pozwalają lepiej wykorzystać wewnętrzne zasoby finansowe oraz także kadrę zarządzającą przedsiębiorstw wchodzących w ich skład. Z powstaniem i funkcjonowaniem grupy kapitałowej wiąże się wiele korzyści. Struktura grupy pozwala poszczególnym jednostkom na zachowanie samodzielności w działaniu poprzez to, że każda spółka zależna ma odrębną osobowość prawną, a jednocześnie pozwala na kontrolę i sterowanie przez udziały kapitałowe jednostki dominującej. Należy zauważyć, że fakt posiadania osobowości prawnej przez każdą spółkę jest niewątpliwą zaletą tej struktury. Pociąga ona za sobą pełną odpowiedzialność każdego z członków za skutki prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, jednak pozostali uczestnicy narażają się na utratę należności wynikających z prowadzonej współpracy oraz posiadanych udziałów kapitałowych w przypadku ewentualnego bankructwa jednego z członków grupy. Tworzenie oraz działalność grupy wynika z chęci oraz skutecznej i równorzędnej walki z inwestującymi oraz oferującymi w Polsce swe towary i usługi podmiotami gospodarczymi pochodzącymi z krajów wysokorozwiniętych. Wiadome jest, że udział w grupie kapitałowej prowadzi do wzrostu potencjału gospodarczego oraz do skuteczności działań poszczególnych uczestników struktury. Niewątpliwą zaletą utworzenia grupy kapitałowej jest możliwość prowadzenia inwestycji kapitałowych wewnątrz grupy. Inwestycje kapitałowe prowadzone wewnątrz grupy umożliwiają dofinansowanie podmiotów grupy znajdujących się w słabej kondycji finansowej. Pozyskanie kapitału obcego, spoza grupy, przez spółki będące w słabszej kondycji finan-</p>
<p>10 54 Olimpia Grabiec sowej, jest bardzo utrudnione ze względu na dążenie banków do ograniczenia ryzyka. Często spółka dominująca udziela kredytów i pożyczek spółkom zależnym, które mogą liczyć na dodatkowe korzyści w postaci niższych kosztów pozyskania kapitału. Pomoc spółki dominującej może polegać także na zapewnieniu spółkom zależnym gwarancji poręczeń kredytowych, a także na wskazywaniu najbardziej efektywnych źródeł finansowania. Kolejną zaletą tworzenia grupy jest prowadzenie własnej polityki cenowej. Daje ona możliwość stworzenia własnego zaplecza surowcowego, własnej sieci sprzedaży oraz usługowej wewnątrz grupy. Pozwala to obniżać koszty działalności, przez co zwiększa się efektywność produkcji i sprzedaży oraz pozwala zapewnić konkurencyjność na rynku. Zalety udziału w grupie kapitałowej można by mnożyć, jednak nie należy zapominać o istniejących zagrożeniach i wadach tego uczestnictwa. Wymienić tutaj można dążenie do opanowania określonych rynków poprzez eliminowanie działalności konkurencyjnej innych podmiotów. Na pozycji zagrożonej mogą się znajdować spółki zależne ze względu na możliwość nadmiernego wpływu spółki dominującej. Wpływ ten może uwidocznić się w sferze zarządzani i doboru personelu kierowniczego, w sferze prawidłowego rozwoju tych jednostek, a także istnieje możliwość osiągania największych wyników ekonomicznych przez podmiot dominujący przez zahamowanie działalności jednostek zależnych. BIBLIOGRAFIA: 1. Nogalski B., Ronkowski R., (2000), Holding w gospodarce krajowej praktyczny poradnik tworzenia, ODDK, Gdańsk. 2. Nogalski B., Ronkowski R., (1996), Zarządzanie holdingiem, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa. 3. Romanowska M., Trocki M., Wawrzyniak B., red., (2000), Grupy kapitałowe w Polsce, Difin, Warszawa. 4. Sokołowicz W. Srzednicki A., (1998), Holding. Tworzenie, funkcjonowanie, wzory dokumentów, C.H. Beck, Warszawa. 5. Trocki M., (2004), Grupy kapitałowe. Tworzenie i funkcjonowanie, PWN, Warszawa. 6. Wiankowski S., Bogusławski Z., Borzęcki J., Karmańska A., (1999), Zarządzanie grupą kapitałową. Analiza i projektowanie rozwiązań organizacyjnych, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ, Warszawa. 7. Wiankowski R. red., (1996), Praktyka tworzenia i funkcjonowania holdingów w gospodarce, Warszawa,</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 2
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
ff9bf4330277395dab1a3ac38cd0eb41
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.113,
"LY": 0.103,
"SP": 0.1,
"ID": 0.067,
"NA": 0.085,
"HI": 0.122,
"IN": 0.854,
"OP": 0.127,
"IP": 0.127,
"it": 0.089,
"ne": 0.112,
"sr": 0.075,
"nb": 0.054,
"re": 0.069,
"en": 0.181,
"ra": 0.438,
"dtp": 0.229,
"fi": 0.125,
"lt": 0.145,
"rv": 0.114,
"ob": 0.095,
"rs": 0.09,
"av": 0.094,
"ds": 0.117,
"ed": 0.104
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00389-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 240,268,165
| 16,308
| 125,805
|
http://slideplayer.pl/slide/423405/
|
text/html
| 2016-10-22T18:01:26
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
Prezentacja na temat: "Prognozowanie analogowe Opracowanie: dr Filip Chybalski."— Zapis prezentacji:
1
Prognozowanie analogowe Opracowanie: dr Filip Chybalski
2
Metody analogowe: służą do przewidywania przyszłości określonej zmiennej na podstawie danych o zmiennych podobnych, co do których istnieją zbyt słabe podstawy, by przypuszczać, że są przyczynowo powiązane ze zmienną prognozowaną,
3
Prognozowanie analogowe polega na przewidywaniu przyszłości określonej zmiennej przez wykorzystanie informacji o innych zmiennych, których zmiany w czasie są podobne, jakkolwiek nie równoczesne. Prognosta przyjmuje postawę aktywną i konstruuje prognozy średnio- i długookresowe.
4
Wykorzystywane w prognozowaniu analogowym zmienne podobne można podzielić na: zmienne jednoimienne: zmienne prognozowana i zmienne wykorzystywana do ustalenia prognozy są co do swej istoty takie same i mają takie same miana; zmienne różnoimienne: istota zmiennych jest niejednakowa.
5
Rodzaje metod analogowych metoda analogii biologicznych : metoda ta polega na przenoszeniu budowy i funkcjonowania organizmów żywych na inne obiekty, np. konstrukcja maszyn na wzór budowy ciała zwierząt, wytwarzanie lekarstw mających niektóre właściwości roślin; metoda analogii przestrzennych : polega na przewidywaniu zajścia określonego zdarzenia na podstawie informacji o wystąpieniu takiego zdarzenia na innych terytoriach, np. pojawienie się kart kredytowych w jednym kraju pozwala przypuszczać, że potrzeba posiadania kart wystąpi także w innych krajach; metoda analogii historycznych : polega na przenoszeniu prawidłowości zmian w czasie jednych zjawisk na inne zjawiska zachodzące w tym samym obiekcie. Używane tu są zmienne różnoimienne, np. rozwój radiofonii może być podstawą przewidywania rozwoju telewizji (mierzonego liczbą posiadanych odbiorników); metoda analogii przestrzenno-czasowych : polega na przenoszeniu z jednych obiektów do innych prawidłowości zmian zjawisk w czasie. W tym prognozowaniu na ogół występują zmienne jednoimienne, np. tendencja do wzrostu korzystania z Internetu w krajach wysoce rozwiniętych wystąpi z czasem także w krajach słabiej rozwiniętych.
6
Kryteria określania podobieństwa zmiennych kryterium podobieństwa poziomu : dwie zmienne są podobne, jeżeli w pewnym momencie lub okresie osiągnęły jednakową wartość. W prognozowaniu wykorzystuje się taką sytuację, gdy zmienna prognozowana później niż porównywana osiąga ten sam poziom. Kryterium to może być wykorzystywane tylko w stosunku do zmiennych jednoimiennych; kryterium podobieństwa kształtu : dwie zmienne są podobne, jeżeli charakteryzują się podobnymi zmianami w czasie. Kryterium to może być stosowane do zmiennych jedno – i różnoimiennych.
7
Metody analogowe są stosowane w przypadku: przewidywania punktów zwrotnych trendu i zmiany postaci związków między zmiennymi; przewidywania postaci trendu i związku między zmiennymi w przyszłości; przewidywania zajścia owych zdarzeń w obiekcie, dla którego wyznacza się prognozę w sytuacji, gdy zdarzenia takie wystąpiły już gdzie indziej.
8
Dopuszczalność prognoz wyznaczanych za pomocą analogii ocenia się za pomocą błędów ex post, opinii ekspertów oraz własnej opinii prognosty.
9
Etapy postępowania w wyznaczaniu prognozy:
10
Prognoza cząstkowa to przedłużenie szeregu obiektu prognozowanego o skorygowany stałą przesunięcia fragment szeregu k-tego obiektu podobnego następujący po przedziale podobieństwa tego obiektu. Przedziały podobieństwa wszystkich obiektów muszą być jednakowej długości. Przedział podobieństwa obiektu prognozowanego to ostatni dostatecznej długości fragment szeregu tego obiektu.
11
12
13
Heurystyczne metody prognozowania
14
Metody heurystyczne są określane jako metody twórczego rozwiązywania problemów. Heurystyka to umiejętność wykrywania nowych faktów i relacji między faktami oraz dochodzenia w ten sposób do nowych prawd.
15
Prognozowanie heurystyczne to przewidywanie nowych obrazów rzeczywistości niekoniecznie dających się opisać za pomocą analizy przeszłości. Określa się je również jako intuicyjne, bo opiera się ono na wyobraźni i zdrowym rozsądku.
16
Heurystyczne metody prognozowania polegają na wykorzystaniu do sformułowania prognozy opinii ekspertów opartych na intuicji i doświadczeniu. Sformułowane prognozy mogą być ilościowe i jakościowe.
17
Zastosowanie metod heurystycznych: wskazywanie daty zajścia interesującego nas zdarzenia, określenie poziomu badanej zmiennej, określenie punktów zwrotnych w przebiegu zmiennych, prawdopodobieństwo występowania danego zdarzenia, określenie natężenia występowania zjawisk nowych, tworzenie ocen faktów determinujących przyszłość, ocena przydatności utworzonych modeli do prognozowania.
18
Ekspert – osoba, która została zaproszona do udziału w badaniu ze względu na swoją osobowość, wiedzę, szeroki horyzonty myślenia, itp. Kryteria doboru ekspertów: grupa ekspertów powinna być uniwersalna, grupa powinna być liczna, wybrane osoby powinny niezależnie myśleć oraz mieć niezależną wizję przyszłości.
19
Wśród metod heurystycznych należy wymienić: burzę mózgów (brainstorming), której twórcą był A.F. Osborn, opartą na dwóch podstawowych wymaganiach metodycznych: nie krytykować oraz stymulować jak największą liczbę pomysłów;
20
metoda wpływów krzyżowych, inaczej zwana metodą wzajemnych oddziaływań, pozwalająca ocenić przeciętne prawdopodobieństwo zajścia oraz termin realizacji każdego ze zdarzeń w zbiorze zdarzeń współzależnych z uwzględnieniem różnych możliwości kolejności zdarzeń i występowania bądź nie występowania w zbiorze zdarzeń.
21
metoda ankietowa, wykorzystująca w badaniu nie ekspertów, lecz losowo wybrane osoby; metoda delficka, oparta na badaniu opinii ekspertów.
22
Metoda delficka polega zwykle na badaniu opinii ekspertów dotyczących prawdopodobieństwa lub czasu zajścia przyszłych zdarzeń. Uzyskaną prognozą jest zgodny sąd osób kompetentnych na określony temat tzn. prawdopodobieństwo lub czas zajścia przyszłych zdarzeń.
23
Metodę tę cechuje: niezależność opinii ekspertów, anonimowość wypowiadanych sądów, wieloetapowość postępowania, uzgadnianie i sumowanie opinii osób kompetentnych.
24
Etapy badania delfickiego: 1. zdefiniowanie problemu, 2. wybór grupy ekspertów, 3. przygotowanie i wysłanie ankiety, 4. analiza odpowiedzi z ankiety. Jeżeli odpowiedzi ekspertów można uznać za zgodne, wyznaczona zostaje prognoza. W przeciwnym razie badanie jest przeprowadzone ponownie, począwszy od 3 etapu, gdyż przygotowana zostaje kolejna ankieta.
|
<doc fingerprint="26ea7c5c69521098">
<main>
<p>Prezentacja na temat: "Prognozowanie analogowe Opracowanie: dr Filip Chybalski."— Zapis prezentacji:</p>
<p>1 Prognozowanie analogowe Opracowanie: dr Filip Chybalski</p>
<p>2 Metody analogowe: służą do przewidywania przyszłości określonej zmiennej na podstawie danych o zmiennych podobnych, co do których istnieją zbyt słabe podstawy, by przypuszczać, że są przyczynowo powiązane ze zmienną prognozowaną,</p>
<p>3 Prognozowanie analogowe polega na przewidywaniu przyszłości określonej zmiennej przez wykorzystanie informacji o innych zmiennych, których zmiany w czasie są podobne, jakkolwiek nie równoczesne. Prognosta przyjmuje postawę aktywną i konstruuje prognozy średnio- i długookresowe.</p>
<p>4 Wykorzystywane w prognozowaniu analogowym zmienne podobne można podzielić na: zmienne jednoimienne: zmienne prognozowana i zmienne wykorzystywana do ustalenia prognozy są co do swej istoty takie same i mają takie same miana; zmienne różnoimienne: istota zmiennych jest niejednakowa.</p>
<p>5 Rodzaje metod analogowych metoda analogii biologicznych : metoda ta polega na przenoszeniu budowy i funkcjonowania organizmów żywych na inne obiekty, np. konstrukcja maszyn na wzór budowy ciała zwierząt, wytwarzanie lekarstw mających niektóre właściwości roślin; metoda analogii przestrzennych : polega na przewidywaniu zajścia określonego zdarzenia na podstawie informacji o wystąpieniu takiego zdarzenia na innych terytoriach, np. pojawienie się kart kredytowych w jednym kraju pozwala przypuszczać, że potrzeba posiadania kart wystąpi także w innych krajach; metoda analogii historycznych : polega na przenoszeniu prawidłowości zmian w czasie jednych zjawisk na inne zjawiska zachodzące w tym samym obiekcie. Używane tu są zmienne różnoimienne, np. rozwój radiofonii może być podstawą przewidywania rozwoju telewizji (mierzonego liczbą posiadanych odbiorników); metoda analogii przestrzenno-czasowych : polega na przenoszeniu z jednych obiektów do innych prawidłowości zmian zjawisk w czasie. W tym prognozowaniu na ogół występują zmienne jednoimienne, np. tendencja do wzrostu korzystania z Internetu w krajach wysoce rozwiniętych wystąpi z czasem także w krajach słabiej rozwiniętych.</p>
<p>6 Kryteria określania podobieństwa zmiennych kryterium podobieństwa poziomu : dwie zmienne są podobne, jeżeli w pewnym momencie lub okresie osiągnęły jednakową wartość. W prognozowaniu wykorzystuje się taką sytuację, gdy zmienna prognozowana później niż porównywana osiąga ten sam poziom. Kryterium to może być wykorzystywane tylko w stosunku do zmiennych jednoimiennych; kryterium podobieństwa kształtu : dwie zmienne są podobne, jeżeli charakteryzują się podobnymi zmianami w czasie. Kryterium to może być stosowane do zmiennych jedno – i różnoimiennych.</p>
<p>7 Metody analogowe są stosowane w przypadku: przewidywania punktów zwrotnych trendu i zmiany postaci związków między zmiennymi; przewidywania postaci trendu i związku między zmiennymi w przyszłości; przewidywania zajścia owych zdarzeń w obiekcie, dla którego wyznacza się prognozę w sytuacji, gdy zdarzenia takie wystąpiły już gdzie indziej.</p>
<p>8 Dopuszczalność prognoz wyznaczanych za pomocą analogii ocenia się za pomocą błędów ex post, opinii ekspertów oraz własnej opinii prognosty.</p>
<p>9 Etapy postępowania w wyznaczaniu prognozy:</p>
<p>10 Prognoza cząstkowa to przedłużenie szeregu obiektu prognozowanego o skorygowany stałą przesunięcia fragment szeregu k-tego obiektu podobnego następujący po przedziale podobieństwa tego obiektu. Przedziały podobieństwa wszystkich obiektów muszą być jednakowej długości. Przedział podobieństwa obiektu prognozowanego to ostatni dostatecznej długości fragment szeregu tego obiektu.</p>
<p>11</p>
<p>12</p>
<p>13 Heurystyczne metody prognozowania</p>
<p>14 Metody heurystyczne są określane jako metody twórczego rozwiązywania problemów. Heurystyka to umiejętność wykrywania nowych faktów i relacji między faktami oraz dochodzenia w ten sposób do nowych prawd.</p>
<p>15 Prognozowanie heurystyczne to przewidywanie nowych obrazów rzeczywistości niekoniecznie dających się opisać za pomocą analizy przeszłości. Określa się je również jako intuicyjne, bo opiera się ono na wyobraźni i zdrowym rozsądku.</p>
<p>16 Heurystyczne metody prognozowania polegają na wykorzystaniu do sformułowania prognozy opinii ekspertów opartych na intuicji i doświadczeniu. Sformułowane prognozy mogą być ilościowe i jakościowe.</p>
<p>17 Zastosowanie metod heurystycznych: wskazywanie daty zajścia interesującego nas zdarzenia, określenie poziomu badanej zmiennej, określenie punktów zwrotnych w przebiegu zmiennych, prawdopodobieństwo występowania danego zdarzenia, określenie natężenia występowania zjawisk nowych, tworzenie ocen faktów determinujących przyszłość, ocena przydatności utworzonych modeli do prognozowania.</p>
<p>18 Ekspert – osoba, która została zaproszona do udziału w badaniu ze względu na swoją osobowość, wiedzę, szeroki horyzonty myślenia, itp. Kryteria doboru ekspertów: grupa ekspertów powinna być uniwersalna, grupa powinna być liczna, wybrane osoby powinny niezależnie myśleć oraz mieć niezależną wizję przyszłości.</p>
<p>19 Wśród metod heurystycznych należy wymienić: burzę mózgów (brainstorming), której twórcą był A.F. Osborn, opartą na dwóch podstawowych wymaganiach metodycznych: nie krytykować oraz stymulować jak największą liczbę pomysłów;</p>
<p>20 metoda wpływów krzyżowych, inaczej zwana metodą wzajemnych oddziaływań, pozwalająca ocenić przeciętne prawdopodobieństwo zajścia oraz termin realizacji każdego ze zdarzeń w zbiorze zdarzeń współzależnych z uwzględnieniem różnych możliwości kolejności zdarzeń i występowania bądź nie występowania w zbiorze zdarzeń.</p>
<p>21 metoda ankietowa, wykorzystująca w badaniu nie ekspertów, lecz losowo wybrane osoby; metoda delficka, oparta na badaniu opinii ekspertów.</p>
<p>22 Metoda delficka polega zwykle na badaniu opinii ekspertów dotyczących prawdopodobieństwa lub czasu zajścia przyszłych zdarzeń. Uzyskaną prognozą jest zgodny sąd osób kompetentnych na określony temat tzn. prawdopodobieństwo lub czas zajścia przyszłych zdarzeń.</p>
<p>23 Metodę tę cechuje: niezależność opinii ekspertów, anonimowość wypowiadanych sądów, wieloetapowość postępowania, uzgadnianie i sumowanie opinii osób kompetentnych.</p>
<p>24 Etapy badania delfickiego: 1. zdefiniowanie problemu, 2. wybór grupy ekspertów, 3. przygotowanie i wysłanie ankiety, 4. analiza odpowiedzi z ankiety. Jeżeli odpowiedzi ekspertów można uznać za zgodne, wyznaczona zostaje prognoza. W przeciwnym razie badanie jest przeprowadzone ponownie, począwszy od 3 etapu, gdyż przygotowana zostaje kolejna ankieta.</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 1
|
[
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"unk",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn",
"unk",
"pol_Latn"
] |
506b5ef8ab0e1fc9aeeb865353bf7d94
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.091,
"LY": 0.073,
"SP": 0.089,
"ID": 0.078,
"NA": 0.105,
"HI": 0.146,
"IN": 0.866,
"OP": 0.104,
"IP": 0.079,
"it": 0.088,
"ne": 0.086,
"sr": 0.066,
"nb": 0.067,
"re": 0.061,
"en": 0.201,
"ra": 0.259,
"dtp": 0.387,
"fi": 0.079,
"lt": 0.092,
"rv": 0.074,
"ob": 0.097,
"rs": 0.092,
"av": 0.092,
"ds": 0.068,
"ed": 0.085
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00388-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 67,448,748
| 20,710
| 79,456
|
http://docplayer.pl/2454425-.html
|
text/html
| 2016-10-22T18:01:17
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 PREZE TACJA 5 UWAGA! Poniższy materiał opracowany został w formie przewodnika przez: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Urząd Dozoru Technicznego, Fundację Promocji Innowacji i Biuro Doradztwa Gospodarczego ACME i rozpowszechniony na CD- Romie 1. OZ AKOWA IE CE: PODSTAWY PRAW E, WAŻ E TERMI Y I OKREŚLE IA 1.1 Wprowadzenie W Unii Europejskiej w wielu istotnych dziedzinach istnieją przepisy wspólnotowe (zwane dyrektywami), które dotyczą wytwarzania i obrotu wyrobami - po wdrożeniu do prawa krajowego zastępują one prawo państw członkowskich. Znaczna część z nich została opracowana według przyjętych w 1985 roku nowych zasad w dziedzinie harmonizacji technicznej w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia obywateli. Zasady te - nazwane Nowym Podejściem - mają wiele ważnych właściwości, między innymi nie przewidują szczegółowych uregulowań, które musiałyby być często zmieniane w efekcie postępu technicznego. Dyrektywy Nowego Podejścia zawierają zasadnicze wymagania stawiane wyrobom, natomiast przykładowe szczegółowe rozwiązania techniczne zawarte są w zharmonizowanych z dyrektywami normach europejskich EN, których stosowanie jest dobrowolne. Wyroby podlegające dyrektywom Nowego Podejścia i spełniające postawione w nich wymagania muszą być, z nielicznymi wyjątkami, oznakowane charakterystycznym symbolem CE. Dlaczego "oznakowanie CE", a nie "znak CE"? Użycie tego wyrażenia ma swoje źródło w historii dyrektyw Nowego Podejścia i w zróżnicowaniach wyrażeń w tekstach oryginalnych. Do 1993 roku w dyrektywach Nowego Podejścia było stosowane wyrażenie "znak CE" (ang. CE mark). Forma graficzna tego znaku była określana indywidualnie w poszczególnych dyrektywach, bądź też nie była określana w ogóle. Dopiero Decyzja 93/465/EWG wprowadziła nową ujednoliconą formę graficzną tego znaku i jasno określiła jego rolę. Zmiana sformułowania "znak CE" na "oznakowanie CE" (ang. CE marking) została zainicjowana przez Parlament Europejski. Intencją wnioskodawców było wyraźne rozróżnienie pomiędzy wieloma istniejącymi znakami certyfikacji a europejskim symbolem zgodności z dyrektywami Nowego Podejścia, czyli oznakowaniem CE. Inicjatywa została przyjęta, a przesłanki towarzyszące jej zgłoszeniu są nadal aktualne, bowiem różnice między znakami certyfikacji a oznakowaniem CE w wielu przypadkach nadal nie są właściwie rozumiane. Rozróżnienie to dotyczy np. znaku "B", który do r. był w Polsce znakiem obowiązkowej certyfikacji. Odpowiednie zmiany wprowadzone zostały we wszystkich istniejących dyrektywach Nowego Podejścia. Polska była zobowiązana do przygotowania wiernych tłumaczeń tekstów pełnego zestawu aktów prawnych UE, tzw. acquis. Obejmuje to tłumaczenia zarówno pierwotnych wersji dyrektyw, jak i
2 dyrektyw je zmieniających. Teksty po zmianach, tzw. teksty ujednolicone, nie są dokumentami prawnie obowiązującymi, chyba że są opublikowane jako oddzielna dyrektywa (np. dyrektywa maszynowa 98/37/WE). Tłumaczenia polskie muszą więc również odzwierciedlać zróżnicowania wyrażeń dotyczących znaku i oznakowania CE. W aktach prawnych wdrażających poszczególne dyrektywy Nowego Podejścia przyjęto więc konsekwentnie formę "oznakowanie CE". 1.2 owe i Globalne Podejście Wzajemne uznawanie przepisów technicznych w krajach Unii Europejskiej Swobodny przepływ towarów to, obok zasad swobodnego przepływu osób, kapitału i usług, fundament wspólnego rynku europejskiego. Prawodawstwo europejskie dąży do niwelowania barier w handlu oraz do wzajemnego uznawania i ujednolicenia procedur handlowych, technicznych i innych. W handlu takie ewentualne bariery i uciążliwości mogą powstać m.in. w efekcie przyjmowania różniących się od siebie krajowych norm i przepisów technicznych. Dlatego też jednym z głównych celów porozumień traktatowych była liberalizacja handlu (czyli eliminacja barier w swobodnym przepływie towarów między sygnatariuszami traktatów). W artykułach 28 i 29 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską w 1957 roku czytamy, że w obrotach między państwami członkowskimi zakazane są ograniczenia ilościowe w przywozie (wywozie) oraz wszelkie podobne im w skutkach środki. Jest to więc zakaz nakładania ograniczeń ilościowych lub równoważnych w obrocie towarowym między państwami członkowskimi. Zasadą jest, że wyrób umieszczony na rynku zgodnie z prawem w jednym z państw UE nie może być kwestionowany przez pozostałe państwa członkowskie UE. Wyroby legalnie wytworzone lub wprowadzone na rynek w jednym państwie korzystają ze swobody przepływu towarów w obrębie całej Wspólnoty. Pojęcie środków równoważnych odnosi się także do krajowych przepisów technicznych obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich. Jeden z kolejnych artykułów Traktatu (artykuł 30) dopuszcza jednak wyjątki od ogólnej zasady dotyczącej swobodnego przepływu towarów: Przewiduje on możliwość ustanowienia ograniczeń swobodnego przepływu towarów w postaci krajowych przepisów uzasadnionych m.in. względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego; ochroną zdrowia oraz życia ludzi i zwierząt lub też ochroną własności przemysłowej i handlowej. Ustanowione zakazy i ograniczenia nie powinny jednak stanowić środków samowolnej dyskryminacji ani ukrytego ograniczania przepływu towarów między państwami członkowskimi. Powinny one również być proporcjonalne do wagi zagadnienia. Przepisy takie podlegają ocenie i akceptacji przez państwa członkowskie (według zasad określonych w dyrektywie 98/34/WE o wymianie informacji, zmienionej dyrektywą 98/48/WE). Zgodnie z tymi przepisami państwa członkowskie zobowiązane są do zgłaszania pozostałym krajom UE oraz Komisji Europejskiej projektów przepisów technicznych i norm. Od momentu powiadomienia Komisji o zamiarze wprowadzenia nowych przepisów technicznych obowiązuje trzymiesięczny okres moratorium, w czasie którego prace nad projektem powinny być wstrzymane. W okresie moratorium Komisja oraz państwa członkowskie mają możliwość zgłaszania zastrzeżeń. Jeżeli zastrzeżeń tych nie zgłoszą, wówczas przepisy krajowe mogą zostać przyjęte. Jeżeli jednak pojawiły się zastrzeżenia, okres moratorium przedłużony zostaje o kolejne trzy miesiące. W przypadku, gdy projekt przepisów dotyczy zagadnień, co do których przedstawiono już propozycję nowej dyrektywy, okres wstrzymania wynosi 12 miesięcy. W szczególnych przypadkach okres dwunastomiesięczny jest wydłużany do 18 miesięcy, a okresy trzymiesięczne do czterech miesięcy.
3 Podobne zasady przyjęto w stosunku do projektów krajowych norm technicznych. Wyjątkiem od opisanych wyżej reguł jest natychmiastowe wprowadzanie nowych przepisów krajowych w sytuacjach wymagających pilnej reakcji oraz związanych z ochroną zdrowia i bezpieczeństwem. Podstawowym środkiem do eliminacji barier technicznych w handlu jest ujednolicenie wymagań technicznych w skali Unii Europejskiej poprzez harmonizację prawa. Najczęściej stosowanymi do harmonizacji prawa w UE aktami prawnym są dyrektywy adresowane do państw członkowskich, które są zobowiązane do wprowadzenia ich postanowień do własnego prawa krajowego. Czym jest Stare Podejście Przed zapoznaniem się z zasadami Nowego Podejścia warto poświęcić nieco uwagi tzw. Staremu Podejściu, tym bardziej, że dyrektywy Starego Podejścia są wciąż obowiązujące w dziedzinie np. motoryzacji, produktów żywnościowych, produktów chemicznych i lekarstw. Zadaniem dyrektyw Starego Podejścia było określenie szczegółowych przepisów technicznych zastępujących przepisy poszczególnych krajów lub obowiązujących alternatywnie do tych przepisów. Miały one charakter zbliżony do norm technicznych i w znikomym stopniu uwzględniały dorobek normalizacji, zwłaszcza normalizacji europejskiej. Za pomocą dyrektyw Starego Podejścia Wspólnota starała się usuwać bariery techniczne poprzez ujednolicanie szczegółowych wymagań technicznych dotyczących wytwarzania wyrobów. Doprowadziło to do tworzenia prawa o treści ściśle technicznej, odpowiadającej indywidualnym wymaganiom dla każdej kategorii wyrobów. Opracowanie takich dyrektyw na szczeblu Rady Unii Europejskiej było trudne i nieefektywne, tym bardziej że wymagało jednomyślności Rady. Cechą charakterystyczną większości dyrektyw Starego Podejścia była ich opcjonalność: chociaż państwa członkowskie miały obowiązek uznawania i dopuszczania na swój rynek wyrobów zgodnych z wymaganiami dyrektywy, nie miały jednak obowiązku wycofania własnych przepisów krajowych, nawet jeśli nie były one zgodne z dyrektywą. Kontrolę zgodności z przepisami dyrektywy sprawowały wyznaczone organy państwowe. Tym samym Stare Podejście nie przyniosło znaczącego postępu w dziedzinie harmonizacji technicznej. Istotny krok w tym zakresie dokonany został dopiero w ramach wprowadzenia zasad Nowego Podejścia. owe Podejście do harmonizacji i normalizacji technicznej Uchwałą Rady z 1985 roku wprowadzona została nowa metoda i polityka tworzenia przepisów technicznych nazwana Nowym Podejściem do harmonizacji i normalizacji technicznej. Uchwała Rady wprowadziła następujące zasady: wymagania techniczne zawarte w zharmonizowanym prawie zostały ograniczone do wymagań zasadniczych; umieszczane na rynku UE i oddawane do użytku mogą być tylko wyroby spełniające wymagania zasadnicze;
4 opracowanie szczegółowych specyfikacji technicznych zgodnych z wymaganiami zasadniczymi zawartymi w prawie powierzone zostało europejskim organizacjom normalizacyjnym (w formie zlecenia opracowania norm zharmonizowanych); stosowanie norm zharmonizowanych lub innych norm pozostaje dobrowolne i wytwórca może zawsze zastosować inne specyfikacje techniczne w celu spełnienia wymagań zasadniczych; wyrobom wykonanym zgodnie z normami zharmonizowanymi przysługuje przywilej domniemania zgodności z odpowiednimi wymaganiami zasadniczymi. Nowe Podejście może być stosowane tylko wówczas, gdy istnieje realna możliwość spełnienia wymagań w formie wymagań zasadniczych. Niektóre wymagania, np. dotyczące substancji niebezpiecznych, nie mogą być sprecyzowane w sposób ogólny, tak więc do nich stosowane jest nadal Stare Podejście. Dla dyrektywy Nowego Podejścia musi być określona wystarczająco jednolita szeroka gama wyrobów lub identyfikowalne zagrożenie o charakterze horyzontalnym (ogólnym). Spójne zasady oceny zgodności (Globalne Podejście) Oprócz zasad Nowego Podejścia niezbędne są także warunki umożliwiające wiarygodną ocenę zgodności. Uchwała Rady Unii Europejskiej z 1989 roku w sprawie Globalnego Podejścia do certyfikacji i badań daje wytyczne dla polityki wspólnotowej w sprawie oceny zgodności, uzupełniającej Nowe Podejście: w celu zapewnienia spójnego podejścia do oceny zgodności wyrobów w przepisach Wspólnoty, należy określić jednolite części składowe tej oceny (moduły), obejmujące fazy projektowania i wytwarzania; należy również określić kryteria stosowania określonych procedur, kryteria działalności jednostek wykonujących te procedury oraz kryteria stosowania oznakowania CE; uogólniono stosowanie norm dotyczących zapewnienia jakości (seria EN ISO 9000) i wymagań stawianych jednostkom oceniającym zgodność (seria EN 45000) promowane są systemy akredytacji, stosowanie technik porównawczych, porozumienia o wzajemnym uznawaniu; przewiduje się programy realizowane w celu zmniejszenia różnic między państwami członkowskimi w istniejących infrastrukturach zapewnienia jakości (takich jak systemy metrologiczne, systemy wzorcowania, laboratoria badawcze, jednostki certyfikujące i inspekcyjne, jednostki akredytujące); promowane jest zawieranie porozumień o wzajemnym uznawaniu, współpracy i pomocy technicznej między UE i krajami trzecimi. Globalne Podejście zostało uzupełnione Decyzją Rady 90/683/EWG, zastąpioną następnie przez Decyzję 93/465/EWG z 1993 roku. Decyzja ta ustala ujednolicone ścieżki i elementy składowe oceny zgodności w ramach Nowego Podejścia, czyli tzw. moduły, jak również zasady nanoszenia i stosowania oznakowania zgodności CE. System modułowy podzielił procedury oceny zgodności na szereg osobnych operacji (tzw. modułów). Moduły są różne w zależności od stopnia zaawansowania wytwarzania wyrobu (np. faza projektu, prototypu, produkcji), sposobu oceny zgodności (np. sprawdzenie dokumentacji, zatwierdzenie typu, zapewnienie jakości) oraz osoby, która przeprowadza ocenę (czyli producent albo strona trzecia). Tak więc ocena zgodności według Globalnego Podejścia może opierać się na:
5 wewnętrznej kontroli dokonywanej przez producenta podczas projektowania i produkcji; badaniach typu przeprowadzanych przez stronę trzecią w połączeniu z wewnętrzną kontrolą produkcji przeprowadzaną przez producenta; badaniach typu lub projektu przez stronę trzecią w połączeniu z zatwierdzeniem przez stronę trzecią wyrobu lub systemu zapewnienia jakości produkcji lub weryfikacją produkcji przez stronę trzecią; weryfikacji jednostkowej projektu i produkcji przez stronę trzecią, albo zatwierdzeniu pełnego systemu zapewnienia jakości przez stronę trzecią. Dyrektywy Nowego Podejścia przyjęte przed opublikowaniem zasad Globalnego Podejścia nie zawsze są zgodne, lub są zgodne częściowo z podejściem modułowym. 1.3 Dyrektywy owego Podejścia i normy zharmonizowane Obowiązek przeniesienia dyrektyw owego Podejścia na poziom krajowy Dyrektywy Nowego Podejścia powodują zbliżenie prawa państw członkowskich w celu usunięcia barier w handlu. Ponieważ dyrektywy Nowego Podejścia są dyrektywami całkowitej harmonizacji, państwa członkowskie muszą uchylić wszystkie sprzeczne z nimi przepisy krajowe. Co więcej, państwa członkowskie nie mogą utrzymywać ani wprowadzać bardziej restrykcyjnych unormowań niż przewidziane w dyrektywie, tak jak jest to możliwe w przypadku tzw. dyrektyw minimalnych, np. przyjętych zgodnie z artykułem 138 Traktatu o EWG (czyli dyrektyw mających na celu poprawę zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, szczególnie w miejscu pracy). Dyrektywy Nowego Podejścia są dyrektywami całkowitej harmonizacji: postanowienia tych dyrektyw zastępują wszystkie odpowiednie przepisy krajowe. Dyrektywy Nowego Podejścia kierowane są do państw członkowskich, które są zobowiązane wdrożyć je do swego ustawodawstwa krajowego. Krajowe ustawy, rozporządzenia lub przepisy administracyjne przenoszące dyrektywę muszą zawierać odniesienie do tej dyrektywy albo też odniesienie takie musi być dołączone do ich oficjalnej publikacji. Krajowe ustawy, rozporządzenia lub przepisy administracyjne przyjmowane i publikowane w celu wdrożenia dyrektywy, muszą być zgłoszone Komisji. Jeżeli w przewidzianym na to okresie nie zostaną podjęte kroki zmierzające do przeniesienia dyrektywy na poziom ustawodawstwa krajowego, lub też zostaną podjęte działania niewłaściwe, uzna się to uznane za naruszenie prawa Wspólnoty. Według artykułu 226 Traktatu, Komisja może podjąć działania przeciw państwu członkowskiemu, które nie wypełniło zobowiązań przewidzianych przez Traktat; mogą też być zgłoszone przeciw niemu roszczenia o odszkodowanie z tego tytułu. Główne elementy dyrektyw owego Podejścia Dyrektywy Nowego Podejścia opierają się na ograniczeniu harmonizacji technicznej wyłącznie do wymagań zasadniczych. Tylko wyroby spełniające wymagania zasadnicze mogą zostać wprowadzone na rynek i oddane do użytku. Wymagania dyrektyw Nowego Podejścia dotyczą fazy wytwarzania wyrobu, włącznie z projektowaniem, natomiast nie obejmują fazy eksploatacji. 1. Zakres dyrektywy
6 Zakres dyrektywy określa rodzaje wyrobów regulowanych dyrektywą lub rodzaje zagrożeń, których dyrektywa ma dotyczyć. Zazwyczaj dyrektywa obejmuje zagrożenia związane z wyrobem lub określonym zjawiskiem. Dlatego też jeden wyrób może być objęty kilkoma dyrektywami. Dyrektywy Nowego Podejścia dotyczą tylko wyrobów, które mają być po raz pierwszy wprowadzone na rynek Wspólnoty lub po raz pierwszy oddane tam do użytku. Dyrektywy stosuje się więc do wyrobów nowych wytworzonych w krajach członkowskich oraz do importowanych z krajów trzecich wyrobów nowych, używanych i z drugiej ręki. Wyroby poddane istotnym zmianom mogą być uznane za wyroby nowe, które muszą spełniać wymagania odpowiednich dyrektyw w chwili wprowadzenia na rynek lub oddania do użytku. Wyroby poddane naprawie bez zmiany ich oryginalnej charakterystyki, ich przeznaczenia oraz rodzaju nie podlegają procedurze oceny zgodności przewidzianej w dyrektywach Nowego Podejścia. Wyroby szczególnie lub wyłącznie przeznaczone dla celów wojskowych lub policyjnych są wyraźnie wyłączone z zakresu pewnych dyrektyw Nowego Podejścia. W przypadku dyrektyw państwo członkowskie - zgodnie z art. 296 Traktatu - może pod pewnymi warunkami wyłączyć spod stosowania wyroby szczególne, przeznaczone do celów wojskowych. 2. Jednoczesne stosowanie kilku dyrektyw Łączne stosowanie dyrektyw owego Podejścia Wymagania zasadnicze zawarte w dyrektywach Nowego Podejścia mogą pokrywać się lub wzajemnie dopełniać w zależności od rodzaju zagrożeń uwzględnionych w wymaganiach zasadniczych odnoszących się do danego wyrobu. Wprowadzenie na rynek lub oddanie do użytku może mieć miejsce tylko wtedy, gdy wyrób spełnia przepisy wszystkich mających zastosowanie dyrektyw oraz gdy poddany został ocenie zgodności przeprowadzonej zgodnie z wszystkimi tymi dyrektywami. Jeśli ten sam wyrób lub rodzaj ryzyka objęty jest dwoma lub więcej dyrektywami, zastosowanie innych dyrektyw może zostać czasami wyłączone na podstawie analizy ryzyka. Dyrektywy owego Podejścia a dyrektywa o ogólnym bezpieczeństwie wyrobu Dyrektywę o ogólnym bezpieczeństwie wyrobu stosuje się do wyrobów konsumpcyjnych dostarczonych w ramach działalności handlowej pod warunkiem, że: wyrób nie jest objęty dyrektywami Nowego Podejścia lub innymi aktami prawnymi Wspólnoty, lub dyrektywy Nowego Podejścia lub inne akty prawne Wspólnoty nie regulują w pełni wszystkich kwestii związanych z bezpieczeństwem lub rodzajami ryzyka.
7 Dyrektywy owego Podejścia a dyrektywa o odpowiedzialności producenta za szkody wyrządzone przez wadliwy wyrób Dyrektywa o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez wadliwy wyrób ma zastosowanie do wszystkich wyrobów objętych dyrektywami Nowego Podejścia. Nie dotyczy ona odpowiedzialności za sam wyrób, ale za szkody przezeń wyrządzone, jeżeli wyrób był wadliwy lub niebezpieczny. Należy podkreślić, że odpowiedzialność ta występuje nawet wtedy, jeżeli nie ma winy umyślnej producenta. W Polsce dyrektywa ta została wdrożona w postaci uzupełnień do kodeksu cywilnego. 3. Wprowadzanie na rynek i oddawanie do użytku Państwa członkowskie nie mogą zakazywać, ograniczać ani utrudniać wprowadzania na rynek i oddawania do użytku wyrobów zgodnych ze wszystkimi mającymi zastosowanie dyrektywami Nowego Podejścia. Jednocześnie państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia niezbędnych kroków w celu zagwarantowania, że wyroby wprowadzane na rynek i oddawane do użytku (jeżeli będą odpowiednio zainstalowane, obsługiwane, a także używane zgodnie z przeznaczeniem) nie będą zagrażały bezpieczeństwu i zdrowiu ludzkiemu lub innym interesom publicznym. Ponieważ bezpieczeństwo ma tu charakter nadrzędny, możliwe jest nawet zakwestionowanie produktu zgodnego z wymaganiami dyrektywy bądź normy zharmonizowanej. Pociąga to także za sobą obowiązek prowadzenia nadzoru rynku przez państwa członkowskie. Państwa członkowskie mogą ustanawiać dodatkowe przepisy w celu ochrony pracowników, konsumentów lub środowiska naturalnego. Jednakże przepisy te nie mogą wymagać modyfikacji wyrobu zgodnego z dyrektywą, zwłaszcza w sposób z nią sprzeczny, ani też mieć wpływu na warunki wprowadzania wyrobu na rynek. Wprowadzenie na rynek to działanie, w efekcie którego dochodzi do udostępnienia wyrobu na rynku wspólnotowym po raz pierwszy, z zamiarem dalszej dystrybucji lub użytkowania na obszarze Wspólnoty. Udostępnianie produktu może zachodzić odpłatnie lub nieodpłatnie. W prawie polskim zastosowano formułę "wprowadzenie do obrotu", o zbliżonym znaczeniu, mieszczącą w sobie także oddawanie do użytku. Spotyka się również sformułowanie "umieszczanie na rynku". Oddawanie do użytku ma miejsce w chwili, gdy wyrób zostaje po raz pierwszy użyty na obszarze Wspólnoty przez użytkownika końcowego. Wyrób musi być zgodny z odpowiednimi dyrektywami Nowego Podejścia, kiedy jest po raz pierwszy wprowadzany na rynek i/lub wprowadzany do użytku na obszarze Wspólnoty. Jednakże konieczność weryfikacji, czy wyrób oddawany do użytku spełnia wymagania dyrektyw, jest ograniczona do szeregu okoliczności. 4. Wymagania zasadnicze Wymagania zasadnicze zawarte są w załącznikach do dyrektyw i obejmują wszystkie konieczne środki do osiągnięcia celu dyrektywy. Wyrób może być wprowadzony na rynek i oddany do użytku tylko wówczas, gdy jest zgodny z wymaganiami zasadniczymi.
8 Dyrektywy Nowego Podejścia z zasady mają obejmować wszystkie rodzaje ryzyka związane z interesem publicznym, który dyrektywa ma chronić. Dlatego też, aby osiągnąć zgodność z ustawodawstwem Wspólnoty, często wymagane jest równoczesne zastosowanie kilku dyrektyw Nowego Podejścia. Niektóre kwestie mogą nawet pozostawać poza zakresem unormowań prawa wspólnotowego, co pozwala państwom członkowskim na opracowanie dodatkowych przepisów krajowych. Należy pamiętać, iż wymagania dyrektyw (w tym dyrektyw Nowego i Globalnego Podejścia) zostały wdrożone do systemów prawnych poszczególnych państw członkowskich oraz państw przystępujących do UE zgodnie z obowiązującymi w danym kraju zasadami legislacyjnymi. Ramy prawne do wprowadzenia w Polsce dyrektyw Nowego Podejścia stworzyły kolejne ustawy o ocenie zgodności (obowiązującym obecnie aktem prawnym jest Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 roku o systemie oceny zgodności Dz.U , zmieniona ustawą z dnia 29 sierpnia 2003 roku Dz.U ) oraz rozporządzenia właściwych ministrów wdrażające poszczególne dyrektywy Nowego Podejścia. 5. Swobodny przepływ Państwa członkowskie powinny przyjąć, że wyrób z oznakowaniem CE spełnia wszystkie wymagania odpowiednich dyrektyw regulujących nadanie tego oznakowania. Zgodnie z tym państwa członkowskie nie mogą na swoim terytorium zabraniać, ograniczać ani utrudniać wprowadzania na rynek i oddawania do użytku wyrobu z oznakowaniem CE, chyba że przepisy dotyczące znakowania CE zostały zastosowane w niewłaściwy sposób. Tylko w drodze wyjątku państwa członkowskie mogą zabronić, ograniczyć lub utrudnić swobodny przepływ towarów z oznakowaniem CE - dzieje się to, gdy istnieje zagrożenie, które nie jest przewidziane w dyrektywach znajdujących zastosowanie w danej sytuacji. Drugim wyjątkiem jest zastosowanie klauzuli bezpieczeństwa (patrz niżej). 6. Domniemanie zgodności Wyroby, które odpowiadają normom krajowym przenoszącym na poziom krajowy normy zharmonizowane (których numery zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym WE), są uznawane za odpowiadające wymaganiom zasadniczym. Jeśli producent nie zastosował takiej normy lub zastosował ją jedynie częściowo, musi udokumentować działania podjęte w celu spełnienia wymagań zasadniczych oraz ich odpowiedniość. 7. Klauzula bezpieczeństwa Państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszystkich niezbędnych kroków w celu zakazania lub ograniczenia wprowadzania na rynek wyrobów z oznakowaniem CE lub usunięcia ich z rynku, jeżeli wyroby te, używane zgodnie z przeznaczeniem, mogą zagrozić bezpieczeństwu lub zdrowiu ludzkiemu lub innym interesom publicznym objętym zakresem odpowiednich dyrektyw. Co więcej, państwa członkowskie muszą poinformować Komisję o podjęciu takich działań. Jeżeli Komisja uzna, że działania krajowe są uzasadnione, informuje
9 wszystkie państwa członkowskie o tym, kto ma podjąć odpowiednie działania w celu realizacji ogólnego obowiązku wdrażania prawa wspólnotowego. 8. Ocena zgodności Przed umieszczeniem wyrobu na rynku Wspólnoty producent poddaje wyrób procedurze oceny zgodności zawartej w odpowiedniej dyrektywie lub kilku dyrektywach przewidujących naniesienie oznakowania CE. 9. Jednostki notyfikowane Ocena zgodności przez stronę trzecią wykonywana jest przez jednostki notyfikowane, które są wyznaczone przez państwa członkowskie spośród jednostek spełniających wymagania podane w dyrektywie i ustanowionych na ich terytorium. 10. Oznakowanie CE Wyrób spełniający postanowienia wszystkich dyrektyw przewidujących nanoszenie oznakowania CE powinien być nim oznakowany. Tak więc oznakowanie CE jest w szczególności potwierdzeniem, że wyrób spełnia wymagania zasadnicze dyrektyw oraz że został poddany procedurom oceny zgodności przewidzianym w dyrektywach dotyczących danego wyrobu. 11. Koordynacja działań wdrożeniowych Jeżeli państwo członkowskie albo Komisja uznają, że norma zharmonizowana nie spełnia w pełni wymagań zasadniczych dyrektywy, sprawa wnoszona jest przed Komitet ds. norm i przepisów technicznych. Komisja, wziąwszy pod uwagę stanowisko Komitetu, zawiadamia państwa członkowskie o tym, czy norma powinna zostać wycofana z listy opublikowanej w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. 12. adzór rynku Nowe Podejście było krokiem wprowadzającym znaczne zmiany w systemie zapewnienia bezpieczeństwa produktów umieszczanych na rynku, ponieważ zdecydowano w nim o rezygnacji z bezpośredniej ingerencji państwa w bezpieczeństwo wyrobów na etapie projektowania i wytwarzania. Działanie jednostek notyfikowanych nie jest traktowane jako działalność organów państwowych, lecz jako usługa rządząca się prawami rynkowymi. ałożony został natomiast obowiązek ustanowienia i wdrożenia przez państwo członkowskie systemu nadzoru rynku, który będzie wystarczająco skuteczny i będzie miał odpowiedni zasięg, tak aby zapobiegać umieszczaniu na rynku wyrobów niezgodnych z przepisami. Podstawą do ustanowienia nadzoru rynku jest wymaganie Dyrektyw Nowego Podejścia skierowane do państwa członkowskiego, aby wyroby były wprowadzane na rynek i oddawane do użytku tylko wtedy, jeśli nie będą zagrażały bezpieczeństwu i zdrowiu ludzi lub innym interesom publicznym będącym przedmiotem dyrektywy, o ile będą prawidłowo zainstalowane i obsługiwane oraz stosowane zgodnie z
10 zamierzonym przeznaczeniem. Sprawny system nadzoru rynku leży nie tylko w interesie konsumentów, pracowników, użytkowników czy nabywców, ale także w interesie przedsiębiorców, ponieważ przyczynia się do eliminowania nieuczciwej konkurencji. W ramach nadzoru rynku dokonuje się kontroli, czy wyroby w chwili wprowadzenia na rynek spełniały wymagania dyrektyw Nowego Podejścia. Organy nadzoru rynku podejmują również działania mające na celu doprowadzenie do zgodności wyrobów niezgodnych z wymaganiami i wymierzają sankcje w niezbędnych przypadkach. Z wyjątkiem fragmentarycznych postanowień w dyrektywie dotyczącej zabawek, dyrektywy Nowego Podejścia nie zawierają szczegółowych wytycznych co do organizacji systemu nadzoru rynku w państwie członkowskim. Bardziej szczegółowe postanowienia zawiera dyrektywa horyzontalna o ogólnym bezpieczeństwie wyrobów. Postanowienia te stanowią pewien punkt odniesienia dla nadzoru rynku realizowanego w ramach dyrektyw Nowego Podejścia, zwłaszcza w obszarze wyrobów konsumenckich. Ze względu na potrzebę zachowania bezstronności podczas prowadzenia nadzoru rynku, jest on powierzany organom państwowym. Zorganizowanie odpowiedniej infrastruktury krajowej pozostawia się państwom członkowskim. Tak więc systemy nadzoru rynku w poszczególnych krajach różnią się. Istotnego znaczenia nabiera więc zagadnienie współpracy pomiędzy odpowiednimi organami poszczególnych krajów, tak aby został osiągnięty równoważny poziom ochrony w całej Wspólnocie. Podstawowym źródłem finansowania jednostek nadzoru rynku jest budżet państwa lub samorządu lokalnego. Przyjmuje się ponadto zasadę, że jednostki notyfikowane nie mogą być organami nadzoru rynku. Jednostki te mogą uczestniczyć w nadzorze rynku jedynie jako podwykonawcy nadzorowani przez organy państwowe, które będą w stanie rozpoznać i wykluczyć konflikt interesów między wykonywaniem oceny zgodności i czynnościami nadzoru rynku w przypadku, gdy jednostka miałaby samodzielnie kontrolować wyniki własnej działalności. 1.4 Ważne zagadnienia - najczęściej zadawane pytania Co to jest dyrektywa? Dyrektywa to akt prawny Unii Europejskiej skierowany do wszystkich państw członkowskich. Dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek wydania w określonym terminie własnych przepisów krajowych wprowadzających w życie wymagania zawarte w dyrektywie. W przypadku dyrektyw Nowego Podejścia przepisy krajowe muszą być w pełni zgodne z ich postanowieniami. I konsekwentnie: wszelkie krajowe regulacje sprzeczne z dyrektywami muszą zostać uchylone. Państwa członkowskie zachowują swobodę wyboru formy, w jakiej wprowadzają przepisy krajowe (np. poprzez ustawę, rozporządzenie lub inny akt prawny). Warunkiem jest jednak osiągnięcie celu wynikającego z przepisu dyrektywy. Dyrektywy najczęściej pozostawiają możliwość wykorzystania tzw. okresu przejściowego. W okresie tym dopuszczalne jest stosowanie zarówno przepisów dotychczasowych, jak i przepisów nowo opublikowanej dyrektywy. Przepisami dotychczasowymi mogą być zarówno
11 odrębne przepisy krajowe, jak i przepisy uprzednio stosowanej dyrektywy, np. w przypadku zmiany jej treści. Należy jednak wyraźnie wskazać, które przepisy mają zastosowanie. a czym polega "wprowadzenie na rynek"? Wprowadzenie na rynek to działanie, w którego efekcie dochodzi do udostępnienia wyrobu na rynku wspólnotowym po raz pierwszy, z zamiarem dalszej dystrybucji lub użytkowania na obszarze Wspólnoty. Udostępnianie wyrobu może zachodzić odpłatnie lub nieodpłatnie. UWAGA: Definicja "wprowadzenia do obrotu", stanowiącego odpowiednik pojęcia "wprowadzenie na rynek" w prawie polskim, jest podana w ustawie o ocenie zgodności. a czym polega "oddawanie do użytku"? Wprowadzenie do użytku ma miejsce w chwili, gdy wyrób zostaje po raz pierwszy użyty na obszarze Wspólnoty przez użytkownika końcowego. Wyrób musi być zgodny z mającymi zastosowanie dyrektywami Nowego Podejścia, kiedy jest oddawany do użytku na obszarze Wspólnoty. Jak przebiega proces przyjęcia dyrektyw owego Podejścia w UE? Podstawę prawną dla przyjęcia czy zmiany dyrektyw Nowego Podejścia stanowi artykuł 95 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Zgodnie z artykułem 251 Traktatu, Komisja inicjuje proces ustawodawczy poprzez złożenie projektu Radzie i Parlamentowi Europejskiemu. Po otrzymaniu projektu dyrektywy Rada zasięga opinii Parlamentu i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, po czym opracowuje swoje stanowisko wobec projektu. Po osiągnięciu wspólnego stanowiska projekt przesyłany jest do Parlamentu, który może go przyjąć, odrzucić lub uchwalić poprawki podczas drugiego czytania. Komisja bada jeszcze raz projekt w świetle poprawek Parlamentu i zwraca projekt Radzie, która podejmuje ostateczną już decyzję w terminie trzech miesięcy. Jeśli zachodzi taka potrzeba, kwestie sporne pomiędzy Radą i Parlamentem rozstrzygane są w komitecie pojednawczym, w którym Komisja pełni rolę mediatora. Aż do chwili przyjęcia wspólnego stanowiska prace oparte są na projekcie Komisji. Komisja uprawniona jest do zmiany swojego projektu w każdym czasie, np. po uzyskaniu w tej kwestii stanowiska Parlamentu, natomiast Rada może odejść od projektu Komisji tylko jednomyślnie. Przyjęte dyrektywy Nowego Podejścia ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, seria L. Propozycje Komisji dla dyrektyw Nowego Podejścia ogłaszane są w serii C Dziennika Urzędowego. 2. OZ AKOWA IE CE: PASZPORT A RY EK U II EUROPEJSKIEJ 2.1. Wprowadzenie
|
<doc fingerprint="38b764b1bb9e786c">
<main>
<div>
<p>1 PREZE TACJA 5 UWAGA! Poniższy materiał opracowany został w formie przewodnika przez: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Urząd Dozoru Technicznego, Fundację Promocji Innowacji i Biuro Doradztwa Gospodarczego ACME i rozpowszechniony na CD- Romie 1. OZ AKOWA IE CE: PODSTAWY PRAW E, WAŻ E TERMI Y I OKREŚLE IA 1.1 Wprowadzenie W Unii Europejskiej w wielu istotnych dziedzinach istnieją przepisy wspólnotowe (zwane dyrektywami), które dotyczą wytwarzania i obrotu wyrobami - po wdrożeniu do prawa krajowego zastępują one prawo państw członkowskich. Znaczna część z nich została opracowana według przyjętych w 1985 roku nowych zasad w dziedzinie harmonizacji technicznej w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia obywateli. Zasady te - nazwane Nowym Podejściem - mają wiele ważnych właściwości, między innymi nie przewidują szczegółowych uregulowań, które musiałyby być często zmieniane w efekcie postępu technicznego. Dyrektywy Nowego Podejścia zawierają zasadnicze wymagania stawiane wyrobom, natomiast przykładowe szczegółowe rozwiązania techniczne zawarte są w zharmonizowanych z dyrektywami normach europejskich EN, których stosowanie jest dobrowolne. Wyroby podlegające dyrektywom Nowego Podejścia i spełniające postawione w nich wymagania muszą być, z nielicznymi wyjątkami, oznakowane charakterystycznym symbolem CE. Dlaczego "oznakowanie CE", a nie "znak CE"? Użycie tego wyrażenia ma swoje źródło w historii dyrektyw Nowego Podejścia i w zróżnicowaniach wyrażeń w tekstach oryginalnych. Do 1993 roku w dyrektywach Nowego Podejścia było stosowane wyrażenie "znak CE" (ang. CE mark). Forma graficzna tego znaku była określana indywidualnie w poszczególnych dyrektywach, bądź też nie była określana w ogóle. Dopiero Decyzja 93/465/EWG wprowadziła nową ujednoliconą formę graficzną tego znaku i jasno określiła jego rolę. Zmiana sformułowania "znak CE" na "oznakowanie CE" (ang. CE marking) została zainicjowana przez Parlament Europejski. Intencją wnioskodawców było wyraźne rozróżnienie pomiędzy wieloma istniejącymi znakami certyfikacji a europejskim symbolem zgodności z dyrektywami Nowego Podejścia, czyli oznakowaniem CE. Inicjatywa została przyjęta, a przesłanki towarzyszące jej zgłoszeniu są nadal aktualne, bowiem różnice między znakami certyfikacji a oznakowaniem CE w wielu przypadkach nadal nie są właściwie rozumiane. Rozróżnienie to dotyczy np. znaku "B", który do r. był w Polsce znakiem obowiązkowej certyfikacji. Odpowiednie zmiany wprowadzone zostały we wszystkich istniejących dyrektywach Nowego Podejścia. Polska była zobowiązana do przygotowania wiernych tłumaczeń tekstów pełnego zestawu aktów prawnych UE, tzw. acquis. Obejmuje to tłumaczenia zarówno pierwotnych wersji dyrektyw, jak i</p>
<p>2 dyrektyw je zmieniających. Teksty po zmianach, tzw. teksty ujednolicone, nie są dokumentami prawnie obowiązującymi, chyba że są opublikowane jako oddzielna dyrektywa (np. dyrektywa maszynowa 98/37/WE). Tłumaczenia polskie muszą więc również odzwierciedlać zróżnicowania wyrażeń dotyczących znaku i oznakowania CE. W aktach prawnych wdrażających poszczególne dyrektywy Nowego Podejścia przyjęto więc konsekwentnie formę "oznakowanie CE". 1.2 owe i Globalne Podejście Wzajemne uznawanie przepisów technicznych w krajach Unii Europejskiej Swobodny przepływ towarów to, obok zasad swobodnego przepływu osób, kapitału i usług, fundament wspólnego rynku europejskiego. Prawodawstwo europejskie dąży do niwelowania barier w handlu oraz do wzajemnego uznawania i ujednolicenia procedur handlowych, technicznych i innych. W handlu takie ewentualne bariery i uciążliwości mogą powstać m.in. w efekcie przyjmowania różniących się od siebie krajowych norm i przepisów technicznych. Dlatego też jednym z głównych celów porozumień traktatowych była liberalizacja handlu (czyli eliminacja barier w swobodnym przepływie towarów między sygnatariuszami traktatów). W artykułach 28 i 29 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską w 1957 roku czytamy, że w obrotach między państwami członkowskimi zakazane są ograniczenia ilościowe w przywozie (wywozie) oraz wszelkie podobne im w skutkach środki. Jest to więc zakaz nakładania ograniczeń ilościowych lub równoważnych w obrocie towarowym między państwami członkowskimi. Zasadą jest, że wyrób umieszczony na rynku zgodnie z prawem w jednym z państw UE nie może być kwestionowany przez pozostałe państwa członkowskie UE. Wyroby legalnie wytworzone lub wprowadzone na rynek w jednym państwie korzystają ze swobody przepływu towarów w obrębie całej Wspólnoty. Pojęcie środków równoważnych odnosi się także do krajowych przepisów technicznych obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich. Jeden z kolejnych artykułów Traktatu (artykuł 30) dopuszcza jednak wyjątki od ogólnej zasady dotyczącej swobodnego przepływu towarów: Przewiduje on możliwość ustanowienia ograniczeń swobodnego przepływu towarów w postaci krajowych przepisów uzasadnionych m.in. względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego; ochroną zdrowia oraz życia ludzi i zwierząt lub też ochroną własności przemysłowej i handlowej. Ustanowione zakazy i ograniczenia nie powinny jednak stanowić środków samowolnej dyskryminacji ani ukrytego ograniczania przepływu towarów między państwami członkowskimi. Powinny one również być proporcjonalne do wagi zagadnienia. Przepisy takie podlegają ocenie i akceptacji przez państwa członkowskie (według zasad określonych w dyrektywie 98/34/WE o wymianie informacji, zmienionej dyrektywą 98/48/WE). Zgodnie z tymi przepisami państwa członkowskie zobowiązane są do zgłaszania pozostałym krajom UE oraz Komisji Europejskiej projektów przepisów technicznych i norm. Od momentu powiadomienia Komisji o zamiarze wprowadzenia nowych przepisów technicznych obowiązuje trzymiesięczny okres moratorium, w czasie którego prace nad projektem powinny być wstrzymane. W okresie moratorium Komisja oraz państwa członkowskie mają możliwość zgłaszania zastrzeżeń. Jeżeli zastrzeżeń tych nie zgłoszą, wówczas przepisy krajowe mogą zostać przyjęte. Jeżeli jednak pojawiły się zastrzeżenia, okres moratorium przedłużony zostaje o kolejne trzy miesiące. W przypadku, gdy projekt przepisów dotyczy zagadnień, co do których przedstawiono już propozycję nowej dyrektywy, okres wstrzymania wynosi 12 miesięcy. W szczególnych przypadkach okres dwunastomiesięczny jest wydłużany do 18 miesięcy, a okresy trzymiesięczne do czterech miesięcy.</p>
<p>3 Podobne zasady przyjęto w stosunku do projektów krajowych norm technicznych. Wyjątkiem od opisanych wyżej reguł jest natychmiastowe wprowadzanie nowych przepisów krajowych w sytuacjach wymagających pilnej reakcji oraz związanych z ochroną zdrowia i bezpieczeństwem. Podstawowym środkiem do eliminacji barier technicznych w handlu jest ujednolicenie wymagań technicznych w skali Unii Europejskiej poprzez harmonizację prawa. Najczęściej stosowanymi do harmonizacji prawa w UE aktami prawnym są dyrektywy adresowane do państw członkowskich, które są zobowiązane do wprowadzenia ich postanowień do własnego prawa krajowego. Czym jest Stare Podejście Przed zapoznaniem się z zasadami Nowego Podejścia warto poświęcić nieco uwagi tzw. Staremu Podejściu, tym bardziej, że dyrektywy Starego Podejścia są wciąż obowiązujące w dziedzinie np. motoryzacji, produktów żywnościowych, produktów chemicznych i lekarstw. Zadaniem dyrektyw Starego Podejścia było określenie szczegółowych przepisów technicznych zastępujących przepisy poszczególnych krajów lub obowiązujących alternatywnie do tych przepisów. Miały one charakter zbliżony do norm technicznych i w znikomym stopniu uwzględniały dorobek normalizacji, zwłaszcza normalizacji europejskiej. Za pomocą dyrektyw Starego Podejścia Wspólnota starała się usuwać bariery techniczne poprzez ujednolicanie szczegółowych wymagań technicznych dotyczących wytwarzania wyrobów. Doprowadziło to do tworzenia prawa o treści ściśle technicznej, odpowiadającej indywidualnym wymaganiom dla każdej kategorii wyrobów. Opracowanie takich dyrektyw na szczeblu Rady Unii Europejskiej było trudne i nieefektywne, tym bardziej że wymagało jednomyślności Rady. Cechą charakterystyczną większości dyrektyw Starego Podejścia była ich opcjonalność: chociaż państwa członkowskie miały obowiązek uznawania i dopuszczania na swój rynek wyrobów zgodnych z wymaganiami dyrektywy, nie miały jednak obowiązku wycofania własnych przepisów krajowych, nawet jeśli nie były one zgodne z dyrektywą. Kontrolę zgodności z przepisami dyrektywy sprawowały wyznaczone organy państwowe. Tym samym Stare Podejście nie przyniosło znaczącego postępu w dziedzinie harmonizacji technicznej. Istotny krok w tym zakresie dokonany został dopiero w ramach wprowadzenia zasad Nowego Podejścia. owe Podejście do harmonizacji i normalizacji technicznej Uchwałą Rady z 1985 roku wprowadzona została nowa metoda i polityka tworzenia przepisów technicznych nazwana Nowym Podejściem do harmonizacji i normalizacji technicznej. Uchwała Rady wprowadziła następujące zasady: wymagania techniczne zawarte w zharmonizowanym prawie zostały ograniczone do wymagań zasadniczych; umieszczane na rynku UE i oddawane do użytku mogą być tylko wyroby spełniające wymagania zasadnicze;</p>
<p>4 opracowanie szczegółowych specyfikacji technicznych zgodnych z wymaganiami zasadniczymi zawartymi w prawie powierzone zostało europejskim organizacjom normalizacyjnym (w formie zlecenia opracowania norm zharmonizowanych); stosowanie norm zharmonizowanych lub innych norm pozostaje dobrowolne i wytwórca może zawsze zastosować inne specyfikacje techniczne w celu spełnienia wymagań zasadniczych; wyrobom wykonanym zgodnie z normami zharmonizowanymi przysługuje przywilej domniemania zgodności z odpowiednimi wymaganiami zasadniczymi. Nowe Podejście może być stosowane tylko wówczas, gdy istnieje realna możliwość spełnienia wymagań w formie wymagań zasadniczych. Niektóre wymagania, np. dotyczące substancji niebezpiecznych, nie mogą być sprecyzowane w sposób ogólny, tak więc do nich stosowane jest nadal Stare Podejście. Dla dyrektywy Nowego Podejścia musi być określona wystarczająco jednolita szeroka gama wyrobów lub identyfikowalne zagrożenie o charakterze horyzontalnym (ogólnym). Spójne zasady oceny zgodności (Globalne Podejście) Oprócz zasad Nowego Podejścia niezbędne są także warunki umożliwiające wiarygodną ocenę zgodności. Uchwała Rady Unii Europejskiej z 1989 roku w sprawie Globalnego Podejścia do certyfikacji i badań daje wytyczne dla polityki wspólnotowej w sprawie oceny zgodności, uzupełniającej Nowe Podejście: w celu zapewnienia spójnego podejścia do oceny zgodności wyrobów w przepisach Wspólnoty, należy określić jednolite części składowe tej oceny (moduły), obejmujące fazy projektowania i wytwarzania; należy również określić kryteria stosowania określonych procedur, kryteria działalności jednostek wykonujących te procedury oraz kryteria stosowania oznakowania CE; uogólniono stosowanie norm dotyczących zapewnienia jakości (seria EN ISO 9000) i wymagań stawianych jednostkom oceniającym zgodność (seria EN 45000) promowane są systemy akredytacji, stosowanie technik porównawczych, porozumienia o wzajemnym uznawaniu; przewiduje się programy realizowane w celu zmniejszenia różnic między państwami członkowskimi w istniejących infrastrukturach zapewnienia jakości (takich jak systemy metrologiczne, systemy wzorcowania, laboratoria badawcze, jednostki certyfikujące i inspekcyjne, jednostki akredytujące); promowane jest zawieranie porozumień o wzajemnym uznawaniu, współpracy i pomocy technicznej między UE i krajami trzecimi. Globalne Podejście zostało uzupełnione Decyzją Rady 90/683/EWG, zastąpioną następnie przez Decyzję 93/465/EWG z 1993 roku. Decyzja ta ustala ujednolicone ścieżki i elementy składowe oceny zgodności w ramach Nowego Podejścia, czyli tzw. moduły, jak również zasady nanoszenia i stosowania oznakowania zgodności CE. System modułowy podzielił procedury oceny zgodności na szereg osobnych operacji (tzw. modułów). Moduły są różne w zależności od stopnia zaawansowania wytwarzania wyrobu (np. faza projektu, prototypu, produkcji), sposobu oceny zgodności (np. sprawdzenie dokumentacji, zatwierdzenie typu, zapewnienie jakości) oraz osoby, która przeprowadza ocenę (czyli producent albo strona trzecia). Tak więc ocena zgodności według Globalnego Podejścia może opierać się na:</p>
<p>5 wewnętrznej kontroli dokonywanej przez producenta podczas projektowania i produkcji; badaniach typu przeprowadzanych przez stronę trzecią w połączeniu z wewnętrzną kontrolą produkcji przeprowadzaną przez producenta; badaniach typu lub projektu przez stronę trzecią w połączeniu z zatwierdzeniem przez stronę trzecią wyrobu lub systemu zapewnienia jakości produkcji lub weryfikacją produkcji przez stronę trzecią; weryfikacji jednostkowej projektu i produkcji przez stronę trzecią, albo zatwierdzeniu pełnego systemu zapewnienia jakości przez stronę trzecią. Dyrektywy Nowego Podejścia przyjęte przed opublikowaniem zasad Globalnego Podejścia nie zawsze są zgodne, lub są zgodne częściowo z podejściem modułowym. 1.3 Dyrektywy owego Podejścia i normy zharmonizowane Obowiązek przeniesienia dyrektyw owego Podejścia na poziom krajowy Dyrektywy Nowego Podejścia powodują zbliżenie prawa państw członkowskich w celu usunięcia barier w handlu. Ponieważ dyrektywy Nowego Podejścia są dyrektywami całkowitej harmonizacji, państwa członkowskie muszą uchylić wszystkie sprzeczne z nimi przepisy krajowe. Co więcej, państwa członkowskie nie mogą utrzymywać ani wprowadzać bardziej restrykcyjnych unormowań niż przewidziane w dyrektywie, tak jak jest to możliwe w przypadku tzw. dyrektyw minimalnych, np. przyjętych zgodnie z artykułem 138 Traktatu o EWG (czyli dyrektyw mających na celu poprawę zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, szczególnie w miejscu pracy). Dyrektywy Nowego Podejścia są dyrektywami całkowitej harmonizacji: postanowienia tych dyrektyw zastępują wszystkie odpowiednie przepisy krajowe. Dyrektywy Nowego Podejścia kierowane są do państw członkowskich, które są zobowiązane wdrożyć je do swego ustawodawstwa krajowego. Krajowe ustawy, rozporządzenia lub przepisy administracyjne przenoszące dyrektywę muszą zawierać odniesienie do tej dyrektywy albo też odniesienie takie musi być dołączone do ich oficjalnej publikacji. Krajowe ustawy, rozporządzenia lub przepisy administracyjne przyjmowane i publikowane w celu wdrożenia dyrektywy, muszą być zgłoszone Komisji. Jeżeli w przewidzianym na to okresie nie zostaną podjęte kroki zmierzające do przeniesienia dyrektywy na poziom ustawodawstwa krajowego, lub też zostaną podjęte działania niewłaściwe, uzna się to uznane za naruszenie prawa Wspólnoty. Według artykułu 226 Traktatu, Komisja może podjąć działania przeciw państwu członkowskiemu, które nie wypełniło zobowiązań przewidzianych przez Traktat; mogą też być zgłoszone przeciw niemu roszczenia o odszkodowanie z tego tytułu. Główne elementy dyrektyw owego Podejścia Dyrektywy Nowego Podejścia opierają się na ograniczeniu harmonizacji technicznej wyłącznie do wymagań zasadniczych. Tylko wyroby spełniające wymagania zasadnicze mogą zostać wprowadzone na rynek i oddane do użytku. Wymagania dyrektyw Nowego Podejścia dotyczą fazy wytwarzania wyrobu, włącznie z projektowaniem, natomiast nie obejmują fazy eksploatacji. 1. Zakres dyrektywy</p>
<p>6 Zakres dyrektywy określa rodzaje wyrobów regulowanych dyrektywą lub rodzaje zagrożeń, których dyrektywa ma dotyczyć. Zazwyczaj dyrektywa obejmuje zagrożenia związane z wyrobem lub określonym zjawiskiem. Dlatego też jeden wyrób może być objęty kilkoma dyrektywami. Dyrektywy Nowego Podejścia dotyczą tylko wyrobów, które mają być po raz pierwszy wprowadzone na rynek Wspólnoty lub po raz pierwszy oddane tam do użytku. Dyrektywy stosuje się więc do wyrobów nowych wytworzonych w krajach członkowskich oraz do importowanych z krajów trzecich wyrobów nowych, używanych i z drugiej ręki. Wyroby poddane istotnym zmianom mogą być uznane za wyroby nowe, które muszą spełniać wymagania odpowiednich dyrektyw w chwili wprowadzenia na rynek lub oddania do użytku. Wyroby poddane naprawie bez zmiany ich oryginalnej charakterystyki, ich przeznaczenia oraz rodzaju nie podlegają procedurze oceny zgodności przewidzianej w dyrektywach Nowego Podejścia. Wyroby szczególnie lub wyłącznie przeznaczone dla celów wojskowych lub policyjnych są wyraźnie wyłączone z zakresu pewnych dyrektyw Nowego Podejścia. W przypadku dyrektyw państwo członkowskie - zgodnie z art. 296 Traktatu - może pod pewnymi warunkami wyłączyć spod stosowania wyroby szczególne, przeznaczone do celów wojskowych. 2. Jednoczesne stosowanie kilku dyrektyw Łączne stosowanie dyrektyw owego Podejścia Wymagania zasadnicze zawarte w dyrektywach Nowego Podejścia mogą pokrywać się lub wzajemnie dopełniać w zależności od rodzaju zagrożeń uwzględnionych w wymaganiach zasadniczych odnoszących się do danego wyrobu. Wprowadzenie na rynek lub oddanie do użytku może mieć miejsce tylko wtedy, gdy wyrób spełnia przepisy wszystkich mających zastosowanie dyrektyw oraz gdy poddany został ocenie zgodności przeprowadzonej zgodnie z wszystkimi tymi dyrektywami. Jeśli ten sam wyrób lub rodzaj ryzyka objęty jest dwoma lub więcej dyrektywami, zastosowanie innych dyrektyw może zostać czasami wyłączone na podstawie analizy ryzyka. Dyrektywy owego Podejścia a dyrektywa o ogólnym bezpieczeństwie wyrobu Dyrektywę o ogólnym bezpieczeństwie wyrobu stosuje się do wyrobów konsumpcyjnych dostarczonych w ramach działalności handlowej pod warunkiem, że: wyrób nie jest objęty dyrektywami Nowego Podejścia lub innymi aktami prawnymi Wspólnoty, lub dyrektywy Nowego Podejścia lub inne akty prawne Wspólnoty nie regulują w pełni wszystkich kwestii związanych z bezpieczeństwem lub rodzajami ryzyka.</p>
<p>7 Dyrektywy owego Podejścia a dyrektywa o odpowiedzialności producenta za szkody wyrządzone przez wadliwy wyrób Dyrektywa o odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez wadliwy wyrób ma zastosowanie do wszystkich wyrobów objętych dyrektywami Nowego Podejścia. Nie dotyczy ona odpowiedzialności za sam wyrób, ale za szkody przezeń wyrządzone, jeżeli wyrób był wadliwy lub niebezpieczny. Należy podkreślić, że odpowiedzialność ta występuje nawet wtedy, jeżeli nie ma winy umyślnej producenta. W Polsce dyrektywa ta została wdrożona w postaci uzupełnień do kodeksu cywilnego. 3. Wprowadzanie na rynek i oddawanie do użytku Państwa członkowskie nie mogą zakazywać, ograniczać ani utrudniać wprowadzania na rynek i oddawania do użytku wyrobów zgodnych ze wszystkimi mającymi zastosowanie dyrektywami Nowego Podejścia. Jednocześnie państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia niezbędnych kroków w celu zagwarantowania, że wyroby wprowadzane na rynek i oddawane do użytku (jeżeli będą odpowiednio zainstalowane, obsługiwane, a także używane zgodnie z przeznaczeniem) nie będą zagrażały bezpieczeństwu i zdrowiu ludzkiemu lub innym interesom publicznym. Ponieważ bezpieczeństwo ma tu charakter nadrzędny, możliwe jest nawet zakwestionowanie produktu zgodnego z wymaganiami dyrektywy bądź normy zharmonizowanej. Pociąga to także za sobą obowiązek prowadzenia nadzoru rynku przez państwa członkowskie. Państwa członkowskie mogą ustanawiać dodatkowe przepisy w celu ochrony pracowników, konsumentów lub środowiska naturalnego. Jednakże przepisy te nie mogą wymagać modyfikacji wyrobu zgodnego z dyrektywą, zwłaszcza w sposób z nią sprzeczny, ani też mieć wpływu na warunki wprowadzania wyrobu na rynek. Wprowadzenie na rynek to działanie, w efekcie którego dochodzi do udostępnienia wyrobu na rynku wspólnotowym po raz pierwszy, z zamiarem dalszej dystrybucji lub użytkowania na obszarze Wspólnoty. Udostępnianie produktu może zachodzić odpłatnie lub nieodpłatnie. W prawie polskim zastosowano formułę "wprowadzenie do obrotu", o zbliżonym znaczeniu, mieszczącą w sobie także oddawanie do użytku. Spotyka się również sformułowanie "umieszczanie na rynku". Oddawanie do użytku ma miejsce w chwili, gdy wyrób zostaje po raz pierwszy użyty na obszarze Wspólnoty przez użytkownika końcowego. Wyrób musi być zgodny z odpowiednimi dyrektywami Nowego Podejścia, kiedy jest po raz pierwszy wprowadzany na rynek i/lub wprowadzany do użytku na obszarze Wspólnoty. Jednakże konieczność weryfikacji, czy wyrób oddawany do użytku spełnia wymagania dyrektyw, jest ograniczona do szeregu okoliczności. 4. Wymagania zasadnicze Wymagania zasadnicze zawarte są w załącznikach do dyrektyw i obejmują wszystkie konieczne środki do osiągnięcia celu dyrektywy. Wyrób może być wprowadzony na rynek i oddany do użytku tylko wówczas, gdy jest zgodny z wymaganiami zasadniczymi.</p>
<p>8 Dyrektywy Nowego Podejścia z zasady mają obejmować wszystkie rodzaje ryzyka związane z interesem publicznym, który dyrektywa ma chronić. Dlatego też, aby osiągnąć zgodność z ustawodawstwem Wspólnoty, często wymagane jest równoczesne zastosowanie kilku dyrektyw Nowego Podejścia. Niektóre kwestie mogą nawet pozostawać poza zakresem unormowań prawa wspólnotowego, co pozwala państwom członkowskim na opracowanie dodatkowych przepisów krajowych. Należy pamiętać, iż wymagania dyrektyw (w tym dyrektyw Nowego i Globalnego Podejścia) zostały wdrożone do systemów prawnych poszczególnych państw członkowskich oraz państw przystępujących do UE zgodnie z obowiązującymi w danym kraju zasadami legislacyjnymi. Ramy prawne do wprowadzenia w Polsce dyrektyw Nowego Podejścia stworzyły kolejne ustawy o ocenie zgodności (obowiązującym obecnie aktem prawnym jest Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 roku o systemie oceny zgodności Dz.U , zmieniona ustawą z dnia 29 sierpnia 2003 roku Dz.U ) oraz rozporządzenia właściwych ministrów wdrażające poszczególne dyrektywy Nowego Podejścia. 5. Swobodny przepływ Państwa członkowskie powinny przyjąć, że wyrób z oznakowaniem CE spełnia wszystkie wymagania odpowiednich dyrektyw regulujących nadanie tego oznakowania. Zgodnie z tym państwa członkowskie nie mogą na swoim terytorium zabraniać, ograniczać ani utrudniać wprowadzania na rynek i oddawania do użytku wyrobu z oznakowaniem CE, chyba że przepisy dotyczące znakowania CE zostały zastosowane w niewłaściwy sposób. Tylko w drodze wyjątku państwa członkowskie mogą zabronić, ograniczyć lub utrudnić swobodny przepływ towarów z oznakowaniem CE - dzieje się to, gdy istnieje zagrożenie, które nie jest przewidziane w dyrektywach znajdujących zastosowanie w danej sytuacji. Drugim wyjątkiem jest zastosowanie klauzuli bezpieczeństwa (patrz niżej). 6. Domniemanie zgodności Wyroby, które odpowiadają normom krajowym przenoszącym na poziom krajowy normy zharmonizowane (których numery zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym WE), są uznawane za odpowiadające wymaganiom zasadniczym. Jeśli producent nie zastosował takiej normy lub zastosował ją jedynie częściowo, musi udokumentować działania podjęte w celu spełnienia wymagań zasadniczych oraz ich odpowiedniość. 7. Klauzula bezpieczeństwa Państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszystkich niezbędnych kroków w celu zakazania lub ograniczenia wprowadzania na rynek wyrobów z oznakowaniem CE lub usunięcia ich z rynku, jeżeli wyroby te, używane zgodnie z przeznaczeniem, mogą zagrozić bezpieczeństwu lub zdrowiu ludzkiemu lub innym interesom publicznym objętym zakresem odpowiednich dyrektyw. Co więcej, państwa członkowskie muszą poinformować Komisję o podjęciu takich działań. Jeżeli Komisja uzna, że działania krajowe są uzasadnione, informuje</p>
<p>9 wszystkie państwa członkowskie o tym, kto ma podjąć odpowiednie działania w celu realizacji ogólnego obowiązku wdrażania prawa wspólnotowego. 8. Ocena zgodności Przed umieszczeniem wyrobu na rynku Wspólnoty producent poddaje wyrób procedurze oceny zgodności zawartej w odpowiedniej dyrektywie lub kilku dyrektywach przewidujących naniesienie oznakowania CE. 9. Jednostki notyfikowane Ocena zgodności przez stronę trzecią wykonywana jest przez jednostki notyfikowane, które są wyznaczone przez państwa członkowskie spośród jednostek spełniających wymagania podane w dyrektywie i ustanowionych na ich terytorium. 10. Oznakowanie CE Wyrób spełniający postanowienia wszystkich dyrektyw przewidujących nanoszenie oznakowania CE powinien być nim oznakowany. Tak więc oznakowanie CE jest w szczególności potwierdzeniem, że wyrób spełnia wymagania zasadnicze dyrektyw oraz że został poddany procedurom oceny zgodności przewidzianym w dyrektywach dotyczących danego wyrobu. 11. Koordynacja działań wdrożeniowych Jeżeli państwo członkowskie albo Komisja uznają, że norma zharmonizowana nie spełnia w pełni wymagań zasadniczych dyrektywy, sprawa wnoszona jest przed Komitet ds. norm i przepisów technicznych. Komisja, wziąwszy pod uwagę stanowisko Komitetu, zawiadamia państwa członkowskie o tym, czy norma powinna zostać wycofana z listy opublikowanej w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich. 12. adzór rynku Nowe Podejście było krokiem wprowadzającym znaczne zmiany w systemie zapewnienia bezpieczeństwa produktów umieszczanych na rynku, ponieważ zdecydowano w nim o rezygnacji z bezpośredniej ingerencji państwa w bezpieczeństwo wyrobów na etapie projektowania i wytwarzania. Działanie jednostek notyfikowanych nie jest traktowane jako działalność organów państwowych, lecz jako usługa rządząca się prawami rynkowymi. ałożony został natomiast obowiązek ustanowienia i wdrożenia przez państwo członkowskie systemu nadzoru rynku, który będzie wystarczająco skuteczny i będzie miał odpowiedni zasięg, tak aby zapobiegać umieszczaniu na rynku wyrobów niezgodnych z przepisami. Podstawą do ustanowienia nadzoru rynku jest wymaganie Dyrektyw Nowego Podejścia skierowane do państwa członkowskiego, aby wyroby były wprowadzane na rynek i oddawane do użytku tylko wtedy, jeśli nie będą zagrażały bezpieczeństwu i zdrowiu ludzi lub innym interesom publicznym będącym przedmiotem dyrektywy, o ile będą prawidłowo zainstalowane i obsługiwane oraz stosowane zgodnie z</p>
<p>10 zamierzonym przeznaczeniem. Sprawny system nadzoru rynku leży nie tylko w interesie konsumentów, pracowników, użytkowników czy nabywców, ale także w interesie przedsiębiorców, ponieważ przyczynia się do eliminowania nieuczciwej konkurencji. W ramach nadzoru rynku dokonuje się kontroli, czy wyroby w chwili wprowadzenia na rynek spełniały wymagania dyrektyw Nowego Podejścia. Organy nadzoru rynku podejmują również działania mające na celu doprowadzenie do zgodności wyrobów niezgodnych z wymaganiami i wymierzają sankcje w niezbędnych przypadkach. Z wyjątkiem fragmentarycznych postanowień w dyrektywie dotyczącej zabawek, dyrektywy Nowego Podejścia nie zawierają szczegółowych wytycznych co do organizacji systemu nadzoru rynku w państwie członkowskim. Bardziej szczegółowe postanowienia zawiera dyrektywa horyzontalna o ogólnym bezpieczeństwie wyrobów. Postanowienia te stanowią pewien punkt odniesienia dla nadzoru rynku realizowanego w ramach dyrektyw Nowego Podejścia, zwłaszcza w obszarze wyrobów konsumenckich. Ze względu na potrzebę zachowania bezstronności podczas prowadzenia nadzoru rynku, jest on powierzany organom państwowym. Zorganizowanie odpowiedniej infrastruktury krajowej pozostawia się państwom członkowskim. Tak więc systemy nadzoru rynku w poszczególnych krajach różnią się. Istotnego znaczenia nabiera więc zagadnienie współpracy pomiędzy odpowiednimi organami poszczególnych krajów, tak aby został osiągnięty równoważny poziom ochrony w całej Wspólnocie. Podstawowym źródłem finansowania jednostek nadzoru rynku jest budżet państwa lub samorządu lokalnego. Przyjmuje się ponadto zasadę, że jednostki notyfikowane nie mogą być organami nadzoru rynku. Jednostki te mogą uczestniczyć w nadzorze rynku jedynie jako podwykonawcy nadzorowani przez organy państwowe, które będą w stanie rozpoznać i wykluczyć konflikt interesów między wykonywaniem oceny zgodności i czynnościami nadzoru rynku w przypadku, gdy jednostka miałaby samodzielnie kontrolować wyniki własnej działalności. 1.4 Ważne zagadnienia - najczęściej zadawane pytania Co to jest dyrektywa? Dyrektywa to akt prawny Unii Europejskiej skierowany do wszystkich państw członkowskich. Dyrektywa nakłada na państwa członkowskie obowiązek wydania w określonym terminie własnych przepisów krajowych wprowadzających w życie wymagania zawarte w dyrektywie. W przypadku dyrektyw Nowego Podejścia przepisy krajowe muszą być w pełni zgodne z ich postanowieniami. I konsekwentnie: wszelkie krajowe regulacje sprzeczne z dyrektywami muszą zostać uchylone. Państwa członkowskie zachowują swobodę wyboru formy, w jakiej wprowadzają przepisy krajowe (np. poprzez ustawę, rozporządzenie lub inny akt prawny). Warunkiem jest jednak osiągnięcie celu wynikającego z przepisu dyrektywy. Dyrektywy najczęściej pozostawiają możliwość wykorzystania tzw. okresu przejściowego. W okresie tym dopuszczalne jest stosowanie zarówno przepisów dotychczasowych, jak i przepisów nowo opublikowanej dyrektywy. Przepisami dotychczasowymi mogą być zarówno</p>
<p>11 odrębne przepisy krajowe, jak i przepisy uprzednio stosowanej dyrektywy, np. w przypadku zmiany jej treści. Należy jednak wyraźnie wskazać, które przepisy mają zastosowanie. a czym polega "wprowadzenie na rynek"? Wprowadzenie na rynek to działanie, w którego efekcie dochodzi do udostępnienia wyrobu na rynku wspólnotowym po raz pierwszy, z zamiarem dalszej dystrybucji lub użytkowania na obszarze Wspólnoty. Udostępnianie wyrobu może zachodzić odpłatnie lub nieodpłatnie. UWAGA: Definicja "wprowadzenia do obrotu", stanowiącego odpowiednik pojęcia "wprowadzenie na rynek" w prawie polskim, jest podana w ustawie o ocenie zgodności. a czym polega "oddawanie do użytku"? Wprowadzenie do użytku ma miejsce w chwili, gdy wyrób zostaje po raz pierwszy użyty na obszarze Wspólnoty przez użytkownika końcowego. Wyrób musi być zgodny z mającymi zastosowanie dyrektywami Nowego Podejścia, kiedy jest oddawany do użytku na obszarze Wspólnoty. Jak przebiega proces przyjęcia dyrektyw owego Podejścia w UE? Podstawę prawną dla przyjęcia czy zmiany dyrektyw Nowego Podejścia stanowi artykuł 95 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Zgodnie z artykułem 251 Traktatu, Komisja inicjuje proces ustawodawczy poprzez złożenie projektu Radzie i Parlamentowi Europejskiemu. Po otrzymaniu projektu dyrektywy Rada zasięga opinii Parlamentu i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, po czym opracowuje swoje stanowisko wobec projektu. Po osiągnięciu wspólnego stanowiska projekt przesyłany jest do Parlamentu, który może go przyjąć, odrzucić lub uchwalić poprawki podczas drugiego czytania. Komisja bada jeszcze raz projekt w świetle poprawek Parlamentu i zwraca projekt Radzie, która podejmuje ostateczną już decyzję w terminie trzech miesięcy. Jeśli zachodzi taka potrzeba, kwestie sporne pomiędzy Radą i Parlamentem rozstrzygane są w komitecie pojednawczym, w którym Komisja pełni rolę mediatora. Aż do chwili przyjęcia wspólnego stanowiska prace oparte są na projekcie Komisji. Komisja uprawniona jest do zmiany swojego projektu w każdym czasie, np. po uzyskaniu w tej kwestii stanowiska Parlamentu, natomiast Rada może odejść od projektu Komisji tylko jednomyślnie. Przyjęte dyrektywy Nowego Podejścia ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, seria L. Propozycje Komisji dla dyrektyw Nowego Podejścia ogłaszane są w serii C Dziennika Urzędowego. 2. OZ AKOWA IE CE: PASZPORT A RY EK U II EUROPEJSKIEJ 2.1. Wprowadzenie</p>
</div>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 1
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
ae0ea38a590d9f732260795fb60dc5c9
|
keep
|
[] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10
] |
{
"MT": 0.074,
"LY": 0.066,
"SP": 0.079,
"ID": 0.062,
"NA": 0.105,
"HI": 0.196,
"IN": 0.872,
"OP": 0.083,
"IP": 0.119,
"it": 0.072,
"ne": 0.098,
"sr": 0.06,
"nb": 0.078,
"re": 0.052,
"en": 0.109,
"ra": 0.132,
"dtp": 0.521,
"fi": 0.128,
"lt": 0.238,
"rv": 0.058,
"ob": 0.076,
"rs": 0.082,
"av": 0.093,
"ds": 0.093,
"ed": 0.07
}
|
./segments/1476988719033.33/warc/CC-MAIN-20161020183839-00387-ip-10-171-6-4.ec2.internal.warc.gz
| 72,686,219
| 91,224
| 308,898
|
http://docplayer.pl/1551590-Trudnosci-w-przystosowaniu-do-zycia-po-zwolnieniu-z-zakladu-karnego-miedzy-diagnoza-a-dzialaniem.html
|
text/html
| 2016-10-22T18:21:31
|
utf-8
|
CC-MAIN-2016-44
|
[
"pol_Latn",
"szl_Latn",
"slk_Latn"
] |
[
1,
0,
0
] |
1 Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego między diagnozą a działaniem Seria poświęcona klientom pomocy społecznej Poradnik dla służb społecznych Irena Dybalska
2 Publikacja powstała w ramach projektu Koordynacja na rzecz aktywnej integracji w ramach Działania 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Program Operacyjny Kapitał Ludzki, współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Redakcja naukowa: dr Joanna Staręga-Piasek Redakcja serii: Agnieszka Hryniewicka Korekta: Marcin Teodorczyk Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonane z podaniem źródła. Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie. 1
3 Publikacja powstała w ramach projektu Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, który jest realizowany od listopada 2008 r. do grudnia 2013 r. Celem projektu jest podniesienie jakości i efektywności funkcjonowania instytucji działających w obszarze pomocy społecznej na poziomie samorządowym i centralnym. W ramach tworzenia przestrzeni wymiany doświadczeń, wiedzy i informacji obok działań badawczo-analitycznych, szerokiego spektrum szkoleń, w ramach projektu zaplanowane zostało wydanie 28 publikacji. Wśród publikacji znajdują się pozycje o charakterze teoretycznym, przedstawiające zręby systemu pomocy społecznej w Polsce i Unii Europejskiej oraz pozycje praktyczne o charakterze podręczników dotyczące sposobów działania i rozwiązań wartych upowszechniania. Są one skierowane do różnych grup odbiorców, przede wszystkim do pracowników instytucji pomocy społecznej, organizacji pozarządowych oraz radnych samorządowych i szerokiego środowiska mającego wpływ na kształtowanie pomocy społecznej w Polsce. Prezentowana publikacja jest jedną z serii poświęconej klientom pomocy społecznej, w której przedstawiane są osoby wykluczone oraz problemy, z powodu których znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej. Seria publikacji dotyczy następujących kategorii: rodziny niepełne, osoby niepełnosprawne intelektualnie, osoby niepełnosprawne ruchowo, osoby uzależnione, osoby bezrobotne, osoby starsze, osoby opuszczające zakłady karne, ofiary katastrof i klęsk żywiołowych. Seria jest kolejnym podejściem do tego zagadnienia, ponieważ w 1996 r. zostały wydane publikacje o podopiecznych pomocy społecznej, jednakże choć nie zmieniły się grupy osób, którym udzielana jest pomoc, to od tego czasu zmieniła się sytuacja prawna, rzeczywistość oraz metody działania pracowników socjalnych, a także podejście do rozwiązywania problemów z pasywnego zabezpieczania podstawowych warunków do życia do aktywnego współdziałania w rozwiązywaniu problemu przez klienta pomocy społecznej. Klienci stali się z przedmiotów działania jego podmiotem. Poszczególne pozycje w serii zostały opracowane przez zaproszonych przez Instytut specjalistów i praktyków zajmujących się daną problematyką. Publikacje mają być praktycznym wskazaniem dla pracowników socjalnych i innych grup zawodowych w ośrodkach pomocy społecznej, a także specjalistów zatrudnionych w innych instytucjach, na przykład w urzędach pracy na co dzień stykającymi się z wybranymi grupami, tak, aby mieli wspólny pogląd na problemy dotykające klientów pomocy społecznej. Dzięki tym opracowaniom mogą lepiej zrozumieć swoich klientów, ich problemy, umieć zdiagnozować dany problem oraz wiedzieć, kto i w jakim zakresie może im pomóc, gdzie skierować daną osobę po wsparcie lub z kim współpracować w rozwiązywaniu danego problemu. Poza tym, w publikacjach znajdują się wskazania do działań, czyli informacje, jakich błędów nie popełniać, a jakie działania podejmować. Dlatego staraliśmy się, aby w każdej publikacji były zawarte następujące zagadnienia: 2
4 Diagnoza problemu społecznego przedstawienie definicji dotyczących danego problemu oraz jego charakterystyki, np. przyczyny problemu, problemy współwystępujące, konsekwencje nierozwiązania problemu; Charakterystyka społeczno-demograficzna wybranej grupy klientów podstawowe dane społeczno-demograficzne (np. wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania) osób dotkniętych problemem oraz ich podział na podstawowe grupy. Stworzenie portretu psychospołecznego osoby z danym problemem, wskazanie na podstawowe ograniczenia i możliwości tych osób oraz ich potrzeby. Instytucje powołane do świadczenia pomocy wraz z kompetencjami katalog instytucji wraz z zakresem ich działań, do których można skierować klientów lub z którymi można współpracować na rzecz rozwiązania problemów. Prawne uwarunkowania udzielania pomocy dostępny zakres usług i świadczeń: oferta zarówno ze strony jednostek administracji samorządowej, jak i ze strony organizacji pozarządowych. Wskazania do działań praktyczne wskazówki przydatne w rozmowach lub sytuacjach udzielania pomocy poszczególnym grupom oraz przykłady rozwiązań innowacyjnych, które warte są upowszechnienia. Wyzwania stojące przed systemem pomocy społecznej w odniesieniu do wybranej grupy. Każda publikacja zawiera spis publikacji, dzięki którym można poszerzyć wiedzę w danym zakresie oraz aneks zawierający spis kluczowych instytucji i listę stron internetowych dotyczących omawianej tematyki. Publikacje wydawane w ramach projektu Koordynacja na rzecz aktywnej integracji są kontynuacją wieloletniej działalności wydawniczej Instytutu Rozwoju Służb Społecznych, który wydaje czasopisma ( Praca Socjalna, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, Niepełnosprawność i Rehabilitacja ) oraz publikacje zwarte w ramach serii Ex Libris Pracownika Socjalnego. Jest to jedna z form szkoleniowych prowadzonych przez Instytut, gdyż obok szkoleń prowadzonych w formie tradycyjnej wiedza na temat bogatego instrumentarium pracowników socjalnych jest przekazywana w publikacjach książkowych oraz czasopismach. 3
5 SPIS TREŚCI Wstęp...7 Rozdział I: Diagnoza problemu przestępczości w Polsce, źródła wiedzy o zjawisku, definicja i teorie oraz wybrane pojęcia Podstawowe pojęcia Przyczyny przestępczości teorie wyjaśniające zjawisko Czynniki przestępczości Teorie i koncepcje Konsekwencje przestępczości Wiktymologia, problem ofiar Podstawowe pojęcia wiktymologii Dynamika procesu wiktymizacji Polityka karna podstawowe pojęcia z zakresu prawa karnego i karnego wykonawczego Rodzaje kar Kara pozbawiania wolności Kara ograniczenia wolności Kategorie sprawców przestępstw Problem przestępczości w Polsce statystyka przestępstw i kar Monitoring zjawiska przestępczości zadania instytucji Podstawowe wskaźniki dotyczące przestępczości Podstawowe wskaźniki dotyczące osadzonych Problem przestępczości w Polsce na tle wybranych państw Rozdział II: Charakterystyka społeczno-demograficzna osób pozbawionych wolności przebywających w zakładach karnych i aresztach śledczych Osobowość przestępcy typowa sylwetka osobowości kryminalnej Portret społeczno-demograficzny skazanego w statystyce penitencjarnej Struktura osadzonych według statusu prawnego Skazani i ukarani według grup klasyfikacyjnych Struktura skazanych według powrotności do zakładu karnego Struktura osób pozbawionych wolności ze względu na wiek Stan zdrowia osób pozbawionych wolności według liczby udzielonych im porad lekarskich Profil psychospołeczny typowego więźnia a potrzeby, zasoby i zagrożenia Profil psychospołeczny
6 Potrzeby skazanych Zasoby skazanych Zagrożenia Rozdział III: Instytucje powołane do świadczenia pomocy i ich kompetencje. Wykaz instytucji i zakres ich działań na rzecz skazanych, osób opuszczających zakłady karne i ich rodzin System penitencjarny Typy jednostek organizacyjnych w systemie penitencjarnym Służba Więzienna, jej zadania i funkcje wobec skazanych w zakresie przygotowania do readaptacji społecznej Zakres i sposób rozwiązywania problemów osób pozbawionych wolności, zwalnianych z zakładów karnych i aresztów śledczych Kompetencje instytucji ze względu na potrzeby osób pozbawionych wolności, zwalnianych z zakładów karnych i ich rodzin Kompetencje służby więziennej i instytucji zewnętrznych wobec skazanych i zwalnianych Kompetencje służby więziennej i instytucji zewnętrznych wobec rodzin osób pozbawionych wolności i zwalnianych z zakładów karnych i aresztów śledczych Zawodowy kurator sądowy jako instytucja uczestnicząca w procesie przygotowania do readaptacji społecznej po zwolnieniu Rola systemu pomocy społecznej w readaptacji skazanych i pomocy rodzinom Rola organizacji pozarządowych w pomocy skazanym i ich rodzinom Pomoc postpenitencjarna w obowiązującym systemie polityki społecznej państwa Zapobieganie przestępczości Rozdział IV: Dostępny zakres usług i świadczeń prawne uwarunkowania udzielania pomocy skazanym, opuszczającym zakłady karne oraz ich rodzinom Oddziaływania penitencjarne w trakcie wykonywania kary i jej indywidualizacja Środki oddziaływania resocjalizacyjnego w ramach systemu programowanego Nauczanie Zatrudnienie Praca nieodpłatna skazanych na rzecz społeczeństwa jako element sprawiedliwości naprawczej Pomoc w systemie terapeutycznym Formy pomoc skazanym opuszczającym zakłady karne Świadczenia przysługujące w chwili opuszczania zakładu karnego Świadczenia finansowane z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym przestepstwem oraz Pomocy Postpenitencjarnej Zasady udzielania świadczeń
7 PRZYKŁADY DOTYCHCZASOWEGO WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW FUNDUSZU Wybrany zakres usług oferowany osobom opuszczającym zakłady karne przez inne instytucje.. 94 Rozdział V: Wskazania do działań przykłady rozwiązań innowacyjnych i wartych upowszechnienia Przykłady oddziaływań wobec sprawców przemocy w rodzinie Przykłady programów resocjalizacyjnych realizowanych na terenie domów pomocy społecznej według założeń programu Bona Założenia i realizacja Programu Bona Program Duet Inne programy Przykłady programów resocjalizacyjnych realizowanych na rzecz integracji pensjonariuszy domów pomocy społecznej ze społeczeństwem na przykładzie programu Cztery pory roku Służba Więzienna jako prekursor akcji krajowych Resocjalizacja na rzecz ekologii Społeczeństwo na rzecz więźniów Przykład współpracy Aresztu Śledczego w Dzierżoniowie z organizacjami pozarządowymi Przykładowe działania organizacji pozarządowych na rzecz osób opuszczających zakłady karne Działalność sądów na rzecz przeciwdziałania przestępczości Kara wykonywana poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego Rozdział VI: Wyzwania dla systemu pomocy społecznej wobec osób opuszczających zakłady karne i ich rodzin Bibliografia Wybrane przepisy prawne regulujące postępowanie wobec osób pozbawionych wolności Przydatne strony 122 Załączniki
8 WSTĘP Problematyka więzienia większości społeczeństwa znana jest z mediów. Przestępczość i przestępcy w telewizji i prasie codziennej to zwykle pożywka dla sensacji. Jeżeli pojawiają się materiały zbliżone do rzeczywistości, w których można odnaleźć również człowieka ofiarę i sprawcę, to zwykle emitowane są w czasie małej oglądalności lub publikowane w wydawnictwach adresowanych dla wybranego odbiorcy. Niestety nadal impulsem do zainteresowania szerokiej opinii publicznej tym obszarem patologii społecznej jest najczęściej drastyczne zdarzenie, którego finałem jest okrutnie zadana ofiarom śmierć. Środowisko dziennikarskie prześciga się wówczas w kierowaniu pytań o przyczyny tego zdarzenia do ekspertów zwykle reprezentujących środowiska akademickie. Skutki zdarzenia, nawet bez specjalnego adresu, obarczają służby odpowiedzialne za politykę społeczną i bezpieczeństwo obywateli. Jednak publiczne szukanie winnych nie jest materiałem wspierającym profesjonalistów, gdyż częściej ich antagonizuje niż działa na rzecz tworzenia koalicji służącej rozwiązywaniu problemów. Ukazywanie przestępczości jako sensacji, w odbiorze tzw. zwykłych ludzi powoduje wiele szkód. Jeżeli oficjalny i licznie powielany przekaz ma miejsce wówczas, gdy dochodzi do groźnego czynu kryminalnego, a informacja koncentruje się na elementach grozy i potępieniu okrutnego sprawcy, to w niezamierzonym efekcie tzw. pospolita przestępczość zyskuje coraz większe przyzwolenie społeczne. Przecież złodzieje działkowi lub piwniczni, kierujący pod wpływem alkoholu, uchylający się od alimentów, a nawet sprawcy przemocy w rodzinie, skoro nikogo nie zabili, to w swojej masie stają się jeszcze bardziej pospolici i anonimowi, czyli w konsekwencji niewarci szczególnej uwagi. Niestety do uodpornienia się na zło, również przyczyniają się relacje na żywo tak o seryjnych zabójcach, jak i zorganizowanych (np. wojskowych) akcjach stabilizacyjnych. W takich przypadkach przekaz medialny dotyczy odrealnionego monstrum, odległych kulturowo grup etnicznych bądź karteli narkotykowych z odległych geograficznie obszarów świata, więc rodzimy przestępca, nawet jeżeli miał wątpliwości co do swego postępowania, może odczuwać ulgę, bo przecież on taki nie jest jak ci z telewizji. Tylko ofiary czują się jeszcze bardziej poszkodowane, bo skoro się tak często mówi o przestępstwie, a im się nadal dzieje krzywda, to w konsekwencji coraz bardziej godzą się ze swoim losem. Nie jest bez znaczenia również to, że pośrednio a może i wprost zmasowany negatywny przekaz wywołuje poczucie winy i zniechęcenie wśród tych przedstawicieli służb społecznych, którzy na co dzień pracują z trudnym klientem. Lokalne dramatyczne przypadki, kosztem własnych emocji, przepracowuje się bez udziału kamer, bo już czekają do załatwienia sprawy zwykłego klienta beneficjenta pomocy społecznej, policji, więziennictwa, które zdają się nigdy nie kończyć. Z pewnością lęk i wrogość wobec przestępcy, kimkolwiek by on nie był, nie rozwiązuje problemu łamania prawa, nie redukuje głębokiego poczucia krzywdy wśród ofiar, ani nie umniejsza szkód społecznych, za które wszyscy płacimy, nawet jeżeli w swoim życiu żadnego przestępstwa nie popełniliśmy. Tym bardziej nie pomaga w pokonywaniu trudności osób korzystających z systemu pomocy społecznej, gdy są jednocześnie uwikłane w problemy z wymiarem sprawiedliwości. Jedną z bardziej kryzysowych sytuacji w życiu człowieka jest wyrok skazujący na bezwzględną karę pozbawienia wolności i w konsekwencji izolacja więzienna. W praktyce okazuje się, że nie jest to tylko przykry epizod w biografii osoby skazanej, ale również jej rodziny i najbliższego otoczenia społecznego, w tym przedstawicieli wielu środowisk zawodowych uprzednio i w następstwie skazania, zaangażowanych w sprawę. 7
9 Wydawać by się mogło, że tyle czasu, ile trwa wyrok, na taki okres skazany odciąża system społeczny. Pozostaje w tym czasie w kompetencji Służby Więziennej. Następnie powinien korzystać z pomocy kuratora sądowego. Nic bardziej mylnego. Skazani mimo izolacji są w kontakcie ze swoim środowiskiem rodzinnym i lokalnym, co ma ich chronić przed psycho- i socjodegradacją. A jeżeli nie jest skazany osobiście, to na jego rzecz obydwie służby wymiaru sprawiedliwości posiłkują się w znacznej mierze wiedzą i działalnością zawodową pracowników zatrudnionych w obszarze pomocy społecznej. W odniesieniu do rodzin skazanych całkowicie na niej polegają. Izolacja więzienna to krótszy, bądź dłuższy, ale jednak stan przejściowy. Normą dla jednostki jest prawidłowe środowisko otwarte, konstruktywne pełnienie w nim roli adekwatnej do oczekiwań grupy i otrzymywanie gratyfikacji satysfakcjonującej zarówno jednostkę jak i jej otoczenie. Więzienie jest systemem sztucznym, który ma zwracać społeczeństwu jednostki skorygowane odpowiednio do potrzeb środowiska naturalnego. Zatem współczesny system penitencjarny jest możliwie otwarty i nakierowany na psychospołeczną rehabilitację skazanych na tyle, na ile ich właściwości osobiste na to pozwalają. Wzajemne przenikanie się poszczególnych systemów polityki społecznej państwa jest konieczne, tak dla zabezpieczenia zasobów skazanego w środowisku otwartym jak i możliwości wyrównania deficytów społecznych w trakcie odbywania kary. I jedno i drugie służy ułatwieniu readaptacji po opuszczeniu zakładu karnego, czyli odzyskaniu zdolności do prospołecznego funkcjonowania. Stąd ważne, aby informacja o wzajemnych kompetencjach i realizacja świadczeń na każdym etapie pracy ku usamodzielnieniu osoby marginalizowanej tworzyła spójny system. Przepisy i instytucje ku temu są. Ważne jest, aby specjaliści, wprawdzie z odmiennych środowisk zawodowych, ale jednak działający we wspólnym interesie, znali nawzajem swoje możliwości i ograniczenia, zasady działania, wspierali się i mieli kontakt zawodowy. Dlatego też powstała idea praktycznego podręcznika dla osób reprezentujących różne profesje, które w swojej praktyce stykają się z grupami defowaryzowanymi z racji karalności sądowej i pobytu w izolacji więziennej. Procesowi readaptacji społecznej osób opuszczających zakłady karne towarzyszy dyskusja m.in. dotycząca braku akceptacji społecznej i związanych z tym trudności w odzyskaniu samodzielności przez byłych więźniów. Przede wszystkim bariery ujawniają się przy poszukiwaniu pracy, w kontaktach z urzędami, jak i towarzyskich. Jawna niechęć i obawy najbliższych towarzyszą powrotowi do środowiska osób, które dokonały przestępstw szczególnie potępianych społecznie, jak zabójstwa, gwałty, zwłaszcza pedofilie, rozboje z użyciem broni, a także osób z zaburzeniami psychicznymi. Bywa, że wracają do środowiska, w którym pozostały ofiary ich przestępstw, dotychczas wspomagane przez te same instytucje, do których o pomoc zwraca się sprawca po odbyciu kary. Bywa, że instytucja pomocowa poszkodowana przestępstwem, jest właściwa dla sprawcy, który dokonał na jej szkodę np. kradzieży z włamaniem, do ubiegania się o świadczenia z tytułu trudności po opuszczeniu zakładu karnego. I w tym miejscu należy zapowiedzieć innowacyjność w polskim wymiarze sprawiedliwości. Od stycznia 2012 roku, na mocy znowelizowanej ustawy Kodeks karny wykonawczy równorzędną kategorią uprawnionych do ubiegania się o określoną pomoc, świadczoną przez wskazane podmioty, ze wskazanego źródła będą osoby pokrzywdzone przestępstwem. Dotychczasowe przepisy dopuszczały udzielanie świadczeń ofiarom, w wyjątkowych wypadkach, z tych samych środków, które były źródłem finansowania przede wszystkim pomocy skazanym. Wprawdzie istnieje ustawa o państwowej kompensacie ofiarom niektórych przestępstw, ale jej zakres działania jest stosunkowo 8
10 wąski, gdyż dotyczy pokrzywdzonych, którzy wskutek przestępstwa doznali obrażeń ciała lub rozstroju zdrowia i nie uzyskali odszkodowania od sprawcy lub z innych źródeł. Wprowadzone w życie przepisy po raz pierwszy równoważą pozycję ofiary i sprawcy w uprawnieniach do uzyskania pomocy w odzyskaniu zdolności do funkcjonowania społecznego po traumatycznym zdarzeniu. Oczywiście może budzić kontrowersje utworzenie jednego Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej dla antagonistycznych stron konfliktu, jakim jest przestępstwo. Wydawać by się mogło, że dzieli je przepaść uwzględniając skutki, psychologiczne, materialne i życiowe. Jednak w procesie odzyskiwania równowagi psychospołecznej, zarówno przez ofiary jak i sprawców mechanizmy są podobne. I jedni i drudzy zadają sobie to samo pytanie: dlaczego to mnie spotkało? Następnie pojawia się refleksja, że coś ze mną jest nie tak, że to mnie pokrzywdzono (ofiara); że to ja wpadłem (sprawca). Poczucie głębokiej krzywdy jest równie silne u ofiar, co jest oczywiste, jak i sprawców, co z kolei jesteśmy skłonni traktować jako nadużycie. W polityce karnej utrwaliła się instytucja pomocy postpenitencjarnej obejmująca osoby przebywające i zwalniane z jednostek penitencjarnych oraz ich rodziny. Natomiast w fazie tworzenia jest państwowy system pomocy pokrzywdzonym przestępstwem. Znowelizowane przepisy prawa karnego wykonawczego, analogicznie jak wobec osób skazanych (sprawców przestępstw) będą określały m.in. zakres, formy i tryb udzielania pomocy ofiarom i ich rodzinom. Idea ta jest z wielu powodów niezwykle ważna i dlatego sporo miejsca dla projektowanych regulacji znajdzie się w podręczniku. W przeświadczeniu pomysłodawców i autorów przybliżenie podstawowych problemów przestępczości, w tym aktualnych informacji o więźniach i więzieniu, oddziaływaniu w trakcie odbywania kary i potrzebach ich wzmocnienia po jej zakończeniu, a także prawach ofiar winno służyć jak najszerszej grupie specjalistów systemu pomocy społecznej w doborze skutecznych metod i środków w ich codziennej pracy z tą grupą klientów i osób dla nich znaczących. Służba Więzienna jako jedną z zasad w pracy penitencjarnej wykorzystuje zasoby natury psychologicznej i społecznej skazanego. Jednak specyfika środowiska izolowanego, liczebność i zróżnicowanie populacji osadzonych w praktyce rodzi wiele dylematów. Jak oddziaływać, aby nie wygasić aktywności własnej beneficjenta. W jakich granicach udzielać świadczeń, aby nawet drobnych i mozolnych osiągnięć skazanego nie deprecjonować profesjonalną skutecznością instytucjonalnej oferty pomocowej. Innymi słowy, jak inicjować i wzmacniać dążenie do aktywności własnej, która nie zawsze jest łatwa i nie zawsze gwarantuje efekt, zamiast manifestować omnipotencję instytucji. W czyim imieniu i dla czyjego dobra decydować o pomocy z urzędu, a komu pozwalać doświadczać rozczarowań w poszukiwaniu własnej drogi. Jak pomóc skazanym zaakceptować siebie posiadającego mniej, a mimo to zachować poczucie godności i nie poddać się presji zewnętrznej. Jak rozbudzać aspiracje, a jednocześnie pomóc ustalić realne do osiągnięcia cele życiowe. Jak oddzielić marzenia od iluzji, by wizja szybkiego i łatwego sukcesu lansowanego w mediach, nie zawiodła na powrót za kraty 22-letnich recydywistów penitencjarnych. Należy też zastrzec, że praktyczny podręcznik w podtytule wyklucza aspiracje do bycia dziełem naukowym. Nie jest bowiem jego przeznaczeniem pogłębienie studiów, lecz dostarczenie niezbędnego kompendium wiedzy wybranej grupie zawodowej. Zawartość podręcznika ma ułatwić zrozumienie specyfiki problemów osób pozbawionych wolności i środowiska przestępczego w odniesieniu do przestępczości pospolitej. 9
11 Zakres części teoretycznej zawiera niezbędne informacje o charakterystycznych dla poruszanej problematyki zjawiskach i objaśnienia kluczowych terminów, a w części praktycznej środki i metody i wskazania podstawy prawnej działania resocjalizacyjnego oraz sposoby rozwiązywania wybranych problemów. Istnieją liczne opracowania naukowe z dziedziny kryminologii szeroko rozumianej, w tym filozofii karania i polityki karnej, a także doniesień z praktyki. Wykaz literatury oraz wykaz istotnych aktów prawnych zawiera obszerna bibliografia, która może inspirować do dalszych studiów. Integralną częścią podręcznika jest aneks zawierający załączniki, które zawierają szereg praktycznych informacji, m.in. wzory niektórych druków urzędowych, wykazy i wskazania kompetencji instytucji oraz organizacji pozarządowych, a także użytecznych stron internetowych. Podano także kilka wzorów pism procesowych, np. komplet wymagany przy ubieganiu się o odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Jest to na tyle istotne, że zgodnie z obowiązującymi przepisami ponad 19 tys. skazanych odbywających karę w wymiarze do 1 roku, wyłączając recydywistów (wg stanu w dniu 31 grudnia 2010) mogło ubiegać się o odbywanie jej we własnym domu z bransoletką elektroniczną na nodze. Drugie tyle dotyczy osób, które mają wyznaczony termin do zgłoszenia się do zakładu karnego w celu odbycia kary krótkoterminowej. Jest to istotne dla systemu pomocy społecznej, aby osoby zatrudnione i uczące się nie traciły tego, a także nie opuszczały rodziny, którą mają na utrzymaniu. Załączniki nie mają charakteru zamkniętego. Niektóre zaopatrzono komentarzem pozwalającym na samodzielne poszukiwanie informacji właściwych dla danego środowiska lokalnego jak np. sądy. Dobór informacji w załącznikach ma na celu przygotowanie specjalistów pomocy społecznej do postrzegania potrzeb klienta uwikłanego w system wymiaru sprawiedliwości nie tylko z perspektywy sprawcy, ale również ofiary. Jest to novum, stąd dołożono wszelkich starań, aby przepisy stały się praktyką. Kto najczęściej jest, a kto powinien być adresatem pomocy, w jakim czasie, czy też, w jakiej sytuacji życiowej jest ona konieczna i w jakiej formie winna być zastosowana, to podstawowe pytania, jakie towarzyszą kontaktom zawodowym z osobami opuszczającymi zakłady karne. Ideałem byłoby, aby teoria nie była oderwana od faktów, a niniejszy zbiór informacji w praktyce ułatwił trafne interwencje socjalne, które lapidarnie można by ująć następująco: pomóc temu, komu trzeba, tak, jak tego potrzebuje, wtedy, gdy sytuacja tego wymaga by nie musieć pomagać mu stale! 10
12 ROZDZIAŁ I: DIAGNOZA PROBLEMU PRZESTĘPCZOŚCI W POLSCE, ŹRÓDŁA WIEDZY O ZJAWISKU, DEFINICJA I TEORIE ORAZ WYBRANE POJĘCIA. PODSTAWOWE POJĘCIA Przestępczość jest zjawiskiem zaliczanym do patologii społecznej, bezpośrednio zagrażającym ustalonemu porządkowi prawnemu i poczuciu bezpieczeństwa obywateli. Poprzez rozmiary (liczbę przestępstw), swoje nasilenie (częstotliwość popełniania określonego rodzaju przestępstw) i obszary, których dotyczy (np. przestępczość bankowa), może zagrażać rozwojowi ważnych dla funkcjonowania państwa gałęzi gospodarki, dezorganizować działalność instytucji, wpływać na poczucie bezpieczeństwa obywateli i tym samym obniżać ich zaufanie do państwa. Mała Encyklopedia Prawa (PWN 1980) definiuje przestępczość jako sumę przestępstw popełnionych w określonym czasie na pewnym obszarze. Na potrzeby niniejszej pracy przyjmujemy następującą definicję przestępczości, przestępstwa i przestępcy za Encyklopedią Gazety Wyborczej PWN: Przestępczość to ogół przestępstw popełnionych w pewnym okresie w danym kraju lub środowisku społecznym albo przez określoną kategorię sprawców. Przestępstwo stanowi zawiniony czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Przestępca to sprawca czynu zabronionego ustawą i podlegający odpowiedzialności karnej. Przestępczością, jej etiologią, strukturą i dynamiką, problematyką sprawców i ofiar oraz sposobami przeciwdziałania zajmuje się wyodrębniona dziedzina nauk prawnych zwana kryminologią 1. Kryminologia nauka badająca przestępstwo, przestępczość, przestępcę oraz skuteczność stosowanych przez prawo karne środków walki z przestępczością. Kryminologia ujmuje przestępstwo nie jako pojęcie prawne, lecz jako zjawisko psychofizyczne i społeczne. Głównym celem jej dociekań jest wykrycie przyczyn przestępczości oraz wszelkich okoliczności, które jej sprzyjają. Kryminologia prócz własnych badań, korzysta ze zdobyczy innych nauk zajmujących się człowiekiem, takich jak socjologia, psychiatria i pedagogika. Słownik pojęć prawnych 2 definiuje kryminologię w trzech płaszczyznach, którymi są: przestępstwo jako czyn karalny, przestępczość jako zjawisko społeczne, przestępca jako jednostka o określonych cechach a ponadto skuteczność państwowej polityki karnej w przeciwdziałaniu jej. Przestępczość jako uboczny i niezamierzony proces społeczny towarzyszy oficjalnym strukturom w każdym systemie 1 Brunon Hołyst (polski prawnik, prof. nauk prawnych o specjalności kryminalistyka, kryminologia, suicydologia, wiktymologia, redaktor drugiego wydania Wielkiej Encyklopedii Prawa) określa kryminologię jako: naukę o przestępstwie i przestępcy, objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o zapobieganiu im, a także o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej Dostępny na stronie 11
13 państwowym, gospodarczym, religijnym, rodzinnym. W zależności od perspektywy ujmowania problemu jest przedmiotem badań węższych dziedzin nauk społecznych, jak psychologia penitencjarna, pedagogika resocjalizacyjna, psychiatria sądowa oraz kryminalistyka jako wyodrębniona dziedzina kryminologii. Aktualnie przestępczość kojarzy się powszechnie z terminami: przestępczość zorganizowana, przestępczość białych kołnierzyków (gospodarcza), przestępczość drobna, nieletnich, kobiet, przestępczość na terenach o wysokim wskaźniku bezrobocia, przestępczość w obszarach wysoko zurbanizowanych, przestępczość korupcyjna, podatkowa, sklepowa, bankowa, komputerowa, drogowa itp. Dowodzi to wieloznaczności pojęcia, gdyż wymienione przykłady dzielą przestępczość ze względu na sposób dokonywania przestępstw, kategorie sprawców przestępstw, obszary i środowiska szczególnie zagrożone dokonywaniem na ich szkodę przestępstw. Wskaźnik przestępczości określa stosunek osób dopuszczających się przestępstw do ogółu osób zamieszkujących dany obszar, np. miasto, region, kraj lub liczbę przestępstw w stosunku do danej liczby mieszkańców lub kategorii osób. Miary te jednak nie oddają rzeczywistej skali przestępczości z uwagi na tzw. ciemną liczbę, czyli przestępstwa niewykryte lub niezgłoszone. Zatem z terminem przestępczość pojawiają się najczęściej i inne określenia, które opisują to zjawisko. Przestępczość ukryta lub zamiennie ciemna liczba to przestępstwa dokonane, ale niezgłoszone i nieistniejące w rejestrach organów ścigania i wszelkiej statystyce. Przestępczość ujawniona to liczba przestępstw dokonanych i zgłoszonych organom ścigania. PRZYCZYNY PRZESTĘPCZOŚCI TEORIE WYJAŚNIAJĄCE ZJAWISKO Przestępczość jako zjawisko społeczne zachodzi w wyniku określonych zachowań ludzi, u których można zaobserwować występowanie podobnych cech (czynników), mających wpływ na te zachowania. CZYNNIKI PRZESTĘPCZOŚCI Rysunek 1. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PRZESTĘPCZOŚĆ indywidualne właściwości przestępcy wpływ otoczenia społecznego polityka kryminalna państwa Czynnikami wpływającymi na przestępczość, zwłaszcza określonego rodzaju, mogą być: a) indywidualne właściwości przestępcy, jak nieprawidłowa osobowość, system wartości, styl życia - np. uwikłanie w uzależnienie od alkoholu, narkotyków, hazardu. Istotne znaczenie mają również relacje jednostki z osobami znaczącymi, np. w dzieciństwie socjalizacja w 12
14 rodzinie dysfunkcyjnej, poszukiwanie akceptacji w destrukcyjnej grupie rówieśniczej, a w życiu dorosłym np. konflikty, rozpad związku, zdrada partnera, śmierć bliskiej osoby. b) wpływ otoczenia społecznego, tj. kiedy jednostka jest członkiem małych grup, jak środowisko szkolne, zwłaszcza grupy rówieśnicze, zawodowe, towarzyskie. Czynnikiem tym mogą również być przekształcenia społeczno-ekonomiczne, w wyniku których jedne grupy stają się bardziej uprzywilejowane, a inne marginalizowane w dostępie do dóbr konsumpcyjnych. c) polityka kryminalna państwa, która z perspektywy badaczy zjawiska również ma decydujący wpływ na poziom przestępczości. Państwo poprzez działalność ustawodawczą określa, jakie czyny są przestępstwem i jaką groźbą kary są obwarowane. W potocznym użyciu słyszy się wówczas stwierdzenia: nieżyciowe prawo, nieżyczliwe przepisy np. dla przedsiębiorców, pracodawców, zwolenników tzw. miękkich narkotyków, pornografii itp. Wymienione powyżej czynniki nie mogą być traktowane rozłącznie, np. jednostka o nieprawidłowej strukturze osobowości (wadliwa socjalizacja) łatwiej ulega negatywnym wpływom grupy (gangi osiedlowe), a państwo pod wpływem zmasowanego występowania określonego zjawiska (pijani kierowcy) penalizuje dany czyn (stanowi, że jest przestępstwem). TEORIE I KONCEPCJE Etiologia przestępczości jako nauka zajmująca się badaniem przyczyn i motywów popełniania przestępstw opiera się na dwóch grupach teorii opartych na właściwościach sprawcy (teorie biopsychiczne) oraz czynnikach zewnętrznych (teorie socjologiczne). Trzecią grupę stanowią teorie wieloczynnikowe łączące indywidualne właściwości sprawcy i czynniki zewnętrzne oddziaływujące na jednostkę, co ilustruje poniższa tabela. Z dwóch podstawowych koncepcji przestępczości (psychologicznej i socjologicznej) wywodzą się uniwersalne teorie wyjaśniające zachowania przestępcze jednostki (por. tabela 1). 13
15 Tabela 1. Koncepcje i teorie przestępczości K O N C E P C J E PSYCHOLOGICZNA Zachowania przestępcze uaktywniają następujące czynniki psychologiczne: - ograniczona sprawność umysłowa, - zaburzenia psychotyczne i psychonerwicowe - określone cechy osobowości SOCJOLOGICZNA Zachowanie przestępcze zdeterminowane jest wyłącznie przez mechaniczny wpływ czynników zewnętrznych, np. - wpływ grupy, - sytuacja (okoliczności), - usankcjonowana potrzeba T E O R I E KONCEPCJA BIOLOGICZNA (antropologiczna) LOMBORSA Za zachowania przestępcze odpowiedzialne są właściwości określonych struktur biologicznych, powiązanych z czynnikami psychologicznymi. Atawistycznym cechom człowieka jak: cofnięte czoło, deformacje czaszki, krępa zwalista sylwetka towarzyszą kryminogenne właściwości psychiczne jak: otępienie uczuciowe i moralne, niska inteligencja, impulsywność, okrucieństwo, mściwość, próżność i lenistwo. KONCEPCJA DEWIACJI ZNANIECKIEGO Wartości społeczne wyznaczają normy obyczajowe, moralne i prawne. Ich przyswojenie jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania w środowisku dzięki konformizmowi. O przystosowaniu decydują: wychowanie, praca i zabawa mające wpływ na normalne pełnienie ról społecznych. Pełna zgodność jest rzadkością. Powszechniejszym zjawiskiem jest stan, kiedy jednostka w jakiejś części spełnia standardy społeczne, a w innej nie. TEORIA RACJONALNEGO WYBORU Człowiek waży różne możliwości i wybiera najbardziej optymalne dla siebie rozwiązanie. Jeśli stwierdzi, że przestępstwo przyniesie mu więcej korzyści niż przykrości, to jest to efekt racjonalnego wyboru. TEORIA KRYMINOLOGICZNA o orientacji PSYCHOANALITYCZNEJ Determinantem zachowań przestępczych jest nieświadoma motywacja przestępczości oraz rola wczesnego okresu socjalizacji i wpływ środowiska rodzinnego. 14 KONCEPCJA ANOMII DURKHEIMA Przyczyną przestępczości jest załamanie się dotychczasowej struktury społecznej i związanej z nią kontroli społecznej, występujący w okresie gwałtownych zmian społecznych i ekonomicznych oraz migracji ludności. Jest to stan anomii, który charakteryzuje rozpad tradycyjnych więzi społecznych i dezorientacja ludzi odnośnie norm zachowania odpowiedzialnych wyznaczających ład społeczny. TEORIA ZRÓŻNICOWANYCH ZWIĄZKÓW SUTHERLANDA Zachowanie przestępcze jest następstwem relacji jednostki z innymi przestępcami. Siła związku przestępczego zależy od fazy życia jednostki, częstotliwości osobistych kontaktów i długości jego trwania. TEORIA POSZUKIWANIA MOCNYCH TEORIA HIRISCHIEGO WRAŻEŃ Czyn zakazany moralnie lub prawnie Przestępczość jest rezultatem braku więzi między (przestępstwo) jest sposobem redukcji potrzeby jednostką a takimi grupami jak rodzina, wzmożonej stymulacji i zapotrzebowania na nowe prospołecznie nastawiona grupa rówieśnicza czy wrażenia. Konsekwencje nie mają znaczenia grupa szkolna. Opracowanie własne
16 Praktyka zawodowa służb społecznych, zwłaszcza pracowników socjalnych, psychologów, terapeutów, radców prawnych, a także innych przedstawicieli środowisk zawodowych: lekarzy, kuratorów sądowych, policji, personelu służby więziennej itp. polega na relacjach osobistych z klientem. Zwykle pierwszy kontakt, jeszcze w fazie niewerbalnej, wpływa na jego dalszą formę. Pojawia się pytanie czy mamy w tym swój udział, a jeżeli tak, to jaki. Nasze zachowania mogą stać się modelem dla innych. Jesteśmy dla klientów, często zagubionych i bez wsparcia najbliższej rodziny, osobami ważnymi. Zgodnie z teorią uczenia mamy wpływ na formułowanie pożądanych przez klienta i akceptowanych społecznie celów, które motywują do działania, a także możemy stosować wzmocnienia wspierając prawidłowe postawy i kierunki aktywności poprzez pomoc w osiągnięciu tych celów. Dla praktyków pracujących w obszarze wykluczenia lub wręcz patologii społecznej wydaje się istotna teoria społecznego uczenia się A. Bandury 3. Teoria społecznego uczenia się opiera się na podstawowych twierdzeniach behawioryzmu: Zachowanie jednostki jest wynikiem uczenia się. Zachowanie przestępcze jest wyuczone. Na zachowanie jednostki dominujący wpływ ma środowisko. Jednostka jest podatna na manipulowanie przez innych. Przestępstwo jest jednym ze sposobów osiągania celów. Zachowania agresywne modelują osoby lub grupy znaczące dla jednostki lub grup, które te zachowania obserwują i następnie odwzorowują uczą się przez naśladownictwo. Akceptacja grupy jest nagrodą odczuwaną pozytywnie, która wyzwala w jednostce kolejne działanie tego samego typu. Mechanizm ten w pięciu płaszczyznach ukazuje poniższy schemat. 3 Albert Bandura (ur. 1925), czynny naukowo psycholog kanadyjski, twórca teorii społecznego uczenia się, w tym teorii wyuczonej agresji uznanej powszechnie w tłumaczeniu przyczyn przestępczości, uwzględniającej procesy myślowe i poznawcze. Autor wydanej w 2007r. Teorii społecznego uczenia się pod red. Naukową M. Kofty. PWN, Warszawa. 15
17 Rysunek 2. Teoria społecznego uczenia się Bandury 1. ZACHOWANIA (także agresywne i w konsekwencji przestępcze), ZACHOWANIA wyuczone metodą prób i błędów odwzorowane z modela tj. osoby lub grupy znaczącej zachowania agresywne (tu i teraz) złe traktowanie fizyczne instruowanie rytuały i dziwaczna symbolika destrukcyjne modelowanie zanikają lub utrwalają się zanikają lub utrwalają się 2. ETIOLOGIA w zależności od odczuwanych pozytywnie lub negatywnie wzmocnień. praźródłem dla tworzenia się mechanizmów zachowań agresywnych istotnych w poszczególnych fazach rozwoju człowieka może być: środowisko rodzinne, podkultury (subkultury), środki masowego przekazu. 3. CZYNNIKI mające wpływ na zachowanie agresywne: modelowanie, złe, dolegliwe fizycznie traktowanie przez innych, pobudzanie do agresji metodą instrukcji, nakłanianie w sposób dziwaczny, niezwykły i rytualny. 4. DYNAMIKA ZACHOWAŃ zachowania agresywne zanikają (ulegają wygaszeniu) lub utrwalają się w zależności od wzmocnień odbieranych pozytywne lub negatywne przez jednostkę lub grupę. 5. KONTEKST CZASU przyczyny zachowania agresywnego tkwią tu i teraz, a nie w przeszłości. Opracowanie własne 16
18 Teoria społecznego uczenia się ma zastosowanie zarówno w wyjaśnianiu przyczyn jak i stanowi model teoretyczny do konstruowania programów mających na celu oduczanie zachowań niepożądanych, m.in. przestępczych. W naukach społecznych i praktyce wyspecjalizowanych instytucji zajmujących się oddziaływaniami wobec osób naruszających prawo przyjął się termin resocjalizacja, czyli oddziaływanie nakierowane na powtórną socjalizację zgodnie z normami akceptowanymi społecznie. Proces resocjalizacji obejmuje wygaszanie (metodą kar) zachowań niepożądanych i zgodnie z teorią uczenia modelowanie (prezentowanie zachowań prawidłowych społecznie), jak również i wzmacnianie (metodą nagradzania) zachowań pożądanych. KONSEKWENCJE PRZESTĘPCZOŚCI Konsekwencje przestępczości (zamiennie skutki lub szkody) można rozpatrywać na płaszczyźnie psychologicznej i społecznej, w skali mikro, kiedy dotyczą bezpośrednio ofiary (np. napad na właściciela i zniszczenie jego warsztatu produkcyjnego) i makro, kiedy powodują szkody w jej otoczeniu społecznym (utrata miejsc pracy), także w systemie społecznym (leczenie, odszkodowanie, zasiłki dla bezrobotnych pracowników oraz ich rodzin). Nawet te same kategorie przestępstw inaczej oddziałują na jednostkę (np. zabójstwo, napad rabunkowy, porwanie, znęcanie się, gwałt), a inaczej na jej otoczenie. Ofiara zwykle ponosi długotrwałe konsekwencje psychologiczne, natomiast dla otoczenia może to być tylko fakt medialny. W praktyce nie jest możliwe ustalenie granicy szkód, gdyż nawet przestępstwa godzące w dobro jednostki, np. znęcanie się nad partnerką życiową, wśród świadków dzieci wywołuje długotrwałe, czasami trwałe zaburzenia funkcjonowania, a w życiu dorosłym nieumiejętność prawidłowej realizacji ról społecznych, lub wręcz powielanie patologicznych wzorców zachowań. Przykładowe konsekwencje przestępczości uwzględnia poniższy schemat. Rysunek 3. Konsekwencje przestępczości KONSEKWENCJE PRZESTĘPCZOŚCI DOTYCZĄCE: OFIAR SPRAWCÓW SPOŁECZEŃSTWA - utrata: życia bądź zdrowia, mienia, dobrego imienia, poczucia godności i własnej wartości, - niepełnosprawność fizyczna bądź psychiczna, -zaburzenia psychiczne, - marginalizacja społeczna, - poczucie krzywdy. WIKTYMOLOGIA, PROBLEM OFIAR - izolacja więzienna, - separacja od rodziny, - obciążenie kosztami sądowymi, - konsekwencje psychologiczne: obniżenie poczucia wartości, zaburzenie poczucia bezpieczeństwa, poczucie odrzucenia, deprywacja potrzeb, np. seksualnych, samorealizacji 17 - koszty ekonomiczne np. utrzymanie więźniów, - destrukcja systemu społecznego, - destabilizacja rozwoju gospodarczego, - utrata zaufania obywateli do instytucji państwa.
19 Przestępcy poprzez dokonywanie przestępstw powodują, że ktoś staje się ich ofiarą. Problematyką ofiar zajmuje się wiktymologia. Wiktymologia (nazwa od słowa łac. Victima ofiara) to nauka multidyscyplinarna o ofiarach przestępstw. Przedmiotem badań wiktymologicznych jest: rola ofiary w genezie przestępstwa; dynamika, struktura i uwarunkowania zjawiska pokrzywdzenia; problematyka ochrony interesów ofiar przestępstwa i innych pogwałceń praw człowieka, w tym zagadnienia naprawienia wyrządzonej ofierze szkody. W wiktymologii rozróżnia się cztery główne grupy zagadnień będących przedmiotem dociekań nauki i praktyków, które są przedstawione na schemacie poniżej. Rysunek 4. Zagadnienia wiktymologii PODSTAWOWE POJĘCIA WIKTYMOLOGII Problematyka pomocy społecznej i przestępczości dostarcza wielu analogii. Literatura przedmiotu i obserwacja zjawiska stawania się klientem pomocy społecznej, ofiarą przestępstwa lub przestępcą pozwala na dostrzeżenie wspólnych cech, a także podobnych mechanizmów wyzwalających te zjawiska. Nauka o ofiarach przestępstw wiktymologia dostrzega bardziej szczegółowe zagadnienia, którymi są: wiktymność i wiktymizacja. WIKTYMNOŚĆ WŁAŚCIWOŚCI OFIARY Wiktymność oznacza zarówno udział ofiary w zaistnieniu przestępstwa, jak również występowanie charakterystycznych cech, które w konkretnych sytuacjach prowadzą do np. zagrożenia życia, zdrowia, nietykalności, utraty mienia, itp. Wiktymność badana jest w czterech płaszczyznach: 18
20 biologicznej psychicznej ekonomicznej społecznej a) biologicznej, np. określony wiek, płeć, niepełnosprawność fizyczna i intelektualna. Cechy te są trwałe lub związane z ograniczeniem funkcji organizmu wskutek zażycia środków chemicznych (alkohol, narkotyki, leki), które upośledzają zdolność oceny sytuacji i podejmowania adekwatnej reakcji np. obrony, ucieczki, rozpoznawania i unikania sytuacji i osób stanowiących zagrożenie. b) psychicznej, np. trwałe choroby psychiczne lub czasowe zaburzenia zwiększają ryzyko stania się ofiarą przede wszystkim przestępstw o charakterze seksualnym, c) ekonomicznej, np. posiadanie określonych dóbr materialnych, niedostępnych a jednocześnie pożądanych przez inne osoby, d) społecznej, która wynika np. z wykonywania określonych zawodów, np. taksówkarze, listonosze, agenci ubezpieczeniowi, konwojenci, ochroniarze, pracujący w nocy, stróże prawa, np. celnicy, a także osoby wykonujące prace w trudnym środowisku np. pracownicy socjalni, kuratorzy sądowi, personel więzienny, personel izb wytrzeźwień, jak również osoby utrzymujące kontakty z kryminogennym środowiskiem. Prawdopodobieństwo stania się ofiarą jest tym większe im cechy zaliczane do poszczególnych płaszczyzn nakładają się lub występują jednocześnie. WIKTYMIZACJA PROCES STAWANIA SIĘ OFIARĄ Wiktymizacja oznacza proces przekształcenia ofiary potencjalnej w ofiarę rzeczywistą, podczas którego udział ofiary może wynikać z jej cech osobistych i zachowania. Rysunek 5. Proces wiktymizacji nieostrożność predystynacja prowokacja incydentalna zawiniona świadoma trwała niezawiniona nieświadoma Czynniki, które powodują, że określone zachowania i cechy jednostki mogą uruchomić proces wiktymizacji, to: a) nieostrożność zachowanie ofiary wynikające z braku świadomości zagrożenia, które przybiera charakter: incydentalny - zachodzi wówczas, gdy jednostka jednorazowo swoim zachowaniem stwarza dla siebie zagrożenie, 19
21 trwały - gdy jednostka permanentnie i systematycznie stwarza takie zagrożenie, np. dokonując okazjonalnych transakcji lub kupując pokątnie niedozwolone artykuły, zasypiając z bagażami na dworcach, spożywając alkohol z przygodnie poznanymi osobami, nawiązując nietypowe kontakty, w tym seksualne, itp. b) predestynacja - polega na występowaniu szczególnych właściwości u osób, które szczególnie predestynują ją (typują) do pokrzywdzenia: predestynacja zawiniona, która np. wynika z cech charakteru, tj. awanturnictwo i zachowania agresywne werbalne i fizyczne, zaburzenia osobowości, uzależnienia. predestynacja niezawiniona, która jest związana z cechami obiektywnymi, fizycznymi, psychicznymi i sytuacyjnymi, np. bycie dzieckiem pozostawionym bez opieki, osobą niedołężną samotnie zamieszkującą, wykonującą określone zawody. c) prowokacja polega na świadomym lub nieświadomym zachowaniu ofiary, która często poprzez swój styl życia przyciąga potencjalnych napastników, bądź prowokuje konfrontacyjnym zachowaniem. DYNAMIKA PROCESU WIKTYMIZACJI W procesie wiktymizacji rozróżnia się dwie fazy i dwa rodzaje. Faza pierwotna następuje w wyniku doznanego przez ofiarę pokrzywdzenia przez bezpośrednie działanie sprawcy-przestępcy. Faza wtórna jest związana z doznawaniem dodatkowych szkód głównie psychicznych w wyniku działań np. organów ścigania (wielokrotne przeżywanie traumy w związku z powtarzaniem zeznań, konfrontacji ze sprawcą), wykorzystaniem medialnym, identyfikacji z rolą ofiary i naznaczenia ze strony otoczenia. Wiktymizacja bezpośrednia dotyczy osoby pokrzywdzonej czynem przestępczym sprawcy, (w fazie pierwotnej) a wiktymizacja wtórna dokonuje się, gdy następstwa rozciągają się i dotykają osoby bliskie lub zaangażowane w np. obronę ofiary i przeciwdziałanie zjawisku. Rodzaje wiktymizacji w obydwu fazach przedstawia poniższy schemat. Rysunek 6. Rodzaje wiktymizacji Faza pierwotna PRZESTĘPSTWOwiktymizacja bezpośrednia O F I A R A wiktymizacja wtórna Faza wtórna organy procesowe identyfikacja z rolą - naznaczenie osoby bliskie, obrońcy ofiary 20
22 POLITYKA KARNA PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU PRAWA KARNEGO I KARNEGO WYKONAWCZEGO Prawo karne tworzą przede wszystkim przepisy określające, jakie czyny są przestępstwem i jakie za nie grożą kary, jakie zasady stanowią podstawę wymierzania kary oraz jakie kryteria należy stosować, dokonując wyboru właściwego środka spośród różnych rodzajów kar przewidzianych w kodeksie karnym 4. Od momentu popełnienia przestępstwa do ukarania osoby, która go popełniała mija pewien czas, kiedy to trwa procedura przygotowawcza i sądowa a następnie wykonanie orzeczonego wyroku. Na poniższym, uproszczonym schemacie Rysunek 7. zostały ujęte podstawowe etapy i podmioty tego procesu oraz elementarne pojęcia je określające. RODZAJE KAR Kara jest to środek represyjny stosowany wobec osób, które popełniły przestępstwo lub w jakikolwiek inny sposób naruszyły normy prawne lub obyczajowe. KARA ŁĄCZNA wymierzana jest wówczas, gdy sprawca popełnił dwa albo więcej przestępstwa, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, i wymierzono za nie kary zasadnicze tego samego rodzaju. Kara łączna nie może być niższa od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa i nie może przekroczyć sumy kar wymierzonych, jak również górnej granicy danego rodzaju kary. Kodeks karny, dalej kk 5 w art. 32 wymienia następujące rodzaje kar: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności. Poza ww. wymienionymi rodzajami kar kodeks karny dopuszcza kilkanaście rodzajów środków karnych, orzekanych przez sąd skazujący, z których najistotniejsze z perspektywy pomocy społecznej to : zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej oraz zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu (do 15 lat), zakaz wstępu na imprezę masową (od 2 do 6 lat), zakaz prowadzenia pojazdów, zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych, przepadek, (np. rzeczy pochodzących z przestępstwa lub służących do jego dokonania) 4 S. Walczak: Prawo penitencjarne: tamże s Ustawa z dnia 6 grudnia 1997r. kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.). 21
23 Popełnienie przestępstwa Rysunek 8. Etapy postępowania karno-wykonawczego Śledztwo prowadzi prokurator lub może powierzyć je Policji Podejrzany Postępowanie przygotowawcze Dochodzenie prowadzi Policja oraz inne organy Akt oskarżenia Sporządza prokurator i wnosi do sądu Oskarżony Postępowanie sądowe m.in. stosuje na wniosek prokuratora środek zapobiegawczy np. tymczasowy areszt Odpowiada z tzw. wolnej stopy Tymczasowo aresztowany Orzeczenie sądu karnego np. Uniewinnienie Skazany Wyrok skazujący Wyrok w zawieszeniu Nadzór nad wykonaniem kary sprawuje sędzia penitencjarny, który wydaje postanowienia w przedmiocie: np. pkt 1,2, a w sprawach pkt 3,4 właściwy jest Sąd Penitencjarny Sąd może wyznaczyć termin stawienia się do odbycia kary w określonym zakładzie karnym, w określonym systemie np. terapeutycznym Bezwzględne pozbaw. wolności Jeżeli wykonywanie wyroku stanowi kontynuację tymczasowego aresztu, to jest ten czas wliczony w poczet kary 1.Wyroku łącznego lub zmiany kolejności wykonywania kar 2.Udzielenia przepustki losowej niektórym kategoriom osadzonych 3.Udzielenia przerwy w karze 4.Udzielenia warunkowego zwolnienia Opracowanie własne 22
24 obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, (sąd orzeka obligatoryjnie na wniosek pokrzywdzonego lub uznaniowo w przypadku braku wniosku albo może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, nawiązka, (art. 48 kk stanowi, że sąd może zasądzić od sprawcy lub sprawców do 100 tys. zł np. na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w przypadku skazania za przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia). KARA POZBAWIANIA WOLNOŚCI Art. 37 kk stanowi, że kara pozbawienia wolności może być wymierzana na okres od 1 miesiąca do 15 lat; wymierzana jest w miesiącach i latach, a wymiar kary w jej dolnych i górnych granicach oraz zasady wymierzania za poszczególne przestępstwa określają przepisy szczegółowe. Karami odrębnymi są: kara 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności, a za wykroczenia kara aresztu w wymiarze od 5 do 30 dni. Karę pozbawienia wolności można warunkowo zawiesić, odroczyć oraz ubiegać się o przerwę w wykonywaniu kary lub o warunkowe zwolnienie. Podstawowe warunki są ujęte na schemacie poniżej. Warto zauważyć, że istnienie instytucji warunkowego zwolnienia, według praktyków, jest tym, co obok systemu przepustkowego, najbardziej motywuje skazanych do udziału w procesie resocjalizacji. W roku 2010 sąd penitencjarny zwolnił warunkowo ogółem skazanych, w tym na wniosek dyrektora zakładu karnego, na wniosek skazanego lub jego pełnomocnika, 14 na wniosek kuratora, 3 na wniosek prokuratora lub sądu. KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI Kara ograniczenia wolności (art. 32 pkt 2 kk) polega na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne wskazanej przez sąd w odpowiedniej instytucji lub placówce charytatywnej, w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie (art kk), natomiast w stosunku do osoby zatrudnionej (art kk) kara ta polega na potrącaniu od 10% do 25% wynagrodzenia z przeznaczeniem na Skarb Państwa albo cel społeczny, a w okresie odbywania kary skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy. Kara ograniczenia wolności trwa najkrócej jeden miesiąc a najdłużej 12 miesięcy i jest obwarowana określonymi obowiązkami (art kk., zgodnymi z celami tej kary (art. 34 kk). Katalog obowiązków zawiera art kk i jest analogiczny jak przy zawieszeniu wykonania kary oraz warunkowym zwolnieniu (art Kkw; schemat poniżej). Na czas trwania kary ograniczenia wolności sąd może ustanowić wobec skazanego dozór kuratora, zwolnić z dozoru lub zmienić obowiązki, o czym stanowi art kk. Jeżeli skazany sumiennie wykonuje pracę wskazaną przez sąd, przestrzega porządku prawnego jak również spełnia nałożone na niego obowiązki i orzeczone środki karne sąd może go zwolnić po wykonaniu co najmniej połowy orzeczonej kary ograniczenia wolności, uznając tę karę za wykonaną (art. 83 kk). Mimo orzeczonej prawomocnie kary, jej sposób wykonania może być modyfikowany w zależności od okoliczności życiowych skazanego i osiągnięcia jej celów. Tryb, podstawę prawną i warunki stosowania modyfikacji w wykonaniu kary przedstawia poniższy schemat. 23
25 Rysunek 9. Tryb modyfikacji wykonania kary 24
26 KATEGORIE SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW W prawie karnym wyróżnia się trzy specyficzne grupy sprawców przestępstw, co do których stosowane są szczególne przepisy i środki karne. Są to, nieletni, młodociani oraz recydywiści. NIELETNI w prawie karnym osoba, która nie ukończyła 17 lat w chwili popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. Nieletni nie odpowiada według zasad określonych w kodeksie karnym, z wyjątkiem określonych przypadków. Wyjątki od tej zasady określone są w art kk. 6 MŁODOCIANY to zgodnie z kodeksem karnym sprawca, który w czasie popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat, (ale ukończył 17 lat), a w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat. Odpowiadają oni na zasadach ogólnych określonych w kodeksie karnym z preferencją celu wychowawczego przy orzekaniu i wykonaniu kary. RECYDYWIŚCI to z kolei osoby, które odbywały już karę, ale popełniły ponownie przestępstwo. Kodeks karny rozróżnia recydywę ogólną i szczególną. Pierwsza z nich to powrót do jakiegokolwiek przestępstwa, który sąd uwzględnia przy wymiarze kary lub środka karnego ze względu na dotychczasowy sposób życia", jako zwykłą okoliczność o charakterze obciążającym. Niezbędną przesłanką przyjęcia takiej recydywy jest uprzednie prawomocne skazanie za przestępstwo bez znaczenia, jaki czas upłynął od poprzedniego skazania dopóki nie nastąpi jego zatarcie. Cięższą postacią recydywy jest: - recydywa szczególna w typie podstawowym zachodzi wówczas, gdy sprawca, skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności, w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary, umyślnie popełnia przestępstwo podobne do tego, za które był już skazany. - recydywa szczególna wielokrotna ma miejsce, gdy sprawca był już skazany w warunkach ww. recydywy podstawowej, odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat od odbycia w całości lub w części ostatniej kary popełnił ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźby jej użycia. 6 Nieletni odpowiada jak osoba dorosła gdy po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego: określonego w kodeksie karnym: - art przejęcie kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym (porwanie), - art zamach na życie Prezydenta RP, - art , 2 lub 3 - zabójstwo, - art lub 3 - spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, - art lub 3 - sprowadzenie zagrożenia zagrażającego życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu, - art lub 3 - sprowadzenie katastrofy, - art zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą, - art lub 2- porwanie w celu zmuszenia do określonego zachowania, - art rozbój, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. 25
27 PROBLEM PRZESTĘPCZOŚCI W POLSCE STATYSTYKA PRZESTĘPSTW I KAR MONITORING ZJAWISKA PRZESTĘPCZOŚCI ZADANIA INSTYTUCJI Jedną z metod badania zjawiska i skuteczności polityki kryminalnej jest prowadzenie wieloletnich statystyk. W Polsce statystykę przestępstw prowadzą oraz podają do publicznej wiadomości w zakresie i formie określonej przepisami następujące organy: Policja statystyka policyjna polega na rejestracji zdarzeń zabronionych prawem, zgłoszonych przez poszkodowane instytucje, osoby, wykryte przez policję w wyniku własnych działań lub w następstwie doniesień, np. prasowych. Prokuratura statystyka policyjno-prokuratorska obejmuje przestępstwa stwierdzone w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym w wyniku działań policyjno-prokuratorskich (www.polcja.pl). Sądy statystyka sądowa zawiera rejestr skazań sprawców przestępstw, które przetwarza Ministerstwo Sprawiedliwości. Ministerstwo gromadzi dane statystyczne grupowane według podziału na dziedziny prawa, według orzecznictwa pierwszej i drugiej instancji, podziału administracyjnego kraju, struktury resortu, dane o wykonywaniu orzeczeń. (http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/statystyki/). Służba Więzienna statystyka penitencjarna tworzą ją zakłady karne i areszty śledcze (jednostki penitencjarne) i przetwarza Centralny Zarząd Służby Więziennej. Statystyka penitencjarna dotyczy osób pozbawionych wolności tj. skazanych i tymczasowo aresztowanych, rodzajów przestępstw, które stanowiły podstawę ich osadzenia, wymiaru odbywanych kar, struktury wieku, płci, systemów odbywania kary, rodzajów środków oddziaływania resocjalizacyjnego i inne. (www.sw.gov.pl). Główny Urząd Statystyczny statystyka państwowa ujmowana co roku w formie książkowej i publikowana na stronach internetowych pod aktualną nazwą: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej (www.stat.gov.pl/gus), zawierający dane o państwie, mieszkańcach, środowisku, gospodarce i zjawiskach społecznych. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości w Warszawie (IWS) placówka naukowa działająca od 1990 r. Prowadzi stałe badania empiryczne praktyki sądowej i prokuratorskiej oraz monitoring trendów przestępczości, polityki kryminalnej oraz tendencji w funkcjonowaniu całego wymiaru sprawiedliwości. Zajmuje się również harmonizacją prawa polskiego z międzynarodowymi standardami prawnymi, w tym zwłaszcza z wymogami normatywnymi Unii Europejskiej. Wydaje cyklicznie m.in. Atlas przestępczości w Polsce. Badania porównawcze IWS dostarczają informacji nt. problemów przestępczości w Polsce m.in. na tle innych krajów Europy. PODSTAWOWE WSKAŹNIKI DOTYCZĄCE PRZESTĘPCZOŚCI Zarówno poziom poczucia zagrożenia przestępczością jak również faktyczna skala przestępczości jest trudna do zmierzenia i bywa, że trudna do analiz porównawczych nawet w danym kraju lub regionie świata. Wynika to z metodologii badań oraz polityki karnej (penalizacji czynów) obowiązującej w danym kraju. W Polsce przyjmuje się jako wskaźniki poziomu przestępczości liczbę zgłoszonych przestępstw, wykrytych sprawców oraz skazań (orzeczonych wyroków sądowych) w danym roku. 26
28 w określonym przedziale czasu np. rok Rysunek 10. Podstawowe wskaźniki dotyczące przestępczości Skala zjawiska przestępczości mierzona jest: na określonym terytorium, np. państwo liczbą zgłoszonych przestępstw liczbą wykrytych sprawców liczbą skazań LICZBA ZGŁASZANYCH PRZESTĘPSTW Z opublikowanego przez Komendę Główną Policji rocznego raportu o Stanie bezpieczeństwa w Polsce w 2010 roku 7 wynika, że w stosunku do okresów poprzednich nastąpił spadek ogólnej liczby przestępstw o 3%. Jednocześnie na przestrzeni ostatniej dekady o 20 % wzrosła ich wykrywalność, która osiągnęła 68,3 %. W roku 2010 Policja wszczęła ogółem postępowań w sprawach o przestępstwa, a np. w latach , prawie 1mln 300 tys. 8. Najbardziej znaczące spadki wystąpiły w takich kategoriach jak zabójstwa, bójki, pobicia, kradzieże samochodów, włamania, rozboje, wymuszenia i kradzieży cudzej rzeczy. LICZBA WYKRYTYCH SPRAWCÓW I KATEGORIE POPEŁNIONYCH PRZESTĘPSTW W roku 2010 postawiono zarzut popełnienia przestępstwa ogółem podejrzanym, z tego dorosłym i nieletnim (do 17 roku życia). Liczba podjętych postępowań w związku ze zgłoszeniem przestępstw nie pokrywa się z liczbą sprawców. Bywa, że sprawca pozostaje niewykryty lub jest więcej niż jedna osoba (np. gwałt zbiorowy, bójki i pobicia). O tej różnicy świadczy wskaźnik (%) wykrywalności. Dane o liczbie wszczętych przez policję postępowań, związanych z wybranymi kategoriami przestępstw, wskaźniku wykrywalności oraz dynamice zjawiska zawiera poniższa tabela. 7 Strona internetowa (www.policja.pl). 8 W roku 2003 odnotowano czynów przestępczych (www.policja.pl). 27
29 kategoria przestępstwa Tabela 2. Wybrane statystyki przestępstw dokonanych w 2010 r. liczba wskaźnik (%) dynamika: wzrost/spadek postępowań wykrywalności danej kategorii przestępstwa w stosunku do okresów poprzednich spadek o 467 przestępstw w stosunku do roku 2001 roku, kiedy to odnotowano zabójstw o 12,3% mniej niż w 2009 roku. W liczbach bezwzględnych spadek ten wynosi bójek i pobić spadek o 12,5 %. W 2000 i 2003 roku tych ,5 przestępstw było ponad 45 tysięcy, a skuteczność ścigania wynosiła 48% zabójstwo bójka lub pobicie przestępstwa rozbójnicze zgwałcenia ,3 o 57 mniej niż w roku 2009 kradzież cudzej rzeczy (kradzież zwykła) kradzież z włamaniem kradzież samochodu przestępczość narkotykowa przestępczość gospodarcza przestępstwo korupcyjne , , , X wzrost ujawnień X wzrost ujawnień ruch drogowy osoby zginęły, a zostały ranne wynosiła przemoc w rodzinie liczba ofiar wg procedury Niebieskiej Karty w latach odnotowywano w trakcie roku ponad 300 tysięcy takich przestępstw, najwięcej w 2004 roku bo prawie 335 tys. w roku , w 2000 roku wszczęto ponad 329 tysięcy postępowań, w 2000 roku w całym kraju doszło do ponad 70 tysięcy przestępstw kradzieży aut, a wykrywalność w 2000 roku wynosiła 8,9% liczba ujawnianych czynów rośnie od 2000 roku, kiedy to w Polsce wszczęto niecałe 6 tys. takich postępowań w 2009 roku było wypadków, ofiar śmiertelnych, a rannych osób w 2006 roku liczba wszczętych postępowań wynosiła , a liczba ofiar Opracowanie własne na podstawie Raport Komendanta Głównego Policji za rok 2010 Przytoczone dane odnoszą się zasadniczo do pojęcia tzw. przestępczości pospolitej, bardzo uciążliwej społecznie oraz zbrodni, tj. przestępstw zagrożonych karą powyżej 3 lat, przeciwko zdrowiu i życiu, mających wpływ na poczucie bezpieczeństwa tzw. zwykłych obywateli. Po transformacji ustrojowej zmieniła się również struktura przestępczości. W stosunku do roku 1990, kiedy to przestępstwa przeciwko mieniu stanowiły 84,7% ogółu popełnionych przestępstw, w 2007 r. zmalały do nieco ponad połowy, a kradzieże z włamaniem z 58% zmniejszyły do 23%. Wraz z rozwojem nowych technologii, pojawiła się kradzież internetowa, włamywanie się do kont 9 Ogółem w Polsce w związku z przestępstwami drogowymi Policja wszczęła postępowań karnych (o 12,1 tys. mniej niż w 2009 roku), przy czym przypadków za przestępstwa związane z jazdą pod wpływem alkoholu. 28
30 bankowych, kradzież baz danych i własności intelektualnej. Zmieniła się również forma przestępczości gospodarczej. W obecnych czasach polega np. na kradzieży programów komputerowych, oszustwach skarbowych, fałszerstwach dokumentów, zwłaszcza używanych do popełniania przestępstw na szkodę banków, hurtowni, przedsiębiorstw itp. Od 6 czerwca 2011 r. kodeks karny art. 190a 1 wprowadził do katalogu czynów prawem zabronionych przestępstwo polegające na uporczywym nękaniu (stalking), zagrożonego karą do lat trzech, a w przypadku targnięcia się ofiary na własne życie od roku do lat dziesięciu. Jest to przykład wpływu decyzji politycznych na dynamikę przestępczości. Statystka rośnie nie dlatego, że nagle ludzie masowo popełniają jakiś rodzaj czynu, np. uporczywe nękanie telefonami lub prowadzenie pojazdów po zażyciu alkoholu, bo takie zachowania były odnotowywane od lat. Zatem tego samego rodzaju czyny, np. kierowców, dopóki stanowiły wykroczenia, nie były wykazywane w statystykach karnych. Z chwilą ich penalizacji stały się przestępstwem i mają wpływ na dynamikę przestępczości w kategorii przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Według stanu w dniu 31 grudnia 2010 roku w zakładach karnych przebywało osadzonych za przestępstwa w tej kategorii. Sprawcy tej grupy przestępstw, z racji raczej młodego wieku, wykształcenia i doświadczenia zawodowego, zaradności życiowej, raczej nie wymagają zaangażowania służb społecznych w reintegracji ze społeczeństwem. Czterokrotnie wzrosła od 2000 liczba stwierdzonych przestępstw korupcyjnych, a także liczba bójek i pobić, których w 1990 roku było 10,3 na 100 tys. osób, a w ,6. Zdaniem ekspertów kryminologii Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości może to być konsekwencja wzrostu przestępczości wśród młodzieży w wieku lat. W 2000 r. w konflikt z prawem wchodziło z tej grupy 2,9 tys. na 100 tys. osób, a w 2007 r. - 3,6 tys. Najczęstszym przestępstwem popełnianym przez nieletnich jest pobicie czy udział w bójce. Także rośnie liczba przestępstw seksualnych, w których pokrzywdzonym jest dziecko poniżej 15. roku życia. W 2000 roku na 100 tys. mieszkańców było to 3,9 przypadków, w ,9. Kryminolodzy dopatrują się pozytywnego efektu podniesienia świadomości społecznej i swoistego wyczulenia świadków, dzięki czemu gwałty, pedofilie, w tym kazirodcze są częściej zgłaszane. Wdrożenie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i kampania społeczna nie spowodowała radykalnego zmniejszenia zjawiska, natomiast największe zmiany wprowadziła w strukturze osób pozbawionych wolności. W przypadku przestępstwa znęcania się nad rodziną: w 2000 r. było 60,3 przypadków na 100 tys. mieszkańców, a w ,8. Liczba wykonujących wyroki za znęcanie się nad rodziną w roku 2010 wynosiła ponad 14,5 tys. Ostatnie dwa lata spowodowały liczniejsze wprowadzanie do wykonania uprzednio zawieszonych wyroków i populacja osadzonych w jednostkach penitencjarnych odbywających karę za znęcanie się nad rodziną odczuwalnie rośnie. LICZBA SKAZAŃ, RODZAJE I WYMIAR KAR ORZEKANYCH PRZEZ SĄDY O spójności polityki karnej wobec zjawiska przestępczości świadczy m.in. reakcja karna wymiaru sprawiedliwości, której wskaźnikami są: liczba, rodzaje i wymiar kar (zasądzonych wyroków). W roku 2007 sądy rejonowe oraz sądy okręgowe wydały w sprawach karnych łącznie orzeczeń, których struktura jest przedstawiona w tabeli nr 3. 29
31 Tabela 3. Rodzaje, liczba i struktura orzeczonych kar przez sądy rejonowe i okręgowe w 2007 r. Rodzaj kary Liczba skazań (orzeczeń sądowych) % w stosunku do ogółu kar 100% = kara grzywny jako kara samoistna ,6 ograniczenie wolności ,9 bezwzględne pozbawienie wolności ,9 pozbawienie wolności z warunkowym zawieszeniem ,6 wykonania warunkowo umorzone postępowanie karne x orzeczenia w sprawach za wykroczenia wydane w roku x przez sądy grodzkie Opracowane własne na podstawie Publikowane informacje Ministerstwa Sprawiedliwości zaprzeczają potocznej opinii o surowości sądów. W 1990 r. na bezwzględną karę pozbawienia wolności (bez zawieszenia) sądy skazywały 27% oskarżonych, a w %. W ostatnim okresie nieco wzrósł średni wymiar kar za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu i pobicie ze skutkiem śmiertelnym. W 1997 roku było to 2,5 roku a w lata i 9 miesięcy. Obszerne dane statystyczne obejmujące działalność sądów we wszystkich dziedzinach prawa za lata i pierwsze półrocze 2011 r. można znaleźć pod wyżej wskazanym adresem. PODSTAWOWE WSKAŹNIKI DOTYCZĄCE OSADZONYCH WSKAŹNIK PRIZONIZACJI Polska zajmuje w grupie państw europejskich (bez Rosji) czwarte miejsce pod względem liczby skazanych pozbawionych wolności i dziewiąte miejsce pod względem długości faktycznego odbywania kary przeciętnie 10,6 miesiąca, podczas gdy w Rumunii - 28,9, w Rosji - 14,4, a najkrócej w Szkocji - średnio 2,1 miesiąca (Siemaszko A. Gruszczyńska B. Atlas przestępczości w Polsce 4). Ważnym wskaźnikiem polityki karnej (represyjności prawa) jest tzw. wskaźnik prizonizacji, czyli liczba osób pozbawionych wolności na 100 tys. mieszkańców. W Polsce wynosił w 1997 roku - 148,5, w 2003 roku - 209, w 2007 roku - 230,3). 30
32 Wykres 1. Wskaźnik prizonizacji w 2006 r. Opracowanie własne na podstawie Warylewski J. (www.pl.wikipedia.org./wiki/sejm) Według stanu na koniec 2006 r. w zakładach karnych i aresztach śledczych przebywały osoby, w 2007 roku , a w dniu 31 grudnia 2010 roku osób, w tym skazanych, którzy odbywali orzeczone kary w wymiarze od 1 miesiąca do dożywotniego pozbawienia wolności. Strukturę skazanych według wymiaru odbywanych kar przedstawia wykres nr 3. Wykres 2. Wskaźnik (%) liczby skazanych odbywających kary w poszczególnych wymiarach do ogólnej populacji skazanych 100% = osób, dane wg stanu w dniu r. 31
33 Opracowanie własne na podstawie: Oprócz kar zasadniczych także skazanych, kobiet i mężczyzn odbywało kary zastępcze w wymiarze: do 30 dni osób; powyżej 30 do 180 dni osób, a 48 osób w wymiarze powyżej 180 dni do 12 miesięcy. STRUKTURA SKAZANYCH ODBYWAJĄCYCH KARĘ POZBAWIENIA WOLNOŚCI, WEDŁUG WYBRANYCH KATEGORII PRZESTĘPSTW Dynamikę przestępczości w określonych kategoriach przestępstw pozwala śledzić statystyka osadzonych według kryterium, jakim jest rodzaj popełnionego przestępstwa, za który w poszczególnych latach dana liczba osób jest pozbawiona wolności. Jest prowadzona przez Służbę Więzienną od kilkudziesięciu lat według tej samej metody tj. na podstawie numerów artykułów w kodeksie karnym określającym dany czyn zabroniony prawem. W tym przypadku stosuje się kryterium tzw. artykułu głównego, za który dana osoba w okresie sprawozdawczym odbywa najwyższy wymiar kary lub jako tymczasowo aresztowana jest zagrożona najwyższą karą. Liczba osadzonych według powyższego kryterium nie oddaje skali orzeczeń (wyroków) za inne przestępstwa, które te osoby mają również do wykonania, oprócz wyroku ujętego w statystyce np. rocznej. W statystyce rocznej liczba osadzonych jest mniejsza niż liczba wykonywanych przez te osoby orzeczeń, gdyż zdarza się, że jedna osoba odbywa kilka wyroków za różne przestępstwa. Strukturę skazanych i tymczasowo aresztowanych (dalej TA) według rodzaju przestępstw określonych w kodeksie karnym z 1997 r., oraz wybrane kategorie osadzonych skazanych na podstawie kodeksu karnego z 1969 r. zawiera poniższe zestawienie (tabela nr 4.). Liczby w nawiasach odnoszą się do skazanych, którzy dokonali przestępstwa w okresie obowiązywania kodeksu karnego z 1969 roku. Statystyki policyjne oraz statystyki penitencjarne nie pokrywają się, np. w kategorii przestępstw komunikacyjnych, kradzieży, rozbojów itp. Wynika to z różnicy czasu pomiędzy dokonaniem przestępstwa, wykryciem sprawcy, postępowaniem karnym, orzeczeniem wyroku i skierowaniem tego wyroku do wykonania. Tylko część sprawców zostaje osadzona w jednostkach penitencjarnych bezpośrednio po dokonaniu przestępstwa. Większość z nich odpowiada bez uprzedniego stosowania tymczasowego aresztu i ma wyznaczony termin stawienia się do odbycia kary po uprawomocnieniu się wyroku. Zważyć należy, iż sądy wydają ponad 80% orzeczeń z warunkowym zawieszeniem wykonania kary, co oznacza, że sprawcy ujęci w statystykach policyjnych nigdy nie będą wykazani w statystykach penitencjarnych. Jak wykazano w powyższej tabeli, w 2010 roku w jednostkach penitencjarnych osoby odbywały kary za przestępstwa popełnione pod rządami kodeksu karnego z 1969 r., który przestał obowiązywać z dniem 31 sierpnia 1998 r. W odniesieniu do 575 osadzonych sytuacja ta nie dziwi, gdyż są skazani za zabójstwo na kary długoterminowe. W pozostałych przypadkach karę orzeczoną kilkanaście lat temu odbywają skazani za przestępstwa pospolite np. 146 osób za włamania, 51 za napady, 46 za przestępstwa gospodarcze i fałszerstwa, 5 za alimenty itd. Skazani ci korzystali z odroczeń, przerw w karze lub nie stawili się w wyznaczonym terminie do odbycia kary, ale także podczas aktualnego pobytu odbywali inne, wcześniej orzeczone wyroki. 32
34 Tabela 4. Struktura skazanych i tymczasowo aresztowanych wg rodzaju przestępstw, stan w dn r. Przestępstwa przeciwko (w nawiasie nr art. w kk): Ogółem w tym: Dodatkowo również w nawiasach podano liczbę osadzonych w niektórych kategoriach przestępstw, na podstawie kk z 1969 r. kobiety młodociani do 21 r.ż Ogółem (i 1054) w tym nieumyślni pokojowi, ludzkości oraz wojenne (art kk) 1 Rzeczypospolitej Polskiej (art kk) 6 obronności (art kk) 2 życiu i zdrowiu zabójstwa (i 576) (art kk) (i 2) pozostałe ( ) (i 35) bezpieczeństwu powszechnemu (art kk) bezpieczeństwu w komunikacji (art kk) środowisku (art kk) wolności (art kk) wolności seksualnej i obyczajności (art kk) Rodzinie i opiece (art kk) (i 10) 5 43 zgwałcenia (i 9) pozostałe ( ) znęcanie się (207) alimenty (209) pozostałe (206,208,210,211) czci i nietykalności cielesnej (art kk) prawom osób wykon. pracę zarobk. (art kk) dział. instyt. państw. oraz samorządu (art kk) wymiarowi sprawiedliwości (art kk) porządkowi publicznemu (art , kk) ucieczka (242 1 i 4) niepowrót z przepustki (242 2) 51 1 niepowrót z przerwy (242 3) 35 1 pozostałe ( , ) zorganizowana grupa (258) pozostałe ( , ) ochronie informacji (art kk) 5 wiarygodności dokumentów (art kk) Mieniu (art kk) kradzieże (278kk) kradzieże z włamaniem (279) (i 146) rozbój (i 51) (i 31) wymuszenia rozbójnicze (282 kk) pozostałe (281, kk) obrotowi gospodarczemu (art kk) obrotowi pieniędzmi i papierami wart. (art kk) określone w części wojskowej (art kk) 24 przestępstwa określone w innych aktach prawnych
35 Źródło: Informacja roczna sporządzana przez Biuro Informacji i Statystyki Centralnego Zarządu Służby Więziennej, dalej BIS CZSW PROBLEM PRZESTĘPCZOŚCI W POLSCE NA TLE WYBRANYCH PAŃSTW Na podstawie danych za rok 2007dotyczacych problematyki przestępczości (Atlas Przestępczości 4), wynika, że na tle wybranych krajów Europy liczba przestępstw przypadających na 100 tys. mieszkańców wynosiła w Polsce 3 799, a np. w Niemczech 7 976, Holandii 8 530, Anglii , w Szwecji Wykres 3. Liczba przestępstw na 100 tys. Mieszkańców rok 2007 Opracowanie własne na podstawie Atlas przestępczości 4 Zdaniem znawców przedmiotu 10 tak odmienne dane krajowe świadczą o rozmiarach tzw. ciemnej liczby wynikającej m.in. z niezgłaszania przez polskie społeczeństwo wielu przestępstw, nawet tak poważnych jak gwałt lub różnic metodologicznych (np. sposobie rejestrowania zdarzeń i ich kwalifikacji jako przestępstwo). 10 Siemaszko A.: Atlas przestępczości 4. 34
36 ROZDZIAŁ II: CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI PRZEBYWAJĄCYCH W ZAKŁADACH KARNYCH I ARESZTACH ŚLEDCZYCH. OSOBOWOŚĆ PRZESTĘPCY TYPOWA SYLWETKA OSOBOWOŚCI KRYMINALNEJ W świetle przytoczonych teorii trudno przyjąć jednorodny model człowieka, który przybiera rolę przestępcy. Czy istnieje zatem typowy przestępca, a jeżeli tak to, co go odróżnia od np. typowego nauczyciela, lekarza, studenta, sportowca. Nasuwają się dodatkowe pytania, które nakazywałyby wprowadzić kolejne kryteria. Wieloletni biegły sądowy prof. psychologii Zdzisław Majchrzak w swojej książce Zabójczynie i zabójcy wywodzi pogląd, że przyczyną zjawiska przestępczości jest wielka heterogeniczność aktów przestępczych, sprawców i sytuacji kryminogennych, czyli różne czyny przestępcze, różne okoliczności i co akcentuje, różni przestępcy. Przestępców dzieli na: chronicznych, opornych, niepoprawnych, bezwzględnych, takich, którzy ujawnili zachowania przestępcze we wczesnym okresie rozwojowym, ale i dzieci z tzw. dobrych domów, których droga przestępcza zaprzecza wszelkim teoriom socjologicznym. Autor na podstawie przeglądu badań z lat nad rozwojem osobowości kryminalnej wymienił w strukturze przestępców nasilenie charakterystycznych cech jak: egocentryzm, złośliwą agresywność, psychologiczną niedojrzałość, moralny egocentryzm, niestałość, obojętność emocjonalną. Przytoczył także wyniki badań Eysencka z 1977 r., a następnie Pospiszyla z 1985 r., które dowodziły związków typu temperamentu z dokonywaniem określonych rodzajów przestępstw. To, co wpływa, ale nie jest warunkiem koniecznym, o wchodzeniu w sytuacje przestępcze, to zdaniem wielu badaczy zaburzenie struktury osobowości. Jej przejawem jest osobowość nieprawidłowa, wcześniej występująca w literaturze przedmiotu jako psychopatia oraz socjopatia. Światowa Organizacja Zdrowia w X Rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10, 1997) zaleca termin osobowość dyssocjalna, tj. osobowość nieprawidłowa i podaje jej następujący opis: Zaburzenie, które zwraca uwagę dużą niewspółmiernością między zachowaniem a obowiązującymi normami społecznymi, charakteryzuje się: bezwzględnym nieliczeniem się z uczuciami innych; silną i utrwaloną postawą nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł i zobowiązań społecznych; niemożnością utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma trudności w ich nawiązywaniu; bardzo niską tolerancją frustracji i niskim progiem wyzwalania agresji, w tym zachowań gwałtownych; niezdolnością przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń, a w szczególności z doświadczanych kar; wyraźną skłonnością do obwiniania innych lub wysuwania pozornie możliwych do uznania racjonalizacji zachowań, jak również nadmierną drażliwość. 35
37 W literaturze przedmiotu często cytuje się szesnaście kryteriów diagnostycznych osobowości dyssocjalnej sformułowanych przez Henrego M. Cleckeya (1985), wśród których za znaczące dla zachowań przestępczych można uznać: niezdolność przewidywania skutków swojego postępowania, niezdolność wyciągania wniosków z przeszłych doświadczeń (tj. nieefektywność uczenia się), brak poczucia winy, wstydu i odpowiedzialności, skruchy, co w kontaktach społecznych przejawia się powierzchownością z nastawieniem na eksploatację, brak lęku, ubóstwo emocjonalne brak zdolności do przeżywania emocji brak integracji sfer poznawczej, behawioralnej i emocjonalnej, trwała niezdolność do związków uczuciowych z innymi ludźmi, bezosobowy stosunek do życia seksualnego (przedmiotowe traktowanie partnera), nieumiejętność odraczania satysfakcji (dążenie do natychmiastowego zaspokajania popędów i potrzeb), nietypowa lub niezwykła reakcja na alkohol, nadmierne zapotrzebowanie na stymulację. Inne cechy wyróżnione przez Cleckeya, jako kryteria osobowości dyssocjalnej mogą również destrukcyjnie wpływać lub wręcz uniemożliwiać relacje interpersonalne na różnych płaszczyznach życia społecznego, np.: nieumiejętność planowania odległych celów (koncentracja na teraźniejszości); brak wglądu, tj. zdolności oceny samego siebie, zrozumienia zależności niepowodzeń od własnego zachowania); niedające się logicznie wyjaśnić przerywanie konstruktywnej działalności; nierozróżnianie granicy między rzeczywistością a fikcją, prawdą a kłamstwem; częste szantażowanie samobójstwem, tendencje do samoagresji i inne. W cytowanej powyżej klasyfikacji ICD-10 uwzględniono również jednostkę: osobowość chwiejna emocjonalnie, występującą w literaturze przedmiotu jako pograniczne zaburzenie osobowości lub osobowość typu borderline. Osobowość borderline charakteryzują: wahania nastroju, napady intensywnego gniewu, niestabilny obraz siebie, niestabilne i naznaczone silnymi emocjami związki interpersonalne, silny lęk przed odrzuceniem i gorączkowe wysiłki mające na celu uniknięcie odrzucenia, działania autoagresywne oraz chroniczne uczucie pustki (braku sensu w życiu). Zespół cech występujących u osób z tym typem osobowości wyodrębnił m.in. John G. Gunderson. Zgodnie z opracowaną przez niego charakterystyką, w zespole zaburzeń z pogranicza występują: niewspółmierny do zdolności poziom osiągnięć (niski); impulsywność w niektórych sferach życia; próby samobójcze; wysoki poziom afektu, obejmujący negatywne uczucia oraz brak satysfakcji; łagodne epizody psychotyczne; wysoki poziom socjalizacji; zaburzone, niestabilne związki. Osoby z nieprawidłową osobowością, jako pensjonariusze zakładów karnych na wskutek powyższych cech, objawiają duże trudności adaptacyjne do warunków izolacji i formalnej dyscypliny. W swoim środowisku naturalnym też są bardziej podatne na naruszanie wszelkich norm moralnych, 36
38 kulturowych i tym bardziej prawnych. Nawet jak nie wchodzą w kolizję z prawem to mają trudności w związkach rodzinnych, w realizacji zadań wynikających z ról społecznych i łatwiej ulegają różnym formom uzależnień oraz popadają w konflikty. Bardzo często zdają się nie rozumieć swojej rzeczywistej sytuacji, a osoby, które np. w ramach obowiązków służbowych starają się im pomóc traktują jak wrogów. Jednocześnie dążą i domagają się satysfakcjonujących dla siebie relacji. Kontrolują kontakty swego wychowawcy, swego psychologa, swojej pielęgniarki z innymi skazanymi konkurentami. Wypominają personelowi więziennemu uwagę poświęconą innym współwięźniom np. zbyt długi czas rozmowy, zabiegu pielęgniarskiego itp. Nie dostrzegają różnicy w wartościowaniu pomiędzy przedmiotami a ludźmi: mój samochód, moja kobieta, mój wychowawca liczą się wówczas, gdy są potrzebni. Na odczuwane jako niesatysfakcjonujące kontakty z funkcjonariuszami Służby Więziennej reagują odwetem w formie licznych skarg na wszystkich i wszystko. Na niepowodzenia w kontaktach z instytucjami niewzruszalnymi na ich sprawy np. sądami mogą reagować aktami samodestrukcji. Z uwagi na swoją niestabilność są trudnymi klientami różnych służb. W jednostkach penitencjarnych szczególna koncentracja skazanych z zaburzeniami zachowania występuje w oddziałach terapeutycznych. Znamienne są dane dotyczące pacjentów, którzy w roku 2010 byli skierowani do systemu terapeutycznego i odbywali karę w oddziałach terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo. Dominującym rozpoznaniem wśród osadzonych-pacjentów oddziałów terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo są: zaburzenia osobowości, tj. 61,7% populacji, gdyż 1664 skazanych z oddziałów terapeutycznych miało zdiagnozowane tego typu zaburzenia, upośledzenie umysłowe zdiagnozowano u 848, tj. (31,4%) skazanych, skazani uzależnieni. Bardzo dużą grupę pacjentów stanowili osadzeni z tzw. podwójną diagnozą osób (38%), czyli ci, którzy z powodu współwystępowania u nich innych zaburzeń, nie kwalifikowali się do terapii w odpowiednich oddziałach dla uzależnionych od alkoholu lub narkotyków. Szczegółowe dane dotyczące rozpoznań wśród pacjentów oddziałów terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi zawiera poniższa tabela. 37
39 upośledzenie umysłowe lekkim umiarkowanym znacznym zaburzenia osobowości od alkoholu od środków odurzających zaburzenia preferencji seksualnych Tabela 5. Rozpoznania wśród pacjentów oddziałów terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi 11 Ogółem w tym: upośledzeni w stopniu uzależnieni ,4% 25,9% 4,4% >0,1 61,7% 28,1% 9,9% 9,4% Źródło: na podstawie Kudiuk J. Zboina A., Funkcjonowanie oddziałów terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo, w: Oddziaływania penitencjarne i terapeutyczne w zakładach karnych i aresztach śledczych w 2010r., red. Głowik T., wyd. CZSW, Warszawa 2011 PORTRET SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNY SKAZANEGO W STATYSTYCE PENITENCJARNEJ Oprócz dotychczas przedstawionych, również wiele innych informacji składających się na obraz społeczno-demograficzny osób pozbawionych wolności 12 zawierają statystyki opracowywane przez Biuro Informacji i Statystyki w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej dostępne na stronie w zakładce statystyka. Dane pogrupowane są w czterech kategoriach, tj.: statystyka bieżąca, statystyka miesięczna, statystyka kwartalna i statystyka roczna, w których wykazywane są dane według stanu w ostatnim dniu okresu sprawozdawczego, którego dotyczą. Populację osób pozbawionych wolności (osadzonych) różni przede wszystkim status prawny i płeć. Są to osoby skazane, czyli odbywający zasądzone wyroki, tymczasowo aresztowani (TA) oraz ukarani (U), czyli odbywający zastępcze kary np. za nieuiszczoną karę grzywny. STRUKTURA OSADZONYCH WEDŁUG STATUSU PRAWNEGO W ostatnim dniu roku 2010 we wszystkich jednostkach penitencjarnych struktura osadzonych tj. skazanych, ukaranych i tymczasowo aresztowanych była następująca: Tabela 6. Struktura osadzonych według stanu prawnego w 2010 r. w tym kobiety Ogółem TA Skazani Ukarani Ogółem TA Skazane Ukarane % 10,4% 89% 0,6% 3,2% 0,43% 2,7% <0,04 % Opracowanie własne na podstawie: 11 Liczba przypadków rozpoznań podana w tabeli nie sumuje się z liczbą skazanych objętych terapią (2 698), gdyż wielu z pacjentów przebywało w oddziale terapeutycznym z kilku przyczyn np. pacjenci z podwójną diagnozą. 12 Zamiennie używa się terminu osadzeni na określenie ogólnej populacji osób pozbawionych wolności. 38
40 W zakładach karnych poszczególne kategorie osób pozbawionych wolności są osadzane oddzielnie w celu zabezpieczenia dobra postępowania karnego oraz indywidualizacji oddziaływań w poszczególnych typach i rodzajach zakładów karnych. SKAZANI I UKARANI WEDŁUG GRUP KLASYFIKACYJNYCH Osadzonym nadawane są określone w kodeksie karnym wykonawczym grupy klasyfikacyjne. Osoby do ukończenia 21 roku życia stanowią grupę młodocianych (M), do grupy P kierowane są osoby po raz pierwszy odbywające karę pozbawienia wolności, a do grupy R recydywiści zarówno skazani w związku z art. 64 kk (recydywiści kodeksowi), jak i w przypadku powtórnego odbywania kary (recydywiści penitencjarni). Tabela 7. Struktura skazanych i ukaranych według grup klasyfikacyjnych stan w dniu r. Ogółem / % Młodociani Pierwszy raz Recydywiści odbywający karę penitencjarni W tym kobiety: % 3,2% 48,9% 47,9% Opracowanie własne na podstawie: STRUKTURA SKAZANYCH WEDŁUG POWROTNOŚCI DO ZAKŁADU KARNEGO Wśród recydywistów jest stosunkowo liczna grupa rezydentów więziennych, którzy odbywają karę pozbawienia wolności po raz piąty szósty, siódmy i więcej. Wśród wtórnie izolowanych niestety są osoby młodociane (M), a wśród multirecydywistów kobiety. Dokładne dane przedstawione są w poniższej tabeli. Tabela 8. Skazani wg powrotności do zakładu karnego stan w dniu r. Wyszczególnienie W warunkach art. 64 kk pozostali ogółem W tym W tym ogółem ogółem kobiety młodociani kobiety młodociani Ogółem W tym: Art Art skazani drugi odbywający trzeci zasadniczą czwarty karę piąty pozbawienia szósty wolności siódmy i więcej Opracowanie własne na podstawie: Z praktyki wynika, że osoby, które wielokrotnie wracają do zakładu karnego przed ukończeniem 40 roku życia praktycznie po kolejnych pobytach nie są w stanie samodzielnie ułożyć sobie życia na 13 W tej grupie są osoby skazane przez sąd z zastosowaniem art. 64 kk oraz osoby po raz wtóry odbywające karę pozbawienia wolności niezależnie od orzeczenia. 39
41 wolności. Wszelkie doświadczenia życiowe, jakie nabyli w izolacji, które dawały im np. prestiż w grupie skazanych nie są przydatne poza murem więziennym. W polskim systemie penitencjarnym utrzymuje się wysoki wskaźnik powtórnego odbywania kary pozbawienia wolności, niemal 48%. Z perspektywy formalnej może to świadczyć o dysfunkcjonalności instytucji nieskuteczna resocjalizacja i (lub) bariery w adaptacji społecznej (np. brak pracy, brak innej pomocy instytucjonalnej). Z perspektywy skazanego może oznaczać, że życie w więzieniu rozwiązuje wiele jego potrzeb i bywa wygodniejsze od odpowiedzialności za swój los na wolności. Deklaracje werbalne tej grupy skazanych o potrzebie ułożenia życia, nie znajdują potwierdzenia w ich zachowaniu. Bywa, że w chwili zwolnienia, mimo wcześniejszego ułożenia swoich spraw nie docierają do umówionego schroniska lub urzędu, odmawiają zgody na skierowanie do domu pomocy społecznej, nie zgłaszają się do szpitala itp. Po kilku lub kilkunastu miesiącach, w gorszym stanie zdrowia, są osadzani z nowym zarzutem. Rekordzista łącznie przebywał w izolacji 48 lat. Natomiast mężczyzna ofiara samosądu we Włodowie był osadzany 32-krotnie w różnych jednostkach penitencjarnych. STRUKTURA OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI ZE WZGLĘDU NA WIEK Dane o wieku osób pozbawionych wolności jako cecha charakterystyki społeczno-demograficznej łącznie ze statystyką powrotności do zakładu karnego i innymi statystykami np. medyczną pozwalają na sformułowanie wielu wniosków dotyczących problemów z readaptacją po zwolnieniu. Wysoki wskaźnik recydywy wielokrotnej w przestępczości pospolitej zwykle wiąże się z destrukcyjnym stylem życia i zaniedbaniami zdrowotnymi. W zestawieniu z zaawansowanym wiekiem osadzonych czyni te osoby przyszłymi pensjonariuszami ośrodków zapewniających zorganizowaną całodobową opiekę. Strukturę wieku osadzonych, w tym odrębnie kobiet, ilustrują poniżej zamieszczone dane. Niestety od kilkunastu lat stale wzrasta liczba osób po 50 roku życia i w wieku emerytalnym, wśród których jest wielu niepełnosprawnych. Wiąże się to z koniecznością przystosowania cel do poruszania się na wózkach inwalidzkich, wyodrębnienia oddziału zapewniającego opiekę pielęgniarską, gdyż część z nich wymaga pomocy innych osób w czynnościach sanitarno-higienicznych. 40
42 Wykres 4. Struktura osadzonych według wieku Opracowanie autora na podstawie: Struktura skazanych i TA (bez ukaranych) według wieku 14 (www.sw.gov.pl/statystyka) Na podstawie ww. przytoczonych danych można stwierdzić, że w zakładach karnych przebywają osoby reprezentujące trzy, a nawet cztery pokolenia. Wśród ogółu osadzonych (mężczyzn i kobiet łącznie) najliczniejszą grupę stanowią osoby w wieku lat oraz lat. Najliczniejszą grupę stanowią kobiety w wieku od 25 do 36 lat, następnie oraz 37-39, wyrównane liczebnie są grupy kobiet w wieku i 52-54, a także oraz 55-57, co ilustruje wykres Wiek osadzonych kobiet i mężczyzn (łącznie) w przedziałach dwuletnich począwszy od 15 do 67 roku życia i powyżej, wg lat ukończonych do dnia r. 41
43 Wykres 5. Struktura wieku kobiet pozbawionych wolności Opracowanie własne na podstawie: Struktura skazanych i TA (bez ukaranych) według wieku W świetle danych o osobach pozbawionych wolności według kryterium płci i wieku, można przyjąć, że przeciętnym osadzonym jest młody mężczyzna w przedziale wieku od 22 do 39 lat. Kobiety (3,2%) populacji wprawdzie nie są istotne statystycznie, ale są bardzo specyficzną kategorią osadzonych. Recydywistki mają wiele problemów zarówno somatycznych, jak i deficytów społecznych, podobnie jak mężczyźni. Ewenementem niespotykanym w środowisku naturalnym jest liczba osadzonych korzystających ze świadczeń medycznych podczas pozbawienia wolności, z których dominują wizyty u stomatologa i psychiatry. STAN ZDROWIA OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI WEDŁUG LICZBY UDZIELONYCH IM PORAD LEKARSKICH W roku 2010 przeciętny osadzony, niezależnie od długości pobytu w izolacji, był u lekarza więcej niż 11 razy, w tym korzystał z konsultacji lekarzy specjalistów, którzy przyjmowali na terenie zakładu karnego, jak również lekarzy przyjmujących w placówkach poza więziennych, do których osadzeni byli dowożeni na koszt Służby Więziennej. W niniejszym szacunku uwzględniono tzw. ruch osadzonych, czyli wszystkie 180 tys. osób, które przyjęto i zwolniono w trakcie 2010 r. Dane szczegółowe zawiera poniższa tabela. 42
44 Tabela 9. Porady ambulatoryjne udzielane skazanym, tymczasowo aresztowanym i ukaranym przez lekarzy zatrudnionych w Służbie Więziennej i lekarzy konsultantów, według specjalizacji Porady udzielone przez: Liczba porad udzielonych w: ambulatorium na terenie zakładu karnego w placówkach poza więziennych ambulatorium lekarza dentystę pogotowia ratunkowego x medycyny pracy chirurga chorób zakaźnych internistę dermatologa ftyzjatrę ginekologa konsultanta kardiologa laryngologa okulistę ortopedę neurologa psychiatrę urologa innych Razem Źródło:www.sw.gov.pl/statystyka Obszary deficytów zdrowotnych wskazują liczby porad udzielonych przez lekarza dentystę, psychiatrę, internistę i dermatologa. Dla większości wizyta u stomatologa jak i innych specjalistów była pierwsza w życiu i jak ukazują dane wielokrotnie powtarzana. Więziennictwo dysponuje 13 szpitalami, posiada własne laboratoria analityczne, sprzęt diagnostyczny, pracownie protetyczne oraz apteki. W roku 2010 udzielono osadzonym ogółem różnorodnych świadczeń medycznych oraz zastosowano odpowiednie leczenie. Zestawienie zbiorcze zawiera tabela
45 Tabela 10. Porady i leczenie szpitalne osób pozbawionych wolności Liczba porad udzielonych w: ambulatorium na terenie zakładu karnego w placówkach pozawięziennych Ogółem Badania analityczne Leczenie w kierunku chorób zakaźnych: Łącznie porady i leczenie: W roku 2010 nastąpiło 135 zgonów, w tym z przyczyn naturalnych 61, z powodu samo agresji 34, z innych przyczyn 10. W zakładach leczniczych poza ZK i AŚ zmarły 32 osoby. Źródło:www.sw.gov.pl/statystyka Z zaprezentowanych danych wynika, że niemal 16% osadzonych objęto leczeniem z powodu chorób zakaźnych, a badania analityczne (łącznie ponad 290 tys.) zaordynowano więcej niż jeden raz każdemu z osadzonych, biorąc pod uwagę liczbę 180 tys. osób przyjętych i zwolnionych w trakcie 2010 r. Tabela 11. Przypadki chorób zakaźnych leczone ambulatoryjnie oraz w 13 szpitalach więziennych, z poprzednich okresów i nowo wykryte wśród osadzonych przyjętych w 2010 r. Leczenie w kierunku: gruźlica 882 HIV/AIDS 204 świerzb 1387 wszawica 1344 inne choroby zakaźne 117 choroby weneryczne 3170 wirusowe zapalenie wątroby i inne wywołujące zapalenie wątroby Łącznie Źródło:www.sw.gov.pl/statystyka W jednostkach penitencjarnych udziela się pomocy osobom niepełnosprawnym. I tak np. w 2007 roku u 516 osadzonych niepełnosprawnych fizycznie 77% stanowiły osoby z upośledzeniem narządu ruchu i 4,5% z chorobami narządu wzroku. Spośród wszystkich niepełnosprawnych 27,3% wymagało opieki rehabilitacyjnej, 22,7% opieki lekarskiej, natomiast 8,1% opieki psychologa, a 3,9% oczekiwało na przyznanie przedmiotu ortopedycznego. W 2006 roku 1085 osadzonym niepełnosprawnym fizycznie z upośledzeniem narządu ruchu (78,3%), zaburzeń głosu, mowy, chorób słuchu, chorób narządu wzroku, układu oddechowego, krążenia, pokarmowego, układu moczowo-płciowego i chorób neurologicznych, zapewniono odpowiednie przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze m.in.: kule ortopedyczne (29,4%), wózek inwalidzki (4%), a także 38 protez kończyn dolnych, 7 gałki ocznej i inne. Więźniowie na wniosek lekarza otrzymują protezy i sprzęt ortopedyczny, jak również wszelkie świadczenia bezpłatnie, a za świadczenia realizowane poza zakładem karnym płaci Służba Więzienna. 44
46 Z praktyki wynika, że wielu skazanych problemy zdrowotne traktuje instrumentalnie, jako argument do uzyskania np. przerwy w karze. PROFIL PSYCHOSPOŁECZNY TYPOWEGO WIĘŹNIA A POTRZEBY, ZASOBY I ZAGROŻENIA Instytucje, które z wyprzedzeniem opracowują strategie społeczne potrzebują informacji o podmiocie swego działania. W świetle zaprezentowanych teorii oraz statystyk i obserwacji z praktyki więziennej jawi się przybliżony obraz osoby pozbawionej wolności, przebywającej w zakładzie karnym lub areszcie śledczym. Uwzględniając 16 kategorii, spośród czynników socjogennych, psychogennych, danych o świadczeniach medycznych, czyli kondycji zdrowotnej skazanych oraz czynnikach kryminogennych można stworzyć profil typowego więźnia na podstawie dominujących cech. Na ich podstawie można wyróżnić potrzeby skazanych opuszczających zakłady karne. PROFIL PSYCHOSPOŁECZNY Jak wynika z przedstawionych statystyk aktualnie przeciętny więzień to młody mężczyzna, o słabym zdrowiu, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy, odbywa wyrok do dwóch lat, z niemal równym prawdopodobieństwem jest pierwszy raz w zakładzie karnym, jak i w warunkach recydywy, w zbliżonych proporcjach ma zawód jak również nie ma kwalifikacji zawodowych, jest długotrwale bezrobotny, stanu wolnego, ma co najmniej jedno dziecko, przed osadzeniem zamieszkiwał w mieście powyżej 50 tys. mieszkańców (por. tabela). Tabela 12. Profil typowego więźnia według dominujących cech, występujących w czterech obszarach czynników Lp. Kategoria Dominujące cechy Opis na podstawie źródeł własnych (statystyka bieżąca, przegląd dokumentacji wybranych grup) I. CZYNNIKI SOCJOGENNE 1. płeć mężczyzna Jest to młody mężczyzna w wieku do 30 lat (ponad 41% populacji), sporadycznie kobieta w przedziale wieku od 19 do 54 lat 2. Stan cywilny kawaler kawaler - 55,5%, żonaty - 27,9%, rozwiedziony - 11,6%, wdowiec - 5%; 3. Stan rodzinny ojciec jednego dziecka 43,6% miało jedno dziecko, 13,8% dwoje, 6,9% troje i więcej. 4. Miejsce zamieszkania w tym: bezdomność stwierdzona administracyjnie miasto powyżej 50 tys. 5. Wykształcenie zasadnicze zawodowe, gimnazjalne i poniżej 6. Zawód wyuczony 56% posiada zawód 7. Kwalifikacje 44% nie posiada zawodowe kwalifikacji 8. Aktywność 67% bezrobotnych zawodowa II. CZYNNIKI PSYCHOGENNE 9. Uzależnienia 5 % populacji 10. Zaburzenia Wg szacunków osobowości problem dotyka 40% Wieś - 21,6%; (ale wśród uczestników programu Klubu Pracy 35,6% to mieszkańcy wsi) Osiedle do 10 tys. - 10,9% Miasto do 20 tys. - 10,0%; Miasto powyżej 50 tys. 32,6%; Miasto powyżej 100 tys. 24,1%; 3-4% populacji to Wymeldowani donikąd Dane na podstawie deklaracji uczestników programu klubu pracy spośród skazanych ze wszystkich typów i rodzajów zakładów karnych w Polsce. 100% = 4637 W trakcie 2010 roku 9088 skazanych było objętych systemem terapeutycznym. Nie jest to liczba wszystkich wymagających terapii, gdyż krótki wymiar kary lub brak 45
47 11. Inne zaburzenia populacji zgody wyklucza terapię w trakcie pobytu w ZK III. STAN ZDROWIA wg liczby porad lekarskich, analiz laboratoryjnych i leczenia szpitalnego 12. Subiektywna ocena stanu zdrowia 13. Stwierdzone nasilenie zachorowań IV. 14. Powrotność do przestępstwa bardzo wysokie poczucie choroby, w tym ponad 67 tys. konsultacji psychiatrycznych, 239 tys. interwencji stomatologicznych choroby zakaźne CZYNNIKI KRYMINOGENNE 15. Charakter przestępstwa 52 % to osoby pierwszy raz odbywające karę i tymczasowo aresztowani; 48% to recydywiści penitencjarni czyn przestępczy dokonany z użyciem przemocy Statystyczny osadzony ma wg liczby porad lekarskich bardzo wysokie poczucie choroby co 6 osadzony był leczony z powodu chorób zakaźnych, w tym zapalenia wątroby (75% zachorowań), chorób wenerycznych i gruźlicy rozboje, zabójstwa, znęcanie się nad rodziną 16. Wymiar kary do 2 lat 60,6% skazanych odbywa wyrok do lat 2 Opracowanie własne na podstawie (rok 2010) Dane składające się na profil psychospołeczny typowego więźnia ujawniają deficyty skazanych, czyli potrzeby niezbędne w readaptacji społecznej. POTRZEBY SKAZANYCH Potrzeby skazanych, którzy opuszczają zakłady karane wynikają z ich cech psychospołecznych oraz problemów, jakie muszą być rozwiązane. Potrzeby readaptacyjne osób opuszczających zakłady karne są tym mniejsze im skuteczniej zostaną rozwiązane ich problemy w trakcie odbywania kary. Zasadą pracy z osobami pozbawionymi wolności jest indywidualizacja. Indywidualne podejście jest niezbędne, gdyż wiele problemów poszczególnych jednostek i stosunkowo niewielkich grup umknęłoby w statystyce wielkich liczb. Podstawowe i najczęściej występujące problemy skazanych, wraz z potrzebami z nich wynikającymi, bardzo istotne dla efektywnej readaptacji społecznej po opuszczeniu zakładu karnego są zestawione poniżej (Rysunek 9). Nierozwiązanie ich w trakcie pobytu w zakładzie karnym obciąża służby społeczne w środowisku otwartym. W przypadku braku interwencji pracownika socjalnego powoduje wtórną marginalizację osoby i w konsekwencji prowadzi do powrotu do przestępczego stylu życia. Rysunek 11. Identyfikowane problemy i potrzeby skazanych 46
48 Wprawdzie dotyczącym stosunkowo niewielkiej grupy zwalnianych, ale bardzo drażliwym problemem są powroty do środowiska lokalnego osób, które popełniły szczególnie potępiane społecznie przestępstwa lub budzą zagrożenie w otoczeniu z powodu nasilonej agresji i innych dewiacyjnych zachowań. Generalnie z wielkimi trudnościami borykają się rodziny i najbliższe otoczenie, kiedy są zwalniani skazani w podeszłym wieku, z licznymi schorzeniami geriatrycznymi, po odbyciu długoletnich wyroków w oddziałach terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo. Sukcesem jest zapewnienie jeszcze przed zwolnieniem miejsca w domu pomocy społecznej lub wyspecjalizowanym schronisku. Personel więzienny za zgodą skazanego prowadzi postępowanie w takich przypadkach w porozumieniu z właściwym centrum pomocy rodzinie, ale przede wszystkim z terytorialnie właściwym ośrodkiem pomocy społecznej według przepisów ustawy o pomocy społecznej. Wówczas zwolniony jest odwożony więziennym transportem sanitarnym do takiej placówki. W pozostałych przypadkach skazanych odbierają członkowie rodzin lub w porozumieniu z rodzinami zwalniani są odwożeni pod wskazany adres również transportem więziennym. Rozwiązanie problemów wymaga spełnienia minimalnych warunków tak po stronie osób (specjalistów) i instytucji jak i przede wszystkim skazanych, których dotyczą. Są one zestawione na poniższym schemacie. 47
49 Rysunek 12. Od czego zależy rozwiązanie problemów skazanych? Spełnienie wymienionych warunków nie jest tak oczywiste, jeżeli uwzględnimy obciążające czynniki psychogenne i socjogenne charakterystyczne dla większej części populacji osób naruszających prawo. ZASOBY SKAZANYCH W rozwiązywaniu problemów skazanych i zaspokajaniu ich potrzeb po opuszczeniu zakładu karnego mają znaczenie zasoby, jakimi te osoby dysponują. Proces resocjalizacji bazuje na zasobach skazanego. Są nimi przede wszystkim właściwości przyrodzone czynniki psychogenne, właściwości nabyte w rozwoju społecznym czynniki socjogenne oraz wartości materialne sprzyjające samodzielnemu funkcjonowaniu. Dane o stanie rodzinnym, miejscu zamieszkania, wykształceniu, źródłach utrzymania skazanych są włączane do indywidualnych akt osobowych osadzonych. Wiedza w tym zakresie jest elementem planowania oddziaływań penitencjarnych, zwłaszcza w kontekście przygotowania do zwolnienia. 48
50 Rysunek 13. Grupy czynników sprzyjających readaptacji społecznej Pewna część skazanych dysponuje wymienionymi zasobami. Zasoby socjalne nie są tak istotne dla readaptacji społecznej w przypadku osób pozostających w prawidłowych relacjach z rodziną. Jeżeli osoba zwalniana jest akceptowana przez rodzinę, zwykle otrzymuje od najbliższych oprócz wsparcia emocjonalnego również pomoc materialną, zwłaszcza w pierwszym okresie po opuszczeniu zakładu karnego. Dla efektywnej readaptacji społecznej po opuszczeniu zakładu karnego najistotniejsze są czynniki psychogenne, które implikują czynniki socjogenne. Pozwalają one na realistyczny ogląd swojej sytuacji, uczenie się prospołecznych zachowań i podnoszenie kompetencji sprzyjających dokonywaniu prawidłowych wyborów życiowych. Więzi z rodziną i wzmacniające relacje z personelem więziennym (wychowawcą i psychologiem), a w razie potrzeby umożliwiane kontaktów z przedstawicielami instytucji zewnętrznych, pozwalają skazanym na zachowanie zgodnego z normami prawnymi i moralnymi systemu wartości. Rola Służby Więziennej w odniesieniu do osób dysponujących pożądanymi zasobami polega na podtrzymaniu ich kondycji psychospołecznej i zapewnienia bezpieczeństwa osobistego. W miarę możliwości kierowani są do zatrudnienia wymagającego odpowiednich predyspozycji, np. w bibliotece, radiowęźle oraz pracy poza terenem jednostki, także w kontakcie z innymi ludźmi, np. w hospicjach, domach pomocy społecznej, świetlicach socjoterapeutycznych. W indywidualnych przypadkach mogą kontynuować naukę w szkołach publicznych dla dorosłych. Po odbyciu ¼ wymiaru kary korzystają z przepustek, dzięki którym mogą uczestniczyć w tzw. normalnym życiu. Warunki środowiskowe i potrzeby związane z opuszczeniem zakładu karnego są przedmiotem weryfikacji przed udzieleniem pierwszej przepustki, a następnie zwolnieniem warunkowym lub zakończeniem kary. Zazwyczaj rodziny deklarujące pomoc od początku osadzenia uwiarygodniają ją poprzez regularne widzenia, korespondencję, dostarczanie paczek i odbieraniem na przepustki. Sami skazani są świadomi ograniczeń, co jest przejawem normalności i w ramach konsultacji z psychologiem więziennym mają szansę przepracować tę sytuację jeszcze w trakcie odbywania kary. 49
51 Potrafią zaakceptować konieczność obniżenia np. aspiracji zawodowych z uwagi na fakt karalności. Wyzbycie się iluzji zmniejsza późniejsze ryzyko rozczarowań. Skazani z opisanymi wyżej zasobami po opuszczeniu zakładu karnego nie stają się klientami systemu pomocy społecznej ze względu na potrzeby materialne czy organizacyjne. Nie oznacza to, że są wolni od zagrożeń tzw. traumą więzienną. ZAGROŻENIA Nie w każdym przypadku pożądane zasoby są wystarczające dla uniknięcia zagrożeń w sferze psychologicznej. Sam fakt bycia więźniem, odczuwanie upokorzenia w związku z życiem w dużej zbiorowości, tj. załatwiania potrzeb fizjologicznych w warunkach mało intymnych, spożywania posiłków wydawanych z tzw. kotła w określonych porach dnia według sztywnego jadłospisu, grupowego korzystania z łaźni i spacerów, a przede wszystkim dzielenia celi mieszkalnej z przypadkowymi osobami o odmiennym stylu życia, upodobaniach i nawykach higienicznych jest dostatecznie traumatycznym przeżyciem. Zdecydowanie obniża poczucie wartości. Poważnym obciążeniem dla wielu niezdemoralizowanych więźniów jest również bezradność w sytuacji bycia świadkiem brutalizacji zachowań współosadzonych. Powodem odrzucenia przygotowania do zwolnienia jest proces adaptacyjny do warunków izolacji. Wśród sprawców przestępstw, którzy trafili do zakładu karnego, w pierwszym okresie osadzenia głównie dominuje bunt, wrogość i poczucie krzywdy. Jednocześnie według obowiązujących przepisów normujących pracę penitencjarną, z chwilą zapadnięcia wyroku skazującego należy skazanemu opracować indywidualny program oddziaływań wychowawczych. Jeżeli wyrok jest krótki to czas planowania przyszłości wypada w okresie negacji. Trudno wówczas oczekiwać konstruktywnej współpracy. Bywa, że skazany pozornie akceptuje program resocjalizacyjny, ale jego opór wewnętrzny powoduje, że nie jest w stanie zinternalizować narzuconego mu systemu wartości. Dojrzewanie do rozstania z tym, co było mu znane i działało przez dotychczasowe życie wymaga czasu, wzorca osobowego i korzyści w sensie psychicznym i materialnym. Środowisko więzienne temu nie sprzyja. Więzień, który cały okres pobytu strawi na walkę z administracją więzienną i w obronie swoich wartości odrzuci możliwość nauki, terapii uzależnień, zdobycia kwalifikacji zawodowych, w ostatniej fazie pobytu albo gwałtownie zabiega o wyrównanie tych deficytów albo wychodzi z niższym zasobem kompetencji społecznych niż je miał w chwili osadzenia. Osoba, która deklaruje współpracę w procesie resocjalizacyjnym, przez współosadzonych tzw. grypsujących może być uznana za słabą i niegodną szacunku. Poza kontrolą administracji zdarzają się przypadki aktów przemocy wynikających z nielegalnych zasad subkultury więziennej. Zwłaszcza skazani z przeszłością kryminalną jako nieletni mają skłonności do inicjowania zabronionych rytuałów, w wyniku których dochodzi do gwałtów homoseksualnych, zmuszania do poniżającego zachowania, spożywania niejadalnych substancji, uporczywego nękania i zastraszania oraz uszkodzeń ciała. Pojęcie subkultura więzienna lub podkultura więzienna zamiennie określana podkulturą przestępczą lub grypserą oznacza zespół zjawisk i relacji społecznych obejmujący system kontroli i 50
52 organizacji, w tym hierarchizację i zasady funkcjonowania, rytuały, gwarę przestępczą, obowiązujące członków nieformalnej grupy w warunkach więziennych. Skazani ze środowiska przestępczości zorganizowanej zwykle formalnie zachowują się poprawnie gdyż są zainteresowani uzyskiwaniem przepustek i warunkowego zwolnienia. Najbardziej ortodoksyjni są skazani młodociani i młodzi wiekiem, którzy w przeszłości zetknęli się z patologią środowiskową, np. w rodzinie, byli wychowankami instytucji wychowawczych i resocjalizacyjnych. Członkowie grupy mają silnie wykształconą świadomość odrębności. Te same zasady obowiązują we wszystkich jednostkach penitencjarnych. Grypsujących łączy silna więź, która ma swoje źródła w ich sytuacji życiowej tzn. przebywaniu w warunkach izolacji więziennej. Innym z czynników więzi jest postrzeganie funkcjonariuszy jako krzywdzicieli, gdyż przetrzymują ich w więzieniu, pogarda dla słabszych i podporządkowanych administracji więziennej. Czynnikiem spajającym grupę jest wyznawany system wartości i reguł postępowania, często magicznego, nacechowanego wrogością, agresją i przemocą wobec niegrypsujących. Grypsujący swoją nienawiść kierują wobec współosadzonych podejrzewanych o donoszenie Policji lub współpracujących ze Służbą Więzienną, wykazujących anomalie umysłowe lub odmienne preferencje seksualne oraz przed osadzeniem związanych zawodowo z formacjami mundurowymi. Relacje i kontakty z takimi osobami są ściśle ustalone, a nie przestrzeganie ich może grozić wykluczeniem z grupy, np. za podanie ręki funkcjonariuszowi zwłaszcza mężczyźnie. W przypadku stwierdzenia naruszenia norm lub zasad obowiązujących grupę, pozostali skazani udzielają ostrzeżenia z możliwością wykluczenia, a w razie rażącego przekroczenia bezpowrotnego wydalenia z grupy. Wykluczenie ma charakter pobicia oraz napiętnowania, które może mieć formę zbiorowego gwałtu homoseksualnego lub innych poniżających czynności seksualnych, skutkującego trwałe i nieodwołalne wykluczenie z grupy. W ramach podkultury więziennej wraz z biegiem czasu doszło do podziałów na grupy, różniące się od siebie stopniem przestrzegania swoich norm i zasad, stosunkiem do Służby Więziennej i osób nie biorących udziału w podkulturze więziennej. Sytuacja ta spowodowała wzajemne zwalczanie się tych grup. Osoby dobrze sytuowane materialnie, członkowie gangów i grup zorganizowanej przestępczości nie muszą przechodzić procedury wstępowania do grypsujących. Ich pozycje wyznacza wysoki status materialny. Skazani młodzi wiekiem, z niedojrzałą osobowością silnie identyfikują się z podkulturą przestępczą, której zasady przenoszą poza zakład karny. Nie są zainteresowani udziałem w oficjalnym procesie resocjalizacji. Okres pobytu w zakładzie karnym stanowi dla nich pogłębienie stopnia demoralizacji i utrwalenie czynników kryminogennych, a w konsekwencji większe prawdopodobieństwo recydywy niż powrotu do społeczeństwa. Silna identyfikacja z przestępczym systemem wartości stanowi istotną barierę w porozumiewaniu się skazanego z przedstawicielami zwykłego świata po opuszczeniu zakładu karnego. Brak wiedzy o wpływie zjawiska grypsery na myślenie i postawy młodych osób, które po opuszczeniu zakładu karnego bardzo potrzebują pomocy, zwłaszcza psychologicznej, a nie umieją w sposób akceptowany społecznie zwrócić się o takie wsparcie powoduje ich wtórne wykluczenie. Personel więzienny przeciwdziała zdarzeniom naruszającym ustalony porządek poprzez rozpoznanie właściwości skazanych i właściwy dobór współosadzonych. Jednak w jednostkach penitencjarnych cele są wieloosobowe, a powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego wynosi 3 m 2, co samo w sobie powoduje dyskomfort i konflikty. Zastraszeni świadkowie brutalnych przejawów subkultury 51
53 więziennej, którzy milczą w chwili zdarzenia nie uwzględniają psychologicznych konsekwencji dla siebie w przyszłości. Niewielu skazanych ma świadomość, że pomimo wszelkich zasobów i pozornie prawidłowej readaptacji społecznej nawet w odległym czasie po opuszczeniu zakładu karnego demony przeszłości więziennej mogą zaburzać ich prawidłowe funkcjonowanie psychiczne. Tej świadomości nie mają również osoby z ich najbliższego otoczenia. Bywa, że bardzo emocjonalnie zaangażowana rodzina, nie porusza tematów wrażliwych, chociaż się czegoś domyśla, aby nie ranić byłego skazanego. On także nie ujawnia prawdziwego źródła swoich lęków dostatecznie zatroskanej rodzinie. W takich sytuacjach najwłaściwsza wydaje się profesjonalna pomoc psychologiczna ukierunkowana na odbarczenie z poczucia winy za sytuacje, na które aktualnie nie ma wpływu ani skazany, ani jego rodzina, odbudowanie poczucia wartości i zaakceptowanie siebie w nowej roli. Rozmowa psychologiczna nakierowana na życzliwe wysłuchanie byłego skazanego zwykle okazuje się wystarczająca. W przypadkach bardziej złożonych, kiedy na jeszcze niewygaszone przeżycia więzienne nakładają się niepowodzenia bieżące (np. brak odpowiedzi na rozsyłane CV w sprawie pracy, odsunięcie się znajomych, poczucie osamotnienia i bezradność), wskazane są sesje psychoterapeutyczne indywidualne, a czasami rodzinne. Innym problemem jest odnalezienie się w nowych warunkach po opuszczeniu zakładu karnego. Paradoksalnie nieprzystosowanie zdarza się również osobom, które dzięki pozytywnym zasobom byli bardzo kreatywni w trakcie odbywania kary, np. redagowali gazety, pracowali w studio radia lub telewizji więziennej, byli twórcami i wygrywali nagrody w konkursach, a ich prace prezentowano i publikowano, byli uznanymi aktorami i grali w spektaklach na scenach profesjonalnych, byli przewodnikami i opiekunami niepełnosprawnych pielgrzymów, opiekowali się terminalnie chorymi w hospicjach i domach społecznych dla osób ze sprzężoną niepełnosprawnością psychiczną i fizyczną zyskując ich nieograniczone zaufanie, szacunek personelu i uznanie współosadzonych. Po odzyskaniu wolności tracili to wszystko. Malarz czy rzeźbiarz za kratą był dowartościowywany przez profesjonalistów, którzy prowadzili warsztaty lub zasiadali w komisjach konkursowych na terenie zakładu karnego. Ten sam człowiek na wolności stawał się byłym więźniem, nigdy uznanym malarzem, muzykiem, pisarzem, aktorem, którym był w środowisku izolowanym. Pomoc psychologiczna jest mało doceniana przez samych więźniów. Skazani idealizują powrót do warunków wolnościowych. Powszechne jest w nich przekonanie jak wyjdę to wszystko załatwię. Zwykle kryzys ujawnia taką potrzebę. Brak profesjonalnej interwencji psychologicznej w sytuacji kryzysu może rodzić samoistne rozwiązania, często irracjonalne, pogłębiające i rozciągające w czasie traumę, której następstwem mogą być: wycofanie się z życia społecznego, alkoholizowanie się, lub ucieczka z miejsca i od ludzi kojarzących się z przeszłością. Opuszczenie rodziny i nie rozwiązanie problemu stwarza pułapkę, która zwykle prowadzi do głębszego uwikłania, a w skrajnych przypadkach do ponownego konfliktu z prawem i uwięzienia. 52
54 Niestety takich przypadków osób, pozornie zupełnie normalnych, którzy w przeszłości incydentalnie dokonali czynu przestępczego, a samodzielnie nie odnaleźli się na wolności, można spotkać wśród wielokrotnych recydywistów rezydentów więziennych. 53
55 ROZDZIAŁ III: INSTYTUCJE POWOŁANE DO ŚWIADCZENIA POMOCY I ICH KOMPETENCJE. WYKAZ INSTYTUCJI I ZAKRES ICH DZIAŁAŃ NA RZECZ SKAZANYCH, OSÓB OPUSZCZAJĄCYCH ZAKŁADY KARNE I ICH RODZIN Państwo tworzy system mający na celu zwalczanie przestępczości zastanej, zapobieganie jej eskalacji i tworzeniu się nowych form oraz ograniczanie skutków. Służą temu odrębne organy państwowe jak sprawna Policja, prokuratura i sądy, adekwatne i skuteczne prawo, w tym system penitencjarny nakierowany na resocjalizację skazanych. Nieodzownym elementem skutecznego wymiaru sprawiedliwości i wykonywania kary pozbawienia wolności w przeciwdziałaniu przestępczości jest pomoc następcza wobec osób opuszczających zakłady poprawcze, zakłady karne i areszty śledcze, zwana pomocą postpenitencjarną. Oprócz wymienionych instytucji i ich działań o charakterze obronnym, represyjnym i resocjalizacyjnym państwo tworzy warunki sprzyjające profilaktyce przestępczości poprzez wspieranie np. rodziny, oświaty i tworząc system pomocy społecznej. Dąży do eliminowania przyczyn np. ekonomicznych łagodząc skutki bezrobocia, tworząc bazę i wzorce konstruktywnego zagospodarowania czasu młodzieży w obiektach sportowych i kulturalnych, a także organizując masowe imprezy i akcje społeczne oraz wspierając idee młodzieżowego wolontariatu. W systemie walki ze skutkami przestępczości możemy wyróżnić trzy typy instytucji: zajmujące się resocjalizacją w zakładzie karnym, czyli pracujące z osadzonym (system penitencjarny), instytucje pomagające po opuszczeniu zakładu karnego (z uwzględnieniem środowiska skazanego) system postpenitencjarny oraz instytucje zapobiegające przestępczości. SYSTEM PENITENCJARNY Polski system penitencjarny tworzą przepisy określające tryb i sposób wykonania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania oraz środków karnych skutkujących pozbawienie wolności. Fundamentalnym przepisem określającym prawo penitencjarne 15, jest ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (dalej Kkw). Na mocy Kkw wydano kilkadziesiąt aktów wykonawczych, tj. rozporządzeń określających szczegółowy tryb, zasady oraz sposoby oddziaływań wobec osób pozbawionych wolności w takich kwestach jak np.: regulamin organizacyjno-porządkowy, oddziaływania wychowawcze i terapeutyczne, nauczanie, wyżywienie, opieka medyczna, zatrudnienie itd. 16 Głównym celem procesu resocjalizacji w ramach obowiązującego systemu penitencjarnego jest to, aby skazany w nim uczestniczący na tyle podwyższył 15 Kodeks karny wykonawczy opublikowany w Dzienniku Ustaw Nr 90, poz. 557 z późniejszymi wielokrotnymi zmianami. 16 Wykaz aktów prawnych w pełnym brzmieniu, regulujących wykonywanie kary pozbawienia wolności, powołanych w niniejszym materiale, zamieszczono w Bibliografii. 54
56 swoje kompetencje psychospołeczne, aby po opuszczeniu zakładu karnego odpowiednio szybko odzyskać zdolność do samodzielnego funkcjonowania. Pomoc osobom przebywającym w zakładach karnych, zwalnianym i ich rodzinom jest instytucją prawa karnego wykonawczego. Obowiązująca aktualnie ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny wykonawczy w art stanowi, że właściwe organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego i kuratorzy sądowi powinni udzielać skazanym i ich rodzinom niezbędnej pomocy w formie: materialnej, medycznej, znalezieniu pracy i zakwaterowania, a także porad prawnych. Przepis 2 dopuszcza do świadczenia pomocy także organizacje sektora pozarządowego, kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby godne zaufania. Organy administracji rządowej: 1.Minister Sprawiedliwości i podległe mu organy; 2.ministrowie ds. polityki społecznej (zatrudnienie, pomoc społeczna), gospodarki (mieszkalnictwo), administracji, zdrowia, spraw wewnętrznych (policja), edukacji, kultury i podległe im instytucje. 3.wojewodowie i podległe im urzędy Tabela 13. Podmioty (instytucje) właściwe do udzielania pomocy skazanym i ich rodzinom Organy samorządu terytorialnego: 1.wójt, 2.burmistrz, 3.prezydent miasta i podległe im urzędy Kuratorska służba sądowa: 1.kurator okręgowy, 2.zawodowy kurator sądowy sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania skazanego lub jego rodziny Opracowanie własne 1.stowarzyszenia, 2.fundacje, 3.towarzystwa społeczne Sektor pozarządowy: 1.kościoły, 2.związki wyznaniowe Osoby godne zaufania Ustawodawca wskazuje również cel, grupy uprawnionych do ubiegania się o pomoc (podmiot oddziaływań) i charakter pomocy: cel pomocy ułatwienie skazanym i ich rodzinom społecznej readaptacji, a w szczególności przeciwdziałanie powrotowi do przestępstwa, podmiot oddziaływań skazani i ich rodziny, osoby zwalniane z zakładów karnych i aresztów śledczych, a w wyjątkowych przypadkach również osoby pokrzywdzone przestępstwem i ich rodziny, 55
57 charakter pomocy zgodnie i postanowieniami przepisu art Kkw ma charakter niezbędny i doraźny, w sytuacji, gdy jest udzielana przez właściwe organy i instytucje skazanym mającym trudności w znalezieniu zatrudnienia, zakwaterowania oraz otrzymania pomocy lekarskiej. TYPY JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH W SYSTEMIE PENITENCJARNYM W krajowym systemie penitencjarnym funkcjonują różne typy organizacyjne jednostek penitencjarnych. Są nimi areszty śledcze (70), zakłady karne (87) i oddziały zewnętrzne (32). Zarówno w obrębie aresztów śledczych jak i zakładów karnych architektonicznie wydzielone są oddziały pełniące funkcje zakładu karnego bądź aresztu śledczego. Zakłady karne są zróżnicowane pod względem stopnia zabezpieczenia, czyli typu i przeznaczenia, czyli rodzaju. Rodzaje zakładów karnych, które dla celów porządkowych oznacza się symbolami literowymi są następujące: - zakłady karne dla młodocianych (do ukończenia 21 roku życia) - M - zakłady karne dla odbywających karę po raz pierwszy - P - zakłady karne dla recydywistów penitencjarnych - R - zakłady karne dla odbywających karę aresztu wojskowego - W Zakłady karne dla poszczególnych kategorii skazanych różnią się ich uprawnieniami w zakresie poruszania się w zakładzie i poza jego obrębem. Dlatego też w ramach wymienionych rodzajów (dla M, P, R) organizuje się trzy odrębne typy zakładów karnych, które dla celów porządkowych mają oznaczenia cyfrowe. W ostatnim dniu 2010 r. w poszczególnych typach zakładów karnych struktura osadzenia była następująca: - zakłady karne typu zamkniętego - 1 liczba osób (44%) - zakłady karne typu półotwartego - 2 liczba osób (42%) - zakłady karne typu otwartego - 3 liczba osób 2879 (4%) Skazani zakwalifikowani do poszczególnych rodzajów i typów zakładów karnych, w celu ochrony przed wzajemną demoralizacją, są osadzani odrębnie od siebie, np. skazani młodociani (do 21 roku życia), skazani dorośli pierwszy raz odbywający karę i skazani recydywiści penitencjarni. Przeznaczenie wielu jednostek, na strukturę których składa się wiele budynków zakwaterowania osadzonych, dopuszcza możliwość jednoczesnego przebywania w nich wszystkich kategorii skazanych. I tak w 21 jednostkach, w wydzielonych od mężczyzn pawilonach lub oddziałach przebywają również osadzone kobiety. Niezależnie od rodzaju i typu zakładu karnego skazani mogą odbywać wyrok w trzech systemach różniących się sposobem wykonania kary. W celu zindywidualizowania oddziaływań wychowawczych skazani odbywają karę w systemie zwykłym, programowanego oddziaływania lub terapeutycznym, podzieleni na grupy klasyfikacyjne, w zależności od uprzedniej karalności i stopnia demoralizacji. Zgodnie z zasadą progresji skazani w zależności od potrzeb resocjalizacyjnych mogą być kierowani do różnych typów zakładów karnych i w zależności od własnej zgody zmieniać systemy, a wraz z upływem czasu przechodzić z podgrupy młodocianych do pozostałych podgrup. 56
58 W systemie zwykłym odbywają karę skazani dorośli, którzy nie wymagają, nie wyrazili zgody lub zakończyli odbywanie kary w pozostałych systemach. Korzystają z organizowanych w zakładzie karnym form aktywności przede wszystkim zatrudnienia, nauczania, zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych (art. 98 Kkw). W systemie programowanego oddziaływania (art. 95 Kkw), odbywają karę skazani młodociani i ci skazani dorośli, którzy wyrazili na to zgodę i współdziałają w opracowaniu i realizacji takiego programu. W systemie terapeutycznym (art. 96 Kkw) odbywają karę skazani z niepsychotycznymi, zaburzeniami psychicznymi, w tym skazani za przestępstwo określone w art kodeksu karnego, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzeni umysłowo, uzależnieni od alkoholu albo innych środków odurzających lub psychotropowych oraz skazani niepełnosprawni psychicznie wymagający oddziaływania specjalistycznego, zwłaszcza opieki psychologicznej lub rehabilitacyjnej. Tabela 14. Skazani i ukarani wg grup i systemu wykonywania kary wg stanu na dzień r. Grupa klasyfikacyjna System wykonywania kary Zwykły Programowany Terapeutyczny Recydywiści penitencjarni (R) Pierwszy raz odbywający karę (P) Młodociani (M) OGÓŁEM Opracowanie własne na podstawie: Najbardziej pożądany dla przygotowania do readaptacji społecznej jest system programowany i terapeutyczny, ponieważ proces resocjalizacji, w ramach indywidualnego programu oddziaływania (IPO) nakierowany jest na przeciwdziałanie czynnikom kryminogennym i podnoszenie kompetencji społecznych skazanych. Skazany zobowiązuje się do pracy nad sobą. Zwykle z oporami, ale dokonuje wglądu w swoje dotychczasowe zachowanie uczestnicząc w różnych formach oddziaływań edukacyjno-korekcyjnych, psychokorekcyjnych lub terapeutycznych. Skuteczność tych oddziaływań, jeszcze przez zwolnieniem skazany ma szansę sprawdzić korzystając z przepustek i np. zatrudnienia poza terenem jednostki. Wiedza o typach jednostek i systemach stanowi ułatwienie dla instytucji zewnętrznych i pomagających. Jednostki typu otwartego i półotwartego mają duże możliwości współpracy ze środowiskiem, np. nieodpłatnego wykonywania przez skazanych pewnych usług na rzecz instytucji samorządowych (art. 123 a Kkw). Procedury związane z przyjmowaniem osób z zewnątrz i wychodzeniem więźniów poza teren zakładu są bardzo uproszczone. Osadzeni także nie stanowią zagrożenia w kontakcie z przedstawicielami tych instytucji, gdyż albo w ramach progresji są w końcowej fazie odbywania wyroku, nawet za ciężkie przestępstwa, albo korzystają z większych swobód, gdyż nie wykazują dużego stopnia demoralizacji. Zdarza się, że rodziny skazanych poszukując wsparcia w ośrodkach pomocy społecznej proszą o interwencje w sprawie uchronienia syna, męża przed systemem terapeutycznym, bo on dzwonił z więzienia, że na tym odwyku go zniszczą. Administracja zakładów karnych jest bardziej skłonna uwzględniać prośby rodzin i interwencje zaangażowanych instytucji w przyśpieszeniu skierowania do terapii niż zwolnienia z niej. Zatem interwencja specjalistów z zewnątrz winna wspierać rodziny w nie uleganiu presji skazanych i jednocześnie dostarczyć im argumentów wzmacniających przekonanie o 57
59 korzyściach, jaką daje możliwość odbycia terapii w oddziale dla uzależnionych od alkoholu lub narkotyków podczas odbywania kary pozbawienia wolności. Możliwość odbycia terapii odwykowej podczas wykonywania kary pozbawienia wolności to dla większości osób z ustaloną diagnozą, ostatnia szansa na przepracowanie problemu tak dla dobra skazanego jak i jego rodziny. Zwłaszcza korelacja pomiędzy problemem alkoholowym a stosowaniem przemocy domowej jest bardzo wysoka. Często zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności było obwarowane sądowym obowiązkiem poddania się leczeniu odwykowemu. Mechanizmy obronne polegające na racjonalizowaniu nie wykonania tego obowiązku z powodu pracy zawodowej na utrzymanie rodziny, w trakcie izolacji nie ma zastosowania. Analogicznie sytuacja dotyczy osób uzależnionych od narkotyków. Najbardziej jaskrawe przypadki odnoszą się do młodych mężczyzn, dla których babcie były rodziną zastępczą, a wraz z zaawansowaniem uzależnienia obiektem eksploatacji finansowej i ofiarami przemocy. Poczucie winy z powodu następstw niepowodzeń wychowawczych prowadzi do uległości wobec zdawałoby się irracjonalnych żądań nie tylko w sprawie terapii, ale również nauczania zawodu i udziału w innych programach wymagających wglądu w siebie i konfrontacji z rzeczywistością, np. w treningu zastępowania agresji (ART) lub oduczania stosowania przemocy w rodzinie. Skuteczna terapia pozwala nie tylko zerwać z uzależnieniem, ale również poprzez farmakoterapię, regularne i urozmaicone odżywianie poprawić zdrowie somatyczne. Fakt odbycia terapii jest wysoko oceniany przy ubieganiu się o warunkowe zwolnienie. Dochowanie trzeźwości po opuszczeniu zakładu karnego zwiększa szanse na prawidłowe funkcjonowanie w rodzinie i środowisku zawodowym, a tym samym polepsza warunki materialne najbliższych. Sprzyja to podjęciu właściwych ról społecznych, w możliwie krótkim okresie po opuszczeniu zakładu karnego, a przede wszystkim nie popełnianiu przestępstw. Udział alkoholu jest bardzo wysoki w popełnianiu niemal każdego rodzaju przestępstw. Alkohol jest zarówno wyzwalaczem agresji, ale również jest traktowany jako środek do wyrównania nastroju po dokonaniu przestępstwa. Jest także celem samym w sobie w przypadku osób uzależnionych niemających środków na legalny zakup alkoholu. W każdej jednostce penitencjarnej jest dostępna informacja o lecznictwie odwykowym dla skazanych i grupach wsparcia dla rodzin współuzależnionych, zarówno organizowanych w jednostkach penitencjarnych jak i w środowisku otwartym. Udziela jej zwykle psycholog lub kierownik oddziału penitencjarnego. Usytuowanie zakładów karnych, aresztów śledczych i oddziałów zewnętrznych ilustruje poniżej penitencjarna mapa Polski. 58
60 Źródło: Biuro Informacji i Statystyki CZSW Dane teleadresowe jednostek organizacyjnych więziennictwa, jak również informacje o instytucji i jej zadaniach znajdują się na stronie internetowej W zakładce DO POBRANIA dostępny jest druk w formacie PDF wymagany przy ubieganiu się o uzyskanie informacji o osobie osadzonej. SŁUŻBA WIĘZIENNA, JEJ ZADANIA I FUNKCJE WOBEC SKAZANYCH W ZAKRESIE PRZYGOTOWANIA DO READAPTACJI SPOŁECZNEJ Formacją zawodową, która jest odpowiedzialna za praworządne wykonywanie zadań wobec osób pozbawionych wolności jest Służbą Więzienna. Do jej podstawowych zadań należy: prowadzenie działalności resocjalizacyjnej, zamiennie oddziaływań wychowawczych, 59
61 zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania karnego wobec tymczasowo aresztowanych, również na podstawie innych przepisów oraz pomocy prawnej z tytułu umów międzynarodowych, zapewnienie osadzonym przestrzegania ich praw, a zwłaszcza humanitarnych warunków, poszanowania godności, opieki zdrowotnej i religijnej, ochrona społeczeństwa przed sprawcami przestępstw, zapewnienie w zakładach karnych i aresztach śledczych porządku i bezpieczeństwa, zapewnienie osadzonym, o ile nie jest to zastrzeżone odrębnymi przepisami, korzystania z regulacji prawnych obowiązujących wszystkich obywateli. W ramach oddziaływań resocjalizacyjnych Służba Więzienna spełnia wobec skazanych określone funkcje, które w pierwotnym procesie socjalizacji (rodzinie, szkole, funkcjonowaniu w rolach społecznych) były zazwyczaj dysfunkcyjne. Rysunek 14. Funkcje oddziaływań resocjalizacyjnych służby więziennej wobec skazanych Służba Więzienna od chwili osadzenia skazanego w zakładzie karnym realizuje programowane oddziaływania wychowawcze w 6 miesięcznych okresach podlegających ocenie. Skazany jest podmiotem tych oddziaływań i w wielu przypadkach wymagana jest jego zgoda na podjęcie dla jego dobra interwencji w środowisku otwartym. Są informowani o skutkach zaniechań, np. ukrywania faktu odbywania kary przed administratorami domów, w których zajmują mieszkania, innymi wierzycielami, zwłaszcza w związku z obowiązkiem alimentacyjnym lub zaciągniętymi długami np. w hurtowniach, sklepach, bankach, wśród znajomych itp. 60
62 Pojęcie oddziaływania wychowawcze zamiennie działalność resocjalizacyjna zawiera również postępowanie specjalistyczne wobec określonych kategorii osadzonych, zwłaszcza terapię uzależnień. Metody pracy stosowane w więziennictwie są zaczerpnięte z nauk społecznych, głównie psychologii, socjologii, pedagogiki oraz nauk związanych z przestępczością, jak kryminologia i psychiatria. Proces resocjalizacji i doraźne oddziaływania związane z przygotowaniem do samodzielnego życia po opuszczeniu zakładu karnego odbywają się w trzech zasadniczych fazach wykonywania kary pozbawienia wolności. Faza wykonywania kary I. Od chwili osadzenia II. Na 6 miesięcy przed warunkowym zwolnieniem lub końcem kary Tabela 15. Fazy przygotowania do zwolnienia w procesie resocjalizacji Proces z perspektywy skazanego 1.adaptowanie się do warunków izolacji, 2.udział w ofercie resocjalizacyjnej, 3.poddawanie się co 6 miesięcy ocenie procesu resocjalizacji 4.modyfikowanie procesu w zależności od oceny efektów 1.przygotowanie do opuszczenia zakładu karnego: 1.1.ocena zasobów własnych, 1.2.weryfikacja potrzeb niezbędnych do prawidłowej readaptacji 1.3.uzupełnianie deficytów 1.4.organizacja środowiska zewnętrznego Działania Służby Więziennej w ramach systemu penitencjarnego (określonego w Kkw jako zwykły, programowany lub terapeutyczny) Diagnoza potrzeb planowanie i wdrażanie działań; Zatrudnienie, nauczanie, terapia uzależnień, leczenie, umożliwianie kontaktów z rodziną i przedstawicielami instytucji zewnętrznych, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe, szkolenia zawodowe. Wdrażanie krótkich programów podnoszących kompetencje społeczne skazanych, w zależności od zdiagnozowanych deficytów, porządkowanie spraw życiowych na poziomie administracyjnym, o ile nie zostały zrealizowane w fazie I. Przygotowanie środowiska z udziałem kuratora sądowego do powrotu skazanego. III. W chwili zwolnienia 1.rozliczenie się z zakładem karnym 2.fizyczne opuszczenie jednostki Opracowanie własne 61 Wydanie Świadectwa zwolnienia oraz zdeponowanych dokumentów, wyników badań i leczenia, pieniędzy, odzieży, a w razie ich braku: - przyznanie zapomogi pieniężnej, odzieżowej, - zapewnienie chorym transportu do miejsca pobytu, - udzielenie informacji o możliwości ubiegania się o dalszą pomoc, wskazanie właściwych instytucji środowiska otwartego.
63 Szereg istotnych decyzji podejmuje się wobec skazanych kolegialnie. Najważniejszym organem kolegialnym, powoływanym przez dyrektora zakładu karnego jest komisja penitencjarna (art Kkw). Do zadań komisji penitencjarnej, między innymi, należy (art Kkw): podejmowanie decyzji o skierowaniu skazanego do właściwego zakładu karnego, jeżeli nie określił tego sąd w wyroku, kierowanie skazanego do określonego systemu odbywania kary jeżeli nie określił tego sąd w wyroku, ustalanie indywidualnych programów oddziaływań na skazanego i dokonywanie ocen ich wykonywania, dokonywanie ocen okresowych postępów skazanego w resocjalizacji, kwalifikowanie skazanych do nauczania w szkołach i na kursach, kwalifikowanie skazanych, o których mowa w art Kkw, do zakładów karnych dla młodocianych oraz skazanych, o których mowa w art Kkw, do odbywania kary w oddziałach terapeutycznych (tzn. kierowanie skazanych nie wymagających oddziaływań specjalistycznych, za ich zgodą, do kształtowania atmosfery wychowawczej wśród społeczności terapeutycznej), kwalifikowanie skazanych, o których mowa w art Kkw jako wymagającego osadzenia w zakładzie karnym typu zamkniętego w warunkach zapewniających ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo zakładu, (dawniej tę kategorię osadzonych ze względu na charakter czynu oraz właściwości osobiste determinujące sposób ich funkcjonowania w warunkach izolacji, określano jako niebezpieczni ), weryfikowanie indywidualnych programów oddziaływania albo indywidualnych programów terapeutycznych, a także kierowanie i wycofywanie skazanych z oddziałów terapeutycznych. Ponadto do zadań komisji penitencjarnej należy wydawanie opinii m.in. w sprawie porządku wewnętrznego, w sprawach m.in. przyznawania przepustki i innych zezwoleń skutkujących opuszczenie zakładu karnego, korzystania z określonych uprawnień przez skazanego. Komórką merytorycznie właściwą do organizacji i realizacji oddziaływań wychowawczych, w tym pracy socjalnej i rzecznictwa spraw skazanych przed urzędami, kierownik działu penitencjarnego lub wyznaczony wychowawca do spraw pomocy postpenitencjarnej. Swoboda i zakres kontaktów z instytucjami zewnętrznymi zależą od typu i przeznaczenia jednostki penitencjarnej. Merytorycznie odpowiedzialnym za organizację i realizację pomocy skazanym w ramach pracy socjalnej, jest wychowawca, który także jest upoważniony do kontaktów z urzędami i instytucjami zewnętrznymi. Jeżeli w zakładzie karnym lub areszcie śledczym nie ma takiego stanowiska właściwym do kontaktu jest kierownik działu penitencjarnego. ZAKRES I SPOSÓB ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI, ZWALNIANYCH Z ZAKŁADÓW KARNYCH I ARESZTÓW ŚLEDCZYCH 62
64 Podmioty, które uczestniczą na stałe w rozwiązywaniu problemów skazanych i ich rodzin to: ośrodki pomocy społecznej, kuratorzy sądowi, powiatowe urzędy pracy i organizacje pozarządowe, zwłaszcza te, które prowadzą schroniska dla bezdomnych, specjalizują się w terapii uzależnień i przeciwdziałania przemocy. Urzędy administracji samorządowej (odpowiednio gmin i miast) wydają skazanym dowody osobiste i regulują kwestie związane z użytkowaniem lokali mieszkalnych z zasobów tzw. komunalnych. Rysunek 15. Obszary problemów możliwych do regulowania w trakcie odbywania kary Podczas odbywania kary pozbawienia wolności skazani mogą regulować problemy, istotne dla ich prawidłowego funkcjonowania po opuszczeniu zakładu karnego, np.: W zależności od doświadczeń, umiejętności, dostępności do dokumentów poświadczających stan faktyczny (prawny), a także zakresu swobód w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności skazani mogą regulować swoje problemy w drodze korespondencyjnej lub występować przed urzędami osobiście. Mogą również korzystać z pomocy ustanowionych pełnomocników (adwokatów, radców prawnych, osób godnych zaufania ustanowionych na podstawie, art Kkw. W praktyce wiele spraw skazanych rozwiązuje się poprzez kontakty personelu więziennego z przedstawicielami instytucji. KOMPETENCJE INSTYTUCJI ZE WZGLĘDU NA POTRZEBY OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI, ZWALNIANYCH Z ZAKŁADÓW KARNYCH I ICH RODZIN 63
65 KOMPETENCJE SŁUŻBY WIĘZIENNEJ I INSTYTUCJI ZEWNĘTRZNYCH WOBEC SKAZANYCH I ZWALNIANYCH Faktem jest, że kiedy osoba przebywa w izolacji to łatwiej do niej dotrzeć i pomóc w porządkowaniu spraw życiowych. Jednak z powodu wieloletnich zaniedbań w przestrzeganiu prawa przez niektóre kategorii skazanych (np. wielokrotnych recydywistów, uzależnionych od alkoholu, sprawców przemocy), zgłaszane przez nich problemy wymagają innych rozwiązań, z którymi skazani i zwalniani łatwo się nie godzą. Zwykle nie uznają, że są rozwiedzeni, pozbawieni prawa do lokalu, a o pracę przyjdzie im bardzo zabiegać i szanować pracodawcę. Trening społeczny, jaki zdobywają w warunkach izolacji jest mało utrwalony. Po zwolnieniu, przy pierwszych trudnościach mają tendencję raczej do powielania zachowań starych niż korzystania z nowych umiejętności. Życzliwość, cierpliwe objaśnianie wręcz asysta np. w urzędzie pracy, administracji mieszkaniowej, ośrodku pomocy społecznej jest nieodzowna. Zwłaszcza pewne formy protekcjonizmu są pożądane w poszukiwaniu zatrudnienia. Nieodzowna jest kontrola wywiązywania się z kontraktów zarówno przez byłych skazanych, ale również i ich rodziny. Ogrom pracy i środków jest niewspółmierny do efektów. Niemniej jednak poszczególne instytucje podejmują szereg działań w celu rozwiązania podstawowych problemów osób skazanych. Kompetencje poszczególnych służb i instytucji są zestawione w poniższej tabeli. Tabela 16. Kompetencje Służby Więziennej i instytucji środowiska otwartego ze względu na potrzeby osób pozbawionych wolności, zwalnianych z zakładów karnych Potrzeby skazanych Brak dowodu osobistego Sprawy mieszkaniowe Kompetencje Służby Więziennej Udostępnia się skazanym formularze wniosków, wykonuje fotografie i pomaga drogą korespondencyjną uzyskać niezbędne dokumenty. Gotowy dokument doręcza się skazanemu do podpisu i umieszcza w depozycie. Dowód osobisty i inne zdeponowane dokumenty, pieniądze, przedmioty wartościowe, odzież oraz rzeczy będące własnością skazanego wydaje się w chwili zwolnienia. Koszty korespondencji ponosi zakład karny. Za zgodą skazanego dyrektor zakładu karnego może podjąć interwencję w formie pisemnej w sprawie uregulowania spraw mieszkaniowych, zwłaszcza jeżeli skazany zamieszkuje samotnie, jest nieporadny w kontaktach z urzędami, niepełnosprawny lub nie otrzymał odpowiedzi na swoje wcześniejsze pismo. Skazany bez pośrednictwa dyrektora zakładu karnego może nawiązać kontakt Kompetencje instytucji zewnętrznych Realizuje organ gminy, tj. wójt, burmistrz, prezydent miasta terytorialnie właściwy 17 ze względu na położenie zakładu karnego, w którym przebywa skazany wnioskodawca. Gotowy dokument tą samą drogą przekazywany jest do zakładu karnego, w którym przebywa wnioskodawca. Przekazywanie dokumentów odbywa się drogą pocztową lub poprzez upoważnionych funkcjonariuszy. Administracja mieszkaniowa lub zarządca właściwy ze względu na położenie lokalu mieszkalnego, do którego skazany ma tytuł prawny. Jeżeli skazany jest zatrudniony odpłatnie lub ma inne wpływy, na jego wniosek zakład karny przesyła należności czynszowe na ustalony 17 Właściwość ta obowiązuje we wszystkich sprawach rozwiązywanych na poziomie administracyjnym. W razie potrzeby urzędy w ramach pomocy prawnej przekazują między sobą dokumentację skazanego. Zasada ta nie obowiązuje w sytuacji kiedy skazany korzysta z kilkudniowych przepustek, w trakcie których zgłasza się osobiście do urzędu właściwego ze względu na swoje stałe miejsce pobytu. 64
66 Bezdomność Umieszczenie w domu pomocy społecznej Orzecznictwo o niepełnosprawności korespondencyjny lub telefoniczny z administracją mieszkaniową w sprawie: - zabezpieczenia swego mieszkania, - ustalenia zasad regulowania czynszu, - ugody w związku z postępowaniem sądowym o eksmisję, - złożyć wniosek o przydział mieszkania z zasobów gminy, - złożyć wniosek o uzyskanie dopłaty do czynszu itp. Skazani otrzymują wykazy placówek, umożliwia się im kontakt telefoniczny albo za ich zgodą występuje w formie pisemnej o zapewnienie miejsca w okresie przypadającym na czas zwolnienia. W zależności od sytuacji ustala się formy odpłatności, dojazdu i wyposażenia w artykuły np. higieniczne lub sprzęt ortopedyczny. Za zgodą skazanego, jeżeli jest osobą samotną, niezdolną do samodzielnej egzystencji ze względu na wiek lub stan zdrowia oraz spełniającą kryteria określone w przepisach ustawy o pomocy społecznej, gromadzi się wymaganą dokumentację, którą przesyła się do powiatowego centrum pomocy rodzinie, właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania. W przypadkach nagłych wychowawca ds. pomocy postpenitencjarnej w porozumieniu z ośrodkiem pomocy społecznej poszukuje miejsca w schronisku zapewniającym całodobową opiekę chorym. Służba Więzienna zapewnia wykonanie dodatkowych badań lekarskich, wyposażenie w odzież i obuwie, kserokopie np. historii choroby oraz transport do DPS. Część jednostek na mocy zawartych porozumień ze starostwami zapewnia warunki do pracy zespołów orzeczniczych na terenie zakładów karnych. W pozostałych przypadkach skazani są transportowani przez Służbę Więzienną do siedzib zespołów lub lekarza orzecznika na wezwanie tych organów. Wnioski w sprawie orzeczenia o niepełnosprawności do celów rentowych lub pozarentowych kompletuje w trakcie odbywania kary wychowawca ds. pomocy postpenitencjarnej. Stosuje się druki formularzy przewidziane w przepisach ogólnie obowiązujących. Druki papierowe pobiera się z urzędów lub w formie elektronicznej ze stron internetowych tych urzędów i udostępnia skazanym. Więzienna służba zdrowia realizuje zalecenia 65 adres. Udostępnia się formularz wniosku obowiązujący w gminie. Udostępniane są dane teleadresowe placówek prowadzących schroniska i noclegownie dla bezdomnych, a także dane w formie broszur opracowywanych przez samorząd lokalny i organizacje pozarządowe, np. Biura porad obywatelskich oraz tworzone przez wychowawców ds. pomocy postpenitencjarnej. Pracownik socjalny terenowo właściwego ośrodka pomocy społecznej przeprowadza na terenie zakładu karnego wywiad środowiskowy ze skazanym. Strony ustalają wzajemne obowiązki związane z przeniesieniem osoby zwalnianej do DPS. Powiatowe centrum pomocy rodzinie z ośrodkiem pomocy społecznej ustalają zasady odpłatności wobec byłych skazanych, którzy nie mają własnego źródła dochodu. - Powiatowe zespoły orzekające o niepełnosprawności bądź w trybie odwoławczym - wojewódzkie zespoły orzecznicze ustalają z dyrektorem zakładu karnego/ aresztu śledczego terminy swoich posiedzeń wyjazdowych lub z odpowiednim wyprzedzeniem powiadamiają skazanych o terminie posiedzenia w ich sprawie w swojej siedzibie. Decyzje przesyłają pocztą na adres zakładu karnego/aresztu śledczego, z którego wysłano wniosek.
67 Orzecznictwo na potrzeby świadczeń z ubezpieczeń społecznych Poradnictwo prawne Zobowiązania alimentacyjne Leczenie, protezy i środki odnośnie np. rehabilitacji i wyposażenia w sprzęt ortopedyczny. Dokumentację i niezbędne badania kompletuje się i wykonuje w zakładzie karnym. Wychowawca ułatwia uzyskanie wymaganych druków formularzy i w razie potrzeby pomaga je wypełnić, a także uzyskać z innych instytucji wymagane dokumenty np. świadectwa pracy. Dyrektor zakładu karnego realizuje dodatkowe badania i zapewnia stawiennictwo skazanego w siedzibie lekarza orzecznika, w terminie ustalonym przez ZUS. Jednostki penitencjarne, w zależności od rodzaju spraw zgłaszanych przez skazanych, organizują spotkania na terenie zakładów karnych z przedstawicielami instytucji istotnych dla regulowania spraw życiowych. Administracja zapewnia salę, urządzenia audiowizualne i bezpieczeństwo osobom, które zaprasza na spotkania ze skazanymi. Niezależnie od zapewnienia informacji, skazanym o niskiej kulturze prawnej i nieporadnym w kontaktach z urzędami pomaga się redagować pisma, a w miarę możliwości organizuje wyjścia do urzędów, w których skazani trenują umiejętności samodzielnego rozwiązywania problemów, np. składania wniosków o dowód lub o przydział mieszkania z zasobów gminy. Jeżeli skazany jest zatrudniony odpłatnie, wówczas służba finansowa zakładu karnego/ aresztu śledczego, zgodnie z tytułem wykonawczym przesyła potrącone z wynagrodzenia raty alimentacyjne do komornika lub bezpośrednio do wierzycielki, ale tylko do wysokości 40% przypadającej skazanemu części wynagrodzenia za pracę. W praktyce jeżeli raty są powyżej 150 zł miesięcznie, mimo potrąceń skazanemu powstają zaległości. W trakcie odbywania kary bezpłatnie realizowane przez więzienną służbę zdrowia lub w przypadku braku możliwości zapewnienia właściwego leczenia na koszt więziennictwa w 66 Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwy ze względu na położenie zakładu karnego przyjmuje wniosek skazanego o przyznanie np. świadczeń rentowych lub emerytalnych, renty socjalnej, rodzinnej. Korespondencję kieruje do skazanego do zakładu karnego, z którego został wysłany wniosek. Przedstawiciele: terenowych oddziałów m.in.: - zakładu ubezpieczeń społecznych, - wydziałów mieszkalnictwa, - powiatowych urzędów pracy, - ośrodków pomocy społecznej, - biur porad obywatelskich, - uniwersyteckich klinik prawa, itp. na zaproszenie dyrektora zakładu karnego objaśniają podczas bezpośrednich spotkań z zainteresowanymi skazanymi regulacje prawne i tryb postępowania w danych sprawach. Wierzyciel, powziąwszy informację o pobycie dłużnika w zakładzie karnym/areszcie śledczym winien przesłać lub dostarczyć osobiście do sekretariatu dyrektora wyrok wraz z klauzulą wykonalności. Jeżeli skazany dłużnik jest zatrudniony, zgodnie z oświadczeniem wierzycielki dział finansowy przesyła potrącone należności alimentacyjne na wskazany adres lub numer konta bankowego. Komornik przesyła tytuł wykonawczy. W przypadku braku zatrudnienia wierzyciele otrzymują stosowne zaświadczenie o braku możliwości dokonywania potrąceń. Może to być podstawą do ubiegania się o świadczenia alimentacyjne z innych źródeł. Publiczne zakłady opieki zdrowotnej udzielają świadczeń finansowanych ze środków publicznych osobom
68 pomocnicze dla niepełnosprawnych Zatrudnienie Bezrobocie Brak odzieży, obuwia, środków finansowych pozawięziennych placówkach opieki zdrowotnej. Zlecenia lekarza okulisty, ortopedy odnośnie wyposażenia w środki ortopedyczne realizowane są ze środków budżetowych więziennictwa lub Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej. Z chwilą opuszczenia zakładu karnego byli skazani, jeżeli nie mają ubezpieczenia z tytułu np. pobierania renty, emerytury, zatrudnienia, itp. stają się osobami nieubezpieczonymi. Zakład karny w miarę możliwości zapewnia zatrudnienie odpłatne w pierwszej kolejności skazanym zdolnym do pracy, posiadającym zobowiązania finansowe, np. alimentacyjne. Długotrwale bezrobotnym zapewnia się, za ich zgodą, udział w programie więziennych klubów pracy, szkoleniach zawodowych i umożliwia uzyskanie doświadczeń zawodowych poprzez pracę nieodpłatną na rzecz samorządów lokalnych. W chwili zwolnienia dyrektor zakładu karnego udziela zapomogi odzieżowej oraz zapewnia środki pieniężne na dojazd do miejsca zamieszkania lub pobytu, a w razie potrzeby wydawana jest paczka z żywnością oraz leki jeżeli skazany tego wymaga np. diabetycy. Stan wyposażenia skazanego oraz potrzeby po zwolnieniu odnotowywane są w dokumencie wydawanym osobie zwalnianej, tj. Świadectwo zwolnienia (wzór w załączniku nr 4.). Opracowanie własne nieubezpieczonym, spełniającym kryterium dochodowe. Powiatowe urzędy pracy, w przypadku zarejestrowania się i uzyskania statusu bezrobotnego opłacają składki na ubezpieczenie zdrowotne. Ośrodki pomocy społecznej opłacają składki za pozostałe osoby spełniające kryterium dochodowe. Kontrahenci zewnętrzni (przedsiębiorcy prywatni), zatrudniając skazanych w trakcie odbywania wyroku niejednokrotnie, stają się ich pracodawcami po odbyciu kary. Powiatowy Urząd Pracy - doradcy zawodowi i liderzy klubów pracy Instytucje samorządowe, np. szkoły, przedszkola, domy pomocy społecznej, ośrodki sportowe i placówki kulturalne, drogi, cmentarze, lasy, parki, schroniska dla zwierząt stają się miejscami, gdzie skazani wykonują nieodpłatnie pracę. Organizacje sektora pozarządowego prowadzące działalność charytatywną również mogą zatrudniać skazanych do pracy nieodpłatnej np. w hospicjach. Kurator sądowy dla dorosłych sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu udziela niezbędnych świadczeń przez pierwsze trzy miesiące po zwolnieniu. Ośrodki pomocy społecznej udzielają pomocy zgodnie z trybem i zasadami określonymi w ustawie o pomocy społecznej. Organizacje pozarządowe, zgodnie ze specjalizacją udzielają różnej pomocy na podstawie własnych kryteriów. KOMPETENCJE SŁUŻBY WIĘZIENNEJ I INSTYTUCJI ZEWNĘTRZNYCH WOBEC RODZIN OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI I ZWALNIANYCH Z ZAKŁADÓW KARNYCH I ARESZTÓW ŚLEDCZYCH 67
69 Służba Więzienna według obowiązującego stanu prawnego nie udziela bezpośrednich świadczeń typu pomocowego na rzecz rodzin skazanych. Jednak poprzez realizację poszczególnych funkcji wobec skazanych ma wpływ na sytuację rodziny, zwłaszcza gdy skutki przestępstwa godziły w jej dobro np. przemoc fizyczna, ekonomiczna, groźby karalne, kradzieże i niszczenie mienia, narażanie na niebezpieczeństwo z powodu ryzykownych kontaktów ze środowiskiem przestępczym izolując skazanego zapewnia bezpieczeństwo fizyczne rodzinie. W trakcie odbywania kary organizuje się szereg przedsięwzięć z udziałem skazanych ojców i matek z deficytami prawidłowych zachowań rodzicielskich, uprzednich ofiar przemocy i powielających zachowania przemocowe w swoich związkach. Umożliwia się im udział w programach np. edukacyjno-korekcyjnych dla sprawców, treningu zastępowania agresji lub ofiar przemocy. Zapewnia się podtrzymanie więzi w rodzinach, ułatwia pełnienie przez skazanych podstawowej roli ojca i polepsza wizerunek rodziców ukazując skazanych jako uczniów, pracowników, absolwentów kursów zawodowych, autorów prac artystycznych i rękodzieła. W sytuacjach tego wymagających Służba Więzienna inicjuje lub współpracuje z instytucjami środowiska zewnętrznego na rzecz bezpieczeństwa prawnego, fizycznego i materialnego rodziny. Poniższe zestawienie ukazuje podział kompetencji ze względu na najczęściej identyfikowane potrzeby rodzin skazanych. Tabela 17. Kompetencje Służby Więziennej i instytucji środowiska otwartego ze względu na potrzeby rodzin osób pozbawionych wolności i zwalnianych z zakładów karnych Potrzeby rodzin Kompetencje Służby Więziennej Kompetencje instytucji zewnętrznych Podtrzymanie więzi i modelowanie zachowań rodzicielskich Trudności materialne rodziny W trakcie odbywania kary zapewnia się skazanym i ich rodzinom: - odpowiednie warunki do realizacji widzeń, - tworzy się w salach widzeń kąciki zabaw dla małych dzieci, - organizuje się spotkania z rodzinami skazanych w trakcie terapii odwykowej lub uczących się w szkołach, - umożliwia się korzystanie z systemu przepustowego, W zakładach karnych typu półotwartego i otwartego organizuje się ponadto: plenerowe spotkania integracyjne połączone z zajęciami modelującymi prawidłowe zachowania rodzicielskie, wyjazdy pielgrzymkowe i krajoznawcze, spartakiady i imprezy kulturalne, udział z członkami rodzin w lokalnych akcjach społecznych np. sprzątanie świata. - zatrudnienie i umożliwiane bez wyroku sądowego przesyłania części zarobków rodzinie, - przekazywanie rat alimentacyjnych, - wydawanie za zgodą skazanego zaświadczeń o: pobycie w jednostce, osiąganych zarobkach, braku zatrudnienia, stanie konta, uczestnictwie w terapii uzależnień, 68 Zawodowy kurator sądowy, na wniosek dyrektora zakładu karnego, sporządza wywiad środowiskowy w rodzinie skazanego ubiegającego się o przepustkę lub warunkowe zwolnienie. Ustala warunki powrotu skazanego, zwłaszcza gdy dokonał przestępstwa na szkodę najbliższych. Przygotowuje środowisko do powrotu skazanych za przestępstwa szczególnie potępiane społecznie. Współrealizatorami są, np.: regionalne centra kultury, ośrodki sportowe, parafie, szkoły, ośrodki terapii uzależnień, organizacje pozarządowe. Zawodowy kurator sądowy może udzielić pomocy rodzinie skazanego przez pierwsze trzy miesiące od osadzenia, a także osobie zwolnionej przez pierwsze trzy miesiące od opuszczenia zakładu karnego. W wyjątkowych sytuacjach pomoc może być udzielona w okresie do 6 miesięcy w formie materialnej, np.
70 Trudna sytuacja rodzinna Poprawa relacji w rodzinie Regulowanie problemów w rodzinach pozostających w gestii sądów rodzinnych wynikach w nauczaniu. Za zgoda skazanego powiadamia się właściwy ośrodek pomocy społecznej o potrzebach bytowych jego rodziny, trudnościach wychowawczych, zdrowotnych itp. Umożliwienie zmiany jakości funkcjonowania rodziny poprzez zapewnienie oddziaływań terapeutycznych dla skazanych uzależnionych oraz kierowanie skazanych do programów edukacyjno-korekcyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie. Wydawanie stosownych zaświadczeń, zgodnie z wezwaniem sądu w sprawach np.; ograniczenia lub powierzenia władzy rodzicielskiej, ustalenia alimentów, w sprawach rozwodowych itp. Na wezwanie sądu dyrektor zapewnia konwój skazanego w celu uczestniczenia w rozprawie. Dyrektor zakładu karnego umożliwia wykonywanie czynności prawnych np. notariuszowi, w sytuacji, gdy skazany chce wyrazić zgodę na wydanie dziecku dowodu osobistego, paszportu, wyjazdu za granicę. Dyrektor zakładu karnego nie jest stroną i w jakikolwiek sposób nie uczestniczy w ugodzie zawieranej przed notariuszem ani innym organami. Opracowanie własne bony żywnościowe, talony do sklepu lub pieniężnej na określony cel, np. spłatę zadłużenia czynszowego, - opłata kosztów kursów zawodowych dla partnerek życiowych skazanych - dopłaty do zorganizowanego wypoczynku wakacyjnego dzieci skazanych. Kurator aktywizując zawodowo członków rodziny skazanego współpracuje z właściwymi powiatowymi urzędami pracy, wspomagając materialne rodzinę sprawę przekazuje właściwemu ośrodkowi pomocy społecznej, pomoc mieszkaniową dla rodzin skazanych realizuje w porozumieniu z administracją domów mieszkalnych przekazując ustalone kwoty na konto zarządcy. Ośrodek pomocy po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego postępuje zgodnie z przepisami ustawy o pomocy społecznej. Administracja więzienna pozyskuje materiały informacyjne ze specjalistycznych ośrodków wsparcia oraz np. z Centrum Praw Kobiet i w poczekalniach dla rodzin udostępnia je współuzależnionym od przemocy. Sędzia sądu rodzinnego lub kurator rodzinny sądu miejscowego mogą przesłuchać / przeprowadzić wywiad na terenie zakładu karnego, w którym przebywa skazany i w ramach pomocy prawnej przekazać zebrane materiały sądowi, w którym toczy się postępowanie. Zgodnie z art. 102 Kkw skazany może bez cenzury komunikować się: z organami ścigania, wymiaru sprawiedliwości, innymi organami państwowymi i samorządowymi oraz Rzecznikiem Praw Obywatelskich. Przekrój identyfikowanych problemów skazanych i ich rodzin dowodzi, że nie powstały one z chwilą pozbawienia wolności jednego z członków. Większość skazanych i ich bliskich obejmowanych 69
71 interwencją socjalną przez funkcjonariuszy Służby Więziennej jest wieloletnimi beneficjentami systemu pomocy społecznej. Okresowo włącza się kurator sądowy w sprawach karnych, a często wraz z dorastaniem dzieci towarzyszy rodzinie kurator rodzinny. Kompetencje instytucji w zakresie pracy socjalnej powielają się, a obowiązki różnych służb również kumulują się w tych samych środowiskach i ich problemach. Służba Więzienna z racji swoich ograniczeń jest raczej rzecznikiem spraw skazanych i tworzy pomost w rozwiązywaniu problemów w ich naturalnym środowisku. Więcej kompetencji ma kurator sądowy, ale także korzysta z systemu pomocy społecznej i organów zatrudnienia. Służba Więzienna nie ma zobowiązań bezpośrednio określonych przepisami wobec rodzin skazanych, ale poprzez oddziaływania na rzecz osób pozbawionych wolności przyczynia się do zmiany jakości życia w rodzinie, głównie poprzez rehabilitację psychospołeczną skazanych. ZAWODOWY KURATOR SĄDOWY JAKO INSTYTUCJA UCZESTNICZĄCA W PROCESIE PRZYGOTOWANIA DO READAPTACJI SPOŁECZNEJ PO ZWOLNIENIU Szczególny tryb przygotowania do zwolnienia z udziałem kuratora sądowego i innych podmiotów, w okresie 6 miesięcy przed spodziewanym warunkowym zwolnieniem lub końcem kary określa art. 164 Kkw. Kurator sądowy oraz inne podmioty współpracujące ze Służbą Więzienną ustalają ze skazanym zakres niezbędnej pomocy w społecznej readaptacji i sposób jej udzielenia. W grupie podmiotów są organizacje np. deklarujące przyjęcie po zwolnieniu skazanego bezdomnego i zatrudnienie go w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Na określenie powyższych działań przyjął się termin Program wolnościowy. Tryb i zakres czynności kuratora związanych z realizacją programu wolnościowego zawiera rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2003 r. 18. Kurator sądowy m.in. przygotowuje środowisko rodzinne i społeczne do powrotu skazanego: współorganizuje pomoc postpenitencjarną poprzez rozpoznanie potrzeb skazanego i jego rodziny oraz kształtowanie umiejętności samodzielnego rozwiązywania trudności życiowych, współdziała ze skazanym i służbą penitencjarną zakładów karnych, a ponadto organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz stowarzyszeniami, fundacjami, organizacjami, instytucjami i innymi podmiotami, których celem działania jest pomoc w społecznej readaptacji skazanych. W trakcie roku ok. 1,8 tys. skazanych realizuje taki program wolnościowy (por. tabela 18). Liczba wywiadów środowiskowych zleconych kuratorom w trybie art Kkw Tabela 18. Współpraca z kuratorem sądowym w roku 2009 i 2010 Liczba ustaleń okresu, o którym mowa w art Kkw, w tym: decyzje komisji penitencjarnej postanowienia sądu penitencjarnego Liczba skazanych objętych przygotowaniem do wolności na podst. art Kkw przez kuratora wyłącznie SW podmioty wym. w art. 38 Kkw Rok Razem Szczegółowo kwestie udziału kuratora w wykonywaniu kary pozbawienia wolności reguluje rozporządzenie z dnia 12 czerwca 2003r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych (Dz. U. Nr 112. poz. 1064). 70
72 Opracowanie własne na podstawie danych z zakładów karnych i aresztów śledczych Pomocy osobom opuszczającym zakłady karne udzielają zarówno zawodowi kuratorzy sądowi i kuratorzy społeczni. Zgodnie z art. 173 Kkw sądowy kurator zawodowy organizuje i prowadzi działania mające na celu pomoc skazanemu w społecznej readaptacji oraz kieruje pracą sądowych kuratorów społecznych i innych osób wykonujących dozór samodzielnie lub z upoważnienia stowarzyszeń, organizacji i instytucji. Zakres działań obu typów kuratorów jest przedstawiony na schemacie poniżej (rys. 16). Zasadniczo ten sam cel skazani współpracujący z personelem więziennym osiągają w ramach IPO lub korzystając z pomocy wychowawcy ds. pomocy postpenitencjarnej. Po opuszczeniu zakładu karnego, zwłaszcza w trybie warunkowego zwolnienia kurator sądowy w ramach dozoru koordynuje proces readaptacji społecznej skazanych. Postanawia o tym art Kkw, mianowicie: sądowy kurator zawodowy organizuje i prowadzi działania mające na celu pomoc skazanemu w społecznej readaptacji oraz kieruje pracą sądowych kuratorów społecznych i innych osób wykonujących dozór samodzielnie lub z upoważnienia stowarzyszeń, organizacji i instytucji. Kuratorzy są w stałym kontakcie ze służbą społeczną. Generalnie udzielają rodzinom skazanych pomocy w porządkowaniu relacji rodzinnych, zwłaszcza jeżeli przestępstwo było dokonane na szkodę najbliższych (znęcanie, groźby karalne, pobicia, niealimentacja, niszczenie mienia i kradzieże, molestowanie seksualne dzieci itp.). Występują w roli rzeczników do właściwych urzędów, np. w sprawach poprawy warunków mieszkaniowych, uzyskania stałych świadczeń i zabezpieczenia potrzeb dzieci. Kurator działa w porozumieniu z kuratorami rodzinnymi i administracją więzienną, gdyż kompetencje służb nakładają się. Rysunek 16. Zakres działań sądowego kuratora zawodowego i społecznego 71
73 ROLA SYSTEMU POMOCY SPOŁECZNEJ W READAPTACJI SKAZANYCH I POMOCY RODZINOM Zakłady karne na stałe współpracują z instytucjami administracji rządowej i samorządowej, kuratorami sądowymi oraz sektorem pozarządowym, a także kościołami i osobami godnymi zaufania (art. 38 Kkw). Regularna współpraca z systemem pomocy społecznej datuje się od 1945 r. Po transformacji ustrojowej pomiędzy Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej a Centralnym Zarządem Służby Więziennej zostało zawarte porozumienie w sprawie zasad współpracy w zakresie organizacji pomocy na rzecz osób zwalnianych z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz rodzin osób pozbawionych wolności. Odpis obowiązującego Porozumienia z 13 czerwca 2000 r. jest dostępny w załączniku nr 10. Mimo kilkudziesięciu nowelizacji Kkw, poza postanowieniem 3 pkt 3) pozostałe kwestie są aktualne. 72
74 Współpraca z ośrodkami pomocy społecznej polega głównie na wzajemnej informacji o osobach zwalnianych i ich rodzinach, m.in. o terminie zwolnienia i potrzebach socjalnych skazanego, bieżących potrzebach jego rodziny oraz wywiązywania się przez umawiające się strony z realizacji zadań statutowych sprzyjających readaptacji społecznej. W roku 2010 zakłady karne, zgodnie z porozumieniem, wystosowały ogółem powiadomienia do ośrodków pomocy społecznej o potrzebie udzielenia pomocy po zwolnieniu skazanym oraz 631 rodzinom skazanych. Umożliwiono również osadzonym bezpośredni kontakt w swojej sprawie z pracownikiem socjalnym na terenie zakładu karnego. Dane za rok 2009 i 2010 zawiera tabela nr 19. Rok Tabela 19. Współpraca Służby Więziennej z organami pomocy społecznej w przygotowaniu do społecznej readaptacji skazanych w latach Liczba powiadomień w sprawie skazanych 19 Liczba powiad. w sprawie rodzin skazanych Kontakty pracownika socjalnego ze skazanymi na terenie zakładu karnego/aresztu śledczego kontakty liczba dyżur stały brak kontaktów okazjonalne przyjętych Razem Opracowanie autora na podstawie danych z zakładów karnych i aresztów śledczych Na podstawie analizy danych wynika, że przedstawiciele systemu pomocy społecznej biorą czynny udział w realizacji celów wykonania kary, zarówno w środowisku otwartym, jak i na terenie zakładów karnych. Świadczy o tym zarówno liczba niemal 4 tys. skazanych, którym umożliwiono bezpośredni kontakt z pracownikiem socjalnym w trakcie odbywania kary oraz liczba tylko 9 jednostek, które wykazały, że nie organizują wewnątrz zakładu karnego lub aresztu śledczego bezpośrednich kontaktów skazanych z pracownikami socjalnymi systemu pomocy społecznej. Z dorocznego sprawozdania o realizacji ww. porozumienia 20 sporządzanego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej wynika, że w roku 2010 ośrodki pomocy społecznej udzieliły osobom pomocy po opuszczeniu zakładu karnego. Na wniosek osoby przebywającej w zakładzie karnym objęto pomocą 1204 rodziny skazanych, która dotyczyła 1763 osób. Z danych MPiPS wynika również, że byłych więźniów powróciło do swego środowiska, z których uzyskało pracę. Dodać należy, że w roku 2010 skreślono z ewidencji ponad 90 tys. osób. Oznacza to, że po pomoc do OPS zgłosiło się ok. 18% byłych osadzonych. Praca na rzecz rodzin skazanych dotyczyła głównie problemów przemocy domowej, organizacji warsztatów w zakresie umiejętności wychowawczych, poradnictwa nakierowanego na poprawę relacji i więzi z dziećmi, rozwiązywania konfliktów. W tym celu ośrodki pomocy społecznej komunikowały rodziny z kuratorami sądowymi, punktami interwencji kryzysowej, komisjami ds. rozwiązywania problemów alkoholowych, poradniami odwykowymi, punktami konsultacyjnoinformacyjnymi dla ofiar przemocy domowej. W zależności od potrzeb rodziny skazanych były kierowane do organizacji pozarządowych, głównie świadczących pomoc żywnościową i rzeczową (Bank Żywności, Caritas, PCK, Polski Komitet Pomocy Społecznej), prawną (Biura Porad Obywatelskich, Patronat), ochrony dzieci (Fundacja Dzieci Niczyje, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci). W 19 Za zgodą skazanych. 20 Dane więziennictwa i MPiPS nie pokrywają się, co może świadczyć, że skazani niewłaściwie oceniają swoje możliwości readaptacyjne w trakcie odbywania kary. 73
75 przeciwdziałaniu bezdomności współpracowano min. z Fundacją Barka, Monarem, Patronatem, Stowarzyszeniem Probacja, Towarzystwem Pomocy im. Brata Alberta, Śląską Fundacją Błękitnego Krzyża ETOH i innymi. Zważyć należy, że cele pomocy rodzinom skazanych udzielanej przez trzy służby, tj. Służbę Więzienną, kuratorów i społeczną są jednakowe w zakresie: podniesienia jakości życia, zapewnienia bezpieczeństwa, podwyższenia świadomości prawnej. ROLA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH W POMOCY SKAZANYM I ICH RODZINOM W aktualnym stanie prawnym ustawodawca rozszerza krąg podmiotów uprawnionych do świadczenia pomocy skazanym i ich rodzinom, wskazując na stowarzyszenia, fundacje, organizacje, a także kościoły i inne związki wyznaniowe, jak również osoby godne zaufania 21. Rola sektora pozarządowego została na tyle doceniona, że w kodeksie karnym wykonawczym znajduje się przepis (art. 43), który stanowi, że stowarzyszenia, fundacje, organizacje i instytucje, o których mowa w art Kkw, jak również kościoły i inne związki wyznaniowe mogą otrzymywać z Funduszu przeznaczonego na pomoc postpenitencjarną 22 środki na udzielanie pomocy, w tym na zapewnienie czasowego zakwaterowania osobom zwolnionym z zakładu karnego lub aresztu śledczego. Podmioty sektora pozarządowego mogą składać stosowny wniosek do Ministra Sprawiedliwości. Wykaz podmiotów, które otrzymały dotację w 2011 r. na organizację i stosowanie pomocy osobom zwolnionym i ich rodzinom znajduje się w załączniku nr 9. Wzór wniosku o przyznanie dotacji znajduje się do pobrania na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości Zawiera on szczegółowe pouczenie: m.in. o wymogu dołączenia kopii porozumień o współpracy z jednostkami penitencjarnymi 23. W roku 2011 Minister Sprawiedliwości przekazał 40 podmiotom, w tym 16 ośrodkom wspierającym ofiary, środki finansowe na realizację ich celów statutowych. Wykaz Ośrodków Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem dotowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości zawiera załącznik nr 8. Są to organizacje dotowane przez Ministra Sprawiedliwości od wielu lat w celu m.in. zachowania ciągłości oddziaływań, np. w prowadzeniu schronisk z formami działalności gospodarczej, utrzymania profesjonalnej kadry do realizacji w trybie ciągłym programów np. dla ofiar lub sprawców przemocy w rodzinie, uzależnionych, wymagających konsultacji lekarza psychiatry itp. System penitencjarny jest wzmacniany działalnością organizacji pozarządowych zarówno o zasięgu krajowym jak i lokalnych. Szczególnie ważne są te, które podejmują się pomocy następczej wobec osób zwalnianych osamotnionych, nieporadnych życiowo, wymagających aktywizowania do działania 21 W 1958 roku powstało stowarzyszenie pn. Polski Komitet Pomocy Społecznej. Po 1989 roku wzrosła do kilkuset liczba wszelkich organizacji deklarujących pomoc skazanym, z których część działa na terenie całego kraju, inne natomiast lokalnie. 22 Więcej na temat Funduszu w rozdziale IV. 23 Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 2003r. w sprawie szczegółowego zakresu i trybu uczestnictwa podmiotów w wykonywaniu kar, środków karnych, zabezpieczających i zapobiegawczych, a także społecznej kontroli nad ich wykonywaniem. (Dz. U. Nr 211, poz. 2051). 74
76 i kontroli. Niezbędne dla przeciwdziałania recydywie są te, które spełniają kryteria wymienione na schemacie poniżej. Rysunek 17. Znaczenie organizacji sektora pozarządowego w przeciwdziałaniu recydywie ze względu na spełniane kryteria Należałoby dodać, że znają specyfikę środowiska penitencjarnego i mają świadomość zagrożeń pierwszego dnia wolności. W ramach porozumień z jednostkami penitencjarnymi ustalają zasady płynnego przejścia (mentalnego), ale także dojazdu do swojej siedziby osoby opuszczającej zakład karny. Najdłuższe doświadczenie w pracy z byłymi więźniami mają Stowarzyszenie Patronat (1908 rok założenia) z oddziałami terenowymi, zwłaszcza w Białymstoku, Stowarzyszenie Pomocy "Ludzie Ludziom" we Wrocławiu, Stowarzyszenie na rzecz Bezdomnych Dom Modlitwy "Agape" w Borowym Młynie i domem socjalnym w Nowym Stawie, Śląska Fundacja Błękitny Krzyż, Fundacja Sławek, Stowarzyszenie Probacja. Nie sposób wymienić wszystkich, wyspecjalizowanych w pomocy byłym skazanym, ale szereg cennych organizacji, prowadząc wysokospecjalistyczne oddziaływania dla osób marginalizowanych przyjmuje także byłych więźniów np. Barka w Poznaniu z licznymi oddziałami w kraju, Towarzystwo im. Św. Brata Alberta, Caritas, Monar. Organizacje te są zapraszane przez Ministra Sprawiedliwości do udziału w opiniowaniu niektórych aktów prawnych (Patronat) lub same podejmują inicjatywę legislacyjną (Centrum Praw Kobiet) albo wykonują ekspertyzy społeczne (Dzieci Niczyje). Bardzo obszerny wykaz podmiotów specjalizujących się w pomocy skazanym i ich rodzinom można znaleźć w bazie danych na stronie Dane teleadresowe instytucji pomocowych ogólnokrajowych oraz lokalnych, w tym organizacji sektora pozarządowego są udostępniane rodzinom skazanych w poczekalniach i salach widzeń, a dla skazanych na tablicach ogłoszeń w oddziałach mieszkalnych, świetlicach oraz ogłaszane przez redakcje więziennych radiowęzłów lub wewnętrzną telewizję. 75
77 W praktyce jednostki współpracują z lokalnymi podmiotami, na ustalonych przez strony zasadach, korzystając z zasobów własnych (kompetencji kadry), bazy lokalowej i środków pozyskiwanych z różnych źródeł, także europejskich. Udział w wykonywaniu kary pozbawienia wolności mają organizacje świeckie i wyznaniowe, ośrodki akademickie, przedstawiciele instytucji lokalnych działających w obszarze przeciwdziałania patologiom oraz krzewiącym edukacje i kulturę. Jednak i formy pomocy również przeszły ewolucję z opiekuńczych nad osobami bezradnymi i często chorymi poprzez wszelkie formy aktywizowania społecznego skazanych w trakcie odbywania kary. Służba Więzienna szczególnie ceni współpracę z placówkami, które dysponują wykwalifikowanym personelem, zapewniają byłym skazanym zakwaterowanie, zatrudnienie i realizują programy w zależności od potrzeb podopiecznych. POMOC POSTPENITENCJARNA W OBOWIĄZUJĄCYM SYSTEMIE POLITYKI SPOŁECZNEJ PAŃSTWA Sytuacja osób zwalnianych z zakładów karnych jest bardzo zróżnicowana i zależy od wielu czynników. Są to wiek, płeć, stan zdrowia, właściwości psychospołeczne, w tym kondycja psychiczna, rozwój intelektualny, a także doświadczenia związane z pełnieniem ról społecznych. Rysunek 18. Wpływ określonych czynników na sytuację osoby zwalnianej z zakładu karnego w jej readaptacji społecznej Jeżeli sytuacja osoby zwalnianej z zakładu karnego w znacznym stopniu odpowiada kryteriom ujętym na powyższym schemacie, wówczas zakres kontaktów i sposób korzystania z usług instytucji nie różni byłego skazanego od przeciętnego petenta. Określone w Kkw środki oddziaływania wobec skazanych tj. praca, nauczanie, działalność terapeutyczna, oddziaływania edukacyjno-korekcyjne i kontakty ze środowiskiem umożliwiają skazanym trening w samodzielnym przezwyciężaniu pojawiających się okresowo trudności życiowych. Prawidłowo przebiegający proces wykonywania kary pozbawienia wolności nakierowany jest na przezwyciężanie deficytów np. wygaszanie czynników kryminogennych (biopsychicznych) jak agresja i przemoc, wyrównywanie deficytów edukacyjnych oraz podnoszenie kompetencji społecznych np. 76
78 funkcjonowanie w roli pracownika, rodzica, partnera. Dodatkowo 6-miesięczny okres poprzedzający zwolnienie jest przewidziany na intensywne porządkowanie problemów związanych z zapewnieniem m.in. miejsca pobytu, źródła utrzymania i w razie potrzeby uzyskania wsparcia ze strony przedstawicieli instytucji. Ponad połowa skazanych, którzy świadomie i systematycznie współpracują z personelem więziennym (udział skazanych w systemie programowanego oddziaływania 53% populacji) adoptuje się do wymogów życia po zwolnieniu z zakładu karnego. Nawet jeżeli pierwszy okres jest przeżywany jako kryzys sytuacyjny, to ze wsparciem prawidłowo funkcjonującej rodziny i sądowego kuratora sprawującego dozór, były skazany jest stosunkowo szybko kierowany do specjalistów powiatowego urzędu pracy i ośrodka pomocy społecznej. Jest to bardzo cenne, gdyż kurator, doradca zawodowy i pracownik socjalny mogą z taką osobą pracować bazując na jej zasobach pozyskanych w trakcie odbywania kary. Między innymi na zasoby te składają się kompetencje wartościowe społecznie, np. umiejętności radzenia ze złością, agresją i stosowaniem przemocy, uzyskane kwalifikacje i doświadczenia zawodowe oraz wydane skazanemu dokumenty je potwierdzające. Świadectwa szkolne i zaświadczenia o ukończeniu kursu zawodowego nie mają oznaczeń, że zostały uzyskane w zakładzie karnym. Podobnie jak akty stanu cywilnego np. akty urodzenia dzieci, które przyszły na świat w Oddziale Położniczym w Zakładzie Karnym i akty małżeństwa dotyczące ślubów zawartych na terenie zakładów karnych są umiejscowione w terenowo właściwym Urzędzie Stanu Cywilnego, a dowody osobiste uzyskane w trakcie odbywania kary również wystawiane są przez właściwy dla miejsca stałego zamieszkania organ (wójta, burmistrza, prezydenta). Mimo zaangażowania przedstawicieli wielu służb w regulowaniu problemów skazanych w różnorodnych obszarach wysoki poziom powrotności do zakładów karnych (48%) wskazuje na niewystarczającą efektywność dotychczasowych działań. Przyczyny są złożone. Podstawową są właściwości osób (obciążenia psycho- i socjogenne), stopień utrwalenia zachowań antyspołecznych, w tym długość okresów spędzonych w izolacji więziennej. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI Kształtowanie zasad i wdrażanie zadań z zakresu profilaktyki i ograniczania przestępczości to przede wszystkim obowiązek państwa funkcjonujący pod nazwą polityka kryminalna państwa. Realizuję się ją przy pomocy wyspecjalizowanych organów administracji rządowej, samorządowej, ale również państwowych placówek naukowych, oświatowych i innych struktur publicznych. Rysunek 19. Obszary polityki kryminalnej 77
79 Działalność w obszarze polityki kryminalnej jest skierowana zarówno do osób, które do tej pory nie popełniły przestępstwa i nie przejawiają innych zachowań patologicznych profilaktyka predeliktualna oraz do osób, które co najmniej raz weszły w konflikt z prawem, a także do osób z grup ryzyka profilaktyka postdeliktualna. W polityce kryminalnej przyjmuje się określone kryteria uzależnione od czynników kulturowych, ekonomicznych i nasilenia zjawiska. W literaturze przedmiotu wyróżnia się strategię kreatywną lub destruktywną. Strategia kreatywna polega na stosowaniu długoterminowej polityki socjalnej, tj. zwalczania bezrobocia, mieszkalnictwa głównie na potrzeby warstw słabiej sytuowanych, podnoszenia poziomu życia, wspierania inicjatywy obywatelskiej (gospodarczej i samorządności), budowanie bazy lokalowej i kadrowej do tworzenia ośrodków wsparcia osób w kryzysie, rehabilitacji osób uzależnionych i z zaburzeniami psychicznymi. Jest to strategia realizowana głównie przez państwa, które osiągnęły wysoki poziom gospodarczy. W strategii destruktywnej dominuje forma przymusu państwowego wobec społeczeństwa w postaci szerokiego katalogu sankcji. Przeważa tutaj pogląd o większej skuteczności doraźnych kar nad długofalową polityką socjalną. Bezpośrednio za rezultaty polityki kryminalnej państwa odpowiedzialne są ministerstwa spraw wewnętrznych (policja), sprawiedliwości (sądy), prokuratura. Pośrednio także pozostałe resorty zwłaszcza odpowiedzialne za politykę społeczną, oświatę, kulturę, gospodarkę, ochronę zdrowia, itp. Niepodważalną rolę pełnią samorządy najbardziej zbliżone do realiów środowiska lokalnego, a w tej grupie instytucji ośrodki pomocy społecznej na poziomie gminy i centra pomocy rodzinie w powiatach i miastach. Poprzez swoją działalność zawodową wpisują się w realizację profilaktyki, ochronę ofiar i readaptację społeczną sprawców przestępstw. 78
80 ROZDZIAŁ IV: DOSTĘPNY ZAKRES USŁUG I ŚWIADCZEŃ PRAWNE UWARUNKOWANIA UDZIELANIA POMOCY SKAZANYM, OPUSZCZAJĄCY M ZAKŁADY KARNE ORAZ ICH RODZINOM Cytowany w rozdziale III art. 41 Kkw wprowadzający instytucję pomocy, nie określa spójnego systemu obowiązującego wymienione w przepisie podmioty. Powołany przepis, wprowadzając termin powinny ma bardziej formę postulatu wobec określonych grup podmiotów wskazanych jako właściwe do udzielania uprawnionym niezbędnej pomocy, niż szczegółowej normy prawnej. Można wprawdzie przyjąć, że termin powinien jest bliższy pojęciu musi niż może, a więc i bardziej obliguje niż dopuszcza uznaniowość w stosowaniu pomocy. Jednak w kontekście użytych w przepisie innych określeń typu zawężającego tj. niezbędnej i doraźnej oraz oznaczenia szczególnej sytuacji, kiedy uprawnieni mają trudności w podstawowych sferach funkcjonowania społecznego, a przede wszystkim braku przepisów wykonawczych wskazujących szczegółowy tryb i zasady realizacji zadań przez wymienione podmioty nie tworzy systemu krajowego. Zatem tylko organy podległe Ministrowi Sprawiedliwości, tj. Służba Więzienna, kuratorzy sądowi mają określony przepisami wykonawczymi szczegółowy tryb i zasady udzielania pomocy oraz określone źródło jej finansowania. Natomiast inne podmioty działają na podstawie swoich przepisów, w ramach własnych budżetów, według zasad stosowanych generalnie do ogółu obywateli, z nieznacznymi wyjątkami. Tym wyjątkiem jest system pomocy społecznej, który w swojej ustawie ma stosowne zapisy i organizacje pozarządowe otrzymujące z Ministerstwa Sprawiedliwości dotacje na swoją działalność. Przepisy karno-wykonawcze dotyczące udzielania pomocy byłym skazanym i ich rodzinom odwołują się do ustawy o pomocy społecznej, która w art. 7. pkt 12) wskazuje w grupie uprawnionych do świadczeń osoby po zwolnieniu z zakładu karnego 24. ODDZIAŁYWANIA PENITENCJARNE W TRAKCIE WYKONYWANIA KARY I JEJ INDYWIDUALIZACJA Po wyroku skazującym, przed pierwszą decyzją klasyfikacyjną, skazany jest informowany przez wychowawcę o zasadach kierowania do poszczególnych systemów wykonywania kary oraz wynikających z tego obowiązkach i uprawnieniach. Skazani młodociani kierowani są do systemu programowanego obligatoryjnie (art. 95 Kkw). Zadania realizowane indywidualnie obejmują zarówno zaspokajanie potrzeb typu materialnego niezbędnych dla samodzielnego funkcjonowania, jak również kreowanie postaw i edukację do pełnienia określonych ról społecznych. Działania grupowe dotyczą realizacji zadań w zakresie nauki, podnoszenia umiejętności życiowych i społecznych, pracy na terenie jednostki, zajęć sportowych, uczestnictwa w organizowanych imprezach kulturalnych itp. Podstawowymi środkami oddziaływania w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności (art Kkw) są: nauka, praca, zajęcia kulturalne i oświatowe oraz sportowe, 24 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U z późn. zm.). 79
81 widzenia i korespondencja z osobami bliskimi, dostęp do prasy telewizji i radia, bezpośrednie kontakty z przedstawicielami instytucji państwowych, organizacji społecznych, kościołów i związków wyznaniowych, a także z osobami cieszącymi się społecznym zaufaniem. ŚRODKI ODDZIAŁYWANIA RESOCJALIZACYJNEGO W RAMACH SYSTEMU PROGRAMOWANEGO W zależności od diagnozy przypadku skazanego i prognozy potrzeb ukierunkowanych na osiągnięcie celu wykonywania kary pozbawienia wolności w Indywidualnym Programie Oddziaływania (dalej IPO) ustala się, w zależności od wymiaru kary, działania na czas jej odbywania oraz działania nakierowane na przygotowanie do zwolnienia. W IPO uwzględnia się szereg warunków obiektywnych (np. możliwości realizacyjnych w danej jednostce) i czynników stanowiących właściwości osobiste skazanego (np. poziom deficytów psychospołecznych). Personel zakładu karnego stwarza warunki do działania skazanemu w ramach jego IPO schemat poniżej. Rysunek 20. Wykorzystanie środków oddziaływania resocjalizacyjnego w ramach systemu programowanego Wobec skazanych, którzy odbywają krótkoterminowe kary w programie uwzględnia się przede wszystkim stopień przygotowania do zwolnienia. Wychowawca ustala działania w zależności od diagnozy potrzeb. NAUCZANIE 80
82 Więziennictwo dysponuje takimi typami szkół, jakie funkcjonują w polskiej oświacie publicznej, oprócz szkolnictwa wyższego. Skazani mogą podjąć naukę w szkole podstawowej, w gimnazjum, zasadniczej szkole zawodowej, w uzupełniającym liceum ogólnokształcącym lub uzupełniającym technikum. Wszystkie szkoły tego typu są szkołami dla dorosłych i pracują w oparciu o zatwierdzone przez ministra edukacji narodowej ramowe plany nauczania. W roku szkolnym 2009/2010 nauczanie odbywało się w 22 zakładach karnych i 2 aresztach śledczych. W 52 szkołach przywięziennych, dysponujących 162 oddziałami, a także w szkołach poza terenem jednostek. Naukę pobierało blisko 3,3 tys., co stanowiło 4,2 % populacji osadzonych w jednostkach penitencjarnych w dniu 30 czerwca 2010 r. Zarówno w zasadniczych szkołach zawodowych, jak i w technikach nauczano zawodów dających duże możliwości na otwartym rynku pracy. Szkolenia kursowe (ponad 13 tys. absolwentów) koncentrowały się na przyuczaniu do pracy w ponad 100 specjalizacjach zawodowych, głównie na potrzeby budownictwa. Absolwenci liceów ogólnokształcących i techników przystępują do egzaminów maturalnych na takich samych zasadach jak w szkolnictwie powszechnym. Nauka w szkołach więziennych oraz kursach zawodowych jest dla skazanych bezpłatna. Koszty wynagrodzenia nauczycieli, zakupy pomocy dydaktycznych i inne pokrywa budżet więziennictwa. Wykaz szkół więziennych jest możliwy do pobrania na stronie: System oświaty więziennej jest zintegrowany z oświatą powszechną. Skazani po zwolnieniu mogą na każdym etapie kontynuować naukę w szkolnictwie otwartym. W roku szkolnym 2009/2010 funkcjonowały 52 szkoły, w których naukę pobierało uczniów, 817 ukończyło, a 95 uzyskało świadectwo dojrzałości. Ponadto skazanych uczestniczyło w kursach zawodowych. ZATRUDNIENIE Zatrudnienie osadzonych jest jednym z podstawowych środków oddziaływania na skazanych. W odniesieniu do znacznej części skazanych wypełnia bardziej idee ekonomii społecznej, ale także ma walory ekonomiczne. Wychowawcza funkcja zatrudnienia polega między innymi na uzyskaniu przez skazanych: doświadczeń zawodowych, treningu w roli społecznej pracownika, nawiązywaniu relacji i współpracy ze współpracownikami spoza środowiska więziennego, podleganiu kontroli społecznej tzw. normalnych osób (niebędących przestępcami), możliwości zgromadzenia przez skazanych własnych środków pieniężnych na czas po opuszczeniu zakładu karnego, możliwość partycypowania w utrzymaniu rodziny np. wywiązywania się osadzonych z zobowiązań np. alimentacyjnych, możliwości spłaty zobowiązań finansowych. Nie do przecenienia są również kontakty na gruncie zawodowym skazanych w naturalnym środowisku. Powodowało to dalsze zatrudnienie już po zakończeniu wyroku. Co w praktyce 81
83 zapewniało tym osobom samodzielność po opuszczeniu zakładu karnego i tym samym odciążenie systemu pomocy społecznej. Począwszy od 8 marca 2011 r. skazani zatrudnieni na pełnym etacie otrzymują minimalne wynagrodzenie 25, z którego zgodnie z przepisami potrącany jest podatek dochodowy oraz odpowiednio 10% na Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej, 25% na Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów, 4% na konto skazanego, które to wydaje się skazanemu w chwili zwolnienia. Z pozostałej części 40% to środki, z których komornik może prowadzić egzekucję np. alimentów, a 60% skazany może przeznaczyć na osobiste potrzeby. W praktyce dokonuje zakupów w kantynie więziennej. Wzrost wynagrodzenia przy tym samym budżecie na płace skazanych wymusił ograniczenie z 8 tys. na 4,5 tys. limit etatów zatrudnienia odpłatnego osadzonych zatrudnionych przy pracach porządkowych oraz pomocniczych, wykonywanych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej. W dniu roku zatrudnionych było łącznie 24,2 tys. osadzonych, z których 16 tys. było zatrudnionych odpłatnie, a 8,2 tys. pracowało bez wynagrodzenia. Na koniec 2010 roku, co trzeci skazany zdolny do pracy był zatrudniony. Brak możliwości zatrudnienia skazanych jest jednym z bardziej destrukcyjnych czynników izolacji więziennej. Utrwala się syndrom wyuczonej bezradności. Aktywność skazanych niezatrudnionych koncentruje się na życiu więziennym, a nie na podnoszeniu kompetencji sprzyjających readaptacji społecznej. Tym samym degraduje się podstawowy cel wykonania kary. W celu ograniczenia syndromu prizonizacji aktywizuje się skazanych poprzez animację kultury i wychowania fizycznego. Mimo imponujących osiągnięć w działalności tzw. kulturalno-oświatowej skazanych jej wartość dla przyszłego prospołecznego funkcjonowania po odbyciu kary jest niewielka. Powstałe zaległości alimentacyjne, czynszowe, niespłacone koszty sądowe, kredyty i inne zobowiązania finansowe, mimo odbytej kary pozbawienia wolności są realną pułapką. Osoby zwolnione albo starają się szybko spłacić zobowiązania i wchodzą w ryzykowne sytuacje albo ratują się ucieczką przed komornikiem i w konsekwencji tracą szanse na stabilizację życiową. W Polsce nie wypracowano systemu pomocy w oddłużaniu osób nieporadnych życiowo, samotnych, schorowanych, będących w podeszłym wieku, których długi przewyższają możliwości spłaty. Szczególnie dotyczy to tej kategorii skazanych, byłych robotników budowlanych, mieszkańców hoteli robotniczych, aktualnie bezdomnych, schorowanych, z długami alimentacyjnymi sięgającymi 100 tys. zł. Osoby te stanowią, jak sami mówią o sobie, dożywotnią grupę rezydentów zakładów karnych. Jest to poważne wyzwanie bardziej chyba dla sądownictwa niż więziennictwa i pomocy społecznej. 25 Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 23 lutego 2010 r., sygn. akt P-20/09, orzekł, że przepis art Kkw, zdanie pierwsze, w zakresie, jakim zawiera słowo połowa, jest niezgodny z art. 32 oraz z art. 65 ust 4, w związku z art. 2 Konstytucji. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny określił, że przepis ten, w zakresie wyżej wskazanym, traci moc obowiązującą. W praktyce oznaczało to, iż po wejściu w życie wyroku Trybunału, tj. po dniu 8 marca 2011 roku, wynagrodzenie przysługujące skazanemu zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy lub po wypracowaniu pełnej normy pracy, winno być ustalane w sposób zapewniający osiągnięcie co najmniej minimalnego wynagrodzenia. 82
84 PRACA NIEODPŁATNA SKAZANYCH NA RZECZ SPOŁECZEŃSTWA JAKO ELEMENT SPRAWIEDLIWOŚCI NAPRAWCZEJ Na podstawie art. 123 a 1 i 2 Kkw skazani mogą pracować nieodpłatnie na rzecz samorządu terytorialnego, organów administracji publicznej, cele charytatywne, a w projekcie także na rzecz organizacji pożytku publicznego. Zatrudnienie w tym trybie jeszcze do niedawna inicjowali więzienni inspektorzy ds. zatrudnienia oferując lokalnym podmiotom określone usługi wykonywanie przez skazanych, np. remonty placówek oświatowych, sprzątanie ulic, porządkowanie cmentarzy, parków, konserwacja obiektów rekreacyjno-sportowych. Przedstawiciele instytucji zewnętrznych mogą telefonicznie lub korzystając z poczty elektronicznej przesyłać swoje zapytania do sekretariatu dyrektora zakładu karnego lub aresztu śledczego. Każdorazowo upoważnieni funkcjonariusze badają możliwości realizacyjne i przygotowują w porozumieniu z zainteresowanym podmiotem umowę w formie pisemnej. Umowa określa zakres i termin prac, wzajemne zobowiązania jak szkolenie bhp, badanie przez lekarza medycyny pracy, transport, odzież, narzędzia pracy, ubezpieczenie i nadzór nad zatrudnionymi. Umowę podpisują kierownicy współpracujących stron. Art. 123a. 2. Skazanemu, za jego pisemną zgodą lub na jego wniosek, dyrektor może zezwolić na nieodpłatne zatrudnienie przy pracach publicznych na rzecz organów administracji publicznej oraz przy pracach wykonywanych na cele charytatywne, a także przy pracach porządkowych i pomocniczych wykonywanych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej. Od połowy 2010 r. maleje zatrudnienie odpłatne a wzrasta zatrudnienie nieodpłatne skazanych na podstawie art. 123a Kkw. W roku 2010 niemal 40 tys. osadzonym Służba Więzienna umożliwiła zrealizowanie się w pozytywnej roli pracownika, a samorządom pozwoliła na oszczędności w wysokości blisko 30 mln zł, gdyby trzeba było zapłacić zwykłym pracownikom. Wśród zatrudnianych nieodpłatnie na zewnątrz są skazani odpowiednio przygotowani przez personel więzienny. Są wśród nich także sprawcy przemocy domowej, dla których jest to element modelowania satysfakcjonujących zachowań, skoncentrowanych na innych płaszczyznach niż przemocowa kontrola rodziny. Każdego dnia ok. 450 skazanych jest zatrudnionych jako wolontariusze na pojedynczych stanowiskach np. w hospicjach, domach pomocy społecznej, szpitalach, świetlicach socjoterapeutycznych, schroniskach dla zwierząt. Miejsca i formy aktywności skazanych uwrażliwiają ich na potrzeby innych i bardzo łagodzą swoje roszczenia wobec innych. Dla wielu stanowią pierwsze w życiu doświadczenia i uaktywniają rozwój zawodowy. Podmioty korzystające z pracy więziennych wolontariuszy organizują im szkolenia z zakresu opieki nad osobami starszymi, niepełnosprawnymi, wymagającymi całodobowej pomocy. Uczestniczą w nich zarówno skazane kobiety jak i mężczyźni. Po zwolnieniu często znajdują zatrudnienie za granicą, zgodnie ze zdobytymi kwalifikacjami. Jest to przykład zastosowania wychowawczej wartości pracy w efektywnym przygotowaniu do życia po odbyciu kary pozbawienia wolności. POMOC W SYSTEMIE TERAPEUTYCZNYM Skazani z diagnozą uzależnienia od środków psychoaktywnych lub z innymi zaburzeniami wykonują karę pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym w oddziale o określonej specjalizacji. Łącznie w zakładach karnych i aresztach śledczych funkcjonuje 66 oddziałów terapeutycznych. Według 83
85 Kodeksu karnego wykonawczego poszczególne oddziały są przeznaczone dla następujących kategorii skazanych: I - 22 ( S ) oddziały terapeutyczne dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, w tym skazanych za przestępstwo określone w art kodeksu karnego w związku zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzonych umysłowo oraz skazanych niepełnosprawnych fizycznie, wymagających specjalistycznych oddziaływań; w 7 wyznaczonych oddziałach realizowany jest program terapeutyczno-resocjalizacyjny dla sprawców przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, popełnionych w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych. W 2010 roku programem tym objętych było 145 skazanych. Z mocy prawa, w przypadku zwalniania skazanych za przestępstwa pedofilne powiadamia się właściwą ze względu na deklarowane miejsce pobytu jednostkę policji. II - 28 ( A ) oddziałów terapeutycznych dla skazanych uzależnionych od alkoholu. III - 16 ( N ) oddziałów terapeutycznych dla skazanych uzależnionych od środków odurzających lub innych środków psychotropowych. Objęcie leczeniem i rehabilitacją skazanego, u którego stwierdzono uzależnienie wymaga zgody skazanego, a w razie jej braku o stosowaniu leczenia lub rehabilitacji orzeka sąd penitencjarny (art. 117 Kkw). Celem programu terapeutycznego, powtarzanego w cyklach trwających odpowiednio 3 miesiące dla uzależnionych od alkoholu, 6 miesięcy dla uzależnionych od narkotyków, a dla pozostałych w zależności od potrzeb, jest korekta sfer zaburzonych i doprowadzenie do względnie poprawnego funkcjonowania skazanego w trakcie odbywania kary i po opuszczeniu jednostki. W trakcie roku 2010 ogółem objęto oddziaływaniami terapeutycznymi ponad 9 tys. skazanych. W zakładach penitencjarnych oprócz terapii w wyznaczonych oddziałach prowadzi się samopomocowe grupy wsparcia A/A, DDA, ALANON. W mitingach uczestniczą zarówno więźniowie jak i osoby z zewnątrz. Skazani, w zależności od statusu prawnego, otrzymują również przepustki na udział w takich zajęciach poza terenem jednostki. Wykazy adresowe i grafiki zajęć są przedmiotem odpowiednich porozumień zawieranych pomiędzy administracją więzienną a placówkami działającymi w najbliższym obszarze dostępnym dla stron. Jest to praktyka prowadzona od ponad 20 lat i tworzy autentyczny pomost pomiędzy izolacją a wolnością. Ponadto powołuje się grupy terapeutyczne w różnych zakładach karnych angażując w razie potrzeby odpłatnie terapeutów uzależnień z wyspecjalizowanych placówek pozawięziennych. W organizacji profilaktyki i edukacji antyuzależnieniowej korzysta się również z działalności organizacji pozarządowych oraz religijnych, które oprócz zajęć merytorycznych wprowadzają elementy wzmacniania postaw trzeźwościowych skazanych, modelowania zachowań rodzicielskich i partnerskich. Wolontariusze angażowani są przez Służbę Więzienną w organizacji wyjść, wycieczek i pielgrzymek do ważnych ze względu na rozwój duchowy miejsc, także sakralnych, razem z członkami rodzin skazanych. W ten sposób oprócz odbudowywania więzi rodzinnych tworzy się koalicję środowiskową na rzecz trzeźwości. Skazani, absolwenci terapii uzależnień, w chwili zwolnienia otrzymują adresy placówek wolnościowych i zalecenie udziału w mitingach A/A po zwolnieniu. Z badań prowadzonych przez personel oddziałów terapeutycznych wynika, że ok % absolwentów terapii zachowuje trzeźwość po roku od opuszczenia zakładu karnego. Jest to wskaźnik wyższy niż uzyskiwany w innych placówkach odwykowych. 84
86 Skazani odbywający terapię podczas wykonywania kary pozbawienia wolności skoncentrowani są wyłącznie na swoim problemie, np. z alkoholem lub narkotykami. Są wolni od troski o warunki bytowe własne i utrzymanie rodziny a także inne codzienne sprawy. Nie są w tym czasie zatrudniani, nie uczestniczą w nauczaniu i nie wychodzą na przepustki. W wyodrębnionych oddziałach terapeutycznych nie mają dostępu do alkoholu. Otoczeni są za to życzliwością terapeutów i personelu medycznego. Otrzymują wsparcie od społeczności terapeutycznej, a także zaangażowanej w proces trzeźwienia rodziny. Skazany otrzymuje liczne gratyfikacje za sam fakt pracy nad sobą. Po zwolnieniu ujawniają się trudności. Rodzina oczekuje powrotu do aktywności, zwłaszcza zawodowej i pomocy w utrzymaniu domu. Bywa, że dochowanie trzeźwości dla wielu byłych skazanych jest tak obciążające, że nie są w stanie podjąć innych ról społecznych, np. zawodowych. Całą energię poświęcają na codzienny udział w mityngach A/A, rezygnując z aktywności w innych obszarach. Każde wyjście z domu dla trzeźwiejącego alkoholika to konfrontacja z wyzwalaczami zagrażającymi nawrotem picia. Są to: wszechobecna reklama, atrakcyjne witryny licznych sklepów z alkoholem, tradycje środowiskowe, ale także zakorzenione obyczaje rodzinne. Zagrożenia te ujawniają się podczas przepustek, a stają się codziennością po odbyciu kary. Większość rodzin nie ma tej świadomości. Stawia osadzonym wprawdzie uzasadnione społecznie i moralnie warunki powrotu do rodziny, ale nie rozumie, że z powodu barier psychologicznych są one mało realne do wykonania. W najłagodniejszej formie prowadzą do rozgoryczenia, zniechęcenia i wycofania, a w skrajnej do eskalacji poprzednich konfliktów i nawrotu picia. Realną pomoc w bezpiecznym pokonaniu okresu przejściowego świadczą sobie nawzajem członkowie wspólnot, którzy pokonali podobne trudności. Z ramienia instytucji zwykle wsparcia zwolnionym na warunkowe zwolnienie jak i koniec kary udziela zawodowy kurator sądowy dla dorosłych, działający w porozumieniu z właściwym terytorialnie ośrodkiem pomocy społecznej, urzędem pracy, ośrodkami leczenia uzależnień i placówkami prowadzącymi grupy wsparcia. Pomoc ta dotyczy przełamania w byłych skazanych po terapii odwykowej lęku przed konfrontacją z rzeczywistością i aktywizowanie do podjęcia ról społecznych. W odniesieniu do osób związanych rodzinnie polega na: mediacji z rodziną, wspieraniu w poszukiwaniu pracy, udzielaniu w razie potrzeby pomocy materialnej, skierowania do grupy wsparcia. Problem alkoholowy, tj. uzależnienie od alkoholu, przewlekłe i okazjonalne picie szkodliwe stanowią jeden z najpoważniejszych czynników przestępczości, zwłaszcza przemocy w rodzinie, bójek, zabójstw, gwałtów i innych przeciwko zdrowiu i życiu. FORMY POMOC SKAZANYM OPUSZCZAJĄCYM ZAKŁADY KARNE ŚWIADCZENIA PRZYSŁUGUJĄCE W CHWILI OPUSZCZANIA ZAKŁADU KARNEGO 85
87 Dyrektor zakładu karnego, a w praktyce wychowawca grupy lub wychowawca ze specjalizacją pomoc postpenitencjarna 26, w okresie bezpośrednio poprzedzającym zwolnienie, zgodnie z art Kkw udziela skazanemu stosownych informacji o możliwościach uzyskania niezbędnej pomocy. Obowiązek dotyczy udzielenia informacji o kompetencjach instytucji środowiska otwartego. Ustawa Kodeks karny wykonawczy, dopuszczająca udzielanie skazanym pomocy materialnej w chwili zwolnienia, wskazuje również w art na jej formę, maksymalną wartość oraz okoliczności jej świadczenia. Przepis stanowi, iż w sytuacji, kiedy zwalniany nie dysponuje wystarczającymi środkami własnymi i nie ma zapewnionych na wolności dostatecznych środków utrzymania, może otrzymać w chwili zwolnienia kwotę do 1/3 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników lub jej odpowiedni ekwiwalent. Zgodnie z art. 167 a 3 Kkw, jako ekwiwalent pomocy pieniężnej, osoba zwalniana, w zależności od zdiagnozowanej w trakcie pobytu sytuacji socjalnej, otrzymuje stosowną do pory roku odzież, bieliznę, obuwie, bilet na przejazd (do miejsca zamieszkania lub pobytu np. w schronisku dla bezdomnych lub w szpitalu), a także żywność na czas podróży. Diagnoza socjalna obejmuje nie tylko zasoby materialne zwalnianego i jego najbliższej rodziny, ale także właściwości osobiste sprzyjające samodzielnemu pokonaniu trudności związanych z readaptacją społeczną. I tak, kiedy w roku 1998 r. weszło w życie prawo karno-wykonawcze, zgodnie z komunikatem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracowników wynosiło 1239,49 zł, aby w IV kw. roku 2010 osiągnąć kwotę 3438,21 zł. Oznacza to, że maksymalna wartość świadczeń udzielonych w chwili zwolnienia nie mogła przekraczać kwoty odpowiednio ok. 413 zł, a obecnie 1146 zł. W praktyce zwalniani w ramach pomocy o charakterze doraźnym i niezbędnym otrzymują głównie ekwiwalent, odzież, obuwie, czasami żywność i stosunkowo niewielkie środki pieniężne w kwocie ok zł. Pomoc w formie rzeczowej i pieniężnej (doraźna) udzielana jest następującym grupom zwalnianych: tymczasowo aresztowanym, którym został uchylony środek zapobiegawczy, ukaranym, którzy odbywali kary od kilku dni do kilku miesięcy, skazanym, którzy odbywali krótkoterminowe kary, skazanym, którzy nie współpracowali z wychowawcą w ustaleniu swoich rzeczywistych potrzeb, ukrywali je, bądź nie umieli ich zakomunikować. Zdarza się, że skazani nie informują o zmianie sytuacji życiowej, którą uznają za przeszkodę w korzystaniu z przepustek lub warunkowego zwolnienia. Nie przyznają się, że ich mieszkanie zmieniło właściciela, a im pozostał adres i to tylko dlatego, że nie wymienili dowodu osobistego. Odrzucenie oferty pomocy zdarza się skazanym, którzy w swoim życiu nigdy nie otrzymali bezinteresownego wsparcia mimo że doznawali krzywd oraz osobom z bardzo zaniedbanych środowisk, z bardzo zaniżoną samooceną. W tym przypadku profesjonalizm służby ma wpływ na rzetelną diagnozę i zmotywowanie skazanego do przyjęcia odpowiedniej oferty pomocy. 26 Według zakresu obowiązków zbliżony odpowiednik pracownika socjalnego w ośrodku pomocy społecznej. 86
88 Nie jest to sytuacja odosobniona również wśród skazanych bardzo związanych z subkulturą więzienną, którzy w ramach subiektywnie pojmowanej obrony godności własnej wolą utrzymywać iluzję niż przyznać się do słabości, np. że nie ma dla nich miejsca w domu kolejnego konkubenta matki. Warto również wspomnieć, że zarobki skazanego i wszelkie środki finansowe stanowią źródło oszczędności (potocznie zwaną kasą żelazną) przeznaczoną na okres po zwolnieniu. Są one przekazywane skazanemu w chwili zwolnienia z zakładu karnego, i powinny być przeznaczone na przejazd do miejsca zamieszkania i na utrzymanie, do wysokości jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników; ze środków tych nie prowadzi się egzekucji i na wniosek skazanego można je przekazać na książeczkę oszczędnościową lub indywidualne konto bankowe. Art Gromadzeniu podlega: 1) 50% kwoty zdeponowanej przez skazanego przy przyjęciu do zakładu karnego, jednak nie więcej niż kwota odpowiadająca wysokości jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników, 2) 50% z przypadającego skazanemu miesięcznie wynagrodzenia za pracę po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, jednak nie więcej niż kwota 4% jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników, 3) 50% każdego z wpływów pieniężnych skazanego niewymienionych w pkt 1 i 2, jednak nie więcej niż kwota 4% jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników. 3. Gromadzenia kwot, określonych w 2 pkt 2 i 3, dokonuje się po potrąceniu należności dochodzonych w postępowaniu egzekucyjnym. 4. Zgromadzona kwota podlega każdorazowo uzupełnieniu w razie wzrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników. Uzupełnienia dokonuje się z wpływów pieniężnych skazanego uzyskanych od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu ogłoszenia wzrostu. Jak wielokrotnie wspomniano w niniejszym materiale, zatrudnienie odpłatne i sposób gospodarowania środkami finansowymi oraz innymi przedmiotami stanowi z jednej strony doświadczenie skazanego sprzyjające adaptacji społecznej i co niebagatelne zmniejsza jej koszty społeczne. Jednak wiedza o posiadaniu przez skazanego pewnych środków finansowych jest często skrywana przed rodzinami, a tym bardziej przed instytucjami pomocowymi. Postawy roszczeniowe byłych więźniów wielokrotnie są mniej lub bardziej uświadomionymi mechanizmami obronnymi, dzięki którym starają się odbić swoje straty i tym samym podwyższyć samoocenę (odzyskać godność we własnym przekonaniu). Poza pomocą materialną skazany opuszczający zakład karny otrzymuje swoje rzeczy, dokumenty oraz stosuje się procedury stosowne do okoliczności wymienionych w art. 167 a Kkw, które są przytoczone w poniższej ramce. Art. 167a. 1. Przy zwolnieniu z zakładu karnego skazany otrzymuje, za pokwitowaniem, znajdujące się w depozycie dokumenty, pieniądze, przedmioty wartościowe i inne przedmioty, jeżeli nie zostały zatrzymane albo zajęte w drodze zabezpieczenia lub egzekucji. 87
89 2. Skazany otrzymuje ponadto świadectwo zwolnienia z zakładu karnego oraz zaświadczenie o zatrudnieniu. Skazany wymagający leczenia otrzymuje skierowanie do lekarza specjalisty lub do szpitala, jeżeli takie są wskazania lekarskie oraz wyniki wykonanych badań diagnostycznych niezbędnych dla dalszego postępowania leczniczego lub diagnostycznego. 3. Jako ekwiwalent pomocy pieniężnej, o której mowa w art , skazany może otrzymać przy zwolnieniu stosowną do pory roku odzież, bieliznę, obuwie, bilet na przejazd, a także artykuły żywnościowe na czas podróży. Decyzje w tym zakresie podejmuje dyrektor zakładu karnego. 4. Jeżeli osoba zwolniona z zakładu karnego wymaga leczenia szpitalnego, a jej stan zdrowia nie pozwala na przeniesienie do publicznego zakładu opieki zdrowotnej, pozostaje ona na leczeniu w zakładzie karnym do czasu, gdy jej stan zdrowia pozwoli na takie przeniesienie. 5. Przepis 4 ma zastosowanie, jeżeli osoba zwolniona wyraża zgodę na dalsze leczenie w zakładzie karnym, co powinno być potwierdzone jej podpisem w indywidualnej dokumentacji medycznej. W razie niemożności wyrażenia tej zgody przez osobę zwolnioną, decyzję o pozostawieniu jej na leczeniu w zakładzie karnym podejmuje dyrektor zakładu karnego na wniosek lekarza. Wobec osoby, o której mowa w 4, stosuje się przepisy porządkowe obowiązujące w zakładzie karnym. Przepisy art , 2 i 4 stosuje się odpowiednio. 6. Jeżeli zwalniany skazany jest niezdolny z powodów zdrowotnych do samodzielnego powrotu do miejsca zameldowania lub miejsca przebywania bez zameldowania, administracja zakładu karnego jest obowiązana w okresie poprzedzającym zwolnienie nawiązać kontakt z rodziną, osobą bliską lub wskazaną przez skazanego inną osobą i powiadomić ją o terminie zwolnienia. W wypadku gdy działania administracji zakładu karnego okazały się bezskuteczne, administracja zakładu karnego jest obowiązana udzielić zwolnionemu pomocy w udaniu się do miejsca zameldowania lub miejsca przebywania bez zameldowania albo publicznego zakładu opieki zdrowotnej. 7. Jeżeli osoba, o której mowa w 4, nie wyraża zgody na dalsze leczenie w zakładzie karnym, lekarz poucza ją o możliwych następstwach zdrowotnych odmowy leczenia. Fakt odmowy powinien być potwierdzony podpisem zwolnionego w indywidualnej dokumentacji medycznej, a w wypadku odmowy podpisu - notatką urzędową na tę okoliczność. Z punktu widzenia pomocy, jakiej mogą udzielić pracownicy socjalni ważne jest Świadectwo zwolnienia (Załącznik nr 4) oraz Zaświadczenie o wykonywaniu pracy (Załączniki nr 5) podczas odbywania kary. Świadectwo zwolnienia zawiera dane identyfikacyjne osoby zwolnionej, m.in. informacje o okresach pobytu w izolacji, wydanych rzeczach z depozytu, udzielonych świadczeniach w trakcie pobytu oraz w chwili zwolnienia, a także wskazania odnośnie dalszej pomocy w środowisku otwartym. Osoba ubiegająca się o pomoc winna zgodnie z pouczeniem okazać się tym dokumentem. Zaświadczenie o wykonywaniu pracy otrzymują osoby zatrudnione odpłatnie, a na dodatkową prośbę również zaświadczenie na druku ZUS Rp-7. Świadectwo zwolnienia oraz Zaświadczenie o wykonywaniu pracy osoba zwolniona winna okazać w urzędzie pracy w celu ustalenia świadczeń wynikających z przepisów o zatrudnieniu, a w przypadku ubiegania się oświadczenia z ubezpieczenia społecznego (renta, emerytura) również zaświadczenie na druku ZUS Rp Art Kkw stanowi że: Okresy pracy, za którą przysługuje wynagrodzenie, wykonywanej przez skazanego w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem prac, o których mowa w art. 123a 1, 2 i 3, są okresami składkowymi na zasadach określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników 88
90 Zdarza się, że osoby zwalniane gubią te dokumenty i trafiają do systemu pomocy społecznej w odległym okresie po opuszczeniu zakładu karnego. Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej na podstawie art. 105 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej może skierować zapytanie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej o ustalenie zakładu karnego, z której taka osoba była zwalniania w celu odtworzenia niektórych dokumentów lub innych danych niezbędnych do zastosowania określonej pomocy np. kontynuacji leczenia specjalistycznego. Na stronie internetowej Centralnego Zarządu Służby Więziennej jest do pobrania stosowny WNIOSEK (Załącznik nr 3) 28. Ten sposób ustalania miejsca pobytu osób pozbawionych wolności jest szczególnie przydatny dla pracowników pomocy społecznej w związku z potrzebą nawiązania kontaktu z dłużnikami alimentacyjnymi, rodzicami zobowiązanymi do pokrywania kosztów pobytu dzieci w placówkach opiekuńczych, ustalania dodatków mieszkaniowych. Może być również przydatny w rozwiązywaniu problemów rodzin skazanych odbywających długoletnie wyroki, w związku z naliczaniem przez administrację mieszkaniową wysokości czynszu w zależności od liczby zameldowanych w danym lokalu mieszkańców. ŚWIADCZENIA FINANSOWANE Z FUNDUSZU POMOCY POKRZYWDZONYM PRZESTEPSTWEM ORAZ POMOCY POSTPENITENCJARNEJ Przepisy normujące oddziaływania organów podległych Ministrowi Sprawiedliwości tworzą elementy systemu pomocy osobom opuszczającym zakłady karne i ich rodzinom. Źródłem finansowania pomocy udzielanej przez Służbę Więzienną, zawodowych kuratorów sądowych oraz dotowane przez Ministra Sprawiedliwości wybrane organizacje pozarządowe jest Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej, dalej Fundusz, który od 13 stycznia 2012 r, w związku z nowelizacją art. 43 Kkw zastąpił Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej 29. Te same formy pomocy, z tego samego źródła finansowania, na rzecz tych samych uprawnionych mogą stosować różne grupy podmiotów upoważnionych do jej udzielania, tj. Służba Więzienna, zawodowi kuratorzy sądowi oraz instytucje i organizacje sektora pozarządowego, z niewielkimi różnicami. KATALOG ŚWIADCZEŃ Fundusz określa szeroki katalog świadczeń o charakterze ratowniczym (zapomogi rzeczowe, finansowe, świadczenia z grupy potrzeb medycznych, przejazdy do miejsca pobytu), zabezpieczającym zasoby własne (dopłaty do czynszów, wsparcie edukacji, uzyskiwanie dokumentów tożsamości), korygującym (terapia uzależnień i wszelkie programy edukacyjnoi ich rodzin. 2. Skazany zwalniany z zakładu karnego, zatrudniany w czasie odbywania kary pozbawienia wolności na podstawie skierowania do pracy, otrzymuje zaświadczenie o wykonywaniu pracy. 28 Wniosek o udzielenie informacji lub udostępnienie danych osobowych o osobie obecnie lub uprzednio pozbawionej wolności w areszcie śledczym lub zakładzie karnym. 29 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 stycznia 2012 roku w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej (Dz. U. z dnia 13 stycznia 2012, poz. 49) m.in. szczegółowo reguluje działalność wobec skazanych i ich rodzin uprzednio określoną Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej (Dz. U. Nr 69, poz. 618). 89
91 korekcyjne adresowane do określonych grup skazanych wyodrębnionych ze względu na podobne potrzeby w zakresie przygotowania do readaptacji społecznej), ale również aktywizującym i podnoszącym kompetencje społeczne zwłaszcza na rynku pracy (szkolenia zawodowe, wspieranie zatrudnienia nieodpłatnego sprzyjającego nabywaniu doświadczeń i nawyków pracowniczych). Wykaz świadczeń znajduje się w tabeli poniżej. Tabela 20. Katalog form i zakres pomocy osobom pozbawionym wolności i członkom ich rodzin oraz osobom zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz członkom ich rodzin finansowanych ze środków Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej 30 1) pokrywanie kosztów czasowego zakwaterowania lub udzielanie schronienia w ośrodku dla bezdomnych 2) okresową dopłatę do bieżących zobowiązań czynszowych za lokal mieszkalny, do którego osoba ubiegająca się o pomoc ma tytuł prawny, a lokal mieszkalny nie jest użytkowany przez inne osoby 3) organizowanie i finansowanie poradnictwa prawnego, promocji zatrudnienia, aktywizacji zawodowej; 4) organizowanie i finansowanie szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz pokrywanie kosztów egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe; 5) organizowanie i finansowanie programów podnoszących kompetencje społeczne, mających na celu przeciwdziałanie czynnikom kryminogennym, a zwłaszcza agresji i przemocy, w tym przemocy w rodzinie oraz problemom uzależnień; 6) zakup materiałów, narzędzi, wyposażenia oraz urządzeń, a także odzieży i obuwia ochronnego niezbędnych do realizacji programów, o których mowa w pkt 5. oraz szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe, a także wykonywania pracy nieodpłatnej; 7) pokrywanie kosztów związanych ze specjalistycznym leczeniem lub rehabilitacją leczniczą oraz uzyskiwaniem orzeczeń o niepełnosprawności lub niezdolności do pracy; 8) pokrywanie kosztów transportu specjalnego, zgodnie ze wskazaniami lekarskimi lub przejazdów do miejsca pobytu, nauki, terapii, pracy, zwłaszcza wykonywanej nieodpłatnie; 9) pokrywanie kosztów związanych z uzyskaniem dowodu osobistego oraz innych dokumentów niezbędnych do uzyskania pomocy 10) pokrywanie kosztów badań specjalistycznych wymaganych przy kwalifikowaniu do udziału w programach, o których mowa w pkt 5., szkoleniach i kursach podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz pracy wykonywanej nieodpłatnie; 11) pokrywanie kosztów grupowego ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków osób zakwalifikowanych do udziału w szkoleniach i kursach podnoszących kwalifikacje zawodowe, programach wymienionych w pkt 5. oraz pracy nieodpłatnej; 12) promowanie i wspieranie inicjatyw i przedsięwzięć służących skutecznej readaptacji skazanych, działań o charakterze edukacyjnym i informacyjnym, organizowanie i prowadzenie szkoleń, organizowanie i zlecanie badań naukowych dotyczących sytuacji osób skazanych; 30 Na podstawie 14. obowiązującego od 13 stycznia 2012r. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 stycznia 2012 roku w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej wydanym na podstawie art ustawy z dnia 6 czerwca 1997r.- Kodeks Karny wykonawczy Dz. U. Nr 90, poz. 557, z późn. zm. Tekst rozporządzenia jest do pobrania na stronie Rządowego Centrum Legislacyjnego w zakładce Dzienniki Ustaw rocznik 2012, Dz.U. z dnia 13 stycznia 2012 roku, poz. 49, T.1. 90
92 13) pokrywanie kosztów związanych z organizacją i udzielaniem pomocy rzeczowej w formie: a) żywności lub bonów żywnościowych, b) odzieży, bielizny, obuwia, środków czystości i higieny osobistej, c) biletów komunikacji publicznej, d) leków, środków opatrunkowych i sanitarnych, e) wyrobów medycznych, w tym przedmiotów ortopedycznych oraz środków pomocniczych, f) pomocy naukowych, dydaktycznych, książek i materiałów biurowych, g) niezbędnych przedmiotów wyposażenia domowego lub innych przedmiotów użytku osobistego wspomagających funkcjonowanie społeczne w miejscu zamieszkania lub pobytu, zwłaszcza osobom niepełnosprawnym, h) materiałów, narzędzi i wyposażenia niezbędnego do uczestnictwa w szkoleniu zawodowym, wykonywania wyuczonego zawodu albo prowadzenia na własny rachunek działalności gospodarczej, 14) w szczególnie uzasadnionych wypadkach na udzielanie świadczeń pieniężnych, na określony cel i okres wskazany przez organ udzielający pomocy. Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej zawiera szereg regulacji promujących aktywne przygotowanie skazanego do zwolnienia poprzez wzmocnienie go w roli pracownika, zwłaszcza wykonującego pracę nieodpłatną na cele społeczności lokalnej. Skazany zatrudniony na pojedynczym stanowisku, np. w hospicjum, czy domu pomocy społecznej może być ze środków Funduszu ubezpieczony, otrzymać bilet miesięczny, odpowiednie ubranie, drugie śniadanie. Zatem ustawodawca definitywnie odchodzi od pomocy jednorazowej w chwili zwolnienia na rzecz procesu przygotowania do readaptacji społecznej. Rozwiązania prawne, o ile będą miały pokrycie w środkach finansowych powinny przyczynić się do jeszcze lepszego przygotowania do readaptacji społecznej skazanych i tym samym odciążenia systemu pomocy społecznej. Zagrożeniem jednak są takie zjawiska społeczne jak bezrobocie, praktycznie brak dostępu do tanich mieszkań i usług zdrowotnych. Świadczenia udzielane osobom zwalnianym i ich rodzinom oraz rodzinom pozbawionym wolności mają charakter doraźny. W praktyce oznacza to, że w przypadkach bardziej złożonych główny ciężar wspomagania osób wchodzących kolizję z prawem i ich rodzin spoczywa na systemie pomocy społecznej, na zasadach określonych w obowiązującej ustawie o pomocy społecznej. Stąd mało realne, aby w najbliższym okresie nawet młode wiekiem osoby opuszczające zakłady karne nie korzystały ze wsparcia materialnego systemu pomocy społecznej, a skazani od pokoleń funkcjonujący w związkach przemocowych i ich współuzależnione od przemocy rodziny nie wymagały wieloletniego wsparcia różnych instytucji. ZASADY UDZIELANIA ŚWIADCZEŃ Pomoc może być udzielana na wniosek uprawnionej osoby (skazanego, zwolnionego i ich członków rodziny) lub z urzędu. Podstawowe zasady udzielania pomocy finansowanej z Funduszu są przedstawione w ramce poniżej. 91
93 Od stycznia 2012 roku Fundusz jest źródłem finansowania pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem. Do grupy uprawnionych jako pokrzywdzeni przestępstwem należą również rodziny skazanych, np. odbywających karę z art. 207 kk (znęcanie się). Na podstawie ustawy Kkw oraz przepisów wykonawczych formy dostępnej poszkodowanym przestępstwem pomocy polegają na pokrywaniu kosztów pomocy prawnej, psychoterapii lub pomocy psychologicznej, świadczeń leczniczych, środków pomocniczych oraz protez ortopedycznych, edukacji ogólnokształcącej i zawodowej, czasowego zakwaterowania lub udzielania schronienia; dopłat do bieżących zobowiązań czynszowych za lokal mieszkalny, dostosowania warunków lokalu mieszkalnego do potrzeb osób niepełnosprawnych, przejazdów środkami komunikacji publicznej lub transportu związanego z uzyskiwaniem świadczeń i regulowaniem spraw we właściwych instytucjach, żywności lub bonów żywnościowych i innych wynikających z bycia poszkodowanym i braku dostępu do świadczeń z tytułu ubezpieczenia. PRZYKŁADY DOTYCHCZASOWEGO WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW FUNDUSZU 92
Uzależnienie od alkoholu między diagnozą a działaniem Seria poświęcona klientom pomocy społecznej Poradnik dla pracowników służb społecznych Jadwiga Fudała Kama Dąbrowska Katarzyna Łukowska Publikacja
Uzależnienie od alkoholu między diagnozą a działaniem Seria poświęcona klientom pomocy społecznej. Poradnik dla pracowników służb społecznych. Jadwiga Fudała Kama Dąbrowska Katarzyna Łukowska Publikacja
Widzieć rozumieć pomagać Przykłady rozwiązań stosowanych w codziennej pracy pracownika socjalnego Pod redakcją Marcina Teodorczyka Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego
Wydział ds. Pomocy i Integracji Społecznej Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi Sytuacja osób opuszczających zakłady karne na terenie województwa łódzkiego RAPORT Z BADANIA ŁÓDŹ 2012 r. 1 Raport
Zbigniew Piechocki ZESPÓŁ INTERDYSCYPLINARNY I GRUPY ROBOCZE Toruń 2012 1 Copyright by Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu, 2012 Wydawca: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu ul.
W numerze Kwartalnik Prawno-Kryminalistyczny Szkoły Policji w Pile Adres redakcji: 64-920 Pila, pl. Staszica 7 tel. 67 352 2555; fax 67 352 2599 www.pila.szkolapolicji.gov.pl Łączność z czytelnikami: [email protected]
a ZAKŁAD SŁUŻBY PREWENCYJNEJ 121 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Sławomir Klimaszewski WYBRANE ELEMENTY POSTĘPOWANIA W SPRAWACH NIELETNICH CZĘŚĆ I CENTRUM SZKOLENIA POLICJI Legionowo 2014 1 Zakład Służby Prewencyjnej
Jak chronić małe dzieci przed krzywdzeniem p o r a d n i k dl a pr o f e s j o n a l i s t ó w pracujących z rodzinamiz małymi dziećmi www.fdn.pl www.dobryrodzic.pl Copyright 2010 Fundacja Dzieci Niczyje
FUNDACJA MEDERI POMÓŻMY DZIECIOM Agnieszka Złota PORADNIK PRAWNY DLA SŁUŻBY ZDROWIA Jak pomóc dziecku krzywdzonemu Warszawa 2005 Informator finansowany przez Fundację im. Stefana Batorego ul. Sapieżyńska
Grażyna Kaczmarek, Beata Karlińska, Anna Kruczek, Iwona Płatek, Małgorzata Polak, Mirosław Sobkowiak STANDARD PORADNICTWA SPECJALISTYCZNEGO DLA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ I ICH RODZIN, Z UWZGLĘDNIENIEM
INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI Paweł Ostaszewski Opinie diagnostyczne w sprawach nieletnich Warszawa 2010 Spis treści 1. Wprowadzenie...3 1.1. Specyfika spraw nieletnich... 5 1.2. Opiniowanie diagnostyczne
07 lipiec 2011 nr 158, rok XIV ISSN 1505-2184 cena 2,50 zł www.sw.gov.pl Forum penitencjarne penitencjarne V KONGRES PENITENCJARNY www.sw.gov.plforum 07 penitencjarne lipiec 2011 nr 158, rok XIV ISSN 1505-2184
Samotne rodzicielstwo Między diagnozą a działaniem Mariola Racław Dobroniega Trawkowska Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Samotne rodzicielstwo
INFORMATOR DLA OSÓB DOTKNIĘTYCH PRZEMOCĄ W RODZINIE 1 I. Informacje ogólne Opracowanie: Ministerstwo Sprawiedliwości Departament Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Zespół ds. Przeciwdziałania
Raport Rzecznictwo na rzecz osób niepełnosprawnych standardy usług rehabilitacji społecznej 2 Spis treści 1. Wstęp...2 2. O projekcie...3 2.1. Cele 2.2. Działania 2.3. Założenia metodologiczne 3. Obszary
Sprawozdanie Rzeczypospolitej Polskiej z realizacji postanowień Konwencji o prawach dziecka w latach 1999-2010 Warszawa, maj 2012 r. SPIS TREŚCI Tytuł Punkt Strona Wstęp..... 4 Rozdział I Ogólne sposoby
Promuj aktywność z trenerem pracy! Publikacja powstała w ramach projektu Promuj aktywność z trenerem pracy!, projekt realizowany w ramach zadania publicznego pod nazwą: Promowanie aktywności osób niepełnosprawnych
Wybieram życie PRACA I GODNE ŻYCIE DLA KOBIET OFIAR PRZEMOCY " Godne życie należy się każdemu" Spis treści Urszula Nowakowska Model aktywizacji zawodowej i pomocy dla kobiet doświadczających przemocy
Załącznik do Uchwały Nr VIII/70/2011 Rady Powiatu w Gryfinie z dnia 29.09.2011 r. Lokalny Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Powiatu Gryfińskiego na lata 2011-2015 Gryfino, 2011 rok Spis treści:
U c z e l n i a W a r s z a w s k a M a r i i S k ł o d o w s k i e j - C u r i e I n s t y t u t N a u k S p o ł e c z n y c h Społeczny Obraz Rodzinnej Pieczy Zastępczej raport z badań Redakcja Jakub
Lilianna Zaremba Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne dzieci i młodzieży Identyfikowanie SPR i SPE oraz sposoby ich zaspokajania Ośrodek Rozwoju Edukacji Warszawa 2014 Projekt graficzny Studio Kreatywne
ANALIZY Nr 4/2013 RAPORTY EKSPERTYZY Maria Niełaczna WYKONAĆ KARĘ. I CO DALEJ? WYKONANIE KARY DOŻYWOTNIEGO POZBAWIENIA WOLNOŚCI W POLSCE Wykonać karę. I co dalej? Wykonanie kary dożywotniego pozbawienia
Elektronicznie podpisany przez Beata Jaszczyk Data: 2015.03.20 15:55:39 +01'00' rcl.go v.p l DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 20 marca 2015 r. Poz. 396 US T AW A z dnia 20 lutego
System instytucjonalnego podejścia do problemu handlu ludźmi Marcin Wiśniewski Marcin Wiśniewski System instytucjonalnego podejścia do problemu handlu ludźmi Wstęp Problem handlu ludźmi został ujawniony
Raport końcowy Badanie barier i możliwości integracji zawodowej osób niepełnosprawnych w województwie pomorskim Autorzy: Łukasz Kutyło Adriana Niedoszewska Piotr Stronkowski Małgorzata Zub Styczeń 2009
Sytuacja prawna, społeczna i wychowawcza nieletnich ciężarnych i nieletnich matek przebywających w placówkach resocjalizacyjnych Raport z realizacji projektu Chcę byd z Tobą MAMO! dofinansowanego ze środków
3 Katarzyna Głąbicka Praca socjalna z uchodźcami, emigrantami w środowisku lokalnym 1 Nowa Praca Socjalna Katarzyna Głąbicka Praca socjalna z uchodźcami, emigrantami w środowisku lokalnym Warszawa 2014
CZY TYLKO SĄD ROZSTRZYGNIE W SPORZE? MEDIACJA I SĄDOWNICTWO POLUBOWNE Informator o alternatywnych sposobach rozwiązywania sporów Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego
Grafika David Sypniewski Skład Daniel Brzeziński Korekta Iwona Kruszewska Stoły Piotr Stoły Spis treści PODZIĘKOWANIA WPROWADZENIE JAK CZYTAĆ MODEL WSPÓŁPRACY ZASADY WSPÓŁPRACY 5 7 11 19 PŁASZCZYZNA 1:
|
<doc fingerprint="1ad66e49a83d7ccf">
<main>
<p>1 Trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego między diagnozą a działaniem Seria poświęcona klientom pomocy społecznej Poradnik dla służb społecznych Irena Dybalska</p>
<p>2 Publikacja powstała w ramach projektu Koordynacja na rzecz aktywnej integracji w ramach Działania 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Program Operacyjny Kapitał Ludzki, współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Redakcja naukowa: dr Joanna Staręga-Piasek Redakcja serii: Agnieszka Hryniewicka Korekta: Marcin Teodorczyk Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonane z podaniem źródła. Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie. 1</p>
<p>3 Publikacja powstała w ramach projektu Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, który jest realizowany od listopada 2008 r. do grudnia 2013 r. Celem projektu jest podniesienie jakości i efektywności funkcjonowania instytucji działających w obszarze pomocy społecznej na poziomie samorządowym i centralnym. W ramach tworzenia przestrzeni wymiany doświadczeń, wiedzy i informacji obok działań badawczo-analitycznych, szerokiego spektrum szkoleń, w ramach projektu zaplanowane zostało wydanie 28 publikacji. Wśród publikacji znajdują się pozycje o charakterze teoretycznym, przedstawiające zręby systemu pomocy społecznej w Polsce i Unii Europejskiej oraz pozycje praktyczne o charakterze podręczników dotyczące sposobów działania i rozwiązań wartych upowszechniania. Są one skierowane do różnych grup odbiorców, przede wszystkim do pracowników instytucji pomocy społecznej, organizacji pozarządowych oraz radnych samorządowych i szerokiego środowiska mającego wpływ na kształtowanie pomocy społecznej w Polsce. Prezentowana publikacja jest jedną z serii poświęconej klientom pomocy społecznej, w której przedstawiane są osoby wykluczone oraz problemy, z powodu których znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej. Seria publikacji dotyczy następujących kategorii: rodziny niepełne, osoby niepełnosprawne intelektualnie, osoby niepełnosprawne ruchowo, osoby uzależnione, osoby bezrobotne, osoby starsze, osoby opuszczające zakłady karne, ofiary katastrof i klęsk żywiołowych. Seria jest kolejnym podejściem do tego zagadnienia, ponieważ w 1996 r. zostały wydane publikacje o podopiecznych pomocy społecznej, jednakże choć nie zmieniły się grupy osób, którym udzielana jest pomoc, to od tego czasu zmieniła się sytuacja prawna, rzeczywistość oraz metody działania pracowników socjalnych, a także podejście do rozwiązywania problemów z pasywnego zabezpieczania podstawowych warunków do życia do aktywnego współdziałania w rozwiązywaniu problemu przez klienta pomocy społecznej. Klienci stali się z przedmiotów działania jego podmiotem. Poszczególne pozycje w serii zostały opracowane przez zaproszonych przez Instytut specjalistów i praktyków zajmujących się daną problematyką. Publikacje mają być praktycznym wskazaniem dla pracowników socjalnych i innych grup zawodowych w ośrodkach pomocy społecznej, a także specjalistów zatrudnionych w innych instytucjach, na przykład w urzędach pracy na co dzień stykającymi się z wybranymi grupami, tak, aby mieli wspólny pogląd na problemy dotykające klientów pomocy społecznej. Dzięki tym opracowaniom mogą lepiej zrozumieć swoich klientów, ich problemy, umieć zdiagnozować dany problem oraz wiedzieć, kto i w jakim zakresie może im pomóc, gdzie skierować daną osobę po wsparcie lub z kim współpracować w rozwiązywaniu danego problemu. Poza tym, w publikacjach znajdują się wskazania do działań, czyli informacje, jakich błędów nie popełniać, a jakie działania podejmować. Dlatego staraliśmy się, aby w każdej publikacji były zawarte następujące zagadnienia: 2</p>
<p>4 Diagnoza problemu społecznego przedstawienie definicji dotyczących danego problemu oraz jego charakterystyki, np. przyczyny problemu, problemy współwystępujące, konsekwencje nierozwiązania problemu; Charakterystyka społeczno-demograficzna wybranej grupy klientów podstawowe dane społeczno-demograficzne (np. wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania) osób dotkniętych problemem oraz ich podział na podstawowe grupy. Stworzenie portretu psychospołecznego osoby z danym problemem, wskazanie na podstawowe ograniczenia i możliwości tych osób oraz ich potrzeby. Instytucje powołane do świadczenia pomocy wraz z kompetencjami katalog instytucji wraz z zakresem ich działań, do których można skierować klientów lub z którymi można współpracować na rzecz rozwiązania problemów. Prawne uwarunkowania udzielania pomocy dostępny zakres usług i świadczeń: oferta zarówno ze strony jednostek administracji samorządowej, jak i ze strony organizacji pozarządowych. Wskazania do działań praktyczne wskazówki przydatne w rozmowach lub sytuacjach udzielania pomocy poszczególnym grupom oraz przykłady rozwiązań innowacyjnych, które warte są upowszechnienia. Wyzwania stojące przed systemem pomocy społecznej w odniesieniu do wybranej grupy. Każda publikacja zawiera spis publikacji, dzięki którym można poszerzyć wiedzę w danym zakresie oraz aneks zawierający spis kluczowych instytucji i listę stron internetowych dotyczących omawianej tematyki. Publikacje wydawane w ramach projektu Koordynacja na rzecz aktywnej integracji są kontynuacją wieloletniej działalności wydawniczej Instytutu Rozwoju Służb Społecznych, który wydaje czasopisma ( Praca Socjalna, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, Niepełnosprawność i Rehabilitacja ) oraz publikacje zwarte w ramach serii Ex Libris Pracownika Socjalnego. Jest to jedna z form szkoleniowych prowadzonych przez Instytut, gdyż obok szkoleń prowadzonych w formie tradycyjnej wiedza na temat bogatego instrumentarium pracowników socjalnych jest przekazywana w publikacjach książkowych oraz czasopismach. 3</p>
<p>5 SPIS TREŚCI Wstęp...7 Rozdział I: Diagnoza problemu przestępczości w Polsce, źródła wiedzy o zjawisku, definicja i teorie oraz wybrane pojęcia Podstawowe pojęcia Przyczyny przestępczości teorie wyjaśniające zjawisko Czynniki przestępczości Teorie i koncepcje Konsekwencje przestępczości Wiktymologia, problem ofiar Podstawowe pojęcia wiktymologii Dynamika procesu wiktymizacji Polityka karna podstawowe pojęcia z zakresu prawa karnego i karnego wykonawczego Rodzaje kar Kara pozbawiania wolności Kara ograniczenia wolności Kategorie sprawców przestępstw Problem przestępczości w Polsce statystyka przestępstw i kar Monitoring zjawiska przestępczości zadania instytucji Podstawowe wskaźniki dotyczące przestępczości Podstawowe wskaźniki dotyczące osadzonych Problem przestępczości w Polsce na tle wybranych państw Rozdział II: Charakterystyka społeczno-demograficzna osób pozbawionych wolności przebywających w zakładach karnych i aresztach śledczych Osobowość przestępcy typowa sylwetka osobowości kryminalnej Portret społeczno-demograficzny skazanego w statystyce penitencjarnej Struktura osadzonych według statusu prawnego Skazani i ukarani według grup klasyfikacyjnych Struktura skazanych według powrotności do zakładu karnego Struktura osób pozbawionych wolności ze względu na wiek Stan zdrowia osób pozbawionych wolności według liczby udzielonych im porad lekarskich Profil psychospołeczny typowego więźnia a potrzeby, zasoby i zagrożenia Profil psychospołeczny</p>
<p>6 Potrzeby skazanych Zasoby skazanych Zagrożenia Rozdział III: Instytucje powołane do świadczenia pomocy i ich kompetencje. Wykaz instytucji i zakres ich działań na rzecz skazanych, osób opuszczających zakłady karne i ich rodzin System penitencjarny Typy jednostek organizacyjnych w systemie penitencjarnym Służba Więzienna, jej zadania i funkcje wobec skazanych w zakresie przygotowania do readaptacji społecznej Zakres i sposób rozwiązywania problemów osób pozbawionych wolności, zwalnianych z zakładów karnych i aresztów śledczych Kompetencje instytucji ze względu na potrzeby osób pozbawionych wolności, zwalnianych z zakładów karnych i ich rodzin Kompetencje służby więziennej i instytucji zewnętrznych wobec skazanych i zwalnianych Kompetencje służby więziennej i instytucji zewnętrznych wobec rodzin osób pozbawionych wolności i zwalnianych z zakładów karnych i aresztów śledczych Zawodowy kurator sądowy jako instytucja uczestnicząca w procesie przygotowania do readaptacji społecznej po zwolnieniu Rola systemu pomocy społecznej w readaptacji skazanych i pomocy rodzinom Rola organizacji pozarządowych w pomocy skazanym i ich rodzinom Pomoc postpenitencjarna w obowiązującym systemie polityki społecznej państwa Zapobieganie przestępczości Rozdział IV: Dostępny zakres usług i świadczeń prawne uwarunkowania udzielania pomocy skazanym, opuszczającym zakłady karne oraz ich rodzinom Oddziaływania penitencjarne w trakcie wykonywania kary i jej indywidualizacja Środki oddziaływania resocjalizacyjnego w ramach systemu programowanego Nauczanie Zatrudnienie Praca nieodpłatna skazanych na rzecz społeczeństwa jako element sprawiedliwości naprawczej Pomoc w systemie terapeutycznym Formy pomoc skazanym opuszczającym zakłady karne Świadczenia przysługujące w chwili opuszczania zakładu karnego Świadczenia finansowane z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym przestepstwem oraz Pomocy Postpenitencjarnej Zasady udzielania świadczeń</p>
<p>7 PRZYKŁADY DOTYCHCZASOWEGO WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW FUNDUSZU Wybrany zakres usług oferowany osobom opuszczającym zakłady karne przez inne instytucje.. 94 Rozdział V: Wskazania do działań przykłady rozwiązań innowacyjnych i wartych upowszechnienia Przykłady oddziaływań wobec sprawców przemocy w rodzinie Przykłady programów resocjalizacyjnych realizowanych na terenie domów pomocy społecznej według założeń programu Bona Założenia i realizacja Programu Bona Program Duet Inne programy Przykłady programów resocjalizacyjnych realizowanych na rzecz integracji pensjonariuszy domów pomocy społecznej ze społeczeństwem na przykładzie programu Cztery pory roku Służba Więzienna jako prekursor akcji krajowych Resocjalizacja na rzecz ekologii Społeczeństwo na rzecz więźniów Przykład współpracy Aresztu Śledczego w Dzierżoniowie z organizacjami pozarządowymi Przykładowe działania organizacji pozarządowych na rzecz osób opuszczających zakłady karne Działalność sądów na rzecz przeciwdziałania przestępczości Kara wykonywana poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego Rozdział VI: Wyzwania dla systemu pomocy społecznej wobec osób opuszczających zakłady karne i ich rodzin Bibliografia Wybrane przepisy prawne regulujące postępowanie wobec osób pozbawionych wolności Przydatne strony 122 Załączniki</p>
<p>8 WSTĘP Problematyka więzienia większości społeczeństwa znana jest z mediów. Przestępczość i przestępcy w telewizji i prasie codziennej to zwykle pożywka dla sensacji. Jeżeli pojawiają się materiały zbliżone do rzeczywistości, w których można odnaleźć również człowieka ofiarę i sprawcę, to zwykle emitowane są w czasie małej oglądalności lub publikowane w wydawnictwach adresowanych dla wybranego odbiorcy. Niestety nadal impulsem do zainteresowania szerokiej opinii publicznej tym obszarem patologii społecznej jest najczęściej drastyczne zdarzenie, którego finałem jest okrutnie zadana ofiarom śmierć. Środowisko dziennikarskie prześciga się wówczas w kierowaniu pytań o przyczyny tego zdarzenia do ekspertów zwykle reprezentujących środowiska akademickie. Skutki zdarzenia, nawet bez specjalnego adresu, obarczają służby odpowiedzialne za politykę społeczną i bezpieczeństwo obywateli. Jednak publiczne szukanie winnych nie jest materiałem wspierającym profesjonalistów, gdyż częściej ich antagonizuje niż działa na rzecz tworzenia koalicji służącej rozwiązywaniu problemów. Ukazywanie przestępczości jako sensacji, w odbiorze tzw. zwykłych ludzi powoduje wiele szkód. Jeżeli oficjalny i licznie powielany przekaz ma miejsce wówczas, gdy dochodzi do groźnego czynu kryminalnego, a informacja koncentruje się na elementach grozy i potępieniu okrutnego sprawcy, to w niezamierzonym efekcie tzw. pospolita przestępczość zyskuje coraz większe przyzwolenie społeczne. Przecież złodzieje działkowi lub piwniczni, kierujący pod wpływem alkoholu, uchylający się od alimentów, a nawet sprawcy przemocy w rodzinie, skoro nikogo nie zabili, to w swojej masie stają się jeszcze bardziej pospolici i anonimowi, czyli w konsekwencji niewarci szczególnej uwagi. Niestety do uodpornienia się na zło, również przyczyniają się relacje na żywo tak o seryjnych zabójcach, jak i zorganizowanych (np. wojskowych) akcjach stabilizacyjnych. W takich przypadkach przekaz medialny dotyczy odrealnionego monstrum, odległych kulturowo grup etnicznych bądź karteli narkotykowych z odległych geograficznie obszarów świata, więc rodzimy przestępca, nawet jeżeli miał wątpliwości co do swego postępowania, może odczuwać ulgę, bo przecież on taki nie jest jak ci z telewizji. Tylko ofiary czują się jeszcze bardziej poszkodowane, bo skoro się tak często mówi o przestępstwie, a im się nadal dzieje krzywda, to w konsekwencji coraz bardziej godzą się ze swoim losem. Nie jest bez znaczenia również to, że pośrednio a może i wprost zmasowany negatywny przekaz wywołuje poczucie winy i zniechęcenie wśród tych przedstawicieli służb społecznych, którzy na co dzień pracują z trudnym klientem. Lokalne dramatyczne przypadki, kosztem własnych emocji, przepracowuje się bez udziału kamer, bo już czekają do załatwienia sprawy zwykłego klienta beneficjenta pomocy społecznej, policji, więziennictwa, które zdają się nigdy nie kończyć. Z pewnością lęk i wrogość wobec przestępcy, kimkolwiek by on nie był, nie rozwiązuje problemu łamania prawa, nie redukuje głębokiego poczucia krzywdy wśród ofiar, ani nie umniejsza szkód społecznych, za które wszyscy płacimy, nawet jeżeli w swoim życiu żadnego przestępstwa nie popełniliśmy. Tym bardziej nie pomaga w pokonywaniu trudności osób korzystających z systemu pomocy społecznej, gdy są jednocześnie uwikłane w problemy z wymiarem sprawiedliwości. Jedną z bardziej kryzysowych sytuacji w życiu człowieka jest wyrok skazujący na bezwzględną karę pozbawienia wolności i w konsekwencji izolacja więzienna. W praktyce okazuje się, że nie jest to tylko przykry epizod w biografii osoby skazanej, ale również jej rodziny i najbliższego otoczenia społecznego, w tym przedstawicieli wielu środowisk zawodowych uprzednio i w następstwie skazania, zaangażowanych w sprawę. 7</p>
<p>9 Wydawać by się mogło, że tyle czasu, ile trwa wyrok, na taki okres skazany odciąża system społeczny. Pozostaje w tym czasie w kompetencji Służby Więziennej. Następnie powinien korzystać z pomocy kuratora sądowego. Nic bardziej mylnego. Skazani mimo izolacji są w kontakcie ze swoim środowiskiem rodzinnym i lokalnym, co ma ich chronić przed psycho- i socjodegradacją. A jeżeli nie jest skazany osobiście, to na jego rzecz obydwie służby wymiaru sprawiedliwości posiłkują się w znacznej mierze wiedzą i działalnością zawodową pracowników zatrudnionych w obszarze pomocy społecznej. W odniesieniu do rodzin skazanych całkowicie na niej polegają. Izolacja więzienna to krótszy, bądź dłuższy, ale jednak stan przejściowy. Normą dla jednostki jest prawidłowe środowisko otwarte, konstruktywne pełnienie w nim roli adekwatnej do oczekiwań grupy i otrzymywanie gratyfikacji satysfakcjonującej zarówno jednostkę jak i jej otoczenie. Więzienie jest systemem sztucznym, który ma zwracać społeczeństwu jednostki skorygowane odpowiednio do potrzeb środowiska naturalnego. Zatem współczesny system penitencjarny jest możliwie otwarty i nakierowany na psychospołeczną rehabilitację skazanych na tyle, na ile ich właściwości osobiste na to pozwalają. Wzajemne przenikanie się poszczególnych systemów polityki społecznej państwa jest konieczne, tak dla zabezpieczenia zasobów skazanego w środowisku otwartym jak i możliwości wyrównania deficytów społecznych w trakcie odbywania kary. I jedno i drugie służy ułatwieniu readaptacji po opuszczeniu zakładu karnego, czyli odzyskaniu zdolności do prospołecznego funkcjonowania. Stąd ważne, aby informacja o wzajemnych kompetencjach i realizacja świadczeń na każdym etapie pracy ku usamodzielnieniu osoby marginalizowanej tworzyła spójny system. Przepisy i instytucje ku temu są. Ważne jest, aby specjaliści, wprawdzie z odmiennych środowisk zawodowych, ale jednak działający we wspólnym interesie, znali nawzajem swoje możliwości i ograniczenia, zasady działania, wspierali się i mieli kontakt zawodowy. Dlatego też powstała idea praktycznego podręcznika dla osób reprezentujących różne profesje, które w swojej praktyce stykają się z grupami defowaryzowanymi z racji karalności sądowej i pobytu w izolacji więziennej. Procesowi readaptacji społecznej osób opuszczających zakłady karne towarzyszy dyskusja m.in. dotycząca braku akceptacji społecznej i związanych z tym trudności w odzyskaniu samodzielności przez byłych więźniów. Przede wszystkim bariery ujawniają się przy poszukiwaniu pracy, w kontaktach z urzędami, jak i towarzyskich. Jawna niechęć i obawy najbliższych towarzyszą powrotowi do środowiska osób, które dokonały przestępstw szczególnie potępianych społecznie, jak zabójstwa, gwałty, zwłaszcza pedofilie, rozboje z użyciem broni, a także osób z zaburzeniami psychicznymi. Bywa, że wracają do środowiska, w którym pozostały ofiary ich przestępstw, dotychczas wspomagane przez te same instytucje, do których o pomoc zwraca się sprawca po odbyciu kary. Bywa, że instytucja pomocowa poszkodowana przestępstwem, jest właściwa dla sprawcy, który dokonał na jej szkodę np. kradzieży z włamaniem, do ubiegania się o świadczenia z tytułu trudności po opuszczeniu zakładu karnego. I w tym miejscu należy zapowiedzieć innowacyjność w polskim wymiarze sprawiedliwości. Od stycznia 2012 roku, na mocy znowelizowanej ustawy Kodeks karny wykonawczy równorzędną kategorią uprawnionych do ubiegania się o określoną pomoc, świadczoną przez wskazane podmioty, ze wskazanego źródła będą osoby pokrzywdzone przestępstwem. Dotychczasowe przepisy dopuszczały udzielanie świadczeń ofiarom, w wyjątkowych wypadkach, z tych samych środków, które były źródłem finansowania przede wszystkim pomocy skazanym. Wprawdzie istnieje ustawa o państwowej kompensacie ofiarom niektórych przestępstw, ale jej zakres działania jest stosunkowo 8</p>
<p>10 wąski, gdyż dotyczy pokrzywdzonych, którzy wskutek przestępstwa doznali obrażeń ciała lub rozstroju zdrowia i nie uzyskali odszkodowania od sprawcy lub z innych źródeł. Wprowadzone w życie przepisy po raz pierwszy równoważą pozycję ofiary i sprawcy w uprawnieniach do uzyskania pomocy w odzyskaniu zdolności do funkcjonowania społecznego po traumatycznym zdarzeniu. Oczywiście może budzić kontrowersje utworzenie jednego Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej dla antagonistycznych stron konfliktu, jakim jest przestępstwo. Wydawać by się mogło, że dzieli je przepaść uwzględniając skutki, psychologiczne, materialne i życiowe. Jednak w procesie odzyskiwania równowagi psychospołecznej, zarówno przez ofiary jak i sprawców mechanizmy są podobne. I jedni i drudzy zadają sobie to samo pytanie: dlaczego to mnie spotkało? Następnie pojawia się refleksja, że coś ze mną jest nie tak, że to mnie pokrzywdzono (ofiara); że to ja wpadłem (sprawca). Poczucie głębokiej krzywdy jest równie silne u ofiar, co jest oczywiste, jak i sprawców, co z kolei jesteśmy skłonni traktować jako nadużycie. W polityce karnej utrwaliła się instytucja pomocy postpenitencjarnej obejmująca osoby przebywające i zwalniane z jednostek penitencjarnych oraz ich rodziny. Natomiast w fazie tworzenia jest państwowy system pomocy pokrzywdzonym przestępstwem. Znowelizowane przepisy prawa karnego wykonawczego, analogicznie jak wobec osób skazanych (sprawców przestępstw) będą określały m.in. zakres, formy i tryb udzielania pomocy ofiarom i ich rodzinom. Idea ta jest z wielu powodów niezwykle ważna i dlatego sporo miejsca dla projektowanych regulacji znajdzie się w podręczniku. W przeświadczeniu pomysłodawców i autorów przybliżenie podstawowych problemów przestępczości, w tym aktualnych informacji o więźniach i więzieniu, oddziaływaniu w trakcie odbywania kary i potrzebach ich wzmocnienia po jej zakończeniu, a także prawach ofiar winno służyć jak najszerszej grupie specjalistów systemu pomocy społecznej w doborze skutecznych metod i środków w ich codziennej pracy z tą grupą klientów i osób dla nich znaczących. Służba Więzienna jako jedną z zasad w pracy penitencjarnej wykorzystuje zasoby natury psychologicznej i społecznej skazanego. Jednak specyfika środowiska izolowanego, liczebność i zróżnicowanie populacji osadzonych w praktyce rodzi wiele dylematów. Jak oddziaływać, aby nie wygasić aktywności własnej beneficjenta. W jakich granicach udzielać świadczeń, aby nawet drobnych i mozolnych osiągnięć skazanego nie deprecjonować profesjonalną skutecznością instytucjonalnej oferty pomocowej. Innymi słowy, jak inicjować i wzmacniać dążenie do aktywności własnej, która nie zawsze jest łatwa i nie zawsze gwarantuje efekt, zamiast manifestować omnipotencję instytucji. W czyim imieniu i dla czyjego dobra decydować o pomocy z urzędu, a komu pozwalać doświadczać rozczarowań w poszukiwaniu własnej drogi. Jak pomóc skazanym zaakceptować siebie posiadającego mniej, a mimo to zachować poczucie godności i nie poddać się presji zewnętrznej. Jak rozbudzać aspiracje, a jednocześnie pomóc ustalić realne do osiągnięcia cele życiowe. Jak oddzielić marzenia od iluzji, by wizja szybkiego i łatwego sukcesu lansowanego w mediach, nie zawiodła na powrót za kraty 22-letnich recydywistów penitencjarnych. Należy też zastrzec, że praktyczny podręcznik w podtytule wyklucza aspiracje do bycia dziełem naukowym. Nie jest bowiem jego przeznaczeniem pogłębienie studiów, lecz dostarczenie niezbędnego kompendium wiedzy wybranej grupie zawodowej. Zawartość podręcznika ma ułatwić zrozumienie specyfiki problemów osób pozbawionych wolności i środowiska przestępczego w odniesieniu do przestępczości pospolitej. 9</p>
<p>11 Zakres części teoretycznej zawiera niezbędne informacje o charakterystycznych dla poruszanej problematyki zjawiskach i objaśnienia kluczowych terminów, a w części praktycznej środki i metody i wskazania podstawy prawnej działania resocjalizacyjnego oraz sposoby rozwiązywania wybranych problemów. Istnieją liczne opracowania naukowe z dziedziny kryminologii szeroko rozumianej, w tym filozofii karania i polityki karnej, a także doniesień z praktyki. Wykaz literatury oraz wykaz istotnych aktów prawnych zawiera obszerna bibliografia, która może inspirować do dalszych studiów. Integralną częścią podręcznika jest aneks zawierający załączniki, które zawierają szereg praktycznych informacji, m.in. wzory niektórych druków urzędowych, wykazy i wskazania kompetencji instytucji oraz organizacji pozarządowych, a także użytecznych stron internetowych. Podano także kilka wzorów pism procesowych, np. komplet wymagany przy ubieganiu się o odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Jest to na tyle istotne, że zgodnie z obowiązującymi przepisami ponad 19 tys. skazanych odbywających karę w wymiarze do 1 roku, wyłączając recydywistów (wg stanu w dniu 31 grudnia 2010) mogło ubiegać się o odbywanie jej we własnym domu z bransoletką elektroniczną na nodze. Drugie tyle dotyczy osób, które mają wyznaczony termin do zgłoszenia się do zakładu karnego w celu odbycia kary krótkoterminowej. Jest to istotne dla systemu pomocy społecznej, aby osoby zatrudnione i uczące się nie traciły tego, a także nie opuszczały rodziny, którą mają na utrzymaniu. Załączniki nie mają charakteru zamkniętego. Niektóre zaopatrzono komentarzem pozwalającym na samodzielne poszukiwanie informacji właściwych dla danego środowiska lokalnego jak np. sądy. Dobór informacji w załącznikach ma na celu przygotowanie specjalistów pomocy społecznej do postrzegania potrzeb klienta uwikłanego w system wymiaru sprawiedliwości nie tylko z perspektywy sprawcy, ale również ofiary. Jest to novum, stąd dołożono wszelkich starań, aby przepisy stały się praktyką. Kto najczęściej jest, a kto powinien być adresatem pomocy, w jakim czasie, czy też, w jakiej sytuacji życiowej jest ona konieczna i w jakiej formie winna być zastosowana, to podstawowe pytania, jakie towarzyszą kontaktom zawodowym z osobami opuszczającymi zakłady karne. Ideałem byłoby, aby teoria nie była oderwana od faktów, a niniejszy zbiór informacji w praktyce ułatwił trafne interwencje socjalne, które lapidarnie można by ująć następująco: pomóc temu, komu trzeba, tak, jak tego potrzebuje, wtedy, gdy sytuacja tego wymaga by nie musieć pomagać mu stale! 10</p>
<p>12 ROZDZIAŁ I: DIAGNOZA PROBLEMU PRZESTĘPCZOŚCI W POLSCE, ŹRÓDŁA WIEDZY O ZJAWISKU, DEFINICJA I TEORIE ORAZ WYBRANE POJĘCIA. PODSTAWOWE POJĘCIA Przestępczość jest zjawiskiem zaliczanym do patologii społecznej, bezpośrednio zagrażającym ustalonemu porządkowi prawnemu i poczuciu bezpieczeństwa obywateli. Poprzez rozmiary (liczbę przestępstw), swoje nasilenie (częstotliwość popełniania określonego rodzaju przestępstw) i obszary, których dotyczy (np. przestępczość bankowa), może zagrażać rozwojowi ważnych dla funkcjonowania państwa gałęzi gospodarki, dezorganizować działalność instytucji, wpływać na poczucie bezpieczeństwa obywateli i tym samym obniżać ich zaufanie do państwa. Mała Encyklopedia Prawa (PWN 1980) definiuje przestępczość jako sumę przestępstw popełnionych w określonym czasie na pewnym obszarze. Na potrzeby niniejszej pracy przyjmujemy następującą definicję przestępczości, przestępstwa i przestępcy za Encyklopedią Gazety Wyborczej PWN: Przestępczość to ogół przestępstw popełnionych w pewnym okresie w danym kraju lub środowisku społecznym albo przez określoną kategorię sprawców. Przestępstwo stanowi zawiniony czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Przestępca to sprawca czynu zabronionego ustawą i podlegający odpowiedzialności karnej. Przestępczością, jej etiologią, strukturą i dynamiką, problematyką sprawców i ofiar oraz sposobami przeciwdziałania zajmuje się wyodrębniona dziedzina nauk prawnych zwana kryminologią 1. Kryminologia nauka badająca przestępstwo, przestępczość, przestępcę oraz skuteczność stosowanych przez prawo karne środków walki z przestępczością. Kryminologia ujmuje przestępstwo nie jako pojęcie prawne, lecz jako zjawisko psychofizyczne i społeczne. Głównym celem jej dociekań jest wykrycie przyczyn przestępczości oraz wszelkich okoliczności, które jej sprzyjają. Kryminologia prócz własnych badań, korzysta ze zdobyczy innych nauk zajmujących się człowiekiem, takich jak socjologia, psychiatria i pedagogika. Słownik pojęć prawnych 2 definiuje kryminologię w trzech płaszczyznach, którymi są: przestępstwo jako czyn karalny, przestępczość jako zjawisko społeczne, przestępca jako jednostka o określonych cechach a ponadto skuteczność państwowej polityki karnej w przeciwdziałaniu jej. Przestępczość jako uboczny i niezamierzony proces społeczny towarzyszy oficjalnym strukturom w każdym systemie 1 Brunon Hołyst (polski prawnik, prof. nauk prawnych o specjalności kryminalistyka, kryminologia, suicydologia, wiktymologia, redaktor drugiego wydania Wielkiej Encyklopedii Prawa) określa kryminologię jako: naukę o przestępstwie i przestępcy, objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o zapobieganiu im, a także o funkcjonowaniu systemu sprawiedliwości karnej Dostępny na stronie 11</p>
<p>13 państwowym, gospodarczym, religijnym, rodzinnym. W zależności od perspektywy ujmowania problemu jest przedmiotem badań węższych dziedzin nauk społecznych, jak psychologia penitencjarna, pedagogika resocjalizacyjna, psychiatria sądowa oraz kryminalistyka jako wyodrębniona dziedzina kryminologii. Aktualnie przestępczość kojarzy się powszechnie z terminami: przestępczość zorganizowana, przestępczość białych kołnierzyków (gospodarcza), przestępczość drobna, nieletnich, kobiet, przestępczość na terenach o wysokim wskaźniku bezrobocia, przestępczość w obszarach wysoko zurbanizowanych, przestępczość korupcyjna, podatkowa, sklepowa, bankowa, komputerowa, drogowa itp. Dowodzi to wieloznaczności pojęcia, gdyż wymienione przykłady dzielą przestępczość ze względu na sposób dokonywania przestępstw, kategorie sprawców przestępstw, obszary i środowiska szczególnie zagrożone dokonywaniem na ich szkodę przestępstw. Wskaźnik przestępczości określa stosunek osób dopuszczających się przestępstw do ogółu osób zamieszkujących dany obszar, np. miasto, region, kraj lub liczbę przestępstw w stosunku do danej liczby mieszkańców lub kategorii osób. Miary te jednak nie oddają rzeczywistej skali przestępczości z uwagi na tzw. ciemną liczbę, czyli przestępstwa niewykryte lub niezgłoszone. Zatem z terminem przestępczość pojawiają się najczęściej i inne określenia, które opisują to zjawisko. Przestępczość ukryta lub zamiennie ciemna liczba to przestępstwa dokonane, ale niezgłoszone i nieistniejące w rejestrach organów ścigania i wszelkiej statystyce. Przestępczość ujawniona to liczba przestępstw dokonanych i zgłoszonych organom ścigania. PRZYCZYNY PRZESTĘPCZOŚCI TEORIE WYJAŚNIAJĄCE ZJAWISKO Przestępczość jako zjawisko społeczne zachodzi w wyniku określonych zachowań ludzi, u których można zaobserwować występowanie podobnych cech (czynników), mających wpływ na te zachowania. CZYNNIKI PRZESTĘPCZOŚCI Rysunek 1. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PRZESTĘPCZOŚĆ indywidualne właściwości przestępcy wpływ otoczenia społecznego polityka kryminalna państwa Czynnikami wpływającymi na przestępczość, zwłaszcza określonego rodzaju, mogą być: a) indywidualne właściwości przestępcy, jak nieprawidłowa osobowość, system wartości, styl życia - np. uwikłanie w uzależnienie od alkoholu, narkotyków, hazardu. Istotne znaczenie mają również relacje jednostki z osobami znaczącymi, np. w dzieciństwie socjalizacja w 12</p>
<p>14 rodzinie dysfunkcyjnej, poszukiwanie akceptacji w destrukcyjnej grupie rówieśniczej, a w życiu dorosłym np. konflikty, rozpad związku, zdrada partnera, śmierć bliskiej osoby. b) wpływ otoczenia społecznego, tj. kiedy jednostka jest członkiem małych grup, jak środowisko szkolne, zwłaszcza grupy rówieśnicze, zawodowe, towarzyskie. Czynnikiem tym mogą również być przekształcenia społeczno-ekonomiczne, w wyniku których jedne grupy stają się bardziej uprzywilejowane, a inne marginalizowane w dostępie do dóbr konsumpcyjnych. c) polityka kryminalna państwa, która z perspektywy badaczy zjawiska również ma decydujący wpływ na poziom przestępczości. Państwo poprzez działalność ustawodawczą określa, jakie czyny są przestępstwem i jaką groźbą kary są obwarowane. W potocznym użyciu słyszy się wówczas stwierdzenia: nieżyciowe prawo, nieżyczliwe przepisy np. dla przedsiębiorców, pracodawców, zwolenników tzw. miękkich narkotyków, pornografii itp. Wymienione powyżej czynniki nie mogą być traktowane rozłącznie, np. jednostka o nieprawidłowej strukturze osobowości (wadliwa socjalizacja) łatwiej ulega negatywnym wpływom grupy (gangi osiedlowe), a państwo pod wpływem zmasowanego występowania określonego zjawiska (pijani kierowcy) penalizuje dany czyn (stanowi, że jest przestępstwem). TEORIE I KONCEPCJE Etiologia przestępczości jako nauka zajmująca się badaniem przyczyn i motywów popełniania przestępstw opiera się na dwóch grupach teorii opartych na właściwościach sprawcy (teorie biopsychiczne) oraz czynnikach zewnętrznych (teorie socjologiczne). Trzecią grupę stanowią teorie wieloczynnikowe łączące indywidualne właściwości sprawcy i czynniki zewnętrzne oddziaływujące na jednostkę, co ilustruje poniższa tabela. Z dwóch podstawowych koncepcji przestępczości (psychologicznej i socjologicznej) wywodzą się uniwersalne teorie wyjaśniające zachowania przestępcze jednostki (por. tabela 1). 13</p>
<p>15 Tabela 1. Koncepcje i teorie przestępczości K O N C E P C J E PSYCHOLOGICZNA Zachowania przestępcze uaktywniają następujące czynniki psychologiczne: - ograniczona sprawność umysłowa, - zaburzenia psychotyczne i psychonerwicowe - określone cechy osobowości SOCJOLOGICZNA Zachowanie przestępcze zdeterminowane jest wyłącznie przez mechaniczny wpływ czynników zewnętrznych, np. - wpływ grupy, - sytuacja (okoliczności), - usankcjonowana potrzeba T E O R I E KONCEPCJA BIOLOGICZNA (antropologiczna) LOMBORSA Za zachowania przestępcze odpowiedzialne są właściwości określonych struktur biologicznych, powiązanych z czynnikami psychologicznymi. Atawistycznym cechom człowieka jak: cofnięte czoło, deformacje czaszki, krępa zwalista sylwetka towarzyszą kryminogenne właściwości psychiczne jak: otępienie uczuciowe i moralne, niska inteligencja, impulsywność, okrucieństwo, mściwość, próżność i lenistwo. KONCEPCJA DEWIACJI ZNANIECKIEGO Wartości społeczne wyznaczają normy obyczajowe, moralne i prawne. Ich przyswojenie jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania w środowisku dzięki konformizmowi. O przystosowaniu decydują: wychowanie, praca i zabawa mające wpływ na normalne pełnienie ról społecznych. Pełna zgodność jest rzadkością. Powszechniejszym zjawiskiem jest stan, kiedy jednostka w jakiejś części spełnia standardy społeczne, a w innej nie. TEORIA RACJONALNEGO WYBORU Człowiek waży różne możliwości i wybiera najbardziej optymalne dla siebie rozwiązanie. Jeśli stwierdzi, że przestępstwo przyniesie mu więcej korzyści niż przykrości, to jest to efekt racjonalnego wyboru. TEORIA KRYMINOLOGICZNA o orientacji PSYCHOANALITYCZNEJ Determinantem zachowań przestępczych jest nieświadoma motywacja przestępczości oraz rola wczesnego okresu socjalizacji i wpływ środowiska rodzinnego. 14 KONCEPCJA ANOMII DURKHEIMA Przyczyną przestępczości jest załamanie się dotychczasowej struktury społecznej i związanej z nią kontroli społecznej, występujący w okresie gwałtownych zmian społecznych i ekonomicznych oraz migracji ludności. Jest to stan anomii, który charakteryzuje rozpad tradycyjnych więzi społecznych i dezorientacja ludzi odnośnie norm zachowania odpowiedzialnych wyznaczających ład społeczny. TEORIA ZRÓŻNICOWANYCH ZWIĄZKÓW SUTHERLANDA Zachowanie przestępcze jest następstwem relacji jednostki z innymi przestępcami. Siła związku przestępczego zależy od fazy życia jednostki, częstotliwości osobistych kontaktów i długości jego trwania. TEORIA POSZUKIWANIA MOCNYCH TEORIA HIRISCHIEGO WRAŻEŃ Czyn zakazany moralnie lub prawnie Przestępczość jest rezultatem braku więzi między (przestępstwo) jest sposobem redukcji potrzeby jednostką a takimi grupami jak rodzina, wzmożonej stymulacji i zapotrzebowania na nowe prospołecznie nastawiona grupa rówieśnicza czy wrażenia. Konsekwencje nie mają znaczenia grupa szkolna. Opracowanie własne</p>
<p>16 Praktyka zawodowa służb społecznych, zwłaszcza pracowników socjalnych, psychologów, terapeutów, radców prawnych, a także innych przedstawicieli środowisk zawodowych: lekarzy, kuratorów sądowych, policji, personelu służby więziennej itp. polega na relacjach osobistych z klientem. Zwykle pierwszy kontakt, jeszcze w fazie niewerbalnej, wpływa na jego dalszą formę. Pojawia się pytanie czy mamy w tym swój udział, a jeżeli tak, to jaki. Nasze zachowania mogą stać się modelem dla innych. Jesteśmy dla klientów, często zagubionych i bez wsparcia najbliższej rodziny, osobami ważnymi. Zgodnie z teorią uczenia mamy wpływ na formułowanie pożądanych przez klienta i akceptowanych społecznie celów, które motywują do działania, a także możemy stosować wzmocnienia wspierając prawidłowe postawy i kierunki aktywności poprzez pomoc w osiągnięciu tych celów. Dla praktyków pracujących w obszarze wykluczenia lub wręcz patologii społecznej wydaje się istotna teoria społecznego uczenia się A. Bandury 3. Teoria społecznego uczenia się opiera się na podstawowych twierdzeniach behawioryzmu: Zachowanie jednostki jest wynikiem uczenia się. Zachowanie przestępcze jest wyuczone. Na zachowanie jednostki dominujący wpływ ma środowisko. Jednostka jest podatna na manipulowanie przez innych. Przestępstwo jest jednym ze sposobów osiągania celów. Zachowania agresywne modelują osoby lub grupy znaczące dla jednostki lub grup, które te zachowania obserwują i następnie odwzorowują uczą się przez naśladownictwo. Akceptacja grupy jest nagrodą odczuwaną pozytywnie, która wyzwala w jednostce kolejne działanie tego samego typu. Mechanizm ten w pięciu płaszczyznach ukazuje poniższy schemat. 3 Albert Bandura (ur. 1925), czynny naukowo psycholog kanadyjski, twórca teorii społecznego uczenia się, w tym teorii wyuczonej agresji uznanej powszechnie w tłumaczeniu przyczyn przestępczości, uwzględniającej procesy myślowe i poznawcze. Autor wydanej w 2007r. Teorii społecznego uczenia się pod red. Naukową M. Kofty. PWN, Warszawa. 15</p>
<p>17 Rysunek 2. Teoria społecznego uczenia się Bandury 1. ZACHOWANIA (także agresywne i w konsekwencji przestępcze), ZACHOWANIA wyuczone metodą prób i błędów odwzorowane z modela tj. osoby lub grupy znaczącej zachowania agresywne (tu i teraz) złe traktowanie fizyczne instruowanie rytuały i dziwaczna symbolika destrukcyjne modelowanie zanikają lub utrwalają się zanikają lub utrwalają się 2. ETIOLOGIA w zależności od odczuwanych pozytywnie lub negatywnie wzmocnień. praźródłem dla tworzenia się mechanizmów zachowań agresywnych istotnych w poszczególnych fazach rozwoju człowieka może być: środowisko rodzinne, podkultury (subkultury), środki masowego przekazu. 3. CZYNNIKI mające wpływ na zachowanie agresywne: modelowanie, złe, dolegliwe fizycznie traktowanie przez innych, pobudzanie do agresji metodą instrukcji, nakłanianie w sposób dziwaczny, niezwykły i rytualny. 4. DYNAMIKA ZACHOWAŃ zachowania agresywne zanikają (ulegają wygaszeniu) lub utrwalają się w zależności od wzmocnień odbieranych pozytywne lub negatywne przez jednostkę lub grupę. 5. KONTEKST CZASU przyczyny zachowania agresywnego tkwią tu i teraz, a nie w przeszłości. Opracowanie własne 16</p>
<p>18 Teoria społecznego uczenia się ma zastosowanie zarówno w wyjaśnianiu przyczyn jak i stanowi model teoretyczny do konstruowania programów mających na celu oduczanie zachowań niepożądanych, m.in. przestępczych. W naukach społecznych i praktyce wyspecjalizowanych instytucji zajmujących się oddziaływaniami wobec osób naruszających prawo przyjął się termin resocjalizacja, czyli oddziaływanie nakierowane na powtórną socjalizację zgodnie z normami akceptowanymi społecznie. Proces resocjalizacji obejmuje wygaszanie (metodą kar) zachowań niepożądanych i zgodnie z teorią uczenia modelowanie (prezentowanie zachowań prawidłowych społecznie), jak również i wzmacnianie (metodą nagradzania) zachowań pożądanych. KONSEKWENCJE PRZESTĘPCZOŚCI Konsekwencje przestępczości (zamiennie skutki lub szkody) można rozpatrywać na płaszczyźnie psychologicznej i społecznej, w skali mikro, kiedy dotyczą bezpośrednio ofiary (np. napad na właściciela i zniszczenie jego warsztatu produkcyjnego) i makro, kiedy powodują szkody w jej otoczeniu społecznym (utrata miejsc pracy), także w systemie społecznym (leczenie, odszkodowanie, zasiłki dla bezrobotnych pracowników oraz ich rodzin). Nawet te same kategorie przestępstw inaczej oddziałują na jednostkę (np. zabójstwo, napad rabunkowy, porwanie, znęcanie się, gwałt), a inaczej na jej otoczenie. Ofiara zwykle ponosi długotrwałe konsekwencje psychologiczne, natomiast dla otoczenia może to być tylko fakt medialny. W praktyce nie jest możliwe ustalenie granicy szkód, gdyż nawet przestępstwa godzące w dobro jednostki, np. znęcanie się nad partnerką życiową, wśród świadków dzieci wywołuje długotrwałe, czasami trwałe zaburzenia funkcjonowania, a w życiu dorosłym nieumiejętność prawidłowej realizacji ról społecznych, lub wręcz powielanie patologicznych wzorców zachowań. Przykładowe konsekwencje przestępczości uwzględnia poniższy schemat. Rysunek 3. Konsekwencje przestępczości KONSEKWENCJE PRZESTĘPCZOŚCI DOTYCZĄCE: OFIAR SPRAWCÓW SPOŁECZEŃSTWA - utrata: życia bądź zdrowia, mienia, dobrego imienia, poczucia godności i własnej wartości, - niepełnosprawność fizyczna bądź psychiczna, -zaburzenia psychiczne, - marginalizacja społeczna, - poczucie krzywdy. WIKTYMOLOGIA, PROBLEM OFIAR - izolacja więzienna, - separacja od rodziny, - obciążenie kosztami sądowymi, - konsekwencje psychologiczne: obniżenie poczucia wartości, zaburzenie poczucia bezpieczeństwa, poczucie odrzucenia, deprywacja potrzeb, np. seksualnych, samorealizacji 17 - koszty ekonomiczne np. utrzymanie więźniów, - destrukcja systemu społecznego, - destabilizacja rozwoju gospodarczego, - utrata zaufania obywateli do instytucji państwa.</p>
<p>19 Przestępcy poprzez dokonywanie przestępstw powodują, że ktoś staje się ich ofiarą. Problematyką ofiar zajmuje się wiktymologia. Wiktymologia (nazwa od słowa łac. Victima ofiara) to nauka multidyscyplinarna o ofiarach przestępstw. Przedmiotem badań wiktymologicznych jest: rola ofiary w genezie przestępstwa; dynamika, struktura i uwarunkowania zjawiska pokrzywdzenia; problematyka ochrony interesów ofiar przestępstwa i innych pogwałceń praw człowieka, w tym zagadnienia naprawienia wyrządzonej ofierze szkody. W wiktymologii rozróżnia się cztery główne grupy zagadnień będących przedmiotem dociekań nauki i praktyków, które są przedstawione na schemacie poniżej. Rysunek 4. Zagadnienia wiktymologii PODSTAWOWE POJĘCIA WIKTYMOLOGII Problematyka pomocy społecznej i przestępczości dostarcza wielu analogii. Literatura przedmiotu i obserwacja zjawiska stawania się klientem pomocy społecznej, ofiarą przestępstwa lub przestępcą pozwala na dostrzeżenie wspólnych cech, a także podobnych mechanizmów wyzwalających te zjawiska. Nauka o ofiarach przestępstw wiktymologia dostrzega bardziej szczegółowe zagadnienia, którymi są: wiktymność i wiktymizacja. WIKTYMNOŚĆ WŁAŚCIWOŚCI OFIARY Wiktymność oznacza zarówno udział ofiary w zaistnieniu przestępstwa, jak również występowanie charakterystycznych cech, które w konkretnych sytuacjach prowadzą do np. zagrożenia życia, zdrowia, nietykalności, utraty mienia, itp. Wiktymność badana jest w czterech płaszczyznach: 18</p>
<p>20 biologicznej psychicznej ekonomicznej społecznej a) biologicznej, np. określony wiek, płeć, niepełnosprawność fizyczna i intelektualna. Cechy te są trwałe lub związane z ograniczeniem funkcji organizmu wskutek zażycia środków chemicznych (alkohol, narkotyki, leki), które upośledzają zdolność oceny sytuacji i podejmowania adekwatnej reakcji np. obrony, ucieczki, rozpoznawania i unikania sytuacji i osób stanowiących zagrożenie. b) psychicznej, np. trwałe choroby psychiczne lub czasowe zaburzenia zwiększają ryzyko stania się ofiarą przede wszystkim przestępstw o charakterze seksualnym, c) ekonomicznej, np. posiadanie określonych dóbr materialnych, niedostępnych a jednocześnie pożądanych przez inne osoby, d) społecznej, która wynika np. z wykonywania określonych zawodów, np. taksówkarze, listonosze, agenci ubezpieczeniowi, konwojenci, ochroniarze, pracujący w nocy, stróże prawa, np. celnicy, a także osoby wykonujące prace w trudnym środowisku np. pracownicy socjalni, kuratorzy sądowi, personel więzienny, personel izb wytrzeźwień, jak również osoby utrzymujące kontakty z kryminogennym środowiskiem. Prawdopodobieństwo stania się ofiarą jest tym większe im cechy zaliczane do poszczególnych płaszczyzn nakładają się lub występują jednocześnie. WIKTYMIZACJA PROCES STAWANIA SIĘ OFIARĄ Wiktymizacja oznacza proces przekształcenia ofiary potencjalnej w ofiarę rzeczywistą, podczas którego udział ofiary może wynikać z jej cech osobistych i zachowania. Rysunek 5. Proces wiktymizacji nieostrożność predystynacja prowokacja incydentalna zawiniona świadoma trwała niezawiniona nieświadoma Czynniki, które powodują, że określone zachowania i cechy jednostki mogą uruchomić proces wiktymizacji, to: a) nieostrożność zachowanie ofiary wynikające z braku świadomości zagrożenia, które przybiera charakter: incydentalny - zachodzi wówczas, gdy jednostka jednorazowo swoim zachowaniem stwarza dla siebie zagrożenie, 19</p>
<p>21 trwały - gdy jednostka permanentnie i systematycznie stwarza takie zagrożenie, np. dokonując okazjonalnych transakcji lub kupując pokątnie niedozwolone artykuły, zasypiając z bagażami na dworcach, spożywając alkohol z przygodnie poznanymi osobami, nawiązując nietypowe kontakty, w tym seksualne, itp. b) predestynacja - polega na występowaniu szczególnych właściwości u osób, które szczególnie predestynują ją (typują) do pokrzywdzenia: predestynacja zawiniona, która np. wynika z cech charakteru, tj. awanturnictwo i zachowania agresywne werbalne i fizyczne, zaburzenia osobowości, uzależnienia. predestynacja niezawiniona, która jest związana z cechami obiektywnymi, fizycznymi, psychicznymi i sytuacyjnymi, np. bycie dzieckiem pozostawionym bez opieki, osobą niedołężną samotnie zamieszkującą, wykonującą określone zawody. c) prowokacja polega na świadomym lub nieświadomym zachowaniu ofiary, która często poprzez swój styl życia przyciąga potencjalnych napastników, bądź prowokuje konfrontacyjnym zachowaniem. DYNAMIKA PROCESU WIKTYMIZACJI W procesie wiktymizacji rozróżnia się dwie fazy i dwa rodzaje. Faza pierwotna następuje w wyniku doznanego przez ofiarę pokrzywdzenia przez bezpośrednie działanie sprawcy-przestępcy. Faza wtórna jest związana z doznawaniem dodatkowych szkód głównie psychicznych w wyniku działań np. organów ścigania (wielokrotne przeżywanie traumy w związku z powtarzaniem zeznań, konfrontacji ze sprawcą), wykorzystaniem medialnym, identyfikacji z rolą ofiary i naznaczenia ze strony otoczenia. Wiktymizacja bezpośrednia dotyczy osoby pokrzywdzonej czynem przestępczym sprawcy, (w fazie pierwotnej) a wiktymizacja wtórna dokonuje się, gdy następstwa rozciągają się i dotykają osoby bliskie lub zaangażowane w np. obronę ofiary i przeciwdziałanie zjawisku. Rodzaje wiktymizacji w obydwu fazach przedstawia poniższy schemat. Rysunek 6. Rodzaje wiktymizacji Faza pierwotna PRZESTĘPSTWOwiktymizacja bezpośrednia O F I A R A wiktymizacja wtórna Faza wtórna organy procesowe identyfikacja z rolą - naznaczenie osoby bliskie, obrońcy ofiary 20</p>
<p>22 POLITYKA KARNA PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU PRAWA KARNEGO I KARNEGO WYKONAWCZEGO Prawo karne tworzą przede wszystkim przepisy określające, jakie czyny są przestępstwem i jakie za nie grożą kary, jakie zasady stanowią podstawę wymierzania kary oraz jakie kryteria należy stosować, dokonując wyboru właściwego środka spośród różnych rodzajów kar przewidzianych w kodeksie karnym 4. Od momentu popełnienia przestępstwa do ukarania osoby, która go popełniała mija pewien czas, kiedy to trwa procedura przygotowawcza i sądowa a następnie wykonanie orzeczonego wyroku. Na poniższym, uproszczonym schemacie Rysunek 7. zostały ujęte podstawowe etapy i podmioty tego procesu oraz elementarne pojęcia je określające. RODZAJE KAR Kara jest to środek represyjny stosowany wobec osób, które popełniły przestępstwo lub w jakikolwiek inny sposób naruszyły normy prawne lub obyczajowe. KARA ŁĄCZNA wymierzana jest wówczas, gdy sprawca popełnił dwa albo więcej przestępstwa, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, i wymierzono za nie kary zasadnicze tego samego rodzaju. Kara łączna nie może być niższa od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa i nie może przekroczyć sumy kar wymierzonych, jak również górnej granicy danego rodzaju kary. Kodeks karny, dalej kk 5 w art. 32 wymienia następujące rodzaje kar: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności. Poza ww. wymienionymi rodzajami kar kodeks karny dopuszcza kilkanaście rodzajów środków karnych, orzekanych przez sąd skazujący, z których najistotniejsze z perspektywy pomocy społecznej to : zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej oraz zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu (do 15 lat), zakaz wstępu na imprezę masową (od 2 do 6 lat), zakaz prowadzenia pojazdów, zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych, przepadek, (np. rzeczy pochodzących z przestępstwa lub służących do jego dokonania) 4 S. Walczak: Prawo penitencjarne: tamże s Ustawa z dnia 6 grudnia 1997r. kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.). 21</p>
<p>23 Popełnienie przestępstwa Rysunek 8. Etapy postępowania karno-wykonawczego Śledztwo prowadzi prokurator lub może powierzyć je Policji Podejrzany Postępowanie przygotowawcze Dochodzenie prowadzi Policja oraz inne organy Akt oskarżenia Sporządza prokurator i wnosi do sądu Oskarżony Postępowanie sądowe m.in. stosuje na wniosek prokuratora środek zapobiegawczy np. tymczasowy areszt Odpowiada z tzw. wolnej stopy Tymczasowo aresztowany Orzeczenie sądu karnego np. Uniewinnienie Skazany Wyrok skazujący Wyrok w zawieszeniu Nadzór nad wykonaniem kary sprawuje sędzia penitencjarny, który wydaje postanowienia w przedmiocie: np. pkt 1,2, a w sprawach pkt 3,4 właściwy jest Sąd Penitencjarny Sąd może wyznaczyć termin stawienia się do odbycia kary w określonym zakładzie karnym, w określonym systemie np. terapeutycznym Bezwzględne pozbaw. wolności Jeżeli wykonywanie wyroku stanowi kontynuację tymczasowego aresztu, to jest ten czas wliczony w poczet kary 1.Wyroku łącznego lub zmiany kolejności wykonywania kar 2.Udzielenia przepustki losowej niektórym kategoriom osadzonych 3.Udzielenia przerwy w karze 4.Udzielenia warunkowego zwolnienia Opracowanie własne 22</p>
<p>24 obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, (sąd orzeka obligatoryjnie na wniosek pokrzywdzonego lub uznaniowo w przypadku braku wniosku albo może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, nawiązka, (art. 48 kk stanowi, że sąd może zasądzić od sprawcy lub sprawców do 100 tys. zł np. na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w przypadku skazania za przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia). KARA POZBAWIANIA WOLNOŚCI Art. 37 kk stanowi, że kara pozbawienia wolności może być wymierzana na okres od 1 miesiąca do 15 lat; wymierzana jest w miesiącach i latach, a wymiar kary w jej dolnych i górnych granicach oraz zasady wymierzania za poszczególne przestępstwa określają przepisy szczegółowe. Karami odrębnymi są: kara 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności, a za wykroczenia kara aresztu w wymiarze od 5 do 30 dni. Karę pozbawienia wolności można warunkowo zawiesić, odroczyć oraz ubiegać się o przerwę w wykonywaniu kary lub o warunkowe zwolnienie. Podstawowe warunki są ujęte na schemacie poniżej. Warto zauważyć, że istnienie instytucji warunkowego zwolnienia, według praktyków, jest tym, co obok systemu przepustkowego, najbardziej motywuje skazanych do udziału w procesie resocjalizacji. W roku 2010 sąd penitencjarny zwolnił warunkowo ogółem skazanych, w tym na wniosek dyrektora zakładu karnego, na wniosek skazanego lub jego pełnomocnika, 14 na wniosek kuratora, 3 na wniosek prokuratora lub sądu. KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI Kara ograniczenia wolności (art. 32 pkt 2 kk) polega na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne wskazanej przez sąd w odpowiedniej instytucji lub placówce charytatywnej, w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie (art kk), natomiast w stosunku do osoby zatrudnionej (art kk) kara ta polega na potrącaniu od 10% do 25% wynagrodzenia z przeznaczeniem na Skarb Państwa albo cel społeczny, a w okresie odbywania kary skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy. Kara ograniczenia wolności trwa najkrócej jeden miesiąc a najdłużej 12 miesięcy i jest obwarowana określonymi obowiązkami (art kk., zgodnymi z celami tej kary (art. 34 kk). Katalog obowiązków zawiera art kk i jest analogiczny jak przy zawieszeniu wykonania kary oraz warunkowym zwolnieniu (art Kkw; schemat poniżej). Na czas trwania kary ograniczenia wolności sąd może ustanowić wobec skazanego dozór kuratora, zwolnić z dozoru lub zmienić obowiązki, o czym stanowi art kk. Jeżeli skazany sumiennie wykonuje pracę wskazaną przez sąd, przestrzega porządku prawnego jak również spełnia nałożone na niego obowiązki i orzeczone środki karne sąd może go zwolnić po wykonaniu co najmniej połowy orzeczonej kary ograniczenia wolności, uznając tę karę za wykonaną (art. 83 kk). Mimo orzeczonej prawomocnie kary, jej sposób wykonania może być modyfikowany w zależności od okoliczności życiowych skazanego i osiągnięcia jej celów. Tryb, podstawę prawną i warunki stosowania modyfikacji w wykonaniu kary przedstawia poniższy schemat. 23</p>
<p>25 Rysunek 9. Tryb modyfikacji wykonania kary 24</p>
<p>26 KATEGORIE SPRAWCÓW PRZESTĘPSTW W prawie karnym wyróżnia się trzy specyficzne grupy sprawców przestępstw, co do których stosowane są szczególne przepisy i środki karne. Są to, nieletni, młodociani oraz recydywiści. NIELETNI w prawie karnym osoba, która nie ukończyła 17 lat w chwili popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. Nieletni nie odpowiada według zasad określonych w kodeksie karnym, z wyjątkiem określonych przypadków. Wyjątki od tej zasady określone są w art kk. 6 MŁODOCIANY to zgodnie z kodeksem karnym sprawca, który w czasie popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat, (ale ukończył 17 lat), a w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat. Odpowiadają oni na zasadach ogólnych określonych w kodeksie karnym z preferencją celu wychowawczego przy orzekaniu i wykonaniu kary. RECYDYWIŚCI to z kolei osoby, które odbywały już karę, ale popełniły ponownie przestępstwo. Kodeks karny rozróżnia recydywę ogólną i szczególną. Pierwsza z nich to powrót do jakiegokolwiek przestępstwa, który sąd uwzględnia przy wymiarze kary lub środka karnego ze względu na dotychczasowy sposób życia", jako zwykłą okoliczność o charakterze obciążającym. Niezbędną przesłanką przyjęcia takiej recydywy jest uprzednie prawomocne skazanie za przestępstwo bez znaczenia, jaki czas upłynął od poprzedniego skazania dopóki nie nastąpi jego zatarcie. Cięższą postacią recydywy jest: - recydywa szczególna w typie podstawowym zachodzi wówczas, gdy sprawca, skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności, w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary, umyślnie popełnia przestępstwo podobne do tego, za które był już skazany. - recydywa szczególna wielokrotna ma miejsce, gdy sprawca był już skazany w warunkach ww. recydywy podstawowej, odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat od odbycia w całości lub w części ostatniej kary popełnił ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźby jej użycia. 6 Nieletni odpowiada jak osoba dorosła gdy po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego: określonego w kodeksie karnym: - art przejęcie kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym (porwanie), - art zamach na życie Prezydenta RP, - art , 2 lub 3 - zabójstwo, - art lub 3 - spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, - art lub 3 - sprowadzenie zagrożenia zagrażającego życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu, - art lub 3 - sprowadzenie katastrofy, - art zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą, - art lub 2- porwanie w celu zmuszenia do określonego zachowania, - art rozbój, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. 25</p>
<p>27 PROBLEM PRZESTĘPCZOŚCI W POLSCE STATYSTYKA PRZESTĘPSTW I KAR MONITORING ZJAWISKA PRZESTĘPCZOŚCI ZADANIA INSTYTUCJI Jedną z metod badania zjawiska i skuteczności polityki kryminalnej jest prowadzenie wieloletnich statystyk. W Polsce statystykę przestępstw prowadzą oraz podają do publicznej wiadomości w zakresie i formie określonej przepisami następujące organy: Policja statystyka policyjna polega na rejestracji zdarzeń zabronionych prawem, zgłoszonych przez poszkodowane instytucje, osoby, wykryte przez policję w wyniku własnych działań lub w następstwie doniesień, np. prasowych. Prokuratura statystyka policyjno-prokuratorska obejmuje przestępstwa stwierdzone w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym w wyniku działań policyjno-prokuratorskich (www.polcja.pl). Sądy statystyka sądowa zawiera rejestr skazań sprawców przestępstw, które przetwarza Ministerstwo Sprawiedliwości. Ministerstwo gromadzi dane statystyczne grupowane według podziału na dziedziny prawa, według orzecznictwa pierwszej i drugiej instancji, podziału administracyjnego kraju, struktury resortu, dane o wykonywaniu orzeczeń. (http://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/statystyki/). Służba Więzienna statystyka penitencjarna tworzą ją zakłady karne i areszty śledcze (jednostki penitencjarne) i przetwarza Centralny Zarząd Służby Więziennej. Statystyka penitencjarna dotyczy osób pozbawionych wolności tj. skazanych i tymczasowo aresztowanych, rodzajów przestępstw, które stanowiły podstawę ich osadzenia, wymiaru odbywanych kar, struktury wieku, płci, systemów odbywania kary, rodzajów środków oddziaływania resocjalizacyjnego i inne. (www.sw.gov.pl). Główny Urząd Statystyczny statystyka państwowa ujmowana co roku w formie książkowej i publikowana na stronach internetowych pod aktualną nazwą: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej (www.stat.gov.pl/gus), zawierający dane o państwie, mieszkańcach, środowisku, gospodarce i zjawiskach społecznych. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości w Warszawie (IWS) placówka naukowa działająca od 1990 r. Prowadzi stałe badania empiryczne praktyki sądowej i prokuratorskiej oraz monitoring trendów przestępczości, polityki kryminalnej oraz tendencji w funkcjonowaniu całego wymiaru sprawiedliwości. Zajmuje się również harmonizacją prawa polskiego z międzynarodowymi standardami prawnymi, w tym zwłaszcza z wymogami normatywnymi Unii Europejskiej. Wydaje cyklicznie m.in. Atlas przestępczości w Polsce. Badania porównawcze IWS dostarczają informacji nt. problemów przestępczości w Polsce m.in. na tle innych krajów Europy. PODSTAWOWE WSKAŹNIKI DOTYCZĄCE PRZESTĘPCZOŚCI Zarówno poziom poczucia zagrożenia przestępczością jak również faktyczna skala przestępczości jest trudna do zmierzenia i bywa, że trudna do analiz porównawczych nawet w danym kraju lub regionie świata. Wynika to z metodologii badań oraz polityki karnej (penalizacji czynów) obowiązującej w danym kraju. W Polsce przyjmuje się jako wskaźniki poziomu przestępczości liczbę zgłoszonych przestępstw, wykrytych sprawców oraz skazań (orzeczonych wyroków sądowych) w danym roku. 26</p>
<p>28 w określonym przedziale czasu np. rok Rysunek 10. Podstawowe wskaźniki dotyczące przestępczości Skala zjawiska przestępczości mierzona jest: na określonym terytorium, np. państwo liczbą zgłoszonych przestępstw liczbą wykrytych sprawców liczbą skazań LICZBA ZGŁASZANYCH PRZESTĘPSTW Z opublikowanego przez Komendę Główną Policji rocznego raportu o Stanie bezpieczeństwa w Polsce w 2010 roku 7 wynika, że w stosunku do okresów poprzednich nastąpił spadek ogólnej liczby przestępstw o 3%. Jednocześnie na przestrzeni ostatniej dekady o 20 % wzrosła ich wykrywalność, która osiągnęła 68,3 %. W roku 2010 Policja wszczęła ogółem postępowań w sprawach o przestępstwa, a np. w latach , prawie 1mln 300 tys. 8. Najbardziej znaczące spadki wystąpiły w takich kategoriach jak zabójstwa, bójki, pobicia, kradzieże samochodów, włamania, rozboje, wymuszenia i kradzieży cudzej rzeczy. LICZBA WYKRYTYCH SPRAWCÓW I KATEGORIE POPEŁNIONYCH PRZESTĘPSTW W roku 2010 postawiono zarzut popełnienia przestępstwa ogółem podejrzanym, z tego dorosłym i nieletnim (do 17 roku życia). Liczba podjętych postępowań w związku ze zgłoszeniem przestępstw nie pokrywa się z liczbą sprawców. Bywa, że sprawca pozostaje niewykryty lub jest więcej niż jedna osoba (np. gwałt zbiorowy, bójki i pobicia). O tej różnicy świadczy wskaźnik (%) wykrywalności. Dane o liczbie wszczętych przez policję postępowań, związanych z wybranymi kategoriami przestępstw, wskaźniku wykrywalności oraz dynamice zjawiska zawiera poniższa tabela. 7 Strona internetowa (www.policja.pl). 8 W roku 2003 odnotowano czynów przestępczych (www.policja.pl). 27</p>
<p>29 kategoria przestępstwa Tabela 2. Wybrane statystyki przestępstw dokonanych w 2010 r. liczba wskaźnik (%) dynamika: wzrost/spadek postępowań wykrywalności danej kategorii przestępstwa w stosunku do okresów poprzednich spadek o 467 przestępstw w stosunku do roku 2001 roku, kiedy to odnotowano zabójstw o 12,3% mniej niż w 2009 roku. W liczbach bezwzględnych spadek ten wynosi bójek i pobić spadek o 12,5 %. W 2000 i 2003 roku tych ,5 przestępstw było ponad 45 tysięcy, a skuteczność ścigania wynosiła 48% zabójstwo bójka lub pobicie przestępstwa rozbójnicze zgwałcenia ,3 o 57 mniej niż w roku 2009 kradzież cudzej rzeczy (kradzież zwykła) kradzież z włamaniem kradzież samochodu przestępczość narkotykowa przestępczość gospodarcza przestępstwo korupcyjne , , , X wzrost ujawnień X wzrost ujawnień ruch drogowy osoby zginęły, a zostały ranne wynosiła przemoc w rodzinie liczba ofiar wg procedury Niebieskiej Karty w latach odnotowywano w trakcie roku ponad 300 tysięcy takich przestępstw, najwięcej w 2004 roku bo prawie 335 tys. w roku , w 2000 roku wszczęto ponad 329 tysięcy postępowań, w 2000 roku w całym kraju doszło do ponad 70 tysięcy przestępstw kradzieży aut, a wykrywalność w 2000 roku wynosiła 8,9% liczba ujawnianych czynów rośnie od 2000 roku, kiedy to w Polsce wszczęto niecałe 6 tys. takich postępowań w 2009 roku było wypadków, ofiar śmiertelnych, a rannych osób w 2006 roku liczba wszczętych postępowań wynosiła , a liczba ofiar Opracowanie własne na podstawie Raport Komendanta Głównego Policji za rok 2010 Przytoczone dane odnoszą się zasadniczo do pojęcia tzw. przestępczości pospolitej, bardzo uciążliwej społecznie oraz zbrodni, tj. przestępstw zagrożonych karą powyżej 3 lat, przeciwko zdrowiu i życiu, mających wpływ na poczucie bezpieczeństwa tzw. zwykłych obywateli. Po transformacji ustrojowej zmieniła się również struktura przestępczości. W stosunku do roku 1990, kiedy to przestępstwa przeciwko mieniu stanowiły 84,7% ogółu popełnionych przestępstw, w 2007 r. zmalały do nieco ponad połowy, a kradzieże z włamaniem z 58% zmniejszyły do 23%. Wraz z rozwojem nowych technologii, pojawiła się kradzież internetowa, włamywanie się do kont 9 Ogółem w Polsce w związku z przestępstwami drogowymi Policja wszczęła postępowań karnych (o 12,1 tys. mniej niż w 2009 roku), przy czym przypadków za przestępstwa związane z jazdą pod wpływem alkoholu. 28</p>
<p>30 bankowych, kradzież baz danych i własności intelektualnej. Zmieniła się również forma przestępczości gospodarczej. W obecnych czasach polega np. na kradzieży programów komputerowych, oszustwach skarbowych, fałszerstwach dokumentów, zwłaszcza używanych do popełniania przestępstw na szkodę banków, hurtowni, przedsiębiorstw itp. Od 6 czerwca 2011 r. kodeks karny art. 190a 1 wprowadził do katalogu czynów prawem zabronionych przestępstwo polegające na uporczywym nękaniu (stalking), zagrożonego karą do lat trzech, a w przypadku targnięcia się ofiary na własne życie od roku do lat dziesięciu. Jest to przykład wpływu decyzji politycznych na dynamikę przestępczości. Statystka rośnie nie dlatego, że nagle ludzie masowo popełniają jakiś rodzaj czynu, np. uporczywe nękanie telefonami lub prowadzenie pojazdów po zażyciu alkoholu, bo takie zachowania były odnotowywane od lat. Zatem tego samego rodzaju czyny, np. kierowców, dopóki stanowiły wykroczenia, nie były wykazywane w statystykach karnych. Z chwilą ich penalizacji stały się przestępstwem i mają wpływ na dynamikę przestępczości w kategorii przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Według stanu w dniu 31 grudnia 2010 roku w zakładach karnych przebywało osadzonych za przestępstwa w tej kategorii. Sprawcy tej grupy przestępstw, z racji raczej młodego wieku, wykształcenia i doświadczenia zawodowego, zaradności życiowej, raczej nie wymagają zaangażowania służb społecznych w reintegracji ze społeczeństwem. Czterokrotnie wzrosła od 2000 liczba stwierdzonych przestępstw korupcyjnych, a także liczba bójek i pobić, których w 1990 roku było 10,3 na 100 tys. osób, a w ,6. Zdaniem ekspertów kryminologii Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości może to być konsekwencja wzrostu przestępczości wśród młodzieży w wieku lat. W 2000 r. w konflikt z prawem wchodziło z tej grupy 2,9 tys. na 100 tys. osób, a w 2007 r. - 3,6 tys. Najczęstszym przestępstwem popełnianym przez nieletnich jest pobicie czy udział w bójce. Także rośnie liczba przestępstw seksualnych, w których pokrzywdzonym jest dziecko poniżej 15. roku życia. W 2000 roku na 100 tys. mieszkańców było to 3,9 przypadków, w ,9. Kryminolodzy dopatrują się pozytywnego efektu podniesienia świadomości społecznej i swoistego wyczulenia świadków, dzięki czemu gwałty, pedofilie, w tym kazirodcze są częściej zgłaszane. Wdrożenie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i kampania społeczna nie spowodowała radykalnego zmniejszenia zjawiska, natomiast największe zmiany wprowadziła w strukturze osób pozbawionych wolności. W przypadku przestępstwa znęcania się nad rodziną: w 2000 r. było 60,3 przypadków na 100 tys. mieszkańców, a w ,8. Liczba wykonujących wyroki za znęcanie się nad rodziną w roku 2010 wynosiła ponad 14,5 tys. Ostatnie dwa lata spowodowały liczniejsze wprowadzanie do wykonania uprzednio zawieszonych wyroków i populacja osadzonych w jednostkach penitencjarnych odbywających karę za znęcanie się nad rodziną odczuwalnie rośnie. LICZBA SKAZAŃ, RODZAJE I WYMIAR KAR ORZEKANYCH PRZEZ SĄDY O spójności polityki karnej wobec zjawiska przestępczości świadczy m.in. reakcja karna wymiaru sprawiedliwości, której wskaźnikami są: liczba, rodzaje i wymiar kar (zasądzonych wyroków). W roku 2007 sądy rejonowe oraz sądy okręgowe wydały w sprawach karnych łącznie orzeczeń, których struktura jest przedstawiona w tabeli nr 3. 29</p>
<p>31 Tabela 3. Rodzaje, liczba i struktura orzeczonych kar przez sądy rejonowe i okręgowe w 2007 r. Rodzaj kary Liczba skazań (orzeczeń sądowych) % w stosunku do ogółu kar 100% = kara grzywny jako kara samoistna ,6 ograniczenie wolności ,9 bezwzględne pozbawienie wolności ,9 pozbawienie wolności z warunkowym zawieszeniem ,6 wykonania warunkowo umorzone postępowanie karne x orzeczenia w sprawach za wykroczenia wydane w roku x przez sądy grodzkie Opracowane własne na podstawie Publikowane informacje Ministerstwa Sprawiedliwości zaprzeczają potocznej opinii o surowości sądów. W 1990 r. na bezwzględną karę pozbawienia wolności (bez zawieszenia) sądy skazywały 27% oskarżonych, a w %. W ostatnim okresie nieco wzrósł średni wymiar kar za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu i pobicie ze skutkiem śmiertelnym. W 1997 roku było to 2,5 roku a w lata i 9 miesięcy. Obszerne dane statystyczne obejmujące działalność sądów we wszystkich dziedzinach prawa za lata i pierwsze półrocze 2011 r. można znaleźć pod wyżej wskazanym adresem. PODSTAWOWE WSKAŹNIKI DOTYCZĄCE OSADZONYCH WSKAŹNIK PRIZONIZACJI Polska zajmuje w grupie państw europejskich (bez Rosji) czwarte miejsce pod względem liczby skazanych pozbawionych wolności i dziewiąte miejsce pod względem długości faktycznego odbywania kary przeciętnie 10,6 miesiąca, podczas gdy w Rumunii - 28,9, w Rosji - 14,4, a najkrócej w Szkocji - średnio 2,1 miesiąca (Siemaszko A. Gruszczyńska B. Atlas przestępczości w Polsce 4). Ważnym wskaźnikiem polityki karnej (represyjności prawa) jest tzw. wskaźnik prizonizacji, czyli liczba osób pozbawionych wolności na 100 tys. mieszkańców. W Polsce wynosił w 1997 roku - 148,5, w 2003 roku - 209, w 2007 roku - 230,3). 30</p>
<p>32 Wykres 1. Wskaźnik prizonizacji w 2006 r. Opracowanie własne na podstawie Warylewski J. (www.pl.wikipedia.org./wiki/sejm) Według stanu na koniec 2006 r. w zakładach karnych i aresztach śledczych przebywały osoby, w 2007 roku , a w dniu 31 grudnia 2010 roku osób, w tym skazanych, którzy odbywali orzeczone kary w wymiarze od 1 miesiąca do dożywotniego pozbawienia wolności. Strukturę skazanych według wymiaru odbywanych kar przedstawia wykres nr 3. Wykres 2. Wskaźnik (%) liczby skazanych odbywających kary w poszczególnych wymiarach do ogólnej populacji skazanych 100% = osób, dane wg stanu w dniu r. 31</p>
<p>33 Opracowanie własne na podstawie: Oprócz kar zasadniczych także skazanych, kobiet i mężczyzn odbywało kary zastępcze w wymiarze: do 30 dni osób; powyżej 30 do 180 dni osób, a 48 osób w wymiarze powyżej 180 dni do 12 miesięcy. STRUKTURA SKAZANYCH ODBYWAJĄCYCH KARĘ POZBAWIENIA WOLNOŚCI, WEDŁUG WYBRANYCH KATEGORII PRZESTĘPSTW Dynamikę przestępczości w określonych kategoriach przestępstw pozwala śledzić statystyka osadzonych według kryterium, jakim jest rodzaj popełnionego przestępstwa, za który w poszczególnych latach dana liczba osób jest pozbawiona wolności. Jest prowadzona przez Służbę Więzienną od kilkudziesięciu lat według tej samej metody tj. na podstawie numerów artykułów w kodeksie karnym określającym dany czyn zabroniony prawem. W tym przypadku stosuje się kryterium tzw. artykułu głównego, za który dana osoba w okresie sprawozdawczym odbywa najwyższy wymiar kary lub jako tymczasowo aresztowana jest zagrożona najwyższą karą. Liczba osadzonych według powyższego kryterium nie oddaje skali orzeczeń (wyroków) za inne przestępstwa, które te osoby mają również do wykonania, oprócz wyroku ujętego w statystyce np. rocznej. W statystyce rocznej liczba osadzonych jest mniejsza niż liczba wykonywanych przez te osoby orzeczeń, gdyż zdarza się, że jedna osoba odbywa kilka wyroków za różne przestępstwa. Strukturę skazanych i tymczasowo aresztowanych (dalej TA) według rodzaju przestępstw określonych w kodeksie karnym z 1997 r., oraz wybrane kategorie osadzonych skazanych na podstawie kodeksu karnego z 1969 r. zawiera poniższe zestawienie (tabela nr 4.). Liczby w nawiasach odnoszą się do skazanych, którzy dokonali przestępstwa w okresie obowiązywania kodeksu karnego z 1969 roku. Statystyki policyjne oraz statystyki penitencjarne nie pokrywają się, np. w kategorii przestępstw komunikacyjnych, kradzieży, rozbojów itp. Wynika to z różnicy czasu pomiędzy dokonaniem przestępstwa, wykryciem sprawcy, postępowaniem karnym, orzeczeniem wyroku i skierowaniem tego wyroku do wykonania. Tylko część sprawców zostaje osadzona w jednostkach penitencjarnych bezpośrednio po dokonaniu przestępstwa. Większość z nich odpowiada bez uprzedniego stosowania tymczasowego aresztu i ma wyznaczony termin stawienia się do odbycia kary po uprawomocnieniu się wyroku. Zważyć należy, iż sądy wydają ponad 80% orzeczeń z warunkowym zawieszeniem wykonania kary, co oznacza, że sprawcy ujęci w statystykach policyjnych nigdy nie będą wykazani w statystykach penitencjarnych. Jak wykazano w powyższej tabeli, w 2010 roku w jednostkach penitencjarnych osoby odbywały kary za przestępstwa popełnione pod rządami kodeksu karnego z 1969 r., który przestał obowiązywać z dniem 31 sierpnia 1998 r. W odniesieniu do 575 osadzonych sytuacja ta nie dziwi, gdyż są skazani za zabójstwo na kary długoterminowe. W pozostałych przypadkach karę orzeczoną kilkanaście lat temu odbywają skazani za przestępstwa pospolite np. 146 osób za włamania, 51 za napady, 46 za przestępstwa gospodarcze i fałszerstwa, 5 za alimenty itd. Skazani ci korzystali z odroczeń, przerw w karze lub nie stawili się w wyznaczonym terminie do odbycia kary, ale także podczas aktualnego pobytu odbywali inne, wcześniej orzeczone wyroki. 32</p>
<p>34 Tabela 4. Struktura skazanych i tymczasowo aresztowanych wg rodzaju przestępstw, stan w dn r. Przestępstwa przeciwko (w nawiasie nr art. w kk): Ogółem w tym: Dodatkowo również w nawiasach podano liczbę osadzonych w niektórych kategoriach przestępstw, na podstawie kk z 1969 r. kobiety młodociani do 21 r.ż Ogółem (i 1054) w tym nieumyślni pokojowi, ludzkości oraz wojenne (art kk) 1 Rzeczypospolitej Polskiej (art kk) 6 obronności (art kk) 2 życiu i zdrowiu zabójstwa (i 576) (art kk) (i 2) pozostałe ( ) (i 35) bezpieczeństwu powszechnemu (art kk) bezpieczeństwu w komunikacji (art kk) środowisku (art kk) wolności (art kk) wolności seksualnej i obyczajności (art kk) Rodzinie i opiece (art kk) (i 10) 5 43 zgwałcenia (i 9) pozostałe ( ) znęcanie się (207) alimenty (209) pozostałe (206,208,210,211) czci i nietykalności cielesnej (art kk) prawom osób wykon. pracę zarobk. (art kk) dział. instyt. państw. oraz samorządu (art kk) wymiarowi sprawiedliwości (art kk) porządkowi publicznemu (art , kk) ucieczka (242 1 i 4) niepowrót z przepustki (242 2) 51 1 niepowrót z przerwy (242 3) 35 1 pozostałe ( , ) zorganizowana grupa (258) pozostałe ( , ) ochronie informacji (art kk) 5 wiarygodności dokumentów (art kk) Mieniu (art kk) kradzieże (278kk) kradzieże z włamaniem (279) (i 146) rozbój (i 51) (i 31) wymuszenia rozbójnicze (282 kk) pozostałe (281, kk) obrotowi gospodarczemu (art kk) obrotowi pieniędzmi i papierami wart. (art kk) określone w części wojskowej (art kk) 24 przestępstwa określone w innych aktach prawnych</p>
<p>35 Źródło: Informacja roczna sporządzana przez Biuro Informacji i Statystyki Centralnego Zarządu Służby Więziennej, dalej BIS CZSW PROBLEM PRZESTĘPCZOŚCI W POLSCE NA TLE WYBRANYCH PAŃSTW Na podstawie danych za rok 2007dotyczacych problematyki przestępczości (Atlas Przestępczości 4), wynika, że na tle wybranych krajów Europy liczba przestępstw przypadających na 100 tys. mieszkańców wynosiła w Polsce 3 799, a np. w Niemczech 7 976, Holandii 8 530, Anglii , w Szwecji Wykres 3. Liczba przestępstw na 100 tys. Mieszkańców rok 2007 Opracowanie własne na podstawie Atlas przestępczości 4 Zdaniem znawców przedmiotu 10 tak odmienne dane krajowe świadczą o rozmiarach tzw. ciemnej liczby wynikającej m.in. z niezgłaszania przez polskie społeczeństwo wielu przestępstw, nawet tak poważnych jak gwałt lub różnic metodologicznych (np. sposobie rejestrowania zdarzeń i ich kwalifikacji jako przestępstwo). 10 Siemaszko A.: Atlas przestępczości 4. 34</p>
<p>36 ROZDZIAŁ II: CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI PRZEBYWAJĄCYCH W ZAKŁADACH KARNYCH I ARESZTACH ŚLEDCZYCH. OSOBOWOŚĆ PRZESTĘPCY TYPOWA SYLWETKA OSOBOWOŚCI KRYMINALNEJ W świetle przytoczonych teorii trudno przyjąć jednorodny model człowieka, który przybiera rolę przestępcy. Czy istnieje zatem typowy przestępca, a jeżeli tak to, co go odróżnia od np. typowego nauczyciela, lekarza, studenta, sportowca. Nasuwają się dodatkowe pytania, które nakazywałyby wprowadzić kolejne kryteria. Wieloletni biegły sądowy prof. psychologii Zdzisław Majchrzak w swojej książce Zabójczynie i zabójcy wywodzi pogląd, że przyczyną zjawiska przestępczości jest wielka heterogeniczność aktów przestępczych, sprawców i sytuacji kryminogennych, czyli różne czyny przestępcze, różne okoliczności i co akcentuje, różni przestępcy. Przestępców dzieli na: chronicznych, opornych, niepoprawnych, bezwzględnych, takich, którzy ujawnili zachowania przestępcze we wczesnym okresie rozwojowym, ale i dzieci z tzw. dobrych domów, których droga przestępcza zaprzecza wszelkim teoriom socjologicznym. Autor na podstawie przeglądu badań z lat nad rozwojem osobowości kryminalnej wymienił w strukturze przestępców nasilenie charakterystycznych cech jak: egocentryzm, złośliwą agresywność, psychologiczną niedojrzałość, moralny egocentryzm, niestałość, obojętność emocjonalną. Przytoczył także wyniki badań Eysencka z 1977 r., a następnie Pospiszyla z 1985 r., które dowodziły związków typu temperamentu z dokonywaniem określonych rodzajów przestępstw. To, co wpływa, ale nie jest warunkiem koniecznym, o wchodzeniu w sytuacje przestępcze, to zdaniem wielu badaczy zaburzenie struktury osobowości. Jej przejawem jest osobowość nieprawidłowa, wcześniej występująca w literaturze przedmiotu jako psychopatia oraz socjopatia. Światowa Organizacja Zdrowia w X Rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10, 1997) zaleca termin osobowość dyssocjalna, tj. osobowość nieprawidłowa i podaje jej następujący opis: Zaburzenie, które zwraca uwagę dużą niewspółmiernością między zachowaniem a obowiązującymi normami społecznymi, charakteryzuje się: bezwzględnym nieliczeniem się z uczuciami innych; silną i utrwaloną postawą nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł i zobowiązań społecznych; niemożnością utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma trudności w ich nawiązywaniu; bardzo niską tolerancją frustracji i niskim progiem wyzwalania agresji, w tym zachowań gwałtownych; niezdolnością przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń, a w szczególności z doświadczanych kar; wyraźną skłonnością do obwiniania innych lub wysuwania pozornie możliwych do uznania racjonalizacji zachowań, jak również nadmierną drażliwość. 35</p>
<p>37 W literaturze przedmiotu często cytuje się szesnaście kryteriów diagnostycznych osobowości dyssocjalnej sformułowanych przez Henrego M. Cleckeya (1985), wśród których za znaczące dla zachowań przestępczych można uznać: niezdolność przewidywania skutków swojego postępowania, niezdolność wyciągania wniosków z przeszłych doświadczeń (tj. nieefektywność uczenia się), brak poczucia winy, wstydu i odpowiedzialności, skruchy, co w kontaktach społecznych przejawia się powierzchownością z nastawieniem na eksploatację, brak lęku, ubóstwo emocjonalne brak zdolności do przeżywania emocji brak integracji sfer poznawczej, behawioralnej i emocjonalnej, trwała niezdolność do związków uczuciowych z innymi ludźmi, bezosobowy stosunek do życia seksualnego (przedmiotowe traktowanie partnera), nieumiejętność odraczania satysfakcji (dążenie do natychmiastowego zaspokajania popędów i potrzeb), nietypowa lub niezwykła reakcja na alkohol, nadmierne zapotrzebowanie na stymulację. Inne cechy wyróżnione przez Cleckeya, jako kryteria osobowości dyssocjalnej mogą również destrukcyjnie wpływać lub wręcz uniemożliwiać relacje interpersonalne na różnych płaszczyznach życia społecznego, np.: nieumiejętność planowania odległych celów (koncentracja na teraźniejszości); brak wglądu, tj. zdolności oceny samego siebie, zrozumienia zależności niepowodzeń od własnego zachowania); niedające się logicznie wyjaśnić przerywanie konstruktywnej działalności; nierozróżnianie granicy między rzeczywistością a fikcją, prawdą a kłamstwem; częste szantażowanie samobójstwem, tendencje do samoagresji i inne. W cytowanej powyżej klasyfikacji ICD-10 uwzględniono również jednostkę: osobowość chwiejna emocjonalnie, występującą w literaturze przedmiotu jako pograniczne zaburzenie osobowości lub osobowość typu borderline. Osobowość borderline charakteryzują: wahania nastroju, napady intensywnego gniewu, niestabilny obraz siebie, niestabilne i naznaczone silnymi emocjami związki interpersonalne, silny lęk przed odrzuceniem i gorączkowe wysiłki mające na celu uniknięcie odrzucenia, działania autoagresywne oraz chroniczne uczucie pustki (braku sensu w życiu). Zespół cech występujących u osób z tym typem osobowości wyodrębnił m.in. John G. Gunderson. Zgodnie z opracowaną przez niego charakterystyką, w zespole zaburzeń z pogranicza występują: niewspółmierny do zdolności poziom osiągnięć (niski); impulsywność w niektórych sferach życia; próby samobójcze; wysoki poziom afektu, obejmujący negatywne uczucia oraz brak satysfakcji; łagodne epizody psychotyczne; wysoki poziom socjalizacji; zaburzone, niestabilne związki. Osoby z nieprawidłową osobowością, jako pensjonariusze zakładów karnych na wskutek powyższych cech, objawiają duże trudności adaptacyjne do warunków izolacji i formalnej dyscypliny. W swoim środowisku naturalnym też są bardziej podatne na naruszanie wszelkich norm moralnych, 36</p>
<p>38 kulturowych i tym bardziej prawnych. Nawet jak nie wchodzą w kolizję z prawem to mają trudności w związkach rodzinnych, w realizacji zadań wynikających z ról społecznych i łatwiej ulegają różnym formom uzależnień oraz popadają w konflikty. Bardzo często zdają się nie rozumieć swojej rzeczywistej sytuacji, a osoby, które np. w ramach obowiązków służbowych starają się im pomóc traktują jak wrogów. Jednocześnie dążą i domagają się satysfakcjonujących dla siebie relacji. Kontrolują kontakty swego wychowawcy, swego psychologa, swojej pielęgniarki z innymi skazanymi konkurentami. Wypominają personelowi więziennemu uwagę poświęconą innym współwięźniom np. zbyt długi czas rozmowy, zabiegu pielęgniarskiego itp. Nie dostrzegają różnicy w wartościowaniu pomiędzy przedmiotami a ludźmi: mój samochód, moja kobieta, mój wychowawca liczą się wówczas, gdy są potrzebni. Na odczuwane jako niesatysfakcjonujące kontakty z funkcjonariuszami Służby Więziennej reagują odwetem w formie licznych skarg na wszystkich i wszystko. Na niepowodzenia w kontaktach z instytucjami niewzruszalnymi na ich sprawy np. sądami mogą reagować aktami samodestrukcji. Z uwagi na swoją niestabilność są trudnymi klientami różnych służb. W jednostkach penitencjarnych szczególna koncentracja skazanych z zaburzeniami zachowania występuje w oddziałach terapeutycznych. Znamienne są dane dotyczące pacjentów, którzy w roku 2010 byli skierowani do systemu terapeutycznego i odbywali karę w oddziałach terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo. Dominującym rozpoznaniem wśród osadzonych-pacjentów oddziałów terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo są: zaburzenia osobowości, tj. 61,7% populacji, gdyż 1664 skazanych z oddziałów terapeutycznych miało zdiagnozowane tego typu zaburzenia, upośledzenie umysłowe zdiagnozowano u 848, tj. (31,4%) skazanych, skazani uzależnieni. Bardzo dużą grupę pacjentów stanowili osadzeni z tzw. podwójną diagnozą osób (38%), czyli ci, którzy z powodu współwystępowania u nich innych zaburzeń, nie kwalifikowali się do terapii w odpowiednich oddziałach dla uzależnionych od alkoholu lub narkotyków. Szczegółowe dane dotyczące rozpoznań wśród pacjentów oddziałów terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi zawiera poniższa tabela. 37</p>
<p>39 upośledzenie umysłowe lekkim umiarkowanym znacznym zaburzenia osobowości od alkoholu od środków odurzających zaburzenia preferencji seksualnych Tabela 5. Rozpoznania wśród pacjentów oddziałów terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi 11 Ogółem w tym: upośledzeni w stopniu uzależnieni ,4% 25,9% 4,4% >0,1 61,7% 28,1% 9,9% 9,4% Źródło: na podstawie Kudiuk J. Zboina A., Funkcjonowanie oddziałów terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo, w: Oddziaływania penitencjarne i terapeutyczne w zakładach karnych i aresztach śledczych w 2010r., red. Głowik T., wyd. CZSW, Warszawa 2011 PORTRET SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNY SKAZANEGO W STATYSTYCE PENITENCJARNEJ Oprócz dotychczas przedstawionych, również wiele innych informacji składających się na obraz społeczno-demograficzny osób pozbawionych wolności 12 zawierają statystyki opracowywane przez Biuro Informacji i Statystyki w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej dostępne na stronie w zakładce statystyka. Dane pogrupowane są w czterech kategoriach, tj.: statystyka bieżąca, statystyka miesięczna, statystyka kwartalna i statystyka roczna, w których wykazywane są dane według stanu w ostatnim dniu okresu sprawozdawczego, którego dotyczą. Populację osób pozbawionych wolności (osadzonych) różni przede wszystkim status prawny i płeć. Są to osoby skazane, czyli odbywający zasądzone wyroki, tymczasowo aresztowani (TA) oraz ukarani (U), czyli odbywający zastępcze kary np. za nieuiszczoną karę grzywny. STRUKTURA OSADZONYCH WEDŁUG STATUSU PRAWNEGO W ostatnim dniu roku 2010 we wszystkich jednostkach penitencjarnych struktura osadzonych tj. skazanych, ukaranych i tymczasowo aresztowanych była następująca: Tabela 6. Struktura osadzonych według stanu prawnego w 2010 r. w tym kobiety Ogółem TA Skazani Ukarani Ogółem TA Skazane Ukarane % 10,4% 89% 0,6% 3,2% 0,43% 2,7% <0,04 % Opracowanie własne na podstawie: 11 Liczba przypadków rozpoznań podana w tabeli nie sumuje się z liczbą skazanych objętych terapią (2 698), gdyż wielu z pacjentów przebywało w oddziale terapeutycznym z kilku przyczyn np. pacjenci z podwójną diagnozą. 12 Zamiennie używa się terminu osadzeni na określenie ogólnej populacji osób pozbawionych wolności. 38</p>
<p>40 W zakładach karnych poszczególne kategorie osób pozbawionych wolności są osadzane oddzielnie w celu zabezpieczenia dobra postępowania karnego oraz indywidualizacji oddziaływań w poszczególnych typach i rodzajach zakładów karnych. SKAZANI I UKARANI WEDŁUG GRUP KLASYFIKACYJNYCH Osadzonym nadawane są określone w kodeksie karnym wykonawczym grupy klasyfikacyjne. Osoby do ukończenia 21 roku życia stanowią grupę młodocianych (M), do grupy P kierowane są osoby po raz pierwszy odbywające karę pozbawienia wolności, a do grupy R recydywiści zarówno skazani w związku z art. 64 kk (recydywiści kodeksowi), jak i w przypadku powtórnego odbywania kary (recydywiści penitencjarni). Tabela 7. Struktura skazanych i ukaranych według grup klasyfikacyjnych stan w dniu r. Ogółem / % Młodociani Pierwszy raz Recydywiści odbywający karę penitencjarni W tym kobiety: % 3,2% 48,9% 47,9% Opracowanie własne na podstawie: STRUKTURA SKAZANYCH WEDŁUG POWROTNOŚCI DO ZAKŁADU KARNEGO Wśród recydywistów jest stosunkowo liczna grupa rezydentów więziennych, którzy odbywają karę pozbawienia wolności po raz piąty szósty, siódmy i więcej. Wśród wtórnie izolowanych niestety są osoby młodociane (M), a wśród multirecydywistów kobiety. Dokładne dane przedstawione są w poniższej tabeli. Tabela 8. Skazani wg powrotności do zakładu karnego stan w dniu r. Wyszczególnienie W warunkach art. 64 kk pozostali ogółem W tym W tym ogółem ogółem kobiety młodociani kobiety młodociani Ogółem W tym: Art Art skazani drugi odbywający trzeci zasadniczą czwarty karę piąty pozbawienia szósty wolności siódmy i więcej Opracowanie własne na podstawie: Z praktyki wynika, że osoby, które wielokrotnie wracają do zakładu karnego przed ukończeniem 40 roku życia praktycznie po kolejnych pobytach nie są w stanie samodzielnie ułożyć sobie życia na 13 W tej grupie są osoby skazane przez sąd z zastosowaniem art. 64 kk oraz osoby po raz wtóry odbywające karę pozbawienia wolności niezależnie od orzeczenia. 39</p>
<p>41 wolności. Wszelkie doświadczenia życiowe, jakie nabyli w izolacji, które dawały im np. prestiż w grupie skazanych nie są przydatne poza murem więziennym. W polskim systemie penitencjarnym utrzymuje się wysoki wskaźnik powtórnego odbywania kary pozbawienia wolności, niemal 48%. Z perspektywy formalnej może to świadczyć o dysfunkcjonalności instytucji nieskuteczna resocjalizacja i (lub) bariery w adaptacji społecznej (np. brak pracy, brak innej pomocy instytucjonalnej). Z perspektywy skazanego może oznaczać, że życie w więzieniu rozwiązuje wiele jego potrzeb i bywa wygodniejsze od odpowiedzialności za swój los na wolności. Deklaracje werbalne tej grupy skazanych o potrzebie ułożenia życia, nie znajdują potwierdzenia w ich zachowaniu. Bywa, że w chwili zwolnienia, mimo wcześniejszego ułożenia swoich spraw nie docierają do umówionego schroniska lub urzędu, odmawiają zgody na skierowanie do domu pomocy społecznej, nie zgłaszają się do szpitala itp. Po kilku lub kilkunastu miesiącach, w gorszym stanie zdrowia, są osadzani z nowym zarzutem. Rekordzista łącznie przebywał w izolacji 48 lat. Natomiast mężczyzna ofiara samosądu we Włodowie był osadzany 32-krotnie w różnych jednostkach penitencjarnych. STRUKTURA OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI ZE WZGLĘDU NA WIEK Dane o wieku osób pozbawionych wolności jako cecha charakterystyki społeczno-demograficznej łącznie ze statystyką powrotności do zakładu karnego i innymi statystykami np. medyczną pozwalają na sformułowanie wielu wniosków dotyczących problemów z readaptacją po zwolnieniu. Wysoki wskaźnik recydywy wielokrotnej w przestępczości pospolitej zwykle wiąże się z destrukcyjnym stylem życia i zaniedbaniami zdrowotnymi. W zestawieniu z zaawansowanym wiekiem osadzonych czyni te osoby przyszłymi pensjonariuszami ośrodków zapewniających zorganizowaną całodobową opiekę. Strukturę wieku osadzonych, w tym odrębnie kobiet, ilustrują poniżej zamieszczone dane. Niestety od kilkunastu lat stale wzrasta liczba osób po 50 roku życia i w wieku emerytalnym, wśród których jest wielu niepełnosprawnych. Wiąże się to z koniecznością przystosowania cel do poruszania się na wózkach inwalidzkich, wyodrębnienia oddziału zapewniającego opiekę pielęgniarską, gdyż część z nich wymaga pomocy innych osób w czynnościach sanitarno-higienicznych. 40</p>
<p>42 Wykres 4. Struktura osadzonych według wieku Opracowanie autora na podstawie: Struktura skazanych i TA (bez ukaranych) według wieku 14 (www.sw.gov.pl/statystyka) Na podstawie ww. przytoczonych danych można stwierdzić, że w zakładach karnych przebywają osoby reprezentujące trzy, a nawet cztery pokolenia. Wśród ogółu osadzonych (mężczyzn i kobiet łącznie) najliczniejszą grupę stanowią osoby w wieku lat oraz lat. Najliczniejszą grupę stanowią kobiety w wieku od 25 do 36 lat, następnie oraz 37-39, wyrównane liczebnie są grupy kobiet w wieku i 52-54, a także oraz 55-57, co ilustruje wykres Wiek osadzonych kobiet i mężczyzn (łącznie) w przedziałach dwuletnich począwszy od 15 do 67 roku życia i powyżej, wg lat ukończonych do dnia r. 41</p>
<p>43 Wykres 5. Struktura wieku kobiet pozbawionych wolności Opracowanie własne na podstawie: Struktura skazanych i TA (bez ukaranych) według wieku W świetle danych o osobach pozbawionych wolności według kryterium płci i wieku, można przyjąć, że przeciętnym osadzonym jest młody mężczyzna w przedziale wieku od 22 do 39 lat. Kobiety (3,2%) populacji wprawdzie nie są istotne statystycznie, ale są bardzo specyficzną kategorią osadzonych. Recydywistki mają wiele problemów zarówno somatycznych, jak i deficytów społecznych, podobnie jak mężczyźni. Ewenementem niespotykanym w środowisku naturalnym jest liczba osadzonych korzystających ze świadczeń medycznych podczas pozbawienia wolności, z których dominują wizyty u stomatologa i psychiatry. STAN ZDROWIA OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI WEDŁUG LICZBY UDZIELONYCH IM PORAD LEKARSKICH W roku 2010 przeciętny osadzony, niezależnie od długości pobytu w izolacji, był u lekarza więcej niż 11 razy, w tym korzystał z konsultacji lekarzy specjalistów, którzy przyjmowali na terenie zakładu karnego, jak również lekarzy przyjmujących w placówkach poza więziennych, do których osadzeni byli dowożeni na koszt Służby Więziennej. W niniejszym szacunku uwzględniono tzw. ruch osadzonych, czyli wszystkie 180 tys. osób, które przyjęto i zwolniono w trakcie 2010 r. Dane szczegółowe zawiera poniższa tabela. 42</p>
<p>44 Tabela 9. Porady ambulatoryjne udzielane skazanym, tymczasowo aresztowanym i ukaranym przez lekarzy zatrudnionych w Służbie Więziennej i lekarzy konsultantów, według specjalizacji Porady udzielone przez: Liczba porad udzielonych w: ambulatorium na terenie zakładu karnego w placówkach poza więziennych ambulatorium lekarza dentystę pogotowia ratunkowego x medycyny pracy chirurga chorób zakaźnych internistę dermatologa ftyzjatrę ginekologa konsultanta kardiologa laryngologa okulistę ortopedę neurologa psychiatrę urologa innych Razem Źródło:www.sw.gov.pl/statystyka Obszary deficytów zdrowotnych wskazują liczby porad udzielonych przez lekarza dentystę, psychiatrę, internistę i dermatologa. Dla większości wizyta u stomatologa jak i innych specjalistów była pierwsza w życiu i jak ukazują dane wielokrotnie powtarzana. Więziennictwo dysponuje 13 szpitalami, posiada własne laboratoria analityczne, sprzęt diagnostyczny, pracownie protetyczne oraz apteki. W roku 2010 udzielono osadzonym ogółem różnorodnych świadczeń medycznych oraz zastosowano odpowiednie leczenie. Zestawienie zbiorcze zawiera tabela</p>
<p>45 Tabela 10. Porady i leczenie szpitalne osób pozbawionych wolności Liczba porad udzielonych w: ambulatorium na terenie zakładu karnego w placówkach pozawięziennych Ogółem Badania analityczne Leczenie w kierunku chorób zakaźnych: Łącznie porady i leczenie: W roku 2010 nastąpiło 135 zgonów, w tym z przyczyn naturalnych 61, z powodu samo agresji 34, z innych przyczyn 10. W zakładach leczniczych poza ZK i AŚ zmarły 32 osoby. Źródło:www.sw.gov.pl/statystyka Z zaprezentowanych danych wynika, że niemal 16% osadzonych objęto leczeniem z powodu chorób zakaźnych, a badania analityczne (łącznie ponad 290 tys.) zaordynowano więcej niż jeden raz każdemu z osadzonych, biorąc pod uwagę liczbę 180 tys. osób przyjętych i zwolnionych w trakcie 2010 r. Tabela 11. Przypadki chorób zakaźnych leczone ambulatoryjnie oraz w 13 szpitalach więziennych, z poprzednich okresów i nowo wykryte wśród osadzonych przyjętych w 2010 r. Leczenie w kierunku: gruźlica 882 HIV/AIDS 204 świerzb 1387 wszawica 1344 inne choroby zakaźne 117 choroby weneryczne 3170 wirusowe zapalenie wątroby i inne wywołujące zapalenie wątroby Łącznie Źródło:www.sw.gov.pl/statystyka W jednostkach penitencjarnych udziela się pomocy osobom niepełnosprawnym. I tak np. w 2007 roku u 516 osadzonych niepełnosprawnych fizycznie 77% stanowiły osoby z upośledzeniem narządu ruchu i 4,5% z chorobami narządu wzroku. Spośród wszystkich niepełnosprawnych 27,3% wymagało opieki rehabilitacyjnej, 22,7% opieki lekarskiej, natomiast 8,1% opieki psychologa, a 3,9% oczekiwało na przyznanie przedmiotu ortopedycznego. W 2006 roku 1085 osadzonym niepełnosprawnym fizycznie z upośledzeniem narządu ruchu (78,3%), zaburzeń głosu, mowy, chorób słuchu, chorób narządu wzroku, układu oddechowego, krążenia, pokarmowego, układu moczowo-płciowego i chorób neurologicznych, zapewniono odpowiednie przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze m.in.: kule ortopedyczne (29,4%), wózek inwalidzki (4%), a także 38 protez kończyn dolnych, 7 gałki ocznej i inne. Więźniowie na wniosek lekarza otrzymują protezy i sprzęt ortopedyczny, jak również wszelkie świadczenia bezpłatnie, a za świadczenia realizowane poza zakładem karnym płaci Służba Więzienna. 44</p>
<p>46 Z praktyki wynika, że wielu skazanych problemy zdrowotne traktuje instrumentalnie, jako argument do uzyskania np. przerwy w karze. PROFIL PSYCHOSPOŁECZNY TYPOWEGO WIĘŹNIA A POTRZEBY, ZASOBY I ZAGROŻENIA Instytucje, które z wyprzedzeniem opracowują strategie społeczne potrzebują informacji o podmiocie swego działania. W świetle zaprezentowanych teorii oraz statystyk i obserwacji z praktyki więziennej jawi się przybliżony obraz osoby pozbawionej wolności, przebywającej w zakładzie karnym lub areszcie śledczym. Uwzględniając 16 kategorii, spośród czynników socjogennych, psychogennych, danych o świadczeniach medycznych, czyli kondycji zdrowotnej skazanych oraz czynnikach kryminogennych można stworzyć profil typowego więźnia na podstawie dominujących cech. Na ich podstawie można wyróżnić potrzeby skazanych opuszczających zakłady karne. PROFIL PSYCHOSPOŁECZNY Jak wynika z przedstawionych statystyk aktualnie przeciętny więzień to młody mężczyzna, o słabym zdrowiu, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy, odbywa wyrok do dwóch lat, z niemal równym prawdopodobieństwem jest pierwszy raz w zakładzie karnym, jak i w warunkach recydywy, w zbliżonych proporcjach ma zawód jak również nie ma kwalifikacji zawodowych, jest długotrwale bezrobotny, stanu wolnego, ma co najmniej jedno dziecko, przed osadzeniem zamieszkiwał w mieście powyżej 50 tys. mieszkańców (por. tabela). Tabela 12. Profil typowego więźnia według dominujących cech, występujących w czterech obszarach czynników Lp. Kategoria Dominujące cechy Opis na podstawie źródeł własnych (statystyka bieżąca, przegląd dokumentacji wybranych grup) I. CZYNNIKI SOCJOGENNE 1. płeć mężczyzna Jest to młody mężczyzna w wieku do 30 lat (ponad 41% populacji), sporadycznie kobieta w przedziale wieku od 19 do 54 lat 2. Stan cywilny kawaler kawaler - 55,5%, żonaty - 27,9%, rozwiedziony - 11,6%, wdowiec - 5%; 3. Stan rodzinny ojciec jednego dziecka 43,6% miało jedno dziecko, 13,8% dwoje, 6,9% troje i więcej. 4. Miejsce zamieszkania w tym: bezdomność stwierdzona administracyjnie miasto powyżej 50 tys. 5. Wykształcenie zasadnicze zawodowe, gimnazjalne i poniżej 6. Zawód wyuczony 56% posiada zawód 7. Kwalifikacje 44% nie posiada zawodowe kwalifikacji 8. Aktywność 67% bezrobotnych zawodowa II. CZYNNIKI PSYCHOGENNE 9. Uzależnienia 5 % populacji 10. Zaburzenia Wg szacunków osobowości problem dotyka 40% Wieś - 21,6%; (ale wśród uczestników programu Klubu Pracy 35,6% to mieszkańcy wsi) Osiedle do 10 tys. - 10,9% Miasto do 20 tys. - 10,0%; Miasto powyżej 50 tys. 32,6%; Miasto powyżej 100 tys. 24,1%; 3-4% populacji to Wymeldowani donikąd Dane na podstawie deklaracji uczestników programu klubu pracy spośród skazanych ze wszystkich typów i rodzajów zakładów karnych w Polsce. 100% = 4637 W trakcie 2010 roku 9088 skazanych było objętych systemem terapeutycznym. Nie jest to liczba wszystkich wymagających terapii, gdyż krótki wymiar kary lub brak 45</p>
<p>47 11. Inne zaburzenia populacji zgody wyklucza terapię w trakcie pobytu w ZK III. STAN ZDROWIA wg liczby porad lekarskich, analiz laboratoryjnych i leczenia szpitalnego 12. Subiektywna ocena stanu zdrowia 13. Stwierdzone nasilenie zachorowań IV. 14. Powrotność do przestępstwa bardzo wysokie poczucie choroby, w tym ponad 67 tys. konsultacji psychiatrycznych, 239 tys. interwencji stomatologicznych choroby zakaźne CZYNNIKI KRYMINOGENNE 15. Charakter przestępstwa 52 % to osoby pierwszy raz odbywające karę i tymczasowo aresztowani; 48% to recydywiści penitencjarni czyn przestępczy dokonany z użyciem przemocy Statystyczny osadzony ma wg liczby porad lekarskich bardzo wysokie poczucie choroby co 6 osadzony był leczony z powodu chorób zakaźnych, w tym zapalenia wątroby (75% zachorowań), chorób wenerycznych i gruźlicy rozboje, zabójstwa, znęcanie się nad rodziną 16. Wymiar kary do 2 lat 60,6% skazanych odbywa wyrok do lat 2 Opracowanie własne na podstawie (rok 2010) Dane składające się na profil psychospołeczny typowego więźnia ujawniają deficyty skazanych, czyli potrzeby niezbędne w readaptacji społecznej. POTRZEBY SKAZANYCH Potrzeby skazanych, którzy opuszczają zakłady karane wynikają z ich cech psychospołecznych oraz problemów, jakie muszą być rozwiązane. Potrzeby readaptacyjne osób opuszczających zakłady karne są tym mniejsze im skuteczniej zostaną rozwiązane ich problemy w trakcie odbywania kary. Zasadą pracy z osobami pozbawionymi wolności jest indywidualizacja. Indywidualne podejście jest niezbędne, gdyż wiele problemów poszczególnych jednostek i stosunkowo niewielkich grup umknęłoby w statystyce wielkich liczb. Podstawowe i najczęściej występujące problemy skazanych, wraz z potrzebami z nich wynikającymi, bardzo istotne dla efektywnej readaptacji społecznej po opuszczeniu zakładu karnego są zestawione poniżej (Rysunek 9). Nierozwiązanie ich w trakcie pobytu w zakładzie karnym obciąża służby społeczne w środowisku otwartym. W przypadku braku interwencji pracownika socjalnego powoduje wtórną marginalizację osoby i w konsekwencji prowadzi do powrotu do przestępczego stylu życia. Rysunek 11. Identyfikowane problemy i potrzeby skazanych 46</p>
<p>48 Wprawdzie dotyczącym stosunkowo niewielkiej grupy zwalnianych, ale bardzo drażliwym problemem są powroty do środowiska lokalnego osób, które popełniły szczególnie potępiane społecznie przestępstwa lub budzą zagrożenie w otoczeniu z powodu nasilonej agresji i innych dewiacyjnych zachowań. Generalnie z wielkimi trudnościami borykają się rodziny i najbliższe otoczenie, kiedy są zwalniani skazani w podeszłym wieku, z licznymi schorzeniami geriatrycznymi, po odbyciu długoletnich wyroków w oddziałach terapeutycznych dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo. Sukcesem jest zapewnienie jeszcze przed zwolnieniem miejsca w domu pomocy społecznej lub wyspecjalizowanym schronisku. Personel więzienny za zgodą skazanego prowadzi postępowanie w takich przypadkach w porozumieniu z właściwym centrum pomocy rodzinie, ale przede wszystkim z terytorialnie właściwym ośrodkiem pomocy społecznej według przepisów ustawy o pomocy społecznej. Wówczas zwolniony jest odwożony więziennym transportem sanitarnym do takiej placówki. W pozostałych przypadkach skazanych odbierają członkowie rodzin lub w porozumieniu z rodzinami zwalniani są odwożeni pod wskazany adres również transportem więziennym. Rozwiązanie problemów wymaga spełnienia minimalnych warunków tak po stronie osób (specjalistów) i instytucji jak i przede wszystkim skazanych, których dotyczą. Są one zestawione na poniższym schemacie. 47</p>
<p>49 Rysunek 12. Od czego zależy rozwiązanie problemów skazanych? Spełnienie wymienionych warunków nie jest tak oczywiste, jeżeli uwzględnimy obciążające czynniki psychogenne i socjogenne charakterystyczne dla większej części populacji osób naruszających prawo. ZASOBY SKAZANYCH W rozwiązywaniu problemów skazanych i zaspokajaniu ich potrzeb po opuszczeniu zakładu karnego mają znaczenie zasoby, jakimi te osoby dysponują. Proces resocjalizacji bazuje na zasobach skazanego. Są nimi przede wszystkim właściwości przyrodzone czynniki psychogenne, właściwości nabyte w rozwoju społecznym czynniki socjogenne oraz wartości materialne sprzyjające samodzielnemu funkcjonowaniu. Dane o stanie rodzinnym, miejscu zamieszkania, wykształceniu, źródłach utrzymania skazanych są włączane do indywidualnych akt osobowych osadzonych. Wiedza w tym zakresie jest elementem planowania oddziaływań penitencjarnych, zwłaszcza w kontekście przygotowania do zwolnienia. 48</p>
<p>50 Rysunek 13. Grupy czynników sprzyjających readaptacji społecznej Pewna część skazanych dysponuje wymienionymi zasobami. Zasoby socjalne nie są tak istotne dla readaptacji społecznej w przypadku osób pozostających w prawidłowych relacjach z rodziną. Jeżeli osoba zwalniana jest akceptowana przez rodzinę, zwykle otrzymuje od najbliższych oprócz wsparcia emocjonalnego również pomoc materialną, zwłaszcza w pierwszym okresie po opuszczeniu zakładu karnego. Dla efektywnej readaptacji społecznej po opuszczeniu zakładu karnego najistotniejsze są czynniki psychogenne, które implikują czynniki socjogenne. Pozwalają one na realistyczny ogląd swojej sytuacji, uczenie się prospołecznych zachowań i podnoszenie kompetencji sprzyjających dokonywaniu prawidłowych wyborów życiowych. Więzi z rodziną i wzmacniające relacje z personelem więziennym (wychowawcą i psychologiem), a w razie potrzeby umożliwiane kontaktów z przedstawicielami instytucji zewnętrznych, pozwalają skazanym na zachowanie zgodnego z normami prawnymi i moralnymi systemu wartości. Rola Służby Więziennej w odniesieniu do osób dysponujących pożądanymi zasobami polega na podtrzymaniu ich kondycji psychospołecznej i zapewnienia bezpieczeństwa osobistego. W miarę możliwości kierowani są do zatrudnienia wymagającego odpowiednich predyspozycji, np. w bibliotece, radiowęźle oraz pracy poza terenem jednostki, także w kontakcie z innymi ludźmi, np. w hospicjach, domach pomocy społecznej, świetlicach socjoterapeutycznych. W indywidualnych przypadkach mogą kontynuować naukę w szkołach publicznych dla dorosłych. Po odbyciu ¼ wymiaru kary korzystają z przepustek, dzięki którym mogą uczestniczyć w tzw. normalnym życiu. Warunki środowiskowe i potrzeby związane z opuszczeniem zakładu karnego są przedmiotem weryfikacji przed udzieleniem pierwszej przepustki, a następnie zwolnieniem warunkowym lub zakończeniem kary. Zazwyczaj rodziny deklarujące pomoc od początku osadzenia uwiarygodniają ją poprzez regularne widzenia, korespondencję, dostarczanie paczek i odbieraniem na przepustki. Sami skazani są świadomi ograniczeń, co jest przejawem normalności i w ramach konsultacji z psychologiem więziennym mają szansę przepracować tę sytuację jeszcze w trakcie odbywania kary. 49</p>
<p>51 Potrafią zaakceptować konieczność obniżenia np. aspiracji zawodowych z uwagi na fakt karalności. Wyzbycie się iluzji zmniejsza późniejsze ryzyko rozczarowań. Skazani z opisanymi wyżej zasobami po opuszczeniu zakładu karnego nie stają się klientami systemu pomocy społecznej ze względu na potrzeby materialne czy organizacyjne. Nie oznacza to, że są wolni od zagrożeń tzw. traumą więzienną. ZAGROŻENIA Nie w każdym przypadku pożądane zasoby są wystarczające dla uniknięcia zagrożeń w sferze psychologicznej. Sam fakt bycia więźniem, odczuwanie upokorzenia w związku z życiem w dużej zbiorowości, tj. załatwiania potrzeb fizjologicznych w warunkach mało intymnych, spożywania posiłków wydawanych z tzw. kotła w określonych porach dnia według sztywnego jadłospisu, grupowego korzystania z łaźni i spacerów, a przede wszystkim dzielenia celi mieszkalnej z przypadkowymi osobami o odmiennym stylu życia, upodobaniach i nawykach higienicznych jest dostatecznie traumatycznym przeżyciem. Zdecydowanie obniża poczucie wartości. Poważnym obciążeniem dla wielu niezdemoralizowanych więźniów jest również bezradność w sytuacji bycia świadkiem brutalizacji zachowań współosadzonych. Powodem odrzucenia przygotowania do zwolnienia jest proces adaptacyjny do warunków izolacji. Wśród sprawców przestępstw, którzy trafili do zakładu karnego, w pierwszym okresie osadzenia głównie dominuje bunt, wrogość i poczucie krzywdy. Jednocześnie według obowiązujących przepisów normujących pracę penitencjarną, z chwilą zapadnięcia wyroku skazującego należy skazanemu opracować indywidualny program oddziaływań wychowawczych. Jeżeli wyrok jest krótki to czas planowania przyszłości wypada w okresie negacji. Trudno wówczas oczekiwać konstruktywnej współpracy. Bywa, że skazany pozornie akceptuje program resocjalizacyjny, ale jego opór wewnętrzny powoduje, że nie jest w stanie zinternalizować narzuconego mu systemu wartości. Dojrzewanie do rozstania z tym, co było mu znane i działało przez dotychczasowe życie wymaga czasu, wzorca osobowego i korzyści w sensie psychicznym i materialnym. Środowisko więzienne temu nie sprzyja. Więzień, który cały okres pobytu strawi na walkę z administracją więzienną i w obronie swoich wartości odrzuci możliwość nauki, terapii uzależnień, zdobycia kwalifikacji zawodowych, w ostatniej fazie pobytu albo gwałtownie zabiega o wyrównanie tych deficytów albo wychodzi z niższym zasobem kompetencji społecznych niż je miał w chwili osadzenia. Osoba, która deklaruje współpracę w procesie resocjalizacyjnym, przez współosadzonych tzw. grypsujących może być uznana za słabą i niegodną szacunku. Poza kontrolą administracji zdarzają się przypadki aktów przemocy wynikających z nielegalnych zasad subkultury więziennej. Zwłaszcza skazani z przeszłością kryminalną jako nieletni mają skłonności do inicjowania zabronionych rytuałów, w wyniku których dochodzi do gwałtów homoseksualnych, zmuszania do poniżającego zachowania, spożywania niejadalnych substancji, uporczywego nękania i zastraszania oraz uszkodzeń ciała. Pojęcie subkultura więzienna lub podkultura więzienna zamiennie określana podkulturą przestępczą lub grypserą oznacza zespół zjawisk i relacji społecznych obejmujący system kontroli i 50</p>
<p>52 organizacji, w tym hierarchizację i zasady funkcjonowania, rytuały, gwarę przestępczą, obowiązujące członków nieformalnej grupy w warunkach więziennych. Skazani ze środowiska przestępczości zorganizowanej zwykle formalnie zachowują się poprawnie gdyż są zainteresowani uzyskiwaniem przepustek i warunkowego zwolnienia. Najbardziej ortodoksyjni są skazani młodociani i młodzi wiekiem, którzy w przeszłości zetknęli się z patologią środowiskową, np. w rodzinie, byli wychowankami instytucji wychowawczych i resocjalizacyjnych. Członkowie grupy mają silnie wykształconą świadomość odrębności. Te same zasady obowiązują we wszystkich jednostkach penitencjarnych. Grypsujących łączy silna więź, która ma swoje źródła w ich sytuacji życiowej tzn. przebywaniu w warunkach izolacji więziennej. Innym z czynników więzi jest postrzeganie funkcjonariuszy jako krzywdzicieli, gdyż przetrzymują ich w więzieniu, pogarda dla słabszych i podporządkowanych administracji więziennej. Czynnikiem spajającym grupę jest wyznawany system wartości i reguł postępowania, często magicznego, nacechowanego wrogością, agresją i przemocą wobec niegrypsujących. Grypsujący swoją nienawiść kierują wobec współosadzonych podejrzewanych o donoszenie Policji lub współpracujących ze Służbą Więzienną, wykazujących anomalie umysłowe lub odmienne preferencje seksualne oraz przed osadzeniem związanych zawodowo z formacjami mundurowymi. Relacje i kontakty z takimi osobami są ściśle ustalone, a nie przestrzeganie ich może grozić wykluczeniem z grupy, np. za podanie ręki funkcjonariuszowi zwłaszcza mężczyźnie. W przypadku stwierdzenia naruszenia norm lub zasad obowiązujących grupę, pozostali skazani udzielają ostrzeżenia z możliwością wykluczenia, a w razie rażącego przekroczenia bezpowrotnego wydalenia z grupy. Wykluczenie ma charakter pobicia oraz napiętnowania, które może mieć formę zbiorowego gwałtu homoseksualnego lub innych poniżających czynności seksualnych, skutkującego trwałe i nieodwołalne wykluczenie z grupy. W ramach podkultury więziennej wraz z biegiem czasu doszło do podziałów na grupy, różniące się od siebie stopniem przestrzegania swoich norm i zasad, stosunkiem do Służby Więziennej i osób nie biorących udziału w podkulturze więziennej. Sytuacja ta spowodowała wzajemne zwalczanie się tych grup. Osoby dobrze sytuowane materialnie, członkowie gangów i grup zorganizowanej przestępczości nie muszą przechodzić procedury wstępowania do grypsujących. Ich pozycje wyznacza wysoki status materialny. Skazani młodzi wiekiem, z niedojrzałą osobowością silnie identyfikują się z podkulturą przestępczą, której zasady przenoszą poza zakład karny. Nie są zainteresowani udziałem w oficjalnym procesie resocjalizacji. Okres pobytu w zakładzie karnym stanowi dla nich pogłębienie stopnia demoralizacji i utrwalenie czynników kryminogennych, a w konsekwencji większe prawdopodobieństwo recydywy niż powrotu do społeczeństwa. Silna identyfikacja z przestępczym systemem wartości stanowi istotną barierę w porozumiewaniu się skazanego z przedstawicielami zwykłego świata po opuszczeniu zakładu karnego. Brak wiedzy o wpływie zjawiska grypsery na myślenie i postawy młodych osób, które po opuszczeniu zakładu karnego bardzo potrzebują pomocy, zwłaszcza psychologicznej, a nie umieją w sposób akceptowany społecznie zwrócić się o takie wsparcie powoduje ich wtórne wykluczenie. Personel więzienny przeciwdziała zdarzeniom naruszającym ustalony porządek poprzez rozpoznanie właściwości skazanych i właściwy dobór współosadzonych. Jednak w jednostkach penitencjarnych cele są wieloosobowe, a powierzchnia przypadająca na jednego osadzonego wynosi 3 m 2, co samo w sobie powoduje dyskomfort i konflikty. Zastraszeni świadkowie brutalnych przejawów subkultury 51</p>
<p>53 więziennej, którzy milczą w chwili zdarzenia nie uwzględniają psychologicznych konsekwencji dla siebie w przyszłości. Niewielu skazanych ma świadomość, że pomimo wszelkich zasobów i pozornie prawidłowej readaptacji społecznej nawet w odległym czasie po opuszczeniu zakładu karnego demony przeszłości więziennej mogą zaburzać ich prawidłowe funkcjonowanie psychiczne. Tej świadomości nie mają również osoby z ich najbliższego otoczenia. Bywa, że bardzo emocjonalnie zaangażowana rodzina, nie porusza tematów wrażliwych, chociaż się czegoś domyśla, aby nie ranić byłego skazanego. On także nie ujawnia prawdziwego źródła swoich lęków dostatecznie zatroskanej rodzinie. W takich sytuacjach najwłaściwsza wydaje się profesjonalna pomoc psychologiczna ukierunkowana na odbarczenie z poczucia winy za sytuacje, na które aktualnie nie ma wpływu ani skazany, ani jego rodzina, odbudowanie poczucia wartości i zaakceptowanie siebie w nowej roli. Rozmowa psychologiczna nakierowana na życzliwe wysłuchanie byłego skazanego zwykle okazuje się wystarczająca. W przypadkach bardziej złożonych, kiedy na jeszcze niewygaszone przeżycia więzienne nakładają się niepowodzenia bieżące (np. brak odpowiedzi na rozsyłane CV w sprawie pracy, odsunięcie się znajomych, poczucie osamotnienia i bezradność), wskazane są sesje psychoterapeutyczne indywidualne, a czasami rodzinne. Innym problemem jest odnalezienie się w nowych warunkach po opuszczeniu zakładu karnego. Paradoksalnie nieprzystosowanie zdarza się również osobom, które dzięki pozytywnym zasobom byli bardzo kreatywni w trakcie odbywania kary, np. redagowali gazety, pracowali w studio radia lub telewizji więziennej, byli twórcami i wygrywali nagrody w konkursach, a ich prace prezentowano i publikowano, byli uznanymi aktorami i grali w spektaklach na scenach profesjonalnych, byli przewodnikami i opiekunami niepełnosprawnych pielgrzymów, opiekowali się terminalnie chorymi w hospicjach i domach społecznych dla osób ze sprzężoną niepełnosprawnością psychiczną i fizyczną zyskując ich nieograniczone zaufanie, szacunek personelu i uznanie współosadzonych. Po odzyskaniu wolności tracili to wszystko. Malarz czy rzeźbiarz za kratą był dowartościowywany przez profesjonalistów, którzy prowadzili warsztaty lub zasiadali w komisjach konkursowych na terenie zakładu karnego. Ten sam człowiek na wolności stawał się byłym więźniem, nigdy uznanym malarzem, muzykiem, pisarzem, aktorem, którym był w środowisku izolowanym. Pomoc psychologiczna jest mało doceniana przez samych więźniów. Skazani idealizują powrót do warunków wolnościowych. Powszechne jest w nich przekonanie jak wyjdę to wszystko załatwię. Zwykle kryzys ujawnia taką potrzebę. Brak profesjonalnej interwencji psychologicznej w sytuacji kryzysu może rodzić samoistne rozwiązania, często irracjonalne, pogłębiające i rozciągające w czasie traumę, której następstwem mogą być: wycofanie się z życia społecznego, alkoholizowanie się, lub ucieczka z miejsca i od ludzi kojarzących się z przeszłością. Opuszczenie rodziny i nie rozwiązanie problemu stwarza pułapkę, która zwykle prowadzi do głębszego uwikłania, a w skrajnych przypadkach do ponownego konfliktu z prawem i uwięzienia. 52</p>
<p>54 Niestety takich przypadków osób, pozornie zupełnie normalnych, którzy w przeszłości incydentalnie dokonali czynu przestępczego, a samodzielnie nie odnaleźli się na wolności, można spotkać wśród wielokrotnych recydywistów rezydentów więziennych. 53</p>
<p>55 ROZDZIAŁ III: INSTYTUCJE POWOŁANE DO ŚWIADCZENIA POMOCY I ICH KOMPETENCJE. WYKAZ INSTYTUCJI I ZAKRES ICH DZIAŁAŃ NA RZECZ SKAZANYCH, OSÓB OPUSZCZAJĄCYCH ZAKŁADY KARNE I ICH RODZIN Państwo tworzy system mający na celu zwalczanie przestępczości zastanej, zapobieganie jej eskalacji i tworzeniu się nowych form oraz ograniczanie skutków. Służą temu odrębne organy państwowe jak sprawna Policja, prokuratura i sądy, adekwatne i skuteczne prawo, w tym system penitencjarny nakierowany na resocjalizację skazanych. Nieodzownym elementem skutecznego wymiaru sprawiedliwości i wykonywania kary pozbawienia wolności w przeciwdziałaniu przestępczości jest pomoc następcza wobec osób opuszczających zakłady poprawcze, zakłady karne i areszty śledcze, zwana pomocą postpenitencjarną. Oprócz wymienionych instytucji i ich działań o charakterze obronnym, represyjnym i resocjalizacyjnym państwo tworzy warunki sprzyjające profilaktyce przestępczości poprzez wspieranie np. rodziny, oświaty i tworząc system pomocy społecznej. Dąży do eliminowania przyczyn np. ekonomicznych łagodząc skutki bezrobocia, tworząc bazę i wzorce konstruktywnego zagospodarowania czasu młodzieży w obiektach sportowych i kulturalnych, a także organizując masowe imprezy i akcje społeczne oraz wspierając idee młodzieżowego wolontariatu. W systemie walki ze skutkami przestępczości możemy wyróżnić trzy typy instytucji: zajmujące się resocjalizacją w zakładzie karnym, czyli pracujące z osadzonym (system penitencjarny), instytucje pomagające po opuszczeniu zakładu karnego (z uwzględnieniem środowiska skazanego) system postpenitencjarny oraz instytucje zapobiegające przestępczości. SYSTEM PENITENCJARNY Polski system penitencjarny tworzą przepisy określające tryb i sposób wykonania kary pozbawienia wolności i tymczasowego aresztowania oraz środków karnych skutkujących pozbawienie wolności. Fundamentalnym przepisem określającym prawo penitencjarne 15, jest ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (dalej Kkw). Na mocy Kkw wydano kilkadziesiąt aktów wykonawczych, tj. rozporządzeń określających szczegółowy tryb, zasady oraz sposoby oddziaływań wobec osób pozbawionych wolności w takich kwestach jak np.: regulamin organizacyjno-porządkowy, oddziaływania wychowawcze i terapeutyczne, nauczanie, wyżywienie, opieka medyczna, zatrudnienie itd. 16 Głównym celem procesu resocjalizacji w ramach obowiązującego systemu penitencjarnego jest to, aby skazany w nim uczestniczący na tyle podwyższył 15 Kodeks karny wykonawczy opublikowany w Dzienniku Ustaw Nr 90, poz. 557 z późniejszymi wielokrotnymi zmianami. 16 Wykaz aktów prawnych w pełnym brzmieniu, regulujących wykonywanie kary pozbawienia wolności, powołanych w niniejszym materiale, zamieszczono w Bibliografii. 54</p>
<p>56 swoje kompetencje psychospołeczne, aby po opuszczeniu zakładu karnego odpowiednio szybko odzyskać zdolność do samodzielnego funkcjonowania. Pomoc osobom przebywającym w zakładach karnych, zwalnianym i ich rodzinom jest instytucją prawa karnego wykonawczego. Obowiązująca aktualnie ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks karny wykonawczy w art stanowi, że właściwe organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego i kuratorzy sądowi powinni udzielać skazanym i ich rodzinom niezbędnej pomocy w formie: materialnej, medycznej, znalezieniu pracy i zakwaterowania, a także porad prawnych. Przepis 2 dopuszcza do świadczenia pomocy także organizacje sektora pozarządowego, kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby godne zaufania. Organy administracji rządowej: 1.Minister Sprawiedliwości i podległe mu organy; 2.ministrowie ds. polityki społecznej (zatrudnienie, pomoc społeczna), gospodarki (mieszkalnictwo), administracji, zdrowia, spraw wewnętrznych (policja), edukacji, kultury i podległe im instytucje. 3.wojewodowie i podległe im urzędy Tabela 13. Podmioty (instytucje) właściwe do udzielania pomocy skazanym i ich rodzinom Organy samorządu terytorialnego: 1.wójt, 2.burmistrz, 3.prezydent miasta i podległe im urzędy Kuratorska służba sądowa: 1.kurator okręgowy, 2.zawodowy kurator sądowy sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania skazanego lub jego rodziny Opracowanie własne 1.stowarzyszenia, 2.fundacje, 3.towarzystwa społeczne Sektor pozarządowy: 1.kościoły, 2.związki wyznaniowe Osoby godne zaufania Ustawodawca wskazuje również cel, grupy uprawnionych do ubiegania się o pomoc (podmiot oddziaływań) i charakter pomocy: cel pomocy ułatwienie skazanym i ich rodzinom społecznej readaptacji, a w szczególności przeciwdziałanie powrotowi do przestępstwa, podmiot oddziaływań skazani i ich rodziny, osoby zwalniane z zakładów karnych i aresztów śledczych, a w wyjątkowych przypadkach również osoby pokrzywdzone przestępstwem i ich rodziny, 55</p>
<p>57 charakter pomocy zgodnie i postanowieniami przepisu art Kkw ma charakter niezbędny i doraźny, w sytuacji, gdy jest udzielana przez właściwe organy i instytucje skazanym mającym trudności w znalezieniu zatrudnienia, zakwaterowania oraz otrzymania pomocy lekarskiej. TYPY JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH W SYSTEMIE PENITENCJARNYM W krajowym systemie penitencjarnym funkcjonują różne typy organizacyjne jednostek penitencjarnych. Są nimi areszty śledcze (70), zakłady karne (87) i oddziały zewnętrzne (32). Zarówno w obrębie aresztów śledczych jak i zakładów karnych architektonicznie wydzielone są oddziały pełniące funkcje zakładu karnego bądź aresztu śledczego. Zakłady karne są zróżnicowane pod względem stopnia zabezpieczenia, czyli typu i przeznaczenia, czyli rodzaju. Rodzaje zakładów karnych, które dla celów porządkowych oznacza się symbolami literowymi są następujące: - zakłady karne dla młodocianych (do ukończenia 21 roku życia) - M - zakłady karne dla odbywających karę po raz pierwszy - P - zakłady karne dla recydywistów penitencjarnych - R - zakłady karne dla odbywających karę aresztu wojskowego - W Zakłady karne dla poszczególnych kategorii skazanych różnią się ich uprawnieniami w zakresie poruszania się w zakładzie i poza jego obrębem. Dlatego też w ramach wymienionych rodzajów (dla M, P, R) organizuje się trzy odrębne typy zakładów karnych, które dla celów porządkowych mają oznaczenia cyfrowe. W ostatnim dniu 2010 r. w poszczególnych typach zakładów karnych struktura osadzenia była następująca: - zakłady karne typu zamkniętego - 1 liczba osób (44%) - zakłady karne typu półotwartego - 2 liczba osób (42%) - zakłady karne typu otwartego - 3 liczba osób 2879 (4%) Skazani zakwalifikowani do poszczególnych rodzajów i typów zakładów karnych, w celu ochrony przed wzajemną demoralizacją, są osadzani odrębnie od siebie, np. skazani młodociani (do 21 roku życia), skazani dorośli pierwszy raz odbywający karę i skazani recydywiści penitencjarni. Przeznaczenie wielu jednostek, na strukturę których składa się wiele budynków zakwaterowania osadzonych, dopuszcza możliwość jednoczesnego przebywania w nich wszystkich kategorii skazanych. I tak w 21 jednostkach, w wydzielonych od mężczyzn pawilonach lub oddziałach przebywają również osadzone kobiety. Niezależnie od rodzaju i typu zakładu karnego skazani mogą odbywać wyrok w trzech systemach różniących się sposobem wykonania kary. W celu zindywidualizowania oddziaływań wychowawczych skazani odbywają karę w systemie zwykłym, programowanego oddziaływania lub terapeutycznym, podzieleni na grupy klasyfikacyjne, w zależności od uprzedniej karalności i stopnia demoralizacji. Zgodnie z zasadą progresji skazani w zależności od potrzeb resocjalizacyjnych mogą być kierowani do różnych typów zakładów karnych i w zależności od własnej zgody zmieniać systemy, a wraz z upływem czasu przechodzić z podgrupy młodocianych do pozostałych podgrup. 56</p>
<p>58 W systemie zwykłym odbywają karę skazani dorośli, którzy nie wymagają, nie wyrazili zgody lub zakończyli odbywanie kary w pozostałych systemach. Korzystają z organizowanych w zakładzie karnym form aktywności przede wszystkim zatrudnienia, nauczania, zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych (art. 98 Kkw). W systemie programowanego oddziaływania (art. 95 Kkw), odbywają karę skazani młodociani i ci skazani dorośli, którzy wyrazili na to zgodę i współdziałają w opracowaniu i realizacji takiego programu. W systemie terapeutycznym (art. 96 Kkw) odbywają karę skazani z niepsychotycznymi, zaburzeniami psychicznymi, w tym skazani za przestępstwo określone w art kodeksu karnego, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzeni umysłowo, uzależnieni od alkoholu albo innych środków odurzających lub psychotropowych oraz skazani niepełnosprawni psychicznie wymagający oddziaływania specjalistycznego, zwłaszcza opieki psychologicznej lub rehabilitacyjnej. Tabela 14. Skazani i ukarani wg grup i systemu wykonywania kary wg stanu na dzień r. Grupa klasyfikacyjna System wykonywania kary Zwykły Programowany Terapeutyczny Recydywiści penitencjarni (R) Pierwszy raz odbywający karę (P) Młodociani (M) OGÓŁEM Opracowanie własne na podstawie: Najbardziej pożądany dla przygotowania do readaptacji społecznej jest system programowany i terapeutyczny, ponieważ proces resocjalizacji, w ramach indywidualnego programu oddziaływania (IPO) nakierowany jest na przeciwdziałanie czynnikom kryminogennym i podnoszenie kompetencji społecznych skazanych. Skazany zobowiązuje się do pracy nad sobą. Zwykle z oporami, ale dokonuje wglądu w swoje dotychczasowe zachowanie uczestnicząc w różnych formach oddziaływań edukacyjno-korekcyjnych, psychokorekcyjnych lub terapeutycznych. Skuteczność tych oddziaływań, jeszcze przez zwolnieniem skazany ma szansę sprawdzić korzystając z przepustek i np. zatrudnienia poza terenem jednostki. Wiedza o typach jednostek i systemach stanowi ułatwienie dla instytucji zewnętrznych i pomagających. Jednostki typu otwartego i półotwartego mają duże możliwości współpracy ze środowiskiem, np. nieodpłatnego wykonywania przez skazanych pewnych usług na rzecz instytucji samorządowych (art. 123 a Kkw). Procedury związane z przyjmowaniem osób z zewnątrz i wychodzeniem więźniów poza teren zakładu są bardzo uproszczone. Osadzeni także nie stanowią zagrożenia w kontakcie z przedstawicielami tych instytucji, gdyż albo w ramach progresji są w końcowej fazie odbywania wyroku, nawet za ciężkie przestępstwa, albo korzystają z większych swobód, gdyż nie wykazują dużego stopnia demoralizacji. Zdarza się, że rodziny skazanych poszukując wsparcia w ośrodkach pomocy społecznej proszą o interwencje w sprawie uchronienia syna, męża przed systemem terapeutycznym, bo on dzwonił z więzienia, że na tym odwyku go zniszczą. Administracja zakładów karnych jest bardziej skłonna uwzględniać prośby rodzin i interwencje zaangażowanych instytucji w przyśpieszeniu skierowania do terapii niż zwolnienia z niej. Zatem interwencja specjalistów z zewnątrz winna wspierać rodziny w nie uleganiu presji skazanych i jednocześnie dostarczyć im argumentów wzmacniających przekonanie o 57</p>
<p>59 korzyściach, jaką daje możliwość odbycia terapii w oddziale dla uzależnionych od alkoholu lub narkotyków podczas odbywania kary pozbawienia wolności. Możliwość odbycia terapii odwykowej podczas wykonywania kary pozbawienia wolności to dla większości osób z ustaloną diagnozą, ostatnia szansa na przepracowanie problemu tak dla dobra skazanego jak i jego rodziny. Zwłaszcza korelacja pomiędzy problemem alkoholowym a stosowaniem przemocy domowej jest bardzo wysoka. Często zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności było obwarowane sądowym obowiązkiem poddania się leczeniu odwykowemu. Mechanizmy obronne polegające na racjonalizowaniu nie wykonania tego obowiązku z powodu pracy zawodowej na utrzymanie rodziny, w trakcie izolacji nie ma zastosowania. Analogicznie sytuacja dotyczy osób uzależnionych od narkotyków. Najbardziej jaskrawe przypadki odnoszą się do młodych mężczyzn, dla których babcie były rodziną zastępczą, a wraz z zaawansowaniem uzależnienia obiektem eksploatacji finansowej i ofiarami przemocy. Poczucie winy z powodu następstw niepowodzeń wychowawczych prowadzi do uległości wobec zdawałoby się irracjonalnych żądań nie tylko w sprawie terapii, ale również nauczania zawodu i udziału w innych programach wymagających wglądu w siebie i konfrontacji z rzeczywistością, np. w treningu zastępowania agresji (ART) lub oduczania stosowania przemocy w rodzinie. Skuteczna terapia pozwala nie tylko zerwać z uzależnieniem, ale również poprzez farmakoterapię, regularne i urozmaicone odżywianie poprawić zdrowie somatyczne. Fakt odbycia terapii jest wysoko oceniany przy ubieganiu się o warunkowe zwolnienie. Dochowanie trzeźwości po opuszczeniu zakładu karnego zwiększa szanse na prawidłowe funkcjonowanie w rodzinie i środowisku zawodowym, a tym samym polepsza warunki materialne najbliższych. Sprzyja to podjęciu właściwych ról społecznych, w możliwie krótkim okresie po opuszczeniu zakładu karnego, a przede wszystkim nie popełnianiu przestępstw. Udział alkoholu jest bardzo wysoki w popełnianiu niemal każdego rodzaju przestępstw. Alkohol jest zarówno wyzwalaczem agresji, ale również jest traktowany jako środek do wyrównania nastroju po dokonaniu przestępstwa. Jest także celem samym w sobie w przypadku osób uzależnionych niemających środków na legalny zakup alkoholu. W każdej jednostce penitencjarnej jest dostępna informacja o lecznictwie odwykowym dla skazanych i grupach wsparcia dla rodzin współuzależnionych, zarówno organizowanych w jednostkach penitencjarnych jak i w środowisku otwartym. Udziela jej zwykle psycholog lub kierownik oddziału penitencjarnego. Usytuowanie zakładów karnych, aresztów śledczych i oddziałów zewnętrznych ilustruje poniżej penitencjarna mapa Polski. 58</p>
<p>60 Źródło: Biuro Informacji i Statystyki CZSW Dane teleadresowe jednostek organizacyjnych więziennictwa, jak również informacje o instytucji i jej zadaniach znajdują się na stronie internetowej W zakładce DO POBRANIA dostępny jest druk w formacie PDF wymagany przy ubieganiu się o uzyskanie informacji o osobie osadzonej. SŁUŻBA WIĘZIENNA, JEJ ZADANIA I FUNKCJE WOBEC SKAZANYCH W ZAKRESIE PRZYGOTOWANIA DO READAPTACJI SPOŁECZNEJ Formacją zawodową, która jest odpowiedzialna za praworządne wykonywanie zadań wobec osób pozbawionych wolności jest Służbą Więzienna. Do jej podstawowych zadań należy: prowadzenie działalności resocjalizacyjnej, zamiennie oddziaływań wychowawczych, 59</p>
<p>61 zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania karnego wobec tymczasowo aresztowanych, również na podstawie innych przepisów oraz pomocy prawnej z tytułu umów międzynarodowych, zapewnienie osadzonym przestrzegania ich praw, a zwłaszcza humanitarnych warunków, poszanowania godności, opieki zdrowotnej i religijnej, ochrona społeczeństwa przed sprawcami przestępstw, zapewnienie w zakładach karnych i aresztach śledczych porządku i bezpieczeństwa, zapewnienie osadzonym, o ile nie jest to zastrzeżone odrębnymi przepisami, korzystania z regulacji prawnych obowiązujących wszystkich obywateli. W ramach oddziaływań resocjalizacyjnych Służba Więzienna spełnia wobec skazanych określone funkcje, które w pierwotnym procesie socjalizacji (rodzinie, szkole, funkcjonowaniu w rolach społecznych) były zazwyczaj dysfunkcyjne. Rysunek 14. Funkcje oddziaływań resocjalizacyjnych służby więziennej wobec skazanych Służba Więzienna od chwili osadzenia skazanego w zakładzie karnym realizuje programowane oddziaływania wychowawcze w 6 miesięcznych okresach podlegających ocenie. Skazany jest podmiotem tych oddziaływań i w wielu przypadkach wymagana jest jego zgoda na podjęcie dla jego dobra interwencji w środowisku otwartym. Są informowani o skutkach zaniechań, np. ukrywania faktu odbywania kary przed administratorami domów, w których zajmują mieszkania, innymi wierzycielami, zwłaszcza w związku z obowiązkiem alimentacyjnym lub zaciągniętymi długami np. w hurtowniach, sklepach, bankach, wśród znajomych itp. 60</p>
<p>62 Pojęcie oddziaływania wychowawcze zamiennie działalność resocjalizacyjna zawiera również postępowanie specjalistyczne wobec określonych kategorii osadzonych, zwłaszcza terapię uzależnień. Metody pracy stosowane w więziennictwie są zaczerpnięte z nauk społecznych, głównie psychologii, socjologii, pedagogiki oraz nauk związanych z przestępczością, jak kryminologia i psychiatria. Proces resocjalizacji i doraźne oddziaływania związane z przygotowaniem do samodzielnego życia po opuszczeniu zakładu karnego odbywają się w trzech zasadniczych fazach wykonywania kary pozbawienia wolności. Faza wykonywania kary I. Od chwili osadzenia II. Na 6 miesięcy przed warunkowym zwolnieniem lub końcem kary Tabela 15. Fazy przygotowania do zwolnienia w procesie resocjalizacji Proces z perspektywy skazanego 1.adaptowanie się do warunków izolacji, 2.udział w ofercie resocjalizacyjnej, 3.poddawanie się co 6 miesięcy ocenie procesu resocjalizacji 4.modyfikowanie procesu w zależności od oceny efektów 1.przygotowanie do opuszczenia zakładu karnego: 1.1.ocena zasobów własnych, 1.2.weryfikacja potrzeb niezbędnych do prawidłowej readaptacji 1.3.uzupełnianie deficytów 1.4.organizacja środowiska zewnętrznego Działania Służby Więziennej w ramach systemu penitencjarnego (określonego w Kkw jako zwykły, programowany lub terapeutyczny) Diagnoza potrzeb planowanie i wdrażanie działań; Zatrudnienie, nauczanie, terapia uzależnień, leczenie, umożliwianie kontaktów z rodziną i przedstawicielami instytucji zewnętrznych, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe, szkolenia zawodowe. Wdrażanie krótkich programów podnoszących kompetencje społeczne skazanych, w zależności od zdiagnozowanych deficytów, porządkowanie spraw życiowych na poziomie administracyjnym, o ile nie zostały zrealizowane w fazie I. Przygotowanie środowiska z udziałem kuratora sądowego do powrotu skazanego. III. W chwili zwolnienia 1.rozliczenie się z zakładem karnym 2.fizyczne opuszczenie jednostki Opracowanie własne 61 Wydanie Świadectwa zwolnienia oraz zdeponowanych dokumentów, wyników badań i leczenia, pieniędzy, odzieży, a w razie ich braku: - przyznanie zapomogi pieniężnej, odzieżowej, - zapewnienie chorym transportu do miejsca pobytu, - udzielenie informacji o możliwości ubiegania się o dalszą pomoc, wskazanie właściwych instytucji środowiska otwartego.</p>
<p>63 Szereg istotnych decyzji podejmuje się wobec skazanych kolegialnie. Najważniejszym organem kolegialnym, powoływanym przez dyrektora zakładu karnego jest komisja penitencjarna (art Kkw). Do zadań komisji penitencjarnej, między innymi, należy (art Kkw): podejmowanie decyzji o skierowaniu skazanego do właściwego zakładu karnego, jeżeli nie określił tego sąd w wyroku, kierowanie skazanego do określonego systemu odbywania kary jeżeli nie określił tego sąd w wyroku, ustalanie indywidualnych programów oddziaływań na skazanego i dokonywanie ocen ich wykonywania, dokonywanie ocen okresowych postępów skazanego w resocjalizacji, kwalifikowanie skazanych do nauczania w szkołach i na kursach, kwalifikowanie skazanych, o których mowa w art Kkw, do zakładów karnych dla młodocianych oraz skazanych, o których mowa w art Kkw, do odbywania kary w oddziałach terapeutycznych (tzn. kierowanie skazanych nie wymagających oddziaływań specjalistycznych, za ich zgodą, do kształtowania atmosfery wychowawczej wśród społeczności terapeutycznej), kwalifikowanie skazanych, o których mowa w art Kkw jako wymagającego osadzenia w zakładzie karnym typu zamkniętego w warunkach zapewniających ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo zakładu, (dawniej tę kategorię osadzonych ze względu na charakter czynu oraz właściwości osobiste determinujące sposób ich funkcjonowania w warunkach izolacji, określano jako niebezpieczni ), weryfikowanie indywidualnych programów oddziaływania albo indywidualnych programów terapeutycznych, a także kierowanie i wycofywanie skazanych z oddziałów terapeutycznych. Ponadto do zadań komisji penitencjarnej należy wydawanie opinii m.in. w sprawie porządku wewnętrznego, w sprawach m.in. przyznawania przepustki i innych zezwoleń skutkujących opuszczenie zakładu karnego, korzystania z określonych uprawnień przez skazanego. Komórką merytorycznie właściwą do organizacji i realizacji oddziaływań wychowawczych, w tym pracy socjalnej i rzecznictwa spraw skazanych przed urzędami, kierownik działu penitencjarnego lub wyznaczony wychowawca do spraw pomocy postpenitencjarnej. Swoboda i zakres kontaktów z instytucjami zewnętrznymi zależą od typu i przeznaczenia jednostki penitencjarnej. Merytorycznie odpowiedzialnym za organizację i realizację pomocy skazanym w ramach pracy socjalnej, jest wychowawca, który także jest upoważniony do kontaktów z urzędami i instytucjami zewnętrznymi. Jeżeli w zakładzie karnym lub areszcie śledczym nie ma takiego stanowiska właściwym do kontaktu jest kierownik działu penitencjarnego. ZAKRES I SPOSÓB ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI, ZWALNIANYCH Z ZAKŁADÓW KARNYCH I ARESZTÓW ŚLEDCZYCH 62</p>
<p>64 Podmioty, które uczestniczą na stałe w rozwiązywaniu problemów skazanych i ich rodzin to: ośrodki pomocy społecznej, kuratorzy sądowi, powiatowe urzędy pracy i organizacje pozarządowe, zwłaszcza te, które prowadzą schroniska dla bezdomnych, specjalizują się w terapii uzależnień i przeciwdziałania przemocy. Urzędy administracji samorządowej (odpowiednio gmin i miast) wydają skazanym dowody osobiste i regulują kwestie związane z użytkowaniem lokali mieszkalnych z zasobów tzw. komunalnych. Rysunek 15. Obszary problemów możliwych do regulowania w trakcie odbywania kary Podczas odbywania kary pozbawienia wolności skazani mogą regulować problemy, istotne dla ich prawidłowego funkcjonowania po opuszczeniu zakładu karnego, np.: W zależności od doświadczeń, umiejętności, dostępności do dokumentów poświadczających stan faktyczny (prawny), a także zakresu swobód w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności skazani mogą regulować swoje problemy w drodze korespondencyjnej lub występować przed urzędami osobiście. Mogą również korzystać z pomocy ustanowionych pełnomocników (adwokatów, radców prawnych, osób godnych zaufania ustanowionych na podstawie, art Kkw. W praktyce wiele spraw skazanych rozwiązuje się poprzez kontakty personelu więziennego z przedstawicielami instytucji. KOMPETENCJE INSTYTUCJI ZE WZGLĘDU NA POTRZEBY OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI, ZWALNIANYCH Z ZAKŁADÓW KARNYCH I ICH RODZIN 63</p>
<p>65 KOMPETENCJE SŁUŻBY WIĘZIENNEJ I INSTYTUCJI ZEWNĘTRZNYCH WOBEC SKAZANYCH I ZWALNIANYCH Faktem jest, że kiedy osoba przebywa w izolacji to łatwiej do niej dotrzeć i pomóc w porządkowaniu spraw życiowych. Jednak z powodu wieloletnich zaniedbań w przestrzeganiu prawa przez niektóre kategorii skazanych (np. wielokrotnych recydywistów, uzależnionych od alkoholu, sprawców przemocy), zgłaszane przez nich problemy wymagają innych rozwiązań, z którymi skazani i zwalniani łatwo się nie godzą. Zwykle nie uznają, że są rozwiedzeni, pozbawieni prawa do lokalu, a o pracę przyjdzie im bardzo zabiegać i szanować pracodawcę. Trening społeczny, jaki zdobywają w warunkach izolacji jest mało utrwalony. Po zwolnieniu, przy pierwszych trudnościach mają tendencję raczej do powielania zachowań starych niż korzystania z nowych umiejętności. Życzliwość, cierpliwe objaśnianie wręcz asysta np. w urzędzie pracy, administracji mieszkaniowej, ośrodku pomocy społecznej jest nieodzowna. Zwłaszcza pewne formy protekcjonizmu są pożądane w poszukiwaniu zatrudnienia. Nieodzowna jest kontrola wywiązywania się z kontraktów zarówno przez byłych skazanych, ale również i ich rodziny. Ogrom pracy i środków jest niewspółmierny do efektów. Niemniej jednak poszczególne instytucje podejmują szereg działań w celu rozwiązania podstawowych problemów osób skazanych. Kompetencje poszczególnych służb i instytucji są zestawione w poniższej tabeli. Tabela 16. Kompetencje Służby Więziennej i instytucji środowiska otwartego ze względu na potrzeby osób pozbawionych wolności, zwalnianych z zakładów karnych Potrzeby skazanych Brak dowodu osobistego Sprawy mieszkaniowe Kompetencje Służby Więziennej Udostępnia się skazanym formularze wniosków, wykonuje fotografie i pomaga drogą korespondencyjną uzyskać niezbędne dokumenty. Gotowy dokument doręcza się skazanemu do podpisu i umieszcza w depozycie. Dowód osobisty i inne zdeponowane dokumenty, pieniądze, przedmioty wartościowe, odzież oraz rzeczy będące własnością skazanego wydaje się w chwili zwolnienia. Koszty korespondencji ponosi zakład karny. Za zgodą skazanego dyrektor zakładu karnego może podjąć interwencję w formie pisemnej w sprawie uregulowania spraw mieszkaniowych, zwłaszcza jeżeli skazany zamieszkuje samotnie, jest nieporadny w kontaktach z urzędami, niepełnosprawny lub nie otrzymał odpowiedzi na swoje wcześniejsze pismo. Skazany bez pośrednictwa dyrektora zakładu karnego może nawiązać kontakt Kompetencje instytucji zewnętrznych Realizuje organ gminy, tj. wójt, burmistrz, prezydent miasta terytorialnie właściwy 17 ze względu na położenie zakładu karnego, w którym przebywa skazany wnioskodawca. Gotowy dokument tą samą drogą przekazywany jest do zakładu karnego, w którym przebywa wnioskodawca. Przekazywanie dokumentów odbywa się drogą pocztową lub poprzez upoważnionych funkcjonariuszy. Administracja mieszkaniowa lub zarządca właściwy ze względu na położenie lokalu mieszkalnego, do którego skazany ma tytuł prawny. Jeżeli skazany jest zatrudniony odpłatnie lub ma inne wpływy, na jego wniosek zakład karny przesyła należności czynszowe na ustalony 17 Właściwość ta obowiązuje we wszystkich sprawach rozwiązywanych na poziomie administracyjnym. W razie potrzeby urzędy w ramach pomocy prawnej przekazują między sobą dokumentację skazanego. Zasada ta nie obowiązuje w sytuacji kiedy skazany korzysta z kilkudniowych przepustek, w trakcie których zgłasza się osobiście do urzędu właściwego ze względu na swoje stałe miejsce pobytu. 64</p>
<p>66 Bezdomność Umieszczenie w domu pomocy społecznej Orzecznictwo o niepełnosprawności korespondencyjny lub telefoniczny z administracją mieszkaniową w sprawie: - zabezpieczenia swego mieszkania, - ustalenia zasad regulowania czynszu, - ugody w związku z postępowaniem sądowym o eksmisję, - złożyć wniosek o przydział mieszkania z zasobów gminy, - złożyć wniosek o uzyskanie dopłaty do czynszu itp. Skazani otrzymują wykazy placówek, umożliwia się im kontakt telefoniczny albo za ich zgodą występuje w formie pisemnej o zapewnienie miejsca w okresie przypadającym na czas zwolnienia. W zależności od sytuacji ustala się formy odpłatności, dojazdu i wyposażenia w artykuły np. higieniczne lub sprzęt ortopedyczny. Za zgodą skazanego, jeżeli jest osobą samotną, niezdolną do samodzielnej egzystencji ze względu na wiek lub stan zdrowia oraz spełniającą kryteria określone w przepisach ustawy o pomocy społecznej, gromadzi się wymaganą dokumentację, którą przesyła się do powiatowego centrum pomocy rodzinie, właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania. W przypadkach nagłych wychowawca ds. pomocy postpenitencjarnej w porozumieniu z ośrodkiem pomocy społecznej poszukuje miejsca w schronisku zapewniającym całodobową opiekę chorym. Służba Więzienna zapewnia wykonanie dodatkowych badań lekarskich, wyposażenie w odzież i obuwie, kserokopie np. historii choroby oraz transport do DPS. Część jednostek na mocy zawartych porozumień ze starostwami zapewnia warunki do pracy zespołów orzeczniczych na terenie zakładów karnych. W pozostałych przypadkach skazani są transportowani przez Służbę Więzienną do siedzib zespołów lub lekarza orzecznika na wezwanie tych organów. Wnioski w sprawie orzeczenia o niepełnosprawności do celów rentowych lub pozarentowych kompletuje w trakcie odbywania kary wychowawca ds. pomocy postpenitencjarnej. Stosuje się druki formularzy przewidziane w przepisach ogólnie obowiązujących. Druki papierowe pobiera się z urzędów lub w formie elektronicznej ze stron internetowych tych urzędów i udostępnia skazanym. Więzienna służba zdrowia realizuje zalecenia 65 adres. Udostępnia się formularz wniosku obowiązujący w gminie. Udostępniane są dane teleadresowe placówek prowadzących schroniska i noclegownie dla bezdomnych, a także dane w formie broszur opracowywanych przez samorząd lokalny i organizacje pozarządowe, np. Biura porad obywatelskich oraz tworzone przez wychowawców ds. pomocy postpenitencjarnej. Pracownik socjalny terenowo właściwego ośrodka pomocy społecznej przeprowadza na terenie zakładu karnego wywiad środowiskowy ze skazanym. Strony ustalają wzajemne obowiązki związane z przeniesieniem osoby zwalnianej do DPS. Powiatowe centrum pomocy rodzinie z ośrodkiem pomocy społecznej ustalają zasady odpłatności wobec byłych skazanych, którzy nie mają własnego źródła dochodu. - Powiatowe zespoły orzekające o niepełnosprawności bądź w trybie odwoławczym - wojewódzkie zespoły orzecznicze ustalają z dyrektorem zakładu karnego/ aresztu śledczego terminy swoich posiedzeń wyjazdowych lub z odpowiednim wyprzedzeniem powiadamiają skazanych o terminie posiedzenia w ich sprawie w swojej siedzibie. Decyzje przesyłają pocztą na adres zakładu karnego/aresztu śledczego, z którego wysłano wniosek.</p>
<p>67 Orzecznictwo na potrzeby świadczeń z ubezpieczeń społecznych Poradnictwo prawne Zobowiązania alimentacyjne Leczenie, protezy i środki odnośnie np. rehabilitacji i wyposażenia w sprzęt ortopedyczny. Dokumentację i niezbędne badania kompletuje się i wykonuje w zakładzie karnym. Wychowawca ułatwia uzyskanie wymaganych druków formularzy i w razie potrzeby pomaga je wypełnić, a także uzyskać z innych instytucji wymagane dokumenty np. świadectwa pracy. Dyrektor zakładu karnego realizuje dodatkowe badania i zapewnia stawiennictwo skazanego w siedzibie lekarza orzecznika, w terminie ustalonym przez ZUS. Jednostki penitencjarne, w zależności od rodzaju spraw zgłaszanych przez skazanych, organizują spotkania na terenie zakładów karnych z przedstawicielami instytucji istotnych dla regulowania spraw życiowych. Administracja zapewnia salę, urządzenia audiowizualne i bezpieczeństwo osobom, które zaprasza na spotkania ze skazanymi. Niezależnie od zapewnienia informacji, skazanym o niskiej kulturze prawnej i nieporadnym w kontaktach z urzędami pomaga się redagować pisma, a w miarę możliwości organizuje wyjścia do urzędów, w których skazani trenują umiejętności samodzielnego rozwiązywania problemów, np. składania wniosków o dowód lub o przydział mieszkania z zasobów gminy. Jeżeli skazany jest zatrudniony odpłatnie, wówczas służba finansowa zakładu karnego/ aresztu śledczego, zgodnie z tytułem wykonawczym przesyła potrącone z wynagrodzenia raty alimentacyjne do komornika lub bezpośrednio do wierzycielki, ale tylko do wysokości 40% przypadającej skazanemu części wynagrodzenia za pracę. W praktyce jeżeli raty są powyżej 150 zł miesięcznie, mimo potrąceń skazanemu powstają zaległości. W trakcie odbywania kary bezpłatnie realizowane przez więzienną służbę zdrowia lub w przypadku braku możliwości zapewnienia właściwego leczenia na koszt więziennictwa w 66 Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwy ze względu na położenie zakładu karnego przyjmuje wniosek skazanego o przyznanie np. świadczeń rentowych lub emerytalnych, renty socjalnej, rodzinnej. Korespondencję kieruje do skazanego do zakładu karnego, z którego został wysłany wniosek. Przedstawiciele: terenowych oddziałów m.in.: - zakładu ubezpieczeń społecznych, - wydziałów mieszkalnictwa, - powiatowych urzędów pracy, - ośrodków pomocy społecznej, - biur porad obywatelskich, - uniwersyteckich klinik prawa, itp. na zaproszenie dyrektora zakładu karnego objaśniają podczas bezpośrednich spotkań z zainteresowanymi skazanymi regulacje prawne i tryb postępowania w danych sprawach. Wierzyciel, powziąwszy informację o pobycie dłużnika w zakładzie karnym/areszcie śledczym winien przesłać lub dostarczyć osobiście do sekretariatu dyrektora wyrok wraz z klauzulą wykonalności. Jeżeli skazany dłużnik jest zatrudniony, zgodnie z oświadczeniem wierzycielki dział finansowy przesyła potrącone należności alimentacyjne na wskazany adres lub numer konta bankowego. Komornik przesyła tytuł wykonawczy. W przypadku braku zatrudnienia wierzyciele otrzymują stosowne zaświadczenie o braku możliwości dokonywania potrąceń. Może to być podstawą do ubiegania się o świadczenia alimentacyjne z innych źródeł. Publiczne zakłady opieki zdrowotnej udzielają świadczeń finansowanych ze środków publicznych osobom</p>
<p>68 pomocnicze dla niepełnosprawnych Zatrudnienie Bezrobocie Brak odzieży, obuwia, środków finansowych pozawięziennych placówkach opieki zdrowotnej. Zlecenia lekarza okulisty, ortopedy odnośnie wyposażenia w środki ortopedyczne realizowane są ze środków budżetowych więziennictwa lub Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej. Z chwilą opuszczenia zakładu karnego byli skazani, jeżeli nie mają ubezpieczenia z tytułu np. pobierania renty, emerytury, zatrudnienia, itp. stają się osobami nieubezpieczonymi. Zakład karny w miarę możliwości zapewnia zatrudnienie odpłatne w pierwszej kolejności skazanym zdolnym do pracy, posiadającym zobowiązania finansowe, np. alimentacyjne. Długotrwale bezrobotnym zapewnia się, za ich zgodą, udział w programie więziennych klubów pracy, szkoleniach zawodowych i umożliwia uzyskanie doświadczeń zawodowych poprzez pracę nieodpłatną na rzecz samorządów lokalnych. W chwili zwolnienia dyrektor zakładu karnego udziela zapomogi odzieżowej oraz zapewnia środki pieniężne na dojazd do miejsca zamieszkania lub pobytu, a w razie potrzeby wydawana jest paczka z żywnością oraz leki jeżeli skazany tego wymaga np. diabetycy. Stan wyposażenia skazanego oraz potrzeby po zwolnieniu odnotowywane są w dokumencie wydawanym osobie zwalnianej, tj. Świadectwo zwolnienia (wzór w załączniku nr 4.). Opracowanie własne nieubezpieczonym, spełniającym kryterium dochodowe. Powiatowe urzędy pracy, w przypadku zarejestrowania się i uzyskania statusu bezrobotnego opłacają składki na ubezpieczenie zdrowotne. Ośrodki pomocy społecznej opłacają składki za pozostałe osoby spełniające kryterium dochodowe. Kontrahenci zewnętrzni (przedsiębiorcy prywatni), zatrudniając skazanych w trakcie odbywania wyroku niejednokrotnie, stają się ich pracodawcami po odbyciu kary. Powiatowy Urząd Pracy - doradcy zawodowi i liderzy klubów pracy Instytucje samorządowe, np. szkoły, przedszkola, domy pomocy społecznej, ośrodki sportowe i placówki kulturalne, drogi, cmentarze, lasy, parki, schroniska dla zwierząt stają się miejscami, gdzie skazani wykonują nieodpłatnie pracę. Organizacje sektora pozarządowego prowadzące działalność charytatywną również mogą zatrudniać skazanych do pracy nieodpłatnej np. w hospicjach. Kurator sądowy dla dorosłych sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu udziela niezbędnych świadczeń przez pierwsze trzy miesiące po zwolnieniu. Ośrodki pomocy społecznej udzielają pomocy zgodnie z trybem i zasadami określonymi w ustawie o pomocy społecznej. Organizacje pozarządowe, zgodnie ze specjalizacją udzielają różnej pomocy na podstawie własnych kryteriów. KOMPETENCJE SŁUŻBY WIĘZIENNEJ I INSTYTUCJI ZEWNĘTRZNYCH WOBEC RODZIN OSÓB POZBAWIONYCH WOLNOŚCI I ZWALNIANYCH Z ZAKŁADÓW KARNYCH I ARESZTÓW ŚLEDCZYCH 67</p>
<p>69 Służba Więzienna według obowiązującego stanu prawnego nie udziela bezpośrednich świadczeń typu pomocowego na rzecz rodzin skazanych. Jednak poprzez realizację poszczególnych funkcji wobec skazanych ma wpływ na sytuację rodziny, zwłaszcza gdy skutki przestępstwa godziły w jej dobro np. przemoc fizyczna, ekonomiczna, groźby karalne, kradzieże i niszczenie mienia, narażanie na niebezpieczeństwo z powodu ryzykownych kontaktów ze środowiskiem przestępczym izolując skazanego zapewnia bezpieczeństwo fizyczne rodzinie. W trakcie odbywania kary organizuje się szereg przedsięwzięć z udziałem skazanych ojców i matek z deficytami prawidłowych zachowań rodzicielskich, uprzednich ofiar przemocy i powielających zachowania przemocowe w swoich związkach. Umożliwia się im udział w programach np. edukacyjno-korekcyjnych dla sprawców, treningu zastępowania agresji lub ofiar przemocy. Zapewnia się podtrzymanie więzi w rodzinach, ułatwia pełnienie przez skazanych podstawowej roli ojca i polepsza wizerunek rodziców ukazując skazanych jako uczniów, pracowników, absolwentów kursów zawodowych, autorów prac artystycznych i rękodzieła. W sytuacjach tego wymagających Służba Więzienna inicjuje lub współpracuje z instytucjami środowiska zewnętrznego na rzecz bezpieczeństwa prawnego, fizycznego i materialnego rodziny. Poniższe zestawienie ukazuje podział kompetencji ze względu na najczęściej identyfikowane potrzeby rodzin skazanych. Tabela 17. Kompetencje Służby Więziennej i instytucji środowiska otwartego ze względu na potrzeby rodzin osób pozbawionych wolności i zwalnianych z zakładów karnych Potrzeby rodzin Kompetencje Służby Więziennej Kompetencje instytucji zewnętrznych Podtrzymanie więzi i modelowanie zachowań rodzicielskich Trudności materialne rodziny W trakcie odbywania kary zapewnia się skazanym i ich rodzinom: - odpowiednie warunki do realizacji widzeń, - tworzy się w salach widzeń kąciki zabaw dla małych dzieci, - organizuje się spotkania z rodzinami skazanych w trakcie terapii odwykowej lub uczących się w szkołach, - umożliwia się korzystanie z systemu przepustowego, W zakładach karnych typu półotwartego i otwartego organizuje się ponadto: plenerowe spotkania integracyjne połączone z zajęciami modelującymi prawidłowe zachowania rodzicielskie, wyjazdy pielgrzymkowe i krajoznawcze, spartakiady i imprezy kulturalne, udział z członkami rodzin w lokalnych akcjach społecznych np. sprzątanie świata. - zatrudnienie i umożliwiane bez wyroku sądowego przesyłania części zarobków rodzinie, - przekazywanie rat alimentacyjnych, - wydawanie za zgodą skazanego zaświadczeń o: pobycie w jednostce, osiąganych zarobkach, braku zatrudnienia, stanie konta, uczestnictwie w terapii uzależnień, 68 Zawodowy kurator sądowy, na wniosek dyrektora zakładu karnego, sporządza wywiad środowiskowy w rodzinie skazanego ubiegającego się o przepustkę lub warunkowe zwolnienie. Ustala warunki powrotu skazanego, zwłaszcza gdy dokonał przestępstwa na szkodę najbliższych. Przygotowuje środowisko do powrotu skazanych za przestępstwa szczególnie potępiane społecznie. Współrealizatorami są, np.: regionalne centra kultury, ośrodki sportowe, parafie, szkoły, ośrodki terapii uzależnień, organizacje pozarządowe. Zawodowy kurator sądowy może udzielić pomocy rodzinie skazanego przez pierwsze trzy miesiące od osadzenia, a także osobie zwolnionej przez pierwsze trzy miesiące od opuszczenia zakładu karnego. W wyjątkowych sytuacjach pomoc może być udzielona w okresie do 6 miesięcy w formie materialnej, np.</p>
<p>70 Trudna sytuacja rodzinna Poprawa relacji w rodzinie Regulowanie problemów w rodzinach pozostających w gestii sądów rodzinnych wynikach w nauczaniu. Za zgoda skazanego powiadamia się właściwy ośrodek pomocy społecznej o potrzebach bytowych jego rodziny, trudnościach wychowawczych, zdrowotnych itp. Umożliwienie zmiany jakości funkcjonowania rodziny poprzez zapewnienie oddziaływań terapeutycznych dla skazanych uzależnionych oraz kierowanie skazanych do programów edukacyjno-korekcyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie. Wydawanie stosownych zaświadczeń, zgodnie z wezwaniem sądu w sprawach np.; ograniczenia lub powierzenia władzy rodzicielskiej, ustalenia alimentów, w sprawach rozwodowych itp. Na wezwanie sądu dyrektor zapewnia konwój skazanego w celu uczestniczenia w rozprawie. Dyrektor zakładu karnego umożliwia wykonywanie czynności prawnych np. notariuszowi, w sytuacji, gdy skazany chce wyrazić zgodę na wydanie dziecku dowodu osobistego, paszportu, wyjazdu za granicę. Dyrektor zakładu karnego nie jest stroną i w jakikolwiek sposób nie uczestniczy w ugodzie zawieranej przed notariuszem ani innym organami. Opracowanie własne bony żywnościowe, talony do sklepu lub pieniężnej na określony cel, np. spłatę zadłużenia czynszowego, - opłata kosztów kursów zawodowych dla partnerek życiowych skazanych - dopłaty do zorganizowanego wypoczynku wakacyjnego dzieci skazanych. Kurator aktywizując zawodowo członków rodziny skazanego współpracuje z właściwymi powiatowymi urzędami pracy, wspomagając materialne rodzinę sprawę przekazuje właściwemu ośrodkowi pomocy społecznej, pomoc mieszkaniową dla rodzin skazanych realizuje w porozumieniu z administracją domów mieszkalnych przekazując ustalone kwoty na konto zarządcy. Ośrodek pomocy po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego postępuje zgodnie z przepisami ustawy o pomocy społecznej. Administracja więzienna pozyskuje materiały informacyjne ze specjalistycznych ośrodków wsparcia oraz np. z Centrum Praw Kobiet i w poczekalniach dla rodzin udostępnia je współuzależnionym od przemocy. Sędzia sądu rodzinnego lub kurator rodzinny sądu miejscowego mogą przesłuchać / przeprowadzić wywiad na terenie zakładu karnego, w którym przebywa skazany i w ramach pomocy prawnej przekazać zebrane materiały sądowi, w którym toczy się postępowanie. Zgodnie z art. 102 Kkw skazany może bez cenzury komunikować się: z organami ścigania, wymiaru sprawiedliwości, innymi organami państwowymi i samorządowymi oraz Rzecznikiem Praw Obywatelskich. Przekrój identyfikowanych problemów skazanych i ich rodzin dowodzi, że nie powstały one z chwilą pozbawienia wolności jednego z członków. Większość skazanych i ich bliskich obejmowanych 69</p>
<p>71 interwencją socjalną przez funkcjonariuszy Służby Więziennej jest wieloletnimi beneficjentami systemu pomocy społecznej. Okresowo włącza się kurator sądowy w sprawach karnych, a często wraz z dorastaniem dzieci towarzyszy rodzinie kurator rodzinny. Kompetencje instytucji w zakresie pracy socjalnej powielają się, a obowiązki różnych służb również kumulują się w tych samych środowiskach i ich problemach. Służba Więzienna z racji swoich ograniczeń jest raczej rzecznikiem spraw skazanych i tworzy pomost w rozwiązywaniu problemów w ich naturalnym środowisku. Więcej kompetencji ma kurator sądowy, ale także korzysta z systemu pomocy społecznej i organów zatrudnienia. Służba Więzienna nie ma zobowiązań bezpośrednio określonych przepisami wobec rodzin skazanych, ale poprzez oddziaływania na rzecz osób pozbawionych wolności przyczynia się do zmiany jakości życia w rodzinie, głównie poprzez rehabilitację psychospołeczną skazanych. ZAWODOWY KURATOR SĄDOWY JAKO INSTYTUCJA UCZESTNICZĄCA W PROCESIE PRZYGOTOWANIA DO READAPTACJI SPOŁECZNEJ PO ZWOLNIENIU Szczególny tryb przygotowania do zwolnienia z udziałem kuratora sądowego i innych podmiotów, w okresie 6 miesięcy przed spodziewanym warunkowym zwolnieniem lub końcem kary określa art. 164 Kkw. Kurator sądowy oraz inne podmioty współpracujące ze Służbą Więzienną ustalają ze skazanym zakres niezbędnej pomocy w społecznej readaptacji i sposób jej udzielenia. W grupie podmiotów są organizacje np. deklarujące przyjęcie po zwolnieniu skazanego bezdomnego i zatrudnienie go w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Na określenie powyższych działań przyjął się termin Program wolnościowy. Tryb i zakres czynności kuratora związanych z realizacją programu wolnościowego zawiera rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2003 r. 18. Kurator sądowy m.in. przygotowuje środowisko rodzinne i społeczne do powrotu skazanego: współorganizuje pomoc postpenitencjarną poprzez rozpoznanie potrzeb skazanego i jego rodziny oraz kształtowanie umiejętności samodzielnego rozwiązywania trudności życiowych, współdziała ze skazanym i służbą penitencjarną zakładów karnych, a ponadto organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz stowarzyszeniami, fundacjami, organizacjami, instytucjami i innymi podmiotami, których celem działania jest pomoc w społecznej readaptacji skazanych. W trakcie roku ok. 1,8 tys. skazanych realizuje taki program wolnościowy (por. tabela 18). Liczba wywiadów środowiskowych zleconych kuratorom w trybie art Kkw Tabela 18. Współpraca z kuratorem sądowym w roku 2009 i 2010 Liczba ustaleń okresu, o którym mowa w art Kkw, w tym: decyzje komisji penitencjarnej postanowienia sądu penitencjarnego Liczba skazanych objętych przygotowaniem do wolności na podst. art Kkw przez kuratora wyłącznie SW podmioty wym. w art. 38 Kkw Rok Razem Szczegółowo kwestie udziału kuratora w wykonywaniu kary pozbawienia wolności reguluje rozporządzenie z dnia 12 czerwca 2003r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych (Dz. U. Nr 112. poz. 1064). 70</p>
<p>72 Opracowanie własne na podstawie danych z zakładów karnych i aresztów śledczych Pomocy osobom opuszczającym zakłady karne udzielają zarówno zawodowi kuratorzy sądowi i kuratorzy społeczni. Zgodnie z art. 173 Kkw sądowy kurator zawodowy organizuje i prowadzi działania mające na celu pomoc skazanemu w społecznej readaptacji oraz kieruje pracą sądowych kuratorów społecznych i innych osób wykonujących dozór samodzielnie lub z upoważnienia stowarzyszeń, organizacji i instytucji. Zakres działań obu typów kuratorów jest przedstawiony na schemacie poniżej (rys. 16). Zasadniczo ten sam cel skazani współpracujący z personelem więziennym osiągają w ramach IPO lub korzystając z pomocy wychowawcy ds. pomocy postpenitencjarnej. Po opuszczeniu zakładu karnego, zwłaszcza w trybie warunkowego zwolnienia kurator sądowy w ramach dozoru koordynuje proces readaptacji społecznej skazanych. Postanawia o tym art Kkw, mianowicie: sądowy kurator zawodowy organizuje i prowadzi działania mające na celu pomoc skazanemu w społecznej readaptacji oraz kieruje pracą sądowych kuratorów społecznych i innych osób wykonujących dozór samodzielnie lub z upoważnienia stowarzyszeń, organizacji i instytucji. Kuratorzy są w stałym kontakcie ze służbą społeczną. Generalnie udzielają rodzinom skazanych pomocy w porządkowaniu relacji rodzinnych, zwłaszcza jeżeli przestępstwo było dokonane na szkodę najbliższych (znęcanie, groźby karalne, pobicia, niealimentacja, niszczenie mienia i kradzieże, molestowanie seksualne dzieci itp.). Występują w roli rzeczników do właściwych urzędów, np. w sprawach poprawy warunków mieszkaniowych, uzyskania stałych świadczeń i zabezpieczenia potrzeb dzieci. Kurator działa w porozumieniu z kuratorami rodzinnymi i administracją więzienną, gdyż kompetencje służb nakładają się. Rysunek 16. Zakres działań sądowego kuratora zawodowego i społecznego 71</p>
<p>73 ROLA SYSTEMU POMOCY SPOŁECZNEJ W READAPTACJI SKAZANYCH I POMOCY RODZINOM Zakłady karne na stałe współpracują z instytucjami administracji rządowej i samorządowej, kuratorami sądowymi oraz sektorem pozarządowym, a także kościołami i osobami godnymi zaufania (art. 38 Kkw). Regularna współpraca z systemem pomocy społecznej datuje się od 1945 r. Po transformacji ustrojowej pomiędzy Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej a Centralnym Zarządem Służby Więziennej zostało zawarte porozumienie w sprawie zasad współpracy w zakresie organizacji pomocy na rzecz osób zwalnianych z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz rodzin osób pozbawionych wolności. Odpis obowiązującego Porozumienia z 13 czerwca 2000 r. jest dostępny w załączniku nr 10. Mimo kilkudziesięciu nowelizacji Kkw, poza postanowieniem 3 pkt 3) pozostałe kwestie są aktualne. 72</p>
<p>74 Współpraca z ośrodkami pomocy społecznej polega głównie na wzajemnej informacji o osobach zwalnianych i ich rodzinach, m.in. o terminie zwolnienia i potrzebach socjalnych skazanego, bieżących potrzebach jego rodziny oraz wywiązywania się przez umawiające się strony z realizacji zadań statutowych sprzyjających readaptacji społecznej. W roku 2010 zakłady karne, zgodnie z porozumieniem, wystosowały ogółem powiadomienia do ośrodków pomocy społecznej o potrzebie udzielenia pomocy po zwolnieniu skazanym oraz 631 rodzinom skazanych. Umożliwiono również osadzonym bezpośredni kontakt w swojej sprawie z pracownikiem socjalnym na terenie zakładu karnego. Dane za rok 2009 i 2010 zawiera tabela nr 19. Rok Tabela 19. Współpraca Służby Więziennej z organami pomocy społecznej w przygotowaniu do społecznej readaptacji skazanych w latach Liczba powiadomień w sprawie skazanych 19 Liczba powiad. w sprawie rodzin skazanych Kontakty pracownika socjalnego ze skazanymi na terenie zakładu karnego/aresztu śledczego kontakty liczba dyżur stały brak kontaktów okazjonalne przyjętych Razem Opracowanie autora na podstawie danych z zakładów karnych i aresztów śledczych Na podstawie analizy danych wynika, że przedstawiciele systemu pomocy społecznej biorą czynny udział w realizacji celów wykonania kary, zarówno w środowisku otwartym, jak i na terenie zakładów karnych. Świadczy o tym zarówno liczba niemal 4 tys. skazanych, którym umożliwiono bezpośredni kontakt z pracownikiem socjalnym w trakcie odbywania kary oraz liczba tylko 9 jednostek, które wykazały, że nie organizują wewnątrz zakładu karnego lub aresztu śledczego bezpośrednich kontaktów skazanych z pracownikami socjalnymi systemu pomocy społecznej. Z dorocznego sprawozdania o realizacji ww. porozumienia 20 sporządzanego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej wynika, że w roku 2010 ośrodki pomocy społecznej udzieliły osobom pomocy po opuszczeniu zakładu karnego. Na wniosek osoby przebywającej w zakładzie karnym objęto pomocą 1204 rodziny skazanych, która dotyczyła 1763 osób. Z danych MPiPS wynika również, że byłych więźniów powróciło do swego środowiska, z których uzyskało pracę. Dodać należy, że w roku 2010 skreślono z ewidencji ponad 90 tys. osób. Oznacza to, że po pomoc do OPS zgłosiło się ok. 18% byłych osadzonych. Praca na rzecz rodzin skazanych dotyczyła głównie problemów przemocy domowej, organizacji warsztatów w zakresie umiejętności wychowawczych, poradnictwa nakierowanego na poprawę relacji i więzi z dziećmi, rozwiązywania konfliktów. W tym celu ośrodki pomocy społecznej komunikowały rodziny z kuratorami sądowymi, punktami interwencji kryzysowej, komisjami ds. rozwiązywania problemów alkoholowych, poradniami odwykowymi, punktami konsultacyjnoinformacyjnymi dla ofiar przemocy domowej. W zależności od potrzeb rodziny skazanych były kierowane do organizacji pozarządowych, głównie świadczących pomoc żywnościową i rzeczową (Bank Żywności, Caritas, PCK, Polski Komitet Pomocy Społecznej), prawną (Biura Porad Obywatelskich, Patronat), ochrony dzieci (Fundacja Dzieci Niczyje, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci). W 19 Za zgodą skazanych. 20 Dane więziennictwa i MPiPS nie pokrywają się, co może świadczyć, że skazani niewłaściwie oceniają swoje możliwości readaptacyjne w trakcie odbywania kary. 73</p>
<p>75 przeciwdziałaniu bezdomności współpracowano min. z Fundacją Barka, Monarem, Patronatem, Stowarzyszeniem Probacja, Towarzystwem Pomocy im. Brata Alberta, Śląską Fundacją Błękitnego Krzyża ETOH i innymi. Zważyć należy, że cele pomocy rodzinom skazanych udzielanej przez trzy służby, tj. Służbę Więzienną, kuratorów i społeczną są jednakowe w zakresie: podniesienia jakości życia, zapewnienia bezpieczeństwa, podwyższenia świadomości prawnej. ROLA ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH W POMOCY SKAZANYM I ICH RODZINOM W aktualnym stanie prawnym ustawodawca rozszerza krąg podmiotów uprawnionych do świadczenia pomocy skazanym i ich rodzinom, wskazując na stowarzyszenia, fundacje, organizacje, a także kościoły i inne związki wyznaniowe, jak również osoby godne zaufania 21. Rola sektora pozarządowego została na tyle doceniona, że w kodeksie karnym wykonawczym znajduje się przepis (art. 43), który stanowi, że stowarzyszenia, fundacje, organizacje i instytucje, o których mowa w art Kkw, jak również kościoły i inne związki wyznaniowe mogą otrzymywać z Funduszu przeznaczonego na pomoc postpenitencjarną 22 środki na udzielanie pomocy, w tym na zapewnienie czasowego zakwaterowania osobom zwolnionym z zakładu karnego lub aresztu śledczego. Podmioty sektora pozarządowego mogą składać stosowny wniosek do Ministra Sprawiedliwości. Wykaz podmiotów, które otrzymały dotację w 2011 r. na organizację i stosowanie pomocy osobom zwolnionym i ich rodzinom znajduje się w załączniku nr 9. Wzór wniosku o przyznanie dotacji znajduje się do pobrania na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości Zawiera on szczegółowe pouczenie: m.in. o wymogu dołączenia kopii porozumień o współpracy z jednostkami penitencjarnymi 23. W roku 2011 Minister Sprawiedliwości przekazał 40 podmiotom, w tym 16 ośrodkom wspierającym ofiary, środki finansowe na realizację ich celów statutowych. Wykaz Ośrodków Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem dotowanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości zawiera załącznik nr 8. Są to organizacje dotowane przez Ministra Sprawiedliwości od wielu lat w celu m.in. zachowania ciągłości oddziaływań, np. w prowadzeniu schronisk z formami działalności gospodarczej, utrzymania profesjonalnej kadry do realizacji w trybie ciągłym programów np. dla ofiar lub sprawców przemocy w rodzinie, uzależnionych, wymagających konsultacji lekarza psychiatry itp. System penitencjarny jest wzmacniany działalnością organizacji pozarządowych zarówno o zasięgu krajowym jak i lokalnych. Szczególnie ważne są te, które podejmują się pomocy następczej wobec osób zwalnianych osamotnionych, nieporadnych życiowo, wymagających aktywizowania do działania 21 W 1958 roku powstało stowarzyszenie pn. Polski Komitet Pomocy Społecznej. Po 1989 roku wzrosła do kilkuset liczba wszelkich organizacji deklarujących pomoc skazanym, z których część działa na terenie całego kraju, inne natomiast lokalnie. 22 Więcej na temat Funduszu w rozdziale IV. 23 Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 2003r. w sprawie szczegółowego zakresu i trybu uczestnictwa podmiotów w wykonywaniu kar, środków karnych, zabezpieczających i zapobiegawczych, a także społecznej kontroli nad ich wykonywaniem. (Dz. U. Nr 211, poz. 2051). 74</p>
<p>76 i kontroli. Niezbędne dla przeciwdziałania recydywie są te, które spełniają kryteria wymienione na schemacie poniżej. Rysunek 17. Znaczenie organizacji sektora pozarządowego w przeciwdziałaniu recydywie ze względu na spełniane kryteria Należałoby dodać, że znają specyfikę środowiska penitencjarnego i mają świadomość zagrożeń pierwszego dnia wolności. W ramach porozumień z jednostkami penitencjarnymi ustalają zasady płynnego przejścia (mentalnego), ale także dojazdu do swojej siedziby osoby opuszczającej zakład karny. Najdłuższe doświadczenie w pracy z byłymi więźniami mają Stowarzyszenie Patronat (1908 rok założenia) z oddziałami terenowymi, zwłaszcza w Białymstoku, Stowarzyszenie Pomocy "Ludzie Ludziom" we Wrocławiu, Stowarzyszenie na rzecz Bezdomnych Dom Modlitwy "Agape" w Borowym Młynie i domem socjalnym w Nowym Stawie, Śląska Fundacja Błękitny Krzyż, Fundacja Sławek, Stowarzyszenie Probacja. Nie sposób wymienić wszystkich, wyspecjalizowanych w pomocy byłym skazanym, ale szereg cennych organizacji, prowadząc wysokospecjalistyczne oddziaływania dla osób marginalizowanych przyjmuje także byłych więźniów np. Barka w Poznaniu z licznymi oddziałami w kraju, Towarzystwo im. Św. Brata Alberta, Caritas, Monar. Organizacje te są zapraszane przez Ministra Sprawiedliwości do udziału w opiniowaniu niektórych aktów prawnych (Patronat) lub same podejmują inicjatywę legislacyjną (Centrum Praw Kobiet) albo wykonują ekspertyzy społeczne (Dzieci Niczyje). Bardzo obszerny wykaz podmiotów specjalizujących się w pomocy skazanym i ich rodzinom można znaleźć w bazie danych na stronie Dane teleadresowe instytucji pomocowych ogólnokrajowych oraz lokalnych, w tym organizacji sektora pozarządowego są udostępniane rodzinom skazanych w poczekalniach i salach widzeń, a dla skazanych na tablicach ogłoszeń w oddziałach mieszkalnych, świetlicach oraz ogłaszane przez redakcje więziennych radiowęzłów lub wewnętrzną telewizję. 75</p>
<p>77 W praktyce jednostki współpracują z lokalnymi podmiotami, na ustalonych przez strony zasadach, korzystając z zasobów własnych (kompetencji kadry), bazy lokalowej i środków pozyskiwanych z różnych źródeł, także europejskich. Udział w wykonywaniu kary pozbawienia wolności mają organizacje świeckie i wyznaniowe, ośrodki akademickie, przedstawiciele instytucji lokalnych działających w obszarze przeciwdziałania patologiom oraz krzewiącym edukacje i kulturę. Jednak i formy pomocy również przeszły ewolucję z opiekuńczych nad osobami bezradnymi i często chorymi poprzez wszelkie formy aktywizowania społecznego skazanych w trakcie odbywania kary. Służba Więzienna szczególnie ceni współpracę z placówkami, które dysponują wykwalifikowanym personelem, zapewniają byłym skazanym zakwaterowanie, zatrudnienie i realizują programy w zależności od potrzeb podopiecznych. POMOC POSTPENITENCJARNA W OBOWIĄZUJĄCYM SYSTEMIE POLITYKI SPOŁECZNEJ PAŃSTWA Sytuacja osób zwalnianych z zakładów karnych jest bardzo zróżnicowana i zależy od wielu czynników. Są to wiek, płeć, stan zdrowia, właściwości psychospołeczne, w tym kondycja psychiczna, rozwój intelektualny, a także doświadczenia związane z pełnieniem ról społecznych. Rysunek 18. Wpływ określonych czynników na sytuację osoby zwalnianej z zakładu karnego w jej readaptacji społecznej Jeżeli sytuacja osoby zwalnianej z zakładu karnego w znacznym stopniu odpowiada kryteriom ujętym na powyższym schemacie, wówczas zakres kontaktów i sposób korzystania z usług instytucji nie różni byłego skazanego od przeciętnego petenta. Określone w Kkw środki oddziaływania wobec skazanych tj. praca, nauczanie, działalność terapeutyczna, oddziaływania edukacyjno-korekcyjne i kontakty ze środowiskiem umożliwiają skazanym trening w samodzielnym przezwyciężaniu pojawiających się okresowo trudności życiowych. Prawidłowo przebiegający proces wykonywania kary pozbawienia wolności nakierowany jest na przezwyciężanie deficytów np. wygaszanie czynników kryminogennych (biopsychicznych) jak agresja i przemoc, wyrównywanie deficytów edukacyjnych oraz podnoszenie kompetencji społecznych np. 76</p>
<p>78 funkcjonowanie w roli pracownika, rodzica, partnera. Dodatkowo 6-miesięczny okres poprzedzający zwolnienie jest przewidziany na intensywne porządkowanie problemów związanych z zapewnieniem m.in. miejsca pobytu, źródła utrzymania i w razie potrzeby uzyskania wsparcia ze strony przedstawicieli instytucji. Ponad połowa skazanych, którzy świadomie i systematycznie współpracują z personelem więziennym (udział skazanych w systemie programowanego oddziaływania 53% populacji) adoptuje się do wymogów życia po zwolnieniu z zakładu karnego. Nawet jeżeli pierwszy okres jest przeżywany jako kryzys sytuacyjny, to ze wsparciem prawidłowo funkcjonującej rodziny i sądowego kuratora sprawującego dozór, były skazany jest stosunkowo szybko kierowany do specjalistów powiatowego urzędu pracy i ośrodka pomocy społecznej. Jest to bardzo cenne, gdyż kurator, doradca zawodowy i pracownik socjalny mogą z taką osobą pracować bazując na jej zasobach pozyskanych w trakcie odbywania kary. Między innymi na zasoby te składają się kompetencje wartościowe społecznie, np. umiejętności radzenia ze złością, agresją i stosowaniem przemocy, uzyskane kwalifikacje i doświadczenia zawodowe oraz wydane skazanemu dokumenty je potwierdzające. Świadectwa szkolne i zaświadczenia o ukończeniu kursu zawodowego nie mają oznaczeń, że zostały uzyskane w zakładzie karnym. Podobnie jak akty stanu cywilnego np. akty urodzenia dzieci, które przyszły na świat w Oddziale Położniczym w Zakładzie Karnym i akty małżeństwa dotyczące ślubów zawartych na terenie zakładów karnych są umiejscowione w terenowo właściwym Urzędzie Stanu Cywilnego, a dowody osobiste uzyskane w trakcie odbywania kary również wystawiane są przez właściwy dla miejsca stałego zamieszkania organ (wójta, burmistrza, prezydenta). Mimo zaangażowania przedstawicieli wielu służb w regulowaniu problemów skazanych w różnorodnych obszarach wysoki poziom powrotności do zakładów karnych (48%) wskazuje na niewystarczającą efektywność dotychczasowych działań. Przyczyny są złożone. Podstawową są właściwości osób (obciążenia psycho- i socjogenne), stopień utrwalenia zachowań antyspołecznych, w tym długość okresów spędzonych w izolacji więziennej. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI Kształtowanie zasad i wdrażanie zadań z zakresu profilaktyki i ograniczania przestępczości to przede wszystkim obowiązek państwa funkcjonujący pod nazwą polityka kryminalna państwa. Realizuję się ją przy pomocy wyspecjalizowanych organów administracji rządowej, samorządowej, ale również państwowych placówek naukowych, oświatowych i innych struktur publicznych. Rysunek 19. Obszary polityki kryminalnej 77</p>
<p>79 Działalność w obszarze polityki kryminalnej jest skierowana zarówno do osób, które do tej pory nie popełniły przestępstwa i nie przejawiają innych zachowań patologicznych profilaktyka predeliktualna oraz do osób, które co najmniej raz weszły w konflikt z prawem, a także do osób z grup ryzyka profilaktyka postdeliktualna. W polityce kryminalnej przyjmuje się określone kryteria uzależnione od czynników kulturowych, ekonomicznych i nasilenia zjawiska. W literaturze przedmiotu wyróżnia się strategię kreatywną lub destruktywną. Strategia kreatywna polega na stosowaniu długoterminowej polityki socjalnej, tj. zwalczania bezrobocia, mieszkalnictwa głównie na potrzeby warstw słabiej sytuowanych, podnoszenia poziomu życia, wspierania inicjatywy obywatelskiej (gospodarczej i samorządności), budowanie bazy lokalowej i kadrowej do tworzenia ośrodków wsparcia osób w kryzysie, rehabilitacji osób uzależnionych i z zaburzeniami psychicznymi. Jest to strategia realizowana głównie przez państwa, które osiągnęły wysoki poziom gospodarczy. W strategii destruktywnej dominuje forma przymusu państwowego wobec społeczeństwa w postaci szerokiego katalogu sankcji. Przeważa tutaj pogląd o większej skuteczności doraźnych kar nad długofalową polityką socjalną. Bezpośrednio za rezultaty polityki kryminalnej państwa odpowiedzialne są ministerstwa spraw wewnętrznych (policja), sprawiedliwości (sądy), prokuratura. Pośrednio także pozostałe resorty zwłaszcza odpowiedzialne za politykę społeczną, oświatę, kulturę, gospodarkę, ochronę zdrowia, itp. Niepodważalną rolę pełnią samorządy najbardziej zbliżone do realiów środowiska lokalnego, a w tej grupie instytucji ośrodki pomocy społecznej na poziomie gminy i centra pomocy rodzinie w powiatach i miastach. Poprzez swoją działalność zawodową wpisują się w realizację profilaktyki, ochronę ofiar i readaptację społeczną sprawców przestępstw. 78</p>
<p>80 ROZDZIAŁ IV: DOSTĘPNY ZAKRES USŁUG I ŚWIADCZEŃ PRAWNE UWARUNKOWANIA UDZIELANIA POMOCY SKAZANYM, OPUSZCZAJĄCY M ZAKŁADY KARNE ORAZ ICH RODZINOM Cytowany w rozdziale III art. 41 Kkw wprowadzający instytucję pomocy, nie określa spójnego systemu obowiązującego wymienione w przepisie podmioty. Powołany przepis, wprowadzając termin powinny ma bardziej formę postulatu wobec określonych grup podmiotów wskazanych jako właściwe do udzielania uprawnionym niezbędnej pomocy, niż szczegółowej normy prawnej. Można wprawdzie przyjąć, że termin powinien jest bliższy pojęciu musi niż może, a więc i bardziej obliguje niż dopuszcza uznaniowość w stosowaniu pomocy. Jednak w kontekście użytych w przepisie innych określeń typu zawężającego tj. niezbędnej i doraźnej oraz oznaczenia szczególnej sytuacji, kiedy uprawnieni mają trudności w podstawowych sferach funkcjonowania społecznego, a przede wszystkim braku przepisów wykonawczych wskazujących szczegółowy tryb i zasady realizacji zadań przez wymienione podmioty nie tworzy systemu krajowego. Zatem tylko organy podległe Ministrowi Sprawiedliwości, tj. Służba Więzienna, kuratorzy sądowi mają określony przepisami wykonawczymi szczegółowy tryb i zasady udzielania pomocy oraz określone źródło jej finansowania. Natomiast inne podmioty działają na podstawie swoich przepisów, w ramach własnych budżetów, według zasad stosowanych generalnie do ogółu obywateli, z nieznacznymi wyjątkami. Tym wyjątkiem jest system pomocy społecznej, który w swojej ustawie ma stosowne zapisy i organizacje pozarządowe otrzymujące z Ministerstwa Sprawiedliwości dotacje na swoją działalność. Przepisy karno-wykonawcze dotyczące udzielania pomocy byłym skazanym i ich rodzinom odwołują się do ustawy o pomocy społecznej, która w art. 7. pkt 12) wskazuje w grupie uprawnionych do świadczeń osoby po zwolnieniu z zakładu karnego 24. ODDZIAŁYWANIA PENITENCJARNE W TRAKCIE WYKONYWANIA KARY I JEJ INDYWIDUALIZACJA Po wyroku skazującym, przed pierwszą decyzją klasyfikacyjną, skazany jest informowany przez wychowawcę o zasadach kierowania do poszczególnych systemów wykonywania kary oraz wynikających z tego obowiązkach i uprawnieniach. Skazani młodociani kierowani są do systemu programowanego obligatoryjnie (art. 95 Kkw). Zadania realizowane indywidualnie obejmują zarówno zaspokajanie potrzeb typu materialnego niezbędnych dla samodzielnego funkcjonowania, jak również kreowanie postaw i edukację do pełnienia określonych ról społecznych. Działania grupowe dotyczą realizacji zadań w zakresie nauki, podnoszenia umiejętności życiowych i społecznych, pracy na terenie jednostki, zajęć sportowych, uczestnictwa w organizowanych imprezach kulturalnych itp. Podstawowymi środkami oddziaływania w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności (art Kkw) są: nauka, praca, zajęcia kulturalne i oświatowe oraz sportowe, 24 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U z późn. zm.). 79</p>
<p>81 widzenia i korespondencja z osobami bliskimi, dostęp do prasy telewizji i radia, bezpośrednie kontakty z przedstawicielami instytucji państwowych, organizacji społecznych, kościołów i związków wyznaniowych, a także z osobami cieszącymi się społecznym zaufaniem. ŚRODKI ODDZIAŁYWANIA RESOCJALIZACYJNEGO W RAMACH SYSTEMU PROGRAMOWANEGO W zależności od diagnozy przypadku skazanego i prognozy potrzeb ukierunkowanych na osiągnięcie celu wykonywania kary pozbawienia wolności w Indywidualnym Programie Oddziaływania (dalej IPO) ustala się, w zależności od wymiaru kary, działania na czas jej odbywania oraz działania nakierowane na przygotowanie do zwolnienia. W IPO uwzględnia się szereg warunków obiektywnych (np. możliwości realizacyjnych w danej jednostce) i czynników stanowiących właściwości osobiste skazanego (np. poziom deficytów psychospołecznych). Personel zakładu karnego stwarza warunki do działania skazanemu w ramach jego IPO schemat poniżej. Rysunek 20. Wykorzystanie środków oddziaływania resocjalizacyjnego w ramach systemu programowanego Wobec skazanych, którzy odbywają krótkoterminowe kary w programie uwzględnia się przede wszystkim stopień przygotowania do zwolnienia. Wychowawca ustala działania w zależności od diagnozy potrzeb. NAUCZANIE 80</p>
<p>82 Więziennictwo dysponuje takimi typami szkół, jakie funkcjonują w polskiej oświacie publicznej, oprócz szkolnictwa wyższego. Skazani mogą podjąć naukę w szkole podstawowej, w gimnazjum, zasadniczej szkole zawodowej, w uzupełniającym liceum ogólnokształcącym lub uzupełniającym technikum. Wszystkie szkoły tego typu są szkołami dla dorosłych i pracują w oparciu o zatwierdzone przez ministra edukacji narodowej ramowe plany nauczania. W roku szkolnym 2009/2010 nauczanie odbywało się w 22 zakładach karnych i 2 aresztach śledczych. W 52 szkołach przywięziennych, dysponujących 162 oddziałami, a także w szkołach poza terenem jednostek. Naukę pobierało blisko 3,3 tys., co stanowiło 4,2 % populacji osadzonych w jednostkach penitencjarnych w dniu 30 czerwca 2010 r. Zarówno w zasadniczych szkołach zawodowych, jak i w technikach nauczano zawodów dających duże możliwości na otwartym rynku pracy. Szkolenia kursowe (ponad 13 tys. absolwentów) koncentrowały się na przyuczaniu do pracy w ponad 100 specjalizacjach zawodowych, głównie na potrzeby budownictwa. Absolwenci liceów ogólnokształcących i techników przystępują do egzaminów maturalnych na takich samych zasadach jak w szkolnictwie powszechnym. Nauka w szkołach więziennych oraz kursach zawodowych jest dla skazanych bezpłatna. Koszty wynagrodzenia nauczycieli, zakupy pomocy dydaktycznych i inne pokrywa budżet więziennictwa. Wykaz szkół więziennych jest możliwy do pobrania na stronie: System oświaty więziennej jest zintegrowany z oświatą powszechną. Skazani po zwolnieniu mogą na każdym etapie kontynuować naukę w szkolnictwie otwartym. W roku szkolnym 2009/2010 funkcjonowały 52 szkoły, w których naukę pobierało uczniów, 817 ukończyło, a 95 uzyskało świadectwo dojrzałości. Ponadto skazanych uczestniczyło w kursach zawodowych. ZATRUDNIENIE Zatrudnienie osadzonych jest jednym z podstawowych środków oddziaływania na skazanych. W odniesieniu do znacznej części skazanych wypełnia bardziej idee ekonomii społecznej, ale także ma walory ekonomiczne. Wychowawcza funkcja zatrudnienia polega między innymi na uzyskaniu przez skazanych: doświadczeń zawodowych, treningu w roli społecznej pracownika, nawiązywaniu relacji i współpracy ze współpracownikami spoza środowiska więziennego, podleganiu kontroli społecznej tzw. normalnych osób (niebędących przestępcami), możliwości zgromadzenia przez skazanych własnych środków pieniężnych na czas po opuszczeniu zakładu karnego, możliwość partycypowania w utrzymaniu rodziny np. wywiązywania się osadzonych z zobowiązań np. alimentacyjnych, możliwości spłaty zobowiązań finansowych. Nie do przecenienia są również kontakty na gruncie zawodowym skazanych w naturalnym środowisku. Powodowało to dalsze zatrudnienie już po zakończeniu wyroku. Co w praktyce 81</p>
<p>83 zapewniało tym osobom samodzielność po opuszczeniu zakładu karnego i tym samym odciążenie systemu pomocy społecznej. Począwszy od 8 marca 2011 r. skazani zatrudnieni na pełnym etacie otrzymują minimalne wynagrodzenie 25, z którego zgodnie z przepisami potrącany jest podatek dochodowy oraz odpowiednio 10% na Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej, 25% na Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów, 4% na konto skazanego, które to wydaje się skazanemu w chwili zwolnienia. Z pozostałej części 40% to środki, z których komornik może prowadzić egzekucję np. alimentów, a 60% skazany może przeznaczyć na osobiste potrzeby. W praktyce dokonuje zakupów w kantynie więziennej. Wzrost wynagrodzenia przy tym samym budżecie na płace skazanych wymusił ograniczenie z 8 tys. na 4,5 tys. limit etatów zatrudnienia odpłatnego osadzonych zatrudnionych przy pracach porządkowych oraz pomocniczych, wykonywanych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej. W dniu roku zatrudnionych było łącznie 24,2 tys. osadzonych, z których 16 tys. było zatrudnionych odpłatnie, a 8,2 tys. pracowało bez wynagrodzenia. Na koniec 2010 roku, co trzeci skazany zdolny do pracy był zatrudniony. Brak możliwości zatrudnienia skazanych jest jednym z bardziej destrukcyjnych czynników izolacji więziennej. Utrwala się syndrom wyuczonej bezradności. Aktywność skazanych niezatrudnionych koncentruje się na życiu więziennym, a nie na podnoszeniu kompetencji sprzyjających readaptacji społecznej. Tym samym degraduje się podstawowy cel wykonania kary. W celu ograniczenia syndromu prizonizacji aktywizuje się skazanych poprzez animację kultury i wychowania fizycznego. Mimo imponujących osiągnięć w działalności tzw. kulturalno-oświatowej skazanych jej wartość dla przyszłego prospołecznego funkcjonowania po odbyciu kary jest niewielka. Powstałe zaległości alimentacyjne, czynszowe, niespłacone koszty sądowe, kredyty i inne zobowiązania finansowe, mimo odbytej kary pozbawienia wolności są realną pułapką. Osoby zwolnione albo starają się szybko spłacić zobowiązania i wchodzą w ryzykowne sytuacje albo ratują się ucieczką przed komornikiem i w konsekwencji tracą szanse na stabilizację życiową. W Polsce nie wypracowano systemu pomocy w oddłużaniu osób nieporadnych życiowo, samotnych, schorowanych, będących w podeszłym wieku, których długi przewyższają możliwości spłaty. Szczególnie dotyczy to tej kategorii skazanych, byłych robotników budowlanych, mieszkańców hoteli robotniczych, aktualnie bezdomnych, schorowanych, z długami alimentacyjnymi sięgającymi 100 tys. zł. Osoby te stanowią, jak sami mówią o sobie, dożywotnią grupę rezydentów zakładów karnych. Jest to poważne wyzwanie bardziej chyba dla sądownictwa niż więziennictwa i pomocy społecznej. 25 Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 23 lutego 2010 r., sygn. akt P-20/09, orzekł, że przepis art Kkw, zdanie pierwsze, w zakresie, jakim zawiera słowo połowa, jest niezgodny z art. 32 oraz z art. 65 ust 4, w związku z art. 2 Konstytucji. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny określił, że przepis ten, w zakresie wyżej wskazanym, traci moc obowiązującą. W praktyce oznaczało to, iż po wejściu w życie wyroku Trybunału, tj. po dniu 8 marca 2011 roku, wynagrodzenie przysługujące skazanemu zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy lub po wypracowaniu pełnej normy pracy, winno być ustalane w sposób zapewniający osiągnięcie co najmniej minimalnego wynagrodzenia. 82</p>
<p>84 PRACA NIEODPŁATNA SKAZANYCH NA RZECZ SPOŁECZEŃSTWA JAKO ELEMENT SPRAWIEDLIWOŚCI NAPRAWCZEJ Na podstawie art. 123 a 1 i 2 Kkw skazani mogą pracować nieodpłatnie na rzecz samorządu terytorialnego, organów administracji publicznej, cele charytatywne, a w projekcie także na rzecz organizacji pożytku publicznego. Zatrudnienie w tym trybie jeszcze do niedawna inicjowali więzienni inspektorzy ds. zatrudnienia oferując lokalnym podmiotom określone usługi wykonywanie przez skazanych, np. remonty placówek oświatowych, sprzątanie ulic, porządkowanie cmentarzy, parków, konserwacja obiektów rekreacyjno-sportowych. Przedstawiciele instytucji zewnętrznych mogą telefonicznie lub korzystając z poczty elektronicznej przesyłać swoje zapytania do sekretariatu dyrektora zakładu karnego lub aresztu śledczego. Każdorazowo upoważnieni funkcjonariusze badają możliwości realizacyjne i przygotowują w porozumieniu z zainteresowanym podmiotem umowę w formie pisemnej. Umowa określa zakres i termin prac, wzajemne zobowiązania jak szkolenie bhp, badanie przez lekarza medycyny pracy, transport, odzież, narzędzia pracy, ubezpieczenie i nadzór nad zatrudnionymi. Umowę podpisują kierownicy współpracujących stron. Art. 123a. 2. Skazanemu, za jego pisemną zgodą lub na jego wniosek, dyrektor może zezwolić na nieodpłatne zatrudnienie przy pracach publicznych na rzecz organów administracji publicznej oraz przy pracach wykonywanych na cele charytatywne, a także przy pracach porządkowych i pomocniczych wykonywanych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej. Od połowy 2010 r. maleje zatrudnienie odpłatne a wzrasta zatrudnienie nieodpłatne skazanych na podstawie art. 123a Kkw. W roku 2010 niemal 40 tys. osadzonym Służba Więzienna umożliwiła zrealizowanie się w pozytywnej roli pracownika, a samorządom pozwoliła na oszczędności w wysokości blisko 30 mln zł, gdyby trzeba było zapłacić zwykłym pracownikom. Wśród zatrudnianych nieodpłatnie na zewnątrz są skazani odpowiednio przygotowani przez personel więzienny. Są wśród nich także sprawcy przemocy domowej, dla których jest to element modelowania satysfakcjonujących zachowań, skoncentrowanych na innych płaszczyznach niż przemocowa kontrola rodziny. Każdego dnia ok. 450 skazanych jest zatrudnionych jako wolontariusze na pojedynczych stanowiskach np. w hospicjach, domach pomocy społecznej, szpitalach, świetlicach socjoterapeutycznych, schroniskach dla zwierząt. Miejsca i formy aktywności skazanych uwrażliwiają ich na potrzeby innych i bardzo łagodzą swoje roszczenia wobec innych. Dla wielu stanowią pierwsze w życiu doświadczenia i uaktywniają rozwój zawodowy. Podmioty korzystające z pracy więziennych wolontariuszy organizują im szkolenia z zakresu opieki nad osobami starszymi, niepełnosprawnymi, wymagającymi całodobowej pomocy. Uczestniczą w nich zarówno skazane kobiety jak i mężczyźni. Po zwolnieniu często znajdują zatrudnienie za granicą, zgodnie ze zdobytymi kwalifikacjami. Jest to przykład zastosowania wychowawczej wartości pracy w efektywnym przygotowaniu do życia po odbyciu kary pozbawienia wolności. POMOC W SYSTEMIE TERAPEUTYCZNYM Skazani z diagnozą uzależnienia od środków psychoaktywnych lub z innymi zaburzeniami wykonują karę pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym w oddziale o określonej specjalizacji. Łącznie w zakładach karnych i aresztach śledczych funkcjonuje 66 oddziałów terapeutycznych. Według 83</p>
<p>85 Kodeksu karnego wykonawczego poszczególne oddziały są przeznaczone dla następujących kategorii skazanych: I - 22 ( S ) oddziały terapeutyczne dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi, w tym skazanych za przestępstwo określone w art kodeksu karnego w związku zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzonych umysłowo oraz skazanych niepełnosprawnych fizycznie, wymagających specjalistycznych oddziaływań; w 7 wyznaczonych oddziałach realizowany jest program terapeutyczno-resocjalizacyjny dla sprawców przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, popełnionych w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych. W 2010 roku programem tym objętych było 145 skazanych. Z mocy prawa, w przypadku zwalniania skazanych za przestępstwa pedofilne powiadamia się właściwą ze względu na deklarowane miejsce pobytu jednostkę policji. II - 28 ( A ) oddziałów terapeutycznych dla skazanych uzależnionych od alkoholu. III - 16 ( N ) oddziałów terapeutycznych dla skazanych uzależnionych od środków odurzających lub innych środków psychotropowych. Objęcie leczeniem i rehabilitacją skazanego, u którego stwierdzono uzależnienie wymaga zgody skazanego, a w razie jej braku o stosowaniu leczenia lub rehabilitacji orzeka sąd penitencjarny (art. 117 Kkw). Celem programu terapeutycznego, powtarzanego w cyklach trwających odpowiednio 3 miesiące dla uzależnionych od alkoholu, 6 miesięcy dla uzależnionych od narkotyków, a dla pozostałych w zależności od potrzeb, jest korekta sfer zaburzonych i doprowadzenie do względnie poprawnego funkcjonowania skazanego w trakcie odbywania kary i po opuszczeniu jednostki. W trakcie roku 2010 ogółem objęto oddziaływaniami terapeutycznymi ponad 9 tys. skazanych. W zakładach penitencjarnych oprócz terapii w wyznaczonych oddziałach prowadzi się samopomocowe grupy wsparcia A/A, DDA, ALANON. W mitingach uczestniczą zarówno więźniowie jak i osoby z zewnątrz. Skazani, w zależności od statusu prawnego, otrzymują również przepustki na udział w takich zajęciach poza terenem jednostki. Wykazy adresowe i grafiki zajęć są przedmiotem odpowiednich porozumień zawieranych pomiędzy administracją więzienną a placówkami działającymi w najbliższym obszarze dostępnym dla stron. Jest to praktyka prowadzona od ponad 20 lat i tworzy autentyczny pomost pomiędzy izolacją a wolnością. Ponadto powołuje się grupy terapeutyczne w różnych zakładach karnych angażując w razie potrzeby odpłatnie terapeutów uzależnień z wyspecjalizowanych placówek pozawięziennych. W organizacji profilaktyki i edukacji antyuzależnieniowej korzysta się również z działalności organizacji pozarządowych oraz religijnych, które oprócz zajęć merytorycznych wprowadzają elementy wzmacniania postaw trzeźwościowych skazanych, modelowania zachowań rodzicielskich i partnerskich. Wolontariusze angażowani są przez Służbę Więzienną w organizacji wyjść, wycieczek i pielgrzymek do ważnych ze względu na rozwój duchowy miejsc, także sakralnych, razem z członkami rodzin skazanych. W ten sposób oprócz odbudowywania więzi rodzinnych tworzy się koalicję środowiskową na rzecz trzeźwości. Skazani, absolwenci terapii uzależnień, w chwili zwolnienia otrzymują adresy placówek wolnościowych i zalecenie udziału w mitingach A/A po zwolnieniu. Z badań prowadzonych przez personel oddziałów terapeutycznych wynika, że ok % absolwentów terapii zachowuje trzeźwość po roku od opuszczenia zakładu karnego. Jest to wskaźnik wyższy niż uzyskiwany w innych placówkach odwykowych. 84</p>
<p>86 Skazani odbywający terapię podczas wykonywania kary pozbawienia wolności skoncentrowani są wyłącznie na swoim problemie, np. z alkoholem lub narkotykami. Są wolni od troski o warunki bytowe własne i utrzymanie rodziny a także inne codzienne sprawy. Nie są w tym czasie zatrudniani, nie uczestniczą w nauczaniu i nie wychodzą na przepustki. W wyodrębnionych oddziałach terapeutycznych nie mają dostępu do alkoholu. Otoczeni są za to życzliwością terapeutów i personelu medycznego. Otrzymują wsparcie od społeczności terapeutycznej, a także zaangażowanej w proces trzeźwienia rodziny. Skazany otrzymuje liczne gratyfikacje za sam fakt pracy nad sobą. Po zwolnieniu ujawniają się trudności. Rodzina oczekuje powrotu do aktywności, zwłaszcza zawodowej i pomocy w utrzymaniu domu. Bywa, że dochowanie trzeźwości dla wielu byłych skazanych jest tak obciążające, że nie są w stanie podjąć innych ról społecznych, np. zawodowych. Całą energię poświęcają na codzienny udział w mityngach A/A, rezygnując z aktywności w innych obszarach. Każde wyjście z domu dla trzeźwiejącego alkoholika to konfrontacja z wyzwalaczami zagrażającymi nawrotem picia. Są to: wszechobecna reklama, atrakcyjne witryny licznych sklepów z alkoholem, tradycje środowiskowe, ale także zakorzenione obyczaje rodzinne. Zagrożenia te ujawniają się podczas przepustek, a stają się codziennością po odbyciu kary. Większość rodzin nie ma tej świadomości. Stawia osadzonym wprawdzie uzasadnione społecznie i moralnie warunki powrotu do rodziny, ale nie rozumie, że z powodu barier psychologicznych są one mało realne do wykonania. W najłagodniejszej formie prowadzą do rozgoryczenia, zniechęcenia i wycofania, a w skrajnej do eskalacji poprzednich konfliktów i nawrotu picia. Realną pomoc w bezpiecznym pokonaniu okresu przejściowego świadczą sobie nawzajem członkowie wspólnot, którzy pokonali podobne trudności. Z ramienia instytucji zwykle wsparcia zwolnionym na warunkowe zwolnienie jak i koniec kary udziela zawodowy kurator sądowy dla dorosłych, działający w porozumieniu z właściwym terytorialnie ośrodkiem pomocy społecznej, urzędem pracy, ośrodkami leczenia uzależnień i placówkami prowadzącymi grupy wsparcia. Pomoc ta dotyczy przełamania w byłych skazanych po terapii odwykowej lęku przed konfrontacją z rzeczywistością i aktywizowanie do podjęcia ról społecznych. W odniesieniu do osób związanych rodzinnie polega na: mediacji z rodziną, wspieraniu w poszukiwaniu pracy, udzielaniu w razie potrzeby pomocy materialnej, skierowania do grupy wsparcia. Problem alkoholowy, tj. uzależnienie od alkoholu, przewlekłe i okazjonalne picie szkodliwe stanowią jeden z najpoważniejszych czynników przestępczości, zwłaszcza przemocy w rodzinie, bójek, zabójstw, gwałtów i innych przeciwko zdrowiu i życiu. FORMY POMOC SKAZANYM OPUSZCZAJĄCYM ZAKŁADY KARNE ŚWIADCZENIA PRZYSŁUGUJĄCE W CHWILI OPUSZCZANIA ZAKŁADU KARNEGO 85</p>
<p>87 Dyrektor zakładu karnego, a w praktyce wychowawca grupy lub wychowawca ze specjalizacją pomoc postpenitencjarna 26, w okresie bezpośrednio poprzedzającym zwolnienie, zgodnie z art Kkw udziela skazanemu stosownych informacji o możliwościach uzyskania niezbędnej pomocy. Obowiązek dotyczy udzielenia informacji o kompetencjach instytucji środowiska otwartego. Ustawa Kodeks karny wykonawczy, dopuszczająca udzielanie skazanym pomocy materialnej w chwili zwolnienia, wskazuje również w art na jej formę, maksymalną wartość oraz okoliczności jej świadczenia. Przepis stanowi, iż w sytuacji, kiedy zwalniany nie dysponuje wystarczającymi środkami własnymi i nie ma zapewnionych na wolności dostatecznych środków utrzymania, może otrzymać w chwili zwolnienia kwotę do 1/3 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników lub jej odpowiedni ekwiwalent. Zgodnie z art. 167 a 3 Kkw, jako ekwiwalent pomocy pieniężnej, osoba zwalniana, w zależności od zdiagnozowanej w trakcie pobytu sytuacji socjalnej, otrzymuje stosowną do pory roku odzież, bieliznę, obuwie, bilet na przejazd (do miejsca zamieszkania lub pobytu np. w schronisku dla bezdomnych lub w szpitalu), a także żywność na czas podróży. Diagnoza socjalna obejmuje nie tylko zasoby materialne zwalnianego i jego najbliższej rodziny, ale także właściwości osobiste sprzyjające samodzielnemu pokonaniu trudności związanych z readaptacją społeczną. I tak, kiedy w roku 1998 r. weszło w życie prawo karno-wykonawcze, zgodnie z komunikatem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracowników wynosiło 1239,49 zł, aby w IV kw. roku 2010 osiągnąć kwotę 3438,21 zł. Oznacza to, że maksymalna wartość świadczeń udzielonych w chwili zwolnienia nie mogła przekraczać kwoty odpowiednio ok. 413 zł, a obecnie 1146 zł. W praktyce zwalniani w ramach pomocy o charakterze doraźnym i niezbędnym otrzymują głównie ekwiwalent, odzież, obuwie, czasami żywność i stosunkowo niewielkie środki pieniężne w kwocie ok zł. Pomoc w formie rzeczowej i pieniężnej (doraźna) udzielana jest następującym grupom zwalnianych: tymczasowo aresztowanym, którym został uchylony środek zapobiegawczy, ukaranym, którzy odbywali kary od kilku dni do kilku miesięcy, skazanym, którzy odbywali krótkoterminowe kary, skazanym, którzy nie współpracowali z wychowawcą w ustaleniu swoich rzeczywistych potrzeb, ukrywali je, bądź nie umieli ich zakomunikować. Zdarza się, że skazani nie informują o zmianie sytuacji życiowej, którą uznają za przeszkodę w korzystaniu z przepustek lub warunkowego zwolnienia. Nie przyznają się, że ich mieszkanie zmieniło właściciela, a im pozostał adres i to tylko dlatego, że nie wymienili dowodu osobistego. Odrzucenie oferty pomocy zdarza się skazanym, którzy w swoim życiu nigdy nie otrzymali bezinteresownego wsparcia mimo że doznawali krzywd oraz osobom z bardzo zaniedbanych środowisk, z bardzo zaniżoną samooceną. W tym przypadku profesjonalizm służby ma wpływ na rzetelną diagnozę i zmotywowanie skazanego do przyjęcia odpowiedniej oferty pomocy. 26 Według zakresu obowiązków zbliżony odpowiednik pracownika socjalnego w ośrodku pomocy społecznej. 86</p>
<p>88 Nie jest to sytuacja odosobniona również wśród skazanych bardzo związanych z subkulturą więzienną, którzy w ramach subiektywnie pojmowanej obrony godności własnej wolą utrzymywać iluzję niż przyznać się do słabości, np. że nie ma dla nich miejsca w domu kolejnego konkubenta matki. Warto również wspomnieć, że zarobki skazanego i wszelkie środki finansowe stanowią źródło oszczędności (potocznie zwaną kasą żelazną) przeznaczoną na okres po zwolnieniu. Są one przekazywane skazanemu w chwili zwolnienia z zakładu karnego, i powinny być przeznaczone na przejazd do miejsca zamieszkania i na utrzymanie, do wysokości jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników; ze środków tych nie prowadzi się egzekucji i na wniosek skazanego można je przekazać na książeczkę oszczędnościową lub indywidualne konto bankowe. Art Gromadzeniu podlega: 1) 50% kwoty zdeponowanej przez skazanego przy przyjęciu do zakładu karnego, jednak nie więcej niż kwota odpowiadająca wysokości jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników, 2) 50% z przypadającego skazanemu miesięcznie wynagrodzenia za pracę po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, jednak nie więcej niż kwota 4% jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników, 3) 50% każdego z wpływów pieniężnych skazanego niewymienionych w pkt 1 i 2, jednak nie więcej niż kwota 4% jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników. 3. Gromadzenia kwot, określonych w 2 pkt 2 i 3, dokonuje się po potrąceniu należności dochodzonych w postępowaniu egzekucyjnym. 4. Zgromadzona kwota podlega każdorazowo uzupełnieniu w razie wzrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników. Uzupełnienia dokonuje się z wpływów pieniężnych skazanego uzyskanych od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu ogłoszenia wzrostu. Jak wielokrotnie wspomniano w niniejszym materiale, zatrudnienie odpłatne i sposób gospodarowania środkami finansowymi oraz innymi przedmiotami stanowi z jednej strony doświadczenie skazanego sprzyjające adaptacji społecznej i co niebagatelne zmniejsza jej koszty społeczne. Jednak wiedza o posiadaniu przez skazanego pewnych środków finansowych jest często skrywana przed rodzinami, a tym bardziej przed instytucjami pomocowymi. Postawy roszczeniowe byłych więźniów wielokrotnie są mniej lub bardziej uświadomionymi mechanizmami obronnymi, dzięki którym starają się odbić swoje straty i tym samym podwyższyć samoocenę (odzyskać godność we własnym przekonaniu). Poza pomocą materialną skazany opuszczający zakład karny otrzymuje swoje rzeczy, dokumenty oraz stosuje się procedury stosowne do okoliczności wymienionych w art. 167 a Kkw, które są przytoczone w poniższej ramce. Art. 167a. 1. Przy zwolnieniu z zakładu karnego skazany otrzymuje, za pokwitowaniem, znajdujące się w depozycie dokumenty, pieniądze, przedmioty wartościowe i inne przedmioty, jeżeli nie zostały zatrzymane albo zajęte w drodze zabezpieczenia lub egzekucji. 87</p>
<p>89 2. Skazany otrzymuje ponadto świadectwo zwolnienia z zakładu karnego oraz zaświadczenie o zatrudnieniu. Skazany wymagający leczenia otrzymuje skierowanie do lekarza specjalisty lub do szpitala, jeżeli takie są wskazania lekarskie oraz wyniki wykonanych badań diagnostycznych niezbędnych dla dalszego postępowania leczniczego lub diagnostycznego. 3. Jako ekwiwalent pomocy pieniężnej, o której mowa w art , skazany może otrzymać przy zwolnieniu stosowną do pory roku odzież, bieliznę, obuwie, bilet na przejazd, a także artykuły żywnościowe na czas podróży. Decyzje w tym zakresie podejmuje dyrektor zakładu karnego. 4. Jeżeli osoba zwolniona z zakładu karnego wymaga leczenia szpitalnego, a jej stan zdrowia nie pozwala na przeniesienie do publicznego zakładu opieki zdrowotnej, pozostaje ona na leczeniu w zakładzie karnym do czasu, gdy jej stan zdrowia pozwoli na takie przeniesienie. 5. Przepis 4 ma zastosowanie, jeżeli osoba zwolniona wyraża zgodę na dalsze leczenie w zakładzie karnym, co powinno być potwierdzone jej podpisem w indywidualnej dokumentacji medycznej. W razie niemożności wyrażenia tej zgody przez osobę zwolnioną, decyzję o pozostawieniu jej na leczeniu w zakładzie karnym podejmuje dyrektor zakładu karnego na wniosek lekarza. Wobec osoby, o której mowa w 4, stosuje się przepisy porządkowe obowiązujące w zakładzie karnym. Przepisy art , 2 i 4 stosuje się odpowiednio. 6. Jeżeli zwalniany skazany jest niezdolny z powodów zdrowotnych do samodzielnego powrotu do miejsca zameldowania lub miejsca przebywania bez zameldowania, administracja zakładu karnego jest obowiązana w okresie poprzedzającym zwolnienie nawiązać kontakt z rodziną, osobą bliską lub wskazaną przez skazanego inną osobą i powiadomić ją o terminie zwolnienia. W wypadku gdy działania administracji zakładu karnego okazały się bezskuteczne, administracja zakładu karnego jest obowiązana udzielić zwolnionemu pomocy w udaniu się do miejsca zameldowania lub miejsca przebywania bez zameldowania albo publicznego zakładu opieki zdrowotnej. 7. Jeżeli osoba, o której mowa w 4, nie wyraża zgody na dalsze leczenie w zakładzie karnym, lekarz poucza ją o możliwych następstwach zdrowotnych odmowy leczenia. Fakt odmowy powinien być potwierdzony podpisem zwolnionego w indywidualnej dokumentacji medycznej, a w wypadku odmowy podpisu - notatką urzędową na tę okoliczność. Z punktu widzenia pomocy, jakiej mogą udzielić pracownicy socjalni ważne jest Świadectwo zwolnienia (Załącznik nr 4) oraz Zaświadczenie o wykonywaniu pracy (Załączniki nr 5) podczas odbywania kary. Świadectwo zwolnienia zawiera dane identyfikacyjne osoby zwolnionej, m.in. informacje o okresach pobytu w izolacji, wydanych rzeczach z depozytu, udzielonych świadczeniach w trakcie pobytu oraz w chwili zwolnienia, a także wskazania odnośnie dalszej pomocy w środowisku otwartym. Osoba ubiegająca się o pomoc winna zgodnie z pouczeniem okazać się tym dokumentem. Zaświadczenie o wykonywaniu pracy otrzymują osoby zatrudnione odpłatnie, a na dodatkową prośbę również zaświadczenie na druku ZUS Rp-7. Świadectwo zwolnienia oraz Zaświadczenie o wykonywaniu pracy osoba zwolniona winna okazać w urzędzie pracy w celu ustalenia świadczeń wynikających z przepisów o zatrudnieniu, a w przypadku ubiegania się oświadczenia z ubezpieczenia społecznego (renta, emerytura) również zaświadczenie na druku ZUS Rp Art Kkw stanowi że: Okresy pracy, za którą przysługuje wynagrodzenie, wykonywanej przez skazanego w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem prac, o których mowa w art. 123a 1, 2 i 3, są okresami składkowymi na zasadach określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników 88</p>
<p>90 Zdarza się, że osoby zwalniane gubią te dokumenty i trafiają do systemu pomocy społecznej w odległym okresie po opuszczeniu zakładu karnego. Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej na podstawie art. 105 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej może skierować zapytanie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej o ustalenie zakładu karnego, z której taka osoba była zwalniania w celu odtworzenia niektórych dokumentów lub innych danych niezbędnych do zastosowania określonej pomocy np. kontynuacji leczenia specjalistycznego. Na stronie internetowej Centralnego Zarządu Służby Więziennej jest do pobrania stosowny WNIOSEK (Załącznik nr 3) 28. Ten sposób ustalania miejsca pobytu osób pozbawionych wolności jest szczególnie przydatny dla pracowników pomocy społecznej w związku z potrzebą nawiązania kontaktu z dłużnikami alimentacyjnymi, rodzicami zobowiązanymi do pokrywania kosztów pobytu dzieci w placówkach opiekuńczych, ustalania dodatków mieszkaniowych. Może być również przydatny w rozwiązywaniu problemów rodzin skazanych odbywających długoletnie wyroki, w związku z naliczaniem przez administrację mieszkaniową wysokości czynszu w zależności od liczby zameldowanych w danym lokalu mieszkańców. ŚWIADCZENIA FINANSOWANE Z FUNDUSZU POMOCY POKRZYWDZONYM PRZESTEPSTWEM ORAZ POMOCY POSTPENITENCJARNEJ Przepisy normujące oddziaływania organów podległych Ministrowi Sprawiedliwości tworzą elementy systemu pomocy osobom opuszczającym zakłady karne i ich rodzinom. Źródłem finansowania pomocy udzielanej przez Służbę Więzienną, zawodowych kuratorów sądowych oraz dotowane przez Ministra Sprawiedliwości wybrane organizacje pozarządowe jest Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej, dalej Fundusz, który od 13 stycznia 2012 r, w związku z nowelizacją art. 43 Kkw zastąpił Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej 29. Te same formy pomocy, z tego samego źródła finansowania, na rzecz tych samych uprawnionych mogą stosować różne grupy podmiotów upoważnionych do jej udzielania, tj. Służba Więzienna, zawodowi kuratorzy sądowi oraz instytucje i organizacje sektora pozarządowego, z niewielkimi różnicami. KATALOG ŚWIADCZEŃ Fundusz określa szeroki katalog świadczeń o charakterze ratowniczym (zapomogi rzeczowe, finansowe, świadczenia z grupy potrzeb medycznych, przejazdy do miejsca pobytu), zabezpieczającym zasoby własne (dopłaty do czynszów, wsparcie edukacji, uzyskiwanie dokumentów tożsamości), korygującym (terapia uzależnień i wszelkie programy edukacyjnoi ich rodzin. 2. Skazany zwalniany z zakładu karnego, zatrudniany w czasie odbywania kary pozbawienia wolności na podstawie skierowania do pracy, otrzymuje zaświadczenie o wykonywaniu pracy. 28 Wniosek o udzielenie informacji lub udostępnienie danych osobowych o osobie obecnie lub uprzednio pozbawionej wolności w areszcie śledczym lub zakładzie karnym. 29 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 stycznia 2012 roku w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej (Dz. U. z dnia 13 stycznia 2012, poz. 49) m.in. szczegółowo reguluje działalność wobec skazanych i ich rodzin uprzednio określoną Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej (Dz. U. Nr 69, poz. 618). 89</p>
<p>91 korekcyjne adresowane do określonych grup skazanych wyodrębnionych ze względu na podobne potrzeby w zakresie przygotowania do readaptacji społecznej), ale również aktywizującym i podnoszącym kompetencje społeczne zwłaszcza na rynku pracy (szkolenia zawodowe, wspieranie zatrudnienia nieodpłatnego sprzyjającego nabywaniu doświadczeń i nawyków pracowniczych). Wykaz świadczeń znajduje się w tabeli poniżej. Tabela 20. Katalog form i zakres pomocy osobom pozbawionym wolności i członkom ich rodzin oraz osobom zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz członkom ich rodzin finansowanych ze środków Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej 30 1) pokrywanie kosztów czasowego zakwaterowania lub udzielanie schronienia w ośrodku dla bezdomnych 2) okresową dopłatę do bieżących zobowiązań czynszowych za lokal mieszkalny, do którego osoba ubiegająca się o pomoc ma tytuł prawny, a lokal mieszkalny nie jest użytkowany przez inne osoby 3) organizowanie i finansowanie poradnictwa prawnego, promocji zatrudnienia, aktywizacji zawodowej; 4) organizowanie i finansowanie szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz pokrywanie kosztów egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe; 5) organizowanie i finansowanie programów podnoszących kompetencje społeczne, mających na celu przeciwdziałanie czynnikom kryminogennym, a zwłaszcza agresji i przemocy, w tym przemocy w rodzinie oraz problemom uzależnień; 6) zakup materiałów, narzędzi, wyposażenia oraz urządzeń, a także odzieży i obuwia ochronnego niezbędnych do realizacji programów, o których mowa w pkt 5. oraz szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe, a także wykonywania pracy nieodpłatnej; 7) pokrywanie kosztów związanych ze specjalistycznym leczeniem lub rehabilitacją leczniczą oraz uzyskiwaniem orzeczeń o niepełnosprawności lub niezdolności do pracy; 8) pokrywanie kosztów transportu specjalnego, zgodnie ze wskazaniami lekarskimi lub przejazdów do miejsca pobytu, nauki, terapii, pracy, zwłaszcza wykonywanej nieodpłatnie; 9) pokrywanie kosztów związanych z uzyskaniem dowodu osobistego oraz innych dokumentów niezbędnych do uzyskania pomocy 10) pokrywanie kosztów badań specjalistycznych wymaganych przy kwalifikowaniu do udziału w programach, o których mowa w pkt 5., szkoleniach i kursach podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz pracy wykonywanej nieodpłatnie; 11) pokrywanie kosztów grupowego ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków osób zakwalifikowanych do udziału w szkoleniach i kursach podnoszących kwalifikacje zawodowe, programach wymienionych w pkt 5. oraz pracy nieodpłatnej; 12) promowanie i wspieranie inicjatyw i przedsięwzięć służących skutecznej readaptacji skazanych, działań o charakterze edukacyjnym i informacyjnym, organizowanie i prowadzenie szkoleń, organizowanie i zlecanie badań naukowych dotyczących sytuacji osób skazanych; 30 Na podstawie 14. obowiązującego od 13 stycznia 2012r. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 stycznia 2012 roku w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej wydanym na podstawie art ustawy z dnia 6 czerwca 1997r.- Kodeks Karny wykonawczy Dz. U. Nr 90, poz. 557, z późn. zm. Tekst rozporządzenia jest do pobrania na stronie Rządowego Centrum Legislacyjnego w zakładce Dzienniki Ustaw rocznik 2012, Dz.U. z dnia 13 stycznia 2012 roku, poz. 49, T.1. 90</p>
<p>92 13) pokrywanie kosztów związanych z organizacją i udzielaniem pomocy rzeczowej w formie: a) żywności lub bonów żywnościowych, b) odzieży, bielizny, obuwia, środków czystości i higieny osobistej, c) biletów komunikacji publicznej, d) leków, środków opatrunkowych i sanitarnych, e) wyrobów medycznych, w tym przedmiotów ortopedycznych oraz środków pomocniczych, f) pomocy naukowych, dydaktycznych, książek i materiałów biurowych, g) niezbędnych przedmiotów wyposażenia domowego lub innych przedmiotów użytku osobistego wspomagających funkcjonowanie społeczne w miejscu zamieszkania lub pobytu, zwłaszcza osobom niepełnosprawnym, h) materiałów, narzędzi i wyposażenia niezbędnego do uczestnictwa w szkoleniu zawodowym, wykonywania wyuczonego zawodu albo prowadzenia na własny rachunek działalności gospodarczej, 14) w szczególnie uzasadnionych wypadkach na udzielanie świadczeń pieniężnych, na określony cel i okres wskazany przez organ udzielający pomocy. Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej zawiera szereg regulacji promujących aktywne przygotowanie skazanego do zwolnienia poprzez wzmocnienie go w roli pracownika, zwłaszcza wykonującego pracę nieodpłatną na cele społeczności lokalnej. Skazany zatrudniony na pojedynczym stanowisku, np. w hospicjum, czy domu pomocy społecznej może być ze środków Funduszu ubezpieczony, otrzymać bilet miesięczny, odpowiednie ubranie, drugie śniadanie. Zatem ustawodawca definitywnie odchodzi od pomocy jednorazowej w chwili zwolnienia na rzecz procesu przygotowania do readaptacji społecznej. Rozwiązania prawne, o ile będą miały pokrycie w środkach finansowych powinny przyczynić się do jeszcze lepszego przygotowania do readaptacji społecznej skazanych i tym samym odciążenia systemu pomocy społecznej. Zagrożeniem jednak są takie zjawiska społeczne jak bezrobocie, praktycznie brak dostępu do tanich mieszkań i usług zdrowotnych. Świadczenia udzielane osobom zwalnianym i ich rodzinom oraz rodzinom pozbawionym wolności mają charakter doraźny. W praktyce oznacza to, że w przypadkach bardziej złożonych główny ciężar wspomagania osób wchodzących kolizję z prawem i ich rodzin spoczywa na systemie pomocy społecznej, na zasadach określonych w obowiązującej ustawie o pomocy społecznej. Stąd mało realne, aby w najbliższym okresie nawet młode wiekiem osoby opuszczające zakłady karne nie korzystały ze wsparcia materialnego systemu pomocy społecznej, a skazani od pokoleń funkcjonujący w związkach przemocowych i ich współuzależnione od przemocy rodziny nie wymagały wieloletniego wsparcia różnych instytucji. ZASADY UDZIELANIA ŚWIADCZEŃ Pomoc może być udzielana na wniosek uprawnionej osoby (skazanego, zwolnionego i ich członków rodziny) lub z urzędu. Podstawowe zasady udzielania pomocy finansowanej z Funduszu są przedstawione w ramce poniżej. 91</p>
<p>93 Od stycznia 2012 roku Fundusz jest źródłem finansowania pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem. Do grupy uprawnionych jako pokrzywdzeni przestępstwem należą również rodziny skazanych, np. odbywających karę z art. 207 kk (znęcanie się). Na podstawie ustawy Kkw oraz przepisów wykonawczych formy dostępnej poszkodowanym przestępstwem pomocy polegają na pokrywaniu kosztów pomocy prawnej, psychoterapii lub pomocy psychologicznej, świadczeń leczniczych, środków pomocniczych oraz protez ortopedycznych, edukacji ogólnokształcącej i zawodowej, czasowego zakwaterowania lub udzielania schronienia; dopłat do bieżących zobowiązań czynszowych za lokal mieszkalny, dostosowania warunków lokalu mieszkalnego do potrzeb osób niepełnosprawnych, przejazdów środkami komunikacji publicznej lub transportu związanego z uzyskiwaniem świadczeń i regulowaniem spraw we właściwych instytucjach, żywności lub bonów żywnościowych i innych wynikających z bycia poszkodowanym i braku dostępu do świadczeń z tytułu ubezpieczenia. PRZYKŁADY DOTYCHCZASOWEGO WYKORZYSTANIA ŚRODKÓW FUNDUSZU 92</p>
<p>Uzależnienie od alkoholu między diagnozą a działaniem Seria poświęcona klientom pomocy społecznej Poradnik dla pracowników służb społecznych Jadwiga Fudała Kama Dąbrowska Katarzyna Łukowska Publikacja</p>
<p>Uzależnienie od alkoholu między diagnozą a działaniem Seria poświęcona klientom pomocy społecznej. Poradnik dla pracowników służb społecznych. Jadwiga Fudała Kama Dąbrowska Katarzyna Łukowska Publikacja</p>
<p>Widzieć rozumieć pomagać Przykłady rozwiązań stosowanych w codziennej pracy pracownika socjalnego Pod redakcją Marcina Teodorczyka Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego</p>
<p>Wydział ds. Pomocy i Integracji Społecznej Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi Sytuacja osób opuszczających zakłady karne na terenie województwa łódzkiego RAPORT Z BADANIA ŁÓDŹ 2012 r. 1 Raport</p>
<p>Zbigniew Piechocki ZESPÓŁ INTERDYSCYPLINARNY I GRUPY ROBOCZE Toruń 2012 1 Copyright by Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu, 2012 Wydawca: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Toruniu ul.</p>
<p>W numerze Kwartalnik Prawno-Kryminalistyczny Szkoły Policji w Pile Adres redakcji: 64-920 Pila, pl. Staszica 7 tel. 67 352 2555; fax 67 352 2599 www.pila.szkolapolicji.gov.pl Łączność z czytelnikami: [email protected]</p>
<p>a ZAKŁAD SŁUŻBY PREWENCYJNEJ 121 MATERIAŁY DYDAKTYCZNE Sławomir Klimaszewski WYBRANE ELEMENTY POSTĘPOWANIA W SPRAWACH NIELETNICH CZĘŚĆ I CENTRUM SZKOLENIA POLICJI Legionowo 2014 1 Zakład Służby Prewencyjnej</p>
<p>Jak chronić małe dzieci przed krzywdzeniem p o r a d n i k dl a pr o f e s j o n a l i s t ó w pracujących z rodzinamiz małymi dziećmi www.fdn.pl www.dobryrodzic.pl Copyright 2010 Fundacja Dzieci Niczyje</p>
<p>FUNDACJA MEDERI POMÓŻMY DZIECIOM Agnieszka Złota PORADNIK PRAWNY DLA SŁUŻBY ZDROWIA Jak pomóc dziecku krzywdzonemu Warszawa 2005 Informator finansowany przez Fundację im. Stefana Batorego ul. Sapieżyńska</p>
<p>Grażyna Kaczmarek, Beata Karlińska, Anna Kruczek, Iwona Płatek, Małgorzata Polak, Mirosław Sobkowiak STANDARD PORADNICTWA SPECJALISTYCZNEGO DLA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ I ICH RODZIN, Z UWZGLĘDNIENIEM</p>
<p>INSTYTUT WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI Paweł Ostaszewski Opinie diagnostyczne w sprawach nieletnich Warszawa 2010 Spis treści 1. Wprowadzenie...3 1.1. Specyfika spraw nieletnich... 5 1.2. Opiniowanie diagnostyczne</p>
<p>07 lipiec 2011 nr 158, rok XIV ISSN 1505-2184 cena 2,50 zł www.sw.gov.pl Forum penitencjarne penitencjarne V KONGRES PENITENCJARNY www.sw.gov.plforum 07 penitencjarne lipiec 2011 nr 158, rok XIV ISSN 1505-2184</p>
<p>Samotne rodzicielstwo Między diagnozą a działaniem Mariola Racław Dobroniega Trawkowska Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Samotne rodzicielstwo</p>
<p>INFORMATOR DLA OSÓB DOTKNIĘTYCH PRZEMOCĄ W RODZINIE 1 I. Informacje ogólne Opracowanie: Ministerstwo Sprawiedliwości Departament Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Zespół ds. Przeciwdziałania</p>
<p>Raport Rzecznictwo na rzecz osób niepełnosprawnych standardy usług rehabilitacji społecznej 2 Spis treści 1. Wstęp...2 2. O projekcie...3 2.1. Cele 2.2. Działania 2.3. Założenia metodologiczne 3. Obszary</p>
<p>Sprawozdanie Rzeczypospolitej Polskiej z realizacji postanowień Konwencji o prawach dziecka w latach 1999-2010 Warszawa, maj 2012 r. SPIS TREŚCI Tytuł Punkt Strona Wstęp..... 4 Rozdział I Ogólne sposoby</p>
<p>Promuj aktywność z trenerem pracy! Publikacja powstała w ramach projektu Promuj aktywność z trenerem pracy!, projekt realizowany w ramach zadania publicznego pod nazwą: Promowanie aktywności osób niepełnosprawnych</p>
<p>Wybieram życie PRACA I GODNE ŻYCIE DLA KOBIET OFIAR PRZEMOCY " Godne życie należy się każdemu" Spis treści Urszula Nowakowska Model aktywizacji zawodowej i pomocy dla kobiet doświadczających przemocy</p>
<p>Załącznik do Uchwały Nr VIII/70/2011 Rady Powiatu w Gryfinie z dnia 29.09.2011 r. Lokalny Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Powiatu Gryfińskiego na lata 2011-2015 Gryfino, 2011 rok Spis treści:</p>
<p>U c z e l n i a W a r s z a w s k a M a r i i S k ł o d o w s k i e j - C u r i e I n s t y t u t N a u k S p o ł e c z n y c h Społeczny Obraz Rodzinnej Pieczy Zastępczej raport z badań Redakcja Jakub</p>
<p>Lilianna Zaremba Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne dzieci i młodzieży Identyfikowanie SPR i SPE oraz sposoby ich zaspokajania Ośrodek Rozwoju Edukacji Warszawa 2014 Projekt graficzny Studio Kreatywne</p>
<p>ANALIZY Nr 4/2013 RAPORTY EKSPERTYZY Maria Niełaczna WYKONAĆ KARĘ. I CO DALEJ? WYKONANIE KARY DOŻYWOTNIEGO POZBAWIENIA WOLNOŚCI W POLSCE Wykonać karę. I co dalej? Wykonanie kary dożywotniego pozbawienia</p>
<p>Elektronicznie podpisany przez Beata Jaszczyk Data: 2015.03.20 15:55:39 +01'00' rcl.go v.p l DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 20 marca 2015 r. Poz. 396 US T AW A z dnia 20 lutego</p>
<p>System instytucjonalnego podejścia do problemu handlu ludźmi Marcin Wiśniewski Marcin Wiśniewski System instytucjonalnego podejścia do problemu handlu ludźmi Wstęp Problem handlu ludźmi został ujawniony</p>
<p>Raport końcowy Badanie barier i możliwości integracji zawodowej osób niepełnosprawnych w województwie pomorskim Autorzy: Łukasz Kutyło Adriana Niedoszewska Piotr Stronkowski Małgorzata Zub Styczeń 2009</p>
<p>Sytuacja prawna, społeczna i wychowawcza nieletnich ciężarnych i nieletnich matek przebywających w placówkach resocjalizacyjnych Raport z realizacji projektu Chcę byd z Tobą MAMO! dofinansowanego ze środków</p>
<p>3 Katarzyna Głąbicka Praca socjalna z uchodźcami, emigrantami w środowisku lokalnym 1 Nowa Praca Socjalna Katarzyna Głąbicka Praca socjalna z uchodźcami, emigrantami w środowisku lokalnym Warszawa 2014</p>
<p>CZY TYLKO SĄD ROZSTRZYGNIE W SPORZE? MEDIACJA I SĄDOWNICTWO POLUBOWNE Informator o alternatywnych sposobach rozwiązywania sporów Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego</p>
<p>Grafika David Sypniewski Skład Daniel Brzeziński Korekta Iwona Kruszewska Stoły Piotr Stoły Spis treści PODZIĘKOWANIA WPROWADZENIE JAK CZYTAĆ MODEL WSPÓŁPRACY ZASADY WSPÓŁPRACY 5 7 11 19 PŁASZCZYZNA 1:</p>
</main>
<comments/>
</doc>
| null | 5
|
[
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn",
"pol_Latn"
] |
a50fc8b0b6fa7ab7061880193fc43ad0
|
keep
|
[
[
217238,
217271
]
] |
[
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
10,
9.9,
10
] |
{
"MT": 0.077,
"LY": 0.068,
"SP": 0.076,
"ID": 0.055,
"NA": 0.089,
"HI": 0.141,
"IN": 0.866,
"OP": 0.084,
"IP": 0.185,
"it": 0.081,
"ne": 0.101,
"sr": 0.048,
"nb": 0.071,
"re": 0.053,
"en": 0.103,
"ra": 0.183,
"dtp": 0.56,
"fi": 0.115,
"lt": 0.198,
"rv": 0.079,
"ob": 0.068,
"rs": 0.075,
"av": 0.079,
"ds": 0.166,
"ed": 0.071
}
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.